libro de resumos bos aires 2015_2 (1) congreso arxentina rede museística

179
Libro de Resumos #AIEG2015

Upload: encarna-lago

Post on 12-Aug-2015

51 views

Category:

Education


6 download

TRANSCRIPT

Page 1: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

1

Libro de Resumos

#AIEG2015

Page 2: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

2

© 2015 Todxs xs autorxs dos resumos

Edición: Gabriel Pérez Durán ©

Page 3: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

3

Táboa de contidos

Unha benvida e moitos agradecementos ............................................................................. 5  

Os estudos galegos ante o cambio social e cultural. Identidades na fronteira,

emigración e exilio ............................................................................................................... 7  

Comité científico e organizador .......................................................................................... 9  

Información xeral .............................................................................................................. 11  

Horario abreviado do congreso ......................................................................................... 13  

Programa completo con resumos por orde cronolóxica ................................................... 15  

Sábado, 4 de abril ......................................................................................................... 15  

Luns, 6 de abril ............................................................................................................ 17  

Martes, 7 de abril ......................................................................................................... 43  

Mércores, 8 de abril .................................................................................................... 103  

Xoves, 9 de abril ......................................................................................................... 163  

Normas de presentación dos orixinais ............................................................................ 165  

Publicacións da AIEG ..................................................................................................... 167  

Enderezos de interese en Bos Aires ................................................................................. 169  

Como chegar ao/ do Aeroporto de Ezeiza? ................................................................. 169  

Como desprazarse pola cidade de Bos Aires? .............................................................. 169  

Troco de moeda ........................................................................................................ 170  

Uso dos teléfonos móbiles ......................................................................................... 170  

Teléfonos importantes ............................................................................................... 171  

Máis informacións relevantes ..................................................................................... 171  

Índice onomástico e de correos electrónicos ................................................................... 173  

Entidades organizadores e colaboradoras do congreso .................................................. 179  

Page 4: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

4

Page 5: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

5

Unha benvida e moitos agradecementos

Benvidos! Benvidas! A Asociación Internacional de Estudos Galegos agradece a cada un dos máis de 200 asistentes que coa súa participación darán corpo e alma ao XI Congreso Internacional de Estudos Galegos.

Como en cada unha das precedentes dez edicións, este congreso procura achegar aos —cada día máis— académicos que, polo mundo adiante, traballan coa ollada orientada a Galiza e ás circunstancias da súa historia, ás complexidades do seu presente e ás posibilidades do seu futuro.

Desta volta, ademáis, abre as súas portas a un elemento distinto e interesante. Porque se cada cidade que acolleu as nosas actividades nestes trinta anos de historia foi quen de imprimir as súas maneiras ao noso traballo, a capital arxentina ten tamén singularidades coas que conviviredes nestes tres días. A principal delas, unha comunidade curiosa e formada.

O congreso da AIEG é recibido na Arxentina por unha colectividade galega numerosa, activa, movilizada e militante. Queren coñecervos e queren escoitar os detalles das vosas investigacións e percorridos intelectuais. Afincados nesas institucións ou sen participar nelas, máis de noventa homes e mulleres tramitaron a súa inscripción no XI Congreso da AIEG como oíntes.

Outro factor singular será, este ano, a orixe dos relatores. Se houbo un tempo no que os especialistas chegaban principalmente da Galiza, esa realidade mudou. Pode que inflúan as condicións económicas do Estado Español, isto é claro, pero o certo é que esta actividad non ten menos participación. Pola contra, ten máis e cunha presenza relevante de científicos latinoamericanos e europeos (por fóra da terra). Os estudos galegos agroman en todos os continentes e o libro de reumos que tendes nas mans tanto como o programa xeral do congreso poden dar mostra diso.

Para rematar, unhas liñas de agradecemento. Este congreso non sería posible sen a colaboración da Xunta de Galicia. Tampouco sería posible se o Instituto de Altos Estudos Sociais (IDAES) da Universidade Nacional de San Martín (UNSAM) non nos tivese aberto as portas. Merece a pena coñecer esta institución moderna, audaz e enlazada coa súa cidade e co seu país. As autoridades do programa Lectura Mundi da UNSAM foron xenerosos amigos neste camiño.

Este congreso e a propia historia da AIEG que celebra este ano as súas tres décadas de existencia, non serían os que son sen o respaldo do Consello da Cultura Galega que, ademais de abeirar a nosa institución ao longo de todos estes anos, fai posible a celebración dun Ciclo de Diálogos que promete froitos intelectuais polos que, desde agora, desexamos manifestarlle a nosa gratitude máis sincera.

Page 6: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

6

Da mesma maneira, a Real Academia Galega amosa o seu compromiso de sempre achegando a conferencia plenaria do secretario desa casa e académico Henrique Monteagudo, grande coñecedor da diáspora de Bos Aires. A RAG ademáis co-organiza unha mostra que forma parte das actividades complementarias do congreso, nun programa que agardamos que sexa do voso interese.

Por último, este congreso vaivos levar de visita a varias institucións guieiras na conservación e espallamento da cultura galega na República Arxentina. O mítico Centro Galego. O moderno Centro Galicia de Bos Aires. O Instituto arxentino-galego Santiago Apostol no que uns cincocentos nenos e nenas arxentinos se educan en galego. A Federación de Sociedades Galegas, custodia da nosa memoria histórica. O Centro Betanzos. A todos eles, ás súas autoridades e socios, moitas gracias por recibirnos.

Para rematar, quero que saibades que este congreso é posible, tamén e sobre todas as cousas, polo entusiasmos e a complicidade dun feixe de homes e mulleres espallados polo mundo. Olga Castro, que vive no Reino Unido. Elisa Fernández Rei e María do Cebreiro, que viven en Galicia. Gabriel Pérez Durán, que vive en Alemaña. Carmen Mejía, que vive en Madrid. E Mariela Sánchez, Andrea Cobas Carral, Hernán Díaz e Ruy Farías Iglesias, estes últimos, galegos na Arxentina.

Todo este esforzo non tería sentido sen a participación de cada un de vós que, cos froitos do voso traballo e do voso esforzo de cada día, achegades o único elemento imprescindible deste XI Congreso da AIEG. Nada disto sería posible sen vós. Moitas gracias e benvidos/as!

Page 7: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

7

Os estudos galegos ante o cambio social e cultural. Identidades na fronteira, emigración e exilio

Os congresos da AIEG son convocatorias trianuais, con sede rotatoria, que se realizan sen interrupción desde 1985. A primeira tivo lugar na Universidade de Maine-Orono, e a segunda na Universidade de Brown en 1988. Tras a terceira edición en 1991, que tivo como sede a Universidade da Cidade de Nova York, o congreso trasladouse en 1994 por primeira vez a Europa, á Universidade de Oxford. A partir dese ano, os congresos da AEIG comezaron a alternar sedes sudamericanas e europeas até a actualidade: Trier (1997), A Habana (2000), Barcelona (2003), Salvador da Bahia (2006), Galicia (2009) e na anterior cita, Caerdydd | Cardiff (2012). Nesta ocasión, o Congreso regresa a América, a que foi a quinta provincia: Bos Aires.

As orixes da asociación están relacionadas co traballo e coa dedicación de galicianistas de Norteamérica na súa primeira década de existencia. A súa vitalidade viuse reforzada, de maneira considerábel, a partir dos anos 90 coa creación e expansión dos Centros de Estudos Galegos mais os correspondentes lectorados galegos arredor do mundo. As áreas de traballo das estudosas e estudosos comezaron sendo a literatura, a historia, a cultura e a lingua galegas. Nas últimas edicións foise reforzando a inclusión de estudos doutras áreas para que os congresos da AIEG continúen sendo os eventos máis importantes para toda a comunidade académica internacional que se dedique, sexa cal for a disciplina, a estudos relacionados con Galiza.

Nestas case tres décadas de existencia da AIEG, os estudos galegos viñeron a consolidarse como supradisciplina na que cada vez atopan acubillo máis eidos do saber. Nunha realidade social cada vez máis complexa e cambiante, a variedade de puntos de vista, ferramentas e discursos son necesarios para acadar novas formas de pensar ‘Galiza’. Esta visión multidisciplinar vén propiciando colaboracións entre o ámbito académico, cultural, político e social radicado en Galiza con colegas que desenvolven o seu labor noutros recantos do planeta, moitas veces albiscando puntos de conexión e fricción entre distintas nacións subestatais e periféricas.

As relacións interculturais e as dinámicas de cambio social asociadas a elas son unha constante na historia de todas as culturas, pero nos últimos anos o proceso globalizador veu incrementando o seu ritmo e incidencia. Como resultado desta dinámica, foron aparecendo novos procesos que, polo seu carácter fronteirizo, son especialmente susceptíbeis de análise transcultural.

A cidade arxentina de Bos Aires, atravesada ela mesma por diversos fenómenos de intercambio cultural, e cerne dunha das comunidades máis vizosas da diáspora galega, semella un

Page 8: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

8

lugar de encontro especialmente propicio para a celebración deste XI Congreso da AIEG “Os estudos galegos ante o cambio social e cultural: identidades na fronteira, emigración e exilio”. O Congreso busca servir de plataforma desde a que contribuír a desenvolver unhas liñas de diálogo de carácter transversal e transdisciplinar sobre Galiza, facéndoas extensíbeis a outros ámbitos periféricos e de minorías, e ao marco global en xeral.

Pola súa mesma orientación temática, un dos obxectivos do Congreso é achegar elementos que propicien unha escoita sensíbel das transformacións que tanto Galiza como o mundo están a experimentar neste momento histórico. Nun intre no que se están a producir fondas transformacións económicas e políticas que convidan a repensar as fronteiras existentes, incluídas as do coñecemento, coidamos que forma parte da responsabilidade da AIEG estreitar cada vez máis as pontes entre o medio académico e a sociedade civil. En estreita solidariedade con este propósito, o XI Congreso da AIEG propoñerá actividades especificamente orientadas a activar o diálogo e o intercambio de ideas.

Page 9: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

9

Comité científico e organizador

Comité científico

Xurxo Mariño (Universidade da Coruña) Margarita Ledo Andión (Universidade de Santiago de Compostela)

Carsten Sinner (Universität Leipzig) Gabriel Rei-Doval (University of Wisconsin-Milwaukee)

María Rosa Lojo (Universidad del Salvador | CONICET | Universidad de Buenos Aires) Burghard Baltrusch (Universidade de Vigo)

Kathleen March (University of Maine) Kirsty Hooper (University of Warwick)

Rosario Álvarez (Instituto da Lingua Galega | Universidade de Santiago de Compostela | CCG)

Comité organizador

Presidenta: DÉBORA CAMPOS, Universidad de Buenos Aires Relacións institucionais e tesourería:

MARÍA DO CEBREIRO RÁBADE, Univ. de Santiago de Compostela ELISA FERNÁNDEZ REI, Universidade de Santiago de Compostela

Secretarixs: MARIELA SÁNCHEZ, Instituto de Investigaciones en Humanidades y Ciencias Sociales - Universidad Nacional de La Plata/CONICET GABRIEL PÉREZ DURÁN, Ruprecht-Karls-Universität Heidelberg OLGA CASTRO, Aston University – Birmingham

Vogais: ANDREA COBAS, Universidad de Buenos Aires HERNÁN DÍAZ, Universidad de Buenos Aires JOHN PATRICK THOMPSON, Montana State University CARMEN MEJÍA, Universidad Complutense de Madrid RUY FARÍAS, Universidad Nacional de General Sarmiento – CONICET / Museo da Emigración Galega na Arxentina

Page 10: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

10

Page 11: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

11

Información xeral

Sábado, 4 de abril: haberá unha conferencia previa ao congreso de Francisco Fernández Naval (O soño galego de Julio Cortázar) no Museo da Emigración Galega (MEGA), Chacabuco 947/955, (salón Arturo Cuadrado) [Mapa: http://goo.gl/ajl0R5].

A inauguración do XI Congreso da AIEG realizarase o luns, 6 de abril, a partir das 09:30 da mañá no Teatro Castelao (Moreno 2176; mapa: http://goo.gl/kWpSKK). A mesa de acreditacións do congreso estará instalada a partir das 9:00 no Teatro Castelao e a partir das 14:00 no Instituto de Altos Estudios Sociales (IDAES) da UNSAM (Paraná 145, 5º piso; mapa: http://goo.gl/Z3s3tr). Ás 18:30 xs congresistas desprazaranse ao Instituto Arxentino-Galego Santiago Apóstol (Paso 51, Bos Aires; mapa: http://goo.gl/dQ3XlE) co gallo da inauguración da exposición 53 páxinas das nosas letras do Parlamento de Galicia, a Xunta de Galicia e a RAG. Ás 20:00 haberá un concerto no auditorio do colexio a cargo do grupo musical Herba da Boa.

Martes, 7 de abril: O congreso continuará no Instituto de Altos Estudios Sociales (IDAES) da UNSAM (Paraná 145 - 5º piso; mapa: http://goo.gl/Z3s3tr). A partir das 16:00 haberá un desprazamento ao MEGA (Chacabuco 947/955; mapa: http://goo.gl/ajl0R5). Ás 18:00 comezará a Asemblea Xeral da AIEG e despois a celebración da cea oficial do XI Congreso da AIEG no restaurante El Nacional (Perú 858; mapa: http://goo.gl/hqwOfw). Durante a cea hacerá un espectáculo de tango con Esteban Morgado Cuarteto. Mércores, 8 de abril: O congreso continuará no Instituto de Altos Estudios Sociales (IDAES) da UNSAM (Paraná 145, 5º piso; mapa: http://goo.gl/Z3s3tr). Ás 16:00 haberá un desprazamento ao Centro Betanzos (Venezuela 1534; mapa: http://goo.gl/e7ZmsH). Ás 18:30 trasladarémonos ao Complejo Histórico Cultural Manzana de las Luces (Perú 272; mapa: http://goo.gl/qAaxn9), onde terá lugar a conferencia de clausura (dende as 19:00 ás 20:00) e o acto de peche de congreso que comezará ás 20:30. Xoves, 9 de abril: haberá un Obradoiro de escrita literaria con Francisco Fernández Naval na biblioteca do MEGA (Chacabuco 947/955; mapa: http://goo.gl/ajl0R5). En caso de dúbida, as/os congresistas poden dirixirse sempre ás/aos bolseiras/os do congreso (identificadas/os con “Organización do congreso”) que estarán en cada unha das aulas e na mesa de acreditación. A organización tamén está dispoñible a través dos seguintes teléfonos: Hernán Díaz 15-6368-0520 (para mobiles de fóra é 0054-911-6368-0520) | Débora Campos 15-5935-5640 (para mobiles de fóra é 0054-911-5935-5640).

Page 12: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

12

Page 13: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

13

Horario abreviado do congreso

Sábado, 4.03.2015 Luns, 6.03.2015 Martes, 7.03.2015 Mércores, 8.03.2015 Xoves, 9.03.2015

17:00 – 18:00

Conferencia (MEGA, salón Arturo

Cuadrado)

(http://goo.gl/ajl0R5)

Francisco Fernández Naval

9:00 – 9:30

Acreditación (Teatro Castelao [Moreno

nº2176]); a partir das 14:00 en IDAES

9:30 – 10:00

Inauguración do congreso (Teatro

Castelao; http://goo.gl/kWpSKK]

10:00 – 11:00

Conferencia inaugural

(María Rosa Lojo; Teatro Castealo)

Pausa

11:30 – 13:00

Ciclos de diálogos (Teatro Castealo)

13:00 – 14:00

Pausa Xantar + desprazamento ao

IDAES

14:00 – 15:00

Paneis (1 e 2) e relatorios (1, 9 e 3)

(IDAES, http://goo.gl/Z3s3tr)

15:00 – 17:00

Desprazamento Instituto Santiago

Apóstol (http://goo.gl/dQ3XlE)

17:00 – 18:30

Ciclo de Diálogos

18:30 – 20:00

Inauguración da Exposición 53 páxinas

das nosas letras

20:00 – 21:00

Actuación musical de Herba da Boa

9:00 – 11:00

Paneis (1, 4 e 14) e relatorios (13 e 7)

(IDAES, http://goo.gl/Z3s3tr)

11:00 – 11:30

Pausa + presentación libro

11:30 – 13:30

Paneis (8) e relatorios (10 e 8)

(IDAES, http://goo.gl/Z3s3tr)

13:30 – 14:00

Pausa Xantar

14:00 – 16:00

Paneis (6 e 3) e relatorios (6, 11 e 2)

(IDAES, http://goo.gl/Z3s3tr

16:00 – 16:30

Desprazamento a MEGA (http://goo.gl/ajl0R5)

16:30 – 17:30

Conferencia plenaria

(Silvia Dolinko, salón Arturo Cuadrado, MEGA)

17:30 – 18:00

Pausa + acreditación

18:00 – 20:00

Asemblea de socios/as da AIEG (Salón Arturo Cuadrado; MEGA)

20:30 – 14:50

Cea oficial do XI Congreso da AIEG no

restaurante El Nacional (http://goo.gl/hqwOfw)

9:00 – 11:00

Paneis (9, 7, 15 e 13) e relatorios (5)

(IDAES, http://goo.gl/Z3s3tr)

11:00 – 11:30

Pausa + presentación libro

11:30 – 13:30

Paneis (20) e relatorios (14, 12 e

4) e Obradoiro Avelino

(IDAES, http://goo.gl/Z3s3tr)

13:30 – 14:00

Pausa Xantar

14:00 – 16:00

Paneis (19, 18 e 16) e relatorios (15)

(IDAES, http://goo.gl/Z3s3tr)

16:00 – 17:00

Desprazamento ao Centro Betanzos

(http://goo.gl/e7ZmsH)

17:00 – 18:30

Ciclo de diálogos

18:30 – 19:00

Desprazamento ao Complexo Histórico Cultural Manzana de

las Luces (http://goo.gl/qAaxn9)

19:00 – 20:20

Conferencia de clausura

(Henrique Monteagudo, Manzana

de las Luces)

20:00 – 20:30

Acto de clausura

18:30 – 20:30

Obradoiro de escrita creativa

Francisco Fernández Naval

(Biblioteca Galega, MEGA;

http://goo.gl/ajl0R5)

con inscrición previa

Page 14: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

14

Page 15: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

15

Programa completo con resumos por orde cronolóxica

Sábado, 4 de abril 17:00-18:00 Conferencia (Federación de Sociedades Galegas da Rep. Arxentina/Museo da

Emigración Galega (MEGA), Chacabuco 947/955, (salón Arturo Cuadrado)

O soño galego de Julio Cortázar

(Francisco Fernández Naval, escritor)

RESUMO: no ano 2006, Aurora Bernárdez decidiu depositar no CGAI (Centro Galego das Artes da Imaxe) da Coruña, o legado fotográfico e fílmico propio e o de Julio Cortázar. Esta decisión estaba vinculada á relación intensa que Cortázar mantivo cos exiliados e emigrantes galegos en Buenos Aires, antes da súa viaxe a París no ano 1951. O soño galego de Julio Cortázar quere ser unha aproximación a esa realidade descoñecida do escritor arxentino, quen casaría con Aurora Bernárdez, natural do concello ourensán de Maside e que, nalgún momento, soñou con sentar cuarteis de primavera en Redondela e dedicarse a pasear, a pescar e a herborizar como Rousseau. En París, posteriormente, Cortázar mantería intensa relación con artistas, xornalistas, escritores e tradutores galegos. A conferencia, que tamén fará fincapé na visión que Galicia tiña dos galegos e de como esta se manifesta na súa obra, acompáñase dunha selección de 85 imaxes, moitas delas inéditas, arredor do mundo do escritor e da súa relación con Galicia.

Biobibliografía: Francisco X. Fernández Naval (Ourense,1956), poeta e narrador. É autor dunha ampla obra en galego, que inclúe poesía, novela, libros de relatos, ensaio, literatura infantil, xuvenil e de viaxes, guións cinematográficos e teatro. Algunhas das súas obras traducíronse a outras linguas, entre elas: castelán, éuscaro, catalán, francés, inglés, árabe, ruso e portugués. Ten recibido premios tanto pola súa obra poética, como pola narrativa e de ensaio, en concreto, o 13 de marzo de 2015, recibía o premio Ánxel Casal ao mellor libro de non ficción do ano 2014 por O soño galego de Julio Cortázar.

Page 16: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

16

Page 17: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

17

Luns, 6 de abril 9:00 – 9:30 Acreditacións (Teatro Castelao, Moreno 2176; mapa: http://goo.gl/kWp

SKK) 9:30 – 10:00 Acto de apertura (Teatro Castelao, Moreno 2176)

Débora Campos, Presidenta da Asociación Internacional de Estudos Galegos (AIEG) Valentín García Gómez, Secretario Xeral de Política Lingüística Rosario Álvarez, Vicepresidenta do Consello da Cultura Galega

Mario Greco, Director de Lectura Mundi da Universidad Nacional de San Martín

10:00 – 11:00 Conferencia plenaria de apertura (Teatro Castelao, Moreno 2176) (Mapa: http://goo.gl/kWpSKK)

La ex-centricidad gallega en el imaginario argentino y nuestra Galicia mestiza

(María Rosa Lojo, investigadora principal del CONICET | Universidad del Salvador)

Presentadora: Mariela Sánchez (IdIHCS | Universidad Nacional de La Plata | CONICET)

RESUMO: Galicia, por la importancia cuantitativa y el grado de expansión de su colectivo inmigrante, podría ocupar un lugar central en el imaginario fundador de nuestro país, en lo demográfico y en lo cultural. No obstante, no ha ocurrido así. Este trabajo se propone plantear y debatir las razones posibles de esa ex-centricidad gallega, así como dar cuenta de algunos focos de legitimación identitaria galaico-argentina. Se discutirán aquí: el “voluntario distanciamiento de España” (Borges); la marginalidad sufrida por el colectivo gallego dentro de España, a tal punto que el mismo gentilicio se utiliza allí como insulto desde lejanos tiempos (Guitarte); la autonegación del propio linaje ante una situación discriminatoria que se prolonga en la Argentina, y se plasma en la configuración de un estereotipo negativo (Lojo, Guidotti, Farías); el “acriollamiento” y la búsqueda de asimilación total, que terminan convirtiendo a gallegos y a gallego descendientes, en íconos de la cultura popular gauchesca y suburbana (Juan Moreira, Eduardo “el Diente” Dughera). Por otro lado, también es innegable la existencia de movimientos autoafirmativos y reivindicatorios por parte del colectivo y particularmente, de una élite con acceso a la jerarquización profesional y al bienestar económico, que pueden observarse ya en una revista cultural muy difundida durante el primer tercio del siglo XX, como Caras y Caretas (Farías).

Page 18: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

18

Reivindicación que llega luego a un ápice con los exiliados republicanos galleguistas (Seoane, Cuadrado, entre otros). Esta línea podría haber derivado en un reposicionamiento simbólico de los gallegos como intelectuales y en la reafirmación mayoritaria de una continuidad cultural y de literatura y/o lengua) en nuevas generaciones gallego-descendientes. Aunque no ha ocurrido así, existe una Galicia ex - céntrica, mestiza y oculta, que sigue viviendo. A través de fenómenos de la cultura popular (como el “San Santiago” gallego y quechua del Noroeste argentino), a través de obras literarias individuales y de géneros antes considerados “menores” (memorias, autobiografías, autoficciones) que hoy se encuentran en una etapa de florecimiento, así como de grupos intelectuales (Lectores Galegos en Bos Aires) que, más allá de intervenciones oficiales, exhiben las redes entre la tradición cultural gallega y nuestra oculta y ex – céntrica, pero resistente, Galicia mestiza.

Biobibliografía: Escritora. Doctora en Letras (UBA). Investigadora Principal del CONICET y docente del Doctorado en la Universidad del Salvador. Como investigadora, ha publicado seis libros de ensayo, tres ediciones críticas y numerosos trabajos en medios académicos. Dirigió el proyecto y el libro Los gallegos en el imaginario argentino. Literatura, sainete, prensa. (Vigo: Fundación Barrié de la Maza, 2008), realizado con Marina Guidotti y Ruy Farías. Es autora de cuatro libros de cuento y ocho novelas. Publicó el álbum ilustrado O Libro das Seniguais e do único Senigual (Galaxia, 2010), con imágenes de Leonor Beuter. Su novela Finisterre fue traducida al gallego (A fin da terra, Galaxia, 2006), y al tailandés. Otros libros suyos se tradujeron al inglés, francés e italiano. Obtuvo varios premios a la trayectoria: Premio del Instituto Literario y Cultural Hispánico de California (1999), Premio Kónex (década 1994-2003), Premio Nacional “Esteban Echeverría” en narrativa (2004), la Medalla de la Hispanidad (2009), la Medalla del Bicentenario (Ciudad de Buenos Aires, 2010), el Premio a la Trayectoria en Literatura de APA (Artistas Premiados Argentinos, 2014)

11:00 – 11:30 Pausa Café

11:30 – 13:00 Ciclos de diálogos (Teatro Castelao, Moreno 2176; http://goo.gl/kWpSKK))

Bos Aires, capital da cultura galega

Silvia Dolinko (CONICET-UBA-IDAES/UNSAM) Norberto Pablo Cirio (Instituto Nacional de Musicología Carlos Vega)

Luis Cortese (Instituto Histórico de Buenos Aires) Víctor Fernández Freixanes (escritor, editor, Consello da Cultura)

Page 19: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

19

Organizado polo Consello da Cultura Galega

Coordinador: Víctor F. Freixanes

RESUMOS INDIVIDUAIS

Silvia Dolinko (CONICET-UBA-IDAES/UNSAM)

“En los muros y en los papeles: la producción de los artistas visuales en los años cuarenta y cincuenta”

Durante los años cuarenta y cincuenta, la actividad del campo artístico porteño era intensa y variada: junto a la consolidación de nombres y líneas estéticas ya conocidas también irrumpía la nueva vanguardia abstracta. En esa Buenos Aires dinámica se inscribió la acción de los artistas plásticos exiliados, cuya producción se desarrolló en diálogo con otros destacados artistas e intelectuales locales. En esos años, los muros de nuevos edificios modernos se poblaron con sus composiciones, mientras que los libros surgidos de una nueva industria editorial difundían sus imágenes sobre Galicia y también sobre la cultura occidental. Esta presentación abordará el caso de algunas obras murales y gráficas de Luis Seoane y Manuel Colmeiro en Buenos Aires, y su relación con otros artistas activos en esos años.

Biobibliografía

Doctora en Historia y Teoría del Arte por la Universidad de Buenos Aires. Investigadora del Consejo Nacional de Investigaciones Científicas y Técnicas (Conicet). Profesora titular de Arte argentino y americano del siglo XX en la Maestría en Historia del Arte del Instituto de Altos Estudios Sociales de la Universidad Nacional de San Martín (IDAES-UNSAM) y docente de Metodología de la Investigación en la carrera de Artes de la Facultad de Filosofía y Letras de la Universidad de Buenos Aires.

Autora de los libros Arte plural. El grabado entre la tradición y la experimentación 1955-1973 (Buenos Aires, Edhasa, 2012), Luis Seoane. Xilografías (Santiago de Chile, Centro Cultural de España, 2006) y “Arte para todos”. La difusión del grabado como estrategia para la popularización del arte (FIAAR, 2003), entre otros, y de numerosos artículos sobre grabado, arte gráfico y arte del siglo XX. Editora de Travesías de la imagen. Historias de las artes visuales en la Argentina (CAIA-Eduntref, dos volúmenes, 2011-2012), de Palabra de artista. Escritos sobre arte argentino, 1961-1981 (Fundación Espigas-Fondo Nacional de las Artes, 2010) y de la revista Blanco sobre blanco. Miradas y lecturas sobre artes visuales. Curadora de las muestras Impreso en la Argentina. Recorridos de la gráfica social desde la colección Castagnino+macro (Rosario, Museo Castagnino+macro, 2012), Cooperativa gráfica (Buenos Aires, Fondo Nacional de las Artes, 2013) y co-couradora con Laura Malosetti Costa de La Protesta. Arte y política en la Argentina (Instituto Cultural Cabañas, Guadalajara-México, 2014-2015). Obtuvo en 2002 el Primer Premio en el “Sexto Premio Fundación Telefónica en Historia de las Artes Plásticas”.

Page 20: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

20

Norberto Pablo Cirio (Instituto Nacional de Musicología Carlos Vega)

“La grabación comercial de música gallega o asociada a ella en Buenos Aires (1907-2015)”

El patrimonio musical gallego en la emigración se mantiene tanto en la práctica consuetudinaria de los emigrados y sus descendientes, de manera amateur y profesional, como en diversos soportes, entre ellos las placas discográficas. En mi investigación sobre este patrimonio en la Argentina, iniciada en 1996, he procurado trabajar ambos cauces. Respecto a las placas discográficas, mayormente producidas en Buenos Aires y con fines comerciales, son significativamente cuantiosas. A partir de una imprescindible tarea de rastreo e indización, su estudio puede aportar sugerentes explicaciones de la sociedad que lo genera, comercializa y consume ya que constituye uno de los pilares generadores de sentimientos de pertenencia etnocultural, como la galleguidad.

En esta ponencia deseo presentar el corpus discográfico reunido (más de 1.300 registros producidos entre 1907 y 2015) de acuerdo a los parámetros tomados para su indización y abordar algunas problemáticas desde la antropología de la música. Me interesa demostrar cómo, en perspectiva diacrónica, la colectividad gallega se ha venido sirviendo de la industria discográfica para expresarse identitariamente privilegiando ciertas temáticas y agrupaciones (coros, orfeones, regionales, etc.) según los momentos históricos que atravesaba y en los cuales el cambiante escenario de lo que acontecía en Galicia y en la Argentina podía ser un factor estimulante o limitante.

Biobibliografía

Nació en Lanús (Buenos Aires) en 1966. En 2002 se licenció en Cs. Antropológicas (orientación sociocultural) por la Facultad de Filosofía y Letras de la Universidad de Buenos Aires. Trabaja en el Instituto Nacional de Musicología “Carlos Vega”. Desde 1996 desarrolla el proyecto de investigación La música tradicional gallega en la Argentina. Permanencia y proceso de cambio a partir de la migración, editando numeros artículos, libros y CDs documentales.

Luis Cortese (Dirección General de Patrimonio | Instituto Histórico de la Ciudad de Buenos Aires)

“Buenos Aires del 40 y el 50”

Buenos Aires, crecida desmesuradamente entre 1860 y 1920, comienza a estancarse, en beneficio de una conurbación cada vez más acelerada. Gran parte de las nuevas industrias se instalan en los alrededores, y nuevos sistemas de transporte facilitan entonces al trabajador el emplazamiento -y el desplazamiento-, así como nuevas posibilidades laborales. Se ofrecen mejores oportunidades de asentamiento a los migrantes internos y de países vecinos, que sobrevivían en difíciles condiciones. Si hacia fines del siglo XIX, los que llegaban a Buenos Aires encontraban trabajo en el desarrollo urbano, las líneas ferroviarias, la infraestructura portuaria y eventualmente en el campo, cincuenta años después será esa industria, en especial la liviana, la que dará nuevas oportunidades laborales. El flujo migratorio europeo se había discontinuado, pero hacia 1930 algunos acontecimientos modifican la situación. La guerra civil española, con la expulsión y el exilio de los vencidos, seguido luego por la crisis económica de la península, acerca nuevos contingentes, en cantidades menores que

Page 21: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

21

las del período de la gran inmigración, pero aún importantes, flujo que continúa luego de la guerra mundial. Los originarios de los países centroeuropeos y los expulsados por la crisis de posguerra, son acompañados en muchos casos, por los "refugiados" fascistas y nazis, disimulados tras de redes que los protegen y les permiten escapar de la justicia y refugiarse en América. En estos complicados escenarios se desarrolla la actividad de una colectividad como la gallega, que contribuye de manera importante al desarrollo cultural de su nueva tierra, con aportes que el paso del tiempo contribuye a valorizar, especialmente en la literatura, las artes plásticas y la industria editorial. En paralelo, los procesos políticos internos, muy conflictivos a partir del golpe cívico militar de 1930, encuentra cierto remanso en el período 1946-1955, cuando las clases populares tienen la posibilidad de ver reflejadas en su vida cotidiana mejoras sustanciales que hasta entonces les habían sido negadas. A partir de 1955 y hasta el regreso de la democracia en 1983, salvo cortos períodos democráticos, Buenos Aires -y todo el país- vivieron un largo período de inestabilidad y terrorismo de estado, de consecuencias aún presentes en la cotidianeidad nacional.

Biobibliografía

Es investigador de historia de la Ciudad de Buenos Aires en la Dirección General de Patrimonio e Instituto Histórico de la Ciudad. Miembro de Número de la Academia de Historia de la Ciudad de Buenos Aires. Fundó y fue Secretario de Redacción de “HISTORIAS DE LA CIUDAD - Una revista de Buenos Aires”, publicación bimestral dedicada a la historia porteña, desde 1999 a 2009.

Además de artículos y trabajos en revistas relacionadas con los temas de Buenos Aires, ha publicado los libros “Club Italiano - 100 Años de Historia” (Buenos Aires, Lulemar Ediciones, 1998); “Ciudad de Buenos Aires - De la fundación a la participación ciudadana” (con Eric Calcagno y Nora Capaccioli, Buenos Aires, GCBA, 2004); “Buenos Aires - La Boca del Riachuelo” (con Nora Capaccioli, Buenos Aires, GCBA, 2005); los textos de “El Buenos Aires que ya no vemos - Tarjetas Postales de principios del siglo XX”, Bs As, DGPeIH, 2008; "Nueva Pompeya", en "Historias de Barrio", Buenos Aires, Gobierno de la Ciudad, 2011; "Templos de Montserrat", en "Montserrat. Barrio fundacional de Buenos Aires", DGPeIH, 2012.

Dicta habitualmente conferencias relacionadas con la historia, el tango y la ópera en Buenos Aires, así como presentado ponencias sobre esta temática y la inmigración en congresos y jornadas, desde 1994 a la fecha. En el programa de TV “Cafés de Buenos Aires”, emitido a partir de 2011 en el Canal de la Ciudad, ha tenido a su cargo la presentación de los barrios porteños en que se encuentra cada uno de ellos.

Víctor Fernández Freixanes (escritor, editor, Consello da Cultura)

“Unha proposta estratéxica: Luis Seoane”

Dende finais do século XIX e nas primeiras décadas do século XX, as repúblicas de América do Sur: Uruguai e Arxentina sobre todo, e a cidade de Buenos Aires moi especialmente, convertéronse nos grandes focos de aluvión da emigración galega, ata o punto de configurárense nun determinado momento nas principias concentracións urbanas de galegos e galegas no mundo, mesmo por riba das cidades de Galicia. A idea da “quinta provincia” xurde nese momento coma un referente simbólico,

Page 22: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

22

imaxinario colectivo sobre o que construir a “Galicia ideal” e, en certos aspectos, a idea de modernidade, que moitos paisanos descubren alén mar.

Existe unha Galicia exterior, alén das nosas fronteiras, encarnada hoxe nos fillos e netos daqueles emigrantes. Podemos preguntarnos se existe unha cultura galega vencellada a esa realidade. Tamén podemos preguntarnos que entendemos por cultura galega neste contexto social e histórico.

Galicia producíu cultura alén nas súas fronteiras. Nalgúns momentos, esa produción foi tan importante e tivo tal trascendencia que mesmo podemos afirmar que, entre 1936 e os derradeiros anos da década dos 50, Buenos Aires foi a capital da cultura galega no mundo: iniciativas que viñan de antes e iniciativas novas, que proxectaron a súa significación á propia Galicia interior, aferrollada daquela nun réxime de ditadura; iniciativas de carácter cultural e industrial: editoras, produción literaria, prensa, primeiras experiencias teatrais e radiofónicas, artistas plásticos, laboratorios de formas, etc.

A figura de Luis Seoane e a súa concepción plural do fenómeno cultural, como fenómeno creativo e de comunicación, de significación simbólica e mesmo empresarial, merece unha referencia específica, na medida en que exemplifica a contribución do contexto histórico de Buenos Aires e da Arxentina (da emigración no seu conxunto) á realidade galega contemporánea.

Biobibliografía

Escritor, editor e xornalista. Doutor en Filoloxía Romanica e profesor titular da Facultade de Ciencias da Comunicación na Universidade de Santiago de Compostela. Entre outras actividades foi director de Ediciós Xerais de Galicia dende 1988 a 1992, e posteriormente Director Xeral de Edicións do Grupo Anaya e Director de Alianza Editorial en Madrid. Dende o ano 2002, dirixe Editorial Galaxia.

Membro da Real Academia Galega e do Consello da Cultura Galega. Presidente da Fundación Otero Pedrayo. Como novelista é autor dalgúns títulos significativos: O triangulo inscrito na Circunferencia (Premio Blanco Amor e Premio da Crítica Española e Galega, 1982), O enxoval da noiva (Premio da Crítica Española e Galega, 1988), A cidade dos Césares (Premio Torrente Ballester, 1992) e máis recentemente Cabalo de Ouros (Premio da Crítica Española, 2010, e nomeado Autor do Ano pola Federación de Libreiros de Galicia). O seu primeiro libro foi un libro de xornalismo: Unha ducia de galegos (1976). Entre os seus libros de ensaio salienta a coordinación de Galicia, Unha luz no Atlántico (Xerais, 2002). É codirector da revista Grial.

13:00 – 13:40 Pausa Xantar

13:40 – 14:00 Desprazamento ao Instituto de Altos Estudios Sociales (IDAES) da

UNSAM (Paraná 145, 5º piso; mapa: http://goo.gl/Z3s3tr)

Page 23: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

23

14:00 – 16:00 Paneis 1 e 2 | Mesa de relatorios 1, 9 e 3 (Instituto de Altos Estudios Sociales

(IDAES) da UNSAM, Paraná 145 - 5º piso)

Máis información e resumos, cf. Infra

[Mesa 1. Literatura (poesía e recepción)] 1. Novas achegas á figura de Fernando Osorio do Campo | Carlos Caetano Biscainho Fernandes (Universidade da Coruña)

2. Recolocando os mapas. Un achegamento aos escenarios evocados na poesía galega recente | Antía Marante Arias (Christian-Albrechts-Universität zu Kiel)

3. Letras escondidas: un recorrido por la lengua, literatura y no- lugares, en la relación de los gallegos y Julio Cortázar | María Cristina López Lizundia (Investigadora independente)

Moderadora: Carmen Mejía Ruíz (Universidad Complutense de Madrid)

Lugar de celebración: Sala 600, 6º andar

[Mesa 9. Variación, hibridación e representacións da lingua]

1. A imaxe lingüística dos galegos fóra de Galicia (textos hispánicos do séc. XVII) | Rosario Álvarez Blanco (USC | CCG | ILG)

2. A ideoloxía lingüística en torno ao galego na quinta provincia galega no ano 2014 | Susana Blanco Nigro (Universidad de Buenos Aires)

Moderadora: Rosario Álvarez Blanco (USC | CCG | ILG)

Lugar de celebración: Sala 602, 6º andar

[Mesa 3. Tradución I (Literatura e tradución)] 1. Memorias dun neno labrego: revisitando a literatura da emigración a través da tradución | Iolanda Galanes (Universidade de Vigo)

2. A tradución d’A esmorga ao catalán, unha viaxe comprometida | Jaume Silvestre Llinares Universitat de Barcelona)

Moderadora: Iolanda Galanes (Universidade de Vigo)

Lugar de celebración: Sala 302, 3º andar

[Panel 1] 1. O imaxinario do consenso en Galicia:

sentimentalismo, parodia e Os da Ría | Helena Miguélez-Carballeira (Prifysgol Bangor | Bangor University)

2. A folclorización da cultura galega no discurso político actual | Bárbara Álvarez Fernández (Universidade de Vigo)

3. The Big Other of Galician Culture: On Manuel Fraga, Populism, and Critical Impossibility | Joseba Gabilondo (Michigan State University)

Cultura da autonomía: política, populismo e parodia

Moderadora: Helena Miguélez-Carballeira (Prifysgol Bangor | Bangor University)

Lugar de celebración: Sala 404, 4º andar

Page 24: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

24

[Panel 2] 1. Contribución a los estudios de lírica medieval gallegoportuguesa en Argentina en las décadas de 1950 y 1960 | Santiago Di Salvo (Universidad Nacional de La Plata-IdIHCS, CONICET)

2. Cantigas al sur. Estudios y registro musical de repertorios de lírica gallego-portuguesa medieval en Argentina | Germán Pablo Rossi (Universidad de Buenos Aires)

3. Los Cancioneros en Argentina | Gimena del Rio Riande (SECRIT, CONICET- Universidad de Buenos Aires)

La recepción de la lírica gallego-portuguesa medieval en Argentina.

Morriña y estudios académicos al otro lado del Océano Atlántico

Moderadora: Gimena del Rio Riande (SECRIT | CONICET | Universidad de Buenos Aires)

Lugar de celebración: Sala 402, 4º andar

RESUMOS | Mesa 1. Literatura (poesía e recepción) Moderadora: Carmen Mejía (Universidad Complutense de Madrid)

Lugar de celebración: Sala 600, 6º andar

Novas achegas á figura de Fernando Osorio do Campo

Carlos Caetano Biscainho Fernandes (Universidade da Coruña)

Como xa indicara Marino Dónega en 1977 no seu artigo «Un home, una aventura, un tempo: Fernando Osorio do Campo”, o primeiro e único director do Conservatorio Nazonal de Arte Galega, creado polas Irmandades da Fala da Coruña en 1919, continúa a ser hoxe un misterio. Despois de formarse na Escola de Arte de Representar de Lisboa, Osorio chegou á Coruña a finais da década de dez do século pasado cunha bagaxe teatral inhabitual naquela altura. Frustrado o proxecto do CNAG, iniciou unha breve carreira nos palcos da Galiza cunha compañía profesional propia coa que estreou textos da súa autoría –algúns desaparecidos. A partir de aí, as brétemas cubren a figura de Fernando Osorio.

Neste relatorio comunicaranse os últimos resultados derivados da investigación sobre a figura e a obra deste fascinante persoeiro do tempo das Irmandades.

Palabras chave: Fernando Osorio do Campo, teatro galego, Conservatorio Nacional de Arte Galega, exilio.

Bibliografía básica

____ (1994). Refugiados españoles y la cultura mexicana. Madrid: Residencia de Estudiantes.

Biscainho Fernandes, Carlos Caetano (2008). Un país desde as táboas. 125 anos de teatro galego. Compostela: Xunta de Galicia.

Page 25: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

25

Biscainho Fernandes, Carlos Caetano e Cilha Lourenço Módia (2002). Ideario teatral das Irmandades da Fala. Estudio e antoloxía. A Coruña: Deputación Provincial.

Dreyfus-Armand, Geneviève (2000). El exilio de los republicanos españoles en Francia de la guerra civil a la muerte de Franco. Barcelona: Críttica.

Ínsua, Emilio Xosé (1997). O teatro das Irmandades da Fala. Vigo: A NosaTerra / AS-PG.

Tato Fontaíña, Laura (1999). Historia do teatro galego. Das orixes a 1936. Vigo: A Nosa Terra.

Tato Fontaíña, Laura (2000). “O teatro portugués no Conservatorio Nazonal de Arte Dramática”. In Carrasco, Fernández e Trindade (coord.), Actas del Congreso Internacional de Historia y Cultura en la Frontera. Cáceres: Universidad de Extremadura.

Valín Fernández, Alberto (1984). La masonería y La Coruña. Vigo: Xerais.

Biobibliografía

Carlos Caetano Biscainho Fernandes é licenciado en Filoloxía Clásica e doutor en Filoloxía Galego-Portuguesa. Na actualidade participa no proxecto “Recuperación do Patrimonio Teatral de Galicia II (1923-1936) e integra o consello de redacción da Revista Galega de Filoloxía (A Coruña). A súa principal liña de investigación é o teatro galego contemporáneo, sobre a que ten publicado unha decena de monografías.

Recolocando os mapas. Un achegamento aos escenarios evocados na poesía galega recente

Antía Marante Arias (Christian-Albrechts-Universität zu Kiel)

Ao ronsel dos actuais estudos de autoras como Helena González ou María Xesús Nogueira sobre os imaxinarios e as liñas de reflexión presentes na poesía galega escrita por mulleres sitúase a nosa achega que analizará na poesía galega máis recente o entrecruzamento dos mundos rurais e urbanos, e os seus empregos poéticos, para trazar unha nova cartografía onde, tal e como apuntaba María Xesús Nogueira na súa análise dun panorama poético anterior, quedan invalidadas as dualidades rurais vs. urbanas, pertinentes e capitais –iso si– noutras autoras e momentos.

A través da lectura de obras como O pouso do fume de Dores Tembrás (Espiral Maior, 2009), Retrovisor de Antía Otero (Xerais, 2010) ou Abecedario póstumo de Cristina Ferreiro Real (Espiral Maior, 2013), entre outras, repararemos nas paisaxes nelas transitadas para comprobar a operatividade nos discursos poéticos máis recentes da dialéctica rural/urbano mencionada. Deste xeito, a comprobación da pervivencia ou o esquecemento desta problemática nos textos poéticos permitiranos: 1) continuar co rexistro dos espazos transitados e as tradicións escollidas polas poetas para o artellamento das súas propostas, 2) ampliar o noso estudo sobre a natureza –continuísta ou ruptural– dos diálogos activados na actualidade no marco da poesía galega escrita por mulleres e, en último lugar, 3) comprobar en que escenarios se recoñecen os eus poéticos das novas achegas e en que medida é importante a súa adscripción biunívoca a unha contorna no marco dun discurso poético concibido como campo aberto desde o cal afianzar a reflexión sobre a construción da identidade feminina.

Page 26: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

26

Palabras chave: Poesía galega actual, escrita de mulleres, poéticas, imaxinarios colectivos, identidades culturais.

Bibliografía básica

Ferreiro Real, Cristina (2013). Abecedario póstumo. Culleredo (A Coruña): Espiral Maior.

Otero, Antía (2010). Retrovisor. Vigo: Xerais.

Tembrás, Dores (2009). O pouso do fume. Culleredo (A Coruña): Espiral Maior.

Vázquez, Gonzalo (ed.) (2009). A cidade na poesía galega do século XXI. Noia, Toxosoutos.

Blanchot, Maurice (1992). El espacio literario. Barcelona: Paidós.

González Fernández, Helena (2005). Elas e o paraugas totalizador. Vigo: Xerais.

Palacios González, Manuela e Helena González Fernández (eds.) (2008). Palabras extremas: Escritoras gallegas e irlandesas de hoy. Oleiros (A Coruña): Netbiblo.

Palacios González, Manuela (2005). ‟How Green Was my Valley: The Critique of the Picturesque by Irish and Galician Women Poets”, Feminismo/s 5, 157-175.

Nogueira Pereira, María Xesús (2008). ‟A casa primeira. Achegamento ao tema da infancia nas voces femininas da poesía dos noventa”. In Helena González e María Xesús Lama (eds.), Actas do VII Congreso Internacional de Estudos Galegos. Mulleres en Galicia e Galicia e outros pobos da península. Sada (A Coruña): Ediciós do Castro, 235, 252.

Biobibliografía

Antía Marante Arias (A Coruña, 1982), licénciase en Filoloxía Hispánica e Galega pola Universidade de Santiago de Compostela e cursa o “Máster en Estudos Téoricos e Comparados da Literatura e da Cultura” na mesma Universidade para comezar a desenvolver a súa tese de doutoramento sobre poesía galega contemporánea. Na actualidade, compaxina o seu labor de profesora lectora de galego na Christian-Albrechts-Universität zu Kiel (Alemaña) coa crítica literaria sobre poesía en espazos como o “Espello das letras” da revista Grial ou LG3: o Soportal da Literatura Galega. Desde o pasado ano encárgase da coordinación da sección galega en Caravansari, revista de poesía contemporánea en lenguas peninsulares.

Letras escondidas: un recorrido por la lengua, literatura y no- lugares, en la relación de los gallegos y Julio Cortázar

María Cristina López Lizundia (Investigadora independente)

En el presente trabajo, se trata de mostrar una nueva perspectiva, un cambio en la mirada acerca de los movimientos migratorios, centrada principalmente en los intelectuales y artistas que se convirtieron en exiliados a mediados del siglo XX.

Page 27: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

27

Se tomará a algunos representantes de la diáspora gallega, para analizar éste último concepto, como una necesidad imperiosa para el establecimiento de un Lugar simbólico, vinculante con la lengua madre, en oposición a los denominados antropológicamente No-lugares.

En ese contexto, en ese Lugar: La Literatura, percibido como un territorio sin fronteras, se mostrará, la naciente figura de escritor de Julio Cortázar, sus primeras publicaciones, en un recorrido que alcanzará su propia condición, a posteriori, de exiliado, creando una tensión imaginaria de sus relaciones con escritores e intelectuales gallegos como influyentes en su temática y estilo de ese tiempo.

Para la realización, se presentarán algunas cartas y papeles que fueron encontradas en su cómoda y publicadas después de la muerte de Julio Cortázar, por su primera esposa Aurora Bernárdez (hija de gallegos) y un recorrido a través de algunos cuentos significativos de la relación de los gallegos y Cortázar, al mismo tiempo que se presentarán Fotografías de sitios en donde se reunían, en Buenos Aires. Esos mismos Lugares constituirán un recorrido concreto para quienes no conocen la ciudad (fuera del horario de las reuniones).

Palabras chave: frontera, diáspora, no lugares, exilio, Julio Cortázar.

Bibliografía básica

Cartas (Tomo 1) edición de Aurora Bernárdez y Carlés Alvarez Garriga

Estudio acerca de la esquizofrenia de la lengua (Ensayo inédito)-Higinio Martinez.

Los gallegos y Julio Cortázar- Francisco X Fernández Naval.

Los No Lugares (Espacio del anonimato)-Marc Augé.

Julio Cortázar-Papeles inesperados-Recopilación pos mortem edición de Aurora Bernárdez y Carlés Alvarez Garriga.

Biobibliografía

Nacida en el interior de la Pcia de Buenos Aires y de ascendentes gallegos y vascos , está interesada por la identidad cultural desde una perspectiva antropológica. Docente de Humanidades en Distintos niveles educativos, es también participante de encuentros y congresos que exponen acerca de la temática de Patrimonio (tangible e intangible).

