morfoloxÍa verbal. formas regulares

1º DE BACHARELATO.

AMPARO CEREIXO SILVA

MORFOLOXÍA VERBAL (i).FORMAS MODOTEMPORAIS

REGULARES

O verbo. DEFINICIÓN

SEMÁNTICA: indica accións, estados ou procesos.

MORFOLÓXICA: palabra variable que se compón de LEXEMA + MORF. GRAMATICAIS

SINTÁCTICA: desempeña a función de predicado na cláusula. É imprescindible a súa presenza para a existencia deste tipo de unidade sintáctica.

ESTRUTURA VERBAL. FORMAS MODO-TEMPORAIS

A estrutura do verbo é: TEMA (LEXEMA + VOGAL TEMÁTICA)

+ MORFEMAS GRAMATICAIS / FLEXIVOS Esquema das formas verbais

modotemporais.

LEXEMA VT MMT MNP

And a ba s

Troux e se Ø

Quix Ø Ø o

O TEMA: O LEXEMA

O LEXEMA é o que achega o significado léxico.

En base ao lexema distinguimos: Verbos regulares: manteñen o mesmo lexema ao

longo de toda a conxungación.

Verbos irregulares: presenta máis de un lexema. En xeral adoita haber un lexema propio do presente (quer-o, quer-ería) e outro lexema propio do tema de perfecto (quix-en, quix-era, quix-er, quix-ese)

And a ba n

e Ø i

a rá n

VERBOS CON ALTERNANCIA VOCÁLICA

Os verbos con alternancia vocálica son aqueles que abren ou pechan un grao a vogal radical.

A VOGAL RADICAL é a última vogal do lexema:

Contribu-ír Escorr-erGabe-ar

VERBOS CON ALTERNANCIA VOCÁLICA. MODELO 1: SENTIR

A VOGAL RADICAL /e/ mantense en todas as formas agás: /Ɛ/

P2, P3 e P6 do Presente de indicativo: sƐntes, sƐnte, sƐnten.

Di que se sente moi cansa.Menten máis do que falan.

/i/ P1 do Presente de indicativo P2 do imperativo Presente de subxuntivo

Con tanto ruído non sinto a radio.Sirve ti o café, fai favor!

• Conxúganse segundo este modelo: servir, seguir, ferir, mentir e derivados (conseguir, perseguir, consentir...).

VERBOS CON ALTERNANCIA VOCÁLICA. MODELO 2: ADVERTIR

A VOGAL RADICAL /e/ mantense en todas as formas agás: /i/

P1, P2, P3 e P6 do Presente de indicativo P2 do imperativo Presente de subxuntivo.

Repito o mesmo exercicio varias veces.Íspese el só. Din que prefiren ir soas.

Conxúganse igual Advertir, Divertir, Agredir, Conferir, Diferir, Inferir, Preferir, Referir, Competir, Repetir, Concernir, Espelir, Espir, Dixerir, Inxerir, Suxerir, Inserir, Medir, Pedir, Reflectir, Vestir, Investir...

O verbo reflectir conserva o grupo –ct- en toda a conxugación. É fundamental que reflictas a

realidade do país.

VERBOS CON ALTERNANCIA VOCÁLICA. MODELO 3: DURMIR

A VOGAL RADICAL /o/ mantense en todas as formas agás: /ɔ/ na P2, P3 e P6 do Presente de indicativo

Dorme todo o día. Nunca acode ás reunións.

Conxúganse seguindo este modelo: acudir, bulir, cubrir, cumprir, cuspir, durmir, engulir, fundir, fuxir, lucir, sacudir, subir, sufrir, tusir, ulir, xurdir…

VERBOS CON ALTERNANCIA VOCÁLICA. MODELO 4: BEBER / COMER

Existen outros verbos con alternancia vocálica, mais esta non se reflicte na escrita porque as vogais medias se representan do mesmo xeito. Porén, en verbos como “beber” ou “comer” a vogal radical abre un grao na P2, P3, P6 do Presente de indicativo.

Marta bƐbe moita auga.Xoán non cɔme nada ben.

O TEMA: A VOGAL TEMÁTICA

A vogal temática (VT) é a que permite adscribir un verbo a unha ou outra conxugación.

Segundo a VT distinguimos tres conxugacións:

C1 XOG A R

C2 BAT E R

C3 PERMIT I R

O TEMA: A VOGAL TEMÁTICA. C1

C1: presenta vogal temática –a-: xog-a-rÁ parte da VT –a- na C1 podemos atopar:

Ø: P1 do Iprs. And-Ø-Ø-o Sprs. And-Ø-e-s

/o/ P3 do Iptº. And-o-Ø-u.

/e/: P1 do Iptº And-e-Ø-i


C2: presenta vogal temática –e-: beb-e-rÁ parte da VT –a- na C2 podemos atopar:

Ø: P1 do Iprs. Beb-Ø-Ø-o Sprs. Beb-Ø-e-s

/i/: P1 e P2 do Iprs. Beb-i-Ø-ches Icoprtº. Beb-í-a-s Participio. Beb-i-do


C2: presenta vogal temática –i-: produc-i-rÁ parte da VT –a- na C3 podemos atopar:

Ø: P1 do Iprs. Produz-Ø-Ø-o Sprs. Produz-Ø-a-n

/e/: P2, P3 e P6 do Iprs. Produc-e-Ø-s P2 Imperativo. Produc-e-Ø-Ø

Nalgúns verbos prodúcense variacións

gráficas segundo o fonema e a súa representación

grafica: conduzo / conducir ou chegar / chegues. O fonema é o mesmo mais a súa

representación gráfica varía. Trátase, xa que

logo, de verbo regulares.

O MORFEMA MODOTEMPORAL

Indican o modo (Subxuntivo / Indicativo) e o tempo (Presente, Pretérito, Antepretérito, Futuro...) da forma verbal.

Sitúase inmediatamente despois da VTO modo indicativo indica unha acción real.O modo subxuntivo refire unha acción irreal

ou hipotética.

O MORFEMA MODOTEMPORAL

Na nosa lingua só é posible realizar referencias a partir do tempo de pasado, non do presente nin do futuro.

O esquema é o que segue:

PretéritoChegou onte á

noite.

AntepretéritoDixo que chegara no tren de onte á

noite.

CopretéritoDíxome que

chegaba puntual

PospretéritoDixo que chegaría no tren da noite.

PresenteChego agora

mesmo

FuturoChegarei no tren

da noite

O MMT. O PRESENTE DE INDICATIVO (IPRS.)

Refire unha acción que está a acontecer no momento da fala.

Outros valores: Presente habitual: acción que se realiza

habitualmente. Sempre toma café despois de xantar. Presente intemporal: describen accións / feitos que

non mudan. Dúas e dúas son catro. Presente histórico: para referir feitos da Historia

como se fosen presentes. Cantares gallegos edítase en Vigo en 1863.

O MMT. O PRESENTE DE INDICATIVO (IPRS.)

O MMT do Iprs. é sempre Ø

L VT MMT MNP

and Ø Ø o

part e Ø s

tra e Ø Ø

coll e Ø mos

busc a Ø des

l e Ø n

O MMT. O PRETÉRITO DE INDICATIVO(IPTº.)

Sitúa a acción no pasado e como xa rematada.

O MMT do Iptº. é sempre ØL VT MMT MNP

and e Ø i

part i Ø ches

com e Ø u

coll e Ø mos

busc a Ø stes

l e Ø ron

O MMT. ANTEPRETÉRITO DE INDICATIVO(IANTEPTº.)

Sitúa a acción como anterior a outra anterior.Dixo que xa estivera na praza.O MMT do Ianteptº. é sempre -RA-

L VT MMT MNP

and a ra Ø

part i ra s

com e ra Ø

coll e ra mos

busc a ra des

l e ra n

A única forma do anterpretérito é a que

presenta un MMT –ra-, as formas con MMT –se- non son formas de indicativo, polo tanto non se poden

substituír unhas por outras porque muda o signficado:

Dixo que fixeras os exercicios / Dixo que fixeses os exercicios.

O MMT. COPRETÉRITO DE INDICATIVO(ICOPTº.)

Sitúa a acción como simultánea a outra tamén pasada. Dixo que estaba na praza.

O MMT do Icoptº é: BA na C1 A na C2 e C3

L VT MMT MNP

and a ba Ø

part í a s

com í a Ø

coll i a mos

busc a ba des

l í a n

Na P5 e P6 dos verbos rematados en –aír, -aer, -

oír, -oer e –uír empregamos diérese

sobre o /i/: Non oïades o timbre?Xa saïamos da casa cando chegaron eles.

O MMT. POSPRETÉRITO DE INDICATIVO(IPOSPTº.)

Sitúa a acción como posterior a outra pasada. Dixo que estaría na praza ás dez.

O MMT do Iposptº é –ria- / -ría-L VT MMT MN

P

and a ria Ø

part í ría s

com e ría Ø

coll e ria mos

busc a ria des

l e ría n

Fixáte na acentuación da P4 e P5. Aínda que

dialectalmente existen as formas “estaríamos” /

“andaríades”, na lingua estándar a forma correcta

é : estariamos e andariades

L VT MMT MNP

and a re i

part i rá s

com e rá Ø

coll e re mos

busc a re des

l e rá n

O MMT. FUTURO DE INDICATIVO(IFUT.)

Sitúa a acción no futuro, aínda sen realizar. Estarei na praza ás dez.

Os valores do futuro poden ser: Obrigaroriedade: expresa un mandato.

Mañá virás comigo. Probabilidade:

Terá vinte anos. Histórico: para lle dar vida á historia.

Rosalía publicará Follas novas en 1880.

O MMT do Ifut. é: -re-: P1, P4, P5 -rá-: P2, P3, P6

O MMT. PRESENTE DE SUBXUNTIVO (SPRS.)

Sitúa a acción no presente ou no futuro. Oxalá estea na praza.

O MMT do Ifut. é: -e-: C1 -a-: C2 e C3

L VT MMT MNP

and Ø e Ø

part Ø a s

com Ø a Ø

coll Ø a mos

busc Ø e des

loit Ø e n

O MMT. PRETÉRITO DE SUBXUNTIVO (SPTº.)

Sitúa a acción no pasado mais non se realizou.

Se estivese onte na praza, víaa.O MMT do Ifut. é –SE-

L VT MMT MNP

and a se Ø

part i se s

com e se Ø

coll é se mos

busc á se des

loit a se n

A única forma do anterpretérito é a que presenta

un MMT –ra-, as formas con MMT –se- non son formas de indicativo, polo tanto non se poden substituír unhas por

outras porque muda o signficado:

Dixo que fixeras moi ben os exercicios / Dixo que fixeses os

exercicios antes de que chegase ela.

O MMT. FUTURO DE SUBXUNTIVO (SFUT.)

Indica algo posterior, no modo da irrealidade ou hipótese.

Se for posíbel, telefonade.O seu uso está moi reducidoO MMT do Sfut. é:

-re-: P2, P6 -rá-: P1, P3, P4, P5

L VT MMT MNP

and a r Ø

part i re s

com e r Ø

coll e r mos

busc a r des

l e re n

MORFEMAS NÚMERO-PERSOAIS

É unha categoría gramatical que localiza o SUX da acción.

Relaciónase coas persoas do acto comunicativo.

MORFEMAS NÚMERO-PERSOAIS. P1

Refire o emisor.O MNP é Ø, mais presenta os seguintes

alomorfos: -o: Iprs. -i: Iptº da C1. -n: Iptº da C2 e C3

L VT MMT MNP

and a se Ø

and e Ø i

com Ø Ø o

part í Ø n


Refire o receptor.O MNP é -s, mais presenta os seguintes

alomorfos: -ches: Iptº da C1. -n: Imperativo

L VT MMT MNP

and a se s

xunt a Ø ches

com e Ø Ø

part í Ø ches


Refire o tema da conversa, o referente.O MNP é -Ø, mais presenta os seguintes

alomorfos: -u: Iptº.

L VT MMT MNP

and o Ø u

xunt a ba s

com e Ø u

part i rá s


Refire un grupo no que se atopa o emisor.O MNP é -mos-

L VT MMT MNP

and a Ø mos

xunt a ba mos

com i a mos

part í se mos


Refire un grupo no que se atopa o repector.O MNP é –des. Ten os alomorfos:

-stes: Iptº -de: Imperativo

L VT MMT MNP

and a Ø stes

xunt a ba des

com i a des

part i Ø de


Refire o grupo de que se está a falar.O MNP é –n. Ten os alomorfos:

-ron: Iptº

L VT MMT MNP

and a Ø ron

xunt a ba n

com i a n

part i Ø ron

morfoloxÍa verbal. formas regulares

Education