Ámbito da comunicación · o texto7, “estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos...

64
Educación secundaria para persoas adultas Páxina 1 de 64 Ámbito da comunicación Módulo 1 Unidade didáctica 4 Textos de instrución

Upload: others

Post on 27-Jun-2020

5 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Educación secundaria

para persoas adultas

Páxina 1 de 64

Ámbito da comunicación

Módulo 1 Unidade didáctica 4

Textos de instrución

Page 2: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 2 de 64

Índice

1. Programación da unidade ............................ ............................................................3

1.1 Encadramento da unidade no ámbito da comunicación ................................................ 3 1.2 Presentación................................................................................................................. 3 1.3 Obxectivos didácticos ................................................................................................... 4 1.4 Contidos ....................................................................................................................... 4 1.5 Temporalización e actividades...................................................................................... 5 1.6 Recursos didácticos...................................................................................................... 8 1.7 Avaliación ..................................................................................................................... 8 1.8 Bibliografía utilizada para a elaboración desta unidade didáctica ................................. 8

2. Textos e secuencia de actividades.................. ........................................................9

� Texto 1: Instrucciones escritas: test de tres minutos..................................................... 9 � Texto 2: Plano de Noia ............................................................................................... 10 � Texto 3: Que é un texto instrutivo? ............................................................................. 11 � Texto 4: Onde e como reclamar.................................................................................. 13 � Texto 5: “El balneario”................................................................................................. 16 � Texto 6: Bacalao al pilpil ............................................................................................. 18 � Texto 7: Estrutura básica das palabras....................................................................... 19 � Texto 8: La narración.................................................................................................. 22 � Texto 9: Los huevos en la literatura española............................................................. 23 � Texto 10: Dalsy........................................................................................................... 25 � Texto 11: Mapa lingüístico de la Península Ibérica ..................................................... 28 � Texto 12: El catalán .................................................................................................... 29 � Texto 13: Bando ......................................................................................................... 31 � Texto 14: Bando ......................................................................................................... 32 � Texto 15: El vasco o euskera...................................................................................... 34 � Texto 16: Regulamento de réxime interior dun centro educativo................................. 36 � Texto 17: Instrucións para subir unha escaleira.......................................................... 37 � Texto 18: Entrevista a Darío Villanueva ...................................................................... 39 � Texto 19: Os textos expositivos .................................................................................. 43 � Texto 20: Exemplos de procedementos usados nos textos discursivos ...................... 44 � Texto 21: La longaniza................................................................................................ 45 � Texto 22: Efectos do ingreso de auga doce por derretemento do xeo nos polos ........ 48 � Texto 23: Aventura de los molinos.............................................................................. 50 � Texto 24: Revisar a ortografía. Correctores ortográficos............................................. 52 � Texto 25: La Regenta ................................................................................................. 54 � Texto 26: Santiago-Ponte Ulla .................................................................................... 56 � Texto 27: El nombre de la rosa................................................................................... 57 � Texto 28: As filloas ..................................................................................................... 58 � Texto 29: Codornices en pétalos de rosa.................................................................... 61 � Texto 30: Declaración da renda .................................................................................. 63

Page 3: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 3 de 64

1. Programación da unidade

1.1 Encadramento da unidade no ámbito da comuni-cación

– Unidade 1 ���� Bloque 1

– Unidade 2

– Unidade 3 Módulo 1

���� Bloque 2 – Unidade 4: Textos de instrución

– Unidade 5 ���� Bloque 1

– Unidade 6

– Unidade 7 Módulo 2

���� Bloque 2 – Unidade 8

– Unidade 9 ���� Bloque 1

– Unidade 10

– Unidade 11 Módulo 3

���� Bloque 2 – Unidade 12

– Unidade 13 ���� Bloque 1

– Unidade 14

– Unidade 15 Módulo 4

���� Bloque 2 – Unidade 16

1.2 Presentación

Na unidade anterior falábase da importancia das TIC na sociedade actual, da importancia de saber cando e por que se necesita a información, onde atopala, e como seleccionala, almacenala, reelaborala e compartila. Nesta unidade atópanse grande cantidade de referen-cias para acceder aos contidos marcados: textos de instrución e expositivos, familias de palabras, situación lingüística da península ibérica, a literatura nos medios de comunica-ción, nas TIC e nas bibliotecas virtuais, etc.

Como xa dixemos, a lingua é unha ferramenta, e por iso temos que intentar ensinarlle ao alumnado a manexala en todas as situacións de comunicación; temos que capacitalo pa-ra unha axeitada xestión da información en todos os ámbitos da súa vida (persoal, acadé-mico e profesional). Esta unidade pretende ser unha continuidade do traballado na unidade previa. Por esa razón, os contidos do apartado “Comunicación escrita: ler e escribir” terán tamén un especial significado.

Page 4: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 4 de 64

1.3 Obxectivos didácticos � Clasificar textos segundo a súa intención comunicativa.

� Comprender e dar instrucións orais, ordes e informacións diversas.

� Recoñecer e comprender instrucións e exposicións procedentes de diversos ámbitos da vida (persoal, social e académico).

� Mellorar a competencia léxica e ortográfica mediante a derivación e a composición, e o manexo de correctores ortográficos.

� Distinguir entre palabras flexivas e non flexivas, e recoñecer as categorías gramaticais.

� Recoñecer elementos orais da lingua: entoación, ritmo, énfase, matizacións, pausas, etc.

� Recoñecer a diversidade lingüística de España e valorar o plurilingüismo como expre-sión da riqueza cultural da humanidade.

� Fomentar o interese cara ás TIC como medio de mellora na autoaprendizaxe, e desen-volver unha actitude crítica ante o seu uso.

� Favorecer a adquisición da competencia de “aprender a aprender” mediante a interac-ción en contornos virtuais de aprendizaxe.

� Recoñecer e analizar a estrutura de narracións curtas.

� Valorar os textos literarios e as súas adaptacións ao cine como fonte de pracer e coñe-cemento do mundo.

� Mellorar o aproveitamento de fondos e recursos das bibliotecas do contorno e virtuais.

1.4 Contidos

���� Comunicación oral

En castelán

– Comprensión e exposicións de instrucións, ordes e informacións diversas. – Utilización de estratexias encamiñadas á realización de tarefas individuais ou en grupo para

desenvolver exposicións orais co uso das tecnoloxías da información e da comunicación (procura de información en textos de instrución).

– Identificación e desenvolvemento progresivo de estratexias para superar as interrupcións na comunicación (como, por exemplo, a demanda de repetición e aclaración), facendo uso de elementos verbais e non verbais nas actividades de aula, en parella e en grupo.

– Valoración das intervencións orais propias e alleas nas linguas do ámbito.

���� Comunicación escrita

En galego

– Uso de estratexias na lectura en voz alta para conseguir a adecuación ao contexto da entoación, o ritmo, as pausas, a énfase, a vocalización e as matizacións de voz e volume.

– Comprensión, composición e intercambio de textos de instrucións da vida cotiá (prospectos, receitas de cociña..), dos medios de comunicación (bandos, edictos...) e do ámbito académico (disposicións legais, regulamentos...) empregando as TIC.

– Comprensión de textos da vida académica atendendo nomeadamente aos expositivos e de instrución, a consulta de dicionarios e outras fontes de información, como webs educativas.

– Consulta de páxinas dixitais para obter, expresar e intercambiar informacións (receitas de cociña, itinerarios de viaxe...), tanto en papel como virtualmente, sobre contidos do módulo.

– Redacción de textos utilizando procesadores de textos: correos electrónicos, intervencións en foros, traballos de carácter académico, etc.

– Uso de estratexias como a planificación, a textualización e a revisión para compor textos curtos sinxelos, coñecidos previamente en producións orais.

Page 5: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 5 de 64

���� Coñecemento da lingua

En galego

– Uso de dicionarios e de correctores ortográficos dos procesadores de textos. – Distinción entre palabras flexivas e non flexivas, e recoñecemento das categorías gramaticais e dos

mecanismos de formación de palabras (composición e derivación). – Participación en actividades de avaliación compartida e na avaliación da propia aprendizaxe, e uso de

estratexias de autocorrección, en textos de instrución. – Aplicación de estratexias básicas para inferir, lembrar, almacenar e ampliar o vocabulario activo

relacionado cos contidos da unidade (composición e derivación).

���� Lingua e sociedade

En castelán

– Interese ante as TIC e actitude crítica ante o seu uso, salientando a súa importancia á hora de consultar en foros cuestións que melloren a autoaprendizaxe.

– Coñecemento da situación das linguas minorizadas (catalán e éuscaro) e das internacionais (español), con manexo e interpretación de mapas, táboas, textos e información procedentes dos medios e das tecnoloxías da comunicación.

– Valoración do enriquecemento persoal que supón a relación física ou virtual con outras persoas.

���� Educación literaria

En castelán

– Desenvolvemento da autonomía de lectura e do aprecio pola literatura como fonte de pracer e de coñecemento do mundo.

– Audición e visión de obras e fragmentos literarios (narracións breves) en soportes dixitais ou audiovisuais.

– Aproveitamento guiado de fondos e recursos da biblioteca do centro e de bibliotecas virtuais: procura de obras por materia.

– Consulta de páxinas dixitais sobre talleres literarios e participación neles.

1.5 Temporalización e actividades

Temporalización

– 1ª semana: desde a primeira ata a sexta sesión.

– 2ª semana: desde a sétima ata a duodécima sesión.

– 3ª semana: desde a duodécima sesión ata a decimo oitava.

– 4ª semana: desde a decimo oitava ata a vixésimo cuarta sesión.

Actividades

� 1ª sesión: en castelán. – O profesorado fará unha breve descrición dos contidos de toda a unidade e clarexará

as dúbidas, facendo fincapé na importancia dunha boa comprensión das ordes e as indicacións que recibimos acotío. Logo, pasaráselle ao alumnado un test (texto 1) para o facer individualmente e en completo silencio. Ao remate, comentaranse os re-sultados.

– Logo entregarase un mapa da vila ou cidade do alumnado (texto 2). Explicarase a importancia de ordenar e cohesionar o discurso, e practicarase por parellas, simulan-do a situación que se ofrece. O grupo será o que avalíe a actividade.

� 2ª sesión: en galego. – Entregarase o texto 3, “Que é o texto instrutivo?” para o ler na clase e aclarar as po-

sibles dúbidas.

– Despois entregarase o texto 4, “Onde e como reclamar?”, para que o alumnado o lea e faga as actividades indicadas.

Page 6: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 6 de 64

� 3ª sesión: en castelán. – Repartirase o texto 5, tomado da obra “El Balneario” de Manuel Vázquez Montal-

bán. O alumnado fará as actividades propostas despois de lelo.

– Deseguido repartirase o texto 6, “Bacalao al pil pil”, lerase na aula e faranse as acti-vidades correspondentes.

� 4ª e 5ª sesións: en galego. – Explicaranse os tipos de palabras (simples, derivadas, compostas...). Despois darase

o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican.

� 6ª e 7ª sesións: en castelán. – Repartirase o texto 8, “La narración”, sobre aspectos fundamentais da narrativa, e

explicaranse os conceptos que cumpra.

– Despois repartirase o texto 9, “Los huevos fritos en la literatura”, e o alumnado rea-lizará as actividades.

� 8ª sesión: en galego.

– Repartirase o texto 10, “Dalsy”. Como sempre, lerase e realizaranse as actividades que se indican.

� 9ª sesión: en castelán. – Repartirase o texto 11, “Mapa lingüístico de la península ibérica”, para ler e comen-

tar.

– Despois repartirase o texto 12, “El catalán”, e o alumnado fará as actividades previs-tas.

� 10ª sesión: en galego. – Distribuiranse os textos 13, “Bando”, de Manuel María, e 14, “Bando”, de Tierno

Galván, para ler na clase e facer as actividades.

� 11ª sesión: en castelán. – Lectura e actividades do texto 15, “El vasco o euskera”.

� 12ª sesión: en galego. – Lectura e actividades do texto 16, “Regulamento de Réxime Interno”, e do texto 17,

“Instrucións para subir unha escaleira”, de Julio Cortázar.

� 13ª sesión: en castelán. – Repartirase o texto 18, WEntrevista a Darío Villanueva” para o ler na clase e reali-

zar as actividades previstas.

� 14ª sesión: en galego. – Repartirase o texto 19, “Textos expositivos”, e o texto 20, “Algúns exemplos de tex-

tos expositivos”. Leranse na aula e explicaranse os conceptos máis salientables nos exemplos escollidos. Aplicaranse as características explicadas anteriormente dos textos expositivos ao exemplo final.

� 15ª sesión: en castelán. – [http://www.youtube.com/watch?v=gHMLc9PDLr8]

Indicarase esta páxina, onde o alumnado poderá ver unha presentación dunha pelícu-la sobre “El Lazarillo de Tormes” (4’39).

– [http://mld.ursinus.edu/~jarana/Ejercicios/self-check/lazarillo/lazaro.html] Logo cumprirá ir a esta páxina interactiva sobre esta obra, facer clic en “longaniza” e ler o fragmento (texto 21). Logo haberá que facer clic en “Ejercicios” e elixir:

Page 7: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 7 de 64

“Prueba sobre el episodio de la longaniza”. Faranse os exercicios que se propoñen na páxina.

– [http://www.youtube.com/watch?v=t1sFsNaSllc] Tamén se pode ir a esta páxina para ver unha representación teatral caseira dun capí-tulo, que deberán localizar despois nalgunha edición do libro na biblioteca.

� 16ª sesión: en galego. – Repartirase o texto 22, “Efectos do ingreso da auga doce por derretemento do xeo

dos polos”. O alumnado lerao na clase e fará as actividades suxeridas.

� 17ª sesión: en castelán. – [http://www.youtube.com/watch?v=B7-Vh0Lymy4&feature=related]

Indicarase este enderezo de internet para ver a dramatización dun fragmento de “Don Quijote”. Despois entregarase o texto 23, “La aventura de los molinos”, para ler na clase con corrección e expresividade. Logo, o alumnado fará as actividades propostas.

� 18ª sesión: en galego.

– Entregarase o texto 24, “Revisar a ortografía”, sobre correctores ortográficos. Lectu-ra e realización das actividades.

� 19ª sesión: en castelán. – [http://www.youtube.com/watch?v=HzhUh-mm-7Q&feature=related]

Indicarase este enderezo para que se observe atentamente unha versión cinematográ-fica dun fragmento de “La Regenta “ de Clarín. Ao remate, haberá que ir ir ao se-guinte enderezo:

– [http://descargas.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/12367297510148273765213/007791_06.pdf]

Aquí hase poder ver unha versión teatral de parte do visto anteriormente.

– Despois, repartirase o texto 25, “La Regenta”, para que o ler con expresividade na aula e realizar as actividades.

� 20ª sesión: en galego. – Repartirase o texto 26, “Santiago-Ponte Ulla”, de José Luis Laredo Verdejo. Lerase

na aula e o alumnado fará as actividades que se lle piden.

� 21ª sesión: en castelán. – [http://www.youtube.com/watch?v=cfvoDnHnLow] Discurso sobre o riso. – [http://www.youtube.com/watch?v=N3FIFGbJLvE&feature=related] Escena

final de Adso de Melk.

Indicaranse estes dous enderezos de internet, onde se poden ver fragmentos da adap-tación cinematográfica da novela “El Nombre de la rosa”, de Humberto Eco, para que os vexan atentamente.

Despois repartirase o texto 27, “El nombre de la rosa”, para o ler na clase.

� 22ª sesión: en galego. – Repartirase o texto 28, “As filloas”, de Álvaro Cunqueiro. Lerase na aula e o alum-

nado realizará as actividades correspondentes.

� 23ª sesión: en castelán. – [http://www.youtube.com/watch?v=hY4lDCaSiJ4]

Indicarase este enderezo para veren un fragmento da adaptación cinematográfica de “Como agua para chocolate” de Laura Esquivel.

Page 8: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 8 de 64

– Cando se remate de ver, repartirase o texto 29, “Codornices en pétalos de rosa”, to-mado desa novela. Lerase e realizaranse as actividades.

� 24ª sesión: en galego. – Entregarase o texto 30, “Declaración da renda”. Lectura e realización das activida-

des propostas.

1.6 Recursos didácticos � Textos da unidade.

� Libros de texto citados.

� Medios de comunicación de masas.

� Folletos.

� Internet.

� Auriculares

� Bibliotecas do contorno e virtuais.

1.7 Avaliación

A avaliación continua ou formativa farase a través da observación (cadernos, traballos presentados, exposicións orais….), da participación nas actividades e dos traballos diarios. Farase unha proba escrita en que se poida comprobar se o alumnado adquiriu os contidos da unidade. Todo isto ha colaborar a conformar a nota da avaliación final da unidade.

1.8 Bibliografía utilizada para a elaboración desta uni -dade didáctica � Lengua y literatura castellana. 1º ESO. Editorial Edelvives.

� Galicia enteira. Nº 5. Xosé Lois Laredo Verdejo. Edicións Xerais de Galicia.

� El Balneario. Manuel Vázquez Montalbán. Editorial Planeta. Serie Pepe Carvalho, 13.

� El Lazarillo de Tormes. Anónimo. Ediciones Cátedra.

� El Ingenioso Hidalgo Don Quijote de La Mancha. Miguel de Cervantes Saavedra. Bi-blioteca El Mundo.

� El Nombre de la Rosa. Humberto Eco. RBA Ediciones.

� A Cociña Galega. Álvaro Cunqueiro. Editorial Galaxia.

� Como agua para chocolate. Laura Esquivel. Editorial Salvat.

� La Regenta. Leopoldo Alas “Clarín”. Editorial Castalia.

� El Correo Gallego.

� Diversos folletos informativos e textos publicitarios.

Page 9: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 9 de 64

2. Textos e secuencia de actividades

���� Texto 1: Instrucciones escritas: test de tres minu-tos

Preste atención a las explicaciones del profesor o la profesora y siga al pie de la letra las siguientes instrucciones:

� 1. Lea atentamente todas y cada una de las siguientes instrucciones.

� 2. Escriba su primer apellido en la línea de puntos:

………………………………………………………………………….

� 3. Rodee con un círculo la palabra “apellido” de la instrucción número 2.

� 4. Dibuje cinco cuadrados pequeños en la parte superior izquierda de este papel.

� 5. Ponga una X en cada uno de los cuadrados mencionados en la instrucción número 4.

� 6. En el reverso de la hoja, multiplique su edad por dos y diga el resultado en voz alta.

� 7. Junto al título del ejercicio escriba: “sí, sí, sí”. Dígalo en voz alta.

� 8. Dé tres golpes con los nudillos de la mano izquierda encima de la mesa.

� 9. Tache todas las “e” del encabezamiento del ejercicio.

� 10. Divida entre cuatro el resultado de la instrucción número 6.

� 11. Dé una palmadita en el hombro de su compañero/a de la izquierda.

� 12. Ahora que ha leído todas las instrucciones atentamente, cumpla sólo la número dos.

Page 10: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 10 de 64

���� Texto 2: Plano de Noia

Plano de Noia (Galicia Enteira. Nº 5. Laredo Verdejo)

Secuencia de actividades

S1. Imagínese que está en la puerta del ayuntamiento y un turista le pregunta cómo debe hacer para llegar a varios lugares de Noia (Santa María a Nova, San Marti-ño, Malecón...).

� Explíquele oralmente el recorrido que debe seguir. Utilice las expresiones que aparecen a continuación para darle cohesión al discurso: en primer lugar, a continuación, acto seguido, después, más adelante, una vez allí, por último.

Page 11: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 11 de 64

���� Texto 3: Que é un texto instrutivo?

Que é un texto instrutivo?

A instrución é unha variedade do discurso que prepara o receptor para incrementar as súas capacidades prácticas no futuro. Trata de ensinar ou aconsellar a realización de accións ou actividades varias.

As instrucións están presentes diariamente na nosa vida cotiá, tanto no ámbito escolar como fóra del. O desenvolvemento científico e tecnolóxico dos últimos tempos esixe cada vez máis a intervención de textos instrutivos para desenvolver tarefas que antes se facían coa axuda doutras persoas. Pensemos en exemplos cotiáns: o servizo de reparacións tele-fónico ou o servizo de informacións, a procura de información das nosas contas bancarias a través de internet, o caixeiro automático, entre moitos outros casos.

Estrutura dos textos instrutivos

Nun texto instrutivo aparecerán dous elementos fundamentais:

� O obxectivo que se propón. Pode quedar reducido ao título ou ser máis amplo. Nestes casos, combínase coa exposición. Nos textos xurídicos e administrativos tamén adoita aparecer a argumentación.

� As instrucións concretas para a consecución de tal obxectivo. Adoitan aparecer dividi-das en aliñas e subaliñas, indicadas con espazos (sangrías), con números ou con iconas. Esta páxina sería un exemplo claro diso. Todos estes apartados, así como a estrutura xeral, presentan os dous elementos estruturais sinalados: o obxectivo e as instrucións.

Atendendo á forma en que se presentan as instrucións, pódense seguir varios criterios:

� Ordenación cronolóxica: débense seguir as instrucións pasa a paso.

� Ordenación lóxica: ceralmente a ordenación coa que se presentan as relacións.

� Causa-efecto.

� Condición-consecuencia.

� Ordenación segundo o rango: de maior a menor rango, ou importancia, na maior parte dos casos.

Como se fai?

� O emisor prepara o receptor para desenvolver tarefas concretas na sociedade actual. Teñen un receptor universal, é dicir, non se dirixen a unha persoa en concreto.

� Dependendo do tipo de texto, inclúen non só o código lingüístico (textos xurídicos e administrativos) senón ademais diferentes códigos icónicos (manexo de todo tipo de aparellos). Nalgúns casos só aparecen códigos icónicos.

� Teñen un formato especial.

� Desenvolvemento de procedementos compostos por pasos que deben cumprirse para conseguir un resultado. Nalgúns casos a secuencia de pasos é fixa e noutros hai varias secuencias alternativas (como nos procesadores de texto)

Page 12: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 12 de 64

� Utilízase o infinitivo (“acender o computador”), o modo imperativo (“acenda o compu-tador”) ou as formas impersoais (“acéndese o computador”).

� Utilízanse marcas gráficas como números, asteriscos ou guións para diferenciar ou or-denar a serie de pasos.

� Achéganse imaxes para reforzar ou clarificar os pasos.

� Outros textos próximos ás instrucións son os regulamentos e as normas de funciona-mento, que indican tamén como actuar nun determinado lugar ou circunstancia. A dife-renza coas instrucións é que o obxectivo non é aprender ou facer algo.

Tomado de http://mimosa.cnice.mecd.es/~ajuan3/lengua/instrucc.htm

Page 13: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 13 de 64

���� Texto 4: Onde e como reclamar

Secuencia de actividades

S2. Lea atentamente o texto e diga se é:

� Descritivo � Expositivo � Instrutivo � Narrativo

S3. Diga se o texto lido cumpre as seguintes afirmacións:

Afirmacións sobre o texto Si / non

���� “Prepara o receptor para incrementar as súas capacidades futuras. Trata de ensinar, aconsellar ou ordenar ao receptor a realización de accións ou actividades varias.”

– O obxectivo que se propón queda reducido ao título.

– Inclúe as instrucións para a consecución de tal obxectivo.

���� Ten estrutura de texto instrutivo por-que...

– Ten un receptor universal.

Page 14: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 14 de 64

S4. Atendendo á forma en que se presentan as instrucións:

Afirmacións sobre o texto Si / non

���� O texto presenta ordenación cronolóxica

���� O texto ten unha ordenación lóxica

���� Ten unha disposición causa-efecto

���� Ten unha disposición condición-consecuencia

���� Está ordenado segundo o rango

���� O texto ten formato especial

���� Desenvolve procedementos compostos por pasos que deben cumprirse para conseguir un resulta-do

���� Utilízase o infinitivo e o modo imperativo

���� Utilízanse marcas gráficas como números, asteriscos ou guións para diferenciar ou secuenciar a serie de pasos

���� Achéganse imaxes para reforzar ou clarificar os pasos

S5. Explique o significado de:

���� Folla de reclamación

���� Cláusula

���� Letra pequena

���� Formulario

���� Atestado

���� Sistema arbitral

Page 15: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 15 de 64

S6. Fíxese nas seguintes palabras e diga de que palabras simples proceden:

���� Actividades recreativas

���� Autoescola

���� Tinturaría ���� Gasolineira

���� Automóbil ���� Transporte

���� Electrodoméstico

���� Panadaría

Page 16: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 16 de 64

���� Texto 5: El balneario

—Los triglicéridos, un desastre. Desastre relacionado con la subida del azúcar; estar al otro lado de la frontera del colesterol malo, y a este lado del colesterol bueno. No hablemos de los lípidos. Si no se enmienda, es us-ted una bomba suicida de relojería. —Sólo he venido a purificarme durante algunos días. Dos semanas de purificación me permitirán otros diez años de pescado. —Que se cree usted eso. Cuando esté a punto de salir le haremos otro análisis de sangre y todos los índices peligrosos habrán bajado. Pero si vuelve a la mala vida, en tres meses van a estar otra vez al borde del abis-mo. —Tenemos conceptos diferentes sobre la vida. ¿Qué opina usted del bacalao al pil-pil? —¿Qué es eso? —Un plato español. Vasco. —El bacalao será fresco. —No. Bacalao salado puesto en remojo, guisado con aceite, ajos, removiéndolo para que con la gelatina que desprende la piel se produzca una emulsión. —Poco aceite. —Mucho. —¡Qué horror! El doctor Gastein aparta con las manos la tentación del plato imaginario. Parece un modelo masculino de del-gada pulcritud consecuencia de la medicina vegetariana, enmarcado por la ventana abierta de par en par a la paz silente del jardín subtropical del valle del Sangre. Un microclima, se repite una y otra vez Carvalho cuando quiere explicarse el milagro de las jacarandas, los altos ficus e hibiscos, las plataneras, y sin embargo también está ahí el Mediterráneo, en los pinares, algarrobos y naranjos, en los laureles altos como torreones y adelfas.

El balneario. Manuel Vázquez Montalbán.

Secuencia de actividades

S7. Diga qué clase de texto es y justifique su respuesta con ejemplos.

� Narrativo � Expositivo � Descriptivo � De instrucción

S8. Busque en el diccionario y sustituya cada una de las palabras que aparecen en negrita por otras con significado equivalente:

���� “…estar al otro lado de la frontera del colesterol malo”

���� “No hablemos de los lípidos.”

���� “Si no se enmienda, es usted una bomba suicida...”

���� “...van a estar otra vez al borde del abismo”

Page 17: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 17 de 64

���� “...con la gelatina que desprende la piel se produzca una emulsión.”

���� “Parece un modelo masculino de delgada pulcritud...”

���� “...la paz silente del jardín subtropical...”

���� “...cuando quiere explicarse el milagro de las jacarandas...”

S9. Busque en internet una receta de cocina que sea de su agrado. Diferencie las partes en las que se presenta. Fíjese en el lenguaje utilizado, los conectores, etc., y explíquesela a sus compañeros y compañeras oralmente.

S10. Convierta la siguiente parte del texto en una receta de cocina siguiendo el mode-lo anterior:

—Qué opina usted del bacalao al pil-pil? —¿Qué es eso? —Un plato español. Vasco. —El bacalao será fresco. —No. Bacalao salado puesto en remojo, guisado con aceite, ajos, removiéndolo para que con la ge-latina que desprende la piel se produzca una emulsión. —Poco aceite. —Mucho.

Page 18: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 18 de 64

���� Texto 6: Bacalao al pilpil

Page 19: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 19 de 64

���� Texto 7: Estrutura básica das palabras

Lexemas

Achegan o significado básico da palabra.

� Mensa / mesa.

� Vit-alis / vit-al.

� Trans-ferre / trans-ferir

� Arm-arium / arm-ario.

Morfemas

Completan ou precisan o significado dos lexemas.

� Flexionais: significación gramatical: ama-ba-m, ros-a-s.

� Derivativos ou afixos: significado léxico.

– Prefixos: antes do lexema: prae-dicere / pre-dicir.

– Sufixos: despois do lexema: agr-arius / agr-ario, hum-anus / hum-ano, arous-án,

Algúns prefixos de orixe latina

Prefixos Significado

���� ante-, anti – ante-ced-ente – ante-oll-os – anti-cip-o ante-,

���� Anterioridade no espazo e no tempo. – “Que vai diante”. – “Diante dos ollos”. – “O que se colle antes”.

���� Contra

– Contra-dic-ción ���� Oposición de enfrontamento.

– “Aseveración oposta a outra”.

���� Ex-, es-, e- – Ex-carcer-ar – Ex-ced-ente – Ex-alumn-o

���� Separación do interior, fóra de, xa non é. – “Sacar fora do cárcere”. – “Que sobra”. – “Que foi alumno e xa non é”.

���� Extra- – Extra-via-r – Extra-firm-e

���� Fóra de, intensidade. – “Perderse ou perder algo fóra do camiño”. – “Moi firme”.

���� Inter-, inte-, entre- – Inter-dent-al – Inter-rump-ir – Entre-vist-a

���� Posición intermedia, relativo a varios. – “No medio dos dentes”. – “Romper unha acción a intervalos”. – “Reunión ou diálogo de varias persoas”.

���� Post-, pos- – Post-opera-torio – Pos-pos-ición

���� Posterioridade. – “Despois da operación”. – “Poñer detrás ou despois”.

���� Pre- – Pre-mon-ición – Pre-di-lec-to

���� Anterioridade, intensidade. – “Advertencia previa”. – “Elixido antes que outros”.

Page 20: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 20 de 64

���� Sub-, su-, so- – Sub-ofici-al – Su-ces-ión – So-terr-ar

���� Debaixo de, inferioridade, continuación. – “Co cargo inferior ó de un oficial”. – “Que vén deseguido”. – “Pór debaixo da terrar”.

���� Super-, sobre- – Super-mercad-o – Sobre-viv-inte

���� Lugar superior, exceso, superioridade. – “Con moitos produtos diferentes, superior”. – “Que queda vivo”.

[http://divesgallaecia.blogspot.com/2007/05/derivacin-e-composicin-latina-tpicos.html]

Secuencia de actividades

S11. Vaia á páxina que se indica deseguido. Faga clic sobre un documento e anote no seu caderno os prefixos que non están na táboa pero que lle parece que son de uso bastante común.

� http://divesgallaecia.blogspot.com/2007/05/derivacin-e-composicin-latina-tpicos.html

Prefixo Significado Exemplo

S12. Nesa mesma páxina, consulte os sufixos e copie os significados na seguinte tá-boa. Escriba exemplos de palabras que os conteñan.

Sufixo Significado Exemplo

-ble (-able, -ible)

-iño, -iña

-men, -mento

-or, -tor, -sor, -dor,-ador

-oso

-triz

-ura, -tura, -sura

Page 21: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 21 de 64

� Elixa outros sufixos descoñecidos para vostede pero que lle chamaran a aten-ción polo seu significado

Prefixo Significado Exemplo

S13. Facer unha posta en común en grupo, comentando palabras en que aparezan prefixos e sufixos explicados na clase.

Page 22: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 22 de 64

���� Texto 8: La narración

���� Marco ¿Dónde y cuándo sucedieron los hechos? La casa de una señora rica y una señora pobre.

���� Narrador ¿Quién cuenta la historia? Narrador en tercera persona.

���� Trama ¿En qué orden ocurren los hechos? La mota se aburre y se va a vivir a otra casa

– Protagonistas La mota de polvo ���� Personajes ¿Quiénes protagonizan la historia?

– Secundarios Las compañeras de la mota

Page 23: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 23 de 64

���� Texto 9: Los huevos en la literatura española

...El Sr. Comella había comido ya los huevos fritos, unos langostinos a la vinagreta y un bisté, rociándolo todo con Bur-deos de su uso particular. (…) La Regenta: Se comía, allá arriba, lo que salía al paso, lo que daban los pasmados vente-ros: chorizos tostados, chorreando sangre, unas migas, huevos fritos, cualquier cosa; el pan era duro, ¡mejor! el vino malo, sabía a la pez, ¡mejor! esto le gustaba a Quintanar: y en tal gusto coincidía con su esposa (…)

Pipa. Leopoldo Alas.

...las chicas, pues que tan escurridas. En mi tiempo... Llenitas, llenitas. Es que estaba una mejor alimentada, a ver, cal-cule usted, comíamos como Dios manda. Torreznos, huevos fritos, manteca, cada cocido... Pan, mucho pan. ¿Usted ha visto alguna vez una libreta gallega? Pues hace falta ser cegato, oiga. Y se bebía tintorro de Valdepeñas (…)

A traque barraque. Alonso Zamora Vicente.

...ni los peces de plata en los garitos, como tú me pareces, dulce Estela, con esos ojos como huevos fritos

y bien guisados hongos en cazuela. SILVERIO: Pardiez, Cardenio, no hubiera (…)

La fuerza de la desdicha. Lope de Vega.

...un cocido sólido, donde abundaba el puerco: los días de caza, el imprescindible puchero se tomaba de noche, pues al monte no había medio de llevarlo. Una fuente de chorizos y huevos fritos desencadenó la sed, ya alborotada con la sal del cerdo. El marqués dio al codo a Primitivo (…)

Los pazos de Ulloa. Emilia Pardo Bazán.

Hija mía, el besugo, y los huevos fritos con tomate, por muy ricos que estén, son platos de taberna; y los enjuagadores unos trastos arcaicos y antiestéticos. Porque ya nadie se debe enjuagar la boca (…)

El papá de las bellezas. Felipe Trigo.

...había de salir de dudas. Cuando Maximiliano entró a almorzar, ya estaba Juan Pablo sentado a la mesa, y a poco lle-gó doña Lupe con una bandeja de huevos fritos y lonjas de jamón. Gozosa estaba aquel día la señora, porque Papitos se portaba bien, como siempre que había aumento de trabajo (…)

Fortunata y Jacinta. Benito Pérez Galdós.

Page 24: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 24 de 64

Con permiso de los cervantistas que comience diciéndonos, como se nos dice en el Quijote, qué es lo que come el héroe en los distintos días de la semana. ¿Y por qué huevos y tocino fritos los sábados? ¿Acaso en alguna casa man-chega o levantina se podrá comer a mediodía, a las doce en punto, por toda comida, fritura de huevos con tocino? (…)

Azorín.

...se emplean ambos como participio sustantivado (han freído o han frito los huevos), y como participio adjetivo (los hue-vos han sido freídos o fritos); pero con otros verbos que haber o ser, es mejor la segunda forma (…)

Gramática de la lengua castellana destinada al uso de los americanos. Andrés Bello.

[http://www.librosvivos.net/smtc/pagporformulario.asp?idIdioma=ES&TemaClave=1047&pagina=2&est=0]

Secuencia de actividades [textos 8 y 9]

S14. Leer el texto 8 sobre las características de la narración.

S15. Ir a la página que se indica y pinchar en donde aparezca el signo [...] para conti-nuar leyendo los fragmentos reproducidos en el texto 9. Explicar al resto del gru-po si los textos leídos son narrativos y por qué.:

� http://www.euroresidentes.com/Alimentos/diccionario_gastronomico/huevos_fritos_en

_la_literatura.htm

S16. Buscar información sobre todos los autores citados y hacer un informe en sopor-te digital.

Page 25: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 25 de 64

���� Texto 10: Dalsy

���� 1. Que é dalsy® suspensión oral e para que se utiliza

– Dalsy® suspensión oral preséntase como unha suspensión de cor laranxa con olor e sabor a laranxa para tomar por vía oral. Cada frasco contén 200 ml de suspensión.

– Dalsy® suspensión oral pertence a un grupo de medicamentos chamados antiinflamatorios non esteroideos (AINE). – Dalsy® suspensión oral está indicado para o tratamento da febre, a dor leve ou moderada e a artrite reumatoide xuvenil.

���� 2. Antes de tomar dalsy® suspensión oral

Non tome Dalsy® suspensión oral:

– Se é hipersensible (alérxico) ao ibuprofeno, a outros fármacos do grupo dos AINE (ex. ácido acetil salicílico, naproxeno, etc.) ou a calquera das compoñentes do produto.

– Se ten antecedentes de asma, rinite aguda, urticaria ou outras reaccións alérxicas con medicamentos de acción similar, p. ex. o ácido acetilsalicilico.

– Se padece unha úlcera de estómago ou duodeno. – Se padece unha doenza grave do fígado, os riles ou o corazón. – Se vomita sangue, presenta feces negras ou diarrea con sangue. – Se padece trastornos hemorráxicos ou da coagulación sanguínea, – A partir do inicio do sexto mes de embarazo.

���� 3. Teña especial coidado con Dalsy® suspensión oral

– Se padece asma ou calquera outro trastorno respiratorio.

– Se padeceu ou padece unha doenza do corazón, dos riles ou do fígado, hipertensión arterial, ten edema ou necesita tomar o medicamento de xeito prolongado (máis de 1 a 2 semanas), é posible que o seu médico deba efectuar controis de xeito regular.

– Se padece algunha doenza gastrointestinal, alcoholismo, colite ulcerosa ou doenza de Crohn; o médico fará un seguimento estreito do seu tratamento.

– Informe ao seu médico se iniciou tratamento con Dalsy® suspensión oral antes de acudir á consulta, xa que o ibuprofeno pode enmascarar os síntomas dunha posible infección, dificultando o seu diagnóstico.

– Informe ao seu médico se padece lupus eritematoso sistémico, xa que pode producirse meninxite aséptica. – É aconsellable non tomar este medicamento se ten varicela.

– Se presenta síntomas de deshidratación, p.ex. diarrea grave ou vómitos, tome abundante líquido e contacte inmediatamen-te co seu médico, xa que o ibuprofeno, neste caso concreto, podería provocar como consecuencia da deshidratación unha insuficiencia renal.

Recoméndase tomar Dalsy® suspensión oral con leite ou co xantar, ou inmediatamente despois de comer, para reducir así a posibilidade de que se produzan molestias no estómago.[…] Lactación: o ibuprofeno pasa ao leite materno, pero non é necesario interromper a lactación durante un tratamento curto coa dose recomendada para a dor e a febre. Consulte co seu médico ou farmacéutico antes de tomar un medicamento. […]

���� 4. Como tomar dalsy® suspensión oral

Siga estas instrucións a menos que o seu médico lle dea outras indicacións distintas. Dalsy® é unha suspensión para a admi-nistración por vía oral.

Para unha dosificación exacta, os envases conteñen un dosificador oral graduado. Primeiro, debe axitar a solución: logo o dosi-ficador introdúcese no tapón perforado, invértese o frasco, tírase do émbolo ata que o líquido alcance a cantidade prescrita polo médico, vólvese o frasco á súa posición inicial e retírase o dosificador.

O dosificador debe ser desmontado, lavado e secado e pode esterilizarse fervéndoo en auga ou somerxéndoo na solución este-rilizante empregada para os biberóns. Os pacientes con molestias de estómago deben tomar o medicamento con leite e/ou durante as comidas.

Nenos: a dose a administrar de ibuprofeno depende da idade e do peso do neno. Por regra xeral, a dose diaria recomendada é de 20 a 30 mg. por kg. de peso, repartida en tres ou catro doses individuais.

Para o tratamento da artrite reumatoide xuvenil poderían ser necesarias doses superiores, aínda que se recomenda non supe-rar a dose máxima diaria de 40 mg. por kg. de peso ao día de ibuprofeno.

Non se recomenda o uso deste medicamento en nenos con peso inferior a 7 Kg. O intervalo entre doses dependerá da evolu-ción dos síntomas, pero nunca será inferior a 4 horas.[…]

Fonte: Axencia Española de Medicamentos e Produtos Sanitarios (AGEMED)

Page 26: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 26 de 64

Secuencia de actividades

S17. Relacione as palabras que aparecen na columna esquerda coas da dereita, co-locando a letra adecuada no seu lugar. Empregue o dicionario cando cumpra.

A ���� Posoloxía Formación de cousas e/ou obxectos xuntando e ordenando va-rias.

B ���� Precaución Indicación da inconveniencia de empregar un remedio ou unha medicina en determinados casos, por ser prexudicial.

C ���� Indicación Envelenamento.

D ���� Interacción Prescrición ou determinación do tratamento ou da medicación dun doente.

E ���� Contraindicación Prevención, cautela para evitar un risco ou un dano.

F ���� Composición Influencia recíproca entre corpos, sistemas, factores, etc.

G ���� Intoxicación Tratado médico sobre a dose en que deben administrase os medicamentos.

S18. En que situación comunicativa ou contexto podería atoparse con este texto? Cal é a súa intención comunicativa ?

S19. Conteste ás seguintes cuestións:

� Quen é o emisor? (individual/colectivo; se é coñecido ou descoñecido para o receptor; a que grupo social cre que pertence).

Page 27: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 27 de 64

� Quen poden ser os receptores? É axeitada a mensaxe para os seus receptores?

S20. Descompoña en monemas (lexemas e morfemas) as seguintes palabras e escrí-baas na táboa que aparece de seguido, en dous grupos, segundo sexan simples ou derivadas:

Médico, medicamento, antiinflamatorio, febre, hipersensible, alérxicas, sangue, sanguíneas, alcoholismo, deshidratada, lactación, reumatoide.

Simples Derivadas

Page 28: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 28 de 64

���� Texto 11: Mapa lingüístico de la Península Ibérica

Lengua y literatura castellana 1º ESO. Editorial Edelvives

Page 29: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 29 de 64

���� Texto 12: El catalán

[http://es.wikipedia.org/wiki/Idiomas_de_Espa%C3%B1a]

Secuencia de actividades

S21. Lea atentamente el texto e indique verdadero [V] o falso [F] a la derecha.

Afirmacións V / F

���� El catalán (català) tiene el reconocimiento de idioma oficial en Cataluña e Islas Baleares

���� El catalán presenta tres variedades principales

Page 30: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 30 de 64

���� En Barcelona se habla el catalán central

���� El catalán de las Islas Baleares es una variedad del catalán oriental que presenta unos rasgos muy diferenciados del catalán peninsular

���� El castellano es predominante en la región metropolitana de Barcelona y en el Campo de Tarragona (donde vive el 76 % de la población catalana)

���� En las Islas Baleares, el catalán es la lengua materna del 42,6% de la población

S22. Busque en Google un mapa mudo de la comunidad catalana y señale las zonas lingüísticas de las que se habla en el texto.

Page 31: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 31 de 64

���� Texto 13: Bando

Prohíbese, por orde da Alcaldía, que medren porque si

as rosas do xardín municipal. Desde agora as pombas teñen que pedir licenza para voar.

Prohíbeselle á lúa andar ceiba de noite polo ceo.

A lúa é unha tola que anda espida dando mal exemplo ás nenas castas

e aos fillos de familia. Pagarán trabucos os poetas. Prohíbese soñar de 10 a 11.

Prohíbese tamén derramar bágoas Pódese chorar tan só cando hai sequía

para que non fiquen baldeiros os pantanos. Un só se pode emocionar

os xoves e domingos cando toca

a Banda do Concello no quiosco. Están fora de lei

as estrelas, a primavera, as flores e os paxaros.

Dáse este bando en tal e cal para que se cumpra de orde do Alcalde.

Carimbado, firmado e rubricado.

Manuel María. Documentos persoais

Page 32: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 32 de 64

���� Texto 14: Bando

El alcalde presidente del excelentísimo Ayuntamiento de Madrid

Madrileños:

Esta Alcaldía Presidencia ha observado que los ruidos de esta Villa y Corte aumentan hasta hacerse intolerables.

Jóvenes sin escrúpulos, que gustan de ostentar prepotencia y mostrarse ante sí mismos y los demás superiores a cualquier norma y acatamiento, vociferan con tal estruendo o producen tales ruidos con las máquinas de correr, que llaman motocicle-tas, que impiden el sueño apacible y reposado que el trabajo cotidiano de nuestros vecinos requiere. Agavíllanse en oca-siones estos jóvenes, por lo común adolescentes, para que el número aumente el estruendo y fortalezca la impunidad de su deplorable conducta.

A veces no ya los jóvenes, sino los adultos, caen en parecido incivismo y descuido alzando inconsiderablemente la voz de los ingenios que reproducen el sonido, mientras tienen los postigos y las vidriera de ventanas y balcones abiertos, con lo que perturban, particularmente de noche, la sensibilidad y el ánimo de los vecinos, moradores o viandantes.

No faltan tampoco quienes hablan con voz estentórea, gritan o anuncian mercancías, o tocan instrumentos musicales sin el debido y solícito recato, molestando a quienes duermen, so-bre todo en las horas de descanso que corresponden a la siesta.

Por cuya razón, velando por la paz y el sosiego de esta Villa, encarezco a sus habitantes cuiden de su comportamiento para no añadir a las molestias y congojas, que toda ciudad grande ocasiona, las que nacen de la mala educación y poco civismo.

Madrid, 22 de julio de 1981.

O alcalde presidente do excelentísimo Concello de Madrid

Madrileños:

Esta Alcaldía Presidencia observou que os ruídos desta Vila e Corte aumentan ata facerse intolerables.

Mozos sen escrúpulos, que gustan de ostentar prepotencia e amosárense perante si mesmos e os demais superiores a calquera norma e acatamento, vociferan con tal estrondo ou producen tales ruídos coas máquinas de correr, que chaman motocicletas, que impiden o sono apracible e repousado que o traballo cotián dos nosos veciños require. Agrúpanse en oca-sións estes mozos, polo común adolescentes, para que o número aumente o estrondo e fortaleza a impunidade da súa deplorable conduta.

Ás veces non xa os mozos, senón os adultos, caen en seme-llante incivismo e descoido e alcanzan inconsideradamente a voz dos enxeños que reproducen o son, entanto que teñen as contrass e as vidreiras de fiestras e balcóns abertos, co que perturban, nomeadamente á noite, a sensibilidade e o ánimo dos veciños, moradores ou viandantes.

Non faltan tampouco os que falan con voz estentórea, berran ou anuncian mercadorías, ou tocan instrumentos musicais sen o debido e solícito recato, molestando a quen dorme, sobre todo nas horas de descanso que corresponden á sesta.

Por este motivo, velando pola paz e o acougo desta Vila, en-carezo aos seus habitantes que coiden do seu comportamen-to para non engadir ás molestias e congoxas que toda cidade grande ocasiona, as que nacen da mala educación e o pouco civismo.

Madrid, 22 de xullo de 1981.

Bando da alcaldía de Madrid

Secuencia de actividades [textos 13 e 14]

S23. Lea en voz alta e coa debida entoación os dous bandos.

S24. Diga cal é a intención comunicativa de cada un. Xustifíqueo con exemplos tira-dos dos textos.

Texto 13 Texto 14

Page 33: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 33 de 64

S25. En ambos os textos aparecen varias palabras subliñadas. Clasifíqueas segundo sexan simples, derivadas ou compostas. Sinale os lexemas e morfemas de cada unha delas.

Simples Derivadas Compostas

S26. Fíxese nas palabras que están subliñadas e escríbaas no recadro corresponden-te, tendo en conta o tipo de palabra que sexa cada unha. Complete o cadro cam-biándoas de categoría gramatical, cando sexa posible.

Substantivo Verbo Adxectivo

S27. Escriba o texto do alcalde de Madrid (profesor Tierno Galván) en verso seguindo unha estrutura similar ao poema de Manuel María. Pode visitar a páxina dixital sobre obradoiros literarios e, nesa mesma páxina ir ao segundo dos enderezos indicados, onde ha atopar unha “receita-poema dunha tortilla de patacas” que lle servirá como exemplo.

� [http://axouxereblog.blogspot.com/]

� [http://axouxereblog.blogspot.com/2008/03/receita-poema-da-tortilla-de-patacas.html]

Page 34: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 34 de 64

���� Texto 15: El vasco o euskera

Porcentaje de personas capaces de hablar vasco en Euskadi y Navarra (2001) [http://es.wikipedia.org]

Secuencia de actividades

S28. Lea atentamente el texto y señale verdadero o falso para cada afirmación.

Afirmacións V / F

���� El euskera, vasco o vascuence (euskara) es cooficial con el castellano en el País Vasco y en el tercio norte de la Comunidad Foral de Navarra

���� Dentro del euskera se diferencian numerosos dialectos (euskalkiak), y una variedad estandarizada, el euskera batua

Page 35: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 35 de 64

���� En la provincia de Álava y en la zona occidental de la provincia de Vizcaya no se habla desde hace varios siglos

���� El 83 % de la población usa en el hogar de forma única o preferente el vasco

���� El 4,8 % de la población navarra utiliza preferentemente el vasco, un 1,5% utiliza castellano y vasco por igual y el 93,7% restante utiliza sólo o principalmente el castellano

���� El número de hablantes de euskera es de 720000

S29. Vaya a la página http://www.muturzikin.com/carte.htm y elija:

� Copie los datos que estime oportunos y haga con sus compañeros o compañe-ras, en grupos de tres, un informe que resuma la situación lingüística del País Vasco. Expónganlo después en la clase empleando los recursos tecnológicos que consideren oportunos.

S30. Entre en las páginas que se le indica y vea los anuncios publicitarios de Euskadi. Coméntenlos en clase.

� [http://www.youtube.com/watch?v=9y3sq5hRtHA]

� [http://www.youtube.com/watch?v=jCdLV1rZs14&feature=related]

Page 36: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 36 de 64

���� Texto 16: Regulamento de réxime interior dun cen-tro educativo

As normas que seguen teñen o obxectivo de guiar no cumprimento de tales obrigas:

� 2.1.- O dereito á avaliación continua require a asistencia regular ás clases e ás actividades complementarias que programen e asuman os departamentos. Isto implica que á falta reiterada e inxustificada á clase se responderá cun apercibimento que constará na ficha individual do alumno e que se lle ha comunicar á súa familia. Este apercibimento incluirá un informe do profesor da materia ou do titor sobre a actitude observada no alumno. Os pais deberán xustificar por escrito calquera ausencia ao titor, e este aceptaraa se a atopar razoable.

Os alumnos de bacharelato que sexan maiores de idade poderán ser eles mesmos os que xustifiquen por escrito as súas faltas de demora ou asistencia ás clases. Non obstante, o titor porá en coñecemento da súa familia as devanditas ausencias.

� 2.2.- Todos os alumnos teñen que estar nas súas aulas na hora de comezo das clases. Os profesores que impartan clase, a partir dese momento, poden, se a demora é reiterada e inxustificada, non permitirlle a entrada a quen chegue tarde. Os alumnos que cheguen con demora serán anotados no parte para coñecemento do titor.

� 2.3.- Os alumnos que se atrasen teñen que permanecer sempre no centro, nos lugares indicados polo profesor de garda, que se responsabilizará deles. Non poderán entrar nas aulas nin permanecer nos corredores ata o momento do toque do timbre que sinala o comenzo da seguinte clase. A mesma norma rexerá na segunda hora para os alumnos que se incorporen nese momento ao centro, e igualmente esténdese a todo o horario lectivo.

� 2.4.- Para garantir un traballo eficaz nas aulas, co silencio requirido, desde o momento en que soe o timbre tras unha clase ou tras os recreos, os alumnos e profesores deberán dirixirse coa maior brevidade posible ás súas aulas. Os alumnos non poden saír fóra do edificio ou permanecer entre as portas de acceso nos cambios de clase, salvo que deban dirixirse a aulas ou dependencias en que cumpra saír ao exterior para o acceso a elas.

� 2.5.- Os alumnos deben agardar na aula a chegada do profesor, en disposición de iniciar a seguinte clase, e non nos corredores, agás nas aulas de materia que estean pechadas ou naquelas de grupo en que as súas portas se pechen. Nestes casos os alumnos deberán permanecer en orde xunto á porta, e entrar cando chegue o profesor.

Page 37: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 37 de 64

���� Texto 17: Instrucións para subir unha escaleira

Nadie habrá dejado de observar que con frecuencia el suelo se pliega de manera tal que una parte sube en ángulo recto con el plano del suelo, y luego la par-te siguiente se coloca paralela a este plano, para dar paso a una nueva perpendicular, conducta que se re-pite en espiral o en línea quebrada hasta alturas su-mamente variables. Agachándose y poniendo la ma-no izquierda en una de las partes verticales, y la de-recha en la horizontal correspondiente, se está en posesión momentánea de un peldaño o escalón. Ca-da uno de estos peldaños, formados como se ve por dos elementos, se situó un tanto más arriba y adelan-te que el anterior, principio que da sentido a la esca-lera, ya que cualquiera otra combinación producirá formas quizá más bellas o pintorescas, pero incapa-ces de trasladar de una planta baja a un primer piso.

Las escaleras se suben de frente, pues hacia atrás o de costado resultan particularmente incómodas. La actitud natural consiste en mantenerse de pie, los brazos colgando sin esfuerzo, la cabeza erguida aunque no tanto que los ojos dejen de ver los pelda-ños inmediatamente superiores al que se pisa, y res-pirando lenta y regularmente. Para subir una escalera se comienza por levantar esa parte del cuerpo situa-da a la derecha abajo, envuelta casi siempre en cue-ro o gamuza, y que salvo excepciones cabe exacta-mente en el escalón. Puesta en el primer peldaño di-cha parte, que para abreviar llamaremos pie, se re-coge la parte equivalente de la izquierda (también llamada pie, pero que no ha de confundirse con el pie antes citado), y llevándola a la altura del pie, se le hace seguir hasta colocarla en el segundo peldaño, con lo cual en éste descansará el pie, y en el primero descansará el pie. (Los primeros peldaños son siem-pre los más difíciles, hasta adquirir la coordinación necesaria. La coincidencia de nombre entre el pie y el pie hace difícil la explicación. Cuídese especialmente de no levantar al mismo tiempo el pie y el pie).

Llegando en esta forma al segundo peldaño, basta repetir alternadamente los movimientos hasta encontrarse con el final de la escalera. Se sale de ella fácilmente, con un li-gero golpe de talón que la fija en su sitio, del que no se moverá hasta el momento del descenso.

Ninguén deixaría de observar que o chan se prega adoito de xeito tal que unha parte sobe en ángulo recto co plano do chan, e logo a parte seguinte se co-loca paralela a este plano, para dar paso a unha nova perpendicular, conduta que se repite en espiral ou en liña quebrada ata alturas sumamente variables. Aga-chándose e pondo a man esquerda nunha das partes verticais e a dereita na horizontal correspondente, es-tase en posesión momentánea dun chanzo ou banzo. Cada en destes chanzos, formados como se ve por dous elementos, sitúase un tanto máis arriba e adian-te que o anterior, principio que lle dá sentido á esca-leira, xa que calquera outra combinación ha producir formas se cadra máis belas ou pintorescas, pero in-capaces de trasladar dunha planta baixa a un primei-ro piso.

As escaleiras sóbense de fronte, pois cara a atrás ou de costado resultan particularmente incómodas. A ac-titude natural consiste en manterse de pé, os brazos pendurando sen esforzo, a cabeza ergueita aínda que non tanto que os ollos deixen de ver os chanzos inmediatamente superiores ao que se pisa, e respi-rando lenta e regularmente. Para subir unha escaleira comézase por erguer esa parte do corpo situada á dereita embaixo, envolta case sempre en coiro ou re-bezo, e que agás excepcións cabe exactamente no chanzo. Posta no primeiro chanzo a devandita parte, que para abreviar chamaremos pé, recóllese a parte equivalente da esquerda (tamén chamada pé, pero que non hai que confundir co pé antes citado), e le-vándoa á altura do pé, fáiselle seguir ata a colocar no segundo chanzo, co cal neste descansará o pé, e no primeiro descansará o pé. (Os primeiros chanzos son sempre os máis difíciles, ata adquirir a coordinación necesaria. A coincidencia de nome entre o pé e o pé fai difícil a explicación. Cóidese especialmente de non erguer ao mesmo tempo o pé e o pé).

Chegando nesta forma ao segundo chanzo, abonda repe-tir alternadamente os movementos ata encontrarse co fi-nal da escaleira. Sáese dela facilmente, cun lixeiro golpe de talón que a fixa no seu sitio, do que non se moverá ata o momento do descenso.

Historias de Cronopios y de Famas, Julio Cortázar, 1962. Alfaguara

Secuencia de actividades par aos textos 16 e 17

S31. Lea atentamente os dous textos e indique que tipo de textos son e por que.

Page 38: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 38 de 64

S32. Escriba un texto similar ao de Julio Cortázar dando as instrucións para verter a auga dunha xerra a un vaso. Quizá lembre un número clásico da parella de hu-moristas Tip y Coll sobre ese mesmo tema. Pódeo ver no portal Youtube, neste enderezo:

� [http://es.youtube.com/watch?v=Vnq54Ewtuxo]

S33. Intente, con este mesmo estilo, escribir algunha das instrucións que aparecen no texto sobre o regulamento de réxime interior dun centro educativo.

Page 39: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 39 de 64

���� Texto 18: Entrevista a Darío Villanueva

Page 40: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 40 de 64

Secuencia de actividades

S34. Lea atentamente la entrevista a Darío Villanueva y conteste a las siguientes pre-guntas:

� ¿Por qué dice el académico Darío Villanueva que en las lenguas siempre acaba imponiéndose el sentido común?

� ¿Cuál es su opinión sobre la situación actual del castellano en el mundo?

� ¿Qué opina sobre el inglés?

� ¿Cuál es su posición en relación a los SMS? ¿Con qué los compara?

� ¿Qué piensa en relación al uso que se hace del idioma en los medios de comu-nicación?

Page 41: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 41 de 64

S35. En una parte de la entrevista se dice: me gusta ver cómo en los últimos años en los medios de comunicación se empiezan a oír acentos muy distintos de la pe-nínsula ibérica, que no se corresponden con el castellano estándar. Indique al-gunos anuncios publicitarios en los que se observe este fenómeno.

S36. Vaya a las páginas indicadas y vea los anuncios de Radio Colifata y Para los hijos de tus hijos. Diga de qué país cree que son los personajes por su acento. Justifique su respuesta.

� [http://videos.choteras.com/anuncios-tv/anuncio-aquarius---radio-colifata-5442.html]

� [http://www.youtube.com/watch?v=TjNugBtGK3U]

S37. Vaya a la página y vea el trailer de la película Nueve Reinas. Comente los as-pectos lingüísticos que le parezcan oportunos.

� [http://www.youtube.com/watch?v=Dc8yG4SWQUo&feature=related]

Page 42: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 42 de 64

S38. Entre en la siguiente página y lea atentamente la información que se proporciona sobre el número de hablantes y países donde se habla el español:

� [http://www.geocities.com/sergiozamorab/elespano.htm]

S39. Vaya a esta página y entre en el “Diccionario de Spanglish”. Trate de explicar el origen de algunos de estos vocablos.

� [http://members.tripod.com/%7Enelson_g/spanglish.html]

Page 43: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 43 de 64

���� Texto 19: Os textos expositivos

A exposición consiste en explicar de xeito obxectivo uns feitos ou un tema, co propósito de informar rigorosamente sobre el. Ten que ser:

� Clara: linguaxe sinxela e léxico claro, preciso, nomeadamente denotativo. Evítase a ambigüidade e a polisemia. Úsase vocabulario específico (tecnicismos, cultismos, etc.).

� Ordenada: exposición lóxica

� Obxectiva: o emisor non dá a súa opinión. Evítase o uso de adxectivos innecesarios, con predominio dos especificativos.

Tipos de textos expositivos

Divulgativos Especializados

Informan sobre un tema de interese. Dirixidos a un amplo sector de público, pois non esixen coñecementos previos sobre o tema da exposición (apuntamentos, libros de texto, enciclopedias, exames, conferencias, coleccionables…)

Textos que teñen un grao de dificultade alto, pois esixen coñecementos previos amplos sobre o tema en cuestión (in-formes, leis, artigos de investigación científica…).

Procedementos discursivos

Son procedementos moi útiles para desenvolver os contidos da exposición, aínda que non son exclusivos dela.

� A definición é o punto de partida de moitos textos expositivos.

� As clasificacións non son máis que unha serie de definicións relacionadas entre si.

� A comparación ten como obxectivo facilitar a comprensión.

� Exemplificación: os exemplos apoian o que se explica; axudan á comprensión.

� A descrición é un apoio fundamental da exposición, sobre todo naqueles casos en que é necesario explicar as partes ou funcións dun obxecto ou fenómeno.

[http://www.materialesdelengua.org/LENGUA/tipologia/exposicion/exposicion.htm]

Procedementos organizativos. Estrutura

A estrutura dun texto expositivo non está determinada de antemán, depende da finalidade perseguida en cada caso. Cando se ofrece unha explicación, suscítase o interese do desti-natario na cuestión e preséntase o problema de coñecemento como algo que merece expli-carse, indicando tamén desde que disciplina e desde que marco teórico se vai realizar.

Logo de formulado o problema en cuestión, os textos ofrecen unha explicación. Final-mente, en moitos textos explicativos procédese a avaliar a explicación proposta.

Estrutura típica

� Presentación: marco.

� Exposición do problema (nó)

� Resposta ao problema.

� Avaliación conclusiva.

[http://parles.upf.es/cr/casacd/expcast.htm]

Page 44: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 44 de 64

���� Texto 20: Exemplos de procedementos usados nos textos discursivos

� Citas de autoridade: o autor demostra que a súa presentación é válida porque coinci-de coa opinión de recoñecidos expertos no tema, ou sinxelamente demostra ser el mesmo un experto, xa que leu todo o que se escribiu sobre esa cuestión.

“Como dixo o historiador da cultura italiano Leonardo Olschki, Colón foi "meticuloso e exhaustivo" facilitando referencias sobre o aspecto dos indíxenas, os seus costumes e as súas peculiaridades, "pintando, incluso, a súa vida e os seus hábi-tos cun realismo perspicaz e expresivo".

� Clasificación: para ordenar e sistematizar a información. As taxonomías permiten in-cluír o obxecto dentro dunha categoría determinada e, ao tempo, subliñar as súas ca-racterísticas.

“O apio pertence á familia das Umbelíferas; nesta especie vexetal hai dúas variedades botánicas: Apium graveolens var doce e Apium graveolens var rapaceum.”

� Analoxía: é un procedemento de aclaración que consiste en poñer en relación un con-cepto ou un conxunto de conceptos con outros de distinto campo. Maniféstase lingüis-ticamente a través de comparacións e de metáforas. A través desas comparacións e de-sas representacións metafóricas comprendemos conceptos difíciles de entender (por exemplo, o concepto da física teórica"furado negro").

“Vostede non tomaría unha cullerada de arsénico cada día. Non comprendo por que segue fumando. Ambas cousas poden matalo.”

Un exemplo de texto

“Son varias as masas de aire que chegan á Península e que contribúen á diversidade do seu clima; son frías se veñen dos po-los e cálidas se chegan desde os trópicos; ademais, veñen cargadas de humidade se se achegan desde o océano e secas se veñen desde o continente. Os anticiclóns traen estabilidade e tempo despexado.

O anticiclón dos Azores constitúe unha masa de aire estable, cálida e húmida. No verán sitúase no oeste da Península, impe-dindo a entrada das borrascas atlánticas; no outono desprázase cara ao sur.

O anticiclón continental fórmase en Europa central no inverno e adoita alcanzar a Península. Á súa vez, na mesma Península, debido ás súas características continentais, fórmase un anticiclón ibérico, de menores dimensións, pero que se suma ao antici-clón europeo.”

[http://www.rosasalgueiro.com/pdf/esquema3.pdf]

Page 45: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 45 de 64

���� Texto 21: La longaniza

Estábamos en Escalona, villa del duque della, en un mesón, y diome un pedazo de longaniza que le asase. Ya que la lon-ganiza [el ciego] había pringado y comídose las pringadas, sacó un maravedí de la bolsa y mandó que [yo] fuese por él de vino a la taberna. Púsome el demonio el aparejo delante de los ojos, el cual, como suelen decir, hace al ladrón, y fue que había cabe el fuego un nabo pequeño, larguillo y ruinoso, y tal que por no ser para la olla debió ser echado allí. Y co-mo al presente nadie estuviese sino él y yo solos, como me vi con apetito goloso, habiéndome puesto dentro el sabroso olor de la longaniza, del cual solamente sabía que había de gozar, no mirando qué me podría suceder, pospuesto todo el temor por complir con el deseo, en tanto que el ciego sacaba de la bolsa el dinero, saqué la longaniza y muy presto metí el sobredicho nabo en el asador. El cual, mi amo, dándome dinero para el vino, tomó y comenzó a dar vueltas al fuego, queriendo asar al que de ser cocido por sus deméritos había escapado. Yo fui por el vino, con el cual no tardé en despa-char la longaniza, y cuando vine hallé al pecador del ciego que tenía entre dos rebanadas apretado el nabo, al cual aún no había conoscido, por no lo haber tentado con la mano. Como tomase las rebanadas y mordiese en ellas pensando también llevar parte de la longaniza, hallóse en frío con el frío nabo. Alteróse y dijo:

–¿Qué es esto, Lazarillo?

–¡Lacerado de mí! -dije yo–. ¡Si queréis a mí echar algo? Yo ¿no vengo de traer el vino? Alguno estaba ahí y por burlar haría esto.

–No, no -dijo él-, que yo no he dejado el asador de la mano, no es posible.

Yo torné a jurar y perjurar que estaba libre de aquel trueco y cambio; mas poco me aprovechó, pues a las astucias del maldito ciego nada se le escondía. Levantóse y asióme por la cabeza y llegóse a olerme; y como debió sentir el huelgo, a uso de buen podenco, por mejor satisfacerse de la verdad, y con la gran agonía que llevaba, asiéndome con las manos, abríame la boca más de su derecho y desatentadamente metía la nariz, la cual él tenía luenga y afilada, y a aquella sazón, con el enojo, se había aumentado un palmo; con el pico de la cual me llegó a la gulilla. Y con esto, y con el gran miedo que tenía, y con la brevedad del tiempo, la negra longaniza aún no había hecho asiento en el estómago; y lo más principal: con el destiento de la cumplidísima nariz medio cuasi ahogándome, todas estas cosas se juntaron y fueron causa que el hecho y golosina se manifestase y lo suyo fuese vuelto a su dueño. De manera que, antes que el mal ciego sacase de mi boca su trompa, tal alteración sintió mi estómago, que le dio con el hurto en ella, de suerte que su nariz y la negra mal maxcada longaniza a un tiempo salieron de mi boca.

¡Oh gran Dios, quién estuviera aquella hora sepultado, que muerto [yo] ya lo estaba! Fue tal el coraje del perverso ciego, que, si al ruido no acudieran [las personas del mesón], pienso no me dejara con la vida. Sacáronme de entre sus manos, dejándoselas llenas de aquellos pocos cabellos que [yo] tenía, arañada la cara y rascuñado el pescuezo y la garganta. Y esto bien lo merescía, pues por su maldad me venían tantas persecuciones.

El Lazarillo de Tormes, Anónimo

Secuencia de actividades

S40. Lea atentamente el fragmento de “El Lazarillo de Tormes”.

S41. Busque el significado de estas palabras:

���� Pringado

���� Maravedí

���� Pospuesto

Page 46: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 46 de 64

���� Presto

���� Trueco

���� Torné

���� Asióme

���� Luenga

S42. Explique con sus propias palabras el significado de:

���� ...Púsome el demonio el aparejo delante de los ojos.

���� ...me vi con apetito goloso...

���� ...queriendo asar al que de ser cocido por sus deméritos había escapado.

���� ...hallóse en frío con el frío nabo.

���� ...a uso de buen podenco.

���� ...y lo suyo fuese vuelto a su dueño...

Page 47: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 47 de 64

S43. Vaya a la página que se le indica a continuación. Entre en los apartados “Pica-resca” y “Autoría”. Lea la información y haga un pequeño resumen.

� [http://mld.ursinus.edu/~jarana/Ejercicios/self-check/lazarillo/lazaro.html]

S44. Entre ahora en “Ejercicios” y elija “Prueba sobre el episodio de la longaniza”. Conteste en línea al test.

S45. Teniendo en cuenta lo estudiado sobre textos narrativos, ¿es una narración?

� Escriba ejemplos en la siguiente tabla.

���� Marco ¿Dónde y cuándo sucedieron los he-chos?

���� Narrador ¿Quién cuenta la historia?

���� Trama ¿En qué orden ocurren los hechos?

– Protagonistas

���� Personajes ¿Quiénes protagonizan la historia?

– Secundarios

S46. Como actividad complementaria, puede hacer el resto de actividades que apare-cen en la página web citada.

Page 48: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 48 de 64

���� Texto 22: Efectos do ingreso de auga doce por de-rretemento do xeo nos polos

Aínda que se constata unha tendencia ao aumento da temperatura global do océ-ano en determinadas zonas están a terse evidencias de diminucións de tempera-tura. Así nas augas do Atlántico Norte, en pleno aumento da temperatura global, constatouse un arrefriamento importante entre 1885 e 1999, acompañado dunha diminución da salinidade. Estes datos poden interpretarse polo ingreso de auga doce procedente da des-conxelación do xeo de Groenlandia no Atlántico Norte. Con esta introdución de auga doce procedente desta desconxelación, a capa de auga superficial faise me-nos salgada e por tanto menos densa. Como consecuencia, a auga da corrente quente superficial cargada de sales minerais, que se afunde ao arrefriarse nesa zona, atópase con dificultades para introducirse cara ao fondo, pois a súa densi-dade diminúe polas achegas á zona de auga doce procedente do xeo. Ao dificul-tarse este afundimento da corrente superficial cálida para transformarse en fría, poden verse afectadas as condicións climáticas que teñen unha regulación térmi-ca dependente destas correntes de circulación no Atlántico. O precedente máis inmediato sobre efectos drásticos por interferencias nesta co-rrente, atopámolos ao final da última glaciación, cando os grandes mantos de xeo empezaron a retirarse cara ás actuais rexións polares. Coincidindo co aumento da temperatura global da Terra que provocou o final da glaciación, hai uns 10.800 anos, produciuse un brusco e inesperado cambio do clima en Europa, orixinando unha diminución brusca da temperatura. Parece que isto se debeu a achegas de auga do desxeo postglaciar no Atlántico Norte, procedente na súa maioría do des-xeo do desaparecido lago xigantesco Agassiz. Aínda que estes efectos non se cheguen a producir na actualidade, do que non cabe dúbida é da chegada de máis cantidade de auga doce ata o Atlántico Norte o que modificará a corrente do Golfo e a circulación profunda do océano.

[http://www.climantica.org/climanticaFront/gl/page/unidad?u=01&c=07#]

Secuencia de actividades

S47. Lea atentamente o texto e diga de qué tipo é.

� Narrativo � Expositivo � Descritivo � De instrución

� Xustifique a súa resposta.

Page 49: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 49 de 64

S48. Divida o texto en partes. Subliñe as palabras clave e faga un resumo de cada parágrafo:

Parágrafo

Parágrafo

Parágrafo

Parágrafo

S49. No texto 19 estudáronse as características dos textos expositivos. Danse esas características neste texto?

Page 50: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 50 de 64

���� Texto 23: Aventura de los molinos

Del buen suceso que el valeroso Don Quijote tuvo en la espantable y jamás imaginada aventura de los molinos de viento, con otros sucesos dignos de felice recordación.

En esto descubrieron treinta o cuarenta molinos de viento que hay en aquel campo, y así como Don Quijote los vio, dijo a su escudero: la ventura va guiando nuestras cosas mejor de lo que acertáramos a desear; porque ves allí, amigo Sancho Panza, donde se descubren treinta o poco más desaforados gigantes con quien pienso hacer batalla, y quitarles a todos las vidas, con cuyos despojos comenzaremos a enriquecer: que esta es buena guerra, y es gran servicio de Dios quitar tan mala simiente de sobre la faz de la tierra. ¿Qué gigantes? dijo Sancho Panza.

Aquellos que allí ves, respondió su amo, de los brazos largos, que los suelen tener algunos de casi dos leguas. Mire vuestra merced, respondió Sancho, que aquellos que allí se parecen no son gigantes, sino molinos de viento, y lo que en ellos parecen brazos son las aspas, que volteadas del viento hacen andar la piedra del molino. Bien parece, respondió Don Quijote, que no estás cursado en esto de las aventuras; ellos son gigantes, y si tienes miedo quítate de ahí, y ponte en oración en el espacio que yo voy a entrar con ellos en fiera y desigual batalla. Y diciendo esto, dio de espuelas a su caballo Rocinante, sin atender a las voces que su escudero Sancho le daba, advirtiéndole que sin duda alguna eran molinos de viento, y no gigantes aquellos que iba a acometer. Pero él iba tan puesto en que eran gigantes, que ni oía las voces de su escudero Sancho, ni echaba de ver, aunque estaba ya bien cerca, lo que eran; antes iba diciendo en voces altas: non fuyades, cobardes y viles criaturas, que un solo caballero es el que os acomete. Levantóse en esto un poco de viento y las grandes aspas comenzaron a moverse, lo cual visto por Don Quijote, dijo: pues aunque mováis más brazos que los del gigante Briareo, me lo habéis de pagar.

Y en diciendo esto, y encomendándose de todo corazón a su señora Dulcinea, pidiéndole que en tal trance le socorriese, bien cubierto de su rodela, con la lanza en ristre, arremetió a todo el galope de Rocinante, y embistió con el primer molino que es-taba delante; y dándole una lanzada en el aspa, la volvió el viento con tanta furia, que hizo la lanza pedazos, llevándose tras sí al caballo y al caballero, que fue rodando muy maltrecho por el campo. Acudió Sancho Panza a socorrerle a todo el correr de su asno, y cuando llegó, halló que no se podía menear, tal fue el golpe que dio con él Rocinante. ¡Válame Dios! dijo Sancho; ¿no le dije yo a vuestra merced que mirase bien lo que hacía, que no eran sino molinos de viento, y no los podía ignorar sino quien llevase otros tales en la cabeza? Calla, amigo Sancho, respondió Don Quijote, que las cosas de la guerra, más que otras, están sujetas a continua mudanza, cuanto más que yo pienso, y es así verdad, que aquel sabio Frestón, que me robó el aposento y los libros, ha vuelto estos gigantes en molinos por quitarme la gloria de su vencimiento: tal es la enemistad que me tiene; mas al cabo han de poder poco sus malas artes contra la voluntad de mi espada. Dios lo haga como puede, respondió Sancho Panza. Y ayudándole a levantar, tornó a subir sobre Rocinante, que medio despaldado estaba; y hablando en la pasa-da aventura, siguieron el camino del puerto Lápice, porque allí decía Don Quijote que no era posible dejar de hallarse muchas y diversas aventuras, por ser lugar muy pasajero; sino que iba muy pesaroso por haberle faltado la lanza y diciéndoselo a su es-cudero, dijo: yo me acuerdo haber leído que un caballero español, llamado Diego Pérez de Vargas, habiéndosele en una bata-lla roto la espada, desgajó de una encina un pesado ramo o tronco, y con él hizo tales cosas aquel día, y machacó tantos mo-ros, que le quedó por sobrenombre Machuca, y así él, como sus descendientes, se llamaron desde aquel día en adelante Var-gas y Machuca.

Miguel de Cervantes. El ingenioso Hidalgo Don Quijote de La Mancha

Secuencia de actividades

S50. Lea atentamente el fragmento de “El Quijote”.

S51. Busque el significado de:

���� Ventura

���� Desaforados

���� Faz

Page 51: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 51 de 64

���� Vuestra merced

���� Fuyades

���� Acomete

���� Rodela

���� Lanza en ristre

���� Maltrecho

���� Tornó

S52. Teniendo en cuenta lo estudiado sobre los textos narrativos, ¿es efectivamente una narración? Complete la siguiente tabla con ejemplos tomados del texto:

���� Marco ¿Dónde y cuándo sucedieron los hechos?

���� Narrador ¿Quién cuenta la historia?

���� Trama ¿En qué orden ocurren los hechos?

– Protagonistas

���� Personajes ¿Quiénes protagonizan la historia?

– Secundarios

S53. Vaya a la página que se indica. Pinche en “Miguel de Cervantes”. Lea el breve fragmento que aparece sobre él y seleccione “Don Quijote de La Mancha”. Elija un capítulo de la primera o de la segunda parte y lea un fragmento en voz alta, con la entonación y ritmo adecuados.

� [http://www.bibliotecasvirtuales.com/biblioteca/LiteraturaEspanola/index.asp]

Page 52: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 52 de 64

���� Texto 24: Revisar a ortografía. Correctores ortográ -ficos

Os erros de ortografía nun documento destrúen a súa integridade e distraen a atención do lector. Non pode permitir que palabras mal escritas incidan negativamente no aspecto pro-fesional do seu documento.

Co corrector ortográfico incorporado de Writer (é practicamente igual tamén para Word) pode reducir eses erros. É posible corrixir unha única palabra usando a función or-tográfica Revisión ortográfica automática ou comprobar todo un documento utilizando o cadro de diálogo Revisión ortográfica. Este suxeriralle outras palabras posibles e poderá substituír, ignorar ou ignorar sempre a palabra.

A corrección ortográfica automática durante a introdución de texto pódese activar e de-sactivar coa icona Revisión ortográfica automática da barra de ferramentas ou desde o a barra de menús: Ferramentas > Ortografía > Revisión automática.

Se está activada esta opción, as palabras que non se atopen no dicionario usado subliña-ranse cunha liña sinuosa vermella. O máis doado para corrixir as palabras marcadas en vermello é premer na palabra correspondente co botón dereito do rato. Ha aparecer un menú contextual que ofrecerá unha serie de alternativas. Facemos clic na alternativa co-rrecta e automaticamente corrixirase no documento.

Ao revisar un documento tamén hai a opción de ignorar determinadas palabras; só cómpre premer no botón Ignorar.

Se constantemente se usan palabras que non se atopan no dicionario predefinido, pó-dense engadir ao dicionario personalizado. Para iso hai que ir ao menú Ferramentas e se-leccionar a opción Opcións... Vaise a Configuración de idioma: Lingüística, faise clic no botón Novo e créase o dicionario propio. Despois só cumprirá que editalo e introducir os termos que se consideren necesarios.

Tamén se pode engadir erros comúns na función de Autocorrección. Deste xeito, a pró-xima vez que se teclee a palabra incorrectamente, corrixirase automaticamente.

Consellos prácticos

� Prema en F7 para abrir o cadro de diálogo Revisión ortográfica.

� É mellor comprobar a ortografía cando se finalice o documento, xa que, doutro xeito, haberá que verificar todo o documento outra vez se se realiza algún cambio máis.

� Co comando Autocorrección e autoformato pódese axustar a función de corrección au-tomática a necesidades específicas.

Pódese tamén axustar a substitución das palabras, excepcións, opcións, comiñas tipo-gráficas, completar palabras, etc.

Así, por exemplo, pódese indicar que cada vez que se escriba a palabra “qeu” sexa substituída automaticamente por “que”.

Está función é moi útil, xa que se pode aproveitar para crear entradas rápidas de tex-to. Por exemplo, pódeselle indicar ao programa que cada vez que se escriba “DARPA” o substitúa por “Defense Advanced Research Proyects Agency”. Dese xeito, cada vez que necesite facer mención á Axencia de Defensa, só deberá escribir o acrónimo co-rrespondente e, ao premer a barra espaciadora, o texto quedará substituído.

Page 53: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 53 de 64

Writer dispón dun dicionario de correccións automáticas, pero se o desexa pode introducir as súas propias entradas. O xeito de o facer é o que se describe deseguido:

� 1. Seleccione na barra de menús: Ferramentas > Autocorrección/autoformato. Abrirase o cadro de diálogo Autocorrección.

� 2. Teclee o texto polo que será substituído.

� 3. No campo Abreviatura teclee o acrónimo.

� 4. Faga clic no botón Novo para introducir os datos.

� 5. Deste xeito ha poder incluír tantas correccións como desexe.

� 6. Ao premer en Aceptar efectuaranse os cambios.

� 7. Agora só ten que teclear os acrónimos para comprobar que estean introducidos co-rrectamente.

No momento que o necesite poderá modificar ou eliminar as entradas desde este cadro de diálogo. Só terá que buscar a palabra en cuestión e premer no botón Substituír ou Elimi-nar.

Tamén é posible configurar outros aspectos de corrección automática, por exemplo, aquelas palabras que serán excepcións, como palabras que comezan por dúas maiúsculas ou abreviaturas ás que non seguen maiúsculas, comiñas tipográficas ou a forma de com-pletar palabras.

[http://www.wikilearning.com/curso_gratis/openoffice_writer-revisar_la_ortografia/10893-16]

Secuencia de actividades

S54. Lea atentamente o texto e busque o significado das palabras que descoñeza.

S55. Escriba un texto en galego ou abra un arquivo calquera e páselle o corrector or-tográfico seguindo as instrucións do texto que leu anteriormente.

Page 54: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 54 de 64

���� Texto 25: La Regenta

Aquella misma mañana, a las ocho, Ana, sola, pasaba por delante de la casa del Magistral. ¿A qué había ido allí? Aquel no era camino de la catedral. Una vaga esperanza de encontrar a don Fermín, de verle al balcón, de algo que ella no podía precisar, le había hecho tomar por la calle de los Canónigos. No topó con el suyo. Se dirigió a la catedral y se sentó sobre la tarima que había en medio del crucero, desde el coro a la capilla del Altar mayor. Apoyada la cabeza en la valla dorada, fría como un carámbano, la Regenta estuvo oyendo misa desde lejos, rezando oraciones que no terminaban y soñando despierta hasta que concluyó el coro. Vio entrar en él a su amigo, a su De Pas, a quien sonrió cariñosa, con la dulzura que a él le entraba por las entrañas como si fuera fuego; el Magistral no sonrió, pero su mirada fue intensa; duró muy poco, pe-ro dijo muchas cosas, acusó, se quejó, inquirió, perdonó, agradeció... Y pasó don Fermín. Entró en el coro y se fue a su rincón. Terminadas las horas canónicas, el Magistral salió, se inclinó ante el Altar, se dirigió a la sacristía, y a poco volvió a verle la Regenta, sin roquete, muceta ni capa, con manteo y el sombrero en la mano. Otra vez se miraron. Ahora sonrieron los dos. Ana se levantó cinco minutos después. Sin necesidad de decírselo, ni por señas, acudieron ambos a una cita... Se encontraron a poco en el salón de doña Petronila Rianzares donde había muchas señoras y tres clérigos. Allí se había re-unido la flor y nata de lo que llamaba El Alerta «el elemento levítico» de la población. Aquellas señoras de respetable as-pecto las más, guapas y jóvenes algunas, celebraban con alegría evangélica el natalicio de Nuestro Señor Jesucristo como si el Hijo de María hubiese venido al mundo exclusivamente para ellas y otras cuantas personas distinguidas. La Natividad del Señor se les antojaba algo como una fiesta de familia. Doña Petronila, con una manteleta de raso negro, antiquísima, mal cortada, recibía a su mundo devoto como si estuviese ella de cumpleaños. Todo se volvía allí sonrisas, apretones de manos, elogios mutuos, carcajadas sonoras, que reflejaban el interior contento de aquellas almas en gracia de Dios. El Magistral fue recibido en triunfo. ¡Qué fino! ¡Qué atento! Una hora después tenía que subir al púlpito, en la catedral, a pre-dicar un sermón de los de tabla, ¡y sin embargo acudía antes a dar las Pascuas a su amiga doña Petronila! « ¡Qué hom-bre! ¡qué ángel! ¡qué pico de oro! ¡qué lumbrera!».

El descrédito de don Fermín no había llegado al círculo de doña Petronila; allí nadie dudaba de la virtud del Provisor, nadie la discutía. Si alguno de los presentes, fuera de aquel salón venerable, se atrevía a calumniar a aquel santo, no se sabía, no se quería saber, pero en casa del gran Constantino nadie osaría poner en tela de juicio la santidad del Crisóstomo ve-tustense.

Por poco tiempo consiguieron verse solos Ana y don Fermín. Fue en el gabinete de doña Petronila. Ella los encontró...; pe-ro sonriéndoles y saludando con la mano les dijo, desde la puerta:

–Nada, nada... venía por unos papeles... Ya volveré...

Ana iba a llamarla: «no había secretos, ¿por qué se retiraba aquella señora?...» esto quería decirle, pero un gesto del Ma-gistral la contuvo.

–Déjela usted –dijo De Pas con un tono imperioso que a la Regenta siempre le sonaba bien. Eso quería ella, que el Magis-tral mandase, dispusiera de ella y de sus actos.

Ana volvió hacia De Pas, que estaba cerca del balcón y le sonrió como poco antes en la catedral. Aquella sonrisa pedía perdón y bendecía.

Don Fermín estaba pálido, le temblaba la voz. Estaba más delgado que por el verano. En esto pensaba Anita.

–¡Estoy tan cansado! –dijo él y suspiró con mucha tristeza.

Ana se sentó a su lado, al verle dejarse caer en una butaca.

–¡Estoy tan solo!

-¿Cómo solo...? No entiendo.

–Mi madre me adora, ya lo sé... pero no es como yo; ella procura mi bien por un camino... que yo no quiero seguir ya... us-ted sabe todo esto, Ana.

–Pero... ¿por qué está usted solo? y... ¿los demás?

–Los demás... no son mi madre. No son nada mío. ¿Qué tiene usted, Ana? ¿Se pone usted mala? ¿Qué es esto? llama-ré...

–No, no, de ningún modo... Un escalofrío... un temblor... ya pasó... esto no es nada.

–¿Tendrá usted un ataque?

–No... el ataque se presenta con otros síntomas… deje usted... deje usted. Esto es frío... humedad... nada...

Callaron.

De Pas vio que Ana contenía el llanto que quería saltar a la cara.

–¿Qué sucede aquí? Yo necesito saberlo todo, tengo derecho... creo que tengo derecho...

Ana cayó de rodillas a los pies de su hermano mayor, y sollozando pudo decir:

–Sí, todo, todo lo sabrá usted... pero aquí no, en la Iglesia... Mañana... temprano....

Leopoldo Alas “Clarín”. La Regenta (capítulo XXII)

Page 55: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 55 de 64

Secuencia de actividades

S56. Hagan grupos de tres y lean el texto con expresividad.

S57. Vaya a la página que se le indica y escuche un fragmento del capítulo de “La Regenta”, de Clarín. Entre en “fonoteca”, pinche en “La Regenta” y en “Escu-char”, elija un capítulo.

� [http://www.cervantesvirtual.com/bib_autor/Clarin/fonoteca.shtml]

S58. Trate de responder con sus compañeros: ¿Qué sentimientos existen entre el ca-nónigo, don Fermín, y Ana?

S59. ¿Qué tipo de texto es este? Razone su respuesta.

Page 56: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 56 de 64

���� Texto 26: Santiago-Ponte Ulla

Galicia Enteira 5. X.L. Laredo Verdejo. Edicións Xerais de Galicia

Secuencia de actividades

S60. Lea o texto e diga de que tipo de texto se trata e por que:

� Descritivo � Narrativo � Instrutivo

S61. Faga un texto similar ao que acaba de ler sobre unha ruta ou viaxe polo contor-no. Presénteo en soporte dixital. Engádalle unha foto e/ou un mapa obtido de in-ternet e páselle o corrector ortográfico.

S62. Intercambie esa información sobre a viaxe enviándolles correos electrónicos aos seus compañeiros.

Page 57: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 57 de 64

���� Texto 27: El nombre de la rosa

"Los hombres de antes eran grandes y hermosos (ahora son niños y enanos), pero ésta es sólo una de las muchas pruebas del estado lamentable en que se encuentra este mundo caduco. La juventud ya no quiere aprender nada, la ciencia está en decadencia, el mundo marcha patas arriba, los ciegos guían a otros ciegos y los despeñan en los abismos, los pájaros se arrojan antes de haber echado a volar, el asno toca la lira, los bueyes bailan, maría ya no ama la vida contemplativa y marta ya no ama la vida activa, Lea es estéril, Raquel está llena de lascivia, Catón frecuenta los lupanares, Lucrecio se convierte en mujer. Todo está descarriado. Demos gracias a Dios de que en aquella época mi maestro supiera infundirme el deseo de aprender y el sentido de la recta vía, que no se pierde por tortuoso que pueda ser el sendero."

Adso de Melk, ya viejo, en el Prólogo […]

"Habiendo llegado al final de mi vida de pobre pecador, con el pelo ya canoso, me dispongo a dejar constancia sobre este pergamino de los hechos asombrosos y terribles que me fue dado presenciar en mi juventud hacia finales del año del Señor de 1327. Que Dios me conceda sabiduría y gracia para ser fiel narrador de los sucesos que tuvieron lugar en una remota abadía en el recóndito norte de Italia. Una abadía cuyo nombre parece más prudente y piadoso omitir."

[…]

"Jamás me arrepentí de mi decisión pues aprendí de mi maestro muchas cosas sabias, buenas y verdaderas. Cuando al fin nos separamos, me regaló sus anteojos. “Yo era joven” dijo, pero algún día me serían útiles. Y, de hecho, ahora los llevo so-bre mi nariz mientras escribo estas líneas, después me dio un fuerte abrazo, como un padre, y se despidió de mí. Nunca mas volví a verle y no sé lo que fue de él, pero ruego siempre a Dios que haya acogido a su alma y le haya perdonado las peque-ñas vanidades que su orgullo intelectual le llevó a cometer. Sin embargo, ahora que soy un hombre muy viejo, debo confesar que de todos los rostros del pasado que se me aparecen, aquel que veo con más claridad es el de la muchacha con la que nunca he dejado de soñar a lo largo de todos estos años. Ella fue el único amor terrenal de mi vida… aunque jamás supe, ni sabré, su nombre."

Confesión final de Adso de Melk

Humberto Ecco. El nombre de la rosa. RBA Ediciones.

Page 58: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 58 de 64

���� Texto 28: As filloas

As nosas filloas coido eu que son cousa moi de vello na cociña, e fixen en tempo unha inquisición por diversas aldeas ga-legas, sacando a conclusión de que hai máis variantes das que se sospeitan, e algunhas de moi grande calidade. O quid da filloa consiste na súa finura, nesa delgadeza de encaixe de Camariñas ou de Valenciennes. Nós non temos tantas va-riedades como na Baixa Bretaña, o pais das “crepes”, de onde pasaron a toda Francia, e á cociña internacional, con for-mas máis ou menos desturbadas, e engadidos como os das “crepes Suzette”. Nós, todo o que fixemos, nas cociñas vile-gas, foi rechealas con natillas, ou nata. O amoado faise con leite, fariña e ovos, e as filloas fanse na prancha ou na tixela. As filloas da prancha saen un pouco máis gordas, e cadradas. As da tixela poden saír finísimas. Cun hisopo úntase a prancha ou tixela de manteiga de vaca, e hai que ter a ciencia da volta, no intre xusto: a volta faise a dedos, collendo a fi-lloa polo bordiño que se tosta e se arreda do ferro da tixela. Non é corrente no noso pais botarlle azucre ao amoado, que se lles bota ás filloas cando xa están feitas segundo se van poñendo unha derriba doutra nun prato. Hai quen non lles bota azucre ningún. Nalgunhas partes, bótaselle ao amoado un chisco de anisado. Hai tamén filloas que se fan botando a fari-ña, os ovos e o leite en caldo de lacón. Hai filloas de fariña de centeo, e hai as filloas de sangue, que xa feito o amoado, bótaselle un caciño de sangue de porco, sangue que se recolleu cando a matanza, e ao collelo bátese ben para que non calle, e nalgunhas partes, para que se conserve, bótanlle unha cebola. Non deben ser moi escuras. Eu dixen unha vez, al-go pedante, que debían ter soamente aquel tostado dos rostros das donas que pintou o señor Piero della Francesa, da ra-íña de Saba, v.g. axeonllada diante de Salomón, que a mira goloso. Un leve ocre, un tostado de Venecia, unha pel de mo-ciña nas praias do verán, e ren máis. Eu son as que prefiro. Nalgunhas partes, seguen botándolles mel ás filloas, en vez de azucre.

Coido que se debían facer filloas moitas veces ao ano, especialmente no inverno. Agora case que só se fan pola Candelo-ria, e o día máximo delas é o martes lardeiro, aínda que, en xeral, todos os días do Carnaval. Entre nós, agora soamente é un postre, pero debeu ser prato de mesa, merenda cea dos curtos días invernais, coma os seus parentes pobres, os miga-dos ou faragullos, dos que eu gusto tanto. (Para catro persoas, bátense catro ovos. Batidos, engádeselles un pouco de auga fría. E sal e fariña, supoñamos que catro culleradas por ovo. Revólvese ben, ata facer unha pasta espesa. Na tixela, botáronse con manteiga de porco, pero mellor agora que temos aceite, con aceite, uns torresmos de febra. Cando os to-rresmos van torrados, bótase a pasta, e cando comeza a fritirse, revólvese unha e outra vez, québrase e convén que os máis dos anacos acoden, e cando xa todo está fritido, sácanse os faragullos, é dicir, a derriba, que é o tradicional, ou azu-cre. E o que máis sabe dos faragullos é o atopar no bocado escondido un torresmiño, que pon na boca, a carón do mel, un punto de salgado).

Eu non me canso de pedir polo inverno un postre de filloas, recheas ou non, de sangue ou perfumadas con flor de laranxa ou con anís, Coido que as filloas deben ser restauradas en toda a súa importancia na cociña galega. Aínda máis: coido que deben de seguir as filloas de caldo de lacón a un lacón con grelos.

Nas miñas memorias dos días infantís, están seráns de vendaval e choiva, ou de nordés e neve, e na vella cociña, unha criada de nós facendo as filloas. Había que agardar a que tivese un bo prato delas para que se nos deixase aos nenos me-ter os dedos, enmelar e enrolar para levalas á boca, nin quentes nin frías. Para mais abundancia facíanse na prancha, e eu estaba sempre preste para coidar do lume que ardía debaixo, e meter de cando en cando unha piña. Nalgunhas casas veciñas tamén as facían de prancha, pero gordas, e non delgadiñas como as que se facían na miña. Entón, se nos convi-daban, esa criada de nós que dixen, Encarnación Teixeiro, de Espasande de Arriba, en Terra de Miranda, ollaba para elas, e véndoas tan obesas, comentaba.

– ¡Parecen cobertores!

Pero unha filloa liviá, delgada, filla dun amoado fino, de tixela suavemente engraxada co hisopo, branda e non torrada, que tire un chisquiño á canela, é unha delicia.

Non se non debía autorizar a ningún restaurante a chamarse “galego”, por aí adiante, se non aprobaba o exame da filloa. E daba filloas cada día.

Álvaro Cunqueiro. A cociña galega. Editorial Galaxia

Secuencia de actividades

S63. Lea atentamente o texto e substitúa as seguintes palabras por outras que signifi-quen o mesmo:

� Amoado, cociñas vilegas, hisopo, pedante, torresmos, faragullos, enmelar, co-bertores, liviá.

Page 59: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 59 de 64

���� Amoado ���� Faragullos

���� Cociñas vilegas ���� Enmelar

���� Hisopo ���� Cobertores

���� Pedante ���� Liviá

���� Torresmos

S64. Explique o significado de:

���� …delgadeza de encaixe de Camariñas

���� …a volta faise a dedos

���� …só se fan pola Candeloria

���� …martes lardeiro

���� …as filloas deben ser restau-radas en toda a súa impor-tancia na cociña galega

S65. Procure en Google información sobre Álvaro Cunqueiro. Despois vaia á páxina que se indica e en “Na punta da lingua” pinche en “literatura”, “Álvaro Cunquei-ro”, e intente resolver a grella que aparece na pantalla.

� [http://www.rosasalgueiro.com/cunque/grcunq.htm]

Page 60: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 60 de 64

S66. Cos datos dese exercicio, redacte un texto no que expoña o máis salientable do escritor.

S67. Por parellas, compilen receitas de cociña representativas de restaurantes, fon-das ou persoas con sona de cociñar ben na localidade. Escollan unha e elaboren un guión dun programa de cociña. Cada grupo elixirá un tipo de recep-tor/audiencia concreto ao que dirixirse e deberá adecuar a súa mensaxe tanto na forma como no fondo. Por exemplo, “A cociña para torpes”, “A cociña para nova-tos”…

Page 61: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 61 de 64

���� Texto 29: Codornices en pétalos de rosa

Laura Esquivel. Como agua para chocolate

Ingredientes

���� 12 rosas, de prefe-rencia rojas

���� 2 cucharadas de mantequilla

���� 2 gotas de esencia de rosas

���� 2 cucharadas de miel

���� 6 codornices

���� 12 castañas ���� 2 cucharadas de fécula de maíz

���� 2 cucharadas de anís

���� 2 ajos ���� 1 pitahaya

Manera de hacerse Se desprenden con mucho cuidado los pétalos de las rosas, procurando no pincharse los dedos, pues aparte de que es muy doloroso (el piquete), los pétalos pueden quedar impregnados de sangre y esto, aparte de alterar el sabor del platillo, puede provocar reacciones químicas, por demás peligrosas. [...] –¡Este es un placer de los dioses! Mamá Elena, aunque reconocía que se trataba de un guiso verdaderamente exquisito, molesta por el comentario dijo: –Tiene demasiada sal. Rosaura, pretextando náuseas y mareos, no pudo comer más que tres bocados. En cambio a Gertrudis algo raro le pasó. Parecía que el alimento que estaba ingiriendo producía en ella un efecto afrodisíaco pues empezó a sentir que un intenso calor le invadía las piernas. Un cosquilleo en el centro de su cuerpo no la dejaba estar correctamente sentada en su silla. Empezó a sudar y a imaginar qué se sentiría ir sentada a lomo de un caballo, abrazada por un villista, uno de esos que había visto una semana antes entrando a la plaza del pueblo, oliendo a sudor, a tierra, a amaneceres de peligro e incertidumbre, a vida y a muerte. Ella iba al mercado en compañía de Chencha la sir-vienta, cuando lo vio entrar por la calle principal de Piedras Negras, venía al frente de todos, obviamente capita-neando a la tropa. Sus miradas se encontraron y lo que vio en los ojos de él la hizo temblar. Vio muchas noches junto al fuego deseando la compañía de una mujer a la cual pudiera besar, una mujer a la que pudiera abrazar, una mujer… como ella. Sacó su pañuelo y trató de que junto con el sudor se fueran de su mente todos esos pensamientos pecaminosos. Pero era inútil, algo extraño le pasaba. Trató de buscar apoyo en Tita pero ella estaba ausente, su cuerpo estaba sobre la silla, sentado, y muy correctamente, por cierto, pero no había ningún signo de vida en sus ojos. Tal pare-cía que en un extraño fenómeno de alquimia su ser se había disuelto en la salsa de las rosas, en el cuerpo de las codornices, en el vino y en cada uno de los olores de la comida. De esta manera penetraba en el cuerpo de Pe-dro, voluptuosa, aromática, calurosa, completamente sensual. Parecía que habían descubierto un código nuevo de comunicación en el que Tita era la emisora, Pedro el receptor y Gertrudis la afortunada en quien se sintiera esta singular relación sexual, a través de la comida. Pedro no opuso resistencia, la dejó entrar hasta el último rincón de su ser sin poder quitarse la vista el uno del otro. Le dijo: –Nunca había probado algo tan exquisito, muchas gracias. Es que verdaderamente este platillo es delicioso. Las rosas le proporcionan un sabor de lo más refinado. Ya que se tienen los pétalos deshojados se muelen en el molcajete junto con el anís. Por separado, las castañas se ponen a dorar en el comal, se descascaran y se cuecen en agua. Después, se hacen puré. Los ajos se pican finamente y se doran en la mantequilla; cuando están acitronados, se les agregan el puré de castañas, la pitaha-ya molida, la miel, los pétalos de rosa y sal al gusto. Para que espese un poco la salsa se le pueden añadir dos cucharaditas de fécula de maíz. Por último, se pasa por un tamiz y se le agregan sólo dos gotas de esencia de rosas, no más, pues se corre el peligro de que quede muy olorosa y pasada de sabor. En cuanto está sazonada se retira del fuego. Las codornices sólo se sumergen durante diez minutos en esta salsa para que se impregnen de sabor y se sacan. El aroma de la esencia de rosas es tan penetrante que el molcajete que se utilizaba para moler los pétalos queda-ba impregnado por varios días.

Page 62: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 62 de 64

Secuencia de actividades

S68. Lea el texto y diga de qué tipo es. Justifique la respuesta con ejemplos.

� Descriptivo � Narrativo � Instructivo � Periodístico

S69. ¿En cuántas partes se puede dividir el texto? ¿Por qué?

S70. Busque en Google información sobre la autora.

S71. Diga qué significan las palabras siguientes:

���� Afrodisíaco

���� Alquimia

���� Acitronados

Page 63: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 63 de 64

���� Texto 30: Declaración da renda

Secuencia de actividades

S72. Lea atentamente o texto e diga se é:

� Descritivo � Expositivo � Instrutivo � Narrativo

S73. Subliñe as afirmacións que se cumpra no texto anterior.

� Prepara o receptor para incrementar as súas capacidades no futuro.

� Trata de ensinar, aconsellar ou ordenar ao receptor a realización de accións ou actividades varias.

� As instrucións aparecen divididas en aliñas e subaliñas.

S74. Atendendo á forma en que se presentan as instrucións:

Utilízase o modo imperativo.

Utilízanse marcas gráficas como números, asteriscos ou guións, para diferen-ciar e ordenar os pasos.

Acompáñase de imaxes para clarificar os pasos.

Page 64: Ámbito da comunicación · o texto7, “Estrutura básica das palabras”, que inclúe algúns dos prefixos máis em-pregados. Faranse as actividades que se indican. 6ª e 7ª sesións:

Páxina 64 de 64

S75. Explique o significado de:

���� Constar

���� Adherir

���� IRPF

���� Declarante

���� Contribuínte

���� Preceptiva

.