RESUMOS | Mesa 9. Variación, hibridación e representacións da lingua Moderadora: Rosario Álvarez Blanco (USC | CCG | ILG)

Lugar de celebración: Sala 602, 6º andar

A imaxe lingüística dos galegos fóra de Galicia (textos hispánicos do século XVII)

Rosario Álvarez Blanco (USC | CCG | ILG)

Page 28: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

28

É coñecida a escaseza de textos escritos en galego durante o período que, significativamente, na historia da lingua e da literatura galegas, se deu en chamar “Séculos escuros”, en contraposición evidente ao Século de Ouro portugués (séc. XVI) e ao Século de Ouro español (séc. XVII). Moitas das mostras lingüísticas dos galegos, presuntamente falando na súa lingua, chégannos a través de textos que reproducen, imitan ou parodian a lingua de Galicia fóra do seu berce, basicamente letras de vilancicos postos en boca de humildes pastores galegos que van adorar o seu paisano ou en boca do “galego” convertido en personaxe de comedia. Son textos producidos sobre todo no dominio do castelán e exportados desde alí a outros dominios hispánicos, tamén á outra beira do océano, de modo que se cantaron vilancicos “en galego” ou “de galegos” en toda a América de fala española ou portuguesa (e o mesmo se pode dicir do teatro). A través dos que reproducen variedades do galego, sabemos máis da historia desta lingua nunha época pobre en testemuños; a través dos que imitan ou parodian, sabemos máis dos trazos que “os outros” tiñan por característicos e da imaxe lingüística proxectada polos nosos devanceiros. Nesta presentación tentaremos esbozar ese retrato.

Palabras chave: villancicos, galego, hibridación lingüística, barroco, lingua paródica.

Bibliografía básica

Álvarez, Rosario (2007). “Autenticidade, imitación e parodia na lingua dos vilancicos en galego do século XVII”. In Helena González & María Xesús Lama (eds.), Actas do VII Congreso Internacional AIEG: Mulleres en Galicia. Galicia e os outros pobos da Península. Sada: Ediciós do Castro, AIEG e Filoloxía Galega (Universitat de Barcelona), 703-709.

Álvarez, Rosario (2009). “A lingua dos galegos en textos portugueses dos séculos XVI-XIX”. In Gabriel Rei-Doval (ed.), A lingüística galega desde alén mar. Santiago de Compostela: USC, 295-317 [recolle textos VIII Congreso AIEG, Bahia 2006].

Biobibliografía

Catedrática da área Filoloxías galega e portuguesa, Universidade de Santiago de Compostela. Docente na Facultade de Filoloxía e investigadora do ILG. Coautora do Atlas Lingüístico Galego. Coautora de dúas gramáticas galegas, con Monteagudo/Regueira (1986) e Xove (2002). Directora do Tesouro do léxico patrimonial galego e portugués (on-line). Directora de Estudos de Lingüística Galega. Vicepresidenta do Consello da Cultura Galega (2010). Académica da Real Academia Galega (2003), tesoureira, directora da sección Lingua e coordinadora Seminario de Gramática. Foi Vicerreitora de Profesorado (1990-94), Directora do Departamento de Filoloxía Galega (1995-99) e do Instituto da Lingua Galega (2005-13).

Page 29: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

29

A ideoloxía lingüística en torno ao galego na quinta provincia galega no ano 2014

Susana Blanco Nigro (Universidad de Buenos Aires)

O presente traballo intentará relevar as representacións sobre a lingua galega que circulan na actualidade entre os participantes das diversas actividades que propón a colectividade galega na cidade de Bos Aires. Este relevamiento levarase remato a través dunha enquisa que circulará durante os meses de Outubro a Febreiro dos anos 2014/2015. A enquisa será anónima e intentará recoller os datos suficientes para realizar unha primeira análise das representacións que circulan na actualidade sobre a lingua galega nunha das maiores cidades que na diáspora, aínda conserva un alto número de inmigrantes provenientes de Galicia. A partir da elicitación destas representacións intentaremos establecer un abano das ideoloxías lingüísticas que circulan na actualidade sobre a lingua galega. E reflexionar só as dimensións e actitudes lingüísticas que expón a Globalización a partir dunha ollada que algúns poderán definir como ecolingüística (Calvet; 2005). O marco teórico co que se abordará este corpus de investigación xirará en torno aos eixes formulados pola Glotopolítica (Marcellesi, 2003) e o campo das ideoloxías lingüísticas (Blommaert, 2006; Phillipson, 1992; Del Valle, 2007) e outros.

Palabras chave: Ideoloxía lingüística, representacións, minorización, autoodio, museificación da lingua.

Bibliografía básica

Marcellesi, J.B (2003). ¿Qué política lingüística para que Estado-Nación?, Glottopol. Revue de sociolinguistique en ligne, Nº1.

Calvet, J-L (2005). Lingüística y Colonialismo. Breve tratado de glotofagia. Buenos Aires: Fondo de Cultura Económica.

Blommaert, J. (2006). “Language policy and national identity”. In T. Ricento (ed.), An introduction to language policy: theory and method. London: Blackwell.

Del Valle, J. (ed.) (2007). La lengua ¿Patria común? Ideas e ideologías del español. Madrid/Frankfurt: Iberoamericana/Vervuert.

Phillipson, R (1992). Linguistic Imperialism. Oxford: Oxford University Press.

Biobibliografía

Licenciada y profesora en Letras pola Universidade de Bos Aires. Especialízase en cuestións de política lingüística e Análise do Discurso. Principalmente traballa sobre o proceso de minoración de á lingua galega e diversas políticas macro sobre a LSA (lingua de xordos arxentina). Foi subvencionada en dúas oportunidades pola Universidade de Santiago de Compostela e o Instituto de Lingüística Galega para asistir aos cursos para estranxeiros sobre lingua galega en Galicia. É profesora da Cátedra de Estudos Galegos "A. Castelao" da Universidade de Bos Aires dende 2009.

Page 30: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

30

RESUMOS | Mesa 3. Tradución I (Literatura e tradución) Moderadora: Iolanda Galanes (Universidade de Vigo)

Lugar de celebración: Sala 302, 3º andar

Memorias dun neno labrego: revisitando a literatura da emigración a través da tradución)

Iolanda Galanes (Universidade de Vigo)

O proceso de internacionalización da cultura galega ten na tradución literaria de obra galega no exterior un dos esteos que o sustentan. Algúns estudos como Seixas (2000) Domínguez (2010) ou Fernández Rodríguez et alii (2012) fornécennos datos e análises sobre o resultado deses intercambios culturais, que van máis aló da anécdota e do propio produto (o libro traducido). Interésanos nesta comunicación afondar nos mecanismos de difusión exterior da literatura galega e nos valores que a tradución lle engade ao orixinal, para iso, escollemos unha das obras galegas máis difundidas no mundo. En concreto, analizamos os procesos de tradución de Memorias dun neno labrego de Xosé Neira Vilas; unha obra que clasificamos, por moitos motivos, como literatura da emigración. Pola contra, as sucesivas edicións do orixinal así como as máis de vinte versión traducidas desa obra, xeradas nos máis de cincuenta anos de percorrido, non sempre a presentan como unha obra da emigración. A través da análise de los peritextos e dos testemuños da súa recepción establecemos os valores que se foron engadindo á obra orixinal a través destas versións, condicionadas polas necesidades (Even-Zohar, 1999) e as normas das culturas meta (Bourdieu 1992 e Toury, 1995).

Palabras chave: Neira Vilas, literatura de emigración, tradución literaria, normas culturais, memorias.

Bibliografía básica

Domínguez Pérez, Mónica (2010). “Fenómenos de traducción frecuentes entre literaturas de una misma comunidad interliteraria específica”. In Enric Gallén, Francisco Lafarga & Luis Pegenaute (eds.), Traducción y autotraducción entre las literaturas ibéricas. Berna, etc.: Peter Lang. 61-76.

Bourdieu, Pierre (19921ª, 1998). Les régles de l’art. Genèse et structure du champ littéraire. [Trad. al español de Thomas Kauf: Las reglas del arte. Génesis y estructura del campo literario. Barcelona: Anagrama, 1995]. París: Éditions du Seuil.

Even-Zohar, Itamar (1999). “La posición de la literatura traducida en el polisistema literario”. [Trad. de Montserrat Iglesias Santos revisada por el autor. Teoría de los Polisistemas. Estudio introductorio, compilación de textos y bibliografía por Montserrat Iglesias Santos. Bibliotheca Philologica, Serie Lecturas] Madrid: Arco. 223-231. En: http://www.tau.ac.il/~itamarez/works/papers/trabajos/EZ-Posicion-Traduccion.pdf

Page 31: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

31

Fernández Rodríguez, Aurea; Iolanda Galanes Santos; Ana Luna Alonso e Silvia Montero Küpper (2012). Traducción de una cultura emergente. La literatura gallega contemporánea en el exterior. Bern, Berlin, Bruxelles, Frankfurt am Main, New York, Oxford, Wien: Peter Lang.

Seixas Seoane, Manuel (2000). “Galicia nas linguas do mundo: inventario de textos en galego e de Galicia traducidos ó albanés, árabe, aranés, arminio, asturiano, baixo saxón, basco, bretón, búlgaro, catalán, checo, chinés, croata e esloveno”. In Rosario Álvarez & Dolores Vilavedra (eds.), Cinguidos por unha arela común. Homenaxe ó profesor Xesús Alonso Montero. Santiago de Compostela: Servizo de Publicacións da Universidade de Santiago de Compostela, 1397-1420.

Toury, Gideon (1995). Descriptive Translation Studies and Beyond. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.

Biobibliografía

Doutora en Filoloxía Galega pola Universidade de Santiago de Compostela, realizou estudos de posgrao na Universidade de Laval (Quebec). Desde 2000 é profesora no Departamento de Tradución e Lingüística da Universidade de Vigo. A súa investigación encádrase en dúas liñas de traballo: dunha banda a Terminoloxía, Linguas de especialidade e a Tradución especializada e, doutra, a Tradución literaria en Galicia. A esta última liña pertence o Catálogo Virtual da Tradución Galega, elaborado no seo do grupo BITRAGA, alén de varias publicacións nas que analiza as relacións do sistema literario galego con outras literaturas a través da tradución.

A tradución d’A esmorga ao catalán, unha viaxe comprometida

Jaume Silvestre Llinares (Universitat Autònoma de Barcelona)

A recente tradución d'A esmorga de Eduardo Blanco Amor ao catalán xorde nun marco de crecente interese pola obra do autor ourensán. Neste relatorio propoñemos analizar o proceso de tradución galego-catalán desde o marco da transculturalidade para suliñar os principais desafíos aos que nos enfrontamos tanto en termos culturais como lingüísticos.

En primeiro lugar, cómpre estabelecer os ligazóns entre Blanco Amor e a cultura catalá para basear os motivos da presente tradución. En efecto, Amor tivo unha relación profusa con escritores cataláns, como Ricard Salvat, que fixo que a súa presenza en Catalunya fose reiterada.

En segundo lugar, trazaremos ás solucións propostas a aqueles elementos dificilmente permeábeis entre ámbolas culturas, con especial atención ás paremias, modismos e léxico do campo 'esmorgante', tan enraizado desde un punto de vista antropolóxico.

Finalmente, a nosa intención é propor unha visión do contido d'A esmorga como un entroido, segundo a teoría de M. Bakhtin. Así, a estrutura da sociedade invértese para conformar un espazo alternativo aos papeis tradicionais. Neste punto xorde un nexo de unión que resulta interesante analizar entre as culturas galegas e catalá, por mor das situacións de opresión lingüística, ademais de diglósica, e cultural que reflicten os personaxes da obra e pola que transitaron e transitan ditas culturas.

Page 32: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

32

Palabras chave: paremia, entroido, tradución, catalá, permeabilidade.

Bibliografía básica

Silvestre, Jaume (2014). La gresca. Pollença: El gall editor.

Bakhtin, M. (1984). Rabelais and His World, trad. por Hélène Iswolsky. Indiana: Indiana University Press.

Alonso Montero, Xesús (2008-2009), ‘Las Letras gallegas, los dramaturgos gallegos y los artistas de Galicia en la vida y en la obra de Ricard Salvat (Primera aproximación)’ RLLCGV, XIV-2008-2009, 157-173.

Biobibliografía

Licenciado en filoloxía inglesa e catalá; máster en Estudos Hispánicos pola Universidade de Kent (Inglaterra) e Doutor pola mesma universidade cun estudo sobre a narrativa do escritor valenciano Ferran Torrent, que obtivo o Premio da Crítica do Institut Interuniversitari de Filologia Valenciana no 2014. O meu campo de interese céntrase na literatura contemporánea, na autobiografía, a transculturalidade literaria e as adaptacións cinematográficas de obras narrativas.

RESUMOS | Panel 1

Cultura da autonomía: política, populismo e parodia

Moderadora: Helena Miguélez-Carballeira (Prifysgol Bangor | Bangor University)

Lugar de celebración: Sala 404, 4º andar

COORDINADORA: Helena Miguélez-Carballeira (Prifysgol Bangor | Bangor University) .

DESCRICIÓN XERAL: os relatorios incluídos neste panel propoñen unha revisión da cultura da autonomía galega, entendida nun sentido amplo como o marco cultural e político hexemónico na Galiza entre a aprobación do Estatuto de Autonomía en 1981 e o momento actual. Dende a perspectiva fornecida pola crítica ás culturas da Transición no estado español, os relatorios centraránse nas diferentes manifestacións da cultura da autonomía galega a nivel institucional, político e discursivo, mais tamén nas formas de parodia que agroman ás súas marxes.

RESUMOS INDIVIDUAIS

Helena Miguélez-Carballeira (Prifysgol Bangor | Bangor University)

“O imaxinario do consenso en Galicia: sentimentalismo, parodia e Os da Ría”

Neste relatorio analizarei os discursos do sentimentalismo na Galiza coma un dos piares que sustentan a imaxinario do consenso político no período democrático español e ofrecerei unha

Page 33: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

33

primeira achega ás posibles críticas e parodias deste discurso que comezan a aparecer nos circuitos culturais non-institucionais galegos. Tomando como punto de partida a crecente bibliografía crítica sobre a chamada Cultura da Transición española (Martínez 2012; Delgado 2014; Quaggio 2014), trazarei as manifestacións específicas deste paradigma cultural na Galicia autonómica, centrándome en exemplos tirados do imaxinario cultural sobre Galicia divulgados en productos culturais de circulación estatal e nas prácticas institucionais de enclaves como a Casa de Galicia en Madrid. Na última parte do relatorio, ofrecerei unha primeira achega ao grupo musical Os da Ría como un exemplo de resposta paródica á Cultura da Autonomía galega.

Palabras chave: Cultura da Transición, Cultura da Autonomía, sentimentalismo, Casa de Galicia en Madrid, Os da Ría.

Bibliografía básica

Delgado, Luisa Elena (2014). La nación singular: Fantasías de la normalidad española (1996–2011). Madrid: Siglo XXI España.

Martínez, Guillem et al. (2012). CT o la Cultura de la Transición: Crítica a 35 años de cultura española. Barcelona: DeBolsillo.

Miguélez-Carballeira, Helena (2013). Galicia, a Sentimental Nation: Gender, Culture and Politics. Cardiff: U of Wales P.

Quaggio, Giulia (2014). La cultura en transición. Reconciliación y política cultural en España, 1976–1986. Madrid: Alianza Editorial.

VVAA. A casa habitada. A colección da Casa de Galicia en Madrid. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, 2008.

Biobibliografía

Helena Miguélez-Carballeira is a Senior Lecturer in Hispanic Studies at Bangor University, and Director of the Centre for Galician Studies in Wales. She is the author of Galicia, a Sentimental Nation: Gender, Culture and Politics (University of Wales Press, 2013).

Bárbara Álvarez Fernández (Universidade de Vigo)

“A folclorización da cultura galega no discurso político actual”

As prácticas culturais, as crenzas e as ideoloxías reflicten e sosteñen as estruturas de poder; pero os que quedan excluídos do poder adáptanse con frecuencia á súa subordinación mediante a creación de formas culturais que expresan prácticas, valores e crenzas oposicionais (González-Millán, 2000: 113). Na nosa análise do libro de viaxes Everything but the Squeal. Eating the whole Hog in Northern Spain, do autor inglés residente en Galicia J. Barlow (Farrar, Straus and Giroux, 2008) e a súa tradución galega, Todo menos o cuiñar. A voltas co porco por Galicia (Franouren, 2010) constatamos a folclorización e o proveito político que o poder oficial tira do capital cultural galego. Un rendemento

Page 34: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

34

do que se beneficia o goberno neo-rexionalista do PPdG, que trata de obviar –posible orixe galega de Cervantes, desaparición das pallozas, por exemplo– ou reducir as diferentes manifestacións culturais –festas gastronómicas e relixiosas– a inofensivas particularidades folclóricas incapaces de ameazar a unidade nacional; mais tamén o discurso nacionalista, que se vale de elementos como o uso da lingua galega, a cultura castrexa ou o Festival de Ortigueira e até a vinculación co pasado celta para crear unha posición diferenciadora. Alén desta instrumentalización ideolóxica das tradicións galegas, non debemos esquecer a dimensión económica que a cultura posúe nunha sociedade capitalista, polo que, nalgúns casos, estas particularidades serán toleradas e mesmo fomentadas: recuperación do porco celta, produtos con denominación de orixe protexida.

Palabras chave: Folclorización, Xunta de Galicia, nacionalismo, cultura galega, rendemento económico.

Bibliografía básica

Barlow, John (2008). Everything but the Squeal. Eating the whole Hog in Northern Spain. New York: Farrar, Straus and Giroux.

___ (2010). Todo menos o cuiñar. A voltas co porco por Galicia, trad. de Bárbara Álvarez Fernández. Ourense: Franouren.

Méndez, Lourdes (2004). Galicia en Europa. El lugar de las artes plásticas en la política cultural de la Xunta. Sada: Ediciós do Castro

Miguélez-Carballeira, Helena (2013). Galicia, a Sentimental Nation: gender, culture and politics. Cardiff: University of Wales Press.

González Millán, Xoán (2000). Resistencia cultural e diferencia histórica: A experiencia da subalternidade. Santiago de Compostela: Sotelo Blanco.

Biobibliografía

Licenciada en Tradución e Interpretación pola Universidade de Vigo (2007) e posúe un máster en Tradución e Paratradución. Está acreditada como tradutora xurada, e traballou como tradutora e intérprete para o Ministerio del Interior. Traduciu o libro de viaxes Everything but the Squeal. Eating the Whole in Northern Spain, de John Barlow, ao galego (Todo menos o cuiñar. A voltas co porco por Galicia, Franouren, 2010) e o castelán (Un año en Galicia. Del cerdo, hasta los andares, Amazon, 2012). Na actualidade realiza a súa tese sobre a imaxe de Galicia na literatura de viaxes en lingua inglesa.

Joseba Gabilondo (Michigan State University)

“The Big Other of Galician Culture: On Manuel Fraga, Populism, and Critical Impossibility”

Page 35: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

35

This paper will study the written work of Manuel Fraga dealing specifically with Galicia, from Galicia ayer, hoy, mañana (1989) to Galicia fin de milenio (1997). The goal is to study the carismatic and popular position occupied by Fraga not only as politician but also as a cultural practitioner. The objective is two-fold. On the one hand, the paper will defend that the political form of populism (Laclau) Fraga articulated in his tenure as Minister of Information and Tourism (1962-1969, “Spain is different”) was formulated from his Galician experience. On the other, the paper will argue that he only fully developed it when he returned to Galicia as president of the Xunta (1990-2005). The paper will further explore how Fraga’s populism was impervious to cultural critique and he held his unchallenged carismatic and populist position to his death, thus creating a critical impossibility. In this respect, the paper will posit Fraga as the Big Other (Lacan) of Galician Culture.

By focusing on the issues of affectivity (Miguélez-Carballeira), populist leadership (Laclau), and carisma (Weber), the paper will conclude that Fraga was more capable than the progressive nationalist block (Xosé Manuel Beiras, Manuel Rivas, etc.) to articulate, through his work, a populist politics and culture that created an equivalence between historical subalternity, caciquismo, and neoliberal/global culture-politics in Galicia. This equivalencial discourse had the retroactive effect of legitimizing Francoism as the necessary past of contemporary Galicia (Francoist morrinha), while, at the same time, articulating a “Galician difference” that, countering nationalism, remained solely regional and Spanish—and thus doubly enjoyable as ideology (Zizek). The paper will conclude that Fraga’s deployment of what could be called “affective populism” made his discourse resiliant to rational critique (including his Ciudade da cultura).

Palabras chave: Manuel Fraga, populism, literature, cultural critique, big Other.

Bibliografía básica

Fraga Iribarne, Manuel (1989). Galicia ayer, hoy, mañana [Pontevedra] Fundación Alfredo Brañas.

____ (1997) Galicia fin de milenio. Barcelona: Planeta.

Lacan, Jacques (1981). The Four Fundamental Concepts of Psycho-Analysis. New York: Norton Co.

Laclau, Ernesto (2007). On Populist Reason. Londres: Verso.

Miguélez-Carballeira, Helena (2013). Galicia, a Sentimental Nation: gender, culture and politics. Cardiff: University of Wales Press.

Biobibliografía

Associate Professor at the Department of Romance and Classical Studies at Michigan State University. He has published several articles on Basque, Galician, and Spanish nationalisms, masculinity, queer theory, and globalization. He is the coeditor of Empire and Terror: Nationalism/Postnationalism in the New Millennium (2004). He is also the author of an essay collection about contemporary Basque literature entitled Remnants of the Nation: Prolegomena to a Postnational History of Basque Literature (2006) and a monograph on Basque novelist Ramon

Page 36: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

36

Saizarbitoria: New York – Martutene: On the Utopia of Basque Postnationalism and the Crisis of Neoliberal Globalization (2013).

RESUMOS | Panel 2

La recepción de la lírica gallego-portuguesa medieval en Argentina. Morriña y estudios académicos al otro lado del Océano Atlántico

Moderadora: Gimena del Rio Riande (SECRIT, CONICET- Universidad de Buenos Aires)

Lugar de celebración: Sala 402, 4º andar

COORDINADORA: Gimena del Rio Riande (SECRIT, CONICET- Universidad de Buenos Aires).

DESCRICIÓN XERAL: el panel propone realizar una pequeña historia de la recepción de la lírica gallego-portuguesa medieval en Argentina, desde la temprana y señera antología de la editorial Emecé, a través de la colección Dorna, publicada en Buenos Aires, en plena Guerra Civil Española (1941), hasta los estudios académicos de la filóloga Nydia Fernández Pereiro o el musicólogo Gerardo Huseby entre mediados y fines del siglo XX, con mención a los llevados a cabo hoy día en el ámbito de la Universidad de Buenos Aires, Universidad Nacional de La Plata y Consejo Nacional de Investigaciones Científicas y Técnicas.

Si bien el primer impulso editorial, centrado en la citada antología, el Florilegio de la Biblioteca Vaticana de Francisco Luis Bernárdez, y ciertas publicaciones del Centro gallego de Buenos Aires, parecen fundarse en un sentimiento de morriña, será la figura de Claudio Sánchez Albornoz, presidente de la República española en el exilio, la que inaugure una nueva etapa para los estudios académicos sobre la lírica gallego-portuguesa en nuestro país.

RESUMOS INDIVIDUAIS

Santiago Di Salvo (Universidad Nacional de La Plata-IdIHCS, CONICET)

“Contribución a los estudios de lírica medieval gallegoportuguesa en Argentina en las décadas de 1950 y 1960”

La contribución de muchos argentinos a los estudios medievales ibéricos durante el siglo XX es un hecho ampliamente conocido y documentado. Otro tanto podría decirse de los aportes brasileños y argentinos a las investigaciones específicas sobre lírica gallegoportuguesa. Es necesario, a esta altura del avance de dichos estudios, retomar y revisar estas publicaciones de diversa magnitud y perspectiva (en especial, la obra de difusión del poeta Francisco Luis Bernárdez y los escritos académicos de Nydia G. B. de Fernández Pereiro), con el propósito de valorar y considerar críticamente su incidencia y su legado. Esta comunicación se propone como un primer resultado de la investigación de algunos miembros proyecto “Tensiones y contactos en la tradición lírica románica de la Edad Media y el Renacimiento hasta sus proyecciones en la Modernidad” (Dir. G. Chicote y S. Disalvo), del IdIHCS y la Facultad de Humanidades y C. de la Educación (UNLP).

Page 37: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

37

Biobibliografía

Doctor en Letras por la Universidad Nacional de La Plata, docente en la cátedra de Literatura Española I (Medieval y Renacentista) de dicha universidad en la Facultad de Humanidades y Cs. de la Educación. Investigador Adjunto CONICET en el Instituto de Investigaciones en Humanidades y Ciencias Sociales. Co-director del proyecto de investigación (Dir. Gloria Chicote) “Tensiones y contactos en la tradición lírica románica de la Edad Media y el Renacimiento hasta sus proyecciones en la Modernidad”.

Germán Pablo Rossi (Universidad de Buenos Aires)

“Cantigas al sur. Estudios y registro musical de repertorios de lírica gallego-portuguesa medieval en Argentina”

Desde mediados del siglo XX hasta nuestros días el repertorio de lírica gallego-portuguesa medieval ha sido objeto de diferentes abordajes musicales. El objetivo de esta ponencia es dar cuenta de algunos de estos trabajos para observar en qué contextos se han desarrollado y en qué medida han impactado e interactuado con las producciones locales y europeas. En relación a los estudios musicológicos es de especial mención el trabajo de Gerardo Huseby con su excelente y aún vigente tesis de fines de los setenta sobre la modalidad en el repertorio de las Cantigas de Santa María y con su producción como investigador y docente. Desde el punto de vista de los registros discográficos se hace interesante destacar la inclusión de los repertorios de Cantigas de Santa María de Alfonso el sabio y Cantigas de Amigo de Martin Codax en grabaciones del grupo Pro Música del Rosario y del Conjunto Música Ficta de Buenos Aires, y del Conjunto Languedoc de El Bolsón. El director de este conjunto, Marcelo García Morillo, se dedicó incluso desde la luthería a la reconstrucción de instrumentos musicales en base a la iconografía del Pórtico de la Gloria de Santiago de Compostela y de los manuscritos de las Cantigas de Santa María.

Biobibliografía

Licenciado en Artes con Orientación en Música y Profesor en Enseñanza Media y Superior en Artes. Es docente de la materia Evolución de los Estilos I (Edad Media) de la carrera de Artes en la Facultad de Filosofía y Letras de la Universidad de Buenos Aires y director de los ensambles de música medieval Occursus y Labor Intus.

Gimena del Rio Riande (SECRIT, CONICET- Universidad de Buenos Aires)

“Los Cancioneros en Argentina”

La desdichada década del cuarenta española impactó, a través de sus exiliados, de distintos modos en la sociedad y la cultura de la República Argentina. Dentro del ámbito editorial la temprana y señera antología Poesía gallega medioeval de los siglos XII al XV, publicada por Emecé en Buenos Aires en plena Guerra Civil Española (1941) por un encubierto Luis Seoane en su colección Dorna, puede leerse como un hito en lo que hace a la circulación y recepción de la lírica gallego-portuguesa en nuestro país y como una muestra de la importancia de esta en el patrimonio cultural gallego. Este

Page 38: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

38

primer impulso, seguido por la edición divulgativa de algunas cantigas en el Florilegio de la Biblioteca Vaticana de Francisco Luis Bernárdez en 1952 y la de ciertas publicaciones del Centro Gallego de Buenos Aires, que parece fundarse en un sentimiento de morriña de quien está lejos de su tierra, se erigirá en producción académica con la obra de Claudio Sánchez Albornoz, presidente de la República española en el exilio. Sánchez Albornoz inaugurará una nueva etapa para los estudios sobre España y sobre Galicia y la lírica gallego-portuguesa en nuestro país.

Biobibliografía

Investigadora en el Seminario de Edición y Crítica Textual del CONICET, imparte seminarios de grado y posgrado en la Universidad de Buenos Aires y en la UNED (Madrid). Es Doctora en Filología Románica con una tesis doctoral sobre lírica gallego-portuguesa medieval y Magister en Estudios Literarios por la Universidad Complutense de Madrid, y Experta en Investigación y recuperación del patrimonio literario por la Universidad Autónoma de Madrid.

16:00 – 17:00 Desprazamento ao Instituto Galego-Arxentino Santiago Apóstol, Paso 51,

Bos Aires (Mapa : http://goo.gl/dQ3XlE)

17:00 – 18:30 Ciclos de diálogos (Instituto Galego-Arxentino Santiago Apóstol, Paso 51,

Bos Aires, salón auditorio)

Asociacionismo étnico e identidade

Alejandro Fernández (Universidad Nacional de Luján) María Liliana da Orden (Universidad de Mar del Plata) Carlos Zubillaga (Universidad de la República, Uruguai)

Organizado polo Consello da Cultura Galega

Coordinador: Marcelino X. Fernández Santiago

RESUMOS INDIVIDUAIS

Marcelino X. Fernández Santiago (Consello da Cultura Galega)

“Asociacionismo étnico e identidade”

Coa constitución de forma case simultánea en 1879 dos primeiros Centros galegos en Bos Aires, A Habana e Montevideo, iníciase un proceso de creación de asociacións étnicas galegas na emigración,

Page 39: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

39

que vai perdurar até os nosos días e que se vai estender xeograficamente por todos os países con presenza galega.

Estas asociacións tiveron un rol moi importante na creación e mantemento dunha identidade galega nas colectividades de emigrantes; converténdose nos espazos de sociabilidade dos emigrantes, pero tamén en lugares que garantiron a existencia dunha cultura propia diferenciada nos países de acollida; ao tempo que favorecían as relacións coas súas sociedades de orixe, mediante o envío de remesas económicas e inmateriais a Galicia.

Estas entidades asumiron diferentes formas e finalidades -asociacións recreativas, asistenciais, mutuais, instrutivas, etc. Así mesmo, presentan diferenzas no seu ámbito de actuación, pois encontramos, xunto á pequenas sociedades microterritorais de referencia parroquial ou local, outras de ámbito provincial ou galego.

Biobibliografía

Coordinador técnico do Arquivo da Emigración Galega do Consello da Cultura Galega, onde desenvolve diferentes proxectos sobre a historia da emigración e para a recuperación da memoria das colectividades galegas no exterior.

Licenciado en Xeografía e Historia pola Universidade de Santiago de Compostela (1987). Realiza os estudios de doutoramento (1987-1989) no programa de Estudios Contemporáneos, presentando un traballo de investigación sobre as migracións estacionais dos segadores galegos a Castela.

Co-autor, xunto con R. Villares, do libro Historia da emigración galega a América (Santiago de Compostela, 1996), é coordinador de publicacións Base bibliográfica da emigración galega (Santiago de Compostela, 1997), Repertorio da prensa galega da emigración (Santiago de Compostela, 1998). Presentou diversas comunicacións sobre a emigración galega en Congresos e Seminarios, e é autor de artigos sobre esta temática, entre os que podemos citar: “Da Terra Chá a Castela: as migracións estacionais dos segadores galegos a Castela no século XX” (Santiago de Compostela, 1995), “O patrimonio cultural galego na emigración: Arxentina” (Santiago de Compostela, 1996); “Asociacionismo étnico e consideracione sociale: gli emigranti galiziani in Argentina (1879-1950)” (Cesena, 1999), “Asociacionismo gallego en Buenos Aires (1936-1960)” (Bos Aires, 2001), I Congreso da Emigración Galega (edición facsimilar), entre outros.

Alejandro Fernández (Universidad Nacional de Luján)

“Las asociaciones y la prensa en la emigración española a la Argentina: una aproximación comparativa”

La exposición estará dedicada a las asociaciones de los inmigrantes españoles en Argentina, tratando de emplear una aproximación de tipo comparativo con lo acontecido en otros países de América del Sur. En primer lugar se explicará la difusión del mutualismo como sistema de asistencia y previsión, comparando sus características con la de las asociaciones de beneficencia. Sobre todo se prestará atención a la discusión sobre el carácter innovador de las sociedades de ayuda mutua, debatiendo el grado de autonomía que implicaban respecto de los grupos dominantes de la colectividad española. A

Page 40: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

40

continuación se indagará en las asociaciones de tipo cultural y recreativo, y en las razones por las cuales su desarrollo estuvo vinculado con el del regionalismo. Las formas de liderazgo brindarán la ocasión para recordar la vinculación del desarrollo del asociacionismo con la movilidad social en los países latinoamericanos de inmigración, explicando de qué modo los grupos encumbrados de la colectividad trataron de formalizar su ascendiente en el mundo de las asociaciones étnicas. Por último, se considerarán las relaciones entre asociacionismo y prensa étnica, ejemplificando con el papel de algunos periodistas relevantes por su condición de dirigentes de las instituciones étnicas.

Biobibliografía

Doctor en Historia por la Universidad de Barcelona y Magister en Ciencias Sociales por la FLACSO. Docente e investigador de la Universidad Nacional de Luján, donde dirige la Maestría en Historia Social. Ha publicado cuatro libros y numerosos artículos sobre inmigración y exilio españoles en Argentina. Ha sido profesor visitante en universidades de España, Italia y Francia. Co-dirige la revista Estudios Migratorios Latinoamericanos.

María Liliana da Orden (Universidad de Mar del Plata)

“El asociacionismo gallego en la Argentina, un balance en perspectiva secular”

En el contexto de la historiografía sobre las migraciones y del asociacionismo gallego en particular, buscamos trazar un panorama de las formas de asociacionismo de este colectivo en Argentina en el largo plazo, desde fines del siglo XIX, cuando el movimiento de peninsulares de ese origen comenzó a destacarse, hasta el período de posguerra y el fin de esa afluencia. Se diferenciarán las prácticas sociales y culturales a lo largo del período teniendo en cuenta las distintas oleadas y colectivos, las características de la sociedad receptora donde surgieron y se desenvolvieron estas entidades así como la situación en la tierra de origen. A la luz de una concepción cultural de la identidad, se pondrá en evidencia la historicidad de las trayectorias y el distinto papel que desempeñó el asociacionismo entre estos inmigrantes y se intentará dar cuenta de cuestiones pendientes de análisis para una agenda futura.

Biobibliografía

Profesora y Licenciada en Historia por la Universidad Nacional de Mar del Plata, Doctora en Geografía e Historia por la Universidad de Oviedo (España). Profesora Titular regular del Departamento de Historia, Facultad de Humanidades (UNMDP) y codirectora del Grupo Movimientos Sociales y Sistemas Políticos en la Argentina Moderna del Centro de Estudios Históricos. Es autora de los libros Historia(s) de la inmigración asturiana en Mar del Plata (2014); Una familia y un océano de por medio. La emigración gallega a la Argentina: Una historia a través de la memoria epistolar (2010); Inmigración española, familia y movilidad social en la Argentina Moderna. Una mirada desde Mar del Plata (2005). Ha compilado con Julio C. Melon las siguientes obras Organización política y Estado en tiempos del peronismo y Prensa y peronismo. Discursos, prácticas,

Page 41: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

41

empresas 1943-1958. Ha publicado artículos en revistas especializadas del país y del exterior (Estudios Migratorios Latinoamericanos, Historia Social, Estudios Migratorios, Storia Urbana, entre otras).

Carlos Zubillaga (Universidad de la República, Uruguai)

“Asociacionismo galego de emigración: entre inclusión e elitismo”

Na miña intervención abordarei a tensión existente nas sociedades de emigrantes entre os obxectivos de inclusión (a máxima cobertura de afiliación) e o risco do elitismo (xuntanza de iniciados), así como da necesidade de precisar o concepto de "identidade", sempre en referencia ó caso de Uruguai.

Biobibliografía

Licenciado en Ciencias Históricas por la Universidad de la República (Uruguay). Doctor en Historia por la Universidad de Buenos Aires (Argentina). Catedrático de Teoría y Metodología de la Historia en la Facultad de Humanidades y Ciencias de la Educación (Universidad de la República). Investigador Activo del Sistema Nacional de Investigadores (Agencia Nacional de Investigación e Innovación, Uruguay). Académico de Honor de la Real Academia Galega. Ex integrante del Comité Ejecutivo del Consejo Latinoamericano de Ciencias Sociales (CLACSO) con sede en Buenos Aires. Ex Decano de la Facultad de Humanidades y Ciencias de la Educación (Universidad de la República). Ex Miembro de la Comisión de Patrimonio Cultural de la Nación (Uruguay). Profesor invitado en las Universidades de Buenos Aires, Mar del Plata y Tandil (en Argentina), y en las Universidades Complutense de Madrid, de Santiago de Compostela, de Valladolid y de Oviedo (en España). Autor de más de cuarenta libros de temas históricos publicados en Montevideo, Buenos Aires, Madrid, Turín y Santiago de Compostela. Autor de un centenar de artículos en revistas científicas especializadas de Argentina, México, España, Italia, Estados Unidos y Uruguay.

18:30 – 19:30 Inauguración da exposición 53 páxinas das nosas letras do Parlamento de Galicia, a Xunta de Galicia e a RAG (Instituto Arxentino-Galego Santiago Apóstol, Paso 51, Bos Aires [Mapa: http://goo.gl/dQ3XlE])

Intervirán: Pilar Rojo (Presidenta do Parlamento de Galicia), Valentín García Gómez (Secretario Xeral de Política Lingüística), Henrique Monteagudo (Secretario da

Real Academia Galega), Rosario Álvarez (vicepresidenta do Consello da Cultura Galega)

19:30 – 20:00 Pausa para visitar a mostra

20:00 – 21:00 Espectáculo artístico | Instituto Arxentino-Galego Santiago Apóstol, Paso 51, Buenos Aires (salón auditorio, mapa: http://goo.gl/dQ3XlE)

Herba da Boa

Page 42: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

42

Page 43: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

43

Martes, 7 de abril

9:00 – 11:00 Paneis 11, 4 e 14 | Mesa de relatorios 13 e 7 (Instituto de Altos Estudios Sociales (IDAES) da UNSAM, Paraná 145, 5º piso) (Mapa: http://goo.gl/Z3s3tr)

Máis información e resumos, cf. Infra

[Mesa 13. Linguas en contacto]

1. Contacto de linguas na Televisión de Galicia. Perspectivas de análise | Sonia Varela Pombo (Universitat Autònoma de Barcelona)

2. Lingua galega: identidade, autenticidade ou hibridación | Xosé Ramón Freixeiro Mato (Universidade da Coruña)

3. O galego como lingua de contacto esquecida | Carsten Sinner (Universität Leipzig)

Moderadora: Elisa Fernández Rei (Universidade de Santiago de Compostela)

Lugar de celebración: Sala 602, 6º andar

[Mesa 7. Tradución II] 1. A imaxe de Galicia na literatura de viaxes en

lingua inglesa: así nos viron e así nos quixemos amosar | Bárbara Álvarez Fernández (Universidade de Vigo)

2. Tradución e identidade na publicidade de produtos galegos | Paloma López Serrapio (University of Birmingham)

3. Políticas de autotradución na literatura galega actual: re-creación, apropiación, resistencia | Olga Castro (Aston University)

Moderadora: Olga Castro (Aston University)

Lugar de celebración: Sala 402, 4º andar

Page 44: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

44

[Panel 11] 1. El exilio gallego y sus vinculaciones con el

ámbito asociativo hispánico, y galaico en particular de la ciudad de Buenos Aires | Laura Fasano (Universidad de Buenos Aires)

2. Los gallegos de O Porriño y sus instituciones en Buenos Aires (1916- 1938) | Alejandra Noemí Ferreyra (Universidad de Buenos Aires | Centro de Estudios Sociales de América Latina | CONICET)

3. El arribo de gallegos a Buenos Aires durante la segunda posguerra: una aproximación al caso de los inmigrantes brigantinos (1949-1952) | Denise Rocío Ganza (Universidad de Buenos Aires)

4. La temprana inmigración gallega en Buenos Aires: los mecanismos de integración en la sociedad porteña | Nadia Andrea de Cristóforis (Universidad de Buenos Aires | CONICET)

5. Una voz gallega en el Plata ante la hecatombe europea. El Eco de Galicia y la Primera Guerra Mundial | María Inés Tato (CONICET | Universidad de Buenos Aires)

Las emigraciones gallegas en los siglos XIX y XX: orígenes, destinos,

mecanismos de traslado y formas de integración

Moderadora: Nadia Andrea de Cristóforis (Universidad de Buenos Aires | CONICET)

Lugar de celebración: Sala 404, 4º andar

[Panel 4] 1. Palabra de mujer atravesando el colectivo

gallego | Patricia Isabel Alonso e María Rosa Iglesias (Asociación Herbas de Prata)

2. Tira a Língua. O grupo de conversa galega | Susana Blanco e Octavio Fernández (Tira a Lingua)

3. O Terzo da Fala: A lingua viva en Bos Aires | Isabel Agustina Cid e Gisela Susana Barbeito (Terzo da Fala)

4. El teatro gallego en Buenos Aires en la actualidad | Marcela Fernández Señor (Asociación Echando Raíces), e Walther Sánchez Rodriguez (Investigador independente)

De las tradicionales sociedades parroquiales a las nuevas agrupaciones

de difusión de la cultura gallega

Moderadora: Mariela Tilve Rouco (Fundación Xeito Novo de Cultura Gallega)

Lugar de celebración: Sala 302, 3º andar

Page 45: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

45

[Panel 14] 1. Do Grande Milagre jacobeu ao Auto da compadecida de Ariano Suassuna: aspectos da transculturação ocorrida | Maria do Amparo Tavares Maleval (Universidade do Estado do Rio de Janeiro)

2. A Pedra do Reino, de Ariano Suassuna, e a recriação da Demanda do Santo Graal | Mariângela Monsores Furtado Capuano (Colégio Pedro II – Rio de Janeiro)

3. Atualizações do medievo galaico- português na música e cultura brasileira | Lenora Pinto Mendes (Universidade Federal Fluminense)

Ressonâncias do medievo na música, literatura e cultura galega, brasileira e

portuguesa

Moderadora: Maria do Amparo Tavares Maleval (Universidade do Estado do Rio de Janeiro)

Lugar de celebración: Sala 600, 6º andar

RESUMOS | Mesa 13. Linguas en contacto Moderadora: Elisa Fernández Rei (Universidade de Santiago de Compostela)

Lugar de celebración: Sala 602, 6º andar

Contacto de linguas na Televisión de Galicia. Perspectivas de análise

Sonia Varela Pombo (Universitat Autònoma de Barcelona)

No presente relatorio trataremos de reflexionar sobre o contacto de linguas nos medios de comunicación galegos, nomeadamente en programas da Televisión de Galicia (TVG) de diferentes categorías (divulgativos, humorísticos e informativos). A escolla de variedade de formatos ten como obxectivo a análise da variación no uso de interferencias lingüísticas detectadas en diferentes rexistros −estándar oral, coloquial mediatizado e coloquial real.

Pretendemos con este estudo non só elaborar un inventario das interferencias lingüísticas rexistradas no corpus, senón que procuraremos adoptar unha aproximación pragmática. Con frecuencia as intencións de persuasión, a caracterización de personaxes, o achegamento ao interlocutor, a empatía ou a priorización da comunicación explican o recurso á interferencia lingüística nos programas televisivos.

Palabras chave: contacto de linguas, interferencias, variación lingüística, pragmática, medios de comunicación

Bibliografía básica

Bassols, Margarida e Anna M. Torrent (2006). “El català dels xòumans. Empatia lingüística amb el receptor”. In S. Martí (coord.), Actes del 13è Col·loqui Internacional de Llengua i Literatura Catalanes. Vol. II. Barcelona: Publicacions de l’Abadia de Montserrat, 29-42.

Page 46: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

46

Dobao, Antón (2008): “Os modelos orais nos medios de comunicación”. In Elisa Fernández Rei e Xosé Luís Regueira Fernández (eds.), Perspectivas sobre a oralidade. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega: Instituto da Lingua Galega, 219-234.

Kabatek, Johannes (2000). Os Falantes como lingüistas: tradición, innovación e interferencias no galego actual. Bello, María Xesús (trad.); Regueira, Xosé Luís (prol.). Vigo: Edicións Xerais de Galicia.

Regueira, Xosé Luís (2005). “Estándar oral”. In Rosario Álvarez e Henrique Monteagudo (eds.), Norma lingüística e variación. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega & Instituto da Lingua Galega, 69-95.

Monteagudo, X. H. (2013). Contacto de linguas, hibrididade, cambio: contextos, procesos e consecuencias. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega & Instituto da Lingua Galega. Dispoñible en: http://consellodacultura.gal/mediateca/extras/d4dc53_Simposio% 20ILG%202010_definitivo.pdf

Biobibliografía

Licenciada en Filoloxía Galega pola Universidade de Santiago de Compostela (USC). Profesora lectora de lingua, literatura e cultura galegas na Universitat Autònoma de Barcelona (UAB) e actualmente coordinadora académica do Mínor en Estudos Galegos na mesma universidade.

Perspectivas de análise Lingua galega: identidade, autenticidade ou hibridación

Xosé Ramón Freixeiro Mato (Universidade da Coruña)

Esta proposta parte da consideración do valor de identidade que achega o idioma propio da Galiza na sociedade galega, aínda que hoxe non sexa unanimemente admitido como elemento esencial ou imprescindíbel da identidade galega e se estenda cada vez máis o discurso da identidade múltipla; aínda así, semella claro que para moitas persoas a lingua galega funciona como factor definidor da súa propia identidade persoal ou grupal. Ora, na Galiza conviven diferentes variedades lingüísticas, que van do galego estándar ao castelán modelar, pasando por outras modalidades híbridas que mesturan elementos de ambas en diversos graos; e as persoas galegofalantes non se identifican tanto coa variedade estándar, que en moitos casos senten como estraña e artificial, como coa súa variante local, polo xeral moi castelanizada, a se dar inclusive a circunstancia de en ocasións seren os castelanismos léxicos os que son sentidos como termos propios, en canto as formas propiamente galegas se perciben como alleas. A partir desta situación, tentaranse ponderar os distintos posicionamentos que na actualidade están presentes no debate lingüístico na Galiza: defensa das variedades híbridas, nomeadamente o castrapo, como novo paradigma da modernidade que vén resolver o conflito lingüístico preexistente, tolerancia cos castelanismos presentes na fala popular dentro dunha liña tendente á consolidación do galego estándar na escrita, ou aposta decidida na calidade lingüística tanto na escrita como na oralidade, sen concesións ás interferencias, como única fórmula posíbel para revitalizar o galego e garantir o seu futuro. Na proposta que aquí se presenta optarase por esta última

Page 47: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

47

alternativa e achegaranse as razóns xustificativas, a se desbotar a hibridación como solución para as linguas minorizadas por xogar sempre en prol das linguas dominantes.

Palabras chave: galego, identidade, autenticidade, hibridación, calidade da lingua

Bibliografía

Gugenberger, Eva, Henrique, Monteagudo e Gabriel Rei-Doval (eds.) (2013). Contacto de linguas, hibrididade, cambio: contextos, procesos e consecuencias. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega.

Kabatek, Johannes (2011). “Algunos apuntes acerca de la cuestión de la «hibridez» y de la «dignidad» de las lenguas iberorrománicas”. In Yolanda Congosto e Elena Méndez (coords.), Variación lingüística y contacto de lenguas en el mundo hispánico: in memoriam Manuel Alvar. Madrid: Iberoamericana, 271-289 [http://www.uni-tuebingen.de/kabatek/hibrid.pdf]

Maurais, Jacques (1999). La qualité de la langue: un projet de société. [Québec]: Conseil de la Langue Française [http://www.cslf.gouv.qc.ca/publications/pubb147/b147.pdf]

Regueira, Xosé Luís (2012). “Autenticidade e calidade da lingua: purismo e planificación lingüística no galego actual”, Estudos de Lingüística Galega 4, 187-201.

Sanmartín Rei, Goretti (2009). Nos camiños do entusiasmo. Calidade da lingua e planificación lingüística. Vigo: Xerais.

Biobibliografía

Estudou Maxisterio e traballou como profesor de Ensino Primario durante uns anos. Licenciado posteriormente en Filoloxía Románica e en Filoloxía Galego-Portuguesa pola Universidade de Santiago de Compostela, exerceu a docencia no Ensino Medio. En 1992 doutorouse cunha tese sobre Noriega Varela e a edición crítica da súa obra completa, lida na Universidade da Coruña, e en 1993 incorporouse a esta institución como profesor universitario. Na actualidade é catedrático da Área de Filoloxías Galega e Portuguesa na Facultade de Filoloxía desta universidade, onde desenvolve tarefas docentes e investigadoras, nomeadamente sobre gramática, estilística e sociolingüística galegas.

O galego como lingua de contacto esquecida

Carsten Sinner (Universität Leipzig)

O contacto entre o galego e o español, dúas linguas iberorrománicas estreitamente emparentadas, ao contrario do que ocorre no caso do contacto do español con outras linguas, como o catalán, analizouse moi pouco. É aínda máis escaso o que se sabe sobre o contacto da lingua galega co español en América. A diferenza do que pode constatarse no caso do contacto con linguas inmigrantes como o italiano, o inglés, o francés, o alemán, ou ata o danés, en Arxentina, case non se considera o contacto entre aquelas linguas iberorrománicas irmás.

Page 48: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

48

A nosa contribución pretende indagar, principalmente, no feito curioso de que o galego non atraeu nunca o interese dos estudosos arxentinos da lingüística ou da lingüística hispánica en xeral, nin da lingüística hispánica dedicada ao estudo da lingua nacional arxentina, o que se relacionará cos prexuízos culturais existentes no país riopratense para cos galegos. Despois, presentaranse uns casos de influxo lingüístico da lingua galega sobre o castelán de Arxentina. Como base da presentación serviron o baleirado da literatura lingüística existente e diferentes estudos empíricos realizados durante os últimos anos no seo do grupo de investigación de contactos lingüísticos entre linguas iberorrománicas, radicado no Departamento de Lingüística Aplicada e Translatoloxía da Universidade de Leipzig.

Palabras chave: contacto, prexuízos, sociolingüística, gramática, consciencia

Bibliografía

Barrios, Graciela e Rita Rivero (1997). “El proceso de asimilación lingüística en los inmigrantes gallegos residentes en Montevideo”, Anuario del Centro de Estudios Gallegos, 45-73.

Devoto, Fernando (2002). “In Argentina”. In Piero Bevilacqua (ed.), Storia dell’emigrazione italiana. Roma: Donzelli, 25-54.

Devoto, Fernando J. (2000). “Imigração Européia e Identidade Nacional nas Imagens das Elites Argentinas (1850-1914)”. In Boris Fausto (ed.) (2000), Fazer a América. A Imigração em Massa para a América Latina. São Paulo: Universidade de São Paulo, 33-60.

Fontanella de Weinberg, María B. (1979). La asimilación lingüística de los inmigrantes. Mantenimiento y cambio de lengua en el sudoeste bonaerense. Bahía Blanca

García González, Constantino (1976): “Interferencias lingüísticas entre gallego y castellano”, Revista Española de Lingüística 6/2, 327-343.

Gugenberger, Eva (no prelo). Theorie und Empirie der Migrationslinguistik. Mit einer Studie zu den Galiciern und Galicierinnen in Argentinien. LIT-Verlag.

