modelo riesgo necesidad gechi 2009

92
MÓDULO DE INTERVENCIÓN PSICOSOCIAL ESPECIALIZADO EN FACTORES DE RIESGO DINÁMICOS PROGESSA Nuestro Norte e s el Sur

Upload: gabriel-freire-gonzalez

Post on 28-Oct-2015

116 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

MÓDULO DE INTERVENCIÓN PSICOSOCIAL

ESPECIALIZADO EN FACTORES DE RIESGO DINÁMICOS

PROG

ESSA

“Nue

stro

Nor

te

es e

l Sur

JOR

NA

DA

DE

CA

PA

CIT

AC

IÓN

P

AR

A A

PL

ICA

CIÓ

N P

ILO

TO

M

ÓD

ULO

D

E I

NT

ER

VE

NC

IÓN

PS

ICO

SO

CIA

L

ES

PE

CIA

LIZ

AD

O E

N F

AC

TO

RE

S D

E R

IES

GO

DIN

ÁM

ICO

S

PR

OG

ESS

A -

GEN

DA

RM

ER

ÍAD

E C

HIL

E

Sacadm

e d

e a

quí.

De m

i cárc

el

de b

arr

as d

e p

apel

más firm

es

que r

eja

s d

e c

eld

a.

Sacadm

e d

e a

quí

que y

a n

o r

ecuerd

oel fr

escor

del ro

cío

en m

is p

ies d

escalz

os.

S A C A D M E D E A Q U Í

MO

DE

LO D

E R

IES

GO

—N

EC

ES

IDA

D—

DIS

PO

SIC

IÓN

A

RE

SP

ON

DE

R[R

ES

PO

NS

IVIT

Y],

DE

BO

NT

A Y

AN

DR

EW

S

PR

INC

IPIO

DE R

IESG

O:

Según B

onta

y A

ndre

ws,

est

e p

rinc

ipio

afir

ma

que l

a re

inci

denc

ia p

uede

ser

redu

cida s

i el

niv

el d

e l

as

pres

taci

ones

entr

egad

as

al

infr

acto

r es

propor

cion

al

al

riesg

o

de

rein

cidenci

adel

indiv

iduo.

La

inve

stig

ació

n

mues

tra

que

los

pro

gra

mas

que

cu

mp

len

con

est

e princ

ipio

, re

duce

n la

rein

cidenc

ia e

ntr

e u

n 1

0 a

l 30%

; y

los

progr

amas

que

viola

n

est

e

princ

ipio

aum

enta

n

la

proba

bili

dad

de

rein

cidenc

ia

en

los

usu

arios

con b

ajo

rie

sgo

de r

ein

cidenc

ia.

EXPLIC

AC

IÓN

PR

OB

AB

LE P

AR

A E

STE H

ALLA

ZG

O

LO

WEN

KA

MP

Y L

ATESS

A (20

04)

�In

fluen

cia

de

Par

es:

cuan

do

los

infr

act

ore

s de b

ajo

rie

sgo

son c

olo

cad

os

en

inte

rvenci

on

es

más

inte

nsa

s, e

s pro

bable

que e

stén e

xpu

est

os

a i

nfr

act

ore

s de e

leva

do r

iesg

o d

e r

ein

cid

enci

a,

y se

sabe q

ue l

os

pare

s so

n u

n f

act

or

de

riesg

o im

port

ante

.

�R

endim

iento

inte

lect

ual

el in

div

iduo:

seg

ún lo

s a

uto

res,

rara

vez

se e

valú

a

est

e

fact

or

de

dis

posi

ción

a

resp

onder

cuando

se

form

an

los

gru

pos

de

trata

mie

nto

; y

puede

ocu

rrir

que

los

infr

act

ore

s de

baj

o

riesg

o

que

dan

a

merc

ed

de

infr

act

ore

s de

alto

rie

sgo

más

sofis

ticados

inte

lect

ua

lmente

y

psi

cop

átic

os.

�R

elac

iones

pro

soci

ales

y pro

gra

mas

re

strict

ivos:

por

defin

ició

n,

los

infr

act

ore

s de b

ajo r

iesg

o s

on m

ás

pro

-soci

ale

s, y

cuan

do

son c

olo

cado

s en

un p

rogra

ma m

uy

est

ruct

ura

do y

rest

rictiv

o,

se a

fect

an l

os

fact

ore

s que l

os

hace

n t

en

er

un

menor

riesg

o.

Otr

a ex

plica

ció

n:

Cuando

un

ind

ivid

uo

con

baj

o

riesg

o

de

rein

cide

nci

a

es

colo

cado e

n u

n p

rogra

ma in

tensi

vo,

en e

l cual s

e r

ela

cion

a c

on p

are

s co

n m

ayo

r rie

sgo

de

rein

cide

nci

a,

el

suje

to

refu

erza

su

per

cepci

ón

que

es

un

“del

incu

ente

”.

Princip

io

de R

iesgo

Eva

luació

n/Id

entifica

ció

n d

el

Rie

sgo d

e R

ein

cid

encia

Los

infr

acto

res

de

bajo

riesg

o

de

rein

cidenc

ia d

eben

ser

exc

luid

os

de

las

pre

staci

ones

de

trata

mie

nto

in

tensi

va

Es

nece

sario

conta

r co

n in

stru

men

tos

est

andar

izados

de

pre

dic

ción

del

riesg

o de

rein

cidenc

ia.

PR

INC

IPIO

DE N

EC

ESID

AD

El

trata

mie

nto

pena

l de

be

esta

r ce

ntr

ado

en

las

nece

sid

ades

crim

inógenas

. Las

nec

esid

ades

cr

imin

ógenas

so

n

fact

ores

de

riesg

o

din

ám

icos

(e

s de

cir,

que

puede

n

cam

bia

r)

y qu

e

está

n

vincu

lado

s

direc

tam

ente

con e

l com

por

tam

iento

infr

act

or.

Facto

res

de

ries

go e

stá

ticos:

Fac

tore

s his

tórico

s que

no

pued

en s

er

cam

bia

dos

, sin

o q

ue s

ólo

pueden

aum

ent

ar.

Eje

mplo

de e

stos

fact

ore

s so

n l

a e

dad

de l

a i

nic

iaci

ón e

n e

l de

lito y

la

his

toria d

elic

tual.

Los

indiv

iduos

puede

n te

ner

muc

has

nece

sidade

s de

tra

tam

iento

, per

o no

todas

esa

s ne

cesi

dade

s es

tán

asoc

iada

s co

n el c

omport

amie

nto

infr

acto

r

La in

vest

igaci

ón h

a r

eco

noci

do 7

fact

ore

s ce

ntr

ale

s

de r

iesg

o/n

ece

sid

ad (

nece

sida

des

crim

inó

gen

as)

:

Contr

arr

esta

r la

s

racio

nalizacio

nes c

on

actitu

des p

ro-s

ocia

les;

constr

ucció

n d

e u

na

identidad p

rosocia

l.

Racio

nalizacio

nes p

ara

la

com

isió

n d

e d

elito

s,

actitu

des n

egativas h

acia

la

ley.

Actitudes

pro-criminales

Constr

ucció

n d

e

habilid

ades p

ara

el

manejo

de s

i m

ism

o,

enseñar

habilid

ades d

e

manejo

de la r

abia

.

Impuls

ivid

ad, búsqueda

de p

lacer

en a

ccio

nes

riesgosas, agre

siv

idad e

irrita

ció

n.

Pauta de personalidad

antisocial

Metas de la

intervención

Indicadores

Principales factores

de riesgo/necesidad

FA

CTO

RE

S C

EN

TR

ALES D

E R

IESG

O/N

EC

ESID

AD

Fom

enta

r la

part

icip

ació

n e

n

activid

ades r

ecre

ativas p

ro-

socia

les, enseñar

pasatiem

pos y

deport

es p

ro-

socia

les.

Ausencia

de p

art

icip

ació

n e

n

activid

ades r

ecre

ativas/d

e

ocio

pro

-socia

les.

Actividades recreativas

pro-sociales

Fom

enta

r la

s h

abilid

ades

para

el tr

abajo

/estu

dio

, fo

mento

de r

ela

cio

nes

inte

rpers

onale

s d

entr

o d

el

conte

xto

del tr

abajo

y la

escuela

.

Desem

peño b

ajo

, bajo

s

niv

ele

s d

e s

atisfa

cció

n.

Escuela/trabajo

Enseñar

habilid

ades

pare

nta

les, fo

menta

r el

vín

culo

y e

l cuid

ado d

e o

tros.

Monitore

o y

estr

ate

gia

s d

e

dis

cip

lina d

e los p

adre

s

inapro

pia

das, re

lació

n

fam

ilia

r débil.

Relaciones

familiares/matrim

onio

Reducir e

l consum

o a

busiv

o

de d

rogas, fo

menta

r altern

ativas p

ara

el consum

o

de s

usta

ncia

s.

Consum

o a

busiv

o d

e a

lcohol

y/u

otr

as d

rogas.

Consumo de sustancias

Reem

pla

zo d

e los a

mig

os

crim

inale

s y

asocia

dos p

or

am

igos p

ro-s

ocia

les y

asocia

dos.

Am

igos c

rim

inale

s,

ais

lam

iento

de p

ers

onas p

ro-

socia

les.

Apoyo social para el delito

Metas de la intervención

Indicadores

Principales factores de

riesgo/necesidad

FA

CTO

RE

S C

EN

TR

ALES D

E R

IESG

O/N

EC

ESID

AD

Defo

rmid

ad fís

ica, nutr

ició

n d

eficie

nte

.Salud física

Esquiz

ofr

enia

, tr

asto

rno b

ipola

r, e

tc.

Trastorno m

ental mayor

Ansie

dad, sentirs

e d

eprim

ido.

Sentimientos vagos de

tensión personal

Sentim

iento

s d

ébiles d

e a

uto

estim

a y

auto

valía.

Autoestim

a

Indicadores

Necesidades menores,

no criminógenas

PR

INC

IPIO

DE D

ISPO

SIC

IÓN

A R

ESP

ON

DER

[R

ESPO

NSIV

ITY

]:

Est

e p

rinc

ipio

se r

efie

re a

l hech

o q

ue l

as inte

rvencio

nes d

e a

pre

ndiz

aje

socia

l son

las

form

as

más

efect

ivas

de

ense

ñar

nuevo

s

com

por

tam

iento

s a

las

pers

onas

, co

n

inde

pendenc

ia

del

tip

o

de

com

por

tam

iento

. La

s est

rate

gia

s de a

prendiz

aje

cogn

itivo

soci

al o

pera

n d

e

acu

erd

o a

dos

princi

pio

s:

(1)

Princip

io d

e la

rela

ció

n(e

stab

leci

mie

nto

de u

na a

lianza

de t

rabajo

lida, r

espetu

osa

y c

ola

bora

dor

a c

on

el c

liente

), y

(2)

Princip

io d

e l

a est

ructu

ra(influ

enci

ar l

a d

irec

ción

del

cam

bio

hac

ia

las

act

itudes

y c

om

por

tam

iento

s pr

o-so

ciale

s a t

ravé

s del

mod

ela

je,

refu

erzo

, res

olu

ción d

e p

roble

mas

, etc

.)

La d

ispos

ició

n a

res

pond

er

espec

ífica

indic

a que

la

s in

terv

enc

iones

de

trata

mie

nto

deben c

ons

ider

ar la

s fo

rtale

zas/

com

pete

nci

as

per

sona

les

y lo

s

fact

ore

s bio

-psi

co(p

ers

onalid

ad)-

soci

ale

s de lo

s in

div

iduos

. El tr

ata

mie

nto

debie

ra adap

tars

ea es

os

fact

ores

, en la

m

edid

a que

ello

s tie

nen e

l

pote

ncia

l de fa

cilit

ar

u o

bsta

culiz

ar e

l tra

tam

iento

.

A v

ece

s se

ránec

esar

io t

rata

r pr

imer

o l

a a

nsi

eda

d d

esg

ast

ante

o u

n

tras

torn

o m

enta

l en e

l in

div

iduo p

ara

posi

bili

tarle

asi

stir y

par

ticip

ar

en u

n

pro

gra

ma c

uyo

obje

tivo s

on la

s ne

cesi

dades

crim

inóg

enas

.

Si

los

indiv

iduos

tie

nen

habili

dades

verb

ale

s lim

itadas

y

un

est

ilo

de

pens

am

ient

o co

ncre

to,

el

progr

ama

deb

e

ase

gura

r un

mín

imo

de

conc

epto

s abs

trac

tos

y fo

menta

r la

prá

ctic

a c

onduc

tual.

A s

u v

ez,

deb

en c

onsi

der

ars

e estrategias para fomentar la motivación

de los individuos para adherir al tratamiento

, y

reducir l

as b

arr

eras

para

incorp

ora

rse a

tra

tam

iento

.

Los

auto

res

indic

an q

ue e

sto

últi

mo

pue

de

ser

par

ticula

rmen

te i

mpor

tante

en e

l tra

tam

iento

de m

uje

res

y de in

frac

tore

s que

pert

enec

en a

una e

tnia

origin

aria.

ADIO

S, MI PEZ

Adiós, m

i pez.

Quétorpe fui !

guardando en m

i corazón

palabras para tí.

Aquellas que nunca te dije

esperando un m

añana

que ya no verán tus ojos.

Llévate al menos

mi últim

o beso.

Mi primer

único beso.

NEC

ESID

AD

ES C

RIM

INÓ

GEN

AS E

N M

UJER

ES

Y E

L P

RIN

CIP

IO D

E D

ISPO

SIC

IÓN

A R

ESPO

ND

ER

[RESPONSIVITY]

How

ells

(2000

):

•R

esp

ons

abili

dad e

n e

l cuid

ado d

e lo

s hi

jos

•P

roble

mas

fina

nci

eros

•O

por

tunid

ade

s lim

itadas

de

habili

dades/

opor

tunid

ad

es la

bor

ale

s•

Depr

esió

n c

línic

a a

ctua

l•

Consu

mo

de d

rogas

act

ual

•A

use

ncia

de r

ela

ciones

est

able

s•

Pare

s y

actit

udes

antis

oci

ale

s•

Falta

de a

filia

ción c

on a

gen

cias

pro-

soci

ale

s•

Pro

ble

mas

educa

ciona

les

•P

roble

mas

de p

erso

nalid

ad y

pro

ble

mas

condu

ctuale

s

NEC

ESID

AD

ES C

RIM

INÓ

GEN

AS E

N M

UJER

ES,

QU

E R

EQ

UIE

REN

MA

YO

R IN

VESTIG

AC

IÓN

:

•N

ece

sidade

s psi

quiá

tric

as/p

sico

lógic

as•

Consu

mo

abu

sivo

de d

roga

s•

Tra

stor

no d

e e

stré

s po

stra

um

átic

o•

Baja

auto

estim

a•

Tra

stor

no d

e p

ers

onalid

ad

•P

roble

mas

de s

alu

d•

Abuso

sexu

al/f

ísic

o•

Heridas

auto

-infli

ngid

as

y su

icid

io e

n p

risi

ón

•M

ate

rnaje

[Parenting

]

Resp

ect

oal p

rinc

ipio

de la

dis

pos

ició

na r

espo

nder

[responsivity],

How

ells

, ci

tando

a P

ete

rs

et

al.

(1997)

, su

gie

re

que

de

ben

cons

idera

rse

los

múlti

ple

s pr

oble

mas

ps

icos

ocia

les

de

la

pob

laci

ón

fem

enin

a,

y el

trata

mie

nto

de tr

ast

ornos

conco

mita

nte

s.

EVID

EN

CIA

DE L

OS T

RA

TA

MIE

NTO

S E

FEC

TIV

OS

PA

RA

TR

ATA

R L

OS R

IESG

OS D

INA

MIC

OS

Cam

ino d

e la

cár

cel

Desd

e m

i balc

ón

veo p

asa

r vi

ejo

sque v

an a

la c

árc

el.

Lle

van c

arg

as

pesa

das

y lo

s ojo

s ce

rrad

os.

Desd

e m

i balc

ón

veo p

asa

r vi

ejo

sque v

uelv

en d

e la

cárc

el.

Lig

ero

s de e

quip

aje

y lu

z en la

s m

ira

das.

Yo

so

y jo

ven

pero

un

día

de

est

os

baja

réde m

i balc

ón

y m

e v

erá

n p

asa

r.

Cam

ino

de la

cárc

el.

1900

-195

0C

ast

igo y

Est

rate

gia

s de d

isua

sión

1950

-197

0T

rata

mie

nto

P

enal:

Inst

ituci

ones

“corr

ecc

iona

les”

, y

Filo

sofí

a o

rienta

da a

l tra

tam

iento

1970

-199

0

“Nada F

unci

on

a”

Regre

so a

l cast

igo y

a la

s est

rate

gia

s d

e d

isu

asi

ón

(E

jem

plo

: “T

our

de c

árc

ele

s”“P

rogra

mas

de

bota

s”.

1990

-200

8

“¿Q

funci

ona?

(1)

El c

ast

igo e

mpeora

la r

ein

cidenci

a.

(2)

Inve

stig

ació

n d

e m

eta-

anál

isis

para

Ide

ntif

icar

los

trata

mie

nto

qu

e t

ienen m

ayo

r pro

bab

ilidad d

e r

educi

r la

rein

cide

nci

a

S. W

alte

rs,

M.

Cla

rk, R

. G

ingerich

and M

. M

eltz

er

(2007

)

“LO

QU

E F

UN

CIO

NA

Aplic

aci

ón

de

lo

s E

stán

dare

s de

la

Me

dic

ina

Basa

da

en

la

Evi

de

nci

a

para

dete

rmin

ar

trata

mie

nto

s efe

ctiv

os.

Est

udio

s de m

eta-

anál

isis

que in

clu

yen lo

s si

guie

nte

s tip

os

de in

vest

igaci

one

s:

•E

xperim

ento

s co

ntr

ola

dos

con a

sig

naci

ón a

l aza

r d

e l

os

suje

tos

al

gru

po

exp

erim

enta

l y a

los

gru

pos

contr

ol;

•In

vest

igaci

one

s co

n

un

núm

ero

su

ficie

nte

mente

gra

nde

de

suje

tos

exp

erim

enta

les;

•E

studio

s co

n p

obla

cion

es

esp

ecí

ficas;

•E

studio

s co

n

anális

is

cua

ntit

ativ

o

y co

n

un

dis

eño

exp

erim

enta

l cl

aro

(T

rata

mie

nto

entr

egad

o b

ajo

el f

orm

ato

de u

n M

anu

al,

y en

tregado

en f

orm

a

est

ándar

a lo

s su

jeto

s e

xperi

menta

les)

CO

NC

LU

SIO

N D

E L

OS E

STU

DIO

S D

E M

ETA

-AN

ALIS

IS

Los

trata

mie

nto

s penale

s Cognitivo-Conductuales

son e

fect

ivos

para

la r

educc

ión

de la

rein

cid

en

cia.

(B. W

els

h a

nd D

. F

arr

ingto

n,

2005)

Pro

gra

mas

cogniti

vo-c

ond

uct

uale

s m

ás

difu

ndid

os

en

el

trata

mie

nto

de i

nfr

act

ore

s de le

y:

�R

easo

nin

gand

Rehab

ilita

tion

(R &

R);

Ross

and

Fabia

no.

1985)

�S

traig

ht

Thin

king

on

Pro

batio

n(S

TO

P):

Pens

ando e

n f

orm

a

corr

ect

a e

n la

libert

ad v

igila

da.

�E

nhance

dT

hin

king

Ski

lls(E

TS

): F

om

ento

de H

abili

dades

del

pensa

mie

nto

.

�T

hin

kF

irst: A

nális

is d

e d

elit

os

�T

hin

king

for

a C

han

ge:

reest

ruct

ura

ció

n c

og

niti

va y

entr

en

am

iento

en h

ab

ilidad

es.

PR

INC

IPIO

S T

RIC

OS S

UB

YA

CEN

TES A

ESTO

S T

RA

TA

MIE

NTO

S

No s

upone

a la

condu

cta a

ntis

ocia

l de lo

s in

fract

ores

com

o e

l

refle

jo d

e u

na

psi

copato

logí

a s

ubya

cente

, si

no q

ue c

onsi

der

a

que

los

infr

act

ore

s

no

han

sid

o

bie

n

socia

lizados,

care

ciendo d

e v

alo

res,

act

itudes,

raz

onam

iento

y h

abili

dades

soci

ale

s nec

esar

ias

para

el a

just

e s

ocia

l; y

esa

s habili

dades

pueden s

er enseñadas

.

�D

esa

rro

llar

habilid

ades

soci

ales

por

med

io d

el a

pre

ndiz

aje

de h

abili

dade

s

de

la

com

unic

aci

ón

efic

az,

entr

ena

mie

nto

ase

rtiv

o,

habili

da

des

inte

rpers

ona

les,

entr

enam

iento

en r

eso

luci

ón d

e c

on

flict

os

y m

ane

jo d

e l

a

agre

sivi

da

d.

�Id

entif

icar

los

pen

sam

iento

s au

tom

átic

os

y la

s dis

tors

iones

cognitiv

asy

lueg

o a

bord

ar

las

creenci

as

sub

yace

nte

s ce

ntr

ale

s q

ue e

stán a

soci

ados

con

aque

llos

(pro

ceso

de “re

estr

uct

ura

ción c

ognitiv

a”).

�D

esa

rro

llar

habilid

ades

par

a vi

vir

en

arm

onía

co

n

la

com

unid

ady

des

empeñ

ar c

om

port

amie

nto

s que

contr

ibuya

n a

resu

ltad

os

posi

tivo

s

en

la

soci

edad

;por

medio

de

la

const

rucc

ión

de

act

itudes

y d

e

las

habili

dades

nece

sari

as

para

se

r m

ora

lmente

re

spon

sable

s,

desa

rrolla

r

em

patí

a e

inte

rés

por

el b

iene

star

de lo

s de

más

y la

soci

edad.

LO

S O

BJETIV

OS D

EL T

RA

TA

MIE

NTO

APU

NTA

N A

:

Sin

em

bar

go:

�S

on

efe

ctiv

os

los

progr

am

as

que

pose

en

inte

gridad

teórica

y m

eto

doló

gic

a.

�S

on e

fect

ivos

sólo

los

prog

ram

as p

ara

los

infr

act

ore

s q

ue finalizan

el

trata

mie

nto

.

�Los

est

udio

s

exper

imen

tale

s(d

iseñ

ados

pr

obar

un

a

teor

ía

o

un

méto

do

de

trata

mie

nto

),

y lo

s es

tudio

s cu

yo

obje

tivo

de

ser

una

dem

ostr

ació

n,

han

resu

ltado

ser

4

vece

s m

ás

efe

ctiv

os

que

lo

s tr

ata

mie

nto

s co

gniti

vo-c

onduct

uale

s entr

ega

dos

en for

ma r

utin

aria

.

QU

ÉPR

OG

RA

MA

S S

ON

EFEC

TIV

OS

La d

isposi

ció

n a

resp

onder

no s

ólo

se r

ela

cion

a c

on

el

est

ilo d

e a

pre

ndiz

aje

de

l in

div

idu

o

(mo

delo

de

Bonta

y A

ndre

ws)

, si

no

que

esp

eci

alm

ente

co

n

su

motiva

ción

.

¿C

ÓM

O M

EJO

RA

R L

A E

FEC

TIV

IDA

D D

E L

OS T

RA

TA

MIE

NTO

C

OG

NIT

IVO

-CO

ND

UC

TU

ALES E

N IN

FR

AC

TO

RES D

E L

EY?

El e

quip

o d

e t

rata

mie

nto

debie

ra h

ace

rse la

s si

guie

nte

s pre

gunta

s:

“(1)

¿C

uán p

repara

da e

stá

est

a p

ers

ona p

ara

cam

bia

r est

e c

om

port

am

ien

to?;

(2)

¿D

ebid

o a

qué

po

drí

a e

sta p

ers

on

a q

uere

r ca

mbia

r est

e c

om

port

am

iento

?,

y

(3)

¿Q

tipo d

e in

tera

cció

n s

erá

más

efe

ctiv

a c

on e

sta p

ers

ona?”

(S. W

alte

rs,

M.

Cla

rk, R

. G

ingerich

and M

. M

eltz

er,

2007)

Est

e p

roble

ma

ha l

leva

do r

eci

ente

me

nte

a d

ar

import

anci

a e

n e

l co

nte

xto d

e l

os

trata

mie

nto

s p

enale

s a e

valu

ar

la d

isposi

ció

n d

e l

os

indiv

iduos

para

im

plic

ars

e e

n

un p

roce

so d

e c

am

bio

, y

no s

ola

me

nte

a c

onsi

dera

r la

est

imaci

ón d

el

riesg

o d

e

rein

cidenci

a p

ara

pre

scrib

ir un

tra

tam

iento

.

Desde el punto de vista del programa:

�U

n f

undam

ento

teóric

o c

laro

,

�C

once

ntr

ars

e e

n e

l tra

tam

ien

to d

e n

ece

sida

des

crim

inóge

nas,

�La m

eto

do

logía

debe s

er

clara

, y

�Los

pre

stad

ore

s deben e

star

capaci

tados

pa

ra la

entr

eg

a.

Desde la perspectiva de los usuarios:

�D

ebe

n h

aber

sido e

leg

idos

de a

cuerd

o a

la

nece

sidad

de t

rata

mie

nto

para

ello

s y

�D

ebe a

com

od

ars

e a

las

vari

able

s de l

a d

isposi

ción a

re

spond

er

de l

os

usu

ari

os.

EN

RESU

ME

N,

UN

PR

OG

RA

MA

DE T

RA

TA

MIE

NTO

PO

TEN

CIA

LM

EN

TE E

FE

CTIV

O,

DEB

E T

EN

ER

:

FO

ME

NT

O D

E L

A I

NC

OR

PO

RA

CIO

N Y

A

DH

ER

EN

CIA

A T

RA

TA

MIE

NT

O

Ante

cedente

Los

sist

emas

de t

rata

mie

nto

pen

al

no

pose

en u

n m

arco

teór

ico q

ue d

é

cuen

ta

de

la

adhe

renc

ia

o

no

adh

ere

nci

a

de

los

infr

acto

res

a

los

pro

gra

mas

de tr

ata

mie

nto

(ta

nto

en e

l sis

tem

a c

erra

do c

omo e

n e

labie

rto).

WE

n

realid

ad,

his

tórica

mente

lo

s si

stem

as

de

trata

mie

nto

pen

al

han

usa

do

com

o “m

otiv

ador

”,

las

estr

ate

gia

s bas

ada

s en

la

teor

ía

de

la

dis

uas

ión (

evi

taci

ón d

el

cast

igo)

Wla

que s

abem

os h

ace

much

o t

iem

po

que n

o s

irveW

Pro

pos

ició

n(C

lark

et

al.,

2006;

McM

urra

n,

2002

; G

insb

urg

et a

l., 2

002;

Mill

er,

1999

; Walte

rs e

t al.,

2007;

entr

e o

tros)

:

Tom

ar p

rest

ado e

l mar

co c

once

ptu

al d

el M

OD

ELO

TR

AN

ST

EO

RIC

O D

EL

CA

MB

IO

TE

RA

PE

UT

ICO

, desa

rrolla

do

origin

alm

ente

por

Pro

chask

a

y

DiC

lem

ente

en 1

984 p

ara

dar

cuent

a de l

a a

dher

enci

a a

tra

tam

iento

de

pers

onas

con

com

por

tam

iento

s adic

tivos;

y q

ue e

stá

aplic

ándos

e h

ace

más

de

una

déc

ada

en

el

ámbito

de

la

ate

nci

ón

en

salu

d para

el

cam

bio

/adq

uis

ició

n d

e e

stilo

s de

vid

a s

alu

dable

.

1.

La m

otiv

aci

ón e

s m

odifi

cable

.

2.

La m

otiv

aci

ón e

s pro

babilí

stic

a.

Por

lo t

anto

, la

s in

terv

enci

ones

para

influ

enci

ar

la

motiv

aci

ón

so

n

aq

uella

s que

aum

enta

n

o

dis

min

uye

n

efe

ctiv

am

ente

la

pro

ba

bili

da

d d

e u

na a

cció

n.

3.

La m

otiv

aci

ón

es

un f

enóm

en

o i

nte

rpers

on

al,

alg

o q

ue o

curr

e y

cam

bia

dentr

o

del c

onte

xto d

e r

ela

cio

nes

hu

manas.

4.

La m

otiv

aci

ón

es

a m

enud

o m

uy

esp

ecí

fica p

ara

un c

urs

o d

e a

cció

n.

Un

a

pers

on

a

pue

de

est

ar

no

motiv

ada

(pro

babili

dad

ba

ja)

para

un

tipo

de

trata

mie

nto

o c

am

bio

, pero

mu

y d

ispu

est

a a

part

icip

ar

en o

tro.

5.

La m

otiv

aci

ón e

s in

trín

seca

y e

xtrí

nse

ca.

Aunqu

e e

s posi

ble

oblig

ar

al

cam

bio

de c

om

port

am

iento

cuand

o u

no t

iene e

l co

ntr

ol

de l

as

contin

ge

nci

as

ext

ern

as,

es

más

pro

ba

ble

que p

erd

ure

el c

am

bio

motiv

ado in

trín

seca

mente

.

6.

La m

otiv

aci

ón i

ntr

ínse

ca p

ara

el

cam

bio

es

ext

raíd

a m

ás

que i

nst

ala

da e

n l

a

pers

on

a.

MO

DE

LO

TR

AN

ST

RIC

O

DE

L C

AM

BIO

TE

RA

UT

ICO

La

motiv

aci

ón

para

e

l ca

mbio

es

un

pro

ceso

.

Es

un p

roce

so d

isco

ntin

uo,

qu

e s

e d

a e

n

fase

s.

El

pro

gra

ma

de

trata

mie

nto

de

be

adapta

rse/a

com

odars

e

a

las

fase

s del

cam

bio

en

el

cual

se

en

cuentr

a

el

indiv

idu

o.

Jam

es

Pro

chask

aC

arlo

DiC

lem

ente

Mill

er

y R

olln

ick

(1999),

p.

39

“Pert

urb

aci

ón”

motiv

aci

onal

Pla

n/p

rogra

ma

de t

rata

mie

nto

Fase

s de

la

M

otiv

aci

ón

para

e

cam

bio

Cuando

bus

cam

os f

omenta

r la

dis

posi

ción h

aci

a e

l ca

mbio

de e

stilo

de

vida

de

los

inte

rnos,

es

tam

os

implic

ando

que

nue

stra

s in

terv

enc

iones

bus

can

PE

RT

UR

BA

RP

ER

TU

RB

AR

al u

suar

io.

Es

dec

ir,

“inm

uta

r, t

rast

ornar

el

orden

y co

ncie

rto

, o

la q

uie

tud o

el

sosi

ego d

e a

lgo o

alg

uie

n”

(Diccionario de la

Lengua Española,

Vigésima Primera Edición).

El

resu

ltado d

e e

sa p

ertu

rbaci

ón n

o d

epende d

e n

oso

tros

, si

no q

ue

de lo

s pro

ceso

s re

flexi

vos

de lo

s usu

ario

s.

“El

cam

bio

se p

roduc

e c

om

o re

sulta

do d

e la

s alte

raci

ones

en

la

org

aniz

ació

n y

est

ruct

ura

del

sist

ema

de s

ignifi

cad

os

preexi

sten

te

[en e

l indiv

iduo] (

Kar

l Tom

m, 1

988)

.

Eta

pas d

e la

motiva

ci

Eta

pas d

e la

motiva

ci óó

n p

ara

el c

am

bio

y tare

as d

el t

era

peuta

n p

ara

el c

am

bio

y tare

as d

el t

era

peuta

Ayudar al consultante a renovar el proceso de contemplación,

preparación y

acción, sin que aparezca un bloqueo o una

desm

oralización debidos a la recaída.

Recaída

Ayudar al consultante a identificar y a utilizar estrategias para

prevenir recaídas.

Mantención

Ayudar al consultante a dar los pasos hacia el cambio.

Acción

Ayudar al consultante a determ

inar el mejor curso de acción

que hay que seguir para conseguir el cambio.

Preparación

Inclinar la balanza de los pro y los contra –evocarlas razones

para cambiar y los riesgos de no cambiar; aumentar la auto-

eficacia para el cambio de la conducta actual.

Contemplación

Aumentar la duda –aumento

de la percepción del consultante

acerca los riesgos y problemas de su conducta actual.

Precontemplación

Tareas motivacionales del terapeuta

Etapa

(Miller y Rollnick, 1999, p. 41)

EN

TR

EV

IST

A M

OT

IVA

CIO

NA

L D

E

MIL

LE

R Y

RO

LLN

ICK

(199

1, 2

002)

Enfo

que d

e t

era

pia

bre

ve d

irect

iva q

ue b

usc

a f

om

enta

r y

ap

oya

r la

motiv

aci

ón

intrínseca

para

el c

am

bio

, la

que s

e s

up

one ll

eva

ráal i

nd

ivid

uo a

inic

iar,

pe

rsis

tir y

cum

plir

co

n lo

s esf

uerz

os

para

el c

am

bio

de c

om

port

am

iento

.

Debe e

nte

nd

ers

e c

om

o enfoque directivo

a u

n e

nfo

qu

e e

n e

l cual e

l tera

pe

uta

tie

ne

un

pro

pósi

to:

influenciar

al

clie

nte

. E

n

est

e

conte

xto,

influ

enci

arl

o

motiv

aci

onalm

ente

.

Act

uar

en f

orm

a d

irect

iva no

debie

ra e

nte

nd

ers

e c

om

o u

na

influ

enci

a h

aci

a m

eta

s pre

fija

das

por

el t

era

pe

uta

.

William R. Miller

Stephen Rollnick

Los

ele

men

tos

bási

cos

de

la

Entr

evi

sta

Mot

ivaci

onal

son un

est

ilo de

conversación

que

busc

a de

sarr

olla

r un

víncu

lo t

erapé

utic

o pos

itivo

con

el

cons

ulta

nte

(a

travé

s de

inte

racc

iones

del

tera

peuta

que

pued

en

ser

defin

idas

com

o

com

unic

aci

ón

empát

ica

o

escu

cha

act

iva;

e

intr

oduc

ir

com

enta

rios

o

pregu

nta

s que

va

riará

n

de

acu

erdo

a

la

dis

pos

ició

n

motiv

aci

onal d

el u

suar

io.

FIL

OS

OF

IA D

E L

A E

NT

RE

VIS

TA

MO

TIV

AC

ION

AL

La m

otiv

aci

ón p

ara

el c

am

bio

es

ext

raíd

a d

esd

e e

l mis

mo c

liente

, n

o im

pu

est

a

desd

e a

fuera

.

Es

tare

a d

el c

liente

, no d

el t

era

peuta

, art

icu

lar

y re

solv

er

su a

mbiv

ale

nci

a.

La p

ers

uasi

ón d

irect

a n

o e

s u

n m

éto

do

efe

ctiv

o p

ara

reso

lver

la a

mbiv

ale

nci

a

haci

a e

l cam

bio

de c

om

port

am

iento

.

El

est

ilo d

e l

a c

onse

jerí

a e

s en g

enera

l un e

stilo

pausa

do

y d

e e

xtra

cció

n d

e

pro

ceso

s d

el c

liente

.

El

conse

jero

es

dire

ctiv

o

en

ayu

dar

al

clie

nte

a

exa

min

ar

y re

solv

er

la

am

biv

ale

nci

a.

La d

isposi

ción p

ara

el c

am

bio

no e

s un r

asg

o d

e p

ers

ona

lidad d

el c

liente

, si

no

que u

n p

roduct

o f

luct

uante

de

la in

tera

cció

n in

terp

ers

onal.

La

rela

ció

n

tera

utic

a

es

más

com

o

una

rela

ció

n

en

tre

pers

ona

s o

com

pañ

ero

s q

ue los

role

s e

xpert

o/r

ece

pto

r.E

l te

rape

uta

resp

eta

la a

uto

nom

ía

y la

lib

ert

ad d

e o

pci

ón d

el

clie

nte

(y

las

conse

cue

nci

as)

resp

ect

o a

su p

ropio

com

port

am

iento

.

FA

SE

S D

E L

A E

NT

RE

VIS

TA

MO

TIV

AC

ION

AL

(1)Construcción de motivación para el cambio

.

Desa

rrollo

de

la m

otiv

aci

ón d

el

clie

nte

para

hace

r un

cam

bio

en

su e

stilo

de v

ida.

Est

e e

s un

pro

ceso

gra

dua

l cu

ya v

elo

cidad d

epen

der

áde l

a dis

pos

ició

n m

otiv

aci

onal d

el in

div

iduo.

(2) Fortalecimiento del compromiso para el cambio

.

Const

rucc

ión d

e c

am

bio

cua

ndo e

l clie

nte

est

ápreparado

para

hac

er

cam

bio

s re

spect

o a s

u e

stilo

de v

ida.

En c

ada f

ase

, el t

era

pe

uta

/co

nse

jero

util

iza d

istin

tas

técn

icas.

•Resistencia disminuida.

El c

liente

dej

a d

e a

rgum

enta

r, in

terr

um

pir,

den

egar

u

obj

eta

r.•

Menos preguntas acerca del problema.

El c

liente

pare

ce t

ener

sufic

iente

in

form

aci

ón a

cerc

a d

el p

roble

ma y

de

ja d

e h

ace

r pre

gunta

s.•

Decidido.

El c

liente

pare

ce h

aber

llegad

o a

una r

eso

luci

ón y

podrí

a e

star

más

pací

fico,

calm

ado,

rela

jado,

desp

ejado y

ase

nta

do.

Alg

unas

vece

s est

o p

asa

dura

nte

un p

erí

odo d

e a

ngust

ia o

de ll

anto

.•

Afirm

aciones auto-m

otivacionales.

El c

liente

hace

afir

maci

ones

dire

ctas,

auto

-m

otiv

aci

onale

s, q

ue r

efle

jan a

pert

ura

al c

am

bio

(“T

engo q

ue h

ace

r alg

o”)

y

optim

ism

o (

“Vo

y a v

ence

r est

o”)

.•

Más preguntas acerca del cambio.

El c

liente

pre

gunta

qué

pued

e h

ace

r a

cerc

a

del p

roble

ma,

cóm

o c

am

bia

la g

ente

un

a v

ez

se h

a d

eci

did

o a

hace

rlo,

y así

suce

siva

mente

.•

Visualización.

El c

liente

com

ienza

a h

abla

r ace

rca d

e c

óm

o s

erí

a s

u v

ida

desp

ués

de u

n c

am

bio

, o a

antic

ipar

las

difi

culta

de

s d

e h

ace

r un c

am

bio

, o a

dis

cutir

las

ven

taja

s del c

am

bio

.•

Experimentación.

Si e

l clie

nte

ha t

enid

o t

iem

po e

ntr

e s

esi

ones,

podrí

a h

aber

com

enza

do a

exp

erim

enta

r co

n a

cerc

am

ien

tos

posi

ble

s pa

ra u

n c

am

bio

.

Señale

s pa

ra p

asa

r a la

Segunda

Fas

e: F

ort

ale

cim

ien

to d

el

com

prom

iso p

ara

el c

am

bio

Cin

co p

rinc

ipio

s ge

ner

ale

s en la

Entr

evi

sta M

otiv

aci

ona

lC

inco

princ

ipio

s ge

ner

ale

s en la

Entr

evi

sta M

otiv

aci

ona

l

1. Expresi

Expresi óón de empat

n de empat ííaa

Media

nte

la e

scuch

a a

ctiv

a (c

om

pre

nsió

n e

mpátic

a) lo

s te

rapeu

tas

inte

nta

n

com

prende

r lo

s se

ntim

iento

s y

per

spec

tivas

de

los

cons

ulta

ntes

, sin

juzg

arlo

s, c

ritic

arlo

s o

culp

abili

zarlos.

El

tera

peut

a busc

a

com

unic

arse

co

n el

cons

ulta

nte

d

entr

o

del

punto

de v

ista

de é

ste.

Y p

or

lo t

anto

, ace

pta

a l

a a

mbiv

ale

nci

a a

l ca

mbio

com

o u

na p

arte

norm

al

de l

a exp

erienc

ia h

um

ana y

del

cam

bio

.

La r

etic

enc

ia a

aband

onar

un c

ompor

tam

iento

pro

blem

a e

s alg

o pre

visi

ble

en e

l mom

ento

de in

icia

r el t

rata

mie

nto

; de o

tro m

odo,

la

pers

ona y

a h

abrí

a d

eci

did

o c

ambia

r.

2. Crear una discrepancia

Crear una discrepancia

Est

o i

mplic

a c

rear

y p

otenc

iar

una

discrepancia

discrepancia

entr

e la

cond

ucta

act

ual

y lo

s obje

tivos

más

am

plio

s; e

s de

cir,

una

dis

crepan

cia

entr

e d

onde

se e

ncuen

tra e

l cons

ulta

nte

y d

onde q

uerr

ía e

star

.

Por

eje

mplo

, est

o po

dría

pro

voca

rse a

part

ir d

e l

a co

nci

enc

ia d

e lo

s co

stos

de la

cond

uct

a a

ctual.

El

cam

bio

se

hac

e

más

pro

bab

le

cuando

se

cree

que

un

com

por

tam

iento

es

táen

co

nfli

cto

con

obje

tivos

per

sonale

s im

port

ante

s (la

salu

d,

el

éxi

to,

la f

elic

idad f

am

iliar

o u

na a

uto

-im

agen p

ositi

va).

Por

eje

mplo

, se

pod

rían a

clar

ar l

os

obje

tivos

impor

tante

s qu

e pose

e

el

consu

ltante

y

analiz

ar

las

conse

cuenc

ias

reale

s o

pote

ncia

les

de s

u c

ond

ucta

act

ual

y que

entr

an e

n c

onfli

cto c

on

dic

hos

obje

tivos.

3. Evitar la discusi

Evitar la discusi óónn

El

tera

peut

a d

ebe e

vita

r la

s dis

cusi

one

s y

las

confr

ont

acio

nes

ca

ra a

cara

. De lo

con

trar

io,

sola

ment

e o

bte

ndrá

def

ensi

vidad

de

part

e d

el c

onsu

ltante

.

Puede

supon

ers

e

que

la

resi

stenc

ia

del

cons

ulta

nte

es

un

a se

ñal

para

que e

l te

rapeu

ta m

odifi

que l

as

est

rate

gia

s que h

a

est

ado u

tiliz

ando.

4. Dar un giro a la resistencia

Dar un giro a la resistencia

Est

o i

mplic

a esp

erar

el

mom

ento

opo

rtuno

par

a apor

tar

nueva

in

form

aci

ón u

ofr

ece

r nue

vas

pers

pect

ivas.

El

mejo

r m

odo

de

hac

er

esto

es

gene

rando

pr

egu

nta

s o

pro

ble

mas

al c

ons

ulta

nte.

Ust

ed

sie

nte

qu

e u

n p

ito lo

a

yud

a a

re

laja

rse

y a

ale

jars

e d

e la

coc

aín

a. ¿

Pu

ed

e

ha

bla

rme

un

poc

o m

ás

de

aq

ue

llo d

e lo

cu

al n

ece

sita

re

laja

rse

y c

óm

o lo

ayu

da

n lo

s p

itos?

La

ma

rihu

an

a es

un

a d

rog

a, a

l ig

ua

l que

la c

oca

ína

, y u

sted

n

o s

e r

ecu

pe

rará

si c

ont

inú

a fu

ma

ndo

pito

s, u

ste

d n

eces

ita

de

jar

de

cons

um

ir d

rog

as,

y

eso

incl

uye

a lo

s p

itos.

Pu

ed

o c

ont

inu

ar fu

ma

nd

o u

n p

ito d

e ve

z e

n c

uan

do

, me

rela

ja y

me

ale

ja d

e la

co

caín

a.

Pa

rece

qu

e us

ted

est

áfr

ustr

ad

o co

n lo

s m

ed

ica

me

nto

s y

qu

e é

sto

s n

o h

an

func

ion

ado

co

mo

ust

ed

esp

era

ba,

¿p

ue

de

ha

bla

rme

m

ás

de lo

s m

edic

am

en

tos

qu

e n

o le

gus

tan

o q

ue n

o es

tán

fu

ncio

na

ndo

?

Ust

ed

ha

sid

o d

iag

no

stic

ado

co

mo

bip

ola

r y

ne

cesi

ta t

om

ar

los

me

dic

am

ent

os q

ue

le h

an

rece

tado

los

do

ctor

es,

los

me

dic

am

ent

os

lo a

yud

ará

n.

No

qu

iero

tom

ar

los

me

dic

am

ent

os;

no

fun

cio

nan

y n

o m

e g

usta

tom

arlo

s.

Pa

rece

qu

e m

ucha

s p

ers

on

as

lo h

an

esta

do

mo

lest

an

do

dic

ién

do

le q

ue u

ste

d e

s u

n

be

be

dor

, ¿p

ued

e d

eci

rme

qu

éle

ha

n d

ich

o o

tra

s p

ers

ona

s a

cerc

a d

e su

co

mp

ort

am

ient

o?

Ust

ed

ha

reci

bid

o tr

es

san

cio

ne

s p

or m

ane

jar

en

est

ad

o d

e e

bri

edad

, y

lo

de

spid

iero

n d

el t

rab

ajo

po

r lle

ga

r b

eb

ido;

ust

ed

sít

ien

e u

n p

rob

lem

a co

n e

l tra

go

.

No

te

ngo

pro

ble

ma

s co

n e

l tr

ago

, otr

as p

ers

ona

s sí

.

Dando u

n g

iro a

la

resis

tenci

aEnfo

que

confr

onta

cio

nal

Com

enta

rio

del

cliente

5. Fomentar la autoeficacia

Fomentar la autoeficacia

La a

uto

efic

acia

se

refie

re a

la c

reenc

ia q

ue

tiene

una

per

sona

so

bre

su

hab

ilidad

par

a lle

var

a ca

bo

con

éxi

to

un

tare

a

esp

ecí

fica.

Un o

bje

tivo g

ener

al d

e la

entr

evi

sta m

otiv

aci

onal e

s au

ment

ar la

perc

epci

ón

del c

ons

ulta

nte s

obre

su c

apaci

dad

par

a h

ace

fre

nte

a lo

s ob

stácu

los

y te

ner

éxi

to e

n e

l cam

bio.

•La

creenc

ia

en

la

posi

bilid

ad

de

cam

bia

r es

un

fact

or

motiv

acio

nal i

mpor

tante

.

•E

l consu

ltante

es

resp

ons

able

de e

scog

er

y lle

var

a

cabo

un c

ambio

per

sonal.

•E

xist

e u

n c

iert

o g

rado

de e

sper

anz

a e

n l

a a

mplia

va

riedad d

e d

ifere

nte

s tr

atam

iento

s de

los

que s

e

dis

pone

.

MÓDULO DE INTERVENCIÓN PSICOSOCIAL

ESPECIALIZADO EN FACTORES DE RIESGO DINÁMICOS

PROG

ESSA

“Nue

stro

Nor

te

es e

l Sur

JOR

NA

DA

DE

CA

PA

CIT

AC

IÓN

P

AR

A A

PL

ICA

CIÓ

N P

ILO

TO

M

ÓD

ULO

D

E I

NT

ER

VE

NC

IÓN

PS

ICO

SO

CIA

L

ES

PE

CIA

LIZ

AD

O E

N F

AC

TO

RE

S D

E R

IES

GO

DIN

ÁM

ICO

S

PR

OG

ESS

A -

GEN

DA

RM

ER

ÍAD

E C

HIL

E

Sacadm

e d

e a

quí.

De m

i cárc

el

de b

arr

as d

e p

apel

más firm

es

que r

eja

s d

e c

eld

a.

Sacadm

e d

e a

quí

que y

a n

o r

ecuerd

oel fr

escor

del ro

cío

en m

is p

ies d

escalz

os.

S A C A D M E D E A Q U Í

MO

DE

LO D

E R

IES

GO

—N

EC

ES

IDA

D—

DIS

PO

SIC

IÓN

A

RE

SP

ON

DE

R[R

ES

PO

NS

IVIT

Y],

DE

BO

NT

A Y

AN

DR

EW

S

PR

INC

IPIO

DE R

IESG

O:

Según B

onta

y A

ndre

ws,

est

e p

rinc

ipio

afir

ma

que l

a re

inci

denc

ia p

uede

ser

redu

cida s

i el

niv

el d

e l

as

pres

taci

ones

entr

egad

as

al

infr

acto

r es

propor

cion

al

al

riesg

o

de

rein

cidenci

adel

indiv

iduo.

La

inve

stig

ació

n

mues

tra

que

los

pro

gra

mas

que

cu

mp

len

con

est

e princ

ipio

, re

duce

n la

rein

cidenc

ia e

ntr

e u

n 1

0 a

l 30%

; y

los

progr

amas

que

viola

n

est

e

princ

ipio

aum

enta

n

la

proba

bili

dad

de

rein

cidenc

ia

en

los

usu

arios

con b

ajo

rie

sgo

de r

ein

cidenc

ia.

EXPLIC

AC

IÓN

PR

OB

AB

LE P

AR

A E

STE H

ALLA

ZG

O

LO

WEN

KA

MP

Y L

ATESS

A (20

04)

�In

fluen

cia

de

Par

es:

cuan

do

los

infr

act

ore

s de b

ajo

rie

sgo

son c

olo

cad

os

en

inte

rvenci

on

es

más

inte

nsa

s, e

s pro

bable

que e

stén e

xpu

est

os

a i

nfr

act

ore

s de e

leva

do r

iesg

o d

e r

ein

cid

enci

a,

y se

sabe q

ue l

os

pare

s so

n u

n f

act

or

de

riesg

o im

port

ante

.

�R

endim

iento

inte

lect

ual

el in

div

iduo:

seg

ún lo

s a

uto

res,

rara

vez

se e

valú

a

est

e

fact

or

de

dis

posi

ción

a

resp

onder

cuando

se

form

an

los

gru

pos

de

trata

mie

nto

; y

puede

ocu

rrir

que

los

infr

act

ore

s de

baj

o

riesg

o

que

dan

a

merc

ed

de

infr

act

ore

s de

alto

riesg

o

más

sofis

ticados

inte

lect

ua

lmente

y

psi

cop

átic

os.

�R

elac

iones

pro

soci

ales

y pro

gra

mas

re

strict

ivos:

por

defin

ició

n,

los

infr

act

ore

s de b

ajo r

iesg

o s

on m

ás

pro

-soci

ale

s, y

cuan

do

son c

olo

cado

s en

un p

rogra

ma m

uy

est

ruct

ura

do y

rest

rict

ivo

, se

afe

ctan l

os

fact

ore

s que l

os

hace

n t

en

er

un

menor

riesg

o.

Otr

a ex

plica

ció

n:

Cuando

un

ind

ivid

uo

con

baj

o

riesg

o

de

rein

cide

nci

a

es

colo

cado e

n u

n p

rogra

ma in

tensi

vo,

en e

l cual s

e r

ela

cion

a c

on p

are

s co

n m

ayo

r riesg

o

de

rein

cide

nci

a,

el

suje

to

refu

erza

su

per

cepci

ón

que

es

un

“del

incu

ente

”.

Princip

io

de R

iesgo

Eva

luació

n/Id

entifica

ció

n d

el

Rie

sgo d

e R

ein

cid

encia

Los

infr

acto

res

de

bajo

riesg

o

de

rein

cidenc

ia d

eben

ser

exc

luid

os

de

las

pre

staci

ones

de

trata

mie

nto

in

tensi

va

Es

nece

sario

conta

r co

n in

stru

men

tos

est

andar

izados

de

pre

dic

ción

del

riesg

o de

rein

cidenc

ia.

PR

INC

IPIO

DE N

EC

ESID

AD

El

trata

mie

nto

pena

l de

be

esta

r ce

ntr

ado

en

las

nece

sid

ades

crim

inógenas

. Las

nec

esid

ades

cr

imin

ógenas

so

n

fact

ores

de

riesg

o

din

ám

icos

(e

s de

cir,

que

puede

n

cam

bia

r)

y qu

e

está

n

vincu

lado

s

direc

tam

ente

con e

l com

por

tam

iento

infr

act

or.

Facto

res

de

ries

go e

stá

ticos:

Fac

tore

s his

tórico

s que

no

pued

en s

er

cam

bia

dos

, sin

o q

ue s

ólo

pueden

aum

ent

ar.

Eje

mplo

de e

stos

fact

ore

s so

n l

a e

dad

de l

a i

nic

iaci

ón e

n e

l de

lito y

la

his

toria d

elic

tual.

Los

indiv

iduos

puede

n te

ner

muc

has

nece

sidade

s de

tra

tam

iento

, per

o no

todas

esa

s ne

cesi

dade

s es

tán

asoc

iada

s co

n el c

omport

amie

nto

infr

acto

r

La in

vest

igaci

ón h

a r

eco

noci

do 7

fact

ore

s ce

ntr

ale

s

de r

iesg

o/n

ece

sid

ad (

nece

sida

des

crim

inó

gen

as)

:

Contr

arr

esta

r la

s

racio

nalizacio

nes c

on

actitu

des p

ro-s

ocia

les;

constr

ucció

n d

e u

na

identidad p

rosocia

l.

Racio

nalizacio

nes p

ara

la

com

isió

n d

e d

elito

s,

actitu

des n

egativas h

acia

la

ley.

Actitudes

pro-criminales

Constr

ucció

n d

e

habilid

ades p

ara

el

manejo

de s

i m

ism

o,

enseñar

habilid

ades d

e

manejo

de la r

abia

.

Impuls

ivid

ad, búsqueda

de p

lacer

en a

ccio

nes

riesgosas, agre

siv

idad e

irrita

ció

n.

Pauta de personalidad

antisocial

Metas de la

intervención

Indicadores

Principales factores

de riesgo/necesidad

FA

CTO

RE

S C

EN

TR

ALES D

E R

IESG

O/N

EC

ESID

AD

Fom

enta

r la

part

icip

ació

n e

n

activid

ades r

ecre

ativas p

ro-

socia

les, enseñar

pasatiem

pos y

deport

es p

ro-

socia

les.

Ausencia

de p

art

icip

ació

n e

n

activid

ades r

ecre

ativas/d

e

ocio

pro

-socia

les.

Actividades recreativas

pro-sociales

Fom

enta

r la

s h

abilid

ades

para

el tr

abajo

/estu

dio

, fo

mento

de r

ela

cio

nes

inte

rpers

onale

s d

entr

o d

el

conte

xto

del tr

abajo

y la

escuela

.

Desem

peño b

ajo

, bajo

s

niv

ele

s d

e s

atisfa

cció

n.

Escuela/trabajo

Enseñar

habilid

ades

pare

nta

les, fo

menta

r el

vín

culo

y e

l cuid

ado d

e o

tros.

Monitore

o y

estr

ate

gia

s d

e

dis

cip

lina d

e los p

adre

s

inapro

pia

das, re

lació

n

fam

ilia

r débil.

Relaciones

familiares/matrim

onio

Reducir e

l consum

o a

busiv

o

de d

rogas, fo

menta

r altern

ativas p

ara

el consum

o

de s

usta

ncia

s.

Consum

o a

busiv

o d

e a

lcohol

y/u

otr

as d

rogas.

Consumo de sustancias

Reem

pla

zo d

e los a

mig

os

crim

inale

s y

asocia

dos p

or

am

igos p

ro-s

ocia

les y

asocia

dos.

Am

igos c

rim

inale

s,

ais

lam

iento

de p

ers

onas p

ro-

socia

les.

Apoyo social para el delito

Metas de la intervención

Indicadores

Principales factores de

riesgo/necesidad

FA

CTO

RE

S C

EN

TR

ALES D

E R

IESG

O/N

EC

ESID

AD

Defo

rmid

ad fís

ica, nutr

ició

n d

eficie

nte

.Salud física

Esquiz

ofr

enia

, tr

asto

rno b

ipola

r, e

tc.

Trastorno m

ental mayor

Ansie

dad, sentirs

e d

eprim

ido.

Sentimientos vagos de

tensión personal

Sentim

iento

s d

ébiles d

e a

uto

estim

a y

auto

valía.

Autoestim

a

Indicadores

Necesidades menores,

no criminógenas

PR

INC

IPIO

DE D

ISPO

SIC

IÓN

A R

ESP

ON

DER

[R

ESPO

NSIV

ITY

]:

Est

e p

rinc

ipio

se r

efie

re a

l hech

o q

ue l

as inte

rvencio

nes d

e a

pre

ndiz

aje

socia

l son

las

form

as

más

efect

ivas

de

ense

ñar

nuevo

s

com

por

tam

iento

s a

las

pers

onas

, co

n

inde

pendenc

ia

del

tip

o

de

com

por

tam

iento

. La

s est

rate

gia

s de a

prendiz

aje

cogn

itivo

soci

al o

pera

n d

e

acu

erd

o a

dos

princi

pio

s:

(1)

Princip

io d

e la

rela

ció

n(e

stab

leci

mie

nto

de u

na a

lianza

de t

rabajo

lida, r

espetu

osa

y c

ola

bora

dor

a c

on

el c

liente

), y

(2)

Princip

io d

e l

a est

ructu

ra(influ

enci

ar l

a d

irec

ción

del

cam

bio

hac

ia

las

act

itudes

y c

om

por

tam

iento

s pr

o-so

ciale

s a t

ravé

s del

mod

ela

je,

refu

erzo

, res

olu

ción d

e p

roble

mas

, etc

.)

La d

ispos

ició

n a

res

pond

er

espec

ífica

indic

a que

la

s in

terv

enc

iones

de

trata

mie

nto

deben c

ons

ider

ar la

s fo

rtale

zas/

com

pete

nci

as

per

sona

les

y lo

s

fact

ore

s bio

-psi

co(p

ers

onalid

ad)-

soci

ale

s de lo

s in

div

iduos

. El tr

ata

mie

nto

debie

ra adap

tars

ea es

os

fact

ores

, en la

m

edid

a que

ello

s tie

nen e

l

pote

ncia

l de fa

cilit

ar

u o

bsta

culiz

ar e

l tra

tam

iento

.

A v

ece

s se

ránec

esar

io t

rata

r pr

imer

o l

a a

nsi

eda

d d

esg

ast

ante

o u

n

tras

torn

o m

enta

l en e

l in

div

iduo p

ara

posi

bili

tarle

asi

stir y

par

ticip

ar

en u

n

pro

gra

ma c

uyo

obje

tivo s

on la

s ne

cesi

dades

crim

inóg

enas

.

Si

los

indiv

iduos

tie

nen

habili

dades

verb

ale

s lim

itadas

y

un

est

ilo

de

pens

am

ient

o co

ncre

to,

el

progr

ama

deb

e

ase

gura

r un

mín

imo

de

conc

epto

s abs

trac

tos

y fo

menta

r la

prá

ctic

a c

onduc

tual.

A s

u v

ez,

deb

en c

onsi

der

ars

e estrategias para fomentar la motivación

de los individuos para adherir al tratamiento

, y

reducir l

as b

arr

eras

para

incorp

ora

rse a

tra

tam

iento

.

Los

auto

res

indic

an q

ue e

sto

últi

mo

pue

de

ser

par

ticula

rmen

te i

mpor

tante

en e

l tra

tam

iento

de m

uje

res

y de in

frac

tore

s que

pert

enec

en a

una e

tnia

origin

aria.

ADIO

S, MI PEZ

Adiós, m

i pez.

Quétorpe fui !

guardando en m

i corazón

palabras para tí.

Aquellas que nunca te dije

esperando un m

añana

que ya no verán tus ojos.

Llévate al menos

mi últim

o beso.

Mi primer

único beso.

NEC

ESID

AD

ES C

RIM

INÓ

GEN

AS E

N M

UJER

ES

Y E

L P

RIN

CIP

IO D

E D

ISPO

SIC

IÓN

A R

ESPO

ND

ER

[RESPONSIVITY]

How

ells

(2000

):

•R

esp

ons

abili

dad e

n e

l cuid

ado d

e lo

s hi

jos

•P

roble

mas

fina

nci

eros

•O

por

tunid

ade

s lim

itadas

de

habili

dades/

opor

tunid

ad

es la

bor

ale

s•

Depr

esió

n c

línic

a a

ctua

l•

Consu

mo

de d

rogas

act

ual

•A

use

ncia

de r

ela

ciones

est

able

s•

Pare

s y

actit

udes

antis

oci

ale

s•

Falta

de a

filia

ción c

on a

gen

cias

pro-

soci

ale

s•

Pro

ble

mas

educa

ciona

les

•P

roble

mas

de p

erso

nalid

ad y

pro

ble

mas

condu

ctuale

s

NEC

ESID

AD

ES C

RIM

INÓ

GEN

AS E

N M

UJER

ES,

QU

E R

EQ

UIE

REN

MA

YO

R IN

VESTIG

AC

IÓN

:

•N

ece

sidade

s psi

quiá

tric

as/p

sico

lógic

as•

Consu

mo

abu

sivo

de d

roga

s•

Tra

stor

no d

e e

stré

s po

stra

um

átic

o•

Baja

auto

estim

a•

Tra

stor

no d

e p

ers

onalid

ad

•P

roble

mas

de s

alu

d•

Abuso

sexu

al/f

ísic

o•

Heridas

auto

-infli

ngid

as

y su

icid

io e

n p

risi

ón

•M

ate

rnaje

[Parenting

]

Resp

ect

oal p

rinc

ipio

de la

dis

pos

ició

na r

espo

nder

[responsivity],

How

ells

, ci

tando

a P

ete

rs

et

al.

(1997)

, su

gie

re

que

de

ben

cons

idera

rse

los

múlti

ple

s pr

oble

mas

ps

icos

ocia

les

de

la

pob

laci

ón

fem

enin

a,

y el

trata

mie

nto

de tr

ast

ornos

conco

mita

nte

s.

EVID

EN

CIA

DE L

OS T

RA

TA

MIE

NTO

S E

FEC

TIV

OS

PA

RA

TR

ATA

R L

OS R

IESG

OS D

INA

MIC

OS

Cam

ino d

e la

cár

cel

Desd

e m

i balc

ón

veo p

asa

r vi

ejo

sque v

an a

la c

árc

el.

Lle

van c

arg

as

pesa

das

y lo

s ojo

s ce

rrad

os.

Desd

e m

i balc

ón

veo p

asa

r vi

ejo

sque v

uelv

en d

e la

cárc

el.

Lig

ero

s de e

quip

aje

y lu

z en la

s m

ira

das.

Yo

so

y jo

ven

pero

un

día

de

est

os

baja

réde m

i balc

ón

y m

e v

erá

n p

asa

r.

Cam

ino

de la

cárc

el.

1900

-195

0C

ast

igo y

Est

rate

gia

s de d

isua

sión

1950

-197

0T

rata

mie

nto

P

enal:

Inst

ituci

ones

“corr

ecc

iona

les”

, y

Filo

sofí

a o

rie

nta

da a

l tra

tam

iento

1970

-199

0

“Nada F

unci

on

a”

Regre

so a

l cast

igo y

a la

s est

rate

gia

s d

e d

isu

asi

ón

(Eje

mplo

: “T

our

de c

árc

ele

s”“P

rogra

mas

de

bota

s”.

1990

-200

8

“¿Q

funci

ona?

(1)

El c

ast

igo e

mpeora

la r

ein

cidenci

a.

(2)

Inve

stig

ació

n d

e m

eta-

anál

isis

para

Ide

ntif

icar

los

trata

mie

nto

qu

e t

ienen m

ayo

r pro

bab

ilidad d

e r

educi

r la

rein

cide

nci

a

S. W

alte

rs,

M.

Cla

rk, R

. G

ingerich

and M

. M

eltz

er

(2007

)

“LO

QU

E F

UN

CIO

NA

Aplic

aci

ón

de

lo

s E

stán

dare

s de

la

Me

dic

ina

Basa

da

en

la

Evi

de

nci

a

para

dete

rmin

ar

trata

mie

nto

s efe

ctiv

os.

Est

udio

s de m

eta-

anál

isis

que in

clu

yen lo

s si

guie

nte

s tip

os

de in

vest

igaci

ones:

•E

xperim

ento

s co

ntr

ola

dos

con a

sig

naci

ón a

l aza

r d

e l

os

suje

tos

al

gru

po

exp

erim

enta

l y a

los

gru

pos

contr

ol;

•In

vest

igaci

one

s co

n

un

núm

ero

su

ficie

nte

mente

gra

nde

de

suje

tos

exp

erim

enta

les;

•E

studio

s co

n p

obla

cion

es

esp

ecí

ficas;

•E

studio

s co

n

anális

is

cua

ntit

ativ

o

y co

n

un

dis

eño

exp

erim

enta

l cl

aro

(T

rata

mie

nto

entr

egad

o b

ajo

el f

orm

ato

de u

n M

anu

al,

y en

tregado

en f

orm

a

est

ándar

a lo

s su

jeto

s e

xperi

menta

les)

CO

NC

LU

SIO

N D

E L

OS E

STU

DIO

S D

E M

ETA

-AN

ALIS

IS

Los

trata

mie

nto

s penale

s Cognitivo-Conductuales

son e

fect

ivos

para

la r

educc

ión

de la

rein

cid

en

cia.

(B. W

els

h a

nd D

. F

arr

ingto

n,

2005)

Pro

gra

mas

cogniti

vo-c

ond

uct

uale

s m

ás

difu

ndid

os

en

el

trata

mie

nto

de i

nfr

act

ore

s de le

y:

�R

easo

nin

gand

Rehab

ilita

tion

(R &

R);

Ross

and

Fabia

no.

1985)

�S

traig

ht

Thin

king

on

Pro

batio

n(S

TO

P):

Pens

ando e

n f

orm

a

corr

ect

a e

n la

libert

ad v

igila

da.

�E

nhance

dT

hin

king

Ski

lls(E

TS

): F

om

ento

de H

abili

dades

del

pensa

mie

nto

.

�T

hin

kF

irst

: Anális

is d

e d

elit

os

�T

hin

king

for

a C

han

ge:

reest

ruct

ura

ció

n c

og

niti

va y

entr

en

am

iento

en h

ab

ilidad

es.

PR

INC

IPIO

S T

RIC

OS S

UB

YA

CEN

TES A

ESTO

S T

RA

TA

MIE

NTO

S

No s

upone

a la

condu

cta a

ntis

ocia

l de lo

s in

fract

ores

com

o e

l

refle

jo d

e u

na

psi

copato

logí

a s

ubya

cente

, si

no q

ue c

onsi

der

a

que

los

infr

act

ore

s

no

han

sid

o

bie

n

socia

lizados,

care

ciendo d

e v

alo

res,

act

itudes,

raz

onam

iento

y h

abili

dades

soci

ale

s nec

esar

ias

para

el a

just

e s

ocia

l; y

esa

s habili

dades

pueden s

er enseñadas

.

�D

esa

rro

llar

habilid

ades

soci

ales

por

med

io d

el a

pre

ndiz

aje

de h

abili

dade

s

de

la

com

unic

aci

ón

efic

az,

entr

ena

mie

nto

ase

rtiv

o,

habili

da

des

inte

rpers

ona

les,

entr

enam

iento

en r

eso

luci

ón d

e c

onfli

ctos

y m

ane

jo d

e l

a

agre

sivi

da

d.

�Id

entif

icar

los

pen

sam

iento

s au

tom

átic

os

y la

s dis

tors

iones

cognitiv

asy

lueg

o a

bord

ar

las

creenci

as

sub

yace

nte

s ce

ntr

ale

s que e

stán a

soci

ados

con

aque

llos

(pro

ceso

de “re

estr

uct

ura

ción c

ognitiv

a”).

�D

esa

rro

llar

habilid

ades

par

a vi

vir

en

arm

onía

co

n

la

com

unid

ady

des

empeñ

ar c

om

port

amie

nto

s que

contr

ibuya

n a

resu

ltad

os

posi

tivo

s

en

la

soci

edad

;por

medio

de

la

const

rucc

ión

de

act

itudes

y d

e

las

habili

dades

nece

sari

as

para

se

r m

ora

lmente

re

spon

sable

s,

desa

rrolla

r

em

patí

a e

inte

rés

por

el b

iene

star

de lo

s de

más

y la

soci

edad.

LO

S O

BJETIV

OS D

EL T

RA

TA

MIE

NTO

APU

NTA

N A

:

Sin

em

bar

go:

�S

on

efe

ctiv

os

los

progr

am

as

que

pose

en

inte

gridad

teórica

y m

eto

doló

gic

a.

�S

on e

fect

ivos

sólo

los

prog

ram

as p

ara

los

infr

act

ore

s q

ue finalizan

el

trata

mie

nto

.

�Los

est

udio

s

exper

imen

tale

s(d

iseñ

ados

pr

obar

un

a

teor

ía

o

un

méto

do

de

trata

mie

nto

),

y lo

s es

tudio

s cu

yo

obje

tivo

de

ser

una

dem

ostr

ació

n,

han

resu

ltado

ser

4

vece

s m

ás

efe

ctiv

os

que

lo

s tr

ata

mie

nto

s co

gniti

vo-c

onduct

uale

s entr

ega

dos

en for

ma r

utin

aria

.

QU

ÉPR

OG

RA

MA

S S

ON

EFEC

TIV

OS

La d

isposi

ció

n a

resp

onder

no s

ólo

se r

ela

cion

a c

on e

l est

ilo d

e a

pre

ndiz

aje

de

l in

div

idu

o

(mo

delo

de

Bonta

y A

ndre

ws)

, si

no

que

esp

eci

alm

ente

co

n

su

motiva

ción

.

¿C

ÓM

O M

EJO

RA

R L

A E

FEC

TIV

IDA

D D

E L

OS T

RA

TA

MIE

NTO

C

OG

NIT

IVO

-CO

ND

UC

TU

ALES E

N IN

FR

AC

TO

RES D

E L

EY?

El e

quip

o d

e t

rata

mie

nto

debie

ra h

ace

rse la

s si

guie

nte

s pre

gunta

s:

“(1)

¿C

uán p

repara

da e

stá

est

a p

ers

ona p

ara

cam

bia

r est

e c

om

port

am

ien

to?;

(2)

¿D

ebid

o a

qué

po

drí

a e

sta p

ers

on

a q

uere

r ca

mbia

r est

e c

om

port

am

iento

?,

y

(3)

¿Q

tipo d

e in

tera

cció

n s

erá

más

efe

ctiv

a c

on e

sta p

ers

ona?”

(S. W

alte

rs,

M.

Cla

rk, R

. G

ingerich

and M

. M

eltz

er,

2007)

Est

e p

roble

ma

ha l

leva

do r

eci

ente

me

nte

a d

ar

import

anci

a e

n e

l co

nte

xto d

e l

os

trata

mie

nto

s p

enale

s a e

valu

ar

la d

isposi

ció

n d

e l

os

indiv

iduos

para

im

plic

ars

e e

n

un p

roce

so d

e c

am

bio

, y

no s

ola

me

nte

a c

onsi

dera

r la

est

imaci

ón d

el

riesg

o d

e

rein

cidenci

a p

ara

pre

scrib

ir u

n t

rata

mie

nto

.

Desde el punto de vista del programa:

�U

n f

undam

ento

teórico

cla

ro,

�C

once

ntr

ars

e e

n e

l tra

tam

ien

to d

e n

ece

sida

des

crim

inóge

nas,

�La m

eto

do

logía

debe s

er

clara

, y

�Los

pre

stad

ore

s deben e

star

capaci

tados

pa

ra la

entr

eg

a.

Desde la perspectiva de los usuarios:

�D

ebe

n h

aber

sido e

leg

idos

de a

cuerd

o a

la

nece

sidad

de t

rata

mie

nto

para

ello

s y

�D

ebe a

com

od

ars

e a

las

vari

able

s de l

a d

isposi

ción a

re

spond

er

de l

os

usu

ari

os.

EN

RESU

ME

N,

UN

PR

OG

RA

MA

DE T

RA

TA

MIE

NTO

PO

TEN

CIA

LM

EN

TE E

FE

CTIV

O,

DEB

E T

EN

ER

:

FO

ME

NT

O D

E L

A I

NC

OR

PO

RA

CIO

N Y

A

DH

ER

EN

CIA

A T

RA

TA

MIE

NT

O

Ante

cedente

Los

sist

emas

de t

rata

mie

nto

pen

al

no

pose

en u

n m

arco

teór

ico q

ue d

é

cuen

ta

de

la

adhe

renc

ia

o

no

adh

ere

nci

a

de

los

infr

acto

res

a

los

pro

gra

mas

de tr

ata

mie

nto

(ta

nto

en e

l sis

tem

a c

erra

do c

omo e

n e

labie

rto).

WE

n

realid

ad,

his

tórica

mente

lo

s si

stem

as

de

trata

mie

nto

pen

al

han

usa

do

com

o “m

otiv

ador

”,

las

estr

ate

gia

s bas

ada

s en

la

teor

ía

de

la

dis

uas

ión (

evi

taci

ón d

el

cast

igo)

Wla

que s

abem

os h

ace

much

o t

iem

po

que n

o s

irveW

Pro

pos

ició

n(C

lark

et

al.,

2006;

McM

urra

n,

2002

; G

insb

urg

et a

l., 2

002;

Mill

er,

1999

; Walte

rs e

t al.,

2007;

entr

e o

tros)

:

Tom

ar p

rest

ado e

l mar

co c

once

ptu

al d

el M

OD

ELO

TR

AN

ST

EO

RIC

O D

EL

CA

MB

IO

TE

RA

PE

UT

ICO

, desa

rrolla

do

origin

alm

ente

por

Pro

chask

a

y

DiC

lem

ente

en 1

984 p

ara

dar

cuent

a de l

a a

dher

enci

a a

tra

tam

iento

de

pers

onas

con

com

por

tam

iento

s adic

tivos;

y q

ue e

stá

aplic

ándos

e h

ace

más

de

una

déc

ada

en

el

ámbito

de

la

ate

nci

ón

en

salu

d para

el

cam

bio

/adq

uis

ició

n d

e e

stilo

s de

vid

a s

alu

dable

.

1.

La m

otiv

aci

ón e

s m

odifi

cable

.

2.

La m

otiv

aci

ón e

s pro

babilí

stic

a.

Por

lo t

anto

, la

s in

terv

enci

ones

para

influ

enci

ar

la

motiv

aci

ón

so

n

aq

uella

s que

aum

enta

n

o

dis

min

uye

n

efe

ctiv

am

ente

la

pro

ba

bili

da

d d

e u

na a

cció

n.

3.

La m

otiv

aci

ón

es

un f

enóm

en

o i

nte

rpers

on

al,

alg

o q

ue o

curr

e y

cam

bia

dentr

o

del c

onte

xto d

e r

ela

cio

nes

hu

manas.

4.

La m

otiv

aci

ón

es

a m

enud

o m

uy

esp

ecí

fica p

ara

un c

urs

o d

e a

cció

n.

Un

a

pers

on

a

pue

de

est

ar

no

motiv

ada

(pro

babili

dad

ba

ja)

para

un

tipo

de

trata

mie

nto

o c

am

bio

, pero

mu

y d

ispu

est

a a

part

icip

ar

en o

tro.

5.

La m

otiv

aci

ón e

s in

trín

seca

y e

xtrí

nse

ca.

Aunqu

e e

s posi

ble

oblig

ar

al

cam

bio

de c

om

port

am

iento

cuand

o u

no t

iene e

l co

ntr

ol

de l

as

contin

ge

nci

as

ext

ern

as,

es

más

pro

ba

ble

que p

erd

ure

el c

am

bio

motiv

ado in

trín

seca

mente

.

6.

La m

otiv

aci

ón i

ntr

ínse

ca p

ara

el

cam

bio

es

ext

raíd

a m

ás

que i

nst

ala

da e

n l

a

pers

on

a.

MO

DE

LO

TR

AN

ST

RIC

O

DE

L C

AM

BIO

TE

RA

UT

ICO

La

motiv

aci

ón

para

e

l ca

mbio

es

un

pro

ceso

.

Es

un p

roce

so d

isco

ntin

uo,

qu

e s

e d

a e

n

fase

s.

El

pro

gra

ma

de

trata

mie

nto

de

be

adapta

rse/a

com

odars

e

a

las

fase

s del

cam

bio

en

el

cual

se

en

cuentr

a

el

indiv

idu

o.

Jam

es

Pro

chask

aC

arlo

DiC

lem

ente

Mill

er

y R

olln

ick

(1999),

p.

39

“Pert

urb

aci

ón”

motiv

aci

onal

Pla

n/p

rogra

ma

de t

rata

mie

nto

Fase

s de

la

M

otiv

aci

ón

para

e

cam

bio

Cuando

bus

cam

os f

omenta

r la

dis

posi

ción h

aci

a e

l ca

mbio

de e

stilo

de

vida

de

los

inte

rnos,

es

tam

os

implic

ando

que

nue

stra

s in

terv

enc

iones

bus

can

PE

RT

UR

BA

RP

ER

TU

RB

AR

al u

suar

io.

Es

dec

ir,

“inm

uta

r, t

rast

ornar

el

orden

y co

ncie

rto

, o

la q

uie

tud o

el

sosi

ego d

e a

lgo o

alg

uie

n”

(Diccionario de la

Lengua Española,

Vigésima Primera Edición).

El

resu

ltado d

e e

sa p

ertu

rbaci

ón n

o d

epende d

e n

oso

tros

, si

no q

ue

de lo

s pro

ceso

s re

flexi

vos

de lo

s usu

ario

s.

“El

cam

bio

se p

roduc

e c

om

o re

sulta

do d

e la

s alte

raci

ones

en

la

org

aniz

ació

n y

est

ruct

ura

del

sist

ema

de s

ignifi

cad

os

preexi

sten

te

[en e

l indiv

iduo] (

Kar

l Tom

m, 1

988)

.

Eta

pas d

e la

motiva

ci

Eta

pas d

e la

motiva

ci óó

n p

ara

el c

am

bio

y tare

as d

el t

era

peuta

n p

ara

el c

am

bio

y tare

as d

el t

era

peuta

Ayudar al consultante a renovar el proceso de contemplación,

preparación y

acción, sin que aparezca un bloqueo o una

desm

oralización debidos a la recaída.

Recaída

Ayudar al consultante a identificar y a utilizar estrategias para

prevenir recaídas.

Mantención

Ayudar al consultante a dar los pasos hacia el cambio.

Acción

Ayudar al consultante a determ

inar el mejor curso de acción

que hay que seguir para conseguir el cambio.

Preparación

Inclinar la balanza de los pro y los contra –evocarlas razones

para cambiar y los riesgos de no cambiar; aumentar la auto-

eficacia para el cambio de la conducta actual.

Contemplación

Aumentar la duda –aumento

de la percepción del consultante

acerca los riesgos y problemas de su conducta actual.

Precontemplación

Tareas motivacionales del terapeuta

Etapa

(Miller y Rollnick, 1999, p. 41)

EN

TR

EV

IST

A M

OT

IVA

CIO

NA

L D

E

MIL

LE

R Y

RO

LLN

ICK

(199

1, 2

002)

Enfo

que d

e t

era

pia

bre

ve d

irect

iva q

ue b

usc

a f

om

enta

r y

ap

oya

r la

motiv

aci

ón

intrínseca

para

el c

am

bio

, la

que s

e s

up

one ll

eva

ráal i

nd

ivid

uo a

inic

iar,

pe

rsis

tir y

cum

plir

co

n lo

s esf

uerz

os

para

el c

am

bio

de c

om

port

am

iento

.

Debe e

nte

nd

ers

e c

om

o enfoque directivo

a u

n e

nfo

qu

e e

n e

l cual e

l tera

pe

uta

tie

ne

un

pro

pósi

to:

influenciar

al

clie

nte

. E

n

est

e

conte

xto,

influ

enci

arl

o

motiv

aci

onalm

ente

.

Act

uar

en f

orm

a d

irect

iva no

debie

ra e

nte

nd

ers

e c

om

o u

na

influ

enci

a h

aci

a m

eta

s pre

fija

das

por

el t

era

pe

uta

.

William R. Miller

Stephen Rollnick

Los

ele

men

tos

bási

cos

de

la

Entr

evi

sta

Mot

ivaci

onal

son un

est

ilo de

conversación

que

busc

a de

sarr

olla

r un

víncu

lo t

erapé

utic

o pos

itivo

con

el

cons

ulta

nte

(a

travé

s de

inte

racc

iones

del

tera

peuta

que

pued

en

ser

defin

idas

com

o

com

unic

aci

ón

empát

ica

o

escu

cha

act

iva;

e

intr

oduc

ir

com

enta

rios

o

pregu

nta

s que

va

riará

n

de

acu

erdo

a

la

dis

pos

ició

n

motiv

aci

onal d

el u

suar

io.

FIL

OS

OF

IA D

E L

A E

NT

RE

VIS

TA

MO

TIV

AC

ION

AL

La m

otiv

aci

ón p

ara

el c

am

bio

es

ext

raíd

a d

esd

e e

l mis

mo c

liente

, n

o im

pu

est

a

desd

e a

fuera

.

Es

tare

a d

el c

liente

, no d

el t

era

peuta

, art

icu

lar

y re

solv

er

su a

mbiv

ale

nci

a.

La p

ers

uasi

ón d

irect

a n

o e

s u

n m

éto

do

efe

ctiv

o p

ara

reso

lver

la a

mbiv

ale

nci

a

haci

a e

l cam

bio

de c

om

port

am

iento

.

El

est

ilo d

e l

a c

onse

jerí

a e

s en g

enera

l un e

stilo

pausa

do

y d

e e

xtra

cció

n d

e

pro

ceso

s d

el c

liente

.

El

conse

jero

es

direct

ivo

en

ayu

dar

al

clie

nte

a

exa

min

ar

y re

solv

er

la

am

biv

ale

nci

a.

La d

isposi

ción p

ara

el c

am

bio

no e

s un r

asg

o d

e p

ers

ona

lidad d

el c

liente

, si

no

que u

n p

roduct

o f

luct

uante

de

la in

tera

cció

n in

terp

ers

onal.

La

rela

ció

n

tera

utic

a

es

más

com

o

una

rela

ció

n

entr

e

pers

ona

s o

com

pañ

ero

s q

ue los

role

s e

xpert

o/r

ece

pto

r.E

l te

rape

uta

resp

eta

la a

uto

nom

ía

y la

lib

ert

ad d

e o

pci

ón d

el

clie

nte

(y

las

conse

cue

nci

as)

resp

ect

o a

su p

ropio

com

port

am

iento

.

FA

SE

S D

E L

A E

NT

RE

VIS

TA

MO

TIV

AC

ION

AL

(1)Construcción de motivación para el cambio

.

Desa

rrollo

de

la m

otiv

aci

ón d

el

clie

nte

para

hace

r un

cam

bio

en

su e

stilo

de v

ida.

Est

e e

s un

pro

ceso

gra

dua

l cu

ya v

elo

cidad d

epen

der

áde l

a dis

pos

ició

n m

otiv

aci

onal d

el in

div

iduo.

(2) Fortalecimiento del compromiso para el cambio

.

Const

rucc

ión d

e c

am

bio

cua

ndo e

l clie

nte

est

ápreparado

para

hac

er

cam

bio

s re

spect

o a s

u e

stilo

de v

ida.

En c

ada f

ase

, el t

era

pe

uta

/co

nse

jero

util

iza d

istin

tas

técn

icas.

•Resistencia disminuida.

El c

liente

dej

a d

e a

rgum

enta

r, in

terr

um

pir,

den

egar

u

obj

eta

r.•

Menos preguntas acerca del problema.

El c

liente

pare

ce t

ener

sufic

iente

in

form

aci

ón a

cerc

a d

el p

roble

ma y

de

ja d

e h

ace

r pre

gunta

s.•

Decidido.

El c

liente

pare

ce h

aber

llegad

o a

una r

eso

luci

ón y

podrí

a e

star

más

pací

fico,

calm

ado,

rela

jado,

desp

ejado y

ase

nta

do.

Alg

unas

vece

s est

o p

asa

dura

nte

un p

erí

odo d

e a

ngust

ia o

de ll

anto

.•

Afirm

aciones auto-m

otivacionales.

El c

liente

hace

afir

maci

ones

direct

as,

auto

-m

otiv

aci

onale

s, q

ue r

efle

jan a

pert

ura

al c

am

bio

(“T

engo q

ue h

ace

r alg

o”)

y

optim

ism

o (

“Vo

y a v

ence

r est

o”)

.•

Más preguntas acerca del cambio.

El c

liente

pre

gunta

qué

pued

e h

ace

r a

cerc

a

del p

roble

ma,

cóm

o c

am

bia

la g

ente

un

a v

ez

se h

a d

eci

did

o a

hace

rlo,

y así

suce

siva

mente

.•

Visualización.

El c

liente

com

ienza

a h

abla

r ace

rca d

e c

óm

o s

erí

a s

u v

ida

desp

ués

de u

n c

am

bio

, o a

antic

ipar

las

difi

culta

des

de h

ace

r un c

am

bio

, o a

dis

cutir

las

ven

taja

s del c

am

bio

.•

Experimentación.

Si e

l clie

nte

ha t

enid

o t

iem

po e

ntr

e s

esi

ones,

podrí

a h

aber

com

enza

do a

exp

erim

enta

r co

n a

cerc

am

ien

tos

posi

ble

s pa

ra u

n c

am

bio

.

Señale

s pa

ra p

asa

r a la

Segunda

Fas

e: F

ort

ale

cim

ien

to d

el

com

prom

iso p

ara

el c

am

bio

Cin

co p

rinc

ipio

s ge

ner

ale

s en la

Entr

evi

sta M

otiv

aci

ona

lC

inco

princ

ipio

s ge

ner

ale

s en la

Entr

evi

sta M

otiv

aci

ona

l

1. Expresi

Expresi óón de empat

n de empat ííaa

Media

nte

la e

scuch

a a

ctiv

a (c

om

pre

nsió

n e

mpátic

a) lo

s te

rapeu

tas

inte

nta

n

com

prende

r lo

s se

ntim

iento

s y

per

spec

tivas

de

los

cons

ulta

ntes

, sin

juzg

arlo

s, c

ritic

arlo

s o

culp

abili

zarlos.

El

tera

peut

a busc

a

com

unic

arse

co

n el

cons

ulta

nte

d

entr

o

del

punto

de v

ista

de é

ste.

Y p

or

lo t

anto

, ace

pta

a l

a a

mbiv

ale

nci

a a

l ca

mbio

com

o u

na p

arte

norm

al

de l

a exp

erienc

ia h

um

ana y

del

cam

bio

.

La r

etic

enc

ia a

aband

onar

un c

ompor

tam

iento

pro

blem

a e

s alg

o pre

visi

ble

en e

l mom

ento

de in

icia

r el t

rata

mie

nto

; de o

tro m

odo,

la

pers

ona y

a h

abrí

a d

eci

did

o c

ambia

r.

2. Crear una discrepancia

Crear una discrepancia

Est

o i

mplic

a c

rear

y p

otenc

iar

una

discrepancia

discrepancia

entr

e la

cond

ucta

act

ual

y lo

s obje

tivos

más

am

plio

s; e

s de

cir,

una

dis

crepan

cia

entr

e d

onde

se e

ncuen

tra e

l cons

ulta

nte

y d

onde q

uerr

ía e

star

.

Por

eje

mplo

, est

o po

dría

pro

voca

rse a

part

ir d

e l

a co

nci

enc

ia d

e lo

s co

stos

de la

cond

uct

a a

ctual.

El

cam

bio

se

hac

e

más

pro

bab

le

cuando

se

cree

que

un

com

por

tam

iento

es

táen

co

nfli

cto

con

obje

tivos

per

sonale

s im

port

ante

s (la

salu

d,

el

éxi

to,

la f

elic

idad f

am

iliar

o u

na a

uto

-im

agen p

ositi

va).

Por

eje

mplo

, se

pod

rían a

clar

ar l

os

obje

tivos

impor

tante

s qu

e pose

e

el

consu

ltante

y

analiz

ar

las

conse

cuenc

ias

reale

s o

pote

ncia

les

de s

u c

ond

ucta

act

ual

y que

entr

an e

n c

onfli

cto c

on

dic

hos

obje

tivos.

3. Evitar la discusi

Evitar la discusi óónn

El

tera

peut

a d

ebe e

vita

r la

s dis

cusi

one

s y

las

confr

ont

acio

nes

ca

ra a

cara

. De lo

con

trar

io, so

lam

ent

e o

bte

ndrá

def

ensi

vidad

de

part

e d

el c

onsu

ltante

.

Puede

supon

ers

e

que

la

resi

stenc

ia

del

cons

ulta

nte

es

un

a se

ñal

para

que e

l te

rapeu

ta m

odifi

que l

as

est

rate

gia

s que h

a

est

ado u

tiliz

ando.

4. Dar un giro a la resistencia

Dar un giro a la resistencia

Est

o i

mplic

a esp

erar

el

mom

ento

opo

rtuno

par

a apor

tar

nueva

in

form

aci

ón u

ofr

ece

r nue

vas

pers

pect

ivas.

El

mejo

r m

odo

de

hac

er

esto

es

gene

rando

pr

egu

nta

s o

pro

ble

mas

al c

ons

ulta

nte.

Ust

ed

sie

nte

qu

e u

n p

ito lo

a

yud

a a

re

laja

rse

y a

ale

jars

e d

e la

coc

aín

a. ¿

Pu

ed

e

ha

bla

rme

un

poc

o m

ás

de

aq

ue

llo d

e lo

cu

al n

ece

sita

re

laja

rse

y c

óm

o lo

ayu

da

n lo

s p

itos?

La

ma

rihu

an

a es

un

a d

rog

a, a

l ig

ua

l que

la c

oca

ína

, y u

sted

n

o s

e r

ecu

pe

rará

si c

ont

inú

a fu

ma

ndo

pito

s, u

ste

d n

eces

ita

de

jar

de

cons

um

ir d

rog

as,

y

eso

incl

uye

a lo

s p

itos.

Pu

ed

o c

ont

inu

ar fu

ma

nd

o u

n p

ito d

e ve

z e

n c

uan

do

, me

rela

ja y

me

ale

ja d

e la

co

caín

a.

Pa

rece

qu

e us

ted

est

áfr

ustr

ad

o co

n lo

s m

ed

ica

me

nto

s y

qu

e é

sto

s n

o h

an

func

ion

ado

co

mo

ust

ed

esp

era

ba,

¿p

ue

de

ha

bla

rme

m

ás

de lo

s m

edic

am

en

tos

qu

e n

o le

gus

tan

o q

ue n

o es

tán

fu

ncio

na

ndo

?

Ust

ed

ha

sid

o d

iag

no

stic

ado

co

mo

bip

ola

r y

ne

cesi

ta t

om

ar

los

me

dic

am

ent

os q

ue

le h

an

rece

tado

los

do

ctor

es,

los

me

dic

am

ent

os

lo a

yud

ará

n.

No

qu

iero

tom

ar

los

me

dic

am

ent

os;

no

fun

cio

nan

y n

o m

e g

usta

tom

arlo

s.

Pa

rece

qu

e m

ucha

s p

ers

on

as

lo h

an

esta

do

mo

lest

an

do

dic

ién

do

le q

ue u

ste

d e

s u

n

be

be

dor

, ¿p

ued

e d

eci

rme

qu

éle

ha

n d

ich

o o

tra

s p

ers

ona

s a

cerc

a d

e su

co

mp

ort

am

ient

o?

Ust

ed

ha

reci

bid

o tr

es

san

cio

ne

s p

or m

ane

jar

en

est

ad

o d

e e

bri

edad

, y

lo

de

spid

iero

n d

el t

rab

ajo

po

r lle

ga

r b

eb

ido;

ust

ed

sít

ien

e u

n p

rob

lem

a co

n e

l tra

go

.

No

te

ngo

pro

ble

ma

s co

n e

l tr

ago

, otr

as p

ers

ona

s sí

.

Dando u

n g

iro a

la

resis

tenci

aEnfo

que

confr

onta

cio

nal

Com

enta

rio

del

cliente

5. Fomentar la autoeficacia

Fomentar la autoeficacia

La a

uto

efic

acia

se

refie

re a

la c

reenc

ia q

ue

tiene

una

per

sona

so

bre

su

hab

ilidad

par

a lle

var

a ca

bo

con

éxi

to

un

tare

a

esp

ecí

fica.

Un o

bje

tivo g

ener

al d

e la

entr

evi

sta m

otiv

aci

onal e

s au

ment

ar la

perc

epci

ón

del c

ons

ulta

nte s

obre

su c

apaci

dad

par

a h

ace

fre

nte

a lo

s ob

stácu

los

y te

ner

éxi

to e

n e

l cam

bio.

•La

creenc

ia

en

la

posi

bilid

ad

de

cam

bia

r es

un

fact

or

motiv

acio

nal i

mpor

tante

.

•E

l consu

ltante

es

resp

ons

able

de e

scog

er

y lle

var

a

cabo

un c

ambio

per

sonal.

•E

xist

e u

n c

iert

o g

rado

de e

sper

anz

a e

n l

a a

mplia

va

riedad d

e d

ifere

nte

s tr

atam

iento

s de

los

que s

e

dis

pone

.