mento crítico roteiros arumes de pensamento … · tresctres mento crítico roteiros arumes de...
TRANSCRIPT
tresCtres
MENTO CRíTICO ROTEIROS ARUMES DE PENSAMENTO CRfTICO ROTEIRO! N.O 3120091 Republicanismo e democracia
TELESFORO OJeA y SOMOZA lLAMA De A PRESENZA 00 EMPIRISMO E 00 Rel. 18S...fONTfI. 18901 SENSISMO NA flLOSOflA ILUSTRADA
GALEGA: xosE GONzA LEZ VARELA oMANUEL LEIRAS PULPEIRO 118S4-1912): O REPU8UCANO QUE .AMOU A VEROAOE EPRACTICOU oOBEN» O
GALEGUISMO E REPU8l1CANISMO (1840-1936) o O OOo O O OOO O O O O
O
. SOTO IJUSTO BERAMENDII XESÚS ALONSO MONTERO I ISIDRO GARcrA TATO IMIGUEL ÁNGEL MARTINEZ QUINTANAR IMANUEL RIVAS GARCrA..
1,1.1..
ll"" """ [dll.'''"''
'",.."
~4~·~'1 hh'IIII\IIl-i
IJto~C"JIll" ltlol~lll'l.l' ~n
,,,..",,. Il 1.
IIV.
tresCtres Editores
tresCtres Editores I}tOlo"....'or_\111
Santa Comba (A Coruña), 2009 N.o 3, 1: edición
Amancio Liñares eAntonio Puentes
© Dos textos, os seus autores © tresCtres Editores
rúa Xose Villar Granjel, 35 11.' planta 115890 Poligono de Boisaca ISantiago (A Coruña) T+34981 880432 f +34 981 818799 [email protected]
Antonio Puentes Chao tres(tres euroGráficas Pichel C-0833-2006 1887-5742 Impreso en Galicia
Roteiros
Asocia<ión Cuhural de Pensamemo filosólico (ACPEFI) I tresCtres
1'''' ",,' Xose Luis Barreiro Barreiro
\",;;,,,,,,, Manuel Rivas Garcia
"",,·r,.,," Isidro Garcia Tato e Xavier Barcia González
I.~, ".,. Moises Lozano Paz
"f'1.j4~1'\1I.1 ¡J¡. l'tlfTlllllft.... IU·i (arme Vidal Laxe
Miguel A. Martinez Quintanar e Humberto Busto Abella
ESlan reservados lodos os dereilos. Ocomido desla publicación non pode
ser reproducido, nin en lodo nin en parle, nin uansmilido. mn re<imado por
ninglJn sistema de rewperiJlión de información, en ningunha forma nin por
ningún medio, sen o permiso prev,o, por escrrlo, de uesCue, EdilOfes.
ROleiros non se identifica necesariamente CDas opinións vertidas polos
aulOres nos seus lexl0S.
('''',M 01.. lId.,,, ..,, Xose Luis Barreiro Barreiro, Enrique Carretero Pasin, Isidro Garcia Tato, Modesto López Bauzas, Ramón López Vázquez, Moisés Lozano Paz, Miguel Angel Martinez Quintanar, Manuel Rivas Garcia, Ramón Sánchez e Carme Vidal Laxe.
'" ';""'iI.) Raúl fornet (Univ. Aachen), Manuel Gama (Univ do Minho), Fernando Machado (Univ do Minho), Luis Méndez (Univ. Complutense Madrid), A. Ginzo fernández (Univ. de Alcal¡j), J. Luis Mora (Univ Autónoma Madrid), P. Ribas (Univ Autónoma Madrid), D. L1amazares (Univ. Complutense Madrid), A. Heredia (Univ. Salamanca), J. Alvarez yágüez (lES Vigo), f Sampedro (lES Vigo), G. Bolado (lES Cantabria)
("'''''1'''1< Me"""", M: Xose Agra Romero, Humberto Busto Abella, Xose M.' Carderil Vila, Enrique Carretero Pasin, Arturo Casas, Xose Manuel Dominguez Prieto, Xesús fernández Sulleiro, Antonio Garcia Allul, Xusto González Beramendi, Angel González fernández, Martiño González fernández, X. Amancio Liñares Giraut, Modesto Lóp€z Bauzas, Ramón López Vázquez, Miguel Angel Marlinez Quintanar, Manuel Outeirillo, Segundo Pérez López, Luis Pintos de Cea-Naharro, Manuel Pamba Sánchez, Antonio Puentes Chao, Ana Regueira Garcia, Ramón Regueira Varela, Nel Rodriguez Rial, Juan Romay Coca, Ramón Sánchez e Jase Md Vidal Portela.
¡L•.ko., hllpl/roteiros.blogaliza .org/
Eltán relervados todol 01 dereitol. Oconrido desta publicaCión non pode
ler reproducido. nin en lodo nin en parle. nin transmitido. nin rexiluado por
ningún lillema de recuperación de información, en ologunha forma oio por
ningún medio, sen o permiso previo, por escrilo, de tres(tres Editores.
ROle/fOS non se idenlilica orcesariamenle coas opinións vertIdas polos
autores nos seus lexlOS.
in(iroIlO López Bouzas. Ramón López Vázquez. Moisés Lozano Paz, Miguel Angel 11 (-Ixe.
1¡\,)cl1ado (Univ. do Minho), Luis Méndez (Univ Complutense Madrid), A. Ginzo " (llruv. Autónoma Madrid), D. L1amazares (Univ Complutense Madrid), A Heredia 1IIIndo (lES Canlabria).
I IJllrllte Carretero Pasín, Anuro Casas, Xosé Manuel Dominguez Prieto, Xesús d t ,nllzdfel. rernandez, Maniño Gonzalez Fernández. X Amancio Uñares Giraul, 1"lnl,lIIM, Manuel Outeiriño, Segundo Pérez López, Luis Pintos de Cea-Naharro, ¡Im~Il Hcqueira Varela. Nel Rodríguez Rial, Juan Romay Coca, Ramón Sánchez
I '11 I INDICE íNDICE íNDICE íNDICE íNDICE íNDICE íNDICE ¡NDICE íNDICE rNDICE íNDICE íNDIC1
7 PRESENTAC¡ON
11 CRISE CON ESPECTADOR UN BALANCE SOBRE A DEMOCRACIA
José Luis Villacañas Berlanga
41 DEMOCRACIA, RETORICA E FEDERALISMO A LUZ DA POLíTICA DO DESACORDO
Antonio Rivera Gal'cia
59 A CIENCIA COMO POLlTICA. A TECNOLOxlA NA RETORICA DO PRESIDENTE CLINTON
José J. Sanmartín
77 SOBRE A CONCEPCION DO DEREITO EN HABERMAS
Jorge Alvarez Yágüez
97 VISIONS DA REPÚBLICA, POLfTICAS NA RES PUBLICA
Miguel Angel Martínez Quintanar e Luis G. Soto
119 GALEGUISMO E REPUBLICANISMO (1840-1936)
Justo Beramendi
143 MANUEL LE IRAS PULPEIRO (1854-1912) O REPUBLICANO QUE «AMOU A VERDADE
E PRACTICOU O BEN»
Xesús Alonso Montero
151 TELESFORO OJEA y SOMOZA (LAMA DE REI, 1858-FONTEI, 1890)
Isidro Garcia Tato
171 ENTREVISTA A CELSO X LOPEZ PAZOS REPUBLICANISMO, HOXE, MAÑÁ, A REPÚBLICA
Miguel Angel Martínez Quinlanar
177 A PRESENZA DO EMPIRISMO E DO SENSISMO NA FILOSOFIA ILUSTRADA GALEGA
XOSt GONZALEZ VARELA
Manuel Rivas Garcí
191 RECENSIONS
'IRa OJEA y SOMOZA (LAMA DE REI, 1858-fONTEI, 1890) TELEsrORO OJEA y SOMOZA (1
Doulor en Teoloxla (' Filosofía pola Unlversldacle de Múnic. onde fOI axudanlf' de cilledr<1 do profesor Leo Sctlcflczyk
CIMllftw lIIular do CSIC no In,lI!U1o de Estudios Gallegos .Padre Sarmiento>, do qlle é Sl'crt'lario. PlJbhcou, entre ou
tros Iihros, Die Trmirars/ehrl: Kar/ B,lrl/ls als doqll1atisches 5trul:.turprin7lp (1983), Ansp/mo de Canterbury y el «raciona·
//smo deductivo» mediev,ll (1986), TomAs de Aquino Y'pl latín medieval (1986i, Te/f'Sforo Ojed y 50moza Vida e
ideo/ocJia de un republicano fedt:riJ/ (1858-1890) (1990), V()ldeorras de cara al ano 2000. Pasado, pre~enle y fururo de
una comarca, 2 vals. (1996), Actividad del Santo Ofilio de la Inquisición en tierras de Víana, 0130/0, Tnlte5 y Va/e/eorras
(siglos XVI-X/X) 0001), I're/ Mart/tI Sarmiento (2001J, Doce grandes filósofo~ (2003), Ludwig reuerb;¡(/) (2003), Ws en·
t-ornrendJs gallegas de la Orden Milirar (Je Siln Juan eJe Jerusalén Estudio y ecJición documental. Tomo I tpoca medie
val (2004), Dona Beatriz de Castro, seliora de Villafranca de/8Ieuo. PonffmiJda y Montorte de Lemos (2008).
~TEI, 1890) TELESFORO OJEA y SOM
t <,1,,11, Ipl ,1Xlidilnte de catedra do profesor leo Sc.heflayk.
I'illh., '"wl.iMIO», do que Po secrelario Publicou, entre ou
'Itll!.lll/¡)/I/Ill" (1983), Anselmo de Canterbury y el ",adona
,j I"tlll m. dieva/ (1986), Te/esforo Ojea y Somoza. Vida e
Vi/IIi. '<11/,,, de cara di año 2000, Pa$ado, presel1Ce y futulo de
" /,- IrI'1'//'," Ión 1211 tierras eJe Viana, O Boto. Trives y Valdeorras
tr,' 'l'oIml..·• fl/t'i!oC)fos{2003), Ludwig Feuerbach (2003). Las en·
'/(/', ,Ir"/1 hwclio y edición dowmenra!. Tomo I t.pOr:<l tnL'l1ie
I IJ,·/ H¡rr/l), l'rmferrada YMonfane de I.emos (2008).
1, I858-FONTEI, 1890) TELESfORO OJEA y SOMOZA (LAMA DE REI, l8S8-fONTE', 189 ISIDRO GAflC//\ TATO
REMEMORANDO O PASADO de Valdeorras nos últimos anos, fíxenlle unha pro
Odia 20 do mes de outubro de 2008 fixo 18 anos posta á corporación do Concello da Rúa para a pu
que presentei no concello da Rúa de Valdeorras o li blicación dunha monografía ampla e para a
bro titulado Telesfora Ojea y Somoza. Vida e ideolo celebración dunhas xornadas dedicadas a tan sen
gía de un republicano federal (7858-1890) O motivo Ileiro persoeiro, como é Telesforo Ojea y Somoza.
que por aquelas datas me levou a escribir esta obra A res posta do alcalde e da corporación ruesa foi
foi que precisamente naquel ano de 1990 celebrá afirmativa. En todo momento tivemos o seu apoio
base o centenario do pasa mento deste ilustre filio económico e todas as facilidades para organizar,
de Fontei e os estudos que había daquela sobre el, coa axuda da empresa iberduero, hoxe Iberdrola
aínda que precisos, puntuais e de calidade, non (grazas ó seu enxeñeiro-xefe para Galicia, Javier
eran dabondo para saciar a nosa curiosidade. A vi Croke Gorría), uns solemnísimos actos con confe
da fulgurante dunha das figuras máis egrexias do renciantes de prestixio, coa colocación do busto de
republicanismo federal español e, por ende, gale Ojea y Somoza, obra do celebre artista valdeonés
go, como é Ojea y Somoza, ben merecía unha am Xelo de Tremiñá, na rúa de Telesforo Ojea y Somo
pla monografía. za, e coa presentación da amentada monografía.
Co apoio do meu benquerido e chorado mestre
don Tomás Terrón Mendaña e do hoxe membro de XUSTIFICAClÓN DAS EFEMÉRIDES HISTÓRICAS
mérito do Instituto de Estudos Valdeorreses Francis Pasaron xa 18 anos daquelesfastos, nos que cele
co González Prieto, daquela presidente desta insti bramos o centenario do seu pasamento. O ano 2008
tución, persoeiros a quen tanto Ile debe a cultura celebramos o 150 aniversario do seu nacemento.
153 Isidro García Tato Telesforo Ojea y Somoza (Lama de Rei, 1858-Fontei, 1890)
o, hai que. retornar sobre a historia, reflexionar
1 vez máis sobre o paSado dende a nosa situa
actual, sobre todo porque, gústenos ou non nos
e, a natureza do home é historia, e unha revalo
:ión do home esixe abordar o fluír histórico, por
nel se xoga a vida da especie humana.
dos é sabido que a ciencia histórica estuda as re
ms sociais, económicas, ideolóxicas, relixiosas, po
lS e culturais. Porén, nestes eidos adquire relevo
Ipre a figura da persoa individual destacada, deixa
de lado por algunha corrente historiográfica de
jiados do século XX pasado, como é o caso de An
.". Este movemento chegou a cualificar o xénero
oriográfico, que se ocupaba da persoa individual
entable, como «episódica» e elitista, ó mesmo
¡PO que amosou interese exclusivo polo estudo das
sas, pola xente humilde e polos marxinados.
LISO dicir que nunha historia que pretende ser «to
>, os persoeiros excepcionais polo seu talento ou
a súa representatividade non poden ser ignorados
deixados de lado, senón que deben ter o seu lugar
U~¡ Vlrl Al-IN, f!>tildo, alado 1GB, 11· 70.•Conteren"
I'.,~'n UI· 180e. en que tilO principIo a sus se~iones.;
na historia, na que nada é insólito e na que ninguén
pode ser persoa non grata. Ademais, hai que ter
sempre en conta que certos persoeiros como Telesfo
ro Ojea y Somoza son, ó mesmo tempo, testemuñas
privilexiadas e reveladores do seu tempo, e no seu
estudo concéntrase con toda intensidade aquela de
finición tan repetida da historia como magistra vitae.
Deste xeito, a figura de Telesforo Ojea y Somoza, en
canto fiel reflexo e reflector da complexidade da si
tuación histórica de España na segunda metade do
século XIX, preséntase como unha lumieira que, co
mo galego, intelectual e político, nos pode dar' luz
para coñecer onde estamos nestes momentos críti
cos e que saídas fiables se nos presentan cara a un
futuro incerto.
De seguida, na medida en que mo permita o espazo,
tentarei trazar unha recensión deste valdeorrés ilus
tre, a quen a morte o levou á tenra idade de 32 anos,
ISO si, vividos con intensidade e dedicación ó republi
canismo federalista. Con admiración e cariño, o dia
rio lucense El Regional fixo súas as palabras do
monárquico Macanaz, referidas a Telesforo Ojea:
«Este joven empieza muy bien y acabará siendo ge
neral en la milicia de las letras». Lástima que unha
morte tan pronta tronzara tan fundadas esperanzas.
OS PRIMEIROS ANOS
Telesforo Ojea y So moza, aínda que naceu o 5 de
xaneiro de 1858 na aldea lucense de Lama de Rei,
da parroquia de San Xoán de Mosteiro (concello de
Cervantes, Lugo), e na súa curta vida nunca esque
ceu o seu entrañable berce lugués, onde xa minada
a súa saúde pola tuberculose buscaba remedio para
o seu mal nos aires puros daquela terra, a súa que
renza dominante sempre tirou cara a Valdeorras, e
máis en concreto cara a Fontei. Aquí, o seu tío bisa
vó, Bernardino de Quiroga, cóengo da catedral de
Astorga, fundara a finais do século XVIII o vistoso pa
zo coñecido como «Casa Grande de Fontei». Unha
irmá do cóengo, chamada Rosa de Quiroga, casou
con Manuel Somoza, e deste matrimonio naceu To
más Somoza y Quiroga, avó de Telesforo, que con 26
anos foi rexedor perpetuo, alcaide, gobernador e
xustiza maior ordinario do castelo, fortaleza e xuris
dición de Astorga'. Unha filia de don Tomás, chama
da Isabel, casou con Xosé Ojea y Porras, oriúndo de
Lama de Rei, no concello lugués de Cervantes, e des
ta unión naceron catro fiIIos: Xosé, Isabel, Ramona e
o noso Telesforo Ojea y Somoza.
Malia os poucos datos que temos dos seus primeiros
anos, sabemos que estudou as primeiras letras na súa
aldea luguesa natal e os secundarios no Instituto Pro
vincial de Lugo e nos Escolapios de Monforte de Le
mos. Entre 1877 e 1885 cursou estudos de Dereito na
Universidade Central', e acadou o título de licenciado
en Dereito Canónico e Civil, coa cualificación de «So
bresaliente» na Universidade de Granada o 5 de de
cembro de 1887, cando contaba 27 anos.
154
PARTICIPACiÓN NAS ASAMBLEAS FEDERALES
A súa militancia no partido republicano federal non
se debeu a razóns de amizade, nin a deferencias per
soais, senón que foi o resultado dun longo e profun
do estudo dos sistemas filosófico-políticos. Cando
era aínda estudante na Universidade Central de Ma
drid recibiu o seu bautismo de lume político na
Asamblea federal, celebrada en Madrid no mes de
maio de 1882, como representante das provincias de
Ourense e de Lugo, desta última porque non puide
ra asistir, Segundo Moreno Barcia, por mor das súas
ocupacións académicas. Foi tamén nomeado secre
tario da Asamblea, e aínda que non falou moito ne
la fixo dabondo para que os próceres do partido se
fixaran nel. Rematada a Asamblea, foi nomeado
membro da Comisión encargada do estudo das
constitucións federais de todo o mundo, co fin de ar
tellar un proxecto de Constitución federal española.
Formaban parte desta comisión ademais do rués,
Eduardo Benot, Antonio Sánchez Pérez, Julio Burel e
Alberto Ramos. Non obstante, a intelixencia privile
xiada de Ojea y Somoza, así como a súa capacidade
Isidro García Tato
dialéctica, de traballo e de síntese fixeron que to
dos os demais membros delegaran nel e que lIe en
cargaran o estudo das 125 constitucións federais
reunidas de América e Europa, que serían publica
das no xornal federalista La Vanguardia entre o 22
de decembro de 1882 e o 10 de xaneiro de 1883.
A publicación destas constitucións foi precedida dun
Dictamen ou informe, obra tamén de Ojea y Somo
za, que en palabras de Francisco Pi y Margall, presi
dente do partido republicano federal, «honraría aun
al hombre de más maduro juicio».
Do estudo de todas estas constitucións Ojea y Somo
za sacou as seguintes conclusións
Recoñecemento dos dereitos individuais.
Soberanía dereita dos estados rexionais para o seu
goberno interior, limitada polo pacto federal.
División do poder en lexislativo, xudicial e executivo
Revisibilidade indefinida das constitucións.
Todas estas Ideas constitúen a base do seu pensa
mento filosófico-político. Non obstante, foi na se
guinte Asamblea federal de Zaragoza, celebrada
entre o 31 de maio e o 11 de xuño de 1883, onde
3 A. .JuIllglilr (1976), Pí YMargitll y el Federalismo espailnl, Madrid, l. 2, P 668.
4 Cf I (i"rcla ralo (1990), Te/esfora Oje.1 y 50mOLil. Vida!! ideOlogla dE' 1J11 repulJ/iCBfJo federal (18Sa.- ¡890), O Barco de
Valdeorras, pp 64-80
Isidro García Tato
de traballo e de síntese fixeron que to
nais membros delegaran nel e que Ile en
) estudo das 125 constitucións federais
e América e Eu ropa, que serían publica
nal federalista La Vanguardia entre o 22
)ro de 1882 e o 10 de xaneiro de 1883.
ión destas constitucións foi precedida dun
JU informe, obra tamén de Ojea y Somo
palabras de Francisco Pi y Margall, presi
lartido republicano federal, «honraría aun
de más maduro Juicio».
de todas estas constitucións Ojea y Somo
) seguintes conclusións:
emento dos dereitos individuais
ila dereita dos estados rexionais para o seu
) interior, limitada polo pacto federal.
do poder en lexislativo, xudicial e executivo
idade indefinida das constitucións.
¡ ideas const¡túen a base do seu pensa
¡ófico-político. Non obstante, foi na se
Imblea federal de Zaragoza, celebrada
de maio e o 11 de xuño de 1883, onde
/Jllr.1Jl() tcv:}efiJl (1858-1890), o l3ilrco ue
Telesforo Ojea y Somoza (Lama de Reí, 1858-Fontei, 1890) 155
Telesforo Ojea demostrou ser o paladín e a alma da
ideoloxía republicano-federal española. Alguén dixo
con toda a razón que esta Asamblea de Zaragoza re
presentou «o cumio da primeira etapa da nova vida
política do partido federal reorganizado. De feito se
ría a manifestación de vitalidade máxima do federa
lismo despois da República de 1873»3. Este logro
debeuse ó traballo e xenialidade do ilustre rués, quen
acudiu a Zaragoza como representante das provin
cias de Lugo e de Ourense. Foi nomeado secretario e
membro da comisión que redactou o proxecto da
constitución federal e, segundo Pi y Margall, tivo que
ser o que máis traballase, porque por aquela enfer
mara o sobranceiro federalista Vallés y Ribot, co que
se contaba en primeiro lugar. É triste dicilo, pero o si
no de Ojea y Somoza durante toda a súa curta pero
intensa vida foi tapar os buracos e as deficiencias de
moitos santóns e fantoches federalistas, que non ti
ñan escrúpulos en desplumar intelectuais serios co
ma o noso valdeorrés ilustre e vestirse coas súas
plumas, en troco de nada.
Nesta Asamblea discutlronse basicamente dous te
mas: as reformas sociais e o proxecto dunha Consti
tución federal. No tema das reformas sociais,
afloraron cuestións como a redución de horas de tra
bailo, a prohibición de entrar nos talleres a nenos
menores de 12 anos, apartar a muller das fábricas
cando entrase a exercer as funcións de mai de fami
lia, ditar leis severas sobre a hixiene e a salubridade
dos lugares de traballo, fomentar a construción de vi
vendas de baixo prezo para os traballadores, fomen
tar ademais do primeiro e segundo ensino as escolas
profesionais, fomentar as caixas de mutua protección
e de seguros mutuos para indemnizar e amparar os
traballadores inválidos polo traballo, suavizar a guerra
entre o traballo e o capital, etc. Nesta Asamblea so
meteuse tamén a discusión o proxecto de Constitu
ción federal, artellado por Ojea y Somoza e dividido
en doce títulos e 63 artigos, dos que cada un deles foi
discutido antes de ser aprobado. Nas discusións e no
labor da redacción final dos textos sobresaíron por ri
ba dos demais congresistas a forza dialéctica arrasa
dora e a mente preclara do valdeorrés ilustre·.
Todos os xornais se fixeron eco das xustas dialécti
cas de Ojea y Somoza, polo que de todos os currun
chos da xeografía española Ile choveron as máis
sinceras e merecidas felicitacións e parabéns. Natu
ralmente, neste recoñecemento non podía faltar a
nosa terra. O comité federal de Lugo felicitaríao
efusiva mente e o do Barco, presidido por Modesto
Moyrón, nomearíao presidente honorario xunto
con Pi y Margall. O éxito acadado por Ojea y Somo
za en Zaragoza foi ademais celebrado a finais de
xullo de 1883 cunha xuntanza no Barco, na que se
contou coa súa presenza, onde pronunciou un bri
llante e longo discurso. Nel expuxo as vantaxes dos
gobernos federais, «atrayéndose con su elocuencia y
erudición las simpatías de sus entusiasmados oyentes,
156
que le prodigaron merecidas muestras de cariño y
satisfacción »5.
Na seguinte Asamblea federal, celebrada en Madrid en
outubro de 1888, Telesforo Ojea participou como re
presentante da provincia de Lugo, mentres que da de
Ourense foron elixidos Modesto Moyrón e o catedráti
co de Viladequinta de Valdeorras Silverio Méndez Ro
dríguez6 Pero daquela a saúde de Ojea y Somoza
estaba xa moi minguada por unha enfermidade da que
xa se tiña noticias dende o ano 1886. Sobre a súa in
tervención nun acto en homenaxe ó historiador P Juan
de Mariana, en Talavera de la Reina, a finais do ano de
1888, un comentarista di: <<Impugnó el parlamentaris
mo hasta en la última de sus oraciones, la que pronun
ció el año 1888 en Talavera de la Reina, cuando llevaba
ya en la sangre el virus que habría de matarle»'.
Malia a súa enfermidade, despois da Asamblea de
Madrid foi elixido membro do Consejo federal espa
ñol, xunto con Antonio María ColI y Puig, o Marqués
Cil por I Garef,l T~to. op. cil, p. 82
Isidro García Tato
de Santa Marta, Josep María Vallés y Ribot e Manuel
María Montero Moya, baixo a presidenCia de Pi y
Margall. En Valdeorras non podía ser doutro xeito,
posto que no comité republicano do Barco foron eli
xidos a finais de outubro de 1888 presidentes hono
rarios Pi y Margall e Ojea y Somoza. A partir de
entón, o Ilome de Telesforo Ojea y Somoza desapa
rece case por completo da prensa, o que confirma a
gravidade da súa enfermidade.
DIREQOR DO XORNAl LA REPÚBUCA
Cando aínda non se apagaran os ecos das súas bri
llantes intervencións na Asamblea federal celebrada
en Zaragoza en maio-xuño de 1883, Ojea y Somoza
foi nomeado director do xornal La República. Diario
federal, do calo primeiro número saíu á rúa o 1 de
febreiro de 1884. Este xornal veu cubrir o oco produ
cido por La Vanguardia, que deixara de publicarse o
29 de xuño de 1883.
6 AHN, Universidades. alildo 5878, I'Xp. 9: .MMdez Rod.lguez. SllveflO'
7 1. Garcia Talo, op cil, p. 104.
8 I/Jid, p 129.
9 Publicado na Imprema y FllnmciM de IV\. Telo, Madrid, 1883. Vid l. Garcla Talo. op. ell ,pp. 107 122.
10 Ibid, p. 122.
5
157 Isidro García Tato Telesforo Ojea y Somoza (Lama de Reí, 1858-Fontei, 1890)
de Santa Marta, Josep María Vallés y Ribot e Manuel
María Montero Moya, baixo a presidencia de Pi y
Margall. En Valdeorras non podía ser doutro xeito,
posto que no comité republicano do Barco foron eli
xidos a finais de outubro de 1888 presidentes hono
rarios Pi y Margall e Ojea y Somoza. A partir dE'
entón, o nome de Telesforo Ojea y Somoza desapa
rece case por completo da prensa, o que confirma a
gravidade da súa enfermidade.
DIRECTOR DO XORNAL LA REPÚBLICA
Cando .'linda non se apagaran os ecos das súas b,i
lIantes intervencións na Asamblea federal celebrarlol
en Zaragoza en maio-xuño de 1883, Ojea y Somo/oI
foi nomeado director do xornal La República. Diallil
federal, do calo primeiro número saíu á rúa o 1 d.·
'febreiro de 1884. Este xornal veu cubrir o oco produ
cido por La Vanguardia, que deixara de publicar',.' 11
29 de xuño de 1883.
~, SJIVNlo>
,VIii l. G~rclaTalo, op,tit. pp. 10/-122.
rlhido é de todos que o século XIX foi o século da
prensa escrita por antonomasia. Todas as institu
cións, sociedades, gremios, etc., tiñan o seu xornal,
que viña ser o órgano oficial para divulgar as súas
leleas e consignas. O amentado xornal La República
(onverteuse no órgano oficial do partido republicano
Icderal, do que foi o seu primeiro director Telesforo
jea y Somoza. Ademais de divulgar o credo federa
Ih.la, este xornal caracterizouse por un acentuado
oInticlericalismo, baseado na separación entre a Igre
", I e o Estado. Segundo Ojea y Somoza, esta separa
(Ión «significa la libertad de todos los cultos, la
IIlualdad con que el Estado considera y ampara todas
1.1', formas religiosas y a todas las iglesias, el respeto
1"I~rado a la conciencia humana»8. Na maioría das
1/t"CS os artigos deste xornal superaban o saudable
,1111 iclericalismo de atacar os excesos perpetrados po
1'1', cregos, e metíase en fonduras filosófico-teolóxi
'01'1, presentando unha concepción de Cristo, da
h11 ('xa e do Cristianismo en xeral allea á doutrina pre
0111 .Ida pola Igrexa. Unha das razóns disto hai que ve
l., lid militancia masónica do director do xornal, quen
,1, '!'lIle 1882 formaba parte da loxia Fraternidad ibé
1/1,1, él máis importante en Madrid dunha das Obe
dh'f1cias máis antigas, o Grande Oriente Nacional de
I '<1 ¡.lIla, No que toca ós seus matices ideolóxicos, sa
1111'" é que a masonería sempre foi un reflexo da so
III'd.lde circundante. Oeste xeito, foi ilustrada no
jlr 1110 XVIII e no século XX positivista, democrática
e anticlerical. Todas estas ideas atopámolas no Discur
so pronunciado polo «Hermano Autonomía», nome
masónico de Ojea y Somoza, o 27 de xaneiro de 1883,
en calidade de orador, ó ser iniciado o «Hermano
Büchner», nome simbólico masónico que adoptou o
médico madrileño IIdefonso Villa9
No libro sobre Telesforo publicado no ano 1990,
dediqueille o capítulo 111 á súa militancia masónica,
ó mesmo tempo que editei o seu amentado discur
so. Todo isto foi aproveitado polo «hermano» ma
són «Lúculo» da Logia renacimiento núm. 54, da
Coruña, quen na «tenida)) do 1 de agosto de 2003
pronunciou un discurso co título «Evocación a un
hermano», baseándose no noso libro. Todo isto pó
dese atopar en internet no enderezo www.logiare
nacimiento.orgfTrazados/ojea. pdf.
Precisamente a miliLancla masónica de Telesforo coa
súa tintura tolerante e anticlerical foi o que máis con
tribuíu a que o seu nome fora borrado da memoria
de moitos católicos valdeorreses, algúns dos cales
non dubidaron en queimar os seus escritos e exem
piares do xornal federal La República, nunha especie
de auto de fe ante as portas da igrexa de Santo Es
tevo da Rúa, ó remate dunha misión popular, predi
cada por relixiosos redentoristas e celebrada a finais
de xuño de 1886 '0
O anticlericalismo de Ojea y Somoza, agromado
dunha concepción evolucionista-relativista, ía dirixi
do contra a «teocracia)), é dicir, contra a maridaxe
158
entre a Igrexa e o Estado. O ton rudo, agre e desga
rrado que cal'acterizaba os seu s artigos, nos que ata
caba o goberno, provocou unha morea de procesos
xudiciais, nos que tivo sempre como defensor a Pi y
Margall, e dos que foi absolvido Non obstante, cun
al'tigo publicado o 13 de marzo de 1885 co título «El
gobierno de las inmoralidades» 11 non tivo igual sor
te. Neste artigo cualificaba o goberno conservador li
beral de «representación de un partido abominable,
de una especie de Mano Negra, que se reparte el pa
ís en lotes desiguales y cuya misión parece ser hun
dir a España en el envilecimiento y en el descrédito».
Por estas deciaracións foi procesado, e malia a salien
table defensa que levou a cabo Pi y Margall, no xuí
zo celebrado o luns 14 de setembro de 1885 foi
condenado «a la pena de dos mes y un día de arres
11 Vid ¡bid., pp. 327-329
12 Ibid•• pp, 1SO ~ 55
Isidro García Tato
to mayor, con las accesorias de suspensión de todo
cargo y de derecho de sufragio durante el tiempo
de la condena y al pago de las costas procesales» 11.
Parece ser que non cumpriu a pena de cadea, pero
tivo que deixar a dirección de La República despois
de 21 meses de estar á súa fronte, noticia dada de
forma eufemística no propio xornal o 3 de novembro
do mesmo ano 13 .
ALGÚNS ELEMENTOS DO PENSAMENTO DE
OJEA Y SOMOZA
A seriedade das súas formulacións foi recoñecida
incluso polos seus adversarios ideolóxicos, ÓS que,
como o xornal conservador lucense El Eco de Gali
cia, non Iles doeron prendas en afirmar: «Mucho
distamos de pensar como nuestro amigo pensaba;
13 La Repliblica, año 2, nóm. 550, manes 3 de novlemhrc de 1885, 1 «Madrid 2 de noviembre de 1885 P~ra llevar a ca
bo una expedidón semiClentlfICt'. semjarli~t1U1 que proyectaba 11ada llgún tiempo. y cuya duración no es pOSIble de
tell1"linar, salió el domingo dé Madrid nueSlro quendlsrmo amigo y muy estil1'l~do companero, el distrnguido publiclst~
D, Telesforo Olea y Somera, ce5~ndo por tonte en dicho dla en la drrecdon de La Republica, que desde la apancion de
este periodlco habla desempenado».
14 1, Garera Talo, Op,CIC, p. 153,
15 Na bibliografia do final podese ver unha escolma dos seus arllgos.
159 Isidro García Tato
to mayor, con las accesorias de suspensión de todo
cargo y de derecho de sufragio durante el tiempo
de la condena y al pago de las costas procesales» 1'.
Parece ser que non cumpriu a pena de cadea, pero
tivo que deixar a dirección de La República despois
de 21 meses de estar á súa fronte, noticia dada de
forma eufemística no propio xornal o 3 de novembro
do mesmo ano U
ALGÚNS ELEMENTOS DO PENSAMENTO DE
OJEA Y SOMOZA
A seriedade das súas formulacións foi recoñecida
incluso polos seus adversarios ideolóxicos, ós que,
como o xornal conservador lucense El Eco de Gali
cia, non !les doeron prendas en afirmar: «Mucho
distamos de pensar como nuestro amigo pensaba;
'1 I .1 Madll" 2 d~ nOVIembre d@ 1885. Para llevar a ca
"oI(/~ dlglln !lempo, y C1.lya duración no es Posible de
o) y mllY e~trmado compoñero, el dlslingu.do publicista
J,I dlrl'<ción dE' La Replíblica, que desde la apariciOn de
lel\
Telesforo Ojea y Somoza (Lama de Reí, 1858-Fontei, 1890)
pero nuestra imparcialidad nos obliga a manifestar
que su artículo La intolerencia es de lo más notable
que hemos visto y basta para colocarle en la primera
línea de los periodistas españoles»".
Ademais da súa actividade publicística de director do
xornal La República, onde día a día ía espallando
enérxica e elegantemente a súa doutrina innovadora
nunha morea de artigos'S, Telesforo Ojea y Somoza
foi autor da obra titulada El parlamentarismo, publi
cada no ano 1884, na que nun estilo claro e conciso,
moi lonxe das caóticas parrafadas dos tratados polí
ticos da época, condensa e ataca todos os vicios e
corruptelas que distinguían o sistema parlamentario
imperante. Esta obra acredita a Ojea y Somoza como
un dos máis profundos escritores decimonónicos de
dereito público. Se imos crer a Pi y Margall, por mor
da obra El parlamentarismo de Ojea y Somoza «vino
a ser antiparlamentario el partido».
Un dos aspectos que mellar caracteriza o pensa
mento político de Ojea y Somoza é a defensa a fon
do da división de poderes en lexislativo, executivo e
xudicial, á que lIe dedicou dez amplos artigos e o
amentado libro de El parlamentarismo. A base do
sistema republicano democrático-federal de Ojea y
Somoza é o principio de que só é lexítimo o poder
que agroma do pobo. Pero dado que o pobo non po
de exercer o poder dereitamente, nomea persoas que
na súa representación desempeñen as funcións vence
liadas ó poder. Son as funcións lexislativa, executiva
e xudicial, que se deron en chamar poderes lexisla
tivo, executivo e xudicial. Seguindo a Montesquieu,
defende como garantía da democracia a división de
poderes. Pero o sistema parlamentario, tal como
era practicado no seu tempo de finais do século
XIX, viña ser a negación do axioma inamovible des
ta división, posto que o parlamento facia as leis, in
terviña na súa execución e no funcionamento dos
tribunais de xustiza por medio do poder executivo.
Deste xeito, todas as funcións do poder atopában
se nunha soa mano
Pola contra, no sistema representativo puro que, segun
do Ojea y Somoza, pertence ó seu partido republica
no-federal, os poderes son exercidos en nome e
representación do pobo, e son cada un deles autóno
mos dentro das atribucións que Iles son propias. Así, o
poder lexislativo, o parlamento, conságrase exclusiva
mente a ditar leis, a votar orzamentos, a examinar e
aprobar as contas e a regular as relacións internacionais.
Os funcionarios do poder executivo e do poder xudi
cial, dende os de categoría superior ata a esfera máis
humilde, móvense con absoluta independencia nos
seus eidos respectivos, sen que sexan posibles as in
xerencias duns poderes nos outros, nin as influencias
malsás e perturbadoras, como sucede no sistema
parlamentario ou parlamentarismo. Os poderes de
ben ser autónomos no exercicio das súas funcións e
ningún pode estar subordinado ós demais. Ningún é
superior nin inferior e, por conseguinte, ningún debe
160
nacer do outro. Deben ser independentes entre si e
ter todos a súa orixe no pobo.
Na súa defensa sen concesións da división de poderes
Ojea y Somoza rexeita duramente a centralización
parlamentaria, á que nomea «parlamentarismo», o cal
----citando as súas propias palabras- é «una fábrica de
embustes que lanza al mercado políticos charlatanes
por oradores, saltimbanquis por políticos, mentecatos
por sabios. y mercaderes sin vergueza por salvadores de
la patria»'6 t dicir, para o rués o parlamentarismo é a
orixe do imperio dos charlatáns, da «charlatanería». No
sistema parlamentario gobérnase falando, o mellar mi
nistro é o orador máis experto, non o mellor estadista
nin o máis celoso cumpridor das leis. Violar unha lei e
saír triunfante na discusión é unha gloria para un minis
tro da monarquía parlamentaria.
Telesforo Ojea auguroulle pouco tempo de vida ó siste
ma nomeado por el «parlamentarismo»: «Estamos en
plena charlatanocracia ---dicía- y esto es una vergüen
16 Ibid, P 198.
17 Ibid., r 199
Isidro García Tato
za que a todos nos alcanza. No obstante debemos con
siderar y apreciar tal estado como el propio de todo lo
que está por morir» 17. Escuso dicir que o prognóstico de
Ojea y Somoza non se cumpriu. A 118 anos do seu pa
samento, o «parlamentarismo», a unificación de pode
res, a «charlatonocracia», que tanto rexeitaba o ilustre
rués, seguen campando con máis vigor ca nunca.
Un artigo de Ojea y Somoza sobre a lexislabilidade
dos dereitos individuais, publicado en La Voz de Cata
luña o mércores 17 de outubro, espertou as alarmas
no seu correlixionario Enrique Vera y González, quen
escribiu tres artigos de impugnación no xornal federa
lista bilbaíno Euskaldun-Leguia. Como contrarréplica,
o rués redactou un total de vinte artigos, que xunto
cos de Vera y González foron reunidos nun libro titu
lado Los derechos individuales, ¿son legislables/, pu
blicado en 1884. Nesta disputa é onde máis claro
aparece o baseamento filosófico do sistema político
republicano-federalista de Telesforo. Por unha banda,
18 Publicado en La Republica, Diario federal, Ano 1, Núm. 238. Mar1e~ 4 de noviembre de 1884. 1
19 Ci. I Garcia Tato, op.cit. pp. 188 e ss
20 Teodolindo Soto y Barro (adlclo) = 3238 votos, Benigno Qwoga y L6pez Ballesteros (adicto) = 2832 vot05; Femando
(os-Gay6n (conservador) = 2777 votos; TelesfofQ Oie~ (republicano) = 863 vOtos.
161 Isidro García Tato
que a todos nos alcanza. No obstante debemos con
?rar y apreciar tal estado como el propio de todo lo
~ está por morir» ". Escuso dicir que o prognóstico de
'a y Somoza non se cumpriu. A 118 anos do seu pa
nento, o «parlamentarismo», a unificación de pode-
a «charlatonocracia», que tanto rexeitaba o ilustre
s, seguen campando con máis vigor ca nunca.
artlgo de Ojea y Somoza sobre a lexislabilidade
; dereitos individuais, publicado en La Voz de Cata
a o mércores 17 de outubro, espertou as alarmas
seu correlixionario Enrique Vera y González, quen
ribiu tres artigos de impugnación no xornal federa
l bilbaíno Euskaldun-Leguía. Como contrarréplica,
.Jés redactou un total de vinte artigos, que xunto
de Vera y González foron reunidos nun libro titu
) Los derechos individuales, ¿son legislables?, pu
ado en 1884. Nesta disputa é onde máis claro
rece o baseamento filosófico do sistema pOlítico
.Jblicano-federalista de Telesforo. Por unha banda,
'1,11' noviembre de 1884, 1.
I (II'N Rall"Sleros (adlc¡o) =< 2832 VOIOS; Fernilndo
~ r8!)) lIoto~
Telesforo Ojea y Somoza (Lama de Rei, 1858-Fontei, 1890)
«Iexislar» para Ojea non significa limitar, tronzar, re
ducir, senón garantir, consagrar en regras ou leis os di
tados da razón. Neste sentido, Ojea y Somoza sostén
que é preciso lexislar os dereitos individuais para ro
dealos de garantías. Por outra banda, o concepto de
persoa está integrado por dous elementos: polo
«ser-individual», do que agroma a «soberanía indivi
dual», e polo «ser-social», no que se basea a «sobera
nía colectiva» ou «nacional». Así, do mesmo xeito que
o individuo ten a súa esfera xurídico-privada (a auto
nomía individual) e a esfera xurídico-pública, as distin
tas colectividades teñen a súa esfera xurídico-privada
(individual) e a súa esfera xurldico-publica. Para Ojea,
da preponderancia de calquera dos dous elementos,
individual e social, resulta a desorde e a perturba
ción; da harmonía de ambos agroma o benestar e
o progreso. O exclusivismo do elemento individual
conduce á anarquía; o exclusivismo do elemento so
cial leva ó socialismo político, é dicir, á anulación do
individuo pola sociedade O individualismo chega
nas súas últimas consecuencias ó Deus-Eu sen de
beres cara ós demais. Pola contra, o socialismo, leva
do ata as últimas consecuencias, ten por resultado o
sacrificio do individuo en aras da sociedade, a socieda
de omnipotente, o home fundido na gran masa social
sen personalidade nin color propias. O socialismo
anula a parte polo todo, o home pola sociedade.
A este respecto é moi clarificador o artigo de Ojea ti
tulado «Ni individualistas ni socialistas» 18.
En virtude desta polaridade na concepción da persoa
humana como «ser individual» e «ser social», Ojea y
Somoza pode afirmar que todos os dereitos son indi
viduais. Pero para evitar a forza de disgregación que
se dá na vida colectivo-rexional e a de concentración
que se produce inconscientemente no pobo, Ojea y
Somoza defende que é indispensable a división do
poder executivo en dúas cámaras: o Congreso, que
representa o pobo, o individuo, e o Senado, que re
presenta o elemento colectivo-social, é dicir, as auto
nomías rexionais' 9
ACTIVIDADE pOLíTICA
Como vimos dicindo, todos os esforzos de Ojea y So
moza centráronse na fundamentación teórica do par
tido republicano federal, como delegado e secretario
nas Asambleas de 1882 e 1883, como individuo da
comisión de estudo das constitucións e principal re
dactor do proxecto da constitución republicano-fede
ral, como membro do Consejo federal español en
maio de 1888 ou como director do xornal La Repúbli
ca, órgano oficial do seu partido.
Nas eleccións do 4 de abril de 1886, Telesforo Ojea y
Somoza foi presentado como candidato dos partidos
coligados republicano federal de Pi y Margall e re
publicano progresista de Ruíz Zorrilla, pola circuns
crición electoral de Lugo. Aínda que de todos os
candidatos que se presentaban por esta circunscri
ción foi o que menos votos conseguiu 20, este resultado
162
non foi considerado coma un desastre nin representou
ningunha sorpresa. Tal derrota non supuxo o remate
da súa vida política. Todo o contrario: moitos comités
republicano-federais da provincia de Lugo e de Gali
cia, en xeral (Becerreá, Lugo, Vigo, Mondoñedo, etc.),
nomearon a Telesforo Ojea y Somoza, inmediatamen
te despois do fracaso electoral, presidente de honor21 .
A mediados de setembro do amentado ano 1886, aín
da en plena euforia da coalición e malia os malos re
sultados das urnas, o ilustre rués acompañou o que
fora un dos presidentes na primeira República de
1873, Nicolás Salmerón, nunha xira polas principais ci
dades de Galicia: Vigo, Pontevedra, Vilagarcía, Santia
go, A Coruña, Lugo e Ourense.
Rota a coalición entre os federais e os progresistas
(zorrillistas), Telesforo foi comisionado xuntamente
con Xosé María Vallés y Ribot polo seu partido para
21 Cf I Gilrcfa Talo, op.cít., p .216.
22 ¡bid.. 217-219
23 tbld" 221.
Isidro García Tato
negociar con Manuel Ruiz Zorrilla, exiliado en París,
unha nova coalición a finais de xullo de 1887. Pero
tal comisión non tivo éxito21
CONClUSiÓN
O moito traballo, os desgustos e a máis que proba
ble mala alimentación foron minando a saúde deste
valdeorrés ilustre. Malia a pouca información que se
ten sobre a súa vida privada, hai noticias de que po
lo ano 1886 Telesforo Ojea y Somoza non gozaba xa
de moita saúde. Tamén sabemos que o 30 de maio
de 1888 tivo lugar o seu último discurso, pronuncia
do en Talavera de la Reina, «cuando -en palabras
de Pí y Margall- llevaba en su sangre el virus que
había de matarle»'3. Na Asamblea de Madrid, cele
brada no mes de outubro de 1888, apenas partici
pou. Todo isto parece indicar que a partir do outono
24 Publicadas elll. Garcla Tato (2000), Vicente Flda/go Tato. medico y valdeorrf:s Ilasrre (1859-/937), O Barco de Valdeo
IT,lS, pp. 371-386
25 Ibld, P 226
26 Ibid.. ilp. 221-238
27 l/lid" p.. 233. %lografl" de Jo qu(' f\.lE' el mausoleo»
Isidro García Tato
legociar con Manuel Ruiz Zorrilla, exiliado en París,
lnha nova coalición a finais de xullo de 1887. Pero
,al comisión non tivo éxito22
:ONClUSIÓN
) mOlto traballo, os desgustos e a máis que proba
)Ie mala alimentación foron minando a saúde deste
'aldeorrés ilustre. Malia a pouca información que se
en sobre a súa vida privada, hai noticias de que po
ano 1886 Telesforo Ojea y Somoza non gozaba xa
le moita saúde. Tamén sabemos que o 30 de maio
fe 1888 tivo lugar o seu último discurso, pronuncia
lo en Talavera de la Reina, «cuando -en palabras
le PI y Margall- llevaba en su sangre el virus que
abra de matarle»2J Na Asamblea de Madrid, cele
,rada no mes de outubro de 1888, apenas partici
ou. Todo isto parece indicar que a partir do outono
1 VV'Ji'JI'O/res i/u5lre (1859-1937), o Barco de Valdeo-
Telesforo Ojea y Somoza (Lama de Rei, 1858-Fontei, 1890) 163
dese ano, cunha saúde moi deteriorada, Telesforo
buscara refuxio na casa dos seus pais en Fontei.
En todo caso, polas cartas da súa irmá Ramona ó ilus
tre médico de Viladequinta, Vicente Fidalgo Tato, da
tadas todas no verán de 188924, sabemos que
Telesforo estaba por aquela altura na Casa Grande de
Fontei. Todas estas cartas de Ramona destilan elegan
cia, sensibilidade, intelixencia e, sobre todo, un amor
profundo cara ó seu irmán Telesforo. Por estas cartas
sabemos que a familia o intentou todo por salvar a
súa vida, viaxando a Lugo á procul'a dos bos aires,
ó balneario de Panticosa en Huesca e moi probable
mente a Alemaña ... Pero todo foi en van: ás 8 da ma
ñá do 22 de xullo de 1890, na Casa Grande de Fontei,
arroupado poia calor dos familiares, amigos e veciños,
tivo lugar o pasa mento de Telesforo Ojea y Somoza.
Inmediatamente todos os xornais do país, republica
nos ou monárquicos, se fixeron eco da triste nova e,
malia as distintas ideoloxías, todos coincidiron en que
Telesforo Ojea y Somoza foi unha das grandes espe
ranzas do partido federal. «Joven de varonil y hermo
sa figura -dicía o xornal La Justicia- de claro talento,
de una extensa y variada ilustración, orador grandilo
cuente y castizo escritor, era el Sr Ojea una autoridad
en el partido del que es jefe el venerable Pi, y una legí
tima esperanza para la democracia y para la patria»2>.
Todos os amigos e correlixionarios valdeorreses amo
saron a súa dor Por citar un exemplo, o Dr. Xosé Nú
ñez de Viloira chorou «al que fue nuestro querido
enfermo para quien das recuerdos». Non podía fal
tar o presidente do partido, Francisco Pi y Margall,
quen se uniu á dor da familia cun telegrama que di
cía: «¡Gran pérdida para el partido y la patria: Gali
cia debe honrar la memoria de Ojea! »26
Dous anos despois da morte de Telesforo, o venres
23 de setembro de 1892, coa presenza do mesmo
Pi y Margall e cunha multitude de preto de 5.000
persoas vidas de toda Galicia, tivo lugar no cemi
terio civil de Santo Estevo da Rúa a inauguración
dun mausoleo dedicado ó valdeorrés ilustre, mau
soleo que sería destruido en plena euforia fran
quista e anti-republicana poucos anos despois da
Guerra Civil".
Con todo, no 150 aniversario do seu nace mento, as
doutrinas dun dos máis destacados políticos teóricos
galegos como foi o rués Telesforo Ojea y Somoza se
guen conservando a súa frescura de mocidade. A súa
defensa aguerrida dos baseamentos da democracia
enxebre mediante o principio da división de poderes,
considerado por case todos os políticos actuais como
anacrónico, foi a causa á que dedicou toda a súa cur
ta pero fecunda vida.
164
FONTES E BIBLIOGRAFíA
Footes
Escolma de obras de Telesforo Ojea y Somoza
«Dictamen de la Comisión nombrada para el estudio
de las constituciones federales», La Vanguardia.
Diario federal, año 1, núm. 447, viernes 22 de di
ciembre de 1882,2; ibid, núm. 448, sábado 23 de
diciembre de 1882, 3; ibid, núm. 449, domingo
24 de diciembre de 1882, 2; ibid., núm. 453, vier
nes 29 de diciembre de 1882, 2; ibid., núm. 454,
sábado 30 de diciembre de 1882, 2; ibid., núm.
457, miércoles 3 de enero de 1883, 2; ibid., núm.
460, sábado 6 de enero de 1883,1-2; ibid, núm.
463, miércoles 19 de enero de 1883, 2.
«Estado actual de los Montes de Toledo», La Vanguar
dia. Diario federal, año 11, núm. 449, domingo 24
de diciembre de 1882,1; ibid, núm. 473, domin
go 21 de enero de 1883,1; ibid., núm. 481, miér
coles 31 de enero de 1883, 1; ibid., núm. 483,
viernes 2 de febrero de 1883, 1; ibid., núm. 492,
martes 13 de febrero de 1883, 1; ibid., núm. 495,
viernes 16 de febrero de 1883, 1-2.
«Constitución federal», La Vanguardia. Diario federal,
año 111, núm. 590, domingo 1 de junio de 1883;
ibid., núm. 591, martes 12 de junio de 1883, 2.
«Sobre la Constitución Federal», La Vanguardia. Dia
rio federal, año 111, núm. 689, martes 2 de octu
bre de 1883, 1.
Isidro García Tato
Discurso pronunciado por el H. Autonomía (Telesfo
ra Ojea) orador de la Aug. Lag. Cap. La fraterni
dad Ibérica W 90 de la Obediencia del S G. o. N. de E. el día 27 de Schevat del año 5882 de la
V L. al ser iniciado el H. Büchner (Madrid, Imp. y
Fundición de M. Tela, 1883).
«La legislibilidad de los derechos individuales», La
Vanguardia. Diario federal, año 111, núm. 702,
miércoles 17 de octubre de 1883, 1.
El Parlamentarismo (Madrid, T. Manuel Ginés Her
nández, 1884).
Los derechos inividuales, ¿son legislables? (Madrid, T.
Manuel Ginés Hernández, 1884)
«Organización del poder legislativo», Revista Gene
ral de Legislación y Jurisprudencia 64 (1884), pp.
137-181.
«El Parlamentarismo», Revista General de Legislación
y Jurisprudencia 64 (1884), pp. 515-560.
«Los partidos republicanos», La República. Diario fe
deral, año 1, núm. 7, viernes 8 de febrero de
1884, 1.
«El sistema representativo», La República. Diario fe
deral, año 1, núm. 63, domingo 13 de abril de
1884, 1.
«Soberanía individual y colectiva», La República. Dia
rio federal, año 1, núm. 83, miércoles 7 de mayo
de 1884, 1.
«Soberanía nacional», La República. Diario federal,
año 1, núm. 84, jueves 8 de mayo de 1884, 1.
Isidro García Tato Telesforo Ojea y Somoza (Lama de Rei, 1858-Fontei, 1890) 165
Discurso pronunciado por el H. Autonomía (Telesfo
ro Ojea) orador de la Aug. Lag. Cap. La Fraterni
dad Ibérica N° 90 de la Obediencia del S. G. O.
N. de E. el día 27 de Schevat del año 5882 de la
V L. al ser iniciado el H. Büchner (Madrid, Imp. y
Fundición de M. Telo, 1883).
«La legislibilidad de los derechos individuales», La
Vanguardia. Diario federal. año 111, núm. 702,
miércoles 17 de octubre de 1883, 1.
El Parlamentarismo (Madrid, T. Manuel Ginés Her
nández, 1884).
Los derechos inividuales, ¿son legislables? (Madrid, T.
Manuel Ginés Hernández, 1884)
«Organización del poder legislativo», Revista Gene
ral de Legislación y Jurisprudencia 64 (1884), pp.
137-181.
«El Parlamentarismo», Revista General de Legislación
y Jurisprudencia 64 (1884), pp. 515-560.
«Los partidos republicanos», La República. Diario fe
deral, año 1, núm. 7, viernes 8 de febrero de
1884, 1.
«El sistema representativo», La República. Diario fe
deral, año 1, núm. 63, domingo 13 de abril de
1884,1.
«Soberanía individual y colectiva», La República. Dia
rio federal. año 1, núm. 83, miércoles 7 de mayo
de 1884,1.
«Soberanía nacional», La República. Diario federal,
año 1, núm. 84, jueves 8 de mayo de 1884, 1.
«La federación y el unitarismo», La República. Diario
federal, año 1, núm. 92, sábado 17 de mayo de
1884,1.
«Origen de los poderes en el unitarismo y en la fede
ración», La República. Diario federal, año 1, núm.
93, domingo 18 de mayo de 1884, 1.
«La división de poderes en el unitarismo y en la fede
ración», La República. Diario federal, año 1, núm.
94, martes 20 de mayo de 1884, 1.
«Inconveniente de la unificación de poderes», La Re
pública. Diario federal, año 1, núm. 98, sábado 24
de mayo de 1884, 1.
«El poder legislativo en el unitarismo y la federa
ción», La República. Diario federal, año 1, núm.
103, viernes 30 de mayo de 1884, 1.
«La división del poder legislativo», La República. Dia
rio federal, año 1, núm 107, miércoles 4 de junio
de 1884, 1.
«El senado en el unitarismo y la federación», La Re
pública. Diario federal, año 1, núm. 117, domin
go 15 de junio de 1884, 1.
«El congreso en el unitarismo y la federación», La
República. Diario federal, año 1, núm. 118, mar
tes 17 de junio de 1884, 1.
«La soberanía nacional», La República. Diario fe
deral, año 1, núm. 132, jueves 3 de julio de
1884, 1.
«El arquitrabe», La República. Diario federal, año 1,
núm. 135, domingo 6 de julio de 1884, 1.
«Frutos del parlamentarismo», La República. Diario
federal, año 1, núm. 139, viernes 11 de julio de
1884,1.
«El gobierno insurrecto», La República. Diario federal,
año 1, núm. 140, sábado 12 de julio de 1884, 1.
«Los cortes y abusos del gobierno», La República.
Diario federal, año 1, núm. 145, viernes 18 de ju
lio de 1884, 1.
«Los frailes», La República. Diario federal, año 1,
núm. 146, sábado 19 de julio de 1884, 1.
«El poder judicial en la federación», La República.
Diario federal, año 1, núm. 151, viernes 25 de ju
lio de 1884, 1.
«Ni individualistas ni socialistas», La República. Dia
rio federal, año 1, núm. 238, martes 4 de noviem
bre de 1884, 1.
«La teocracia y el país», La República. Diario federal,
año 1, núm. 254, sábado 22 de noviembre de
1884,1.
«Madrid 6 de diciembre de 1884», La República.
Diario federal, año 1, núm. 267, domingo 7 de di
ciembre de 1884, 1.
«Frutos del parlamentarismo», La República. Diario
federal, año 11, núm. 292, martes 6 de enero de
1885,1.
«En un convento», La República. Diario federal, año
11, núm. 312, jueves 29 de enero de 1885, 1.
«En los conventos», La República. Diario federal, año
11, núm. 313, viernes 30 de enero de 1885, 1.
Telesforo Ojea y So moza (Lama de Rei, 1858-Fontei, 1890) 167Isidro García Tato
Jmbre evangélica», La República. Diario
1, año 11, núm. 372, jueves 9 de abril de
1.
I Yel Estado», La República. Diario federal,
núm. 374, sábado 11 de abril de 1885, 1.
miento regionalista de España», La Repú
Diario federal, año 11, núm. 378, jueves 16
il de 1885, 1.
'frailes y bandidos», La República. Diario fe
año 11, núm. 541, viernes 23 de octubre de
1,
I Yel parlamentarismo», La República. Dia
leral, año 11, núm, 542, sábado 24 de octu
: 1885,1.
)suna e Infantado. Consulta y Dictamen de
'iores letrados Comas, Pi y Margall, López
~rver y Ojea y Somoza (Madrid, Tipografía
Inuel G. Hernández, 1885),
pronunciado por Telesforo Ojea en la reu
_deral de Talavera de la Reina», La Repúbli
¡rio federal, año V, 1355, viernes 1 de junio
38, 1.
Xornais
El Día, Madrid, 1890.
El Eco de Galicia, Lugo, 1890.
La Época, Madrid, 1883-1890.
La Fe, Madrid, 1883.
El Imparcial, Madrid, 1881-1892.
La Justicia, Madrid, 1890.
El Liberal, Madrid, 1882-1890.
El Lucense, Lugo, 1.886.
El Nuevo Régimen, Madrid, 1891-1892,
El País, Madrid, 1890.
El Regional, Lugo, 1886-1890.
Las Regiones, Madrid, 1887-1888,
La República. Diario federal, 1884-1890,
La Unión, Madrid, 1883.
La Vanguardia. Diario federal, Madrid, 1881-1883.
Bibliografía
Bias Ferreiro, A (1975): «Un hijo notable de Galicia», El
Progreso, Lugo, sábado 26 de abril de 1975, p. 8,
Buber, M. (1970): ¿Qué es el hombre?, México,
Castro López, M. (1886): «La coalición republicana
en provincias. El señor Salmerón en Lugo», La Re
pública, Diario federal, ano 111, núm, 831, martes
28 de setembro de 1886, p. 2.
Castro López, M. (1890): Hijos distinguidos de la pro
vincia de Lugo, Lugo,
Castro López, M, (1891): Efemérides galáicas, Lugo.
Costa Dávila, E. (1980), «Historia de don Telesforo
Ojea y Somoza», La Región, Ourense, 9 de mar
zo de 1980.
Costa Davila, E. (1980): «Don Telesforo Ojea y Somo
za», Cuadernos del Instituto de Estudios Valdeo
rreses 1 (1980), pp. 12-15,
Couceiro Freijomil, A. (1952): Diccionario bio-biblio
gráfico de escritores gallegos, vol, 11, Santiago de
Compostela.
nciciopedía Gallega, art. «Ojea y Somoza, Telesfo
ro», vol. 23, pp, 34-35
Garcia Ferradal, A. (1988): «Comentario sobre a
obra de Telesforo Ojea y Somoza», La
Región-Valdeorras, 15 de abril de 1988.
Garcia Tato, 1. (1989): «El pensamiento político de Te
lesforo Ojea y Somoza, vigente 99 años des
pués», La Región-Valdeorras, sábado 5 de
agosto de 1989, p, 11.
168
García Tato, 1. (1990): «Un recorrido por la vida de un
político ilustre de la comarca», La Voz de Galicia
(edic. Valdeorras), domingo 22 de xullo de 1990,
p.34.
García Tato, 1. (1990): Telesfora Ojea y Somoza. Vida
ideologia de un republicano federal
(7858-7890), O Barco de Valdeorras.
Hervella Martínez, A. (1980): «Telesforo Ojea, un ga
llego ilustre», La Región, Ourense, 3 de febreiro
de 1980.
Juntglar, A. (1976): Pi y Margall y el federalismo es
pañol, 2 vols, Madrid.
Máiz, R. (1983): Alfredo Brañas. O ideario do rexio
nalismo católico-tradicionalista, Vigo.
Márquez Santos, F. A. (1985): «La logia madrileña
'Fraternidad Ibérica' durante la Restauración»,
Hispania 45/160 (1985), pp. 363-382.
Márquez, F., C. Poyán, T. Roldán e M a J. Vi llegas
(1987): La masonería en Madrid, Madrid.
Molina Mera, M.: «Telesforo Ojea y Somoza»
(manuscrito no Instituto de Estudios Gallegos
«Padre Sarmiento» do CSIC, Santiago de
Compostela).
Pi y Margall, F. (1936): Las nacionalidades, Madrid.
Pi y Margall, F. (1885): «Discurso en defensa de Te
lesforo Ojea y Somoza, director del periódico La
República en el juicio celebrado el 22 de abril de
1885», La República. Diario federal, ano 11, núm.
388, martes 28 de abril de 1885, p. 1.
Isidro García Tato
Pi Y Margall, F. (1885): «Discurso en defensa de Te
lesforo Ojea y Somoza, director del diario federal
La República, en el juicio celebrado el 14 de sep
tiembre de 1885», La Reública. Diario federal,
ano 11, núm. 508, martes 15 de setembro de
1885,p.1.
Pi Y Margalr, F. (1890): «Discurso pronunciado la no
che del 25 de septiembre de 1890 en la velada
que organizó la juventud federalista de Madrid
en honor del malogrado D. Telesforo Ojea», La
Justicia, ano 111, núm. 997, ven res 26 de setembro
de 1890, pp. 1-2
Pi Y Margall, F. (1892): «Discurso pronunciado el 23
de septiembre de 1892 en A Rúa en la inaugura
ción del monumento de Telesforo Ojea», El Nue
vo Régimen, ano 11, núm. 90, Madrid, 1 de
outubro de 1892, p. 1.
Rivera, M. T. (1985): «La Casa Grande de Fontey fue
construida en el siglo XIX», La Región, Ourense,
venres 16 de agosto de 1985, p. 10.
Terón Mendaña, T. (1985): «Telesforo Ojea y Somo
za, un valdeorrés ilustre poco conocido en su tie
rra», La Región-Valdeorras, domingo 4 de agosto
de 1985, p. 9.
Terón Mendaña, T (1987): «Destacado político fede
ralista», La Región-Valdeorras, sábado 29 de
agosto de 1987.
Vera y González, E. (1886): Pi y Margall y la política
contemporánea, 2 vols., Barcelona.