Güida, Eva-Maria (1993). Studien zum argentinischen Spanisch. Deverbale Substantivbildungen auf ada/-ida, -miento und -dura. Frankfurt am Main u. a.: Lang.

Novicov, Venceslao (1979). “Acerca de la influencia del gallego en el empleo de las formas indicativas en -ra en el español de América”, Verba 6, 225–234.

Sinner, Carsten (2005). “El estudio de las consecuencias lingüísticas de la emigración y de la emigración de retorno”, Analecta Malacitana 28:1, 141-161.

Biobibliografía

Estudos universitarios en Berlín, Barcelona e Lisboa, licenciatura en Tradución (español, portugués – alemán), doutorado sobre o castelán falado en Cataluña, habilitación sobre linguaxes técnicas en

Page 49: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

49

portugués. Dende 2008, Catedrático de Lingüística e Translatoloxía das Linguas Iberorrománicas na Universidade de Leipzig, Alemaña.

RESUMOS | Mesa 7. Tradución II Moderadora: Olga Castro (Aston University)

Lugar de celebración: Sala 402, 4º andar

A imaxe de Galicia na literatura de viaxes en lingua inglesa: así nos viron e así nos quixemos amosar

Bárbara Álvarez Fernández (Universidade de Vigo)

De acordo coas teorías da identidade social, un grupo ou nación pode ser definido polo que os habitantes pensan de si mesmos (características inclusivas), os elementos ideosincráticos que os diferencian doutros grupos (características exclusivas); e polo que os outros consideran representativo dese grupo. Alén disto, o concepto de nación como comunidade imaxinada (B. Anderson, 1997: 23) permite considerar a literatura como un medio para comprender as diferentes representacións de identidade. Baseándonos nestes principios metodolóxicos, na nosa comunicación analizamos a imaxe de Galicia na literatura de viaxes en lingua inglesa e as súas traducións galegas.

Pártese da hipótese inicial de que se trata dunha imaxe negativa, reflectida e propagada nas numerosas obras de autores españois, pois a transmisión da cultura está inserida nun contexto de estruturas de poder no que hai axentes condicionados por ditas estruturas, que inclúen o poder económico e político (P. Bourdieu, 1997). Así mesmo, deféndese a hipótese de que esta imaxe foi mudando ao longo dos séculos, polo que o corpus de traballo inicial estará constituído por obras que abranguen dende o século xix ata a actualidade, o que permitirá levar a cabo un estudo diacrónico.

Finalmente, tendo en conta que a tradución tamén é un proceso de manipulación cultural (Lefevere, 1992), formúlase a posibilidade de que a incorporación ao sistema literario galego se debeu a intereses puntuais e concretos por parte de editoriais, institucións ou tradutores para xerar un contra discurso, con o usen obxectivos políticos. Para tal fin, realizamos unha análise textual e paratextual das obras seleccionadas e, deste xeito, determinar os elementos ideolóxicos ou elementos paratradutores que gobernan o proceso tradutor.

Palabras chave: literatura de viaxes, tradución, paratradución, industria cultural, sistema literario.

Bibliografía

Anderson, Benedict (1997). Comunidades imaginadas. Reflexiones sobre el origen y la difusión del nacionalismo. México D.F.: Fondo de Cultura Económica.

Arias-Andreu Rodríguez, Xan (2011). Viaxeiros por Galicia. A Coruña: Trifolium.

Bourdieu, Pierre (1997). Razones prácticas: Sobre la teoría de la acción. Barcelona: Anagrama.

Page 50: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

50

Garrido Vilariño, Xoán M. (2005). “Texto e Paratexto. Tradución e Paratradución”, Viceversa 9-10, 31-39.

González-Millán, Xoán (1994). “Cara unha teoría da traducción para sistemas literarios ‘marxinais’. A situación galega”, Viceversa 1, 63-72.

Biobibliografía

Licenciada en Tradución e Interpretación pola Universidade de Vigo (2007) e posúe un máster en Tradución e Paratradución. Está acreditada como tradutora xurada, e traballou como tradutora e intérprete para o Ministerio del Interior. Traduciu o libro de viaxes Everything but the Squeal. Eating the Whole in Northern Spain, de John Barlow, ao galego (Todo menos o cuiñar. A voltas co porco por Galicia, Franouren, 2010) e o castelán (Un año en Galicia. Del cerdo, hasta los andares, Amazon, 2012). Na actualidade realiza a súa tese sobre a imaxe de Galicia na literatura de viaxes en lingua inglesa.

Tradución e identidade na publicidade de produtos galegos

Paloma López Serrapio (University of Birmingham)

Nunha sociedade cada vez máis globalizada, as empresas galegas tenden a concibir campañas publicitarias que son distribuídas tanto a nivel nacional como internacional a fin de ensanchar os seus mercados. A orixe galega dos produtos engade un referente de calidade e prestixio que pode convencer a clientela. Así é que os anuncios de produtos galegos presentan marcadores e representacións culturais que indican a súa procedencia. Os tradutores deben considerar e procesar estes marchadores conforme aos requisitos do encargo de tradución. Amais, no caso galego, a lingua é tamén un importante elemento identificador que pode revalorizar o produto e crear vínculos que influencien o consumidor. Con todo, a relación asimétrica que existe entre o galego e o castelán reflíctese na escolla de lingua e nas dinámicas de tradución destes anuncios. Por último, os publicistas manipulan e engaden significado a estas representacións culturais para conseguir o seu obxectivo: diferenciarse da competencia. A frecuente repetición destes marcadores permite que poidan ser decodificados rapidamente pola audiencia, mais tamén reforza imaxes e estereotipos que participan na construción da identidade galega.

O presente estudo considera a natureza e características da publicidade de produtos galegos partindo da análise da publicidade das páxinas web de empresas que contan co selo de garantía de Galicia Calidade. Que lingua escollen as empresas galegas para vender os seus produtos? Que estratexias lingüísticas empregan os publicistas e como son traducidas? Que papel xoga a publicidade na construción e proxección da identidade galega?

Palabras chave: publicidade en Galicia, linguas, tradución, marcadores culturais, construción da identidade.

Page 51: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

51

Bibliografía

Beller, M. and J. Leerssen (eds.) (2007), Imagology. The cultural construction and literary representation of national characters. Amsterdam/New York: Editions Rodopi.

López Silvestre, F. and R. Lois Gonzáles (2007). “From political construct to tourist souvenir – building the “National” landscape through advertising in Galicia”, Social Geography Discussions, Vol. 3.

Odber de Baubeta, P. et al .(ed) (2003). Advertising and Identity in Europe. The I of the Beholder. Bristol: Intellect Books.

Ramallo, F. F. and G. Rei Doval (2007). Vender en Galego. Comunicación, Empresa e Lingua en Galicia. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega.

Valdés Rodríguez, C. (2001). “Extranjerización y adaptación en la traducción de espots publicitarios”. In F. Chaume & R. Agost (eds.), La traducción en los medios audiovisuales. Castelló: Universitat Jaume I.

Biobibliografía

Completou a licenciatura de Tradución e Interpretación na Universidade de Vigo no ano 2011. Na actualidade traballa como lectora de lingua, literatura e cultura galegas na Universidade de Birmingham (Reino Unido) onde desenvolve actividades de docencia e de organización de actividades de difusión e promoción da cultura galega. De maneira simultánea, está a realizar un mestrado de investigación co título “Translation, advertising and identity in Galicia(n)” baixo a supervisión da Dra. Patricia Odber de Baubeta.

Políticas de autotradución na literatura galega actual: re-creación, apropiación, resistencia

Olga Castro (Aston University)

En tanto que elemento clave para a comunicación intercultural, a tradución constitúe unha forza mediadora moi poderosa no contexto actual da globalización transnacional. Se a tradución supón unha actividade fundamental para o entendemento das culturas e sociedades contemporáneas, daquela a tradución literaria desempeña un papel vital na internacionalización dos mercados culturais e editoriais. De feito, a tradución literaria non só inflúe no desenvolvemento dos sitemas literarios e na construción do canon, senón que tamén constitúe un marcador do status dun país no sistema económico global. Xa que logo, investigar os "literary world maps", en palabras de José Lambert (1999), semella un labor primordial tanto para investigadoras/es en tradución como para axentes do campo cultural. Este é xustamente o punto de partida do meu relatorio, no que analizarei as rutas da literatura de autoría feminina traducida ao galego durante o século XXI. O meu obxectivo é avaliar o papel político da tradución na construción das identidades de xénero e culturais desde un enfoque feminista e poscolonial. Se, como manifestou Even-Zohar (1990), para as literaturas periféricas (como a galega) a literatura traducida é un recurso de fornecer alternativas, a miña análise achegará unha ferramenta crítica para revelar que criterios se adoptan na actualidade na construción do canon literario en Galiza: Que autoras se traducen ao galego? Que tradicións literarias representan esas

Page 52: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

52

autoras? De que sistemas de partida chegan? En que período histórico se inscriben as súas producións literarias? E, por último, a escolla destas autoras vai en liña cos debates actuais no seo dos estudos feministas transnacionais e as súas reivindicacións a prol unha solidariedade activista e política entre mulleres de contextos marxinais/marxinados?

Palabras chave: feminismo transnacional, políticas de tradución, canon galego, literatura de autoras, escritoras.

Bibliografía

Amirel, A. e Suhair Maja, L. (2000). Going Global: The Transnational Reception of Third World Women Writers. Nova York e Londres: Garland.

Biblioteca Dixital da Tradución Literaria Galega, en: http://www.bibliotraducion.uvigo.es/

Costa, C. de Lima (2006). “Lost (and Found?) in Translation: Feminisms in Hemispheric Dialogue”. Latino Studies 4, 62-78.

Fouces González, Covadonga (2011). La traducción literaria y la globalización de los mercados culturales. Granada: Comares.

Lambert, J. (1991). “In quest of literary world maps”. En: Harald, K. e P. F. Armin (eds.) Interculturality and the historical study of literary translations. Berlín: Erich Schmidt, 133-144.

Even-Zohar, I. (1990). “Polysystem Studies.” Poetics Today 11: 1, 1–268.

Luna, A. (2013). “Análise da tradución literaria cara ao galego. Fitos e tendencias nos primeiros anos do século XXI”. In X. M. Mosquera Carregal (ed.), Lingua e Tradución. A Coruña: Servizo de Publicacións, 101-126.

Miguélez-Carballeira, H. (2013). Galicia, a sentimental nation. Gender, Culture and Politics. Cardiff: University of Wales Press.

Romero, E.R. (2012). Contemporary Galician Culture in a Global Context. Movable Identities. Lanham, Maryland: Lexington Books.

Biobibliografía

Profesora de Estudos de Tradución na Aston University (Birmingham) e investigadora no proxecto Corpos en Tránsito: Os mercados culturais na globalización: a produción, circulación e recepción da diferenza. Editou o monográfico “Gender and Translation” na revista Gender and Language (2013) e é coautora da monografía Feminismos (Xerais, 2013). Na actualidade está a coeditar con María Liñeira o número especial “Físgoas ao descuberto. Interrupcións na textualidade galega do último século” na revista Abriu: estudos de textualidade do Brasil, Galicia e Portugal, e exerce o cargo de vicepresidenta da Asociación Internacional de Estudos Galegos. Para máis información: http://www.aston.ac.uk/lss/staff-directory/castro/

Page 53: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

53

RESUMOS | Panel 11

Las emigraciones gallegas en los siglos XIX y XX: orígenes, destinos, mecanismos de traslado y formas de integración

Moderadora: Nadia Andrea de Cristóforis (Universidad de Buenos Aires, CONICET)

Lugar de celebración: Sala 404, 4º andar

COORDINADORA: Nadia Andrea de Cristóforis (Universidad de Buenos Aires | CONICET).

DESCRICIÓN XERAL: la emigración constituye uno de los rasgos centrales de Galicia. Las salidas de personas, hacia diferentes destinos, han generado consecuencias profundas dentro de la sociedad de partida, como dentro de los países que acogieron a las corrientes migratorias. En estos últimos, los desplazamientos transitorios o definitivos de los gallegos tuvieron un impacto múltiple (a nivel económico, político, social y cultural), de largo plazo. El presente panel estará dedicado a analizar las emigraciones gallegas, desde una perspectiva histórica y atendiendo a sus diversas dimensiones. Para ello, se convoca a la presentación de trabajos que examinen distintas temáticas: las áreas de partida, los ámbitos de destino, los mecanismos de traslado y las formas de integración en las sociedades de llegada (lo que incluye la indagación de las pautas matrimoniales, residenciales o el movimiento asociativo, entre otros fenómenos). Se alentarán los estudios centrados en un caso o destino particular, como así también, aquellos que logren introducir un enfoque comparativo, a partir del seguimiento de determinadas variables analíticas, en diferentes espacios emigratorios.

RESUMOS INDIVIDUAIS

Laura Fasano (Universidad de Buenos Aires)

“El exilio gallego y sus vinculaciones con el ámbito asociativo hispánico, y galaico en particular de la ciudad de Buenos Aires”

La Guerra Civil española (1936-1939) conllevó el éxodo masivo de republicanos, los cuales se vieron obligados a abandonar la península a fin de resguardar su integridad física. El presente trabajo se propone examinar los vínculos establecidos por los exiliados gallegos que arribaron a la Argentina con el asociacionismo hispánico, y galaico en particular de Buenos Aires, durante 1939-1955. Se centrará la mirada en algunos ámbitos institucionales sumamente relevantes de la colectividad española en la ciudad porteña: el Centro Republicano Español, la Federación de Sociedades Gallegas y el Centro Orensano.

Por un lado, se analizará el tipo de participación desarrollada por los recién llegados en las mencionadas instituciones, la colaboración periodística en la prensa étnica, las temáticas que abordaron sus trabajos escritos, si las mismas variaron de un ámbito a otro, entre otros aspectos. Por otro lado, se estudiarán los lazos establecidos con los cuadros dirigentes de dichas entidades, indagando el grado de influencia política y cultural de los exiliados dentro de las instituciones en las cuales se insertaron.

Con respecto a las fuentes a utilizar, por un lado, relevaremos las publicaciones periódicas de las entidades en consideración: el semanario Galicia, España Republicana y El Orensano (órganos oficiales

Page 54: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

54

de la Federación de Sociedades Gallegas, el Centro Republicano Español y el Centro Orensano, respectivamente). Por otro lado, consultaremos documentación cualitativa, por ejemplo, la correspondencia recibida y emitida por la Federación, las actas de la Comisión Directiva del Centro Orensano y las memorias y balances del Centro Republicano Español, entre otras.

Biobibliografía

Doctora en Historia por la Facultad de Filosofía y Letras de la Universidad de Buenos Aires (2014) y Magíster en Historia por la Universidad Nacional de San Martín/Instituto de Altos Estudios Sociales (2012). Ejerce la docencia en la Facultad de Filosofía y Letras de la UBA. Es integrante del proyecto UBACyT 20020110100073, “La inmigración española en Buenos Aires: entre el espontaneismo y la regulación estatal (1946-1960)”, y del Proyecto de Investigación Plurianual (PIP) 11220110100607, “Redes, poder y territorialidad en la historia argentina de los siglos XIX-XX”.

Alejandra Noemí Ferreyra (Universidad de Buenos Aires | Centro de Estudios Sociales de América Latina | CONICET)

“Los gallegos de O Porriño y sus instituciones en Buenos Aires (1916- 1938)”

Este trabajo se propone analizar la evolución y el entramado de relaciones que se establecieron entre cuatro instituciones microterritoriales gallegas referenciadas en el Municipio de O Porriño (ubicado en la provincia de Pontevedra, Galicia) que se fundaron en la ciudad de Buenos Aires en el primer tercio del siglo XX. Estas entidades fueron: la Sociedad de Fomento de Porriño y su Distrito, creada en 1916; la Sociedad Hijos de San Salvador de Budiño, instituida en 1922; la Sociedad Unión Agraria Parroquias Unidas del Distrito de Porriño, fundada en 1923 y la Sociedad Residentes del Municipio de Budiño en Buenos Aires, organizada en 1933.

Estas asociaciones convivieron en el espacio porteño y desplegaron diversas actividades de manera autónoma hasta mediados de 1938, cuando tres de ellas confluyeron en un único proyecto asociativo que pretendía unificar a la comunidad porriñesa residente en la ciudad. A partir del análisis de este proceso de fusión intentaremos acercarnos a las diversas razones que llevaron a estas entidades a reunirse en una nueva estructura institucional, y además, a las distintas funciones y servicios que desempeñó la institución fusionada: la Sociedad de Residentes del Municipio de Porriño.

Para desarrollar este estudio utilizaremos como fuentes principales los Libros de Actas de las sociedades a ser analizadas y las publicaciones de las mismas: el Boletín Oficial de la Sociedad de Fomento de Porriño y su Distrito; la sección de noticias institucionales del semanario Galicia (Federación de Sociedades Gallegas); y el Boletín Oficial de la Sociedad de Residentes del Municipio de Porriño.

Biobibliografía

Profesora en Historia por la Universidad de Buenos Aires (2010). Actualmente se encuentra finalizando la Maestría en Investigación Histórica en la Universidad de San Andrés, se desempeña

Page 55: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

55

como docente en la asignatura “Historia Contemporánea” en la Facultad de Filosofía y Letras de la Universidad de Buenos Aires y es Becaria Doctoral en Conicet. Pertenece a Proyectos de Investigación reconocidos en la Facultad de Ciencias Sociales de la Universidad de Buenos Aires y en el Centro de Estudios Sociales de América Latina (CESAL- UNICEN). Se desempeñó como Becaria UBACyT de categoría Estímulo entre los años 2010 y 2011 y de categoría Doctorado en 2013 y 2014.

Denise Rocío Ganza (Universidad de Buenos Aires)

“El arribo de gallegos a Buenos Aires durante la segunda posguerra: una aproximación al caso de los inmigrantes brigantinos (1949-1952)”

Tras un periodo caracterizado por las dificultades económicas surgidas de la crisis internacional de 1930 y los impedimentos políticos originados por la Guerra Civil Española y la Segunda Guerra Mundial, el final de la contienda internacional posibilitó la recuperación de los flujos migratorios europeos hacia la Argentina a lo largo de un periodo que se extendería hasta 1960. En el caso particular de los gallegos, la adopción de una nueva política migratoria por parte del franquismo y el restablecimiento del tráfico de las líneas de navegación fueron algunas de las condiciones que motivaron la emigración en esta etapa. Por su parte, la Argentina se había convertido en un destino atractivo, en virtud de las posibilidades de inserción laboral vinculadas al proceso de industrialización.

Con la intención de contribuir a un conocimiento más profundo de esta temática a través de un enfoque que opte por la escala local, en el presente trabajo nos ocuparemos de los arribos de inmigrantes oriundos del Concello de Betanzos, La Coruña, al puerto de Buenos Aires. En este sentido, observaremos las características sociodemográficas de los recién llegados -composición por sexo y edad, estado civil y perfil ocupacional, entre otros aspectos- recurriendo a la información contenida en las Actas de Inspección Marítima de la Dirección Nacional de Migraciones de la República Argentina correspondientes al periodo 1949-1952.

Asimismo, para enriquecer el abordaje, procuraremos establecer un análisis comparativo. A tal fin, consideraremos, por un lado, los rasgos generales propios de la última oleada de inmigrantes gallegos en la Argentina, analizados por otros autores. En segundo lugar, tendremos en cuenta la composición de la masa societaria de una asociación microterritorial, el Centro Betanzos de Buenos Aires. En ambos casos, indagaremos acerca de las similitudes y diferencias entre el perfil de los inmigrantes brigantinos en el periodo elegido y las características propias de estos otros grupos.

Biobibliografía

Profesora de Enseñanza Media y Superior en Historia por la Universidad de Buenos Aires (2010). Estudiante de posgrado de la Maestría en Investigación Histórica de la Universidad de San Andrés. Becaria del Centro de Investigaciones Científicas de la Provincia de Buenos Aires. Docente en los niveles medio y universitario -Facultad de Filosofía y Letras de la UBA-. Integrante del Proyecto UBACyT 20020110100073 “La inmigración española en Buenos Aires: entre el espontaneismo y la

Page 56: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

56

regulación estatal (1946-1960)”, dirigido por la Dra. De Cristóforis. El objeto de investigación de su Tesis de Maestría es la asociación gallega Centro Betanzos de Buenos Aires.

Nadia Andrea de Cristóforis (Universidad de Buenos Aires | CONICET)

“La temprana inmigración gallega en Buenos Aires: los mecanismos de integración en la sociedad porteña”

A fines de la etapa colonial las emigraciones de gallegos hacia Buenos Aires se incrementaron. Este fenómeno estuvo condicionado por el aumento de la tasa emigratoria en el noroeste hispánico y por el atractivo ejercido por la ciudad porteña, en tanto capital virreinal y núcleo de circuitos económicos de corta y larga distancia. Las inmigraciones gallegas de fines del siglo XVIII y comienzos del XIX constituyeron el antecedente de las masivas y generaron las bases sobre las cuales se produjeron estas últimas. De allí que nos resulte de interés indagar en este trabajo los mecanismos de integración de los inmigrantes del noroeste hispánico en la sociedad de acogida, en la medida en que el conocimiento de los mismos nos permitirá comprender aquellas formas de inserción desplegadas por los migrantes que arribaron en las últimas décadas del siglo XIX.

Con el fin de alcanzar nuestro objetivo, nos concentraremos en las pautas residenciales, matrimoniales y ocupaciones de los gallegos en el Buenos Aires tardo colonial. Dentro de la historiografía argentina se han desarrollado interesantes estudios sobre los procesos de integración de los inmigrantes, sin embargo, los mismos han focalizado por lo general la segunda mitad del siglo XIX y más recientemente, el siglo XX. Los años finales de la etapa colonial han quedado en cambio en un segundo plano, siendo valioso profundizar su análisis. Para llevar a cabo nuestro trabajo nos basaremos en fuentes de diversa índole, con especial énfasis en las nominativas: los padrones de habitantes de Buenos Aires de 1806-1807 y 1810 y las actas matrimoniales de índole eclesiástica.

Biobibliografía

Doctora (UBA), Master (Université Paris 7) y Magíster en Investigación Histórica (Universidad de San Andrés). Finalizó el Programa de Posdoctorado en la UBA. Es profesora en las Facultades de Filosofía y Letras y de Ciencias Sociales de la UBA, en el área de Historia Contemporánea. También se desempeña como investigadora adjunta del CONICET. Ha dirigido e integrado proyectos de investigación financiados por organismos nacionales e internacionales. Es autora de libros, artículos, capítulos y ponencias sobre los temas en que se ha especializado: la inmigración española y el exilio republicano en la Argentina.

María Inés Tato (CONICET | Universidad de Buenos Aires)

“Una voz gallega en el Plata ante la hecatombe europea. El Eco de Galicia y la Primera Guerra Mundial”

Fundado en Buenos Aires a fines del siglo XIX por el célebre periodista y caricaturista gallego José María Cao Luaces y dirigido durante gran parte de su existencia por su coterráneo Manuel Castro

Page 57: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

57

López, El Eco de Galicia fue un activo portavoz del regionalismo y un gran difusor de la cultura gallega en el Plata. En ese sentido, los principales referentes de esta publicación, integrados a la sociedad de recepción a través del ejercicio del periodismo, mantuvieron sin embargo sólidos vínculos con su patria de origen y fueron portadores de una perspectiva gallega acerca de los principales asuntos de su época, tanto los referidos a cuestiones españolas como a problemáticas propias de Galicia y de la colectividad galaica en el exterior.

La presente ponencia se propone explorar la lectura efectuada por este periódico respecto de la Primera Guerra Mundial, teniendo en cuenta sus opiniones acerca de las causas y las responsabilidades del conflicto, su caracterización de los bandos beligerantes y su evaluación de la política exterior adoptada por el gobierno español y de las implicancias que las transformaciones que la dinámica de la guerra que desangraba a Europa podrían acarrear para España y para la causa galleguista. En ese sentido, se tratará de establecer si los intelectuales que tenían como tribuna a El Eco de Galicia consideraban plausible una evolución política a raíz del triunfo aliado que transformara el régimen vigente y permitiera el avance de sus intereses específicos. A tal fin se examinará la colección completa del periódico en el período comprendido entre 1914 y 1919, a fin de completar el análisis de los años de la guerra con el del nuevo escenario de la posguerra.

Biobibliografía

Doctora en Historia por la Universidad de Buenos Aires (UBA). Investigadora Independiente del Consejo Nacional de Investigaciones Científicas y Técnicas (CONICET) en el Instituto de Historia Argentina y Americana “Dr. Emilio Ravignani”, unidad ejecutora UBA-CONICET. Coordinadora del Grupo de Estudios Históricos sobre la Guerra (GEHiGue) en dicho Instituto. Docente de las carreras de Historia y de Ciencia Política de la UBA. Directora de PolHis. Revista del Programa Interuniversitario de Historia Política.

Actualmente sus investigaciones se centran en el estudio del impacto de la Primera Guerra Mundial en la Argentina desde la perspectiva de la historia social y cultural de la guerra.

RESUMOS | Panel 4

De las tradicionales sociedades parroquiales a las nuevas agrupaciones de difusión de la cultura gallega

Moderadora: Mariela Tilve Rouco (Fundación Xeito Novo de Cultura Gallega)

Lugar de celebración: Sala 302, 3º andar

COORDINADORA: Mariela Tilve Rouco (Fundación Xeito Novo de Cultura Gallega).

DESCRICIÓN XERAL: desde su llegada a tierra extraña, surge en los emigrantes una necesidad interior muy fuerte que los arrastra a buscar a sus pares, a su gente, otros con quien compartir las mismas nostalgias y recuerdos. Así es como los gallegos, llegados a la Argentina desde fines del siglo XIX, cuando comenzaron a encontrarse con sus vecinos, se juntaron, se organizaron y fundaron agrupaciones, con el nombre de la parroquia o el consejo del cual provenían. Las mismas cumplían un rol mutualista y a la vez social. Esa asociación era el lazo que los seguía uniendo a su aldea en tierra ajena, era lo que marcaba su identidad, era la pertenencia a un origen común.

Page 58: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

58

Hoy en día, dos siglos después de los comienzos de la emigración gallega a América, el desafío es la permanencia de estas asociaciones, el saber transmitir a los más jóvenes el amor por las tradiciones para que ellos sean sus continuadores.Sin embargo, la sociedad no es la misma y las necesidades e inquietudes son distintas. De ahí que comenzaran a surgir otras agrupaciones con diferentes objetivos a los que buscaban las pioneras asociaciones.Todas, las de antes y las de ahora, son expresiones de una misma cultura. Y el deseo de juntarse, de buscar a sus pares, de compartir un mismo sentir, sigue intacto a través del tiempo.Todas, las de antes y las de ahora, son expresiones de una misma cultura. Y el deseo de juntarse, de buscar a sus pares, de compartir un mismo sentir, sigue intacto a través del tiempo.

RESUMOS INDIVIDUAIS

Patricia Isabel Alonso e María Rosa Iglesias (Asociación Herbas de Prata)

“Palabra de mujer atravesando el colectivo gallego”

Recorriendo las asociaciones de la colectividad gallega de Buenos Aires, las fundadoras de Herbas de Prata observaron que el rol de la mujer era relegado al de las tareas propias del sistema patriarcal, sometidas al poder del varón en un colectivo “masculinizado”, limitándose su protagonismo y desarrollo intelectual.

Reconociendo a la mujer como punto nodal de transmisión de valores fundamentales para la identidad de la diáspora y para el logro de una sociedad más igualitaria, Herbas de Prata se propuso visibilizar a la gallega emigrante. Recuperando su voz propia y, partiendo del agenciamiento colectivo de la palabra, la mujer puede resignificarla, expresarse como sujeto deseante, lograr empoderamiento que le permite sustraerse a las constricciones de lo instituido-organizado-establecido. Así, potenciar recursos adecuados para el desarrollo positivo de sus capacidades personales y sociales. En su recorrido transversal, esta asociación genera espacios alternativos de participación.

El propósito de nuestra disertación es presentar el inicio y la conformación de la Asociación Herbas de Prata así como los objetivos que, en un principio, guiaron a sus fundadoras. Dejar plasmada la importancia de una institución que, en ese momento, introducía una mirada diferente dentro del colectivo gallego. Hacer un breve recorrido de lo realizado en estos años y anunciar el Proyecto de Investigación que, desde este año, comenzamos a desplegar.Siempre partiendo de dos ejes fundamentales: dar la palabra a la mujer gallega y abrir espacios de diálogo atravesando la colectividad toda.

Biobibliografía de Patricia Isabel Alonso

Hija de gallegos, nacida en Buenos Aires. Lic. en Psicología (UBA). Terapeuta Familiar. Posee capacitación y experiencia en coordinación de grupos y de análisis institucional. Participó en las Jornadas “Buenos Aires gallega: pasado, presente y futuro”. Integró el grupo de Investigación “Ramón Suárez Picallo”. Organizó la Jornada “Los Gallegos y el Bicentenario”. Fue co-coordinadora

Page 59: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

59

del grupo de la Federación de Asociaciones Gallegas en la investigación “Cine, diversidade e redes”. Es integrante de Herbas de Prata. Coordina los Obradoiros “Cousas de mulleres”.

Biobibliografía de María Rosa Iglesias López

Nació en Santiago de Compostela y llegó a Buenos Aires un mes antes de cumplir los cinco años. Estudió Letras. Fue empresaria. Fruto de su interés por la problemática de la mujer gallega inmigrante, surgió la ponencia “Con las raíces al aire: la experiencia de las emigrantes gallegas a través de nueve protagonistas”, que, presentada en las Jornadas Buenos Aires Gallega del año 2007, publicó la Comisión para la preservación del Patrimonio Histórico de la Ciudad de Buenos Aires en “Buenos Aires Gallega”: Inmigración pasado y presente. Escribe relato corto, poesía y novela. Es integrante de Herbas de Prata.

Susana Blanco e Octavio Fernández (Tira a Lingua)

“Tira a Lingua. O grupo de conversa galega”

Intentaremos expoñer a experiencia do grupo de conversa galega Tira a Lingua na cidade de Bos Aires dende hai xa mais de cinco anos. O grupo fundouse na certeza de que o importante para que a nosa lingua non morra é falala.

Por iso, xuntámonos e falamos; aínda que ningún de nós teña o título habilitante, ou o CELGA. É importante ter en conta que tampouco facemos calquera cousa: o noso coñecemento, aínda que moi intuitivo nalgunhas oportunidades, baséase na aprendizaxe constante a través da lectura e o consumo de moitos produtos culturais galegos, dende música até series de TV. Isto último fainos ter unha ollada moi nova da lingua. Gústanos ler Rosalía e Curros, entre nós temos músicos e bailarins de folclore galego moi enxebre; mais tamén botamos man das novas aplicacións tecnolóxicas e de todas as facilidades que o mundo da web ofrécenos para perfeccionarmos a nosa lingua.

O grupo ten unha idade media de 26 anos e a informalidade e a “boa onda” que se respira nos encontros fan que moitas veces os mesmos cheguen até o bar da esquina e se estendan até a noite. Como non temos unha pertenza institucional nin política marcada no grupo podemos convivir reintegracionistas e normativistas sen problemas e os berros moitas veces son pola responsabilidade da conta do bar. Moitos de nós temos unha formación universitaria e a nosa ollada sobre a lingua dista moito de ser inxenua. Mais ben a nosa participación no grupo é unha elección política e ideolóxica. Neste traballo convidámolos a coñecernos.

Biobibliografía de Susana H. Blanco Nigro

Licenciada y profesora en Letras pola Universidade de Bos Aires. Especialízase en cuestións de política lingüística e Análise do Discurso. Principalmente traballa sobre o proceso de minoración de á lingua galega e diversas políticas macro sobre a LSA (lingua de xordos arxentina). Foi subvencionada en dúas oportunidades pola Universidade de Santiago de Compostela e o Instituto de Lingüística Galega para asistir aos cursos para estranxeiros sobre lingua galega en Galicia. É profesora da Cátedra de Estudos Galegos A. Castelao da Universidade de Bos Aires dende 2009.

Page 60: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

60

Biobibliografía de Octavio D. Fernández Alvarez

Licenciado en Socioloxía pola Universidad de Buenos Aires e investigador en Socioloxía Urbana na mesma institución. Músico. Participou de programas de perfeccionamento musical en música galega en Galiza. Galegofalante desde a adolescencia e interesado na problemática sociolingüística de Galiza, formou e coordinou o grupo “Tira a Língua” desde o ano 2009 até a actualidade.

Isabel Agustina Cid e Gisela Susana Barbeito (Terzo da Fala)

“O Terzo da Fala: A lingua viva en Bos Aires”

As causas da emigración poden ser tan variadas como variadas son as ansias que ten os homes de ir mais alá das fronteiras que lles marca a aldea, a vila, a cidade. Poden xurdir da necesidade de imaxinar un futuro mellor, de poñer a vida propiá e da súa familia a resgardo das ameazas que afronta, xa sexa polas suas inclinacións políticas, xa sexa cando a ameaza chega polo lado da falta de futuro, ou directamente polo perigo de enfrontar as consecuencias da fame.

A partir de entender en que condicións eses migrantes chegaban as novas terras, imos ver como a lingua foi o nexo necesario, imprescindible para que non desapareceran os lazos entrañables que os mantiñan ligados a terra nai. Un nexo que soubo enforntar os perigos do esquecemento ante o rexeitamento á lingua.

Co paso dos anos, os descendentes daqueles inmigrantes concentran os seus esforzos en reforzar a cultura galega desde o descubrimento ou redescubrimento desa lingua que falaban os seus pais e avós, sexa a través da música ou da nova literatura galega. Abocados nesa tarefa, foron xurdindo grupos que se xuntan periodicamente para facer o que mais lles gusta: a traves da musica o dos textos literarios, captar a profundidade do alma galega.

O Terzo da Fala naceu como resposta a estas inquedanzas, primeiro personais e logo feitas de maneira colectiva. Nativos, fillos, netos, bisnetos de galegos, que desde hai cinco anos se xuntan para deixar que a lingua, co seus erros e co seu particular modismo porteño, discorra nesta ciudad de Buenos Aires.

Disto imos falar, como pouco a pouco o amor pola lingua galega, fixo que un grupo de descendentes de aqueles inmigrantes, traballen en conxunto para recuperar os sons das súas propias historias.

Biobibliografía de Isabel Agustina Cid

Licenciada en Sistemas. Nieta de gallegos y vascos. Desde la adolescencia vinculada con la música de Galicia. En 1976, ingresa en el Coro del Centro Gallego. Debuta en la Feria del Libro. Se integra a la Coral Rosalía de Castro, donde además de cantar -dirigida por el Mtro. Cesáreo Rodríguez Varela-, aprende a tocar la gaita con el Mtro. Jesús Pérez Longarela. Integra varias Asociaciones de la Colectividad.

Biobibliografía de Gisela Susana Barbeito

Contadora Publica Nacional. Bisnieta de gallegos, en 2008 descubre la lengua gallega al incorporarse al coro del Centro Galicia de Buenos Aires, Interesada en conocer el significado del repertorio casi

Page 61: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

61

exclusivamente gallego, se anota en los cursos Celga dictados por la Xunta de Galicia en Buenos Aires . En 2010 se traslada a Galicia a estudiar gallego en la Universidad de Santiago de Compostela en el marco de los cursos de verano que ofrecen. Repite la experiencia en 2014 terminando de cursar el nivel superior. Su interés por Galicia y su cultura va en aumento y a los conocimientos adquiridos a partir de 2008 agrega su pertenencia al grupo O Terzo da Fala desde 2009.

Marcela Fernández Señor (Asociación Echando Raíces) e Walther Sánchez Rodriguez (Investigador independente),

“El teatro gallego en Buenos Aires en la actualidad”

Este trabajo intenta reconstruir la realidad actual del teatro gallego en Buenos Aires, como se desarrolla tanto en el ámbito particular como así también dentro de las Instituciones de la comunidad.

En la primera parte expondremos, nuestras experiencias profesionales como teatristas independientes de Buenos Aires. Nosotros, Walther Sanchez Rodríguez y Marcela Fernández Señor, nietos de inmigrantes gallegos, realizamos desde el año 2004, en forma particular, espectáculos teatrales con el objetivo de difundir la cultura de nuestros abuelos. Algunos en lengua gallega, recrean las historias de familiares y vecinos, reflejando las vivencias de los que quedaron en Galicia y de aquellos que tuvieron que emigrar y que con su protagonismo incidieron en nuestra historia.

En la segunda parte expondremos los resultados de nuestro trabajo de campo, relacionado con el relevamiento de datos efectuado mediante un cuestionario, efectuado a los responsables del área teatral de las Instituciones Gallegas de C.A.B.A.

Biobibliografía de Marcela Fernández Señor

Nieta de emigrantes gallegos. Egresada de la Carrera de Formación del Actor de la Escuela Municipal de la Ciudad Autónoma de Buenos Aires. Realizó el curso de Posgrado dictado por esta misma Institución donde participó el dramaturgo Roberto Cossa. Tomó clases en varios talleres de experimentación dramática con el Profesor José Bove, de clown con la Profesora Mariel Lewitan, de canto con la Profesora Patricia Balado, entre otros. Fue adjunta en la cátedra de actuación en la Carrera de Producción de Radio y Televisión de la Universidad de Belgrano. Dictó talleres de Memoria para adultos mayores. Trabaja profesionalmente como actriz, tanto en el ámbito del teatro oficial habiendo participado en espectáculos del Teatro Nacional Cervantes y el Presidente Alvear, como en el independiente, bajo la dirección de prestigiosos artistas.

Biobibliografía de Walther Sánchez Rodriguez

Nieto por línea materna de inmigrantes gallegos. Realizó talleres de formación actoral en el Instituto vocacional de Arte infantil Labardén, CELCIT, Manzana de Las Luces, Pablo De Nito, Teatro La Carpintería, Puerta Roja y Paternal Teatro, junto a Héctor Bidonde. Participó en obras como “Papá Querido” (Aida Bortnik), entre otras. Ofició como presentador en las Galas del Teatro Castelao, del Instituto Argentino de Cultura Gallega, participó en la presentación del libro “A fin da terra” de Marìa Rosa Lojo en la Feria del libro 2006, estudió lengua gallega en el Colegio Santiago Apóstol y,

Page 62: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

62

dentro del proyecto “Na Aldea” (teatro en dicha lengua), realizó la obra teatral que lleva el mismo nombre. Trabajó en varios cortos y escenas de teleteatro. Miembro fundador del Grupo Teatres desde 2009. Ha realizado sketches de humor y animaciones con diferentes personajes de creación propia en emisoras radiales (FM Palermo, Radio Gráfica) y eventos. Actualmente, integra el grupo de teatro en lengua italiana “Res Producciones”, con sede en el Teatro Coliseo de la Ciudad de Buenos Aires.

RESUMOS | Panel 14

Ressonâncias do medievo na música, literatura e cultura galega, brasileira e portuguesa

Moderadora: Maria do Amparo Tavares Maleval (Universidade do Estado do Rio de Janeiro)

Lugar de celebración: Sala 600, 6º andar

COORDINADORA: Maria do Amparo Tavares Maleval (Universidade do Estado do Rio de Janeiro).

DESCRICIÓN XERAL: o medievo produziu uma variada e rica produção literária, tanto em latim quanto nas línguas vernáculas. Como é possível verificar pelos materiais preservados, os textos se inspiravam em diversos elementos presentes na sociedade: eventos políticos e militares, conflitos sociais, marginalização, milagres, relacionamentos amorosos, saberes sobre os papéis sociais, etc. Durante a Idade Média, os textos literários circularam de forma oral, imagética e escrita, em diferentes suportes, nos mais diversos setores sociais. Tais materiais foram alvo de variadas adaptações e traduções no decorrer do período. Desta forma, ao mesmo tempo em que abordavam aspectos de caráter universal, também incorporavam questões particulares relacionadas às suas conjunturas específicas de produção. Mesmo após o medievo, tal literatura continuou e continua a inspirar diversos autores. É possível afirmar, portanto, que tais produções e suas retomadas são importantes testemunhos das transformações sociais, dos intercâmbios culturais, dos valores, da busca pela construção de identidades. Em nosso painel vamos nos fixar nos materiais compostos na Galiza medieval e seu processo de transculturação no Brasil e em Portugal, destacando o potencial de representação sociocultural presente em tais materiais.

RESUMOS INDIVIDUAIS

Maria do Amparo Tavares Maleval (Universidade do Estado do Rio de Janeiro)

“Do Grande Milagre jacobeu ao Auto da compadecida de Ariano Suassuna: aspectos da transculturação ocorrida”

Dentre os milagres jacobeus coligidos no Codex Calixtinus que remonta à Galícia do século XII, à chamada Era Compostela de invulgar brilho graças às iniciativas do arcebispo Diego Xelmírez, destaca-se um que, pelas suas particularidades, foi chamado de o Grande Milagre. Expresso em narrativa bem desenvolvida, narra a ressurreição de um fiel do Apóstolo Tiago Maior por intercessão deste junto a Santa Maria, obradora do feito em oposição aos diabos que enganaram o peregrino, induzindo-o ao suicídio, e que já se apossavam da sua alma.

Page 63: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

63

No Brasil, o grande escritor Ariano Suassuna (1,927-2014), recentemente falecido, retoma o tema da ressurreição, trazendo à cena, no conhecido Auto da Compadecida, a de um seu personagem, João Grilo. Santa Maria apresenta-se como aguerrida advogada de defesa desse réu, junto a seu Filho-Deus no julgamento post mortem, defendendo-o das muitas acusações imputadas pelo Diabo.

Nas epígrafes da obra, Suassuna se refere a fontes em que se baseara para a composição desse Auto. São “romances” de cordel, típica arte brasileira nordestina, nos quais têm lugar destacado a perpetuação de narrativas medievais. O tema do Tribunal Celeste tendo Maria como advogada é indicado pelo escritor como baseado no auto popular anônimo do romanceiro nordestino, O castigo da soberba.

Pretendemos observar o processo de transculturação desse milagre, certamente trazido para o Brasil pelos colonizadores ibéricos, imbuídos de mentalidade indubitavelmente medieval, destacando, a partir da comparação entre o texto medieval, o do referido folheto de cordel e o de Ariano Suassuna, as formas em que se expressam e os valores que defendem ou os pecados que condenam, geo-historicamente considerados.

Biobibliografía

Maria do Amparo Tavares Maleval possui doutorado em Letras (USP, 1982) e diversos estágios de pós-doutorado desenvolvidos no Brasil e no exterior. Professora aposentada da UFF, onde criou e continua a colaborar com o Núcleo de Estudos Galegos, atualmente é professora associada e procientista da UERJ. Nesta instituição criou e coordenou (1998-2012) o Programa de Estudos Galegos e seu Leitorado mantido através de convênio com a Xunta de Galicia. É colaboradora do Programa de Estudos Medievais da UFRJ, autora de várias publicações, centradas na literatura e na cultura medievais e suas atualizações no correr dos séculos, e pesquisadora do CNPq.

Mariângela Monsores Furtado Capuano (Colégio Pedro II – Rio de Janeiro)

“A Pedra do Reino, de Ariano Suassuna, e a recriação da Demanda do Santo Graal”

A presente comunicação visa a examinar as marcas da cultura medieval, especialmente a que se refere às novelas de cavalaria, na obra do escritor brasileiro Ariano Suassuna. O trabalho centrar-se-á no livro publicado em 1971, o Romance d’A Pedra do Reino e o príncipe do sangue do vai-e-volta, procurando mostrar a releitura de traços da matéria cavaleiresca, principalmente de A Demanda do Santo Graal, na estrutura da obra e na composição dos personagens.

Além de outras evidências no texto, chama-nos a atenção a alusão direta à Demanda do Santo Graal, novela medieval muito popular em Portugal e trazida ao Brasil pelos colonizadores europeus. Trata-se do livro V do romance, intitulado a “Demanda do Sangral”, protagonizado por Sinésio – personagem comparável ao cavaleiro Galaaz.

O estudo investigará os traços da novela medieval, principalmente na construção dos heróis do romance, alguns inspirados nos personagens medievais e outros apresentados como suas caricaturas. A imagem dos cavaleiros, por exemplo, no romance, não é apresentada com sua vestimenta medieval,

Page 64: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

64

mas com armaduras de couro, chapéus e esporas, indumentária típica dos justiceiros sertanejos; além de ser o sertão o local onde é ambientada a aventura.

Podemos fazer algumas aproximações, mesmo que paródicas, de alguns personagens do Romance d’A Pedra do Reino ao ideal cavaleiresco postulado por Ramon Llull em seu Livro da Ordem de cavalaria. O livro de Ramon Llull servir-nos-á, pois, de subsídio para verificar que elementos o escritor paraibano utiliza, ou modifica, na construção de seus heróis sertanejos espelhados nos medievais. A análise permitirá, portanto, revelar que o autor nordestino valoriza a herança dos valores da Idade Média em sua cultura e o demonstra remodelando-os em seu romance.

Biobibliografía

Mariângela Monsores Furtado Capuano é professora do Colégio Pedro II, instituição de ensino básico federal, desde 1987. Atua no Ensino Médio, lecionando Língua Portuguesa e Literaturas de língua portuguesa. É recém-doutora pela Universidade do Estado do Rio de Janeiro no Brasil, em Literatura Comparada, tendo defendido sua tese intitulada “Ressonâncias de heróis e reis medievais na (re) construção da Pedra do Reino por Ariano Suassuna”, no dia 17 de setembro de 2014.

Lenora Pinto Mendes (Universidade Federal Fluminense)

“Atualizações do medievo galaico- português na música e cultura brasileira”

O movimento trovadoresco, que teve enorme abrangência no continente europeu, esteve presente também na cultura galego-portuguesa do medievo. Em Portugal e na Galiza observamos a presença de diversos trovadores que atuaram nas cortes dos reis D. Afonso III e D. Dinis e que deixaram a marca de suas músicas e poesias na cultura ibérica. A cultura trovadoresca foi tão forte, na Península, que manteve por séculos, nas poesias e músicas palacianas, as temáticas trovadorescas, o que podemos observar até pelo menos o século XVI. Toda essa cultura, através da expansão marítima, se deslocou para a América onde teve uma vida mais longa ainda de maneira que, mesmo nos dias de hoje, podemos observar elementos da arte poética e musical do medievo nas músicas e poesias populares das regiões norte, nordeste e centro-oeste do Brasil. A permanência dessa cultura medieval por tanto tempo na mentalidade popular se insere na perspectiva abordada por Jacques LeGoff em diversos artigos e livros nos quais discorre sobre a Longa Idade Média e a longa duração das estruturas mentais.

Biobibliografía

Lenora Pinto Mendes possui graduação em Educação Artística pela Universidade Federal do Rio de Janeiro (1983), mestrado em Música Medieval e Renascentista pelo Early Music Program - Sarah Lawrence College EUA (1989) e doutorado em História pela Universidade Federal Fluminense (2005). Na Universidade Federal Fluminense atua junto ao conjunto Música Antiga da UFF especializado na execução musical de peças da Idade Média e do Renascimento. Realiza pesquisas nas

Page 65: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

65

áreas de História e de Música Medieval, principalmente nos seguintes temas: música no teatro de Gil Vicente, propaganda régia, cancioneiros ibéricos, modalismo, permanências.

11:00 – 11:30 Pausa-Café (IDAES, Paraná 145 5º piso, mapa: http://goo.gl/Z3s3tr) | Presentación de libros

El libro del avó de Beatriz López

Unha copa de albariño de Diana Couto de Marmora

11:30 – 13:30 Panel 8 | Mesas de relatorios 10 e 8 | CULTURAS EN DIÁLOGO (Instituto de Altos Estudios Sociales (IDAES) da UNSAM, Paraná 145 - 5º piso) (Mapa: http://goo.gl/Z3s3tr)

Máis información e resumos, cf. Infra

[Mesa 10. Xénero na literatura e nos medios]

1. As sombras da visibilidade: centro e marxes na incorporación das narradoras ao canon | Lorena López López (Prifysgol Bangor | Bangor University)

2. Ausencias e presenzas na prosa de María Xosé Queizán e Anna Łajming | Maria Boguszewicz (Uniwersytet Warszawski)

3. Inmigración e prostitución nos contidos mediáticos. Unha análise diacrónica ao redor da construcción da Outra na prensa galega e estatal | Ana Belén Puñal Rama (Universidade de Santiago de Compostela)

Moderadora: Maria Boguszewicz (Uniwersytet Warszawski)

Lugar de celebración: Sala 402, 4º andar

Page 66: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

66

[Mesa 8. Cultura e movementos migratorios] 1. Unha achega á intrahistoria dos Premios do Centro Galego de Buenos Aires. Un proxecto de alén mar para Galicia | Denis Vicente Rodríguez (Universidade do Estado do Rio de Janeiro) e María Dolores Villanueva Gesteira (Universidade de Santiago de Compostela)

2. Construción dun canon literario - cultural galego dende a diáspora porteña. Centro Gallego de Buenos Aires 1945-1960 | Facundo Reyna Muniain (Universidade de Santiago de Compostela | Christian-Albrechts-Universität zu Kiel)

3. Aculturación conflictiva de inmigrantes gallegos en la cultura popular argentina | Dosinda Alvite (Denison University)

Moderadora: María Dolores Villanueva Gesteira (Universidade de Santiago de Compostela)

Lugar de celebración: Sala 404, 4º andar

[Panel 8] 1. O proxecto GLOSSA: Glosario da poesía

medieval profana galego-portuguesa | Manuel Ferreiro (Universidade da Coruña)

2. O proxecto CROLIGA, Cronoloxía da literatura galega (1801-1900) | Teresa López (Universidade da Coruña)

3. Proxecto Recuperación patrimonio teatral galego I e II (1880-1936) | Laura Tato Fontaíña (Universidade da Coruña)

Presentación dos Proxectos de I+D do Grupo de Investigación Lingüística e

Literaria Galega (ILLA) da UDC

Moderadora: Laura Tato Fontaíña (Universidade da Coruña)

Lugar de celebración: Sala 602, 6º andar

1. Museoloxía social, diálogo intercultural: Culturas en diálogo: Lugo-Arxentina | Encarna Lago González, xerente da Rede Museística da Deputación de Lugo e Ana Bereciartúa da Asociación Rioplatenses

2. PROXECCIÓN DO DOCUMENTAL: “Museoloxía social. Culturas en diálogo: Lugo-Arxentina”, de Xosé Reigosa e Pilar Sánchez

Proxecto da Rede Museística, as asociacións de Inmigrantes e Retornados Rioplatenses en Lugo e Tango Club Galicia, en colaboración co Museo Nacional da inmigración de Bos Aires e o Museo da Emigración Galega en Arxentina (MEGA)

Culturas en Diálogo: Lugo-Arxentina

Moderadoras: Encarna Lago González e Ana Bereciartúa

(Rede Museística Provincial de Lugo)

Lugar de celebración: Sala 302, 3º andar

Page 67: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

67

RESUMOS | Mesa 10. Xénero na literatura e nos medios Moderadora: Maria Boguszewicz (Uniwersytet Warszawski)

Lugar de celebración: Sala 402, 4º andar

As sombras da visibilidade: centro e marxes na incorporación das narradoras ao canon

Lorena López López (Prifysgol Bangor | Bangor University)

Na última década diversas voces (González 2006; Moure 2009; Aleixandre 2010) veñen denunciado que trala aparencia dunha grande visibilidade da escrita de autoría feminina, na literatura galega actual seguen a existir dinámicas que contribúen á invisibilidade ou a unha lectura parcial dos seus traballos. A miña achega pretende ofrecer un novo enfoque no estudo da recepción das escritoras que favoreza unha crítica máis matizada e incisiva.

Centrándome no ámbito da narrativa, analizarei aquelas dinámicas e discursos de valor que poden estar a marcar os procesos de canonización (e non-canonización) das narradoras de maneira específica. Para isto considero fundamental atender non só ao proceso de visibilización de autoras que gozan actualmente dun amplo recoñecemento ―María Reimóndez, Teresa Moure― ou daquelas que reivindicadas pola crítica feministas son xa consideradas canónicas ―Xohana Torres, María Xosé Queizán―, senón tamén ás figuras que tanto a historiografía tradicional como os discursos visibilizadores actuais foron deixando ás marxes do canon, e onde atopamos traballos tan destacados como o de Margarita Ledo, Belén Feliú ou Patricia Janeiro.

En diálogo coas achegas do corpus crítico a respecto das diversas canles e manifestacións da visibilidade da narrativa de autoría feminina en Galicia (González 2004; Miguélez-Carballeira 2008; Nogueira, Lojo e Palacios 2010; Rodríguez 2012), o meu relatorio propón unha achega ao tema a través da teoría crítica contemporánea sobre o canon (Gates 1992; Gillory 1993; Pozuelo Yvancos 2000). En concreto, argumentarei que pode ser sobre todo nas omisións e exclusións desa visibilización onde aparezan claves que nos permitan entender mellor como se está incorporar o traballo das autoras ao canon literario galego.

Palabras chave: estudos de xénero, narrativa de autoría feminina, crítica literaria feminista, canon, anti-canon.

Bibliografía

Bourdie, Pierre (1992). Las Reglas del Arte. Génesis y estructura del campo literario. Barcelona: Anagrama.

Gates, Henry Louis (1992). Loose Canons: Notes on the Culture Wars. New York: Oxford University Press.

González, Helena (2004). Elas e o paraugas totalizador. Escritoras, xénero e nación. Vigo: Xerais.

Page 68: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

68

Guillory, John (1993). Cultural Capital: The Problem of Literary Canon Formation. Chicago: Chicago University Press.

Nogueira, María Xesus; Laura Lojo & Manuela Palacios (2010). Creation, Publishing, and Criticism: The Advance of Women's Writing. New York: Peter Lang.

Biobibliografía

Licenciada en Filoloxía Galega pola Universidade de Santiago de Compostela e realizou os cursos de doutoramento dentro do Programa de Teoría da Literatura e Literatura Comparada desa universidade. Actualmente fai a súa tese na Universidade de Bangor, Gales, onde traballa como lectora de lingua e cultura galegas.

Ausencias e presenzas na prosa de María Xosé Queizán e Anna Łajming

Maria Boguszewicz (Uniwersytet Warszawski)

María Xosé Quiezán naceu en 1939 e a maior parte da súa obra realizouna xa despois da ditadura franquista. Queizán loitou toda a vida contra a discriminación e marxinación tanto da muller como da súa nación. En “Amor de tango”, ademais, abordou o tema da Guerra Civil incorporándoo ao discurso histórico sobre a súa patria. María Xosé Queizán, coa súa obra estensísima e moi diversa na forma, chegou a ser unha escritora de referencia na literatura actual galega.

Anna Łajming naceu en 1904 no sur de Casubia nunha casa que a súa familia compartía cunha familia alemá. Anna Łajming primeiro aprendeu o casubio, logo o alemán e só despois o polaco. Sobreviviu as dúas guerras mundiais e empezou a escribir aos 56 anos de idade. A súa obra mestra, a triloxía autobiográfica, describe o mundo da súa infancia e xuventude: a Casubia rural. Pese á relativa escaseza da súa produción literaria e ao emprego paralelo das dúas linguas, o casubio e o polaco, Anna Łajming converteuse na escritora máis importante na historia de literaturia casubia.

Aínda que María Xosé Queizán e Anna Łajming pertenecen as xeracións distintas e non eran as mesmas as circunstancias históricas que condicionaron as súas vidas, as obras destas autoras comparten tres elementos: trauma, xénero e identidade. Son mulleres que escriben desde a periferia, dobremente discriminadas e cargadas da memoria/postmemoria dos vencidos. Nunha e noutra, este peso manifestase de xeitos diferentes, pero deixa o seu selo igual.

A intención deste relatorio é unha reflexión acerca de como se construe o discurso sobre a memoria nunha situación de dobre marxinación: a de xénero e a étnica. A análise comparativo das solucións que se dan a este problema nos textos escollidos de María Xosé Queizán e Anna Łajming supón saír da perspectiva penínsular e sacar as conclusións máis universais.

Palabras chave: memoria, xénero, identidade, María Xosé Queizán, Anna Łajming.

Page 69: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

69

Bibliografía

Borzyszkowski, Józef (2004). Pro memoria Anna Łajming (1904-2003). Gdańsk: Instytut Kaszubski.

Butler, Judith (2010). Cuerpos que importan. Sobre los límites materiales y discursivos del «sexo». Buenos Aires: Paidós.

Hirsch, Marianne (2008) “The Generation of Postmemory”, Poetics Today 29:1, http://www.columbia.edu/~mh2349/papers/generation.pdf

Thompson, John (2009). As novelas da memoria. Trauma e representación da historia na Galiza contemporánea. Vigo: Editorial Galaxia.

Queizán, María Xosé (2002). Amor de tango. A Coruña: La Voz de Galicia.

Biobibliografía

Doutora pola Universidade de Varsovia e responsable do Centro de Estudios Galegos en Varsovia. Ensina a Historia e Cultura de España no Instituto de Estudios Ibéricos e Iberoamericanos desta universidade. Na súa tesis doutoral analizou a difusión e a recepción dos textos de prerrexurdimento galego. Actualmente dedícase ao estudo do feminismo nacionalista / nacionalismo feminista en Galicia e Casubia. É autora dunha serie de textos sobre o prerrexurdimento e de artigos comparativos nos que analizou varios aspectos culturais, sociais e políticos de Galicia e Casubia.

Inmigración e prostitución nos contidos mediáticos. Unha análise diacrónica ao redor da construcción da Outra na prensa galega e estatal

Ana Belén Puñal Rama (Universidade de Santiago de Compostela)

Inmigración e prostitución son, no Estado español e en Galicia, dúas realidades estreitamente relacionadas. Nesta comunicación analizaremos a construción mediática da prostituta como a Outra, nunha tripla marxe, como muller, como migrada, como tal prostituta, fronte ao hipotético Nós conformado pola poboación galega e española e fronte a quen, neses colectivos, adoita ocupar unha posición de poder e ter o papel protagonista nos medios: varón, occidental, clase media-alta.

Esta proposta de comunicación está sustentada, no ámbito teórico, na liña de investigación en Comunicación e xénero, no construtivismo social e nas teorías do framing, e, no empírico, tanto na investigación realizada en 2010 no seo do grupo de investigación CIDACOM (Cidadanía e Comunicación) para o Colexio Profesional de Xornalistas de Galicia sobre a representación da prostitución nos medios galegos como na súa aplicación posterior a dous dos principais xornais do ámbito estatal no traballo de campo realizado para a tese doutoral "Presenza e ausencia das mulleres na prensa. Análise do tratamento da prostitución en El País e en ABC (1977-2012)".

A metodoloxía combina a análise de contido e do discurso ás informacións sobre prostitución e considera, entre as variables de análise fundamentais, as que teñen que ver co estudo dos actores e actoras relacionadas coa prostitución: como se identifican, que accións realizan, en que medida se lle outorga voz, como son descritas e cal é o seu discurso. Así mesmo, analízanse as marcas textuais

Page 70: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

70

das rutinas xornalísticas empregadas para a elaboración da información: fontes, autoría, xéneros xornalísticos, temáticas e marcos interpretativos utilizados.

Palabras clave: prostitución, inmigración, comunicación e xénero, trata de persoas con fins de explotación sexual; tráfico de persoas con fins de explotación sexual.

Bibliografía

Fagoaga, Concha (2007). Los discursos de la prostitución en la prensa española. En VV.AA, Congreso internacional Derechos humanos y prostitución (pp. 201-209). Madrid: Área de Gobierno de Empleo y Servicios a la Ciudadanía, Dirección General de Igualdad de Oportunidades: Ayuntamiento de Madrid. Dispoñíbel en http://es.scribd.com/doc/27073623/Los-discursos-de-la-prostitucion-en-la-prensa-espanola-ConchaFagoag

Holgado Fernández (2001). “Las nuevas retóricas de la inmigración femenina: La prostitución en las calles de Barcelona”, Scripta Nova. Revista Electrónica de Geografía y Ciencias Sociales, 94 (100).

Mendes, Kaitlynn, Kumarini Silva, e Karen Boyle. (2010). “Representations of Sex Workers”, Feminist Media Studies 10 (1), 99-116

Mendes, Kaitlynn, e Silva Kumarini (2009). Sex workers in the News. Feminis Media Studies, 9 (4), 493-515.

McLaughlin, Lisa (1991). “Discourses of prostitution" / "Discourses of sexuality". Critical Studies in Mass Communication, 8 (3).

Biobibliografía

Xornalista e investigadora en Comunicación e Xénero. Nestes momentos está a rematar a súa tese doutoral, inscrita Universidade de Santiago de Compostela (USC), sobre a representación da prostitución en dous dos xornais españois de maior difusión: El País e ABC. Coordinou a investigación "A representación da prostitución na prensa galega", que foi galardoada en 2011 na II edición do Premio á Introducción da Perspectiva de Xénero na Docencia e na Investigación da USC. Coordinou e foi editora, xunto co profesor Luís Álvarez Pousa, dos libros Claves para unha información non sexista (Atlántica, 2010) e Rompendo moldes. Áreas de especialización e xénero (Atlántica, 2011).

RESUMOS | Mesa 8. Cultura e movementos migratorios Moderadora: María Dolores Villanueva Gesteira (Universidade de Santiago de Compostela)

Lugar de celebración: Sala 404, 4º andar

Page 71: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

71

Unha achega á intrahistoria dos Premios do Centro Galego de Buenos Aires. Un proxecto de alén mar para Galicia

Denis Vicente Rodríguez (Universidade do Estado do Rio de Janeiro) e María Dolores Villanueva Gesteira (Universidade de Santiago de Compostela)

En 1940 entra na dirección do Centro Galego de Buenos Aires un sector galeguista de nomes tan coñecidos como Rodolfo Prada, Manuel Puente ou José Abraira e, con eles, asumiron a Comisión de Cultura figuras tan significativas e significadas como Arturo Cuadrado ou Luís Seoane. Cinco anos máis tarde, no 1945, créanse os Premios Literarios do Centro Galego.

A numerosa correspondencia mantida entre os diferentes persoeiros que participaban do tecido cultural galego de aquel momento, na Galicia exterior e na Galicia interior, permiten estudar a intrahistoria destes galardóns que gañaron fundamentalmente autores do interior. A súa función era, xa que logo, alentar unha nova xeracións de escritores novos, como o prolífico grupo Brais Pinto, de aí que os seus membros gañen en diferentes anos o certame. A través dos xornais da época, especialmente da Revista Galicia do propio Centro Galego, reconstruiremos a nómina de autores, pero tamén é interesante ver as tensións que se producían, algunhas recollidas nos xornais galegos que acusan aos responsables do certame de amañar os resultados, tamén hai polémicas pola lingua dos premios, etc. Todas estas tensións e distensións abordarémolas a través do traballo de arquivo e das entrevistas a algúns dos vencedores ou colaboradores na organización dos premios: Neira Vilas, Méndez Ferrín, Franco Grande ou Ramón Lorenzo.

Tamén nos interesa destacar a figura de Víctor L. Molinari, gañador en moitas ocasións, e que era totalmente alleo á cultura galega. Espertou no interior moita simpatía ata o punto de publicar na Editorial Galaxia e ser membro correspondente da RAG. Sen dúbida, constitúe unha excepción interesante, pois o que se pretendía era canonizar unha determinada xeracións que agromaba en Galicia.

Interésanos pois ir ás fontes vivas e contrastalas coas fontes documentais, para contar unha intrahistoria que evidencia un proxecto común e planificado entre o galeguismo do interior e o da diáspora.

Palabras chave: premios, Centro Galego, Bos Aires, intrahistoria, rede.

Bibliografía

Carballo Calero, Ricardo (2006). Epistolario a Fernández del Riego. Vigo: Galaxia.

Fernández del Riego, Francisco (2002). Cartas de Luís Seoane desde o exilio. Sada: Ediciós do Castro.

Galicia. Revista social del Centro Gallego de Buenos Aires, números mensuais (1940-1960). Buenos Aires: Centro Galicia de Buenos Aires.

Neira Vilas, Xesús (2010). Cartas de vellos amigos 1959-1998. Vigo: Galaxia.

Neira Vilas, Xesús (2013). Cartas e lembranzas. Epistolario con Francisco Fernández del Riego 1959-2007. Vigo: Galaxia.

Page 72: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

72

*As nosas principais fontes de documentación van ser os arquivos e as entrevistas persoais.

Biobibliografía de Malores Villanueva

Licenciada pola USC en Filoloxía Galega e Románica, con Premio Fin de Carreira. Prepara a súa tese de doutoramento sobre a primeira etapa da editorial Galaxia. Publicou artigos en diferentes revistas e os libros Lingua en sociedade, a aldea da Xesteira (Deputación de Pontevedra/ Consello da Cultura Galega, 2006) e A lingua galega entre 1963 e 1975. Situación social e discursos dende o galeguismo (Deputación de Pontevedra, 2010), premiados nos dous casos. É coeditora do libro Francisco Fernández del Riego. Vigo dende o corazón de Galicia (Galaxia, 2013) e foi comisaria da exposición Francisco Fernández del Riego. Cos ollos do seu espírito. Secretaria dos Cursos de lingua e cultura galegas para estranxeiros (2006-2011) e docente na licenciatura e grao de Filoloxía Galega (USC) (2009-2011) e durante 2011-2014 na Universitat de Barcelona.

Biobibliografía de Denis Vicente

Licenciado en Filoloxía Galega pola Universidade de Santiago, obtivo o título de Mestrado en Profesorado realizando o seu TFM sobre os discursos de promoción do galego. Traballou como bolseiro no Departamento de Filoloxía Galega e no Servizo Lingüístico da Deputación de Pontevedra. Actualmente é profesor-lector na Universidade do Estado do Rio de Janeiro. Publicou como editor Lume de vidas: Paz Andrade e Otero Pedrayo, un diálogo epistolar e colaborou nas revistas Grial, Madrygal, Revista Galega de Educación e Estudos de Lingüística Galega. Actualmente é doutorando no Programa de Estudos Lingüísticos da Universidade de Vigo.

Construción dun canon literario - cultural galego dende a diáspora porteña. Centro Gallego de Buenos Aires 1945-1960

Facundo Reyna Muniain (USC | Christian-Albrechts-Universität zu Kiel)

No período posterior a guerra civil, nos primeiros anos da ditadura franquista, chegou a Bos Aires unha ola de exiliados políticos republicanos galegos. Isto supuxo unha activación da colectividade galega en Buenos Aires e propiciou iniciativas precursoras como o a Comisión de Cultura do Centro Galego que desenvolveu dunha actividade cultural e política moi importante. A produción cultural galega xeral incrementouse en cantidade, variedade e calidade, desde programas de radio en galego e conferencias académicas até publicacións de libros ou revistas. Todo isto non só foi importante para a divulgación da cultura e a lingua de Galicia, senón para o seu lugar dentro do espazo cultural arxentino e latinoamericano. Como o conta un dos protagonistas "cando en Galicia, debido á censura, apenas se podían publicar libros en lingua galega, foi en América e de xeito fundamental en Buenos Aires, onde continuou ou labor editorial" (NEIRA VILAS, 2001: 23).

Na presente comunicación pretenderemos dar conta da pegada do labor que emprenderon os galegos de Bos Aires na construción do sistema cultural galego moderno así como a restitución do

Page 73: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

73

status social e político do mesmo. Consideramos que o compromiso e desenvolvemento das accións planificadas alén do mar, na que Castelao chamou `a Galicia Ideal`, presenta un exemplo digno de análise no que poderemos apreciar tanto as conexións que se mantiveron entre a terra nai e a súa diáspora como a configuración dunha identidade cultural moderna ´aggiornada´ á realidade cosmopolita americana pero leal á tradición histórica, lingüística e política de Galicia sen a cal consideramos, tamén, sería moi difícil que a cultura e literatura galega alcanzase a normalización, espazos e status que actualmente goza. Para a presente análise centrarémonos nas accións culturais implementadas desde o Centro Galego de Bos Aires durante o período comprendido entre os anos 1940 e 1960.

Palabras chave: Diáspora, activismo cultural, exilio, canon.

Bibliografía

Casas, Arturo (2010). “O compromiso como posición no campo cultural. Luís Seoane no campo cultural galego”. In Ramón Villares, Emigrante dun país soñado Luís Seoane entre Galicia e Arxentina. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega.

Diaz, Herna ́n M. (2011). “Institucio ́ns da colectividade galega e redes culturais (1940-1960)”. In Ramón Villares, Emigrante dun país soñado Luís Seoane entre Galicia e Arxentina. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega.

Vázquez Vila, Daniel M. (2013). “Las remesas inmateriales y educativas de las migraciones gallegas”. In Hernández Borge, Julio González Lopo, Domingo (Coord.) Gallegos en la diáspora, éxodos y retornos. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela.

González Millán, Xoán (2004). “Exilio Literatura e Nación”, Anuario Grial de Estudos Literarios Galegos 2003, 16-27.

Neira Vilas, Xosé (2001). A Cultura Galego en Buenos Aires:1950-1960. Dúas singraduras na construcción - Discurso de Ingreso. A Coruña: Real Academia Galega.

Biobibliografía

Tras cursar a licenciatura en Letras na Universidade de Buenos Aires licenciouse en Filoloxía Hispánica e cursou o mestrado en Estudos da literatura e da cultura pola Universidade de Santiago de Compostela. Tradutor e autor de artigos e críticas para varias publicacións culturais como Galicia Confidencial, Grial Revista Galega de Cultura, ou A Grileira. De 2004 ata o presente é investigador do Departamento Lingua e investigación da Fundación Xeito Novo de Cultura de Gallega e dende 2012 participa como investigador do equipo de sociolingüística galega del Instituto da Lingua Galega (ILG) da Universidade de Santiago de Compostela. No que desenvolveu a súa investigación sobre la migración y diáspora galega en América. Actualmente é docente investigador no Seminario de Romanística da Universidade Christian Albrecht de Kiel, Alemaña.

Page 74: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

74

Aculturación conflictiva de inmigrantes gallegos en la cultura popular argentina

Dosinda Alvite (Denison University)

En esta ponencia se propone analizar la representación de inmigrantes gallegos en el cine popular argentino, con un enfoque particular en la serie de películas ”Cándida” de Nini Marshall de los años 40 y 50s. Se utilizará una perspectiva multidisciplinar examinando cómo se reflejan prácticas culturales, sociales y lingüísticas que son percibidas distintas a las de la sociedad dominante. El acercamiento ambigüo a la “mucama gallega” en particular indica un proceso de estereotipificación de clase social, nivel educativo y etnicidad. La paradoja sin embargo, es la aceptación de esta visión reductiva por la propia comunidad representada, lo que intensifica la lucha por definición de la identidad gallega con aproximaciones diferentes desde autores de obras populares a la élite intelectual.

Palabras chave: migración, aculturación, cultura popular, Cándida, mujer gallega.

Bibliografía

de Cristóforis, Nadia Andrea. “Políticas y prácticas migratorias: los flujos de gallegos y asturianos a Buenos Aires (1840-1860)”, Revista de Indias 68, 85-114

Fernández Santiago, Marcelino Xulio. “El estereotipo del gallego en la sociedad argentina: una aproximación a su consideración social.” IV Encuentro de Latinoamericanistas. Manuel Alcántara Sáez, María Luisa Ramos, Antonia Martínez, eds. 1995: 2420-2451

Núnez Seixas, Xosé Manuel. La Galicia Austral: La inmigración gallega en la Argentina. Buenos Aires: Biblos, 2001.

____. “Algunas notas sobre la imagen social de los inmigrantes gallegos en la Argentina (1860-1940).” Estudios Migratorios Latinoamericanos, 14. 42 (1999): 67-109.

Viveiro Mogo, Prudencio. “La reivindicación de Galicia en la República Argentina: algunas notas sobre la movilización política de los inmigrantes gallegos (1890-1936)”, Cuadernos de investigación histórica 27 (2010): 383-420.

Biobibliografía

Dosinda García-Alvite es profesora titular de español en el departamento de Lenguas Modernas en la Universidad de Denison, Granville, OH. Sus áreas de investigación se enfocan en temas de migración, afrohispanismo, cuestiones de género e identidad nacional. Sus publicaciones han aparecido en Hispanic Review, Bulletin of Spanish Studies, Arizona Journal of Hispanic Cultural Studies y varios volúmenes editados.

Page 75: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

75

RESUMOS | Panel 8

Presentación dos Proxectos de I+D do Grupo de Investigación Lingüística e Literaria Galega (ILLA) da UDC

Moderadora: Laura Tato Fontaíña (Universidade da Coruña)

Lugar de celebración: Sala 602, 6º andar

COORDINADORA: Laura Tato Fontaíña (Universidade da Coruña).

DESCRICIÓN XERAL: neste panel preténdese dar a coñecer os proxectos de I+D que o Grupo ILLA ten en activo. Son tres, e responden as seguintes liñas de investigación: Lingüística Histórica, Literatura Galega Contemporánea e Teatro. Serán presentados polos correspondentes Investigadores Principais: Glosario crítico da poesía medieval galego-portuguesa II. Cantigas de Escarnho e de mal dizer (FFI2012-32801), por Manuel Ferreiro; Cronoloxía da literatura galega (1801-1900) (FFI2012-37891), por Teresa López e Recuperación do patrimonio teatral galego II (1923-1936) (FFI2013-44355-R), por Laura Tato Fontaíña.

RESUMOS INDIVIDUAIS

Manuel Ferreiro (Universidade da Coruña)

“O proxecto GLOSSA: Glosario da poesía medieval profana galego-portuguesa”

O Glosario da poesía medieval profana galego-portuguesa [GLOSSA] é realizado ao abeiro de un proxecto de investigación bipartido e sucesivo: I. Cantigas de amor e cantigas de amigo (ref. FFI2009-08917, período 2010-2012), e II. Cantigas de escarnho e maldizer (ref. FFI2012-32801, período 2013-2015). As dúas partes do proxecto son subvencionadas polo Ministerio de Ciencia y Tecnología e polo Ministerio de Economía y Competitividad, respectivamente.

O proxecto, que será finalizado en decembro de 2015, é desenvolvido por un equipo constituído na súa maioría por profesorado da área de Filoloxías Galega e Portuguesa da Universidade da Coruña, no seo do grupo de investigación ILLA (www.illa.udc.es).

Este Glosario da poesía medieval galego-portuguesaconstitúe o primeiro repertorio lexical dicionarizado, contextualizado e exhaustivo do corpus da lírica profana galego-portuguesa: cantigas de amor, cantigas de amigo e mais cantigas de escarnho e de maldizer, para alén dalgúns textos doutros xéneros con menor representación. A súa realización, a partir dunha textualidade sistematicamente revisada, inspírase na confección dos dicionarios convencionais, coas adaptacións e limitacións que un vocabulario deste tipo leva consigo (corpus cerrado, problemas interpretativos, ambigüidade de tipo expresivo-literario etc.).

A publicación dos resultados do proxecto Glosario crítico da poesía medieval galego-portuguesa, que comezou en maio de 2014 e finalizará en decembro de 2015, é feita a través dunha páxina web

Page 76: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

76

pública, de libre acceso á comunidade investigadora e, en xeral, a todas as persoas interesadas: http://glossa.illa.udc.es/

Biobibliografía

Catedrático de Filoloxías Galega e Portuguesa na Universidade da Coruña.

Liñas de investigación: Lingüística Histórica (Gramática Histórica Galega, 1995, vol. I; 1997, vol. II) e mais a Ecdótica e a Crítica Textual, con estudos e edicións de textos medievais, nomeadamente a monografíaAs cantigas de Rodrigu’Eanes de Vasconcelos, xunto coa edición crítica da obra pondaliana (1995, 2001, 2002 e 2005)e e de múltiplos traballos e estudos sobre o poeta (Pondal: do dandysmo á loucura,1991) e sobre o Himno (De Breogán aos Pinos. O texto do Himno Galego, 2007, 4ª ed.;O Himno Galego. Documentos Históricos [1890-1907], 2007).

Teresa López (Universidade da Coruña)

“O proxecto CROLIGA, Cronoloxía da literatura galega (1801-1900)”

CROLIGA. Cronoloxía da literatura gallega (1801-1900) (FFI2012-37891) é un proxecto de investigación subvencionado polo Subprograma de Proxectos de Investigación Fundamental do Plan Nacional de I+D+i do Ministerio de Economía e Competitividade do Goberno de España.

O proxecto, en curso, é responsabilidade dunha equipa de profesorado da Facultade de Filoloxía da Universidade da Coruña. Trátase dunha base de datos das obras publicadas no período citado (coa referencia editorial completa: título, ano e lugar de publicación, editorial ou imprenta; mais a indicación do xénero literario ao que pertence) e dos seus autores e das súas autoras (co seu nome/s completo/s, datas de nacemento e falecemento), que se disponibilizará para a consulta pública a través dunha páxina web específica, http://croliga.udc.es.

Con el preténdese ensaiar e pór en práctica unha metodoloxía de traballo que logo poida ser aplicada ao conxunto da literatura galega contemporánea.

De inicio, o proxecto céntrase nas obras literarias, aínda que a recollida de información vai alén da propia obra, incluíndo autores e autoras, editoras, cabeceiras da prensa periódica, lugares de publicación, etc. O propósito inicial é establecer datacións rigorosas para as obras do período citado, ordenando no tempo (até onde for posíbel) a produción literaria (e non só), e establecendo as bases para contribuír á resolución de problemas no ámbito da historia literaria.

O obxectivo é que estes datos, comprobados, organizados, colocados no tempo e completados, contribúan a reexplicar a literatura galega contemporánea, singularmente a do século XIX.

Biobibliografía

Profesora titular de Filoloxías Galega e Portuguesa na Universidade da Coruña. Traballou sobre a literatura galega contemporánea, especialmente as relacións entre a literatura medieval e a contemporánea, e a poesía de vangarda no período 1916-1936. Publicou os libros Névoas de antano. Ecos dos cancioneiros galego-portugueses na Galiza do século XIX (1991), O

Page 77: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

77

neotrobadorismo (1997), Sementeira de ronseis. Cinco poetas da vangarda (2000) e as edicións de Rua 26. Diálogo limiar (1996) de Álvaro Cunqueiro, d’A costureira d’aldea (2006) de Manuel Lugrís Freire e, en colaboración con Xoán López Viñas, d'O frade das dúas almas de Xosé Tobío Mayo (2010).

Laura Tato Fontaíña (Universidade da Coruña)

“Proxecto Recuperación patrimonio teatral galego I e II (1880-1936)”

O proxecto Recuperación do patrimonio teatral galego II (1923-1936) (FFI2013-44355-R) é continuacion doutro que, co mesmo título e distinta cronoloxía Recuperación do patrimonio teatral galego (1882-1923) (FFI2009-08619), foi realizado polo mesmo equipo de investigadores e que recuperou unha serie de textos publicados en dous volumes titulados: Teatro recuperado: O pago, O engano, Un caso compricado, de Leandro Carré, con estudo, edición e notas de Carlos Caetano Biscainho Fernandes [ISBN 978-84-9749-492-2]; e Textos recuperados. De Galo Salinas a Castelao, edición e notas de Iolanda Ogando, Estudo introdutorio de Laura Tato [ISBN 978-84-9749-533-2].

O equipo de investigadores está formado por tres membros do Grupo ILLA e unha investigadora da Universidade de Extremadura. Ademais do vaciado de prensa antiga, cada vez máis accesíbel a tavés da rede, e de visitas a arquivos privados, agardamos poder conseguir, nesta segunda entrega do proxecto, os mesmos froitos que na primeira, co interese engadido de que a etapa cronolóxica abranguida inclúe grandes persoeiros da renovación dramática galega (Alfonso D. R. Castelao, Ramón Otero Pedrayo, Rafael Dieste…) ao carón de figuras case descoñecidas (Luís Manteiga…) de grande interese para estudos que, como os de xénero, sobrepasan a dimesión teatral.

Biobibliografía

Profesora Titular da Universidade da Coruña, é especialista en historia do teatro galego e sobre el tratan unha grande parte das súas publicacións, tanto monografias [Teatro e Nacionalismo (1994), Premio de Investigación Linguística e Literaria Ricardo Carvalho Calero; Teatro galego (1915-1931) (1997), Historia do teatro galego. Das orixes a 1936 (1999); Roberto Vidal Bolaño. Unha vida para o teatro (2013); ou Do teatro ao cinema. Obras dramáticas e guións de Ramón Otero Pedrayo (2013), Premio Vicente Risco de Ciencias Sociais] como artigos e comunicacións en congresos e encontros de investigadores.

RESUMOS |

CULTURAS EN DIÁLOGO: LUGO-ARXENTINA

Moderadoras: Encarna Lago González e Ana Bereciartúa (Rede Museística Provincial de Lugo)

Lugar de celebración: Sala 302, 3º andar

COORDINADORA: Encarna Lago González e Ana Bereciartúa (Rede Museística Provincial de Lugo).

Page 78: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

78

DESCRICIÓN XERAL: a Rede Museística Provincial de Lugo, como institución con responsabilidade social, ofrécese como canle e plataforma de debate intercultural, que maximiza os seus recursos didácticos, artísticos e documentais como vías de traballo e participación en e para toda a comunidade.

Este ano 2014, a Rede dedica a súa programación a Arxentina debido á profunda pegada que ten na nosa cultura; como país receptor das miles de galegas e galegos emigrantes, así como polo compromiso coa cultura no exilio que durante anos foi garantía na defensa e promoción da identidade galega. Nesta razón de visibilidade, sublíñase o papel da muller emigrante.

Museoloxía social, diálogo intercultural: Culturas en diálogo: Lugo - Arxentina é un proxecto de colaboración entre a Rede Museística, un equipo multidisciplinar e as asociacións de Inmigrantes e Retornados Rioplatenses en Lugo e Tango Club Galicia, en colaboración co Museo Nacional da inmigración (Museo Hotel dos Inmigrantes) de Bos Aires e o Museo da Emigración Galega en Arxentina (MEGA).

Como programa de museoloxía social, formúlase un traballo de arqueoloxía emocional entre Lugo e Arxentina, coa posta en valor e humanización dos seus testemuños. Para responder a estes obxectivos, Culturas en diálogo se constrúe a partir de tres liñas prioritarias de actuación cunha relacións das accións concretas:

1. Investigación, documentación e conservación

a. Mulleres de aquí e de acolá

2. Didáctica

a. Concurso para escolares: Mulleres a 2 bandas: Lugo-Arxentina.

b. Obradoiros didácticos

c. Realidade aumentada, radio, baile colectivo, etc.

d. Mateadas e café de pucheiro.

3. Difusión e Creación

a. Teatro

b. Literatura: J. L. Borges e E. Blanco Amor

c. Danza

d. V Encontro Tango Líber

e. Belas Artes

f. Concurso PATRIMONIOS: A Muralla e o Tango

g. Exposición Fotográfíca PATRIMONIOS

h. Guía Postal de Lugo. Reinterpretando a Maruja Mallo.

i. Plataformas multimedia de difusión

Page 79: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

79

Bibliografía

Cagiao Vila, Pilar (1997). Muller e emigración. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

Pernaas Oroza, Herminia (2011). Historias das mulleres en Galicia. Época Contemporánea. Nogratrea. Santiago de Compostela. Xunta de Galicia.

Rey Castelao, Ofelia e Rial Gracía, Serrana (2009). Historia de las mujeres en Galicia. Siglos XVI al XIX. Edicións Nigra Trea. Vigo.

Sobrino Manzanares, Mª Luisa (1996). “Artistas gallegos en Argentina: Imágenes y signos de una identidad cultural”. El Arte entre lo público y lo privado, VI Jornadas de Teoría e Historia de las artes. Buenos Aires. Centro Argentino de Investigadores de Arte, páginas 268 a 281.

Cagiao Vila, Pilar (2001). “Género y Emigración: Las mujeres inmigrantes gallegas en Argentina”. In La Galicia Austral. La inmigración gallega en Argentina de Xosé Nuñez Seixas. Editorial Biblos. Argentina.

Cuba, Xulio (1994). Luis Seoane. A forma da patria. Edicións Espiral Maior S.L. A Coruña.

Biobibliografía de Encarna Lago González

Naceu en Barcelona en 1962. Xerente da Rede museistica da Deputacion de Lugo dende 1999. Funcionaria dende 1988. Técnica Superior en Cooperacion Internacional, Membro do Comité Consultivo Facultade Humanidades de Lugo, Experta en Museoloxia social e accesibilidade ao Patrimonio. Experta en Museos Xenero e Arte, Experta en Programas Patrimoniais de Dialogo Interelixioso. Foi coordinadora de 239 exposicións e comisaria doutras 137, organizadas e producidas pola Rede Museística e por otros museos, centros de arte a nivel autonómico, estatal e internacional. Autora de distintas publicacións, participou como relatora e conferenciante en diversos foros sobre didáctica, xestión de museos, discapacidade e diálogo intercultural, xénero, museos e arte. O seu modelo de xestión recibe o Premio a Crítica de Galicia no 2014 , Premio Galicia Solidaridade Once 2011 e Premio a mellor experiencia Didáctica nun Museo da Fundación Rosalía.

Biobibliografía de Ana Bereciartúa

Formación Académica: Maestra (Homologado por el MEC), Universitario Incompleto: Ciencias de la Educación. UBA, Escuela Oficial de Idiomas Xunta de Galicia en Lugo. Cursos de Formación: Alar Galicia: Jornadas de Coaching (violencia de menores), Concellería de Trabajo, Xunta de Galicia: Plan FIP: Experto en Gestión y ejecución de Procesos de Coaching. 250hs, Federación de Sindicatos Independientes de Enseñanza: Prevención de Riesgos Laborales, Comisiones Obreras: Primeros Auxilios. 20hs, Consellería de Trabajo e Benestar: Logopedia.200hs. Experiencia Laboral: Año 1980/2007 Maestra Titular de Escuela Primaria Ayuntamiento de Buenos Aires, Año 2008/2012 Escuelas Infantiles Lugo Galicia, SL (Barrio Sésamo). Lugo, Año 2013 Escuela Infantil Magoy, Año 2014/2015 Talleres de expresión artística para niños.

Page 80: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

80

13:30 – 14:00 Pausa Xantar

14:00 – 16:00 Paneis 6 e 3 | Mesas de relatorios 6, 11 e 2 (Instituto de Altos Estudios Sociales (IDAES) da UNSAM, Paraná 145 - 5º piso) (Mapa: http://goo.gl/Z3s3tr)

Máis información e resumos, cf. Infra

[Mesa 6. Censo e poboación] 1. Los hijos ilegítimos en una parroquia gallega del siglo XVII | Cristina Buceta (Universidad de Buenos Aires)

2. La conformación de la comunidad española en el Territorio Nacional de Santa Cruz: el aporte innovador de los gallegos (1880-1970) | María de los Milagros Pierini (Universidad Nacional de la Patagonia Austral) e Pablo Gustavo Beecher (Universidad Nacional de la Patagonia Austral)

Moderadora: María de los Milagros Pierini (Universidad Nacional de la Patagonia Austral)

Lugar de celebración: Sala 600, 6º andar

[Mesa 11. Editoriais e redes intelectuais] 1. Redes editoriales del exilio gallego en Buenos

Aires, en la década de los 40 | Federico Gerhardt (Universidad Nacional de La Plata | CONICET)

2. As relacións de Luís Seoane con o mundo artístico e intelectual arxentino | Rafael Fraguas Vidal (Université de Perpignan)

3. As relacións entre Galaxia e a diáspora arxentina, unha rede por tecer (1950-1966) | María Dolores Villanueva Gesteira (Universidade de Santiago de Compostela)

4. Estética y literatura en el río de La Plata: El Correo Literario | José César Villarruel (Universidad de Buenos Aires)

Moderador: Federico Gerhardt (Universidad Nacional de La Plata | CONICET)

Lugar de celebración: Sala 402, 4º andar

Page 81: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

81

[Mesa 2. Editoriais e redes intelectuais Literatura galega e portuguesa en diálogo]

1. Procesos de referenciación en narrativas xuvenís: un estudo contrastivo entre o galego e o portugués brasileiro | Cleuza Pelá (Universidade Federal da Fronteira Sul)

2. Mobilidade na sátira moral galego- portuguesa e na novela Padre Sérgio, de Liev Tolstoi: busca de virtudes perdidas | Marleine Paula Marcondes e Ferreira de Toledo (Universidade de São Paulo)

3. O léxico poético galego-portugués no seu contexto medieval: adaptación e renovación | Antonio Augusto Domínguez Carregal (Universidad de Oviedo)

Moderadora: Antonio Augusto Domínguez Carregal

(Universidad de Oviedo)

Lugar de celebración: Sala 602, 6º andar

[Panel 6] 1. A carta De Trina Mersione: uma proposta de materialização da doutrina nicena no rito batismal por Martinho de Braga | Nathalia Agostinho Xavier (Universidade Federal do Rio de Janeiro)

2. Regula monachorum e Regula communis: a normatização do monaquismo da Galiza no século VII | Bruno Uchoa Borgongino (Universidade Federal do Rio de Janeiro)

3. A atividade monástica na Galiza do século VII: a atuação de Frutuoso de Braga na Vita Sancti Fructuosi | Leila Rodrigues da Silva (Universidade Federal do Rio de Janeiro)

4. Tui medieval: uma diocese de fronteira em busca de um santo patrono | Andréia Cristina Lopes Frazão da Silva (Universidade Federal do Rio de Janeiro)

O longo processo de cristianização da Galiza: transformações socio-culturais e

atividade eclesiástica

Moderadoras: Leila Rodrigues da Silva e Andréia Cristina Lopes Frazão da Silva

(Universidade Federal do Rio de Janeiro)

Lugar de celebración: Sala 404, 4º andar

Page 82: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

82

[Panel 3] 1. El imaginario gallego en la novela histórica argentina. Aportes a la desarticulación del estereotipo | Claudia Amigo (Universidad de Buenos Aires)

2. Unha Galiza de lenda. Representaciones de la ‘terra meiga’ en el evento “Buenos Aires celebra Galicia” | Claudia López Barros (Universidad de Buenos Aires)

3. Un soporte ‘arxentino’ nos corolarios da Guerra Civil: Galicia nas fronteiras textuais das páxinas transatlánticas de España Republicana | Mariela Sánchez (IdIHCS | Universidad Nacional de La Plata | CONICET)

4. Viajeros argentinos en los años 30: Gustavo del Río y Roberto Arlt cuentan Galicia | Andrea Cobas Carral (Universidad de Buenos Aires)

Galicia entre dos orillas: relatos e imágenes para pensar la identidad

Moderadora: Andrea Cobas Carral (Universidad de Buenos Aires)

Lugar de celebración: Sala 302, 3º andar

RESUMOS | Mesa 6. Censo e poboación Moderadora: María de los Milagros Pierini (Universidad Nacional de la Patagonia Austral)

Lugar de celebración: Sala 600, 6º andar

Los hijos ilegítimos en una parroquia gallega del siglo XVII

Cristina Buceta (Universidad de Buenos Aires)

En este trabajo se realiza una investigación histórica demográfica sobre los 906 registros de bautismo efectuados durante el siglo XVII, en una parroquia gallega de la provincia de Pontevedra. Se seleccionan aquellas inscripciones de los considerados hijos ilegítimos, con la finalidad de estudiar su estatuto. Al respecto agregamos que en esta época los registros parroquiales han sido poco sistemáticos, y se encuentran muy escasas investigaciones acerca de este tema.

El abordaje se realiza desde puntos de vista cuali y cuantitativos, analizando especialmente los detalles de la inscripción, que tanto en su contenido como en su redacción, se relacionan con orientaciones sociales y religiosas de los momentos históricos estudiados.

Palabras chave: hijos ilegítimos, Siglo XVII, parroquia gallega, demografía histórica, registros parroquiales.

Page 83: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

83

Bibliografía

Aznar Gil, F. R.: “Hijos ilegítimos en Galicia durante los años 1449-1553” en Estudios mindonienses: Anuario de estudios histórico-teológicos de la diócesis de Mondoñedo-Ferrol, 1994, número 10, pág. 401-431.

Pérez García, J. M.: Un modelo de sociedad rural de Antiguo Re ́gimen en la Galicia costera: la Península del Salne ́s: (jurisdicción de La Lanzada) Universidad de Santiago de Compostela. Departamento de Historia Moderna. 1979, pág. 111-113.

Dubert García, I.: “Los comportamientos sexuales prematrimoniales en la sociedad gallega del antiguo régimen” en Studia historica. Historia moderna Nº 9, 1991, pág 129.

Pérez García, J. M., «Demografía tradicional en dos localidades de la Galicia Atlántica». Actas de las I Jornadas de Metodología Aplica da de las Ciencias Históricas. T. III,. Historia Modema. Vigo, 1975.

Pérez García, J. M.: “¿Es necesario privilegiar todavía la reconstrucción de familias en España? Una respuesta a David H Reher” en Revista de Demografía Histórica, 2000, Vol 18, Nº 2.

Biobibliografía

Médico (Facultad de Medicina- Universidad de Buenos Aires). Especialista en Psiquiatría (Ministerio de Salud de la Nación). Miembro Titular de la Asociación Psicoanalítica Argentina. Especialista en Psicoanálisis de Familia y Pareja (Universidad CAECE).

Publicaciones de los últimos cinco años: “Familia y envoltura psíquica simbolizante” (en col.) en Sexta Jornada Clínica entre Innstituciones Psicoanalíticas, Buenos Aires 2014. “La violence de l’exil. Transmission transgénérationnelle du trauma migratoire. Violence d’Etat et violence révolutionnaire en Argentine” (en col.) en La violence dans la familalle et dans le couple, Editions in press, Paris 2012. “Inmigración, subjetividad y política. Crónicas de la Sociedad de Portas” en Boletín del SIRSP, N°2, publicación de la Federación de Asociaciones Gallegas de la República Argentina, Buenos Aires 2009. “Migraciones y psicoanálisis” ” en Boletín del SIRSP, N°1, publicación de la Federación de Asociaciones Gallegas de la República Argentina, Buenos Aires 2008. “Historización de la violencia: Trauma migratorio y sus consecuencias en familias y terapeutas” (en col.) en Perspectivas Vinculares en Psicoanálisis, Buenos Aires 2008.

La conformación de la comunidad española en el Territorio Nacional de Santa Cruz: el aporte innovador de los gallegos (1880-1970)

María de los Milagros Pierini (Universidad Nacional de la Patagonia Austral) e Pablo Gustavo Beecher (Universidad Nacional de la Patagonia Austral)

Dentro del proceso de la emigración española hacia América podemos inscribir a la radicada en el Territorio Nacional de Santa Cruz (1884 – 1957) que estuvo constituida, mayoritariamente por gallegos y asturianos. Gracias a sus múltiples actividades urbanas y rurales que cubrieron una amplia gama de servicios en muchos de los cuales fueron pioneros, y a la fuerte presencia que tuvieron en las

Page 84: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

84

manifestaciones artístico - culturales, los gallegos conformaron un grupo humano muy presente y protagónico en la evolución del Territorio de Santa Cruz.

La partida del lugar natal no cortó los lazos de los migrantes sino que contribuyó a reforzar en ellos el amor a la familia y la patria lejanas y redefinir sus propias identidades colectivas, lo que se vio con mucha nitidez cuando España se enfrentó a una Guerra Civil que la dividió en dos bandos irreconciliables. Esta división, al igual que lo acaecido en la ciudad de Buenos Aires, se reprodujo en la reducida comunidad de Santa Cruz.

El desarraigo de su pueblo natal y el desconocimiento de la nueva geografía en la cual iban a asentarse, provocó en la mayoría de los migrantes sentimientos dolorosos y recuerdos que transmitieron a sus descendientes. Ese desarraigo fue paliado – en parte- por la constitución de Sociedades de Ayuda Mutua y agrupaciones étnicas. Siguiendo el derrotero de los restantes grupos étnicos se integraron al resto de los integrantes de la cosmopolita sociedad de Santa Cruz por medio de las uniones matrimoniales por lo cual sus descendientes se sienten hoy más argentinos que gallegos aunque sigue presente en ellos el interés por hacer perdurar la cultura de la patria de sus antepasados.

Ellos son los que, en la actualidad, nos permiten “acercarnos” a la realidad de sus antepasados, los “pìoneros” de Santa Cruz.

Palabras chave: territorio nacional, Santa Cruz, comunidad española, aporte gallego.

Bibliografía

Álvarez, Gerardo; Bassanese, Abel; D’Alfonso, Nerina y Helba, Tina. Crónica de los españoles en la Argentina. Buenos Aires, Manrique Zago Ediciones. 1985.

Arpes, Marcela y Atienza, Alicia. “Santa Cruz (1900-1950)”; en: Pelletieri, Osvaldo (Dir.) Historia del teatro argentino en la Provincias. Buenos Aires, Galerna / Instituto Nacional del Teatro. 2005. Pàgs. 379 - 433.

Barbería, Elsa M. Los dueños de la tierra en la Patagonia Austral. 1880 – 1920. Río Gallegos, Ed. de la UNPA. 1985.

Beecher, Pablo Gustavo.” El Territorio, la Provincia…”.Suplemento Dominical del Diario La Opinión Austral. 2009 - 2013.

Fernández, Alejandro E. y Moya, José C. (Ed.) La inmigración española en la Argentina. Buenos Aires, Biblos.1999.

Rodríguez de Lofredo, Flora. Homenaje a la raza. 95º aniversario. Asociación Española de Socorros Mutuos de Río Gallegos. 1906 – 2001. Río Gallegos, Silcograf SRL. 2001.

VV.AA. Centenario de Puerto San Julián. 1901 – 2001. Una ventana al pasado. 2 Tomos. Provincia de Santa Cruz. Patagonia argentina. 2002.

Page 85: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

85

Biobibliografía de María de los Milagros Pierini

Magíster Artis en Historia. Universidad Nacional de Mar del Plata. Profesora Adjunta (Regular) en Historia Argentina I .Profesorado en Historia. UNPA. – UARG desde 2006. Realiza investigaciones sobre la Historia de la Educación en el Territorio Nacional de Santa Cruz. Tiene Publicaciones sobre temática educativa y las comunidades españolas y británicas de Santa Cruz.

Biobibliografía de Pablo G. Beecher

Licenciado en Producción y Dirección Radial y Televisiva. Universidad de Belgrano. Ha realizado documentales televisivos de temática regional. Desde el año 1997 ha realizado investigaciones periodísticas radiales y en la prensa escrita sobre las familias pioneras de Santa Cruz. Tiene Publicaciones sobre los primeros pobladores y las comunidades españolas y británicas de Santa Cruz.

RESUMOS | Mesa 11. Editoriais e redes intelectuais Moderador: Federico Gerhardt (Universidad Nacional de La Plata | CONICET)

Lugar de celebración: Sala 402, 4º andar

Redes editoriales del exilio gallego en Buenos Aires, en la década de los 40

Federico Gerhardt (Universidad Nacional de La Plata | CONICET)

El desarrollo de la Guerra Civil española determinó la llegada a la Argentina de un número considerable de intelectuales y artistas españoles exiliados. Dentro de este conjunto se destacó, por su participación en la “época de oro” de la industria editorial argentina, en la década del ’40, un grupo de escritores y artistas de ascendencia gallega, nucleados en torno a las figuras de Luis Seoane, Lorenzo Varela, Arturo Cuadrado y Rafael Dieste.

Este grupo emprendió en Buenos Aires una intensa labor editorial, fundando sellos como Nova y Botella al Mar, dirigiendo series como la “Colección Oro” de Atlántida, y “Hórreo” y “Dorna” de Emecé, y participando en diversas tareas en otras editoriales como Poseidón, Pleamar, Sudamericana y Losada. A su vez, también en los años 40, este grupo llevó adelante la publicación periódica de revistas literarias y culturales estrechamente relacionadas con las mencionadas casas editoras, como De Mar a Mar, Correo Literario y Cabalgata. Estos proyectos editoriales pueden ser pensados como espacios de integración en el campo cultural argentino –con proyecciones en otros países de la región, como Uruguay, Brasil y Chile–, y como instrumentos de religación con gallegos exiliados en otros puntos geográficos.

La ponencia propuesta aborda estas redes editoriales a través del estudio de la conformación de los citados proyectos, sumando al análisis la información proveniente de documentación personal relativa a los agentes involucrados.

Palabras chave: exilio gallego en Buenos Aires, historia editorial, revistas literarias y culturales, redes, década del 40.

Page 86: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

86

Bibliografía

Axeitos, X. L. y X. Seoane (coords.), 1994. Luis Seoane e o libro galego na Arxentina [1937-1978]. A Coruña: Deputación Provincial de A Coruña.

Axeitos, X. L., 2003. O exilio galego: un mapa de cicatrices. A Coruña: Ediciós do Castro.

De Diego, J. L., 2006. “1938-1955. La ‘época de oro’ de la industria editorial”, en J. L. de Diego (dir.). Editores y políticas editoriales en Argentina (1880-2000). Buenos Aires: Fondo de Cultura Económica.

Pérez Rodríguez, M. A., 2003. Luis Seoane a través da prensa. 1929-1979. A Coruña: Ediciós do Castro.

Rodino Lalín, H., 1989. “As editoriais galegas en Bós Aires”, en Revista do Comisión Galega do Quinto Centenario, n° 1.

Biobibliografía

Doctor en Letras por la UNLP. Docente de Literatura Española II, de la Facultad de Humanidades de la UNLP. Investigador del CONICET en el Instituto de Investigaciones en Humanidades y Ciencias Sociales (UNLP-CONICET), con un proyecto sobre revistas y editoriales de exiliados españoles en Argentina.

Ha integrado proyectos de investigación nacionales e internacionales sobre relaciones culturales entre España y Argentina. Fue becario de la CIC (Buenos Aires), y del CONICET. Es redactor de Olivar. Revista de Literatura y Cultura Españolas. Ha participado en congresos nacionales e internacionales, y ha publicado trabajos en libros y revistas especializadas argentinas y del extranjero.

As relacións de Luís Seoane con o mundo artístico e intelectual arxentino

Rafael Fraguas Vidal (Université de Perpignan)

Ben coñecido e amplamente estudado é o labor artístico, editorial e cultural de Luís Seoane na ciudade de Bos Aires que o veu nacer en 1910.

A análise dos seus intercambios epistolares permítenos subliñar a importancia que tiveron no seu percorrido polifacético as relacións que mantivo durante o seu exilio co mundo artístico e intelectual arxentino. Moitos nomes importantes atópanse na longa lista de correspondentes cos que Luís Seoane mantivo o contacto ao longo da súa vida. Atópanse moitos pintores arxentinos importantes como Carlos Torrallardona o Luis Falcini, a escultora Noemí Gerstein, os poetas e escritores Tomás Alva Negri, Francisco Luis Bernárdez, o traductor Alberto Girri, a importante figura que foi Victoria Ocampo ou tamén os críticos de arte Julio Payró e Jorge Romero Brest. Estes amigos arxentinos e moitos máis axudáronlle a levar a cabo os seus proxectos artísticos e culturais. Todas estas relacións arxentinas permitíronlle desenvolver o seu afán por darlle a Galiza unha praza máis importante coa súa historia, a súa literatura e os seus intelectuais.

Page 87: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

87

A través destas correspondencias poderemos ver como Luís Seoane e os seus amigos arxentinos compartiron inquedanzas comúns sobre a arte, a política nacional e internacional, a literatura e como con esta rede epistolar o noso exiliado artista chegou a lle dar máis relevancia ao seu labor e ideas.

Palabras chave: exilio, Seoane, intercambio epistolar, arte, argentina.

Bibliografía

Alonso Montero, Xesús, As palabras no exilio, Biografia intelectual de Luís Seoane, Vigo, Edicións Xerais de Galicia, 1994.

Fernandez del Riego, Francisco, Cartas de Luis Seoane desde o exilio, A Coruña, Ed. do Castro, 2002.

Núñez Rodríguez, Manuel (Edition de), Luís Seoane. Textos inéditos, Santiago de Compostela, Universidade de Santiago, 1991.

Santorun Ardone, Ana, Santorun Ardone, Marcela, Luís Seoane o Alquimista, La Coruña, Ed. do Castro, 1998.

Emigrante dun país soñado: Luís Seoane entre Galicia e Arxentina: actas do congreso internacional Luís Seoane: Galicia-Arxentina, una dobre cidadanía, VILLARES Ramón Editor, Consello da cultura Galega, 2011.

Biobibliografía

Fillo de emigrantes galegos da provincia de Pontevedra. Licenciado en estudos hispanoamericanos en la Universidad de Perpignan en 1993. Maestro de primaria desde o ano 2000. Master en estudos hispanoamericanos da Universidade de Perpignan en 2011. Doctorante en Historia de Arte na UPVD (Universidad de Perpignan): Luis Seoane: l’artiste et son oeuvre à travers sa correspondance. Miembro del CHRISM (centro de investigaciones históricas sobre las sociedades mediterráneas).

As relacións entre Galaxia e a diáspora arxentina, unha rede por tecer (1950-1966)

María Dolores Villanueva Gesteira (Universidade de Santiago de Compostela)

O discurso cultural difundiu que a Editorial Galaxia, creada en 1950, era un proxecto á marxe do exilio e da emigración ou en contraposición, pero a pouco que se revise a documentación e as fontes observamos que conviviron de maneira simultánea. Luís Seoane ou Eduardo Blanco Amor tiñan unha estreita relación con persoas da editorial, nomeadamente con Francisco Fernández del Riego. Tamén se estableceron pontes con emigrados como Manuel Puente, Rodolfo Prada ou Neira Vilas, que creou unha distribuidora de libros galegos para dar a coñecer o proxecto de Galaxia na Arxentina. As viaxes programadas polo Centro Galego servían para difundir a editorial e captar recursos económicos e humanos. Tamén se empregaba a relación con alén mar para poder publicar libros que non pasarían a censura en España, como a Obra completa de Ramón Cabanillas. Neste relatorio presentaremos a rede de relacións con nomes propios e trazaremos as liñas que os unen, os nódulos principais desa rede e as persoas adxacentes ó proxecto. Tamén será interesante ver os

Page 88: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

88

proxectos potenciados dende a diáspora, como a Revista de Economía de Galicia (1958-1968) sobre a que puxeron especial empeño para que saíse adiante. É interesante ver como a identidade cultural reforza as defensas da rede ó crear un perímetro significado e expectativas que limitan o acceso a ela de persoas e información. Tamén é relevante debullar as relacións de poder e a súa xestión para resolver conflitos e equilibrar intereses contrapostos. Dende realidades tan diferentes non sempre se equilibraban ben as relacións, amais a medida que a comunidade crece increméntase a complexidade e o número das súas posicións de poder crece tamén. Interésanos pois a dinámica da rede complexa que se crea entre a diáspora e a Editorial Galaxia e tamén a produción organizada de bens materiais: programas radiofónicos, libros, premios...

Palabras chave: rede, nódulo, editorial Galaxia, diáspora, cultura.

Bibliografía

Arquivo Editorial Galaxia.

Arquivo Fundación Penzol.

Capra, Fritjof (2003) Las conexiones ocultas. Madrid: Anagrama.

Luhmann, Niklas (2010) ¿Como es posible el orden social? México: Herder.

Soler, Ricard (2009) Redes complejas. Barcelona: Tusquets.

Biobibliografía

Licenciada pola USC en Filoloxía Galega e Románica, con Premio Fin de Carreira. Prepara a súa tese de doutoramento sobre a primeira etapa da editorial Galaxia. Publicou artigos en diferentes revistas e os libros Lingua en sociedade, a aldea da Xesteira (Deputación de Pontevedra/ Consello da Cultura Galega, 2006) e A lingua galega entre 1963 e 1975. Situación social e discursos dende o galeguismo (Deputación de Pontevedra, 2010), premiados nos dous casos. É coeditora do libro Francisco Fernández del Riego. Vigo dende o corazón de Galicia (Galaxia, 2013) e foi comisaria da exposición Francisco Fernández del Riego. Cos ollos do seu espírito. Secretaria dos Cursos de lingua e cultura galegas para estranxeiros (2006-2011) e docente na licenciatura e grao de Filoloxía Galega (USC) (2009-2011) e durante 2011-2014 na Universitat de Barcelona.

Estética y literatura en el río de La Plata: El Correo Literario

José César Villarruel (Universidad de Buenos Aires)

La iniciativa de Arturo Cuadrado, Luis Seoane y Lorenzo Varela para publicar un periódico quincenal, Correo Literario, cuyo primer número apareció en noviembre de 1943, no es ajena a una revista anterior, De Mar a Mar, cuya dirección la ejercieron Lorenzo Varela y Arturo Serrano-Plaja. En el manifiesto de ésta última se apelaba a los “pueblos libres” que no sólo indicaba la refutación del nazi-fascismo y del falangismo sino que se orientaba hacia la apertura de un entramado político y

Page 89: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

89

cultural dirigido a Latinoamérica. Esta estrategia es adoptada y extendida por el Correo Literario. Su proyecto político cultural se desarrolla durante la coyuntura del declive nazi en la 2ª. Guerra Mundial y es contemporánea de la transformación del régimen político de la Argentina. Publica ensayos muy fértiles de crítica literaria, ya sea de autores españoles o argentinos y de América Latina preocupados por las identidades sociales que se originan en torno de la estética y la política. El eje del periódico gira en torno del ensayo donde también los temas literarios abarcan géneros que incluyen la crítica o la crónica. En estas colaboraciones se multiplican los autores argentinos, Ulises Petit de Murat o Jorge Luis Borges tienden un puente hacia las vanguardias de los años 1920. En un plano más universal, la relación de la literatura y la sociedad se nutre con las reflexiones acerca de la relación de la existencia y el arte, de la literatura y la sociedad. El Correo Literario se publica hasta 1945 en plena etapa dónde un futuro imaginado tras el éxodo no coincidía con el presente en tanto las fantasías del ocaso de Franco cedían a la evidencia de un prolongado totalitarismo. La unidad del compromiso artístico y político se mantuvo en El Correo Literario a lo largo de cada edición durante dos años, hasta setiembre de 1945. Contribuyó a formar un espacio cultural que se prolongó en la posguerra pues la II República, aún insepulta, alimentaba la consciencia social del exilio.

Palabras chave: Correo – Literario, periódico, intelectuales, escritores.

Bibliografía

AA. VV. Sesenta anos despois. Os escritores do exilio republicano. Actas do congreso internacional celebrado na Universidade de Santiago de Compostela, 16, 17 e 18 de marzo de 1999, ed. De X.L. Axeitos, tomo I, A Coruña, Ediciós do Castro/Associació d'Idees-GEXEL.

Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes. Biblioteca del Exilio. http://www.cervantesvirtual.com/bib/portal/exilio/bibliografia2.shtml

Castelao, Alfonso R.: Sempre en Galiza, Akal, 1994.

Devoto, Fernando/ Villares, Ramón: Luis Seoane entre Galicia y Argentina. Buenos Aires, Editorial Biblos, 2012.

Naharro-Calderón, José M. (coord.). El exilio de las Españas de 1939 en las Américas “¿Adónde fue la canción?”. Barcelona, Editorial Anthropos, 1991.

Nuñez Seixas, Xosé Manoel / Cagiao Vila, Pilar. O Exilio galego de 1936, política, sociedade, itinerarios, Sada: Ediciós do Castro, 2007.

Biobibliografía

Profesor Titular Consulto- Instituto de Investigaciones Gino Germani. Universidad de Buenos Aires. (UBA). Director del Departamento de Historia. Facultad de Filosofía y Letras. UBA. Años 1990 y 2003-2005. Director de 13 Proyectos de Investigación en la UBA. Entre ellos: El exilio republicano español en el Río de La Plata. Programación UBACYT. 1998-2000. Proyecto integrado con la Facultad de Ciencias Sociales y Facultad de Filosofía y Letras. UBA. Sede: Instituto de

Page 90: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

90

Investigaciones Gino Germani. Consejero externo de María Aránzazu Díaz-Regañón Labajo. Universidad de Salamanca. “El exilio científico republicano en Argentina (1936-1994): contribuciones e impacto de los médicos, biomédicos y psicoanalistas españoles en la ciencia argentina (1936-2003): tesis doctoral. 2009.

RESUMOS | Mesa 2. Editoriais e redes intelectuais Literatura galega e portuguesa en diálogo Moderador: Antonio Augusto Domínguez Carregal (Universidad de Oviedo)

Lugar de celebración: Sala 602, 6º andar

Procesos de referenciación en narrativas xuvenís: un estudo contrastivo entre o galego e o portugués brasileiro

Cleuza Pelá (Universidade Federal da Fronteira Sul)

Moitas son as similitudes lingüísticas entre o galego e o portugués dada a súa orixe. Porén, ese fenmeno tamén ocorre na construción dun obxecto de discurso? A introdución dunha referenciación, a súa recuperación ou recategorización aproxímanse? Para responder a esas preguntas se fixeron estudos sobre os mecanismos dos procesos de referenciación en narrativas xuvenis, en libros escritos en galego e en portugués, destinados a estudantes do Ensino Básico. Así, preténdese presentar nesta comunicación un estudo comparativo por similitudes e diferenzas entre as dúas narrativas xuvenis e verificar o modo como ocorre a (re)construción de sentidos nos textos nas dúas linguas. Coa analise e coa descripción de mecanismos de procesos de referenciación, a frecuencia de uso deses recursos ficará en evidencia. Portanto, con base nos resultados parciais da pesquisa, será proposta unha secuencia didáctica para emprego en situación de ensino de linguas. Esta pesquisa fundaméntase na Lingüística Textual, baixo a abordaxen cognitivo, sociointeracional (Koch, 2010; Adam, 2013; Marcuschi 2008 entre outros).

Palabras chave: galego, português, procesos de referenciación, narrativas xuvenis, comprensión lectora.

Bibliografía

Koch, I. G. V.; Morato, E. M.; Bentes, A. C. Referenciação e discurso. São Paulo: Contexto, 2007.

Marcuschi, L.A. Produção textual, análise de gêneros e compreensão. 3 ed. São Paulo: Parábola, 2008.

Paz, A. F. Noite de voraces sombras.13.ed. Vigo: Edicións Xerais de Galícia, 2013.

Rey, M. Sozinha no mundo. São Paulo: Global, 2010.

Rodrigues, B. B.; Ciulia, A.; Cavalcante, M. M. (orgs.) Referenciação. São Paulo: Contexto, 2006.

Page 91: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

91

Biobibliografía

Doutorouse en 2006, en Língua Portuguesa, pola Pontifícia Universidade Católica de São Paulo (PUC/SP), cunha tese sobre as estratexias de referenciación na narrativa de mistério. Na actualidade, é profesora de Língua Portuguesa e Linguística na UFFS - Universidade Federal da Fronteira Sul – Campus Cerro Largo – RS e membro do GEP.TEC (Grupo de Estudos e Pesquisa sobre Textos, Ensino e Cidadania). Ten traballado tamén con elaboración de itens de avaliación en ampla escala, formación de profesor, asesoria de Língua Portuguesa polo Ensino Fundamental, nas escolas públicas e privadas brasileiras.

Mobilidade na sátira moral galego- portuguesa e na novela Padre Sérgio, de Liev Tolstoi: busca de virtudes perdidas

Marleine Paula Marcondes e Ferreira de Toledo (Universidade de São Paulo)

As sátiras morais são críticas genéricas contra os males do mundo: falta de verdade, honradez, honestidade, liberalidade, fidelidade. Em sete delas, a busca dessas virtudes faz os satiristas moverem-se por lugares concretos ou virtuais, sem, contudo, encontrarem sucesso.

Em “Por que no mundo mengou a verdade”, C 69 da coletânea de Lapa, o autor viaja pelos mosteiros dos frades regrados, por Cistel, Santiago de Compostela, à procura da verdade, mas não a encontra.

Em “O’ Rei Judeorum, Jesu Nazareo”, C 145, o poeta queixa-se de percorrer caminhos para herdar benfeitorias, mas só recebendo frugalidades.

“Non é Amor en cas de Rei”, C 161, narra uma peregrinação pelas casas dos privados, prelados, infanções, e até do rei, em busca do amor, sem, contudo, encontrá-lo.

Em “Vós, que soedes en corte morar”, C 278, veem-se pessoas deixando suas terras, premidas pela pobreza, enquanto os privados do rei enriquecem cada vez mais.

Em “En muit’andando, cheguei a logar”, C 281, depois de muita viagem, o satirista chegou a um lugar onde não se valorizavam lealdade, arte, bom-senso, cultura.

Em “Quen viu o mundo qual o eu já vi”, C 429, o autor quer desterrar-se, para ver se encontra um mundo melhor.

“Do que sabia nulha ren non sei”, C 388, pode considerar-se a conclusão pessimista da “viagem”: nesse mundo de pouco siso, e sem possibilidade de concerto, o poeta deseja a morte.

O tema da busca sem encontro muito viaja pelas literaturas: na novela de Liev Tolstoi, “Padre Sérgio”, levada ao cinema (“Noites com sol”) pelos irmãos Taviani, o jovem Sérgio renuncia à nobreza, entra num mosteiro, dele sai, vai para um eremitério, fugindo das tentações, em busca de perfeição e santidade. Não as encontra e gasta o resto de seus dias peregrinando a esmo. É um sucedâneo da morte procurada pelo satirista.

Palabras chave: viagem, busca, virtude, perfeição, santidade.

Page 92: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

92

Bibliografía

Jeanroy, Alfred. La poésie lyrique des troubadours. Toulouse - Paris: Édouard Privat et Henri Didier, 1934, 2v.

Lapa, M. Rodrigues. Cantigas d’escarnho e de mal dizer dos cancioneiros medievais galego-portugueses. 2 ed. Ver. e acres. Coimbra: Editorial Galáxia, 1970. Em todas a cantigas, adota-se, aqui, a numeração de Lapa.

Lopes, Graça Videira; Ferreira, Manuel Pedro et al. (2011-), Cantigas Medievais Galego Portuguesas [base de dados online]. Lisboa: Instituto de Estudos Medievais, FCSH/NOVA. Disponível em: <http://cantigas.fcsh.unl.pt>.

Tolstói, Liev. Padre Sérgio. Trad. de Beatriz Morabito. 2 ed. São Paulo: Cosac Naif, 2010.

Filme “Noites com sol” (Il sole anche di notte). Direção de Paolo Taviani e Vittorio Taviani. Roteiro de Liev Tolstoi (história), Paolo Taviani, Vittorio Taviani e Tonino Guerra. Disponível em http://www.cineplayers.com/filme/noites-com-sol/4866, acessado em 15/7/2014.

Biobibliografía

Professora da Faculdade de Filosofia, Letras e Ciências Humanas da Universidade de São Paulo (USP), pela qual se doutorou. Trabalha na graduação e pós-graduação. Fundou e dirigiu o jornal O Propedêutico. Possui mais de 200 artigos publicados em jornais, revistas, periódicos e tabloides do Brasil e do Exterior. Participou de aproximadamente três centenas de congressos, contando com mais de 250 trabalhos, no Brasil e em outros países. Membro de diversas associações científicas. Professora convidada e visitante de Universidades de Portugal, Espanha, França, China, África do Sul, Peru, Cuba, Índia, Panamá. Autora de várias obras publicadas no Brasil e no Exterior. Tem colaborado, ao longo dos anos, em jornais e revistas especializados, dentro e fora do Brasil. Dedica-se, há anos, a práticas de ensino e à participação em eventos culturais e científicos. ACESSO ao Currículo LATTES (oficial no Brasil): <http://lattes.cnpq.br/5027520479445307>

O léxico poético galego-portugués no seu contexto medieval: adaptación e renovación

Antonio Augusto Domínguez Carregal (Universidad de Oviedo)

A lírica profana galego-portuguesa está intimamente relacionada coas tradicións poéticas existentes no seu redor, feito xa posto en relevo desde os inicios dos estudos dos textos medievais por estudiosos dos séculos XIX e XX, tal como Milá y Fontanals (1861) e Michaëlis de Vasconcelos (1904), entre moitísimos outros. Nos últimos decenios, foi de especial relevancia a posta en atención de Tavani (1980) nas familias léxicas máis comúns nesta escola poética, principalmente no que di respecto ao léxico do sufrimento amoroso, con especial destaque ás relacións coa escola poética occitana. Posteriormente, outros investigadores centráronse no estudo dos préstamos do léxico estranxeiro á lingua dos cancioneiros, como o traballo de García-Sabell Tormo (1991) sobre os galicismos na lírica profana galego-portuguesa.

Page 93: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

93

Nos últimos anos, os traballos de Domínguez Carregal voltaron a revisar ese punto de contacto transfronteirizo entre as diversas tradicións poéticas medievais en relación coa lírica profana galego-portuguesa. Nesta comunicación, o autor pretende desenvolver dentro do campo semántico do sufrimento amoroso os nexos de unión entre as escolas literarias coetáneas, cun interese especial nas relacións entre a poesía occitana e a galego-portuguesa na Idade Media.

Palabras chave: léxico, medieval, lírica, poesía, occitano.

Bibliografía

Domínguez Carregal, Antonio Augusto (2013), “Doo no léxico do sufrimento amoroso da lírica profana galego-portuguesa” in Casanova Herrero, Emili; Calvo Rigual, Cesareo: Actas del XXVI Congreso Internacional de Lingüística y de Filología Románicas. Berlin: Walter de Gruyter, vol. VII, pp. 115-124.

García-Sabell Tormo; Teresa (1991), Léxico francés nos cancioneiros galego-portugueses : revisión crítica. Vigo: Galaxia.

Michaëlis de Vasconcelos, Carolina (1904), Cancioneiro da Ajuda. Halle: M. Niemeyer.

Milà i Fontanals, Manuel (1861), De los trovadores en España :estudio de lengua y poesía provenzal. Barcelona : Libr. de Joaquín Verdaguer.

Tavani, Giuseppe (1980), La poesia lirica galego-portoghese in: Grundriss der romanischen Literaturen des Mittelalters Tome 1 - Les genres lyriques – fascicule 6. Heidelberg : Winter.

Biobibliografía

Licenciado en Filoloxía Románica, Hispánica e Portuguesa pola Universidade de Santiago de Compostela. Actualmente cursa estudos de doutoramento nesa mesma universidade, baixo a dirección de Mercedes Brea. Traballa como profesor axudante na área de Filoloxía Galega e Portuguesa da Universidade de Oviedo desde o 2010.

RESUMOS | Panel 6

O longo processo de cristianização da Galiza: transformações socio-culturais e atividade eclesiástica

Moderadoras: Leila Rodrigues da Silva e Andréia Cristina Lopes Frazão da Silva (Universidade Federal do Rio de Janeiro)

Lugar de celebración: Sala 404, 4º andar

COORDINADORA: Leila Rodrigues da Silva e Andréia Cristina Lopes Frazão da Silva (Universidade Federal do Rio de Janeiro).

DESCRICIÓN XERAL: na Galiza, passados os primeiros anos da organização e estabelecimento dos reinos romano-germânicos, observamos uma intensa atuação de lideranças cristãs que se dedicaram à cristianização da região nos séculos VI e VII. Ainda que resguardadas as especificidades conjunturais,

Page 94: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

94

o esforço cristianizador se mantém na Idade Média Central. As múltiplas identidades e religiosidades das populações que conviveram na região motivaram as autoridades episcopais e monásticas a buscarem a fusão dos habitantes e a unidade cristã. Nesse processo, foram empreendidos esforços no sentido de fortalecimento da atividade monástica, da valorização da liturgia e do desenvolvimento de culto a santos locais, dentre outras iniciativas. Neste painel, observaremos algumas das expressões de tais esforços, por meio da reflexão acerca da construção litúrgica no reino suevo, do monacato frutuosiano e da promoção do culto a São Telmo pela catedral tudense em meados do século XIII.

RESUMOS INDIVIDUAIS

Nathalia Agostinho Xavier (Universidade Federal do Rio de Janeiro)

“A carta De Trina Mersione: uma proposta de materialização da doutrina nicena no rito batismal por Martinho de Braga”

A carta De Trina Mersione, escrita pelo metropolita de Braga, Martinho, e enviada a bispo estrangeiro, tem como tema central o batismo. Voltado aos eclesiásticos, o documento debate o rito de iniciação dos neófitos, descrevendo a liturgia ideal a ser seguida pela hierarquia eclesial na região da Galiza, em especial pela determinação do número de imersões a ser realizadas. Seus parâmetros são a determinação de uma ortodoxia nicena –pelo reconhecimento de três hipóstases e da consubstancialidade divina entre elas– e a necessidade de oposição às heresias ariana e sabelianista. Trata-se, portanto, de uma defesa teológica.

Desta maneira, a leitura do documento, pensado por sua inserção em momento de cristianização da região, leva-nos a considerar a relação entre ortodoxia/heresia no fortalecimento da Igreja na Galiza. Objetivamos, portanto, neste trabalho considerar a importância da ritualística na definição e perpetuação de dogmas, verificando em que medida tal questão se relaciona à cristianização e ao processo de reorganização da instituição eclesiástica na região.

Biobibliografía

Graduada em História pela Universidade Federal do Rio de Janeiro (UFRJ) e mestranda pelo Programa de Pós-Graduação em História Comparada na mesma Universidade (2013-1014). Bolsistas da CAPES. É integrante do Programa de Estudos Medievais (PEM) da UFRJ. Interessa-se sobre a relação ortodoxia/heterodoxia e entre político e religioso.

Bruno Uchoa Borgongino (Universidade Federal do Rio de Janeiro)

“Regula monachorum e Regula communis: a normatização do monaquismo da Galiza no século VII”

A Regula monachorum foi escrita por Frutuoso por ocasião da fundação do mosteiro de Compludo, provavelmente em 646 ou pouco depois. O documento possui vinte e quatro capítulos sobre aspectos diversos da vida monacal. A Regula communis, por sua vez, foi redigida por abades reunidos após

Page 95: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

95

656 por Frutuoso, já ocupante do cargo de bispo de Braga. Ambos documentos discorrem sobre aspectos diversos da vida monacal, sendo que o primeiro possui vinte e quatro capítulos e o segundo, vinte.

O objetivo desta comunicação é relacionar a elaboração desses dois textos ao esforço do clero da Galiza em normatizar o movimento monástico na região. Nesse sentido, a abordagem privilegiará uma análise das características do corpus documental a luz do seu contexto de produção.

Biobibliografía

Graduada em História pela Universidade Federal do Rio de Janeiro (UFRJ), mestre pelo Programa de Pós-Graduação em História Comparada (2013) e Doutorando pela mesmo Programa de Pós-graduação. Bolsista da CAPES. É integrante do Programa de Estudos Medievais (PEM) da UFRJ. Professor de História Antiga e Medieval da Universidade Estácio de Sá.

Leila Rodrigues da Silva (Universidade Federal do Rio de Janeiro)

“A atividade monástica na Galiza do século VII: a atuação de Frutuoso de Braga na Vita Sancti Fructuosi”

O estudo da história do monacato, assim como da literatura hagiográfica, evidencia a dinâmica específica de cada um desses dois âmbitos. A possibilidade de observamos o diálogo que se pode estabelecer entre ambos deve ser reconhecida, entretanto, como favorável à melhor compreensão do processo de cristianização que marcou o início da Idade Média, de um modo geral, e das populações da Galiza, em particular.

Muitos foram os homens aos quais foram dedicadas hagiografias na Galiza, mas nem todos foram monges ou se vincularam de algum modo à atividade monástica. Frutuoso de Braga, monge e bispo que viveu no noroeste peninsular no século VII, reúne as duas condições. Autor de duas regras monásticas, a ele está dedicada uma Vida de Santo de autoria desconhecida, escrita pouco após a sua morte. Como próprio deste gênero literário, na hagiografia em questão destacou-se a possibilidade do santo agir em benefício dos fiéis e representar um exemplo a ser seguido, dentre outros topoi. Identificado como promotor do monacato, estas características são concebidas no texto hagiográfico de modo a valorizar aspectos peculiares da atividade monástica.

Neste trabalho, tendo como referência a produção historiográfica e a conjuntura de organização da instituição eclesiástica e expansão do Cristianismo na Galiza, buscar-se-á identificar e problematizar os elementos presentes na Vita Sancti Frutuosi relacionados ao monacato, com o intuito de verificar como a experiência monástica fructuosiana se expressa no texto em questão.

Biobibliografía

Bacharel e Licenciada em História; Mestre em História Antiga e Medieval; Doutora em História Social; Professora do Instituto de História da Universidade Federal do Rio de Janeiro (UFRJ), Brasil, atuando nos Cursos de Graduação e Pós-graduação; Co-coordenadora do Programa de Estudos Medievais da UFRJ. Maiores informações disponíveis em http://lattes.cnpq.br/2926937854553969

Page 96: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

96

Andréia Cristina Lopes Frazão da Silva (Universidade Federal do Rio de Janeiro)

“Tui medieval: uma diocese de fronteira em busca de um santo patrono”

A diocese de Tui, como toda a Galiza, com o impacto da chegada dos muçulmanos no século VIII, ficou desarticulada. Após um pouco mais de um século, em meados do século IX, a dicese foi restaurada, mas os bispos tudenses continuaram a residir em outras Sés, como Ourense, ou em mosteiros, como Labrugia. Posteriormente, no início do século XI, foi alvo de incursões normandas. Neste momento a cidade foi destruída e seu bispo levado como prisioneiro. Assim, em 1024, o rei Afonso V de Leão anexou a diocese de Tui à de Iria-Santiago, situação que se prolongou até cerca de 1070. Foi somente em fins do século XI que a Sé tudense foi definitivamente restaurada, momento em que também foi instituído o senhorio episcopal. No século seguinte, com a formação do reino português, transformou-se em uma diocese de fronteira. Esta localização acabou por contribuir com o enriquecimento do episcopado, que se tornou alvo de doações e privilégios das nobrezas portuguesa e castelhano-leonesa. Contudo, provavelmente devido aos períodos de instabilidade, não havia, até o início do século XIII, um santo patrono vinculado diretamente à trajetória da igreja tudense. Este quadro mudou quando, no final da década de 1230, faleceu e foi sepultado na cidade o dominicano Pedro González, posteriormente conhecido como S. Telmo. O objetivo de nosso trabalho é apresentar e discutir a hipótese de que a catedral tudense foi a principal promotora do culto local ao Santo na década de 1250, que funcionou como um instrumento de coesão cultural.

Biobibliografía

Bacharel e Licenciada em História; Mestre em História Antiga e Medieval; Doutora em História Social; Professora do Instituto de História da Universidade Federal do Rio de Janeiro (UFRJ), Brasil, atuando nos Cursos de Graduação e Pós-graduação; Co-coordenadora do Programa de Estudos Medievais da UFRJ; Pesquisadora do Conselho Nacional de Pesquisa Científica (CNPq). Maiores informações disponíveis em http://lattes.cnpq.br/5791321365823463

RESUMOS | Panel 3

Galicia entre dos orillas: relatos e imágenes para pensar la identidad

Moderadora: Andrea Cobas Carral (Universidad de Buenos Aires)

Lugar de celebración: Sala 302, 3º andar

COORDINADORA: Andrea Cobas Carral (Universidad de Buenos Aires).

DESCRICIÓN XERAL: argentinos que viajan y entran en contacto con Galicia y gallegos que miran Galicia desde la diáspora. Exiliados que intervienen en las polémicas que se dan más allá del Río de la Plata y sus hijos que, años después, imaginan otros modos de tramar su identidad y de evocar el imaginario que convoca aquella tierra de origen. A partir de la focalización en textos y fotografías producidos en Argentina, las ponencias que integran la mesa reflexionan acerca de los modos en que diversos relatos

Page 97: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

97

proponen representaciones sobre la cultura, la literatura y la política gallegas, figuraciones que, en diversos contextos históricos, quiebran, reafirman o problematizan los modos de pensar Galicia y los gallegos.

RESUMOS INDIVIDUAIS

Claudia Amigo (Universidad de Buenos Aires)

“El imaginario gallego en la novela histórica argentina. Aportes a la desarticulación del estereotipo”

Exhaustivamente se ha investigado en la literatura argentina sobre los rasgos estereotipados de connotación negativa en los personajes de origen gallego. Ejemplo de ello es el libro de 2008 Los “gallegos” en el imaginario gallego. Literatura, sainete, prensa dirigido por María Rosa Lojo con participación de Marina Guidotti de Sánchez y Ruy Farías en el que se realiza un rastreo de los adjetivos con los cuales se refuerza el prejuicio todavía vigente: los inmigrantes gallegos suelen aparecer como ignorantes, brutos, sucios, feos, indiscretos, tercos.

Muchas veces nos hemos preguntado en el ámbito de Lectores Galegos en Bos Aires cómo se construye y sostiene ese estereotipo. Justamente, entre las lecturas propuestas para el ciclo 2014 ¿Que ves cando nos ves?, hay dos ficciones inscriptas en el género de la novela histórica con personajes de origen gallego configurados desde otra mirada. Se trata de La pasión de los nómades, de María Rosa Lojo (1994) y El héroe que vino a buscarme, de Gloria Pampillo (2010). El primer texto rehace en el siglo XX el camino que cien años antes había emprendido el escritor y militar argentino Lucio V. Mansilla hacia los territorios ranqueles. El segundo narra los episodios de las Invasiones Inglesas en Buenos Aires (1806 y 1807) y los primeros años de la emancipación de las provincias rioplatenses del reino de España. Rosaura dos Carballos -una bellísima y espiritual hada, hija de Morgana, sobrina de Merlín- y Bernardo Pampillo -cura que dejó los hábitos, comerciante, corajudo soldado- son los dos personajes gallegos que llevan adelante estos relatos. Nuestro objetivo es analizar las características de estos personajes en tanto gallegos inscriptos en textos que narran episodios históricos de la Argentina, para demostrar los procedimientos de desarticulación del tan arraigado estereotipo negativo.

Biobibliografía

Licenciada en Letras (UBA). Especialista en Gestión Cultural (IDAES/UNSAM) con un proyecto de captación y desarrollo del público infantil para el Museo de la Emigración Gallega (MEGA). Bisnieta de cuatro gallegos, forma parte de Lectores Galegos en Bos Aires desde su fundación. Ejerce el periodismo gráfico en diarios y revistas desde 1990. Durante la última década se dedicó a la edición de publicaciones para niños. Actualmente es la editora jefa de la revista Genios. Trabajó como docente en escuelas secundarias y en diversas cátedras universitarias. Publicó la plaquette de poemas “Souvenir de Viena”.

Claudia López Barros (Universidad de Buenos Aires)

“Unha Galiza de lenda. Representaciones de la ‘terra meiga’ en el evento “Buenos Aires celebra Galicia””

Page 98: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

98

El 14 de septiembre de 2014 se realizó, en el marco de la Agenda Cultural de la Ciudad de Buenos Aires, en conjunto con la Xunta de Galicia y distintas organizaciones de las colectividades gallegas (principalmente de Argentina, pero también de Chile y Uruguay), el evento “Buenos Aires celebra Galicia”. Este encuentro será estudiado desde una perspectiva semiótica por medio del análisis y contraste de distintas discursividades: blogs en los que se explicitan los objetivos y tema principal, el que se centró en el camino de Santiago, la realización de un registro in situ por medio de fotografías y videos sumando luego la repercusión mediática (medios gráficos, redes sociales). Se trata de rastrear y configurar qué Galicia es la celebrada: observar el peso de la tradición (música, danza, costura, tejido, juegos, gastronomía), el componente religioso y su convivencia con prácticas “paganas” (los conjuros, la figura del brujo), lo histórico ligado fundamentalmente a la inmigración y qué elementos de vanguardia o bien de posmodernidad se exhiben, al interior de los distintos ejes temáticos que se despliegan.

A través de ellos intentaremos recomponer la imagen y representación de Galicia, y por contigüidad, de la figura del gallego/a para dar cuenta de cuáles son las facetas que se muestran desde la diáspora, en particular desde la que se ha dado en denominar la quinta provincia gallega.

Biobibliografía

Doctoranda, docente e investigadora de la Universidad de Buenos Aires. Es Licenciada en Ciencias de la Comunicación Social (UBA) y cursó la Maestría en Análisis del Discurso de la Facultad de Filosofía y Letras (UBA). Se desempeña actualmente en la cátedra de “Semiótica de los géneros contemporáneos” y ha dictado el Seminario “La investigación cualitativa: un abordaje de los fenómenos comunicacionales”, en la Carrera de Ciencias de la Comunicación, Facultad de Ciencias Sociales (UBA). Participa y ha trabajado en distintos proyectos de investigación UBACYT. Es miembro de la Asociación Argentina de Semiótica, de la Asociación Internacional de Semiótica visual y participa del Círculo de Lectores Galegos en Bos Aires.

Mariela Sánchez (IdIHCS | Universidad Nacional de La Plata | CONICET)

“Un soporte ‘arxentino’ nos corolarios da Guerra Civil: Galicia nas fronteiras textuais das páxinas transatlánticas de España Republicana”

No marco dos estudos transatlánticos, que teñen para o campo das relacións entre Arxentina e España o antecedente de Julio Ortega e a concreción de análises que seleccionan diferentes enfoques para tratar as relacións literarias a dúas beiras, como o de Niall Binns (Argentina y la Guerra Civil española) e o de Ana Gallego Cuiñas (Entre la Argentina y España. El espacio transatlántico de la narrativa actual), a presente proposta aspira a relevar parte da presencia de Galicia nas letras de España Republicana, publicación do Centro Republicano Español de Bos Aires, órgano de prensa que albergou cuestións políticas pero tamén culturais en termos amplos, editoriais e institucionais.

As anclaxes xenéricas e as características dun determinado soporte poden ser sometidas a unha análise baseada en relatos que migran desde algunha publicación clandestina e que pasan a ser nodos posibles para as referencias á Guerra Civil, a difusión de textos concibidos como literarios e de nula

Page 99: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

99

posibilidade de difusión na España franquista, e a resignificación de diferentes realizacións da resistencia de escritores e escrituras de Galicia. Establecerase unha selección centrada nos anos 40 e 50 que permete –nas tan estudadas converxencias pero tamén nas friccións entre xornalismo e literatura– entrever nodos narrativos dunha cultura largamente silenciada, portadora dun destacado rol no campo literario que ineludibles figuras de autor cultivaron na Arxentina e que atopan nas páxinas do xornal feito en Bos Aires unha particular resonancia. Alfonso Rodríguez Castelao, Eduardo Blanco Amor e Rafael Dieste van ser algunhas das figuras tomadas por un soporte que desde 1918 e ata comezos da década dos 80 do século XX sostivo –malia a distancia e as dificultades materiais que por momentos puxeron en perigo a súa periodicidade– as voces, as noticias e os principios do republicanismo, cun sitio sobranceiro para os protagonistas galegos.

Biobibliografía

Doutora en Letras pola Universidade Nacional de La Plata, profesora e licenciada en Letras pola Universidade de Bos Aires. Desenvólvese como docente na Facultade de Humanidades da UNLP. Bolseira de postdoutoramento do CONICET (Consejo Nacional de Investigaciones Científicas y Técnicas). Forma parte dos proyectos de investigación “Diálogos transatlánticos. Estudos das relación no campo da cultura e as letras entre Arxentina e España” (UNLP, dirixido por Raquel Macciuci) e “Memorias en segundo grado: Posmemoria da guerra civil e do franquismo na España do século XXI” (Universitat Rovira i Virgili, dirixido por Laia Quílez).

Andrea Cobas Carral (Universidad de Buenos Aires)

“Viajeros argentinos en los años 30: Gustavo del Río y Roberto Arlt cuentan Galicia”

En 1934, se publica Un argentino en Galicia, apuntes de viaje en los que Gustavo del Río relata sus vivencias en una aldea gallega. Un año más tarde, el escritor Roberto Arlt -como cronista del diario El mundo- recorre distintas regiones de España, entre ellas, Galicia, viaje que da origen a una serie de aguafuertes que se editan durante 1935. Textos contemporáneos que -desde puntos de vista y estrategias narrativas muy distintas- muestran figuraciones diversas de Galicia y de su gente: desde la “semibárbara” aldea marinera en la que vive Del Río hasta la imponente “ciudad-sepulcro” que para Arlt es Santiago de Compostela, el paisaje gallego sirve como escenario natural y cultural que les permite a los viajeros afirmar, poner en tensión y reformular diversas representaciones vigentes en la Argentina de los 30 acerca de Galicia y los gallegos. Tensionados entre el “costumbrismo” y la “crítica social”, los textos de Del Río y de Arlt permiten analizar por contraste esas zonas de representación que contribuyeron a delinear figuraciones de los gallegos en el imaginario argentino: la lengua, el trabajo, el lugar de las mujeres, el peso de la tradición, la emigración constituyen algunos de los ejes que, con ese fin, estudiaremos en nuestro trabajo.

Biobibliografía

Licenciada en Letras (UBA). Coordinadora literaria del ciclo Lectores galegos en Bos Aires que dirige junto a Débora Campos. Docente de Literatura Latinoamericana Contemporánea y Semiología

Page 100: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

100

(UBA). Investigadora del Instituto de Literatura Hispanoamericana. Exbecaria CONICET. Finaliza estudios de doctorado con una tesis sobre las figuraciones de la violencia de Estado en la narrativa argentina actual. Integró la Cátedra de Estudios Gallegos “Alfonso Castelao” (UBA) y fue docente del Colegio Santiago Apóstol. Coautora del libro Una historia que no cesa. De los Centros provinciales al Centro Galicia de Buenos Aires, ha publicado también artículos sobre literatura gallega, argentina y latinoamericana en publicaciones académicas de Argentina y del exterior.

16:00 – 16:30 Desprazamento á Federación de Sociedades Galegas da Rep. Arxentina |

Museo da Emigración Galega (MEGA), Chacabuco 947/955 (Mapa: http://goo.gl/ajl0R5)

16:30 – 17:30 Conferencia plenaria | Federación de Sociedades Galegas da Rep. Arxentina | Museo da Emigración Galega (MEGA), Chacabuco 947/955, (salón Arturo Cuadrado) (Mapa: http://goo.gl/ajl0R5)

Entre unidad e imágenes de galicia. Las múltiples obras de luis seoane en Buenos Aires (1937-1979)

(Silvia Dolinko, CONICET-UBA-IDAES/UNSAM)

Presentador: Ruy Farías (CONICET | Universidad Nacional de General Sarmiento | MEGA)

RESUMO: Luis Seoane desarrolló una vasta obra como grabador, pintor, diseñador gráfico, ilustrador, muralista, gestor cultural, ensayista, poeta, dramaturgo, editor de libros y de revistas: distintas vertientes de su labor múltiple que confluyeron en un programa cultural e ideológico sostenido durante décadas. Si la actividad de Seoane apuntó a posibilitar el acceso al arte y la cultura a un público amplio, la obra múltiple, con su posibilidad de difusión extendida, constituyó uno de los aspectos sobre los que indagó con mayor asiduidad a lo largo de su trayectoria. Estampas, libros y revistas fueron soportes privilegiados para la circulación plural de sus imágenes –en menor medida, también tapices y cerámicas–, vías a través de las cuales apuntó a trascender las fronteras de la elite coleccionista. El desarrollo de su corpus multidisciplinario se vincula fuertemente a sus circunstancias sociopolíticas: la emigración, el exilio, la conformación de redes intelectuales y la trama antifascista que tuvo en Seoane un claro protagonista, constituyen referencias para un recorrido simbólico, político y territorial intenso y prolongado. En la misma medida que sus circunstancias personales, su obra se encuentra atravesada por la relación dialógica de ejes aparentemente contradictorios: lo local y lo universal, la innovación y la conservación cultural, lo modernista y lo clasicista, lo erudito y lo popular. En este sentido, su producción apuntó a reformular desde el

Page 101: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

101

lenguaje de la modernidad cierto imaginario gallego y argentino, manteniendo una mirada sobre la tradición cultural en tanto matriz simbólica. Personajes legendarios o figuras arquetípicas fueron elecciones iconográficas que reafirman la raíz popular de su producción interpretada desde un discurso visual actualizado. En esta presentación se propone un recorrido por la producción visual de Luis Seoane en Buenos Aires entre 1937 y 1979, desde sus primeros dibujos incluidos en la revista Unidad –órgano de difusión de la Agrupación de Intelectuales, Artistas, Periodistas y Escritores (AIAPE)– y las caricaturas de la página “Mercado de las artes y las letras” en el periódico Galicia de la Federación de Sociedades Gallegas de la República Argentina, hasta su último libro, Imágenes de Galicia, con el objetivo de dar cuenta del imaginario sostenido por el artista, sus estrategias de intervención pública, su compromiso ético y la relevancia de su aporte a la cultura del siglo XX.

Biobibliografía: doctora en Historia y Teoría del Arte por la Universidad de Buenos Aires. Investigadora del Consejo Nacional de Investigaciones Científicas y Técnicas (Conicet). Profesora titular de Arte argentino y americano del siglo XX en la Maestría en Historia del Arte del Instituto de Altos Estudios Sociales de la Universidad Nacional de San Martín (IDAES-UNSAM) y docente de Metodología de la Investigación en la carrera de Artes de la Facultad de Filosofía y Letras de la Universidad de Buenos Aires.

17:30 –18:00 Pausa Café | Acreditación dos socixs para participar na Asemblea Xeral da

AIEG

18:00 – 20:00 ASEMBLEA XERAL DE SOCIAS E SOCIOS DA AIEG | Federación de Sociedades Galegas da República Arxentina / Museo da Emigración Galega, Chacabuco 947/955 (salón Arturo Cuadrado) (Mapa: http://goo.gl/ajl0R5)

20:00 – 20:30 Desprazamento ao restaurante El Nacional | Perú 858 (Mapa: http://goo.gl/hqwOfw)

20:30 – 24:00 Cea no restaurante El Nacional | Espectáculo de tango con Esteban Morgado Cuarteto

Page 102: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

102

Page 103: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

103

Mércores, 8 de abril 9:00 – 11:00 Paneis 9, 7, 15 e 13 | Mesas de relatorios 5 (Instituto de Altos Estudios

Sociales (IDAES) da UNSAM, Paraná 145, 5º piso) (Mapa: http://goo.gl/Z3s3tr)

Máis información e resumos, cf. Infra

[Panel 9] 1. Morir en el mar de Vigo: apuntes sobre Sedia m’eu na ermida de San Simion de Meendinho | María Guadalupe Campos (Universidad de Buenos Aires)

2. Fablen poetas de aquí adelante, / los trobadores (...) canten loando’. La figura regia y los agentes de producción del ‘arte de la poetrya y gaya çiençia’ en el pasaje de la lírica gallego-portuguesa medieval a la gallego- castellana del Cancionero de Baena | Mariana Barrios Mannara (Universidad de Buenos Aires)

3. Sobre la cantiga de romería Mal faç’ eu, velida, que ora non vou del juglar Golparro | Gabriela Edith Striker (Universidad de Buenos Aires)

4. Boa senhor, o que me foi miscrar, de Per’ Eanes Marinho, y la cantiga de seguir gallego-portuguesa | Carlos Gastón Lois (Universidad de Buenos Aires)

Lírica gallego- portuguesa medieval Moderadora: Gimena del Rio Riande (SECRIT |

CONICET | Universidad de Buenos Aires)

Lugar de celebración: Sala 404, 4º andar

[Panel 7] 1. El padre gallego como personaje en la autoficción de María Rosa Lojo | Malva Filer (Brooklyn College)

2. El quiebre del pacto narrativo: emergencia de la voz lírica en La pasión de nómades, de María Rosa Lojo | Fabiana Inés Varela (Universidad Nacional de Cuyo | CONICET).

3. Una excursión a los indios ranqueles en la literatura del Siglo XX | Natalia Crespo (CONICET | Universidad de Buenos Aires |

Nuevos abordajes a la narrativa de María Rosa Lojo

Moderadora: Natalia Crespo (CONICET | UBA | USAL)

Lugar de celebración: Sala 402, 4º andar

Page 104: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

104

Universidad del Salvador)

4. Genealogías improbables. Notas para un relato fundante | Sonia Jostic (CONICET | Universidad de Buenos Aires | Universidad del Salvador)

[Mesa 5. Exilio] 1. As voces da memoria: relatos da memoria histórica en Galicia e na diáspora do Río da Prata | Luz Darriba (Fundación CUMULUM) e Micaela Fernández Darriba (Fundación CUMULUM | Universidad de Buenos Aires)

2. Camiños de ida e volta. A emigración herdada | Mª Xosé Dourado Campos (IES Luís Seoane), Mª Luisa Márquez Rodríguez (IES Luís Seoane) e Ana Acuña Trabazo (Universidade de Vigo)

3. A muller emigrante/exiliada como custodia da memoria histórica galega. 1: José Mejuto informa do proceso que o condena a morte en 1937 | Ana Paula Mejuto Soba (Hospital CAMPI de Ituzaingó, Arxentina)

4. A muller emigrante/exiliada como custodia da memoria histórica galega. 2: Consello de Guerra a José Mejuto Bernárdez en 1937 | Olivia Rodríguez González (Universidad da Coruña)

5. As relacións interartísticas entre o muralismo e o teatro de Luís Seoane | Micaela Rei Castro (Universidade da Coruña)

Moderadora: Olivia Rodríguez González (Universidade da Coruña)

Lugar de celebración: Sala 602, 6º andar

[Panel 15] 1. A tradución e o exilio galego no século XX. Estudo comparativo | Áurea Fernández Rodríguez (Universidade de Vigo)

2. Tradución literaria galega contemporánea: diagnóstico e balance | Iolanda Galanes Santos (Universidade de Vigo)

3. Quen e como importa/exporta a literatura galega. Estratexias e circuítos de mediación | Ana Luna Alonso (Universidade de Vigo)

4. As axudas á tradución galega para o sector editorial | Silvia Montero Küpper (Universidade de Vigo)

A actividade editorial, un motor de desenvolvemento para a tradución en

galego. Pasado e presente

Moderadora: Ana Luna Alonso (Universidade Vigo)

Lugar de celebración: Sala 600, 6º andar

Page 105: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

105

[Panel 13] 1. El MEGA: su misión como reservorio de la memoria histórica y su relación con el público | Miguel Chiloteguy (MEGA | ICOM)

2. Fuentes para la Historia de la ‘quinta provincia’: el Archivo de la Federación de Asociaciones Gallegas de la República Argentina y el MEGA | Ruy Farías (CONICET | Universidad Nacional de General Sarmiento | MEGA)

3. La Biblioteca Galega de Bos Aires: un ámbito especializado al servicio de la difusión de la cultura gallega | Otilia María Ares (Biblioteca Galega de Bos Aires Antonio Pérez-Prado)

4. La Coral Semente a través de sus celebraciones. Un recorrido por el repertorio y sus múltiples miradas en el tercer milenio | Viviana Inés García (Federación de Asociaciones Gallegas de la República Argentina)

5. Hacer teatro en la Federación de Asociaciones Gallegas: la construcción de una identidad colectiva | Mercedes Torre Álvarez (Federación de Asociaciones Gallegas de la República Argentina)

La Federación de Asociaciones Gallegas de la República Argentina y el Museo de la Emigración Gallega en la Argentina: Política, Cultura,

Memoria e Historia galaica en el país

Moderadores: Paco Lores Mascato (Federación de Asociaciones Gallegas) e Miguel Chiloteguy

(MEGA)

Lugar de celebración: Sala 302, 3º andar

RESUMOS | Panel 9

Lírica gallego- portuguesa medieval

Moderadora: Gimena del Rio Riande (SECRIT | CONICET | Universidad de Buenos Aires)

Lugar de celebración: Sala 404, 4º andar

COORDINADORA: Gimena del Rio Riande (SECRIT | CONICET | Universidad de Buenos Aires).

DESCRICIÓN XERAL: entre 2013 y 2014 se dictaron en la Facultad de Filosofía y Letras de la Universidad de Buenos Aires dos seminarios de grado que abordaron el estudio de la lírica gallego-portuguesa medieval y la de su herencia en la poesía cancioneril: Del espectáculo trovadoresco al cancionero: formas de la lírica profana gallego-portuguesa medieval y Las formas métricas y estróficas de las piezas gallego-castellanas del Cancionero de Baena (Prof. Gimena del Rio). Las ponencias de este panel parten de algunos de los trabajos de investigación que los alumnos desarrollaron en los seminarios y proponen, por un lado, abordar el estudio y la edición de un grupo de textos de trovadores y juglares gallegos —Per’ Eanes Marinho, Golparro, Meendiño— cuya producción lírica, a diferencia del resto de los autores conservados en los cancioneros, se compone de una única cantiga. La forma en la que se transmite la pieza, su lugar en los cancioneros, su género y hasta las marcas topográficas, junto con el estatus social del compositor, son algunos de los elementos que nos permitieron trazar algunas

Page 106: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

106

hipótesis y conclusiones sobre este corpus. Las ponencias abordan asimismo la herencia y translatio de temas y estilemas de la lírica gallego-portuguesa a la lírica cancioneril castellana.

RESUMOS INDIVIDUAIS

María Guadalupe Campos (Universidad de Buenos Aires)

“Morir en el mar de Vigo: apuntes sobre Sedia m’eu na ermida de San Simion de Meendinho”

Esta ponencia se propone indagar en los problemas abiertos respecto de la cantiga Sedia m’eu na ermida de San Simion, del juglar gallego Meendinho. La cantiga presenta, para el punto de vista del investigador actual, problemas tanto para fijar un texto desde el manuscrito como para su interpretación semántica. Por una parte, el pasaje “eũ a” que cierra en los manuscritos el estribillo ha dado pie a interpretaciones muy diversas, entre las que cabe destacar la de J. J. Nunes (1929), Tavani (1988) o Arias Freixedo (1999). Por otra parte, la imagen de la muerte de la fremosa en las olas del mar no deja de levantar un problema adicional íntimamente relacionado con éste: ¿nos encontramos frente a la angustia de quien espera al amigo que no llega, o es el mar una metáfora, y la angustia es fundamentalmente una demostración de ansiedad erótica? Para decidir una posición frente a esta problemática se hace necesario contextualizar la composición, por una parte en las particularidades paleográficas y codicológicas de los manuscritos que la transmiten, así como en las representaciones líricas del mar de Vigo en las cantigas de los juglares gallegos.

Biobibliografía

Estudió la Licenciatura en Letras en la Universidad de Buenos Aires, donde actualmente desarrolla su investigación doctoral con una beca UBACyT radicada en el Instituto de Filología y literaturas hispánicas Dr. Amado Alonso, bajo la dirección de la Dra. Gimena del Rio Riande y el Dr. Leonardo Funes. Colabora en la cátedra de Literatura Española I (Medieval) en dicha universidad.

Mariana Barrios Mannara (Universidad de Buenos Aires)

“Fablen poetas de aquí adelante, / los trobadores (...) canten loando’. La figura regia y los agentes de producción del ‘arte de la poetrya y gaya çiençia’ en el pasaje de la lírica gallego-portuguesa medieval a la gallego- castellana del Cancionero de Baena”

El propósito de este trabajo es indagar en la relación entre el saber trovar y el poder regio y nobiliario a partir del análisis de una selección de piezas líricas en gallego-portugués y composiciones de los poetas antiquiores del Cancionero de Baena. El fin de este cotejo es observar las diversas redes que se entretejen entre los estratos del ámbito cortesano tanto en el siglo XIII como en el XIV-XV, en particular, ver cómo aparecen en la producción escrita las huellas de ciertas operaciones de recorte de espacios de pertenencia transversales -“las armas y las letras”, el rex litteratus- o de reacomodamiento de los escalafones de quienes detentan un saber poetal como juglares y trovadores. Finalmente, se propone considerar de qué manera estos agentes se reelaboran en la colectánea dedicada a Juan II y su esposa. Así pues, la tradición que ingresa en el Cancionero de Baena con

Page 107: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

107

Villasandino, Macías, Garci Fernández de Gerena y Pero Vélez de Guevara, no sólo abre líneas de análisis en torno a la translatio de temas y estilemas, sino que nos permite ver en las composiciones que se dedican a nobles o a reyes y en las rúbricas en general cómo se construye una ficción de estas relaciones.

Gabriela Edith Striker (Universidad de Buenos Aires)

“Sobre la cantiga de romería Mal faç’ eu, velida, que ora non vou del juglar Golparro”

El trabajo se propone abordar la única cantiga de amigo conservada de Golparro, uno de los pocos juglares documentados en los cancioneros colectivos gallego-portugueses. La pieza de Golparro fue incluida en el hipotético Cancionero de juglares gallegos que se habría formado a partir de los materiales de otros cancioneros previos, entre ellos, un hipotético liedersammlung con cantigas de romería en el que se habría transcripto la pieza del juglar, Mal faç’ eu, velida, que ora non vou. Un estudio etimológico del sobrenombre Golparro así como la referencia topográfica que se infiere del santo venerado en la cantiga, san Treeçon, permiten ubicar al autor entre los juglares de origen gallego. Su condición representaría una de las variables que dificulta la transmisión de su producción a diferencia de las ventajas que experimentan los agentes de poder que se mueven en espacios de poder como las cortes señoriales.

Por un lado, analizaremos cómo la materialidad escrita del texto lírico nos permite reponer, al menos parcialmente, las características de la transmisión textual de la cantiga: la copia del refrán en dos versos cortos, los idénticos errores de copia y la ausencia de al menos un verso en la segunda estrofa, lo cual transgrede el principio de isometría versal. Desde su contenido, estudiaremos la referencia al santuario de San Treeçon y el nombre de nuestro autor, Golparro.

Biobibliografía

Estudiante avanzada en las carreras Profesorado y Licenciatura en Letras de la Universidad de Buenos Aires.

Carlos Gastón Lois (Universidad de Buenos Aires)

“Boa senhor, o que me foi miscrar, de Per’ Eanes Marinho, y la cantiga de seguir gallego-portuguesa”

El trabajo estudia la cantiga de amor Boa senhor, o que me foi miscrar, de Per’ Eanes Marinho, trovador perteneciente a una poderosa familia gallega. Se detiene así en la genealogía del autor y el lugar de su única cantiga conservada en los cancioneros gallego-portugueses, y analiza su contenido que, como se advierte en la rúbrica —única en su tipo—, guarda relación con una cantiga de amor de otro trovador gallego, João Airas de Santiago. Existe entre ambas la posibilidad de contrafactum, que en el Arte de Trovar se denomina cantiga de seguir. La pieza de amigo Dizen, amigo que outra senhor, de João Airas, presenta una estructura formal similar a la de Per’ Eanes Marinho —abbaCC—, de tres tres estrofas singulars de cuatro versos decasílabos con rima consonante masculina, más un dístico monorrimo decasílabo como refrán. Lo interesante es que la pieza de Per’

Page 108: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

108

Eanes Marinho —una cantiga de amor— sea señalada como la que sigue la de Joan Airas de Santiago —una cantiga de amigo—, cuando lo esperable sería lo contrario, que el género más elevado de la lírica gallego-portuguesa, el de amor, fuese seguido por su contracara amorosa, la cantiga de amigo. Se levantarán distintas hipótesis con respecto a esta serie de coincidencias.

Biobibliografía

Estudiante avanzado de la Carrera de Letras en la Universidad de Buenos Aires.

RESUMOS | Panel 7

Nuevos abordajes a la narrativa de María Rosa Lojo

Moderadora: Natalia Crespo (CONICET | UBA | USAL)

Lugar de celebración: Sala 402, 4º andar

COORDINADORA: Natalia Crespo (CONICET | UBA | USAL).

DESCRICIÓN XERAL: en los últimos años han ido apareciendo numerosos trabajos críticos –que van desde comunicaciones en reuniones científicas a artículos de investigación y tesis de posgrados- sobre la obra de María Rosa Lojo. Esta autora, hija de españoles exiliados en la Argentina por la Guerra Civil Española, ha convocado en sus ficciones y en su labor investigadora la figura del español migrante, especialmente de Galicia, constituyéndose en una representante destacada de un diálogo fructífero entre las culturas gallega y argentina.

El interés demostrado por la crítica literaria, no solo de Argentina, sino de varios otros países (Brasil, Paraguay, Estados Unidos, Canadá, Francia, España, Alemania, Italia, Tailandia, etc.), nos anima a presentar un panel dedicado a su obra ficcional, por entenderla una de las más destacadas de la Literatura galaico-argentina actual.

RESUMOS INDIVIDUAIS

Malva Filer (Brooklyn College)

“El padre gallego como personaje en la autoficción de María Rosa Lojo”

Este trabajo analiza la presencia de la figura paterna en la obra de María Rosa Lojo, desde Canción perdida en Buenos Aires al Oeste, su primera novela, hasta Todos éramos hijos, la más reciente. Tema recurrente es el drama, vivido por la autora, y por sus personajes, de una familia, constituida en el exilio, por dos personas marcadas por experiencias opuestas de la guerra civil española. La relación padre-hija establece el vínculo de la autora con Galicia, con su lengua y tradiciones, al mismo tiempo que influye en la ficcionalización, en sus novelas, de la experiencia de crecimiento y maduración durante los años de la represión en Argentina. Todos éramos hijos completa el círculo que empezó en su primera novela, donde el padre aparece como Juan Manuel, un hombre viejo,

Page 109: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

109

agobiado por la muerte de su hijo Luis en la guerra de las Malvinas, y cuya semblanza reconstruye su hija Irene con toques de magia y lirismo. Entre las dos novela median la “Mínima autobiografía de una ‘exiliada’ hija” y Arbol de familia, donde la historia familiar revive a través de personajes pintados con fantasía y humor. Entre ellas está el retrato de “El alma vegetal de Antón el rojo”, donde describe el recuerdo del mundo mágico y la colección preciosa de objetos míticos con los que su padre trasmitía a sus hijos la visión idealizada de su mundo gallego. En Todos éramos hijos Antonio, en cambio, sobresale por su mirada lúcida de republicano que reconoce, en el exilio, las ideologías antidemocráticas contra las que luchó en España. Su actitud crítica frente a ellas guía a la hija protagonista en esos turbulentos años argentinos. He querido mostrar la importancia de la relación padre-hija, no solo a nivel afectivo, sino principalmente en su imaginación literaria y en su formación como ciudadana.

Biobibliografía

Argentina, residente en Estados Unidos. Egresada de la Facultad de Filosofía y Letras de la UBA y con doctorado de Columbia University de Nueva York. Enseña en la City University of New York. Ha publicado libros sobre Cortázar y Antonio Di Benedetto, ediciones críticas de obras de María Rosa Lojo y Baccino Ponce de León, capítulos en libros y ensayos sobre Borges, Cortázar, Fuentes, , Giardinelli, Valenzuela, Lojo, Gandolfo, Franz, y muchos más. Es coeditora de Voces de Hispanoamérica, antología literariaa, y María Rosa Lojo: La reunión de lejanías, ensayos sobre la obra de la autora.

Fabiana Inés Varela (Universidad Nacional de Cuyo | CONICET)

“El quiebre del pacto narrativo: emergencia de la voz lírica en La pasión de nómades, de María Rosa Lojo”

La obra La pasión de los nómades de María Rosa Lojo, se presenta como un texto donde se da una importante mezcla de géneros: diario de viajes (en clave paródica), cartas y fragmentos líricos. El propósito de este trabajo es ahondar en el análisis de estos fragmentos líricos dentro de la novela que producen un quiebre en el entramado narrativo, introduciendo un nuevo pacto con el lector: el pacto lírico, y a la vez observar las relaciones transtextuales con otras obras de la autora, principalmente con su prosa poética o microficciones. Nuestra hipótesis apunta a destacar la necesidad del narrador de introducir un discurso más emotivo que le permita transmitir una experiencia profunda que se relaciona con la identidad.

Biobibliografía

Doctora en Letras por la Universidad Nacional de Cuyo. Es Investigadora Adjunta del Consejo Nacional de Investigaciones Científicas y Tecnológicas (CONICET) y se desempeña como Adjunta de la Cátedra de Literatura Argentina II y por extensión en la de “Técnicas de Estudios y

Page 110: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

110

Metodología de la Investigación Científica”, ambas de la Universidad Nacional de Cuyo. Actualmente es además Subsecretaria de Extensión Universitaria de la Facultad de Filosofía y Letras de la UNCuyo. Ha realizado estudios en el campo de la literatura mendocina, especializándose en las manifestaciones literarias del siglo XIX y las relaciones entre literatura y periodismo, y en el campo de la narrativa argentina contemporánea.

Natalia Crespo (CONICET | Universidad de Buenos Aires | Universidad del Salvador)

“Una excursión a los indios ranqueles en la literatura del Siglo XX”

En esta exposición comentaré la relación intertextual entre La pasión de los nómades (1994) y la célebre novela decimonónica Una excursión a los indios ranqueles (1871), de Lucio Mansilla. Parto de la identificación, descripción e interpretación de cuatro zonas textuales: 1. una zona textual de la sobrevivencia que da cuenta de cuestiones propias del relato de viajes (qué se come, dónde se duerme, cómo se avanza); 2. una zona textual de la poética del cotejo, en donde recurre la comparación entre pasado y presente; 3. una zona de crítica cultural y de sátira; 4. una zona textual intimista, autorreferencial, en donde el narrador da cuenta de sus “estados del alma”. Estas cuatro zonas van delineando un relato de viajes y una bildungsroman anti-heroica en donde el ethos predominante es el homenaje literario a Mansilla y la crítica a la Argentina de los años noventa.

Biobibliografía

Licenciada en Letras por la Universidad de Buenos Aires (UBA), Magíster y Doctora en Literatura Hispánica por la University of Illinois at Urbana-Champaign (Estados Unidos). De 2007 a 2010, trabajó como Profesora de Literatura Latinoamericana en la Michigan Technological University. Actualmente, se desempeña como docente e investigadora en la Universidad del Salvador (USAL), en Buenos Aires. Es autora del libro Parodias al canon: Reescrituras en la literatura hispánica contemporánea (1975-2000) (2012) y de numerosos artículos y ensayos publicados en revistas académicas. Forma parte del equipo de investigación «Eduarda Mansilla: la biografía. Redes familiares y amicales. Los epistolarios. Los escritos dispersos. Hacia un estudio crítico integral», que dirige la Dra. María Rosa Lojo.

Sonia Jostic (CONICET | Universidad de Buenos Aires | Universidad del Salvador)

“Genealogías improbables. Notas para un relato fundante”

La producción más reciente de María Rosa Lojo (Buenos Aires, 1954) ha diseñado una mutación dentro del corpus de la obra de la autora. Sus orígenes poéticos resultaron acaso eclipsados por una derivación narrativa y ensayística alimentada, en términos generales, por personajes –ficcionales y no (tanto)- que supieron interpelar y ser interpelados por los espasmos de la historia argentina y las rugosidades de su geografía más íntima, la Tierra Adentro. Pero en los últimos años, la travesía

Page 111: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

111

literaria de Lojo ha propuesto el arribo a una zona de cierto espeso despojamiento, en la que se afianza una cartografía de la intimidad. Árbol de familia, El libro de las Siniguales y del único Sinigual e “Historias del Cielo” (perteneciente a Bosque de ojos) son textos que, aparecidos -de uno y del otro lado del Atlántico- en 2010, incursionan de muy peculiar modo en la lógica autobiográfica.

Biobibliografía

Licenciada en Letras por la Universidad del Salvador, donde se desempeña como Docente en las cátedras de Literatura Iberoamericana II y Seminario de Literatura Iberoamericana. En la misma institución, es investigadora del Instituto de Investigaciones de Filosofía y Letras (IIFyL). Fue becaria de la Fundación Antorchas y ganó concursos literarios en la categoría «Ensayo». Fue Diploma de Honor de la Academia Argentina de Letras por mejor promedio. Asiste regularmente como expositora a Congresos nacionales e internacionales. Ha publicado numerosos trabajos especializados en libros, y en revistas nacionales e internacionales. Actualmente se encuentra terminando su Maestría en Sociología de la Cultura y Análisis Cultural de la Universidad Nacional de San Martín.

RESUMOS | Mesa 5. Exilio Moderadora: Olivia Rodríguez González (Universidade da Coruña)

Lugar de celebración: Sala 602, 6º andar

As voces da memoria: relatos da memoria histórica en Galicia e na diáspora do Río da Prata

Luz Darriba (Fundación CUMULUM) e Micaela Fernández Darriba (Fundación CUMULUM | Universidad de Buenos Aires)

A nosa proposta ten como obxectivo a posta en valor e a difusión (dende a súa xestación e desenvolvemento) do Proxecto “As voces da memoria”. Dito proxecto recolleu nun soporte non tradicional que demos en chamar “Libro Sonoro”, unha parte significativa da historia de Galicia, silenciada e soterrada durante anos. Libro Sonoro quere traermos ao presente, a partires dos diferentes testemuños recollidos en Galicia e en Bos Aires (a diáspora alén mar), as experiencias vividas durante a Guerra Civil, a posguerra, o exilio e a emigración.

Nese senso, “As voces da memoria” buscou rescatar do esquecemento os testemuños de boca das e dos xenuínos protagonistas, partindo da introdución de novos e variados relatos, das súas memorias máis antigas, que permanecían intactas malia os anos transcorridos. Homes e mulleres de diferentes xeracións prestaron a súa voz aos recordos a compartir. Xente que viviu eses anos, xente que foi produto desas épocas. Testemuñas da provincia de Lugo (Friol, A Mariña, A Fonsagrada.) e de Arxentina, xuntando cunha liña invisíbel ámbalas dúas bandas do Atlántico. Queremos reivindicar “un relato” a partires de relatos colectivos que contribúan á construción dun imaxinario, dunha historia común. A ollada particular que se introduce reúne varias experiencias cotiás, ao tempo que as pon en valor.

Page 112: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

112

Cremos que a contribución fundamental de “As voces da memoria” está ligada non só á recuperación das narrativas silenciadas, senón a exploración de espazos da memoria vinculadas a unha identidade cultural e histórica. Atopamos, en cada unha das testemuñas, acenos que amosan as marcas desa identidade. Deste xeito, o relatorio recupera o proceso de xestación e desenvolvemento dun proxecto que intenta ser un aporte político, histórico e cultural dun pasado que fala nas súas voces.

Palabras chave: identidade, memoria, relatos, emigración, exilios.

Bibliografía

Anderson, Benedict, Comunidades imaginadas, reflexiones sobre el origen y la difusión del nacionalismo.

Castelao, Sempre en Galiza.

Da Orden, María Liliana, Una familia y un océano de por medio: la emigración gallega a la Argentina. Una historia a través de la memoria epistolar.

González-Millán, Xoán. Resistencia cultural e diferencia histórica.

Diálogos na néboa: Álvaro Cunqueiro e Ramón Piñeiro na xénese da literatura galega de posguerra/ Manuel Forcadela/ Cadernos ramón Piñeiro (VIII) de pensamento e cultura. Xunta de Galicia.

Ricoeur, Paul, Sí mismo como otro.

Biobibliografía de Luz Darriba

Artista multidisciplinar (Montevideo 1954), formouse en Arxentina, viviu e traballou en España 1990/ 2011 (entre Galiza e Bruxelas). Realizou máis de 250 exposicións colectivas, 40 individuais e recibiu máis de 60 distincións internacionais. Cumulum (650.000 libros arredor da Muralla de Lugo);"Porta á Cultura"(Porta de Alcalá, Madrid 2001; "Libres avec des livres" (UNESCO, París), Patchwork (Obradoiro, Compostela, 2004), Luva negra, luva branca (30.000 pares de luvas, Lugo, 2005), Palabras + (Obradoiro 2006); Arakne, (Kursaal, Donostia, 2007), Sinais (intervención semáforos, 2006), Cuestión de xénero (Pza. de Maio, contra a trata de persoas, Bos Aires 2008); e unha trintena de accións internacionais.

Biobibliografía de Micaela Fernández Darriba

Licenciada en Ciencias da Comunicación, da Facultade de Ciencias Sociais da Universidade de Bos Aires. Na actualidade se atopa finalizando a Mestría en Historia da Arte da Universidade de San Martín e a Mestría en Crítica de Arte no Instituto Universitario Nacional de Artes (IUNA). É creadora de “Foeminas”, Revista Virtual de Xénero, www.foeminas.lugo.es, “O anhelo dunha

Page 113: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

113

habitación propia”, un traballo interdisciplinario e colaborativo que xira en torno á produción artística das escritoras latinoamericanas, e do Proxecto “Wiki Migrante”.

Camiños de ida e volta. A emigración herdada

Mª Xosé Dourado Campos (IES Luís Seoane), Mª Luisa Márquez Rodríguez (IES Luís Seoane) e Ana Acuña Trabazo (Universidade de Vigo)

Nesta proposta de comunicación presentamos un proxecto de cooperación centrado nas familias do alumnado (de Secundaria e Bacharelato) dun e doutro lado do Atlántico. Trátase de familias retornadas a Galicia desde Arxentina e Cuba e mais de familias que aínda hoxe permanecen neses países.

A investigación, nacida en 2004 e aínda en marcha, atende a todas as partes implicadas. Por un lado, recupérase a memoria familiar das galegas e galegos da diáspora e coñécese o impacto nas terra de acollida e nas de abandono. Preténdese, así, reafirmar a identidade cultural e patrimonial de Galicia e o seu rescate a partir das relacións coas diferentes familias e as entidades territoriais de orixe e de destino.

Asemade, o proxecto facilitou a integración das mozas e mozos que emigraron a Galicia, traídos polas súas familias pero que non sentían esta como propia senón como a terra “pensada” polos seus avós e pais.

A partir de fontes orais, recóllense nesta investigación os testemuños das galegas e galegos da emigración e dos seus descendentes retornados a Galicia. É a familia, pois, a que ten un papel primordial ao regalar ás investigadoras as súas historias de vida e os seus documentos persoais (fotografías, recordos...) conservados con amor tras anos de separación da terra de nacemento.

Palabras chave: familias, memoria, emigración, identidade, oralidade.

Bibliografía

Alexandre-Garner, Corinbe & Keller-Privat, I. (dirs.). Migrations, exils, errances et écritures. Paris: Pressex Universitaires de Paris Ouest.

Cuesta Bustillo, Josefina (2008). La odisea de la memoria. Historia de la memoria en España, siglo XX. Madrid: Alianza.

Hernández Borge, Julio & González Lopo, Domingo (eds.) (2008). Mujer y emigración: una perspectiva plural. Santiago de Compostela: Sevizo de Publicacións

Liñares Giraut, Amancio (coord.) (2009). El protagonismo de la mujer en las corrientes migratorias españolas. Vigo: Grupo España Exterior

Page 114: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

114

Llona, Miren (coord.) (2012). Entreverse. Teoría y metodología práctica de las fuentes orales. Bilbao: Servicio Editorial de la Universidad del país Vasco

Ricoeur, Paul (2001). La memoria, la historia, el olvido. Madrid: Trotta

Acosta, Alba.- “Historia oculta de las hijas de Galicia en Cuba”, en www.enkidumagazine.com/art/2004

S/F. “Para todos los hombres del mundo que quieran habitar suelo argentino”, Clarín, Buenos Aires

Biobibliografía de Mª Xosé Dourado Campos

Licenciada en Filoloxía Galego- Portuguesa pola USC. Funcionaria de carreira desde 1990. Destino: IES Luís Seoane de Pontevedra, desde 1995. Desde o curso 2007-2008 forma parte do Equipo da Biblioteca participando en proxectos e creando estratexias relacionadas co campo da animación á lectura e dinamización da biblioteca escolar. Desde o curso 2010-2011 participa no deseño e coordinación do contrato-programa Mellora da Comunicación Lingüística da Consellería de Educación. Formación complementaria: estudos de gaita na antiga Universidade Popular de Vigo; de teatro nas Universidades de Santiago e Vigo e na Escola Valle Innova de Vilanova; de canto e música na Escola Municipal de Meis.

Biobibliografía de Mª Luisa Márquez Rodríguez

Licenciada en Xeografía e Historia na USC. Funcionaria de carreira desde o ano 1984. Destino: IES Luís Seoane de Pontevedra desde o ano 1988. Desde o ano 1997 é responsable do PEA-UNESCO no centro. Desde o ano 2001 é Coordinadora Galega das Escolas Asociadas á UNESCO. Desde o curso 2011/2012 é Coordinadora do Contrato-Programa para acadar a excelencia escolar asinado coa Consellería de Educación. Desde o curso 2012/2013 coordina o Plan Proxecta da Xunta de Galicia para impulsar a igualdade entre mozas e mozos, “Muller escríbese con “i” de igualdade”. Desde o curso 2013/2014 é coordinadora do COMENIUS Multilateral “Connecting Schools, Building Citizenship”.

Biobibliografía de Ana Acuña

Doutora en Filoloxía Galega. Foi profesora lectora de Lingua e literatura galegas na Universidad Complutense de Madrid e no Centro Asociado da UNED en Pontevedra, actualmente exerce na Universidade de Vigo. Os seus estudos céntranse na literatura popular de transmisión oral, na literatura galega en Madrid e nos escritores pontevedreses ou vinculados a esta cidade. Pertence ao comité editorial da Revista de Investigación en Educación, ao consello de redacción de Madrygal. Revista de Estudios Gallegos e ao consello asesor de Culturas Populares. Revista Electrónica.

Page 115: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

115

A muller emigrante/exiliada como custodia da memoria histórica galega. 1: José Mejuto informa do proceso que o condena a morte en 1937

Ana Paula Mejuto Soba (Hospital CAMPI de Ituzaingó, Arxentina)

Reconstrución do proceso no que o mecánico de Cangas do Morrazo, José Mejuto Bernárdez se viu incurso a raíz da represión política en Galicia durante a guerra civil. O preso republicano escribe, desde o Frontón de Vigo, o campo de concentración da Illa de San Simón e o cárcere de Pontevedra, trinta e cinco cartas que serán editadas proximamente en Alvarellos Editora (Santiago de Compostela) con paratextos da autora da comunicación, de Xesús Alonso Montero e de Olivia Rodríguez. Ana Mejuto escribe neste libro sobre a historia das mulleres de su familia, que saíron a principios dos 50, de Galicia cara a Buenos Aires, nunha emigración que encubría un xeito máis de exilio republicano. A muller, Alejandra Nogueiras, lerá ata a morte en Buenos Aires as cartas onde José contaba uns feitos que non quería que quedasen nun inxusto esquecemento.

Palabras chave: epistolario, guerra civil, memoria, muller galega emigrante, exiliada.

Bibliografía

Godinho, Paula (coord.) (2012): Usos da memória e práticas do património. Lisboa: Colibri.

Gómez Soto, Francisco (ed.) (2009). El protagonismo de la mujer en las corrientes migratorias españolas. Vigo: Grupo España Exterior.

Liñares Giraut, Amancio X. (coord.). El protagonismo de la mujer en las corrientes migratorias españolas. Vigo: Anuarios España Selecta

Mejuto Bernárdez, José (1936-1937). “Cartas”. Arquivo Familia Mejuto.

Ricoeur, Paul (2003). La memoria, la historia, el olvido, Madrid: Trotta.

Biobibliografía

Licenciada en pedagoxía pola Universidade de Buenos Aires. Exerce como psicopedagoga no CAMPI, Ituzaingó, onde traballa con nenos as situacións de carencia familiar, social e educativa a través da narración oral e a creación artística. Participou en encontros de psicopedagoxía como: 2012, “Dificultades de aprendizaje en Lectura y escritura”, en colaboración con Alicia Strano. Xornada Integración Escolar, Reflexiones para un trabajo interdisciplinario. Aula Magna del Hospital Municipal Ciudad de de Boulogne. 2013, “Cómo las instituciones de la red abordan la articulación entre Salud y Educación”, mesa redonda na Xornada La Psicopedagogía: una construcción interdisciplinaria. Aportes desde Salud y Educación. Universidad católica de Córdoba. Ten no prelo unha edición, con introdución e notas da súa autoría, do epistolario do avó fusilado en 1937, José Mejuto Bernárdez.

Page 116: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

116

A muller emigrante/exiliada como custodia da memoria histórica galega. 2: Consello de Guerra a José Mejuto Bernárdez en 1937

Olivia Rodríguez González (Universidad da Coruña)

Por primeira vez farase unha lectura confrontada de, por unha banda, o expediente oficial onde se atopa a documentación do Consello de guerra que leva ao fusilamento do preso republicano José Mejuto Bernárdez; e por outra banda, da información que o condenado proporciona acerca do proceso nas cartas que envía á muller. Chegou o momento de contrastar as dúas versións, despois da investigación no Arquivo Militar do Noroeste (Ferrol) do expediente da causa sobre os feitos acontecidos o 20 de xulio de 1936 en Cangas do Morrazo (Pontevedra), que completa a información das cartas recén editadas por Ana Mejuto, neta do fusilado.

Palabras chave: represión franquista, memoria, emigración, exilio, muller.

Bibliografía

Aguilar Fernández, Paloma (1996). Memoria y olvido de la guerra civil española. Madrid: Alianza.

Barrera Beitia, Enrique et alii (2005). A represión franquista en Galicia. Actas dos traballos presentados ao Congreso da Memoria. Narón, 4-7 decembro 2003, Ferrol: Embora

Espinosa Mestre, Francisco (2006). Contra el olvido. Historia y memoria de la guerra civil. Barcelona: Crítica.

Expediente de la Causa 790/1936. Ferrol: Archivo Intermedio Militar Noroeste.

Halbwachs, Maurice (1950). La memoria colectiva. Zaragoza: Prensas Universitarias de Zaragoza, 2004.

Biobibliografía

Titular de Teoría da Literatura e Literatura Comparada na UDC. Comparatismo ibérico, narratoloxía, crítica e ecdótica veñen sendo as súas liñas de investigación. Autora e editora de libros como Estética e teoría da cultura en Vicente Risco (2001), Das sonorosas cordas. 15 poetas desde Galicia (2005); Camilo José Cela, Retorno a Iria Flavia, (2006); Urbano Lugrís, Balada de los mares del norte (2008); Mariano Tudela, Una vida de literatura (2012); Aurelio Aguirre, Recuerdos de agosto (Obra poética 1850-1858) (2013). Publicou artigos en Grial; 1616; Madrygal; Revista de Filología Románica, Revista de Lenguas y Literaturas Catalana, Gallega y Vasca; A Trabe de Ouro; La Tribuna; Boletín da Real Academia Galega, Ínsula, etc. Participou en volumes colectivos, como o recente Letras nómades. Experiencias da mobilidade feminina nas letras galegas (edición de Ana Acuña, 2014).

Page 117: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

117

As relacións interartísticas entre o muralismo e o teatro de Luís Seoane

Micaela Rei Castro (Universidade da Coruña)

Existen autores que, atraídos polos xéneros artísticos de masas e caracterizados por unha potencial función social e didáctica, desexosos de mostrar á colectividade as vantaxes estéticas e comunicativas, inclináronse por contribuír tanto á produción teatral canto á práctica muralística. Ese é o caso do polifacético autor galego Luís Seoane que, na súa tentativa de conectar os diferentes campos artísticos, presenta na súa obra unha diversificada produción en que predominan as conexións entre os espazos fronteirizos da literatura e das artes plásticas.

Apoiándonos no teatro de Seoane como punto de partida e de chegada, presentaremos unha visión de conxunto –de tipo descritiva e ilustrativa– da maneira en que o seu labor teatral –desde cada unha das súas vertentes– serve de ponte co seu diversificado muralismo.

Se ben é certo que o punto máximo de encontro entre estes dous espazos creativos concretos se corresponde co mural de temática teatral El nacimiento del Teatro Argentino do Teatro Municipal General San Martín de Buenos Aires –no cal sintetiza dun xeito óptimo e equilibrado as constantes que propugna na súa concepción teatral e muralistica–, existen de forma reiterada certos motivos e/ou paralelismos temáticos similares e/ou idénticos nos seus murais e nas súas creacións teatrais: desde o gusto polo período da Idade Media, até o tratamento do sol, a figura da serea, o papel relevante da roda –cuxo punto máximo de encontro se corresponde coa roda de tortura– etc.

Por tanto, mediante a exploración das relacións transitivas e recíprocas destes dous ámbitos concretos, analizaremos nesta comunicación como Seoane funciona interartisticamente á hora de crear e dar forma ás súas producións artísticas, e como sintetiza en sinxeleza a complexidade do conxunto da súa obra.

Palabras chave: Luís Seoane, muralismo, teatro, relacións interartísticas.

Bibliografía

AA.VV. (2007): Buenos Aires. Escenarios de Luís Seoane (A Coruña: Fundación Luís Seoane).

Braxe, L. & Seoane, X. (1996): Luís Seoane e o Teatro (Sada–A Coruña: Ediciós do Castro).

Seoane, L. (1957): A soldadeira [Axeitos, X.L. (ed.)] (Sada–A Coruña: Ediciós do Castro).

____ (1959): El irlandés astrólogo, in O irlandés astrólogo [Tradución para o galego e edición bilingüe de Francisco Pillado] (Sada–A Coruña: Ediciós do Castro): 57-95.

____ (1974): Arte mural. La ilustración (Buenos Aires: Editorial Sudamérica).

Page 118: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

118

Biobibliografía

Licenciada en Filoloxía Galega pola Universidade da Coruña (2007-2011). Cursou o Mestrado en Profesorado de Educación Secundaria Obrigatoria e Bacharelato (UDC, 2011-2012) e o Mestrado de Literatura, Cultura e Diversidade (UDC, 2012-2013). Actualmente, no Programa de Doutoramento en Estudos Literarios desta mesma universidade, está a realizar a tese O muralismo no conxunto da obra artística e literaria de Luís Seoane. Forma parte do Grupo de Investigación ILLA (“Investigación Lingüística e Literaria Galega”) da Facultade de Filoloxía.

RESUMOS | Panel 15

A actividade editorial, un motor de desenvolvemento para a tradución en galego. Pasado e presente

Moderadora: Ana Luna Alonso (Universidade Vigo)

Lugar de celebración: Sala 600, 6º andar

COORDINADORA: Ana Luna Alonso (Universidade Vigo).

DESCRICIÓN XERAL: na actualidade a industria da cultura en xeral e o sector do libro en particular está a ocupar un lugar cada vez máis relevante na riqueza dun país, pero como os demais sectores produtivos ten que enfrontar cambios sociais, culturais e económicos de cada período. Galicia conta cunha demanda real moi pequena en canto a lectores en lingua galega se refire, xa que logo, a industria do libro non move un volume de negocio moi elevado. Con todo, o sector editorial galego non quedou á marxe do desenvolvemento intelectual, social e económico do país. Pois aínda que foi preciso salvar grandes atrancos ao longo do século XX, as editoras contribuíron a fortalecer a literatura galega, a alfabetizar e a normalizar a lingua. No século XXI, a difusión do libro en galego ten que se enfrontar a novos desafíos: á revolución das novas tecnoloxías, á situación económica e á unha demanda cada vez máis esixente.

O propósito desta mesa redonda consiste en analizar a relación do sector editorial galego coa tradución de obras literarias ao longo do século XX e XXI. Farase unha pequena, pero representativa, selección de obras traducidas dentro e/ou fóra de Galicia para analizar e comparar a súa función e o papel desempeñado na historia da tradución literaria galega.

RESUMOS INDIVIDUAIS

Áurea Fernández Rodríguez (Universidade de Vigo)

“A tradución e o exilio galego no século XX. Estudo comparativo”

Galicia conta cunha larga tradición de pobo emigrante. No século XX miles de galegos tiveron que vivir fóra do seu país, emigrar ou exiliarse. Xeralmente os seus desprazamentos víronse forzados por motivos económicos e/ou políticos. Desde unha visión do século XXI no que a migración é unha das cuestións determinantes no mundo globalizante, a nosa análise compara unha mostra de textos

Page 119: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

119

traducidos antes do periodo democrático en España por tradutores galegos fóra da súa terra e outra, dentro.

Dado que o iniciador/a e o tradutor/a son os dous elementos fundamentais do proceso de tradución (Nord 1991) o noso obxectivo xeral consiste en reflexionar sobre a relación entre a condición de exiliado ou emigrado económico e a actividade tradutiva. Concretamente o estudo comparativo pretende contestar a diferentes cuestións do tipo: ¿De qué xeito inflúen as características do iniciador e a súa situación na escolla de determinados textos ?, ¿Cales son as súas intencións?, ¿Que funcións desempeñan os textos traducidos nunha e noutra cultura?, ¿A que tipo de público van dirixidos?, etc.

Iolanda Galanes Santos (Universidade de Vigo)

“Tradución literaria galega contemporánea: diagnóstico e balance”

A partir de 1975 ábrese un período de intenso intercambio para a cultura galega que se viu reflectido nun aumento exponencial do volume de traducións (directas e inversas) de obra literaria. O seu estudo esixe partir de datos fiables (como os do Catálogo da tradución galega de Bitraga), para poder cuantificar os fluxos de tradución, caracterizar como se produciron estes intercambios, descubrir os xéneros que interesan, coñecer as comunidades de relación, así como establecer unha periodización interna en subetapas. Esta caracterización permítenos identificar os circuítos e estratexias do proceso de normalización encetado e amosar como a tradución se constitúe en parámetro de medición da saúde desta cultura.

Ana Luna Alonso (Universidade de Vigo)

“Quen e como importa/exporta a literatura galega. Estratexias e circuítos de mediación”

Dende unha perspectiva sociocultural, a produción tradutora permite analizar a posición que ocupa o texto traducido no campo literario onde se publica e vende. Bourdieu (1992) analiza o campo literario onde interacciona a persoa que escribe como axente cultural. As persoas que traducen tamén poden detentar poder simbólico e seguir ou non as regras do campo cultural onde interactúan.

A recepción dos textos traducidos depende de moitos factores, en ocasións difíciles de sistematizar. No caso da literatura galega importada e traducida nos últimos anos, cómpre considerar os espazos lingüísticos e culturais nos que se introduce e os circuítos dos que procede. Ademais, é preciso saber quen os incorpora, que axentes interveñen, que editoras se interesan por nós e como se nos presenta.

Silvia Montero Küpper (Universidade de Vigo)

“A tradución e o exilio galego no século XX. Estudo comparativo As axudas á tradución galega para o sector editorial”

A tradución (literaria) non está restrinxida a dualidade textual, pois é unha acción social e, como tal, forman parte dela a súa recepción como produto da industria cultural, as editoriais, as políticas de

Page 120: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

120

tradución, as tradutoras, etc. As decisión que se toman en canto á finalidade (sexa política, comercial, for cultural) das traducións derivan das circunstancias histórico desta cultura subalterna, así como das posicións estéticas e políticas do momento.

Tradicionalmente a maioría da edición en lingua galega corre a cargo de editoriais privadas galegas, ademais da edición por institucións públicas que se sitúa ó redor dun 10 % sobre a edición total en galego, así como as editoriais privadas de ámbito estatal (25 %). O meu relatorio incluirá unha análise sobre a natureza das axudas á tradución en Galicia dos anos posteriores á aprobación da LNL que emanan da Administración pública e que inciden na promoción e planificación das traducións no seo das editoriais privadas.

RESUMOS | Panel 13

La Federación de Asociaciones Gallegas de la República Argentina y el Museo de la Emigración Gallega en la Argentina: Política, Cultura, Memoria e Historia galaica en el país

Moderadores: Paco Lores Mascato (Federación de Asociaciones Gallegas) e Miguel Chiloteguy (MEGA)

Lugar de celebración: Sala 302, 3º andar

COORDINADORA: Paco Lores Mascato (Federación de Asociaciones Gallegas) e Miguel Chiloteguy (MEGA).

DESCRICIÓN XERAL: a partir del último cuarto del siglo XIX se asentó en la Argentina una población de millones de inmigrantes ultramarinos y americanos. Entre ellos destacan, por su enorme aporte demográfico al país, los que llegaron desde Galicia. De hecho, el país ha sido históricamente el principal destino de la emigración gallega, recibiendo entre 1857 y 1960 no menos de 1.100.000 personas de ese origen. Sin bien resulta difícil calibrar el impacto demográfico y cultural que tal cantidad de personas generó en la sociedad de acogida, no existen dudas respecto a que el capital humano galaico ha sido uno de los que de modo más decisivo contribuyó a la construcción de la Argentina moderna.

Después de encontrar donde vivir y un modo de ganarse la vida, el paso siguiente en la adaptación del inmigrante consiste en recrear una red social secundaria. Con ese fin los gallegos fundaron o se afiliaron a una plétora de asociaciones voluntarias de corte étnico. Entre las específicamente galaicas (de las que sólo entre 1904 y 1936 surgieron más de 470) las hubo de todo tipo, combiándose la procedencia geográfica (regional, provincial, local, comarcal o parroquial) con los objetivos específicos que cada institución perseguía (mutualistas médicas, beneficencia, culturales, recreativos, deportivos, etc.).

En 1921, con la intención de formar una organización que las vinculase social, cultural y políticamente, nació en Buenos Aires la Federación de Sociedades Gallegas, Agrarias y Culturales, antecesora de la actual Federación de Asociaciones Gallegas de la República Argentina (FAGA). Animada inicialmente por el agrarismo, fue influida también por el socialismo, el nacionalismo gallego y el comunismo, la FAGA se distinguió siempre por su acusado republicanismo, así como

Page 121: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

121

también por la defensa de la identidad y la cultura de Galicia, y en ella se desarrollan múltiples iniciativas culturales: el Museo de la Emigración Gallega en la Argentina (creado en 2005), la Biblioteca Galega de Bos Aires (2007), así como también clases de teatro, de coro, de gaitas, idioma gallego, etc.

El presente panel pretende dar cuenta de los fines, metodologías y logros de algunas de las iniciativas mencionadas, reflejando así la labor cultural multidisciplinar de una institución al servicio de la conservación, investigación y difusión del patrimonio material e inmaterial de la emigración y el exilio gallego en la Argentina.

RESUMOS INDIVIDUAIS

Miguel Chiloteguy (MEGA | ICOM)

“El MEGA: su misión como reservorio de la memoria histórica y su relación con el público”

Nuestra propuesta es describir y analizar la labor desarrollada por el Museo de la Emigración Gallega en la Argentina (MEGA) a partir de su creación, en 2005. Sus antecedentes y legislación, la misión-visión que lo guía y sus objetivos. La forma en la que su Carta Orgánica e instrumentos articulan sus programas. La actividad interdisciplinaria, los convenios de cooperación científica y técnica con otras instituciones culturales y casas de altos estudios. Los proyectos, su sustentabilidad y gestión. El trabajo de registro y catalogación como fuentes de información para la investigación de la presencia galaica en el país. La colección permanente: su conservación, exhibición y difusión. Las exposiciones temporales: su dinámica y alcance. Por último, las redes en las que el MEGA se inserta, su comunicación con los museos, el diálogo con nuevos públicos, con la comunidad gallega en la Argentina y con la sociedad en general.

Ruy Farías (CONICET | Universidad Nacional de General Sarmiento | MEGA)

“Fuentes para la Historia de la ‘quinta provincia’: el Archivo de la Federación de Asociaciones Gallegas de la República Argentina y el MEGA”

La Argentina ha sido históricamente el más importante destino mundial de las migraciones originadas en Galicia y su capital, Buenos Aires, por más de cinco décadas la ciudad galaica más grande del orbe. Con el paso del tiempo, la Federación de Asociaciones Gallegas de la República Argentina (nacida en 1921) ha generado una enorme y valiosa masa de documentación que, junto a la de varias sociedades microterritoriales gallegas, la del extinto Centro Republicano Español de Buenos Aires, y la documentación reunida por el Museo de la Emigración Gallega en la Argentina (MEGA) desde su fundación, conforma un impresionante acervo documental.

El presente trabajo analiza la composición y características de los fondos del archivo de la FAGA y el MEGA, ofreciendo al mismo tiempo una interpretación de su valor y de las posibilidades que los mismos ofrecen a la investigación de la inmigración y el exilio gallego en la Argentina.

Page 122: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

122

Otilia María Ares (Biblioteca Galega de Bos Aires Antonio Pérez-Prado)

“La Biblioteca Galega de Bos Aires: un ámbito especializado al servicio de la difusión de la cultura gallega”

La “Biblioteca Galega de Bos Aires” es la continuadora de la tradición iniciada en el año 1921 por los fundadores de la Federación de Sociedades Gallegas, Agrarias y Culturales como ámbito en el que se cultiva y difunde la cultura de Galicia. La finalidad de esta presentación es explicar la composición de los fondos de la Biblioteca, las particularidades de sus colecciones bibliográficas y hemerográficas, las modalidades de acceso a las mismas (a disposición del público en general, en sala y a domicilio), además de sus múltiples actividades de extensión, tales como presentaciones de libros, conferencias, exposiciones, etc. En síntesis, se trata de describir la constante dinámica de continuidad, cambio y actualización de un espacio único para la difusión de la cultura gallega en Buenos Aires.

Viviana Inés García (Federación de Asociaciones Gallegas de la República Argentina)

“La Coral Semente a través de sus celebraciones. Un recorrido por el repertorio y sus múltiples miradas en el tercer milenio”

Mercedes Torre Álvarez (Federación de Asociaciones Gallegas de la República Argentina)

“Hacer teatro en la Federación de Asociaciones Gallegas: la construcción de una identidad colectiva”

11:00 – 11:30 Pausa-Café (IDAES, Paraná 145 5º piso, mapa: http://goo.gl/Z3s3tr) | Presentación de libros

La comunidad española en Santa Cruz (1884-1970) de María de los Milagros Pierini e Pablo Gustavo Beecheri

Cartas de un condenado a muerte de Diana Couto de Olivia Rodríguez González e Ana Paula Mejuto

11:30 – 13:30 Panel 20 | Mesas de relatorios 14, 12 e 4 | OBRADOIRO DE ESTUDOS SOBRE

POESÍA, XORNALISMO E ACTIVISMO DE AVELINO DÍAZ (Instituto de Altos Estudios Sociales (IDAES) da UNSAM, Paraná 145, 5º piso) (Mapa: http://goo.gl/Z3s3tr)

Page 123: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

123

Máis información e resumos, cf. Infra

[Mesa 7. Tradución III] 1. Exonimia galega: como traducir os topónimos

ao galego? | Christian Bahr (Universität Leipzig) 2. Traducir a poesía galega ao ruso: problemas e

medios de resolvelos | Elena Zernova (Санкт-Петербургский государственный университет)

Moderadora: Elena Zernova (Санкт-Петербургский государственный

университет)

Lugar de celebración: Sala 600, 6º andar

[Mesa 12. Reconfiguracións identitarias] 1. A imaxe de Galicia na literatura de viaxes en

lingua inglesa: así nos viron e así nos quixemos amosar | Bárbara Álvarez Fernández (Universidade de Vigo)

2. Novas configuracións urbanas en Galiza e Arxentina: unha aproximación comparativa ás transformacións socio- territoriais da globalización | Octavio Darío Fernández Álvarez (Universidad de Buenos Aires | CONICET)

3. Encontro de mundos nos desprazamentos migratorios campo-cidade. Unha aproximación dende a antropoloxía e a pragmática | Jorge Diz Ferreira (Universidade de Vigo)

4. Aspectos da comunicación non verbal en Galiza | Aitor Rivas (Universidade Federal de Viçosa)

Moderador: Octavio Darío Fernández Álvarez (Universidad de Buenos Aires | CONICET)

Lugar de celebración: Sala 402, 4º andar

Page 124: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

124

[Mesa 4. Literatura II] 1. Lo que lleva y trae el viento: el realismo mágico al otro lado del Atlántico, la perspectiva gallega | Ekaterina Volkova (University of Auckland)

2. Da Península Ibérica para o Brasil: uma análise comparativa entre os contos populares galegos e brasileiros | Fernanda Gappo Lacombe (Universidade do Estado do Rio de Janeiro)

3. Literatura como trabajo anamnésico – Portadores de memorias en la obra de Manuel Rivas | Anna Lammers (Christian-Albrechts-Universität zu Kiel)

4. “...andábame a amolar o «pensamento»...” – a voz dos excluídos en “A Esmorga” de Eduardo Blanco Amor na véspera do nacemento do pensamento sociolingüístico galego | Natalia Szejko (Uniwersytet Warszawski) e Bartosz Dondelewski (Uniwersytet Jagielloński w Krakowie)

Moderadora: Helena Miguélez Carballeira (Prifysgol Bangor | Bangor University)

Lugar de celebración: Sala 302, 3º andar

[OBRADOIRO DE ESTUDOS SOBRE POESÍA, XORNALISMO E ACTIVISMO DE AVELINO DÍAZ]

1. Xustiza poética para Avelino Díaz: literatura galega e reparación histórica | Benigno Fernández Salgado (Universidade de Vigo)

2. Lar, conventillo, casita: aproximación ó hábitat doméstico do poeta emigrado Avelino Díaz | Carlota Eiros (Universidade de Santiago de Compostela)

Moderador: Benigno Fernández Salgado (Universidade de Vigo)

Lugar de celebración: Sala 404, 4º andar

[Panel 20] 1. Emigración, lingua e sociedade en Galicia. Un

balance histórico | Henrique Monteagudo (USC | CCG | RAG)

2. Ira e elección de lingua nas interaccións familiares bilingües galego-castelán en Galicia | Gabriel Rei-Doval (University of Wisconsin-Milwaukee)

3. Actitudes, identidades y micropolíticas lingüísticas: estratexías de aculturalización e reculturalización aoredor da lingua na colectivide galega de Buenos Aires | Facundo Reyna Muniain (Universidade de Santiago de Compostela | Christian-Albrechts-Universität zu Kiel)

Emigración, lingua e sociedade en Galicia

Moderador: Henrique Monteagudo (USC | CCG | RAG)

Lugar de celebración: Sala 602, 6º andar

Page 125: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

125

RESUMOS | Mesa 7. Tradución III Moderadora: Elena Zernova (Санкт-Петербургский государственный университет)

Lugar de celebración: Sala 600, 6º andar

Exonimia galega: como traducir os topónimos ao galego?

Christian Bahr (Universität Leipzig)

Unha parte importante da normativización do galego foi a estandarización da toponimia galega, avalada pola Lei de Normalización Lingüística e posta en práctica pola Comisión de Toponimia. Como é natural, quedaron excluídos desta actividade os nomes de lugares de fóra de Galicia, que son, con todo, de grande importancia para a tradución dende outras linguas cara ao galego. Despois de séculos de exclusión dos ámbitos oficiais, a lingua galega hoxe require constantemente de referencias a lugares do mundo enteiro e pode, para iso, ou ben optar polas formas orixinais, endonímicas, ou ben crear formas propias, exonímicas. O obxectivo deste relatorio é presentar o debate acerca da exonimia xurdido no marco da onomástica internacional e do Grupo de Expertos das Nacións Unidas en Nomes Xeográficos para poñela en relación coa situación da lingua galega. Cómpre, ademais, achegarse ao problema do uso de exónimos galegos no caso de nomes de lugares españois situados fóra de Galicia, e viceversa, do uso de formas non galegas de topónimos galegos nas outras linguas oficiais de España, obxecto de moitas reservas e debates emocionais. Nun segundo paso presentaranse os resultados dunha análise de corpus que pretende demostrar e clasificar as solucións ás que se chegou no galego actual para o uso dos exónimos.

Palabras chave: nomes propios, exonimia, toponimia, tradución, galeguización.

Bibliografía

Fernández Salgado, Benigno (1990): Os xentilicios e os topónimos do mundo. Santiago de Compostela: Consellería de Educación e Ordenación Universitaria, Dirección Xeral de Política Lingüística.

Jordan, Peter / Orožen Adamič, Milan / Woodman, Paul (eds.) (2007): Exonyms and the International Standardisation of Geographical Names. Approaches towards the Resolution of an Apparent Contradiction. Wien / Berlin: LIT Verlag. (Wiener Osteuropastudien 24).

Méndez Fernández, Luz (1997): “Esbozo dunha proposta de adaptación ó galego de topónimos de linguas con alfabeto distinto ó galego”. En: Fernández Salgado, Benigno (ed.): Proceedings of the 4th International Conference on Galician Studies. University of Oxford, 26-28 September 1994. Vol. 1. Oxford: Centre for Galician Studies, 221-238.

Moralejo, Juan J. (2007): “Topónimos y leyes en Galicia”. En: Callaica Nomina. Estudios de Onomástica Gallega. A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza, 197-207.

Moran i Ocerinjáuregui, Josep (2007): “L’ús social dels exònims”. En: Méndez, Luz / Navaza, Gonzalo (eds.): Actas do I Congreso Internacional de Onomástica Galega „Frei Martín

Page 126: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

126

Sarmiento“, Santiago de Compostela, 2, 3 e 4 de setembro de 2002. Santiago de Compostela: Asociación Galega de Onomástica, 729-731.

Biobibliografía

Estudos universitarios: 2003-2009: Licenciatura en Tradución (español, francés – alemán) na Universidade de Leipzig (Alemaña); dende 10/2011: proxecto de doutoramento sobre “Evolución, estandarización e tradución dos topónimos plurilingües” (Universidade de Leipzig). Estancias de intercambio e investigación: 2005-2006: Estadía de intercambio nas Universidades da Habana (Cuba) e de Xenebra (Suíza); 2012: Estadía de investigación na Universidade de Guadalaxara (México); 2010-2012: Bolsa da Xunta de Galicia para participar nos XXIII, XXIV e XXV Cursos de Lingua e Cultura Galegas para Estranxeiros e Españois de fóra de Galicia en Santiago de Compostela. Docencia e investigación (Universidade de Leipzig, Departamento de Lingüística Aplicada e Tradutoloxía): 2010-2011: Asistente científico e dende 2012: Profesor axudante

Traducir a poesía galega ao ruso: problemas e medios de resolvelos

Elena Zernova (Санкт-Петербургский государственный университет)

O estudo baséase na análise dos textos bilingues da Antoloxía da literatura galega editada polo Centro de Estudos Galegos da Universidade de San Petersburgo. O obxectivo da tradución poética consiste, por unha parte, en reproducir o contido, e por outra, en recrear a forma (combinación de rimas, metro, etc.) dos orixinais. Esta tarefa, unha e dual, leva a que a tradución poética en moitos casos esixe un esforzo tradutolóxico moito máis duro que a prosaica.

Un dos maiores problemas xurdidos no proceso da tradución da poesía galega presentárono os fraseoloxismos, que ao non ter en moitas ocasións equivalencias en ruso nos obrigaban a recorrer a expresións propias tendo coidado de que non se perda a expresividade do texto. Tamén pode acontecer que haxa en ruso un equivalente completo para unha unidade fraseolóxica, pero que esta non se adecúe á estructura formal e estilística do poema, polo que se teñen que empregar equivalentes non completos ou análogos funcionais que se adapten mellor á forma.

Na poesía realízanse numerosos métodos de transformación creativa dos fraseoloxismos, que crean para o tradutor obstáculos complementarios. A infracción da estabilidade semántica das unidades fraseolóxicas maniféstase na posta de relevo do sentido léxico directo ou na contraposición do significado literal e significado fraseolóxico da frase feita. A semantización, ou actualización léxica dos compoñentes soltos, introduce no fraseoloxismo innovacións semánticas e estilísticas, que, na medida do posible, é necesario conservar no texto receptor, reproducindo a imaxe expresiva do poema e o xogo estilístico co fraseoloxismo e conservando ao mesmo tempo a combinación de rimas e a estrutura do verso orixinal.

Unha das circunstancias importantes que complica a tradución é o colorido nacional ben marcado de moitos textos poéticos, así como a reprodución das realidades culturais, históricas ou xeográficas galegas, sobre todo cando o autor as usa para crear un xogo de palabras.

Page 127: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

127

Palabras chave: tradución, poesía galega, ruso, fraseoloxismos.

RESUMOS | Mesa 12. Reconfiguracións identitarias Moderador: Octavio Darío Fernández Álvarez (Universidad de Buenos Aires | CONICET)

Lugar de celebración: Sala 402, 4º andar

A imaxe de Galicia na literatura de viaxes en lingua inglesa: así nos viron e así nos quixemos amosar

Bárbara Álvarez Fernández (Universidade de Vigo)

De acordo coas teorías da identidade social, un grupo ou nación pode ser definido polo que os habitantes pensan de si mesmos (características inclusivas), os elementos ideosincráticos que os diferencian doutros grupos (características exclusivas); e polo que os outros consideran representativo dese grupo. Alén disto, o concepto de nación como comunidade imaxinada (B. Anderson, 1997: 23) permite considerar a literatura como un medio para comprender as diferentes representacións de identidade. Baseándonos nestes principios metodolóxicos, na nosa comunicación analizamos a imaxe de Galicia na literatura de viaxes en lingua inglesa e as súas traducións galegas.

Pártese da hipótese inicial de que se trata dunha imaxe negativa, reflectida e propagada nas numerosas obras de autores españois, pois a transmisión da cultura está inserida nun contexto de estruturas de poder no que hai axentes condicionados por ditas estruturas, que inclúen o poder económico e político (P. Bourdieu, 1997). Así mesmo, deféndese a hipótese de que esta imaxe foi mudando ao longo dos séculos, polo que o corpus de traballo inicial estará constituído por obras que abranguen dende o século xix ata a actualidade, o que permitirá levar a cabo un estudo diacrónico

Finalmente, tendo en conta que a tradución tamén é un proceso de manipulación cultural (Lefevere, 1992), formúlase a posibilidade de que a incorporación ao sistema literario galego se debeu a intereses puntuais e concretos por parte de editoriais, institucións ou tradutores para xerar un contra discurso, con o usen obxectivos políticos. Para tal fin, realizamos unha análise textual e paratextual das obras seleccionadas e, deste xeito, determinar os elementos ideolóxicos ou elementos paratradutores que gobernan o proceso tradutor.

Palabras chave: literatura de viaxes, tradución, paratradución, industria cultural, sistema literario.

Bibliografía

Anderson, Benedict (1997). Comunidades imaginadas. Reflexiones sobre el origen y la difusión del nacionalismo. México D.F.: Fondo de cultura económica.

Arias-andreu Rodríguez, Xan (2011). Viaxeiros por Galicia. A Coruña: Trifolium.

Bourdieu, Pierre (1997). Razones prácticas: Sobre la teoría de la acción. Barcelona: Anagrama

garrido vilariño, Xoán M. (2005). “Texto e Paratexto. Tradución e Paratradución”, Viceversa nº 9-

Page 128: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

128

10, pp. 31-39.

González-Millán, Xoán (1994) “Cara unha teoría da traducción para sistemas literarios ‘marxinais’. A situación galega”, Viceversa nº 1, pp. 63-72

Biobibliografía

Licenciada en Tradución e Interpretación pola Universidade de Vigo (2007) e posúe un máster en Tradución e Paratradución. Está acreditada como tradutora xurada, e traballou como tradutora e intérprete para o Ministerio del Interior. Traduciu o libro de viaxes Everything but the Squeal. Eating the Whole in Northern Spain, de John Barlow, ao galego (Todo menos o cuiñar. A voltas co porco por Galicia, Franouren, 2010) e o castelán (Un año en Galicia. Del cerdo, hasta los andares, Amazon, 2012). Na actualidade realiza a súa tese sobre a imaxe de Galicia na literatura de viaxes en lingua inglesa.

Novas configuracións urbanas en Galiza e Arxentina: unha aproximación comparativa ás transformacións socio- territoriais da globalización

Octavio Darío Fernández Álvarez (Universidad de Buenos Aires | CONICET)

Os impactos sociais e territoriais da globalización teñen asumido diversas formas no espazo urbano. Considerando que se trata de procesos económicos que actúan a escala global, preténdese realizar unha abordaxe exploratoria das diferentes formas que adoptou tanto no territorio galego como no arxentino, rescatando as tendencias globais de transformación como tamén as particularidades que ofrece cada caso á hora de pensar os novos desafíos da planificación do territorio.

Palabras chave: fragmentación territorial; mutacións socio-territoriais; expansión urbana; globalización; desenvolvemento urbano.

Bibliografía

Ciccolella, P. (1999). “Globalización y dualización en la Región Metropolitana de Buenos Aires. Grandes inversiones y reestructuración socioterritorial en los años noventa” en Revista Eure, vol. 25 nº26, Santiago de Chile.

Lois Gonzalez, R. (1995). “Las periferias urbanas de Galicia” en Anales de Geografía de la Universidad Complutense, nº15. Universidad Complutense, Madrid.

Pirez, P. (2004). “La configuración metropolitana de Buenos Aires: expansión, privatización y fragmentación”, Realidad Económica nº208, Buenos Aires.

Precedo Ledo, A.; Miguez Iglesias, A; Fernandez Justo, M. (2008), “Galicia: el tránsito de una sociedad urbana en el contexto de la Unión Europea” en Revista Galega de Economía vol. 17. Universidade de Santiago de Compostela, Santiago de Compostela.

Rodriguez Gonzalez, R. (1999), De aldeas a cidades, Ir Indo Edicións, Vigo.

Page 129: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

129

Biobibliografía

Sociólogo especializado en Socioloxía Urbana (Universidad de Buenos Aires). Actualmente cursando o Mestrado en Planificación Urbana e Rexional na mesma universidade. Ten publicados diferentes artigos no campo da Socioloxía Urbana. É docente e investigador na UBA.

Encontro de mundos nos desprazamentos migratorios campo-cidade. Unha aproximación dende a antropoloxía e a pragmática

Jorge Diz Ferreira (Universidade de Vigo)

A emigración interna en Galicia foi unha das consecuencias do proceso de urbanización que, sobre todo na segunda metade do século XX, favoreceu o crecemento das cidades do litoral (nomeadamente, Vigo e A Coruña). Neste proceso, un bo número de habitantes do rural asentáronse nas vilas e nos núcleos urbanos próximos onde entraron en contacto con persoas con repertorios culturais e comunicativos diferentes, de modo que tiveron que readaptar as normas da comunidade rural (formas de relación, estilos comunicativos, etc.) ás novas circunstancias urbanas.

Nesta comunicación imos analizar o encontro de mundos que se produce como consecuencia dos desprazamentos migratorios dende o campo á cidade, así como as súas implicacións culturais e lingüístico-interaccionais. Dende o punto de vista antropolóxico, o encontro de mundos supón unha hibridación cultural; dende o punto de vista lingüístico-interaccional, xorden estilos conversacionais mixtos e máis formas de fala híbridas. Os falantes empregarán estes estilos ao se comunicaren con outros falantes da súa rede social, de modo que os indicios de contextualización (o uso da gheada e do seseo, o uso de patróns entoativos máis afastados do estándar e máis próximos ao estilo rural, a alternancia de códigos, etc.) xogarán un papel moi importante na interpretación das presuposicións e implicaturas conversacionais. Estes emigrantes, bisagra entre dúas comunidades ou dúas redes de relacións, posuirán uns coñecementos comúns (mundo compartido) socioculturalmente adquiridos e cognitivamente procesados que lles permitirán interactuar satisfactoriamente nos dous mundos.

Palabras chave: interaccionismo, repertorios culturais e comunicativos, estilos conversacionais, coñecemento compartido, hibridación.

Bibliografía

Duranti, Alessandro (2000): Antropología lingüística. Madrid: Cambridge University Press.

García Docampo, Manuel (2003): A construcción social do territorio galego. Santa Comba (A Coruña): TresCtres.

Gumperz, John J. (1982): Discourse strategies. Cambridge: Cambridge University Press.

Lüdi, Georges e Bernard Py (2002 [1986]): Être bilingue. Berna: Peter Lang.

Mariño Ferro, Xosé Ramón (2000): Antropoloxía de Galicia. Vigo: Xerais.

Pereiro Pérez, Xerardo (2005): Galegos de vila: antropoloxía dun espazo rurbano. Santiago de

Page 130: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

130

Compostela: Sotelo Blanco.

Tajfel, Henri (1982): “Social psychology of intergroup relations”. Annual Review of Psychology, Vol. 33 (1982), 1-39.

Biobibliografía

Licenciado en Filoloxía (2011) pola Universidade de Vigo. Despois de rematar a licenciatura, cursei o Máster en Investigación en Lingua Española (2013) na Universidad Complutense de Madrid, onde ampliei o meu coñecemento no ámbito das linguas e da lingüística. O Traballo Fin de Máster, titulado “Repertorios comunicativos e identidades rurales/urbanas en emigrantes del campo a la ciudad”, foi a miña primeira toma de contacto co conversacionalismo e coa metodoloxía da sociolingüística interaccional e interpretativa. Na actualidade, estou a realizar a Tese de Doutoramento, que leva por título “Fala bilingüe e biculturalidade: prácticas discursivas e identidades rururbanas en familias emigradas do municipio de Gondomar (Pontevedra) á cidade de Vigo”. O artigo “Bilingüismo y biculturalidad: aproximación a la interacción conversacional de emigrantes campo-ciudad en Galicia” (en Variación geográfica y social en el panorama lingüístico español. Pamplona: Servicio de Publicaciones Universidad de Navarra) recolle resultado dos meus primeiros meses de traballo.

Aspectos da comunicación non verbal en Galiza

Aitor Rivas (Universidade Federal de Viçosa)

Os romanos foron os primeiros en se decataren (ou como mínimo en pór por escrito) da importancia da comunicación non verbal e dos xestos. Cicerón, o máis importante orador do seu tempo, estudou e clasificou as expresións faciais como unha maneira de manifestar os sentimentos que acompañan as palabras. Na miña comunicación tratarei de analizar algúns deses trazos principais da comunicación non verbal en narracións orais e pretendo achegar algúns datos para a definición de quinemas (unidades mínimas de movemento corporal) nesas narracións.

O meu corpus de estudo para este traballo está conformado por tres textos orais de falantes nativos de galego, español e portugués de Brasil. Analizarei a oralidade dos textos e destacarei os principais trazos da comunicación non verbal deses narradores. Non pretendo unha análise comparativa entre a tradicións quinésicas orais das linguas e culturas, pero si que busco a individualización e definición dalgúns quinemas (unidades mínimas de movemento corporal) coas súas variantes, os aloquinemas, e os principais quinemorfemas (movementos abstractos procedentes de máis dunha zona do corpo que se poden substituír reciprocamente).

Trátase, pois, dunha aproximación á comunicación non verbal mediante a posta en práctica do noso sistema de análise quinésica.

Palabras chave: comunicación non verbal, quinema, oralidade, contacto lingüístico, hibridación.

Page 131: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

131

Bibliografía

Birdwhistell, Ray L. (1970): Kinesics and Context: Essays on Body Motion Communication. Philadelphia: University of Pennsylvania Press; Nova York: Ballantine Books, 1972.

Bouvet, Danielle (2001): La dimension corporelle de la parole. Paris: Peeters.

Galhano Rodrigues, Isabel Maria (2007): O Corpo e a fala. Sinais verbais e não-verbais na interacção face a face. Lisboa: Fundação Calouste Gulbenkian. Fundação para a Ciência e Tecnologia.

Patterson, Miles L. (2010). Més que paraules. El poder de la comunicació no verbal. Barcelona: Aresta/UOC.

Poyatos, Fernando (1994b): La comunicación no verbal. II. Paralenguaje, kinésica e interacción. Madrid: Istmo.

Biobibliografía

Licenciado en Filoloxía Galega e mestre en Sociolingüística e contacto lingüístico pola Universidade de Vigo. Xa foi profesor en varios centros de ensino secundario en Galiza, lector de lingua e literatura galegas na Universidade de Tübingen (Alemaña) e profesor de linguas en Giengen an der Brenz (Alemaña), Barcelona (Cataluña) e en Moscova (Rusia). Na actualidade, mentres remata a súa tese de doutoramento sobre quinésica e comunicación non verbal, traballa como profesor-lector de lingua e cultura españolas na Universidade Federal de Viçosa en Minas Gerais (Brasil).

RESUMOS | Mesa 4. Literatura II Moderadora: Helena Miguélez Carballeira (Prifysgol Bangor | Bangor University)

Lugar de celebración: Sala 302, 3º andar

Lo que lleva y trae el viento: el realismo mágico al otro lado del Atlántico, la perspectiva gallega

Ekaterina Volkova (University of Auckland)

Esta ponencia tiene por objetivo presentar el realismo mágico como un fenómeno notable en la producción cultural de Galicia y como un instrumento para expresar temas importantes de la historia, la cultura y la identidad nacional de Galicia.

Durante muchos años el realismo mágico se consideraba como un fenómeno básicamente literario y característico de América Latina. En la actualidad se cree que puede encontrarse en culturas y periodos diferentes y manifestarse en diversos medios. La primera parte de esta ponencia considera las formulaciones teóricas sobre el realismo mágico, que hoy día se entiende como un modo narrativo con unas determinadas características temáticas y estructurales. Por un lado, presenta eventos sobrenaturales dentro de una trama realista en una manera natural; por otro, tiene la capacidad de transmitir mensajes sociales, que con frecuencia abarcan los discursos históricos, poscoloniales y políticos.

La segunda parte de este trabajo analiza las razones que hacen el contexto gallego potencialmente fértil para el realismo mágico. La tradición cultural de Galicia muestra una frontera borrosa entre

Page 132: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

132

realidad y fantasía, y es común la percepción de la magia como algo cotidiano. La historia de subordinación política y económica, la herencia de la guerra civil y el franquismo repercuten en los discursos poscolonial y político. El uso del realismo mágico funciona así como una forma de reivindicación de la identidad gallega.

Este trabajo menciona varias obras de autores gallegos, pero se centra sobre todo en la reciente novela gráfica Ardalén de Miguelanxo Prado, publicada en 2012. El tema central de la obra es la reconstrucción de la memoria a partir de la emigración gallega, un asunto traumático y emblemático para la historia y la identidad nacional de Galicia. El título Ardalén se refiere a un viento inventado que lleva los recuerdos de los gallegos desde otra parte del Atlántico.

Palabras chave: realismo mágico, memoria colectiva, emigración, Miguelanxo Prado.

Bibliografía

Hooper, Kirsty y Manuel Puga Moruxa. Eds. Contemporary Galician Cultural Studies: Between the Local and the Global. Nueva York: Modern Language Association of America, 2011. Print.

Prado, Miguelanxo. Ardalén. Barcelona: Norma Editorial, 2012. Print.

Reeds, Kenneth S. What is Magical Realism?: an Explanation of a Literary Style. Lewiston, N.Y.: Edwin Mellen Press, 2013. Print.

Jiménez, Jesús. “Miguelanxo Prado: Quien no recuerda no vive”. RTVE.es, 02/02/2013. Web.

Vañó, Valentín. “Obsesión por el naufragio”. Babelia 1101. El País 29/12/2012: 10-11. Web.

Biobibliografía

Nació en Moscú donde obtuvo la maestría en ingeniería en 1992. En 2007 trasladó con su familia de Rusia a Nueva Zelanda. Desde 2008 ha sido estudiante de la Universidad de Auckland donde recibió sucesivamente la licenciatura y la maestría en español. En actualidad hace el doctorado con una investigación en el campo de los estudios gallegos. También trabaja como profesora de español en la Universidad de Auckland.

Da Península Ibérica para o Brasil: uma análise comparativa entre os contos populares galegos e brasileiros

Fernanda Gappo Lacombe (Universidade do Estado do Rio de Janeiro)

O resumo que segue tem por objetivo apresentar os principais tópicos de uma comunicação a cerca do intercâmbio cultural entre a Galiza e o Brasil, através dos chamados contos populares.

Em 1983, Maruxa Barrio e Enrique Harguindey publicam a antologia Contos Populares. Como explicita Barrio na introdução da obra, estes contos constituem a única forma de literatura em galego durante os séculos escuros, como única forma de literatura para a classe rural além de únicos textos em língua galega.

Page 133: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

133

No Brasil a situação não é diferente. Durante séculos a população analfabeta se viu excluída da literatura da elite. Mas produziu dentro de seu bojo contos de valor inestimável para a cultura do país. Talvez seja este o grande trunfo dos contos de tradição oral: são acessíveis a qualquer nível de instrução, pois dependem apenas de habilidade humana natural de contar histórias.

Os contos populares brasileiros derivam tem sua origem nas narrativas indígenas, africanas e europeias. Apesar destas últimas serem geralmente atribuídas aos portugueses, é perceptível a semelhança entre alguns dos contos brasileiros e os galegos contidos na obra de Barrio e Harguindey, principalmente entre aqueles que possuem os elementos mais peculiares.

Esta comunicação tem como foco os contos galegos e brasileiros com elementos fantásticos ou mágicos. Foram selecionados textos da terceira parte de Contos Populares. O critério para a escolha foi a existência de uma versão similar destas histórias nas antologias de contos brasileiros. Serão levantados os principais elementos do enredo e particularidades existentes em ambas as versões, especialmente aquelas que não estão presentes em versões de coletâneas mais conhecidas como dos irmãos Grimm e de Perrault.

Concluindo, a análise destes contos revela a rica troca cultural existente entre Galiza e Brasil, e de que modo a identidade brasileira herdou parte da maneira de ser galega.

Palabras chave: contos, trica, cultura, identidade e redescoberta.

Bibliografía

Barrio, Maruxa; Harguindey, Enrique. Contos populares. Galaxia, 1983.

Benjamin, Walter. O narrador. In: Magia e Técnica, arte e política. São Paulo: ed. Brasiliense, 2000.

Campbell, Joseph. O poder do mito. 1998.

Estés, Dra. Clarissa Pinkola. Contos dos irmãos Grimm. Editora Rocco.

Lobato, Monteiro. Histórias de Tia Nastácia. São Paulo : Ed. Brasiliense,1993.

Biobibliografía

Nascida em Petrópolis, no interior do estado do Rio de Janeiro. Graduanda do curso de letras- português e literaturas da UERJ, cursos as disciplinas de Cultura e Literatura galega nos períodos de 2013 e 2014 . Bolsista do Programa de Estudos Galegos, atualmente desenvolve uma pesquisa em torno da identidade galega nos contos populares, com orientação da prof.ª Drª Cláudia Maria de Souza Amorim.

Literatura como trabajo anamnésico – Portadores de memorias en la obra de Manuel Rivas

Anna Lammers (Christian-Albrechts-Universität zu Kiel)

La obra de Manuel Rivas desempeña un papel importante en la construcción de un espacio de reflexión sobre el pasado, la Guerra Civil Española y el Franquismo, y la recuperación de la memoria

Page 134: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

134

histórica. Centrándonos en la función anamnésica de la obra de Rivas, mi propósito es analizar diferentes memorias sociales e individuales a través del estudio de personajes como por ejemplo el juez franquista de Os libros arden mal (2006), el carcelero Herbal de O lapis do carpinteiro (1998) y el profesor republicano de A lingua das bolboretas (1995). Con este empeño quiero buscar respuesta a las siguientes preguntas:

¿cómo se define el estado de memoria de diferentes grupos o individuos?, ¿se tiende más al olvido o al recuerdo en cuanto a la memoria histórica?, ¿qué importancia tiene la memoria para la identidad de ciertos grupos e individuos? y, por último, ¿cuáles son las estrategias narrativas de Rivas para crear un espacio de la memoria en el medio de la ficción?

En este estudio me centraré en los conceptos teóricos desarrollados en las Ciencias Sociales y Culturales tales como por ejemplo, la mémoire collective de Maurice Halbwachs (1985), la memoria colectica y culural de Jan e Aleida Assmann (2000), la teoría del trauma colectivo de Angela Kühner (2008) y los estudios desarrollados por P. Ricoeur en La mémoire, l’histoire, l’oubli (2000).

Analizaré como Manuel Rivas se apropia de la realidad fáctica para crear un mundo imaginado verosímil con un enfoque especial en la rememoración y reconstrucción de la memoria histórica.

Palabras chave: Manuel Rivas, literatura galega, memoria histórica, identidad cultural, Guerra Civil.

Bibliografía

[Rivas, Manuel: Os libros arden mal. Vigo 2006.] [Rivas, Manuel: O lapis do carpinteiro. Vigo 1998.]

[Rivas, Manuel: Lo más extraño. Cuentos reunidos. Madrid 2011.]

Assmann, Aleida: Erinnerungsräume. Formen und Wandlungen des kulturellen Gedächtnisses. München 1999.

Assmann, Jan/Hölscher, Toni (Hg.): Kultur und Gedächtnis. Frankfurt am Main 1988. Halbwachs, Maurice: Das Gedächtnis und seine sozialen Bedingungen. Berlin 1985. Ricoeur, Paul: Gedächnis, Geschichte, Vergessen. München 2004.

Kühner, Angela: Trauma und kollektives Gedächtnis. Gießen 2008.

Biobliografía

Anna Lammers (Elmshorn, Alemania, 1985), se licencia en filología románica y pedagogía en la Universidad de Kiel. Investigadora de la obra de Manuel Rivas en la Christian-Albrechts Universität de Kiel, su campo de interés es la narrativa española y gallega contemporánea, sobre todo el estudio de la funcionalidad de la literatura como trabajo anamnésico. Actualmente desenvuelve su tesis de doctorado centrada en el análisis de la obra de Manuel Rivas, en concreto, en el tratamiento de las memorias individuales y colectivas. Se encuentra trabajando para la cátedra del Sr. Gómez-Montero del departamento de Lenguas Románicas en la Universidad de Kiel.

Page 135: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

135

“...andábame a amolar o «pensamento»...” – a voz dos excluídos en “A Esmorga” de Eduardo Blanco Amor na véspera do nacemento do pensamento sociolingüístico galego

Natalia Szejko (Uniwersytet Warszawski) e Bartosz Dondelewski (Uniwersytet Jagielloński w Krakowie)

No relatorio analízase a situación sociolingüística do galego e dos galegofalantes da clase social máis baixa despois da Guerra Civil (anos 50), retratados na novela A Esmorga de Eduardo Blanco Amor, época que permanece a marxe das análises recentes desta póla da lingüística ibérica.

Ao introducir a noción do punto de vista (Bahktín, Bartmiński), obsérvase que o mundo presentado na novela foi radicalmente limitado ata o percibido polos propios “esmorgantes” transmitíndose a súa autopercepción de condenados ao rexeitamento sen capacidade de comunicación efectiva cos membros das camadas sociais máis altas castelanfalantes, cuxa lingua goza do prestixio lingüístico.

Ademais, analízase cal é a relación que ten a realidade descrita na novela coa vida social da época e as posibles relacións intertextuais coas outras obras da literatura galega, tamén posteriores, que utilizan a estética do realismo e o realismo social tais como Araguas, Ruibal e Vidal Bolaño. Estes autores, como Blanco Amor, tentan crear unha visión polifacética da sociedade da súa época, incluíndo tamén aos marxinados, dando palabra a voces do silencio.

Os autores colocan a novela no contexto sociocultural daquel momento servíndose ademáis dos primeiros testemuños de cariz sociolingüístico que xurdiron unha década máis tarde (Piñeiro, Alonso Montero) e contemporáneos (Rei Doval, Fernández) e aproveitan o retrato da realidade da pluma de Blanco Amor como punto de partida para observar as percepcións do galego vernáculo nos anos 50 e 60, antes do afrouxamento da política centralista e os movementos de dignificación do galego nos anos posteriores.

Palabras chave: Eduardo Blanco Amor, punto de vista, Mijail Bajtín, realismo, marxinalización.

Bibliografía

Alonso Montero, X. (1973): Informe – dramático – sobre la lengua gallega, Madrid, Akal.

Bajtín, M. (1988): Problemas de la poética de Dostoievski, Fondo de Cultura Económica, México.

Blanco Amor, E. (2007): A Esmorga, Vigo, Galaxia.

Fernández, M. A. (1983): “Mantenimiento y cambio de lengua en Galicia. El ritmo de la desgaleguización en los últimos 50 años”, en Verba 10, 79-129.

Ruibal, R. (2007): Limpeza de sangue, Vigo, Xerais.

Biobibliografía de Natalia Szejko

Estudante de doutoramento no Instituto dos Estudos Ibéricos e Iberoamericanos, Universidade de Varsovia. Os seus intereses científicos céntranse no teatro contemporáneo español e galego, a literatura galega contemporánea e as relacións entre a literatura e a medicina. Escribe a súa tese sobre a relación do teatro de Alfonso Vallejo coa psiquiatría e as teorías da conciencia. É médica interesada na neuroloxía e a psiquiatría.

Page 136: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

136

Biobibliografía de Bartosz Dondelewski

Estudante de doutoramento no Instituto de Filoloxía Románica, Universidade Iaguelónica de Cracovia, traductor e intérprete de castelán, galego e portugués. Entre os seus intereses científicos encóntranse a dialectoloxía e a sociolingüística de Galicia e da frontera luso-española, as percepcións e as actitudes lingüísticas frente á variación dialectal, alén da documentación e a revitalización de linguas minorizadas. Está traballando nunha tese doctoral sobre a fala de Xálima (Cáceres, España) desde a perspectiva da dialectoloxía perceptiva.

RESUMOS | OBRADOIRO DE ESTUDOS SOBRE POESÍA, XORNALISMO E ACTIVISMO DE AVELINO DÍAZ Moderador: Benigno Fernández Salgado (Universidade de Vigo)

Lugar de celebración: Sala 404, 4º andar

Xustiza poética para Avelino Díaz: literatura galega e reparación histórica

Benigno Fernández Salgado (Universidade de Vigo)

Esta contribución revisa as continxencias e problemas de comunicación/mediación nunha campaña de activismo cívico que toma como marco o da recuperación da memoria histórica (Neumann 2014). A iniciativa de base posta en marcha en xaneiro do ano en curso (2014) a partir dunha abordaxe de “baixo a riba” pretendeu que os diversos obxectivos culturais específicos que serán obxecto da análise deste traballo tivesen como punto de converxencia o autor cuxa obra e personalidade histórica se pretendía rescatar e incorporar ó discurso poético e cultural do presente.

Recoñecido localmente só pola súa exaltación poética da paisaxe e da terra de Meira á que se sentía emocionalmente vinculado, Avelino Díaz (1897-1971) pasa por ser aínda a día de hoxe un escritor descoñecido porque os seus libros (Díaz 1947a, Díaz 1947b, Díaz 1962, Díaz 1975) nunca chegaron a ser reeditados. É descoñecido para os galegos do común, entre a xente para que el supostamente escribía e que identificaba como compatriotas seus, e de maneira máis matizada no ámbito literario, aínda que, segundo se desprende do estudo de Freire (2002), desempeñara un papel cultural destacado na colectividade galega de Bos Aires. A existencia dun único libro publicado sobre o autor ata o día de hoxe (Freire 2002) é ben significativo do silencio que sobreveu á súa morte.

Recuperar, estudar e revalorizar a súa obra poética, obliterada pola censura e a represión cultural do franquismo, e con posterioridade esquecida ou deliberadamente ignorada no período autonómico, é a principal misión da iniciativa de “reparación” e de “xustiza poética” a que se alude no título da comunicación. Sobre todo, considérase crucial reconstruír a memoria histórica, para poder dala a coñecer entre o pobo e entre os profesionais da cultura e da educación. Máis particularmente, e con maior énfase, para poder transmitila ás novas xeracións de lectores. Aprender da experiencia poética, xornalística e de activista de Avelino Díaz o noso dereito á identidade, a valorar a liberdade de expresión e a participación nas decisións transcendentais da comunidade figuran na cerna deste proxecto á vez poético e político.

O propósito concreto desta contribución será, por tanto, unha dupla reflexión: (1) explicar e valorar

Page 137: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

137

unha iniciativa que quere facer xustiza poética á memoria, beleza, e dignidade humanas, resituando na historia a obra e figura do poeta Avelino Díaz; e (2) examinar as relacións entre literatura, identidade e comunidade a través do caso que nos ocupa: o da literatura como comunicación privilexiada polo tempo e a mitificación nacional, e a súa inherente problematicidade espacial e histórica.

Palabras chave: activismo cultural, memoria histórica, poesía, política, teoría crítica

Bibliografía

Bollig, Ben (2012). “Migración y activismo literario: la intervención social y poética de Washington Cucurto en la Argentina actual”, Tropelías: Revista de teoría de la literatura y literatura comparada, Nº 18, 2012, pp. 139-154.

Díaz, Avelino (1947a). Flor de retama. Buenos Aires: Establecimiento Gráfico Tasca y Cia.

Díaz, Avelino (1947b). Debezos. Buenos Aires: Imprenta de José Rosenbaum.

Díaz, Avelino (1963). Pallaregas. Buenos Aires: Imprenta de Cabrera y Rey.

Díaz, Avelino (1975). 11 poemas a Castelao. Buenos Aires: Centro Lucense.

Dodaro, Christian (2011). “Alzar la voz y hacerse ver. Activismo, mediación y circulación cultural en Buenos Aires y su conurbano durante las décadas de 1990 y 2000”, Argumentos. Revista de crítica social, Nº. 13, 2011, pp. 34-53.

Freire Freire, Marivel (2002). Avelino Díaz: Unha voz comprometida na Galicia emigrante. Lugo: Brigadas en Defensa do Patrimonio Chairego.

Lorenzano, Sandra (2006). “Memoria en construcción. Un debate por la justicia”, Acta Poética, Vol. 27, Nº. 2, 2006, pp. 355-360.

Neumann, K. (2014). “Historians and the yearning for historical justice”, Rethinking History, Vol. 18, Issue 2, 3 April 2014, pp. 145-164.

Lar, conventillo, casita: aproximación ó hábitat doméstico do poeta emigrado Avelino Díaz

Carlota Eiros (Universidade de Santiago de Compostela)

Este relatorio aborda dende unha perspectiva fenomenolóxica o tema da habitación do emigrado galego ó Río da Prata. En concreto estudaremos os hábitats dun home singular: o poeta Avelino Díaz e as casas que habitou na Orrea, Meira, e Bos Aires considerando estas como unha extensión da persoa, unha segunda pel. A súa obra poética, chea de sensibilidade e topofilia, xunto co levantamento gráfico e a análise arquitectónica das casas son o material utilizado para debuxar o perfil doméstico do poeta e o escenario arquitectónico da emigración galega a Bos Aires a principios do século XX.

Palabras chave: habitación, topofilia, emigración, Meira, poeta Avelino Díaz.

Page 138: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

138

Bibliografía

Brunskill, R. W. (1966). A Systematic Procedure for Recording English Vernacular Architecture. London: Ancient Monuments Society.

Heidegger, Martín (1983). Interpretaciones sobre la Poesía de Hölderling. Barcelona: Ariel.

Heidegger, Martin (1964) (1994). Conferencias y artículos. “Poéticamente habita el hombre” e “Construir, Habitar, Pensar”. Barcelona: Serbal.

Hölderlin, Friedrich (1983). Las grandes elegías. Madrid: Hiperión. Versión de J. Talens.

Lisón Tolosana, Carmelo (1971). “Límites simbólicos, apuntes sobre la parroquia rural en Galicia.” en Antropología Social en España. Madrid: Siglo XXI.

Lorenzo Fernandez , Xaquin (1962). A Casa. Vigo: Galaxia.

Martínez-Romero Gandos, José V. (2005). Emigración y psicología: Alteridad y alienación en el emigrante gallego al Río de la Plata. Su comprensión existencial. Tesis defendida el 7 de abril de 2005 en la Facultad de Psicología de la Universidad del Salvador (Buenos Aires).

Neira Vilas, Xosé (1991): Remuíño de Sombras. Vigo: Editorial Galaxia.

Tuan, Yi-Fu (1974): Topophilia: A Study of Environmental Perception, Attitudes and Values. New York: Prentince Hall.

A Obra do Poeta

Biobibliografía

Arquitecta, investigadora e restauradora. Máster in Historic Conservation (Oxford Brookes University, 1996). En 1998 publica no Colexio Oficial de Arquitectos o libro: A Casa Grande do Século XIX: Historia e Conservación. Profesora invitada no Máster de Restauración Arquitectónica ETSAC. Autora do Catálogo da Arquitectura Vernácula da Terra Cha polo que recibiu das Brigadas en Defensa do Patrimonio Chairego o premio Constanza de Castro. Compaxinándoo coa profesión liberal, realiza traballos de documentación e análise para a Secretaria de Turismo e a Dirección Xeral de Patrimonio. No 2008-2009 promove a campaña “A prol de Rinlo BIC” e comisaría a exposición “Ás Portas de Rinlo”. Actualmente está a rematar a tese na Facultade de Historia da Universidade de Santiago.

RESUMOS | Panel 20

Emigración, lingua e sociedade en Galicia. Un balance histórico

Moderador: Henrique Monteagudo (USC | CCG | RAG)

Lugar de celebración: Sala 602, 6º andar

COORDINADOR: Henrique Monteagudo (USC | CCG | RAG).

Page 139: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

139

RESUMOS INDIVIDUAIS

Henrique Monteagudo (USC | CCG | RAG)

“Emigración, lingua e sociedade en Galicia. Un balance histórico”

No relatorio que propoñemos, pretendemos ofrecer un balance dos efectos que a emigración tivo sobre a evolución sociolingüística da Galicia contemporánea. Tendo en conta dunha banda a amplitude do tema e doutra a carencia de traballos específicos sobre os seus principais aspectos, a nosa proposta ofrécese como unha primeira incursión no campo, mostrando algúns dos seus posibles desenvolvementos. En particular, tocaremos os seguintes puntos:

1.- A emigración e a demografía da lingua galega. Dunha banda, a emigración foi un elemento de erosión da base demográfica da comunidade galego-falante, pois provocou unha enorme perda de falantes. Doutra, ao afectar (case) exclusivamente ao segmento máis galego-falante da poboación, contribuíu a reducir o seu peso (cuantitativo) no conxunto da sociedade galega. Un importante aspecto que se debe ter en conta é a modificación de competencias, actitudes e usos lingüísticos dos emigrantes retornados. Neste capítulo, servirémomos fundamentalmente dos datas do Mapa Sociolingüístico de Galicia-1991 para os dous primeiros aspectos, e dos escasos traballos que existen sobre o terceiro.

2.- A emigración e as ideoloxías lingüísticas. O fenómeno migratorio tamén establece un determinado horizonte de expectativas para os sectores máis afectados pola súa incidencia. A ese horizonte de expectativas vai asociado tamén un imaxinario lingüístico e sobre ese imaxinario lingüístico traballan as ideoloxías lingüísticas. Mostrarémolo a partir da nosa propia investigación sobre os debates lingüísticos en Galicia no período de entreguerras (1916-36).

3.- A emigración e a identidade colectiva. Moitos dos campesiños que emigraron de Europa a América descubríronse no novo continente como ‘irlandeses’, ‘polacos’, ‘italianos’, etc. Isto é, construíron unha identidade nacional que na terra de orixe era frouxa ou moi pouco definida. Eses procesos de construción da identidade nacional reverteron sobre as terras de orixe. Os emigrantes procedentes de Galicia descubríronse como galegos? ou como españois? ou ambas as cousas e neste caso, en que proporción? Cal foi a súa achega á construción dunha identidade colectiva galega? Máis en particular, cal foi a achega dos inmigrantes galegos en América á reivindicación e cultivo da lingua galega? O noso balance estará esteado sobre as consideracións que acabamos de esbozar.

Palabras chave: emigración, lingua e cultura galega, contacto de linguas, política lingüística en Galicia, normalización lingüística.

Bibliografía

Henrique Monteagudo Romero (2012) “Política lingüística en Galicia. Apuntes para un nuevo balance”, Quo Vadis Romania? 39, 21-39.

Henrique Monteagudo Romero / Rosario Álvarez Blanco (2012): Facer país co idioma. Sentido da normalización lingüística. Discurso lido o día 25 de febreiro de 2012 no acto da súa recepción, polo ilustrísimo señor don Henrique Monteagudo Romero e resposta da excelentísima señora dona

Page 140: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

140

Rosario Álvarez Blanco. A Coruña: Real Academia Galega.

X. Henrique Monteagudo Romero (2013): Contacto de linguas, hibrididade, cambio: contextos, procesos e consecuencias. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega / Instituto da Lingua Galega.

Henrique Monteagudo Romero / Facundo Reyna Muniain (2014): "El gallego como lengua puente" en Elvira N. de Arnoux e Daniela Lauria (eds.), Las lenguas en la construcción de la ciudadanía sudamericana. Actas del CIPLOM (Buenos Aires, 2013), La Plata: Unipe Editorial Universitaria (Colección Boris Spivacow).

Biobibliografía

Profesor de Filoloxía Galega na Universidade de Santiago de Compostela e Secretario da Real Academia Galega. Foi coordinador da Sección de Lingua e secretario do Consello da Cultura Galega. Tamén é codirector de Grial. Revista de Cultura Galega e membro do padroado da Fundación Penzol. Especialista nas áreas de historia da lingua, sociolingüística e glotopolítica. Estudou e editou textos galegos de todas as épocas, desde a Idade Media ata a actualidade: Martin Codax, Paio Gomez Chariño, Martín Sarmiento, Rosalía de Castro, Otero Pedrayo, Castelao e Ramón Piñeiro. Coordinador da edición das Obras de Castelao e de Martín Sarmiento, estudoso da súa biografía e obra. Foi profesor convidado das universidades de Birmingham (Reino Unido), California (UCSB), Nova York (CUNY), São Paulo (USP), Lisboa (UL) e Buenos Aires (UBA).

Gabriel Rei-Doval (University of Wisconsin-Milwaukee)

“Ira e elección de lingua nas interaccións familiares bilingües galego-castelán en Galicia”

A familia é un contexto propicio para expresar e intercambiar emocións nun ambiente seguro, dada a relación de proximidade e confianza que caracteriza esta institución nas sociedades contemporáneas. Mesmo se tal afirmación resulta controvertida, parece evidente que entre as relacións humanas son as familiares, xunto coas amicais, aquelas nas que o grao de confianza e sinceridade permiten unha máis fluída manifestación da ira –e quizais tamén a diverxencia lingüística– en contextos bilingües.

A ira, igual que o resto de emocións básicas, é unha experiencia afectiva que compromete tres sistemas de resposta: un cognitivo/subxectivo, un condutual/expresivo e un fisiolóxico/adaptativo. A dimensión da que nos habemos ocupar neste traballo é a expresiva, en particular a vencellada á comunicación verbal, polo seu especial interese para a adaptación social e o axuste persoal.

Dado que a escolla de lingua no ámbito familiar é un elemento básico e ineludible en calquera contexto bilingüe, tomaremos como referencia a elección entre galego e castelán en Galicia. Para poder realizar tal análise utilizaremos primordialmente o excepcional banco de datos do Mapa Sociolingüístico de Galicia elaborado na década de 1990, dadas as súas múltiples posibilidades de análise e contraste a este respecto.

Estudaremos pois os fenómenos de converxencia e diverxencia entre marido e muller, así como en qué difiren eses usos doutras prácticas comunicativas existentes no seo da familia. Igualmente,

Page 141: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

141

consideraremos de que maneira a escolla de lingua entre pais e fillos se diferencia da interacción entre esposos, así como a posible influencia da carga emocional da ira na elección realizada polos pais para falar cos fillos.

En definitiva, propoñemos unha comprensión máis completa e cabal dos usos familiares bilingües na que se inclúa o papel da ira nas interaccións en contextos de proximidade. Quizais deste xeito contribuamos a un mellor coñemento da interacción entre o mundo emocional e os complexos intercambios comunicativos existentes na Galicia contemporánea.

Palabras chave: ira, elección de lingua, interaccións familiares, escolla de lingua no ámbito familiar, bilingüismo galego-castelán en Galicia.

Bibliografía

G. Rei Doval (co-ed.), 2013, Contacto lingüístico, hibrididade e cambio: contextos, procesos e consecuencias. Santiago de Compostela: Council for Galician Culture.

G. Rei Doval (autor), 2007, A lingua galega na cidade no século XX: Unha aproximación sociolingüística. Vigo: Xerais.

G. Rei Doval (co-autor), 1996, Actitudes lingüísticas en Galicia. A Coruña: Real Academia Galega.

G. Rei Doval (co-autor), 1995, Usos lingüísticos en Galicia. A Coruña: Real Academia Galega.

Biobibliografía

Doutor en Filoloxía Galega e profesor de sociolingüística no Departamento de Español e Portugués da Universidade de Wisconsin-Milwaukee (EEUU), onde desenvolve tamén cursos de cultura galega. Entre outras publicacións, é coautor dos diversos volumes do Mapa Sociolingüístico de Galicia (1990-97) editados pola RAG, así como de Publicidade e Lingua Galega e Vender Galego (Consello da Cultura Galega). En 2009 editou A lingüística galega desde alén mar (Servizo de Publicacións da USC).

Facundo Reyna Muniain (Universidade de Santiago de Compostela | Christian-Albrechts-Universität zu Kiel)

“Actitudes, identidades y micropolíticas lingüísticas: estratexías de aculturalización e reculturalización aoredor da lingua na colectivide galega de Buenos Aires”

A presente comunicación ten por obxectivo revisar a cuestión da segunda, tercera e incluso cuarta xeración de descendentes de galegos en Buenos Aires. Nos últimos años a dinámica da sociedade arxentina e o momento histórico das comunidades de migrantes no país presenta unha imaxe de especial interese.

Como anticiparon investigacións anteriores (Gugenberger 2001, Weinberg 1978) as primeras xeracións de inmigrantes están case desaparecidas e a transmisión interxeracional foi moi cativa. Polo que deberíamos estar fronte á verificación das predicións dos estudos sociolingüísticos sobre a desaparición da diversidade lingüística no país e a homoxeneización lingüística e cultural

Page 142: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

142

total da sociedade arxentina. Mais, dende os últimos veinte anos ten lugar un rexurdir de identidades alternativas nacionais á Argentina. Moitas as veces estas identidades son compatibles coa nacional, pero sempre teñen un valor diferencial e distintivo. As razóns parecen estar relacionadas con diferentes factores como a globalización e o temor a quedar sen fortes referentes identitarios ou os mecánicos que permiten transnacional constitúen unha identidade múltiple. Neste contexto dunhacidade cosmopolita como Buenos Aires onde a lingua e identidade galega é unha máis entre as moitas presentes o que permite particularidades especiales no campo das actitudes lingüísticas, espazos de uso e ideoloxías lingüísticas no que o concepto de Neo falantes (O’Rourke - Ramallo 2013) xoga un rol clave. Unha aproximación ás estratexias, motivacións e competencias dos neo-falantes de galego (unha lingua minoritaria europea) nun contexto de emigración americano (G. Barrios e R. Rivero 1999) tamén pode presentar un particular interese para o estudo das políticas de revitalización da lingüística no territorio orixinal do galego.

Palabras chave: emigración, galego en diáspora, identidade lingüística, ideoloxia lingüística, micropolíticas lingüísticas, linguas en contacto.

Bibliografía

G. Barrios y R. Rivero (1999): “La competencia sociolingüística en español de los inmigrantes gallegos residentes en Montevideo”, en Anuario del Centro de Estudios Gallegos. Montevideo, FHCE. 209-224.

Gugenberger, Eva (2001): Identidad, conflicto lingüístico y asimilación : observaciones sobre la lengua gallega en Buenos Aires en La Galicia austral : la inmigración gallega en la Argentina.

Fontanella de Weinberg, M. Blanco de Margo, M. Hipperdinger, Y. Rigatuso, E. Antollini, S. Virkel, A. (1991): Lengua e inmigración. Mantenimiento y cambio de lenguas inmigratorias, Bahía Blanca, Universidad Nacional del Sur.

O’Rourke, Bernadette and Ramallo, Fernando (2013): “Competing ideologies of linguistic authority amongst new speakers in contemporary Galicia”, Language in Society 42, pp 287-305.

Biobibliografía

Tras cursar a licenciatura en Letras na Universidade de Buenos Aires licenciouse en Filoloxía Hispánica e cursou o mestrado en Estudos da literatura e da cultura pola Universidade de Santiago de Comostela. De 2004 ata o presente é investigador do Departamento Lingua e investigación da Fundación Xeito Novo de Cultura de Gallega e dende 2012 participa como investigador do equipo de sociolingüística galega del Instituto da Lingua Galega (ILG) da Universidade de Santiago de Compostela. No que desenvolveu a súa investigación sobre la migración y diáspora galega en América. Actualmente é docente investigador no Seminario de Romanística da Universidade Christian Albrecht de Kiel, Alemaña.

Page 143: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

143

13:30 –14:00 Pausa Xantar

14:00 – 16:00 Paneis 19-18-16 | Mesa de relatorios 15 (Instituto de Altos Estudios Sociales (IDAES) da UNSAM, Paraná 145, 5º piso) (Mapa: http://goo.gl/Z3s3tr)

Máis información e resumos, cf. Infra

[Mesa 15. Literatura e diáspora] 1. A loucura como acto de transgresión e liberdade nas obras do exilio galego | Ana Garrido Gonzalez (Uniwersytet Warszawski)

2. Motivos Cronotópicos Idílicos en O Ciclo do neno: memorias dun neno labrego, Cartas a Lelo, Aqueles anos do Moncho de Xosé Neira Vilas | Paola Blatter-Chan (Christian-Albrechts-Universität zu Kiel)

3. Racialismo e identidades étnicas en la literatura de emigración gallega a Hispanoamérica | Alejandra K. Carballo (Arkansas Tech University)

4. A recepción de Tres tiempos y la Esperanza (1962) de Mª Victoria Valenzuela en Buenos Aires, cidade de acollida dos exiliados | Carmen Mejía Ruiz (Universidad Complutense de Madrid)

Moderadora: Carmen Mejía Ruíz (Universidad Complutense de Madrid)

Lugar de celebración: Sala 602, 6º andar

[Panel 19] 1. Unha Iberia improbábel: perspectiva galega

sobre as literaturas peninsulares da Restauración | Álex Alonso (Brooklyn College [CUNY])

2. Un pasado para o presente: o papel da tradición literaria na historiografía rexurdentista | Teresa López (Universidade da Coruña)

3. As fillas do mar: mulleres e palabras no XIX | Kathleen March (University of Maine)

Propostas para o estudo do Rexurdimento

Moderadora: Teresa López (Universidade da Coruña)

Lugar de celebración: Sala 404, 4º andar

Page 144: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

144

[Panel 18] 1. Achegas sobre a identidade galega e a emigração na obra de Xosé Neiras Vilas | Cláudia Maria de Souza Amorim (Universidade do Estado do Rio de Janeiro)

2. Apesar das fronteiras, unidade e reaproximação no universo da lusofonia | Flavio García (Universidade do Estado do Rio de Janeiro)

3. A identidade lingüística dos galegos e galegas na emigración americana | Denis Vicente Rodríguez (Universidade do Estado do Rio de Janeiro)

4. Repensando o lugar de Galiza e a identidade galega: uma análise de Retorno a Tagen Ata, de Xosé Luís Méndez Ferrín | Rodrigo Moura (Universidade do Estado do Rio de Janeiro)

Identidade e alteridade: expressões linguísticas e literárias

Moderadora: Cláudia Maria de Souza Amorim (Universidade do Estado do Rio de Janeiro)

Lugar de celebración: Sala 402, 4º andar

[Panel 16] 1. Las migraciones y exilios gallegos en la Argentina: formación y avances de su Historiografía | Ruy Farías (Universidad Nacional de General Sarmiento | CONICET | Museo de la Emigración Gallega en la Argentina)

2. La figura de Ramón Suárez Picallo en la conjunción-emigración y exilio | Carmen Norambuena Carrasco (Universidad de Santiago de Chile)

3. Estudos das migrações galegas para o Brasil e a ausência do exílio | Erica Sarmiento da Silva (Universidade do Estado do Rio de Janeiro | Universidade Salgado de Oliveira)

4. Migraciones y exilios gallegos en Uruguay | Silvia Facal Santiago (Universidad Católica del Uruguay)

Migraciones y exilios gallegos en el Cono Sur: una mirada desde la

Historiografía

Moderador: Ruy Farías (Universidad Nacional de General Sarmiento | CONICET | Museo de la

Emigración Gallega en la Argentina)

Lugar de celebración: Sala 302, 3º andar

RESUMOS | Mesa 15. Literatura e diáspora Moderadora: Carmen Mejía Ruíz (Universidad Complutense de Madrid)

Lugar de celebración: Sala 602, 6º andar

A loucura como acto de transgresión e liberdade nas obras do exilio galego

Ana Garrido Gonzalez (Uniwersytet Warszawski)

Page 145: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

145

Judith Butler sostén que ¨cuando perdemos a ciertas personas o cuando hemos sido despojados de un lugar o de una comunidad podemos simplemente sentir que estamos pasando por algo temporario, que el duelo va a terminar y que vamos a recuperar cierto equilibrio previo (Vida precaria. El poder del duelo y la violencia, 2004 p. 48) pero para a viúva de vivo recuperar o equilibrio é imposible, o seu home non morreu e súa posición dentro da comunidade é ambigua; en certo sentido, a súa é unha situación non cuberta polo estereotipos de xénero. Esta muller labrega, envellecida, vestida de negro, encollida nunha espera perpetua, nun dó case eterno, polo menos na súa representación pública, roupa de loito- é unha muller amarrada, porque está casada, e é unha muller soa que non é legalmente viúva. Encadeada á terra, á propiedade deixada atrás cando el emigra, elas concíbense tradicionalmente coma o porto seguro ao que volver, como continuadoras da tradición, da familia e coidadoras dos fillos. Pero detrás desas figuras penelopianas hai corpos, hai mulleres. O marido está abondo lonxe como para que calquera poida poñer en entre dito as súas decisións sobre o capital, os seus afectos, o seu estilo de vida, o seu xeito de vestir, e mesmo o seu propio corpo. Ao sufrir o paso do tempo e saber que a súa posición é cada vez máis vulnerable gañan en individualidade e autonomía (Helena González, “Del instante a la eternidad. Exégesis sobre la espera”, p. 94 2012). Son vellas prematuras que cando saen do previsto papel pasivo, e asumido, de muller que espera, por que toman consciencia de si mesmas, convértense en suicidas ou tolas. A loucura é para eles un acto de transgresión e liberdade.

A muller republicana, por outro camiño, chega á mesma situación. Para elas a represión fascista reservaba martirios específicos, pola súa condición de muller. A subversión da muller foi

dobremente castigados. A violencia contra a muller republicana leva marca de xénero (Pilar García Negro ¨As mulleres en Castelao¨ en Revista de lenguas y literaturas catalana, gallega y vasca 2000/2001): violación, abusos, mutilación. Ademais, as republicanas tampouco poden recuperar a situación previa. Se sobrevivían eran mulleres marcadas, vixiadas, acosadas... O dereito ao dó tamén lles foi arrincado, cando menos, a manifestación pública da dor. Ademais, as feridas destas mulleres tamén necesitan dun proceso de reparación, lembranza, memoria que non se vai dar. Como acontece coa viúva de vivo, os seus afectos, as súas decisións, o dereito sobre o seu corpo, sobre ela mesma e sobre os seus pode ser cuestionado por calquera. Unha vez máis xorde a vulnerabilidade e con ela o suicidio e a tolemia como un acto de transgresión e liberdade.

A representación poética e gráfica destas mulleres é moi similar a das viúvas de vivos. Ambas representan á muller que vive a ausencia, a espera e que atopa saída xeralmente a través da loucura. Neste artigo analizaremos algúns pasaxes da obra de Luís Seoane, Castelao, Dieste e Neira Vilas, entre outros, para estudar como representan a vulnerabilidade e violencia no corpo e na rostro destas mulleres.

Palabras chave: exilio, emigración, identidade, viúva de vivo, represaliadas.

Bibliografía

Butler, Judith (2004). Vida precaria. El poder del duelo y la violencia. Paidós.

Foucault, Michel (1967 [1964]). Historia de la locura, FCE, México.

Page 146: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

146

González Fernández, Helena (2012). “La ausencia y la espera de la mujer sola como afirmación en - Rosalía de Castro y Xohana Torres”. Del instante a la eternidad: Exégesis sobre la espera en la escritura de mujer. Coordinadores Amelia Peral Crespo y José Luís Arráez Llobregat, ed. Universidad de Alicante.

González Fernández, Helena (2009). “La mujer que no es sólo metáfora de la nación. Lecturas de las viudas de vivos de Rosalía de Castro”, Revista de dones i textualitat, 15: 99- 115.

González-Millán, Xoán (2007). “Exilio, literatura e nación”. en Xosé Manuel núñez Seixas e Pilar - Cagiao Vila (eds.), O exilio galego de 1936: Política, sociedade, itinerarios. Sada e Santiago de Compostela: ediciós do Castro e Consello da Cultura Galega, 763-788. edición en CD-RoM.

Biobibliografía

Licenciada en Filoloxía Galega pola Universidade de Compostela. Exercín durante 3 anos como docente no ensino secundario e nos cursos CELGA. Entre os anos 2010 a 2013 fun Lectora de lingua, cultura e literatura galega no Instituto de Estudos Ibéricos e Iberoamericanos da Universidade de Varsovia. Na actualidade preparo o meu doutorado nesta mesma universidade dirixida polos profesores Tadeusz Miłkowski e Helena González Fernández. Ademais, formo parte do Grupo de investigación Memoria, Identidade e Xénero das Universidades de Varsovia e Poznań.

Motivos Cronotópicos Idílicos en O Ciclo do neno: memorias dun neno labrego, Cartas a Lelo, Aqueles anos do Moncho de Xosé Neira Vilas

Paola Blatter-Chan (Christian-Albrechts-Universität zu Kiel)

Partiendo de la noción bajtiana de cronotopos idílicos de la “novela del tipo de restablecimiento del complejo antiguo y del tiempo folclórico” surgen desde la Antigüedad diferentes tipos de idilios. Los tipos puros se clasificarían en el idilio amoroso, representado por la novela pastoril, el idilio del trabajo agrícola, el idilio del trabajo artesanal y el idilio familiar. El principal rasgo en común entre ellos es la peculiar relación entre tiempo y espacio, es decir el afianzamiento de los acontecimientos vitales a un determinado espacio (el río, el bosque, el pueblo natal, etc.), estando estos acontecimientos de la vida idílica inmanentes de los espacios en los cuales hayan vivido padres y abuelos y en los que vivirán las generaciones subsiguientes. Bajtín lo define como un “microcosmos limitado, autosuficiente y ajeno al resto del mundo.” (Bajtín 2008: 160)

“Pregúntasme polo río...Vexo na túa carta que te lembras moito del. Se eu estivese lonxe faría igoal. Porque o río é coma un pai de todos nós.” (Neira Vilas 1993: 105)

En unas de las cartas que Toño escribe a su amigo emigrado a Brasil observamos como el río idealizado, excelso sobre la realidad sensible, el río el “padre” de todos, el padre de una pequeña aldea marcada por la pobreza y la inclemencia de la vida campestre, es capaz de perdurar en la memoria del emigrante que dejando su tierra natal se abre al mundo. La vida humana y la naturaleza se unen disponiendo un lenguaje común de características metafóricas, creando así ese propio microuniverso

Page 147: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

147

espacial-temporal limitado y atenuado.

La ponencia se basará en el análisis de los motivos cronotópicos idílicos en la trilogía O Ciclo do neno: Memorias dun neno labrego, Cartas a Lelo, Aqueles anos do Moncho de Xosé Neira Vila, tanto desde la mirada del niño emigrante añorante de su tierra, distante corporalmente del mundo idílico pero presente en él desde su propia memoria individual, como desde la vista del aldeano perteneciente a ese mundo sublimado creador del sostenimiento del imaginario colectivo.

Palabras chave: cronotopos, idilios, estética de lo sublime, memoria, imaginarios colectivos.

Bibliografía

Neiras Vilas, Xosé: O Ciclo do neno, Memorias dun neno labrego, Cartas a Lelo, Aqueles anos do Moncho. Madrid 1993.

Bachtin, Michail: Chronotopos. Frankfurt am Main, 2008.

Bajtín, Mijail: Las formas del tiempo y del cronotopo en la novela. Ensayos sobre Poética Histórica en Teoría y estética de la novela. Madrid 1989.

Dünne, Jörg und Günzel, Stephan: Raumtheorie: Grundlagentexte aus Philosophie und Kulturwissenschaften. Frankfurt am Main, 2010.

Lotman, Jurij: Die Struktur literarischer Texte. München 1993.

Biobibliografía

Nací en Buenos Aires el 19 de junio de 1977. Pertenezco a una familia de emigrantes gallegos la cual mantuvo siempre sus raíces culturales. En 1998 terminé mis estudios como Profesora especializa en Educación Primaria en el Instituto Superior de Formación Docente N° 39. Luego de mis primeros pasos como maestra, trabajando en diferentes escuelas, gran parte de mi familia decide retornar a Galicia. Allí viví, en la provincia de Pontevedra, hasta el 2007 para luego emigrar nuevamente hacia Kiel, Alemania, mi ciudad de residencia actual. Desde dicha fecha imparto clases de español y desde el 2011 estudió en la Universidad Christian Albrecht Filología Hispánica e Italiana. Actualmente me encuentro en el último semestre del Bachelor y desde el mes abril participo como ayudante en la Cátedra del Profesor Javier Gómez Montero.

Racialismo e identidades étnicas en la literatura de emigración gallega a Hispanoamérica

Alejandra K. Carballo (Arkansas Tech University)

This project will look at the literary production of Nicasio Pajares, a Galician journalist and novelist who emigrated to the Southern Cone by the turn of the 20th century, at the peak of the migration movement to America.

Among Spaniards, at the time, the subject of emigration to America had, more often than not, supporters at the intellectual level and detractors at the state level. While there seems to be a more consistent consensus among politicians, the intellectuals were more divided in their opinions due to

Page 148: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

148

their political points of view, social situations, geographic origins, and personal bias. Between 1857 and 1958, Italy and Spain were the main sources of immigrants to Argentina, accounting for 46 and 33 percent, respectively, of the total. Galicia made up 70 percent of the Spanish emigrating in pursuit of a better life, making not only a demographic impact, but a cultural and social one, on both sides of the Atlantic.

In a country not foreign to racism, which had been structured to place immigrants of Spanish, Italian, and Jewish origin in an undesirable category, different terms and behaviors have spread to discriminate against certain portions of the population, in particular against those who are referred to as negros, gallegos, rusos, indios, and gringos. Even though not particularly well-defined in Argentina, the terms are sometimes used with a prejudiced subtext and tone to spread racist, xenophobic, and spiteful sentiments and attitudes against immigrants.

While it is quite common to find this message among Argentinean writers of the time, it is interesting to find a Galician author reproducing this discriminatory and xenophobic sentiment in El pensador de la selva. La indiada, la negrada y la gringada de las repúblicas del Plata (1925), and Cómo pervirtieron a Palleiros (1931). In these two novels, Pajares discriminates against certain portions of the population, including the Argentinian creoles, reproducing the euro-racism discourse prevalent at a time in support of the emergent nationalist Galatian state.

Bibliografía

Henault, Mirta. “Las inmigrantes.” Todo es historia Ag. 1982: 54-61.

Pujol, Sergio. Las canciones del inmigrante. Buenos Aires: Almagesto, 1989.

Sagrera, Marti ́n. Los racismos en Ame ́rica “Latina”. Sus colonialismos externos e internos. Buenos Aires: La Bastilla, 1974.

Sánchez Alonso, Blanca. La inmigracio ́n espan ̃ola en Argentina, siglos XIX y XX. Oviedo: Jucar, 1992.

Scarzanella, Eugenia. Ni gringos, ni indios. Inmigracio ́n, criminalidad y racismo en la Argentina 1890-1940. Buenos Aires: U. N. de Quilmes: 2003.

Solberg, Carl. Inmigration and Nationalism. Argentina and Chile, 1890-1914. Austin: U of Texas P, 1970.

Szurmuk, Mónica. Mujeres en viaje. Buenos Aires: Alfaguara, 2000.

Wolf, Ema y Cristina Patriarca. La gran inmigracio ́n. Buenos Aires: Sudamericana, 1991.

Biobibliografía

Obtuvo su doctorado en la Universidad Estatal de la Florida y actualmente se ejerce como profesora en la Archansas Tech University. Sus áreas de investigación y enseñanza analizan los temas de inmigración y exilio en la Argentina, estudios de género y literatura judía. Ha publicado sobre estos tópicos en prestigiosas revistas como la Bulletin of Hispanic Studies, entre otras.

Page 149: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

149

A recepción de Tres tiempos y la Esperanza (1962) de Mª Victoria Valenzuela en Buenos Aires, cidade de acollida dos exiliados

Carmen Mejía Ruiz (Universidad Complutense de Madrid)

Caudet (1998) afirma que hai que “dialogizar el exilio” para que a obra dos que abandonaron o propio responda á realidade do momento e non aos mitos creados por unha situación extrema. Xosé Luis Axeitos (1999) fala da importancia da poética epistolar dos transterrados.

A correspondencia entre os exiliados abre unha porta á investigación, ao descubrimento de datos gardados que nos axudan a situar as cousas no seu sitio, a contextualizar unha situación e un tempo cunha documentación que si non se saíse á luz quedaría esquecida. “As cartas, ese xénero menor, familiar, vehículo de esperanzas e desacougos, poden –segundo Axeitos- contribuir hoxe a captar ese público ausente, esa referencia que lle faltou ó mundo do exilio”. Centrarémonos nas cartas relacionadas coa recepción ou divulgación de Tres tiempos y la esperanza (1962) de Mª Victoria Valenzuela. Veremos que é un epistolario con chaves que se deben estudar para, dende a perspectiva comparatista, abrir novas vías de investigación relacionadas coas obras de autoría feminina. Velaí a nosa intención con este relatorio.

Bibliografía

Acuña Trabazo, Ana (2011): “Tres tiempos y la esperanza: La narrativa de la memoria” en Mejía Ruiz, Carmen (dir): Dos vidas y un exilio. Ramón de Valenzuela y Mª Victoria Villaverde. Estudio y Antología. Madrid: Editorial Complutense. 173-187.

Axeitos, Xosé Luis (1999): “Historia y mito nos epistolarios do exilio”. En Xosé Luis Axeitos y Charo Portela (eds.): Sesenta anos despois. Os Escritores do Exilio Republicano. A Coruña, Ediciós do Castro, 269-287.

Caudet, Francisco (1998): “Dialogizar el exilio”. En El exilio literario español de 1939, GEXEL, Barcelona, Universitat Autónoma de Barcelona, vol. I, 31-55.

Mejía Ruiz, Carmen (2011): “Tres tiempos y la esperanza: Los exilios de Mª Victoria Villaverde” en Dos vidas y un exilio. Ramón de Valenzuela y Mª Victoria Villaverde. Estudio y Antología. Madrid: Editorial Complutense: 157-172

RESUMOS | Panel 19

Propostas para o estudo do Rexurdimento

Moderadora: Teresa López (Universidade da Coruña)

Lugar de celebración: Sala 404, 4º andar

COORDINADORA: Teresa López (Universidade da Coruña).

DESCRICIÓN XERAL: este panel, composto por catro relatorios, pretende contribuír á revisión crítica do Rexurdimento desde o ámbito da teoría e da historia literaria e a explorar vías para o seu estudo, desde

Page 150: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

150

perspectivas metodolóxicas próximas mais diferenciadas. Realizaranse así aproximacións ao Rexurdimento desde a perspectiva da teoría do campo literario, da construción do relato nacional, da historiografía rexurdentista e da literatura escrita por mulleres.

RESUMOS INDIVIDUAIS

Álex Alonso (Brooklyn College, CUNY)

“Unha Iberia improbábel: perspectiva galega sobre as literaturas peninsulares da Restauración”

A identificacion entre lingua e nación que se produciu nas diferentes culturas literarias peninsulares no contorno de 1914-1916 (Menéndez Pidal, Pompeu Fabra, Vilar Ponte) condicionou dun xeito crucial a lectura que dende entón se fixo da cultura e das institucións literarias do último terzo do século XIX. Ao naturalizaren a lingua coma límite do discurso literario, parello ao papel que desenvenvolvería na matriz étnica, os autores que levaron a cabo o seu traballo a través do bilingüismo e de estratexias dialectalizantes, acabaron sendo varridos das diferentes historias literarias. A tarefa deste relatorio é definir ese efecto de refracción e as súas implicacions estéticas e en última instancia políticas, que situaron nun punto cego unha grande parte da nosa cultura literaria.

Biobibliografía

O seu ámbito de investigación son as literaturas peninsulares na época contemporánea. Especialista na historia intelectual do século XIX e no modernismo na literatura. Actualmente está a investigar sobre rexionalismo, nacionalismo e literatura na novela española e sobre a construción das institucións literarias españolas. No ámbito dos estudos galegos, dedicou traballos a Rosalía de Castro, a Blanco Amor no campo literario galego, ao libro segundo do Sempre en Galiza de Castelao, a Manuel Pardo de Andrade ou aos intelectuais galegos exiliados en Nova York.

Teresa López (Universidade da Coruña)

“Un pasado para o presente: o papel da tradición literaria na historiografía rexurdentista”

A propia denominación de Rexurdimento leva implícita a idea dunha tradición previa. A incipiente historiografía literaria galega do século XIX vai acudir aos escasos precedentes do cultivo literario e/ou escrito do galego para explicar e lexitimar a literatura que está a producirse contemporaneamente, e dotala así dunha tradición na que inscribirse. A elaboración do discurso historiográfico vai levarse a cabo de forma case simultánea ao coñecemento dos textos que se usan para elaborar esa tradición e, ao tempo, o mesmo discurso vai ser vehículo de difusión dos textos que conforman a tradición. Analizaremos, entre outras cuestións, como o discurso historiográfico constrúe a tradición literaria; en que textos, xéneros e autores se basea; e que características a constitúen. Para esta análise teremos en conta obras de Murguía, Vaamonde Lores, Leandro Saralegui, Augusto González Besada ou o Marqués de Figueroa, entre outros.

Page 151: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

151

Biobibliografía

Autora dos libros Névoas de antano. Ecos dos cancioneiros galego-portugueses na Galiza do século XIX (1991) –, O neotrobadorismo (1997), Sementeira de ronseis. Cinco poetas da vangarda (2000), de edicións de Álvaro Cunqueiro (1998), Manuel Lugrís Freire (2006) e Xosé Tobío Mayo (2010) –en colaboración– e de artigos sobre aspectos da literatura galega do XIX, a nova narrativa, a poesía de vangarda e a presenza da lírica trobadoresca na poesía contemporánea. Na actualidade é investigadora principal do proxecto "Cronoloxía da literatura galega contemporánea (1801-1900)" (FFI2012-37891).

Kathleen March (University of Maine)

“As fillas do mar: mulleres e palabras no XIX”

A grande traxedia da literatura de mulleres é a idea errada de elas viveren e traballaren illadas; é dicer, de só saberen elas das letras por casualidade, por inspiración irracional, ou de simplesmente non saberen o que pasaba no mundo inteletual. Dende hai uns anos sabemos que é unha limitación falsa, mais aínda estamos a revelar as redes e estruturas de comunicación que estabeleceren as escritoras nin as fontes que manexaban na profisión literaria, fose como novelistas, poetas, xornalistas ou profesoras.

Para comprendermos as literatas galegas como Rosalía precisamos saber como eran os fíos de comunicación que tenderan entre elas. Igual que a Galiza non merescía ser vista sempre como periferia dunha España centralista, as mulleres non eran satélites dos homes senón que desenvolvían - ou tentaban moitas delas desenvolver - unha vida inteletual e cultural propria.

Cómpre aínda analisarmos as causas e motivos diste status social e tamén os mecanismos que facían invisíbel a tinta coa que escrebían as mulleres do XIX, en máis dun país, e como elas atravesaban os mares empregando os mesmos fíos que as ataban.

Biobibliografía

Especialista en Estudos Galegos, Tradución, Literatura Hispánica e Indixenismo. Foi a primeira presidenta da AIEG. No ámbito dos Estudos Galegos, realizou traballos sobre Manuel Antonio, Ricardo Carvalho Calero, Jenaro Marinhas del Valle, Luz Pozo Garza, as viaxeiras anglosaxonas en Galicia, Lorenzo Varela e Luís Seoane, Xohana Torres ou Pilar Pallarés. Especialista en Rosalía de Castro, a ela dedicoulle o volume De musa a literata. El feminismo en la narrativa de Rosalía de Castro (1994). Tradutora para o inglés de Ramón Otero Pedrayo (Circling, 2007) e Claudio Rodríguez Fer (Tender tigers, 2012), tamén organizou e traduciu os volumes Festa da palabra. An Anthology of Contemporary Galician Women Poets (1989) e An Anthology of Galician Short Stories: Así vai o conto (1991).

Page 152: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

152

RESUMOS | Panel 18

Identidade e alteridade: expressões linguísticas e literárias

Moderadora: Cláudia Maria de Souza Amorim (Universidade do Estado do Rio de Janeiro)

Lugar de celebración: Sala 402, 4º andar

COORDINADORA: Cláudia Maria de Souza Amorim (Universidade do Estado do Rio de Janeiro).

DESCRICIÓN XERAL: os estudos galegos face às mudanças social e cultural, refletindo sobre as identidades na fronteira, na emigração e no exílio abarcam ampla diversidade de posturas acadêmicas muito para além das atitudes assumidas pelos pesquisadores na contemporaneidade globalizada, ainda que, em tempos cibernéticos, de rede digital interligando todo o mundo civilizado, as interfaces identitárias se tenham tornado muito mais permeáveis entre si. Tal fenômeno, contudo, traz à baila as tensões naturais entre a identidade – ou as identidades, no plural – e a alteridade – percepção diferenciadora de cada manifestação singular da identidade frente às demais manifestações.

Partindo dessa perspectiva, pretende-se, neste painel, percorrer linhas de diálogo, de caráter transversal e transdisciplinar, sobre a Galiza, fazendo um balanço parcial e relativo dos estudos linguísticos e literários no Brasil, mais propriamente no Estado do Rio de Janeiro, onde a Universidade Federal Fluminense, na cidade de Niterói, sedia um Núcleo de Estudos Galegos, e a Universidade do Estado do Rio de Janeiro, na capital do Estado, sedia um Programa de Estudos Galegos, ambos associados à Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria da Xunta de Galicia.

Os componentes deste painel ou são naturais da Galiza, ou lá estiveram em variadas atividades acadêmicas, demonstrando conhecimento dos fatos linguístico ou literários que se propõem a abordar. Tratar-se-á de diálogo produtivo entre trabalhos realizados por especialistas brasileiros, estudiosos de cultura galega, em sentido lato –, com outros desenvolvidos dentro do sistema acadêmico e científico galego – aquele apresentado por um leitor de galego na universidade brasileira.

RESUMOS INDIVIDUAIS

Cláudia Maria de Souza Amorim (Universidade do Estado do Rio de Janeiro)

“Achegas sobre a identidade galega e a emigração na obra de Xosé Neiras Vilas”

A questão identitária ─ tema tão caro às literaturas desde o século XIX quando entra em cena a demanda nacionalista ─ ganha novo vulto na contemporaneidade, face ao processo de globalização que, inexoravelmente, vem diluindo as zonas fronteiriças entre países, pelo menos no que tange aos estudos culturais. Tal processo parece se configurar como uma tentativa de uniformização das culturas, segundo o padrão dos países economicamente hegemônicos, que impõem, por conseguinte, sua cultura dominante.

Para Bauman, a contemporaneidade lança novas questões acerca da identidade especialmente porque tornamo-nos mais “conscientes de que o ‘pertencimento’ e a ‘identidade’ não têm a solidez de uma rocha, não são garantidos para toda a vida, são negociáveis e revogáveis, e de que as decisões que o

Page 153: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

153

próprio indivíduo toma, os caminhos que percorre, a maneira como age são fatores cruciais tanto para o ‘pertencimento’ quanto para a ‘identidade’.” (BAUMAN, 2005, p. 17).

Na contracorrente da diluição das fronteiras, observamos que na Galiza – Comunidade Autônoma de Espanha - a temática identitária, que ganhou força no século XX com o surgimento de uma geração de escritores – Grupo Nós - empenhados em valorizar e tornar visível a cultura galega. A difusão do galego, como língua de cultura, e as narrativas galegas em torno das questões identitárias mostram-nos que em termos culturais a Galiza mantém a sua autonomia e particularização, resistindo à diluição de fronteiras apregoada pela nossa era líquido-moderna.

Nesse trabalho, pretendo investigar a problematização da identidade galega associada à emigração, focalizando alguns aspectos de obras de Xosé Neira Vilas – autor de romances, ensaios, poesia etc. - que, vivendo em Buenos Aires e em Havana, instaura, nas duas capitais, espaços de promoção da cultura galega.

Biobibliografía

Professora do Instituto de Letras da UERJ desde agosto de 1996 e atualmente exerce suas atividades na Graduação, na Pós-Graduação (Strictu Sensu) / Programa de Pós-Graduação em Letras, subárea do Mestrado em Literatura Portuguesa, da qual é atualmente coordenadora, e na Extensão, através do Programa de Estudos Galegos (PROEG), do qual é, desde 2013, a coordenadora. Possui Graduação em Português-Literaturas de Língua Portuguesa pela Universidade Federal do Rio de Janeiro (1987), Mestrado em Literatura Portuguesa pela Universidade Federal do Rio de Janeiro (1995) e Doutorado em Literatura Comparada pela Universidade do Estado do Rio de Janeiro (2006), e Pós-Doutoramento em Literaturas Africanas de Língua Portuguesa, pela Universidade de São Paulo. Investiga há alguns anos as questões identitárias nas literaturas contemporâneas galega, portuguesa e africanas de língua portuguesa.

Flavio García (Universidade do Estado do Rio de Janeiro)

“Apesar das fronteiras, unidade e reaproximação no universo da lusofonia”

A Gallaecia deu origem, após a cisão de suas matrizes, a lucense – acima do rio Minho – e a bracarense – abaixo – a dois estados distintos, passando, com o correr dos tempos, a corresponder a dois povos autônomos, duas realidades linguísticas, duas identidades próprias. Após a independência do condado Portucalense, ainda no séc. XII, pouco a pouco, um tenacíssimo centralismo foi impondo que se empregasse, em Galiza, como idioma oficial, a língua de Castela, em desfavor da língua local, banindo, dos centros urbanos e espaços oficiais de poder, inclusive do cenário eclesiástico, o galego. Em Portugal, o galego-português, livre das pressões sofridas na Galiza, foi-se transformando, firmando-se como idioma nacional, estabilizando-se e, finalmente, normalizou-se. Portugal e Galiza podem ter sido cindidos por questões históricas, políticas e administrativas, mas isto não significa que se tenha apagado o passado que irmana essas duas nações em uma mesma origem e, portanto, seria um equívoco imaginar a existência de fronteiras impermeáveis entre elas. Galegos do sul e portugueses do norte veem o rio Minho como ponto de referência comum em seu quotidiano, que, ao invés de funcionar como corte fundo, fosso delimitador de terra, mais funciona

Page 154: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

154

como risco de costura larga e grossa, mantendo presas as duas margens: duas identidades, em uma única relação de alteridade composicional. Ademais, não se pode, apesar das individualidades sincrônicas, não registrar e, mesmo, não defender que a língua galega mantenha estreita ligação com o sistema linguístico lusófono, do qual faz parte desde o berço no nascedouro até a contemporaneidade. Em muitas expressões culturais – em sentido lato do termo –, o passado comum da Galiza romana continua, a despeito de toda a história reversa, aproximando as duas margens do Rio, que simboliza uma “fronteira que une”.

Biobibliografía

Possui Estágio Pós-Doutoral em Literaturas Portuguesa e Luso-Africanas pela Universidade Federal do Rio Grande do Sul (2012) e em Poética pela Universidade Federal do Rio de Janeiro, Doutorado em Literatura Portuguesa pela Pontifícia Universidade Católica do Rio De Janeiro e Mestrado em Literatura Portuguesa pela Universidade Federal Fluminense. É Professor Associado da Universidade do Estado do Rio de Janeiro (UERJ), lecionando na Graduação em Letras, nos Mestrados em Literatura Portuguesa e em Teoria da Literatura e Literatura Comparada e no Doutorado em Literatura Comparada. Coordena o Seminário Permanente de Estudos Literários da UERJ (www.sepel.uerj.br), co-coordena o Dialogarts Publicações (www.dialogarts.uerj.br) e é coordenador adjunto do Laboratório Multidisciplinar de Semiótica (http://labsemuerj.blogspot.com). É líder do Grupo de Pesquisa “Nós_do_Insólito: vertentes da ficção, da teoria e crítica”, junto ao Diretório de Grupos do Conselho Nacional de Desenvolvimento Científico e Tecnológico (http://dgp.cnpq.br/dgp/espelhogrupo/3970126234565717), e coordenador do Grupo de Trabalho “Vertentes do Insólito Ficcional” junto à Associação Nacional de Programas de Pós-Graduação e Pesquisa em Letras e Linguística (www.insolitoficcional.org.br). Em sua Tese de Doutoramento, trabalho, em perspectiva comparatista, com a obra de Xosé Luís Méndez Ferrín. Publicou Ler Ferrín, ler Galicia: estudos literários (http://www.dialogarts.uerj.br/arquivos/ler_ferrin.pdf), além de variados artigos e capítulos de livros sobre cultura e literatura galegas.

Denis Vicente Rodríguez (Universidade do Estado do Rio de Janeiro)

“A identidade lingüística dos galegos e galegas na emigración americana”

As ideoloxías lingüísticas son representacións que interpretan a relación entre a lingua e os seres humanos atendendo aos seus vínculos coa identidade e á carga de intereses políticos e morais dun determinado contexto social. Así, neste traballo presentamos unha aproximación ás ideoloxías lingüísticas dos emigrantes galegos na América do Sur, atendendo especialmente aos casos brasileiro, uruguaio e arxentino. O mantemento e transmisión familiar da lingua nestes destinos foi diferente en función do momento histórico de partida do e da emigrante e, sobre todo, da existencia ou non dunha colectividade organizada, activa e comprometida coa identidade galega no lugar de destino, que empregase o galego como lingua habitual da súa actividade cultural. Tamén foi fundamental na consolidación da identidade galega a diferente implantación de intelectualidade galeguista nestes tres paises: no Brasil o galeguismo apenas tivo presenza mentres que en cidades como Montevideo ou

Page 155: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

155

Buenos Aires este asociacionismo foi quen de crear varias entidades políticas, sociais e culturais que permitiron a difusión da nosa lingua e identidade na colectividade e mesmo fóra dela.

Por outra banda, a pouca distancia lingüística entre galego, portugués e castelán contribuíu decididamente ao asentamento das galegas e galegos na lingua de destino, sendo numerosos os préstamos destas linguas no galego dos nosos emigrantes. A isto cómpre sumar o pouco prestixio social do galego e os prexuízos existentes nas comundidades de orixe, así como os preconceitos históricos relacionados coa emigración galega en América Latina, categorizada negativamente por ofrecer man de obra barata -case escrava- por poseer unha moi escasa formación, e polos emigrants estaren dispostos a traballar máis horas que o resto para poderen aforrar e enviar cartos á terra.

Partindo destes e outros elementos procuraremos, xa que logo, mostrar unha panorámica das ideoloxías lingüísticas da emigración galega na emigración americana.

Biobibliografía

Licenciado en Filoloxía Galega pola Universidade de Santiago, obtivo o título de Mestrado en Profesorado realizando o seu TFM sobre os discursos de promoción do galego. Traballou como bolseiro no Departamento de Filoloxía Galega e no Servizo Lingüístico da Deputación de Pontevedra. Actualmente é profesor-lector na Universidade do Estado do Rio de Janeiro. Publicou como editor Lume de vidas: Paz Andrade e Otero Pedrayo, un diálogo epistolar e colaborou nas revistas Grial, Madrygal, Revista Galega de Educación e Estudos de Lingüística Galega. Actualmente é doutorando no Programa de Estudos Lingüísticos da Universidade de Vigo.

Rodrigo Moura (Universidade do Estado do Rio de Janeiro)

“Repensando o lugar de Galiza e a identidade galega: uma análise de Retorno a Tagen Ata, de Xosé Luís Méndez Ferrín”

A literatura galega contemporânea é ainda pouco estudada e, até mesmo, pouco conhecida pelo meio acadêmico brasileiro e internacional, basta observar as grades curriculares dos cursos de Letras e percebemos que pouco se tem a dizer sobre essa literatura. Entretanto, há um esforço por parte de estudiosos da língua e da literatura galega em divulgar Galiza para o mundo. Portanto, esse trabalho também tem uma função de divulgação de uma literatura que ainda se encontra às margens.

A narrativa Retorno a Tagen Ata, de Xosé Luís Méndez Ferrín problematiza o retorno de uma galega exilada para Tagen Ata, nome utilizado para designar Galiza, entretanto quando a personagem Rotbaf Luden chega em sua terra, em pleno regime franquista, se depara com um povo fragmentado, oprimido e calado pelo povo de Terra Ancha (Espanha). Desse momento em diante a narrativa conta as aventuras da personagem Rotbaf Luden que deambula pela incerteza, pelo desconhecido em busca de respostas.

Dentro desse paradigma, nosso objetivo é o de repensar o lugar de Galiza e da identidade galega através da análise desta obra de Ferrín a fim contribuir para os Estudos Galegos. Além disso, é necessário pensar o papel do exílio na tessitura da concepção desta identidade, tendo em vista que boa parte de galegos foi exilada por motivos políticos e econômicos.

Page 156: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

156

Portanto, partindo da análise de uma obra ficcional como Retorno a Tagen Ata podemos pensar a sociedade e a identidade galega que em nossa sociedade líquido-moderna parece cada vez mais fluida, ao mesmo tempo, em que muitos nacionalismos renasceram em defesa da língua, da literatura e da pátria galega, sobretudo no início do século XX com o Grupo Nós e na segunda metade do século XX com a Nova Narrativa Galega.

Biobibliografía

Bacharel em Letras, Português-Francês, pela Universidade do Estado do Rio de Janeiro (2013). Mestrando em Literatura Portuguesa pela Universidade do Estado do Rio de Janeiro, estuda a temática da identidade, memória e sujeito nas obras de José Saramago e Xosé Luís Méndez Ferrín.

RESUMOS | Panel 16

Migraciones y exilios gallegos en el Cono Sur: una mirada desde la Historiografía

Moderador: Ruy Farías (Universidad Nacional de General Sarmiento | CONICET | MEGA)

Lugar de celebración: Sala 302, 3º andar

COORDINADOR: Ruy Farías (Universidad Nacional de General Sarmiento | CONICET | MEGA).

DESCRICIÓN XERAL: a lo largo de las últimas décadas los movimientos migratorios y exilios entre Galicia y América han merecido una gran atención de parte de historiadores y otros científicos sociales, experimentando cambios y/o actualizaciones notables en lo que hace a sus modelos de análisis, metodología y fuentes utilizadas.

Sin menoscabo de otros casos relevantes (como los de Cuba, México o Venezuela), aquellos desplazamientos tuvieron en los países del Cono Sur del continente un destino privilegiado. Respecto de las corrientes que hacia ellos se dirigieron, las investigaciones se centraron inicialmente en las razones macroestructurales y microsociales de los flujos, las tipologías de quienes los protagonizaron y los indicadores “clásicos” de su integración en las sociedades de acogida, tales como sus patrones de asentamiento, inserción socioprofesional, conducta matrimonial y dinámica asociativa.

Sin embargo, al compás de una permanente ampliación y complejización del objeto de estudio, han ido surgiendo (o profundizándose) estudios sobre las estrategias públicas de España y los países del área en relación a las migraciones, la dinámica política y cultural del asociacionismo étnico galaico (particularmente en lo que atañe a su obra socioeducativa, la aparición y desarrollo de una identidad alternativa u opuesta a la española, las características de sus dirigencias y liderazgos, etc.), las imágenes, estereotipos, prejuicios y formas latentes o concretas de xenofobia, la especificidad de una problemática migratoria específicamente femenina, etc. Ya en los últimos años, las investigaciones avanzan también sobre el vasto campo de la experiencia y los sentimientos de los protagonistas del hecho migratorio.

La propuesta de los integrantes del panel es presentar un balance de los estudios sobre las migraciones y exilios gallegos en la Argentina, Brasil, Chile y Uruguay, reflexionando y debatiendo sobre cómo la

Page 157: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

157

rica y compleja historia de la presencia galaica en dichos países se ha ido reconstruyendo al compás de los cambios en la Historiografía, y de la mutua influencia entre las diferentes escuelas que a aquellos se han abocado.

RESUMOS INDIVIDUAIS

Ruy Farías (Universidad Nacional de General Sarmiento | CONICET | Museo de la Emigración Gallega en la Argentina)

“Las migraciones y exilios gallegos en la Argentina: formación y avances de su Historiografía”

Desde las obras pioneras de Manuel Castro López, a comienzos del siglo XX, los estudios sobre la presencia gallega en la Argentina han recorrido un largo y fructífero camino. Tras los trabajos ya clásicos de Alberto Vilanova Rodríguez, Ricardo Palmás, Antonio Pérez-Prado o Bieito Cupeiro, en las últimas décadas, y gracias a la colaboración de historiadores y científicos sociales, hemos asistido a un estallido de los estudios sobre las migraciones y exilios gallegos en margen izquierda del Río de la Plata. Ello se ha traducido en una serie de notables avances, cambios y/o actualizaciones en lo que atañe a los modelos de análisis, metodología y fuentes empleadas.

Así, la gran cantidad y calidad de investigaciones aparecidas desde finales del decenio de 1980 han demostrado no sólo la enorme complejidad, riqueza, imbricación y facetas del fenómeno de las migraciones y exilios galaicos en la República austral, y de las investigaciones que el mismo ha suscitado, sino también que el mismo debe ser entendido como una parte esencial del proceso de construcción de las sociedad receptora y, sobre todo en el primer tercio del siglo XX, también de la emisora.

Consecuentemente, la propuesta de esta ponencia es la de presentar un balance de los estudios historiográficos sobre las migraciones y exilios gallegos en la Argentina.

Biobibliografía

Profesor de Historia por la Universidad de Buenos Aires y Doctor en Historia por la Universidade de Santiago de Compostela. Se desempeña como investigador y docente en el Consejo Nacional de Investigaciones Científicas y Técnicas y la Universidad Nacional de General Sarmiento. Es también el responsable del Área de Investigación del Museo de la Emigración Gallega en la Argentina.

Su labor científica se ha centrado en el estudio de la inmigración española en la Argentina, la represión franquista durante y después de la Guerra Civil de 1936-1939, y el exilio republicano y/o antifranquista al que la misma dio lugar en el país austral.

Ha publicado numerosos artículos en revistas especializadas y capítulos en volúmenes colectivos. Compiló u organizó Buenos Aires Gallega. Inmigración, pasado y presente (2007) -reeditado como Bos Aires galega (2010)- y Novos olhares sobre a imigração ibérica em América Latina (ss. XIX-XX) (2013, en colaboración), y es también coautor de Los “gallegos” en el imaginario argentino. Literatura, sainete, prensa (2008). En 2010 la USC editó en CD-ROM La inmigración gallega en el Sur del Gran Buenos Aries, 1869-1960, producto de su tesis doctoral.

Page 158: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

158

Carmen Norambuena Carrasco (Universidad de Santiago de Chile)

“La figura de Ramón Suárez Picallo en la conjunción-emigración y exilio”

Desde hace más de dos décadas venimos siguiendo la pista al gallego Ramón Suárez Picallo en su andadura por las tierras de América. Intelectual, político y periodista de formación autodidacta, que a sus cualidades innatas unió la influencia y contacto con los grandes de su época. Recopilamos el fruto de su pluma en la prensa chilena fundiéndola en nuestro compendio La Feria del Mundo. Crónicas desde Chile (2008), que ha servido de fuente para la elaboración de tesis y artículos académicos.

Hemos seguido indagando acerca de su embrollada vida y copiosa producción intelectual, a la vez que releyendo sus escritos. Su emblemática figura conduce invariablemente a nuevos puntos de interpretación histórica. Concentra nuestro interés en esta oportunidad sus expresiones en la encrucijada emigración y exilio. Partiendo de una apreciación teórica de ambos conceptos, nos adentramos en sus propias reflexiones acerca de la migración gallega masiva a América como asimismo en sus impresiones sobre el exilio, la pérdida del sueño de la España republicana, la fortaleza de las democracias americanas y su admiración por Chile como tierra de acogida de tantos desterrados.

Biobibliografía

Profesora de Estado en Historia y Geografía Económica por la Universidad Técnica del Estado (1968), Licenciada en Filosofía y Letras -Mención Historia de América- (1980) y Doctora en Filosofía y Letras -Mención Historia de América- por la Universidad Complutense de Madrid (1984). Docente en la Universidad de Chile, donde ha sido Decana de la Facultad de Humanidades, habiendo ejercito también el rol de Directora del Instituto de Estudios Avanzados de la Universidad de Santiago de Chile. Su principal área de interés son los procesos de migración en la Historia de Chile y América en las postrimerías del siglo XIX.

Erica Sarmiento da Silva (Universidade do Estado do Rio de Janeiro | Universidade Salgado de Oliveira)

“Estudos das migrações galegas para o Brasil e a ausência do exílio”

Durante muitas décadas, a imigração galega no Brasil esteve diretamente relacionada às causas da imigração espanhola no Brasil. Os fatores explicativos estavam vinculados às migrações internas, ou seja, acreditava-se que muitos espanhóis destinados às áreas cafeicultoras de São Paulo deslocavam-se para outras cidades. Nas últimas décadas, entretanto, começaram a surgir estudos interessados pelos fluxos migratórios de determinadas regiões galegas e, consequentemente, a análise micro histórica foi sendo cada vez mais utilizada. A imigração galega no Brasil, de forma geral, apresenta características específicas vinculadas ao grupo, como a inserção no comércio e no setor da hotelaria, a predominância de jovens varões em idade ativa, e a sua preferência pelas cidades como o caso de São Paulo, Santos, Rio de Janeiro e Salvador. Já o exilio galego no Brasil não se dará de forma tão marcante como no caso do país vizinho, a Argentina, um grande receptor de galegos exilados, intelectuais e figuras de importância. No Brasil, ainda não temos estudos sobre exilados galegos e isso

Page 159: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

159

se deve, em grande medida, pelo fato do país não ter sido um destino privilegiado desse tipo de migrações. Pode-se, no entanto, adotar alguns estudos de caso, mais isolados, que representem e ilustrem a experiência do exílio.

Biobibliografía

Doutora em História pela Universidade de Santiago de Compostela, com Pós-doutorado na Universidade do Estado do Rio de Janeiro (UERJ). Professora adjunta de História de América na Universidade do Estado do Rio de Janeiro (UERJ), Professora titular do Programa de Mestrado da Universidade Salgado de Oliveira (Niterói). É Coordenadora Geral do Laboratório de Estudos de Imigração (LABIMI), UERJ. Autora, entre outros, dos livros O outro Río: a emigración Galega a Río de Xaneiro (2006), Novos olhares sobre a imigração ibérica em América Latina (ss. XIX-XX) (2013, en parcería), e vários artigos sobre imigração no Rio de Janeiro e estudos comparados Rio de Janeiro e Buenos Aires.

Silvia Facal Santiago (Universidad Católica del Uruguay)

“Migraciones y exilios gallegos en Uruguay”

El presente trabajo propone presentar las aportaciones realizadas por la historiografía uruguaya –complementada por la española- sobre la inmigración y el exilio gallego en nuestro país desde mediados del siglo XIX hasta la actualidad.

El origen de una historiografía netamente dedicada a la temática mencionada puede situarse a comienzos de la década de 1960, como un campo de estudio de corte científico-social gracias al respaldo de varias instituciones tanto públicas como privadas y al esfuerzo continuo de los denominados “investigadores pioneros”.

Se mostrará, además, como a pesar de los grandes avances que en esta materia se han producido en los últimos veinte años, siguen existiendo desafíos que demandan un mayor grado de los esfuerzos de investigación tanto desde el lado uruguayo como del español.

Biobibliografía

Licenciada en Ciencias Históricas por la Universidad de la República (1993), Magister en Migraciones Internacionales Contemporáneas por la Universidad Pontificia de Comillas (2004) y Doctora en Historia por la Universidade de Santiago de Compostela (2003). Profesora de Grado e Investigadora en la Universidad Católica del Uruguay Dámaso Antonio Larrañaga, e Integrante de la Unidad de Investigación de la Universidad de la Empresa. Especialista en migraciones y exilios, ha publicado Desde los confines del mundo Magiar a Uruguay (2014), Uruguay: tierra de encrucijadas migratorias del pasado y del presente (2012), Diario de campo de una emigración inconclusa. Narrando las vivencias de los uruguayos en España (2009) y Auf Wiedersehen Deutschland, Shalom Uruguay. Vida de los judíos alemanes en Uruguay (2006), así como numerosos capítulos de libros y artículos en revistas especializadas.

Page 160: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

160

16:00 – 17:00 Desprazamento ao Centro Betanzos, Venezuela 1534, Buenos Aires (Mapa: http://goo.gl/e7ZmsH)

17:00 – 18:30 Ciclos de diálogos (Centro Betanzos, Venezuela 1534, Buenos Aires)

Novos horizontes para os Estudos Galegos nun mundo globalizado

Relator: José Colmeiro (University of Auckland) Retrucantes: Helena Miguélez Carballeira (Prifysgol Bangor | Bangor University) e

Gabriel Rei Doval (University of Wisconsin-Milwaukee)

Organizado pola Asociación Internacional de Estudos Galegos

RESUMO DO RELATOR

José Colmeiro (University of Auckland)

“As novas encrucilladas: Desterritorialización e desperiferialización dos estudos galegos” A desterritorialización e a miúdo entendida como unha perda de identidade e da relación entre individuo e territorio. As causas desta situación remóntanse aos fenómenos da emigración, o exilio e a colonización política e socioeconómica, e as novas correntes que impoñen a globalización da economía, a política e a cultura. Pero estes fenómenos ten tamén a súa contrapartida na abertura e a hibridade, a transculturación e a formación de novas identidades compartidas, tanto individuais como colectivas. E esta realidade extraterritorialidade, marcada polo movemento, a fluidez e as conexións, afecta tanto aos procesos de formación cultural como ao campo dos estudos académicos.

Estas novas encrucilladas loxicamente precisan dunhas novas estratexias e novas ferramentas críticas. A presentación propón unha dobre desterritorialización e desperiferialización dos estudos galegos, desde a conciencia de que vivimos na fronteira, entre o local e o global, ente o centro e a periferia. Aposta así por unha apertura as novas achegas dos estudos culturais, ca superación do ríxidos patróns disciplinarios e dos estreitos criterios filolóxicos, e a exploración da inter/multi-disciplinariedade; e pola outra banda, a creación de interseccións e converxencias con outras áreas, na pescuda de novas olladas transversais, transnacionais, e transoceánicas que supoñan a superación das fronteiras e a exploración da inter/multi-culturalidade.

Page 161: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

161

18:30 – 19:00 Desprazamento ao Complejo Histórico Cultural Manzana de las Luces, Perú 272, Buenos Aires (mapa: http://goo.gl/qAaxn9)

19:00 – 20:00 Conferencia de clausura | Complejo Histórico Cultural Manzana de las Luces, Perú 272, Buenos Aires

Sempre en Bos Aires: Castelao no exilio. política e cultura

Henrique Monteagudo (USC | CCG | RAG)

Presentadora: Rosana Perroti

RESUMO: na nosa conferencia pretendemos analizar a estratexia político-cultural de Castelao nos seus anos de exilio bonaerense, a evolución desta en función dos cambiantes contextos da política galega e española (do interior e do exilio) e internacional, e as respostas do autor aos dilemas da acción galeguista entre os círculos de exiliados e nas masas da emigración no Río de la Plata, e especificamente, no Buenos Aires da década dos 40. Prestaremos especial atención ás relacións de Castelao e o seu círculo bonaerense cos outros núcleos do exilio e mais cos galeguistas resistentes do interior, as distintas respostas que deron aos dilemas que afrontaron e como as súas diverxencias prefiguraron as disensións das décadas posteriores. Referirémonos, en particular, á cuestión da reconstitución / disolución do Partido Galeguista na posguerra, tanto no exilio coma no interior de Galicia e mais ás disensións e debates entre os distintos círculos do exilio galego en Bos Aires. Como novidade para coñecer esta etapa da traxectoria biográfica do autor, imos botar man do abondoso epistolario inédito (1937-1947) que dirixiu ao seu confidente e correlixionario Rodolfo Prada, unha das figuras máis interesantes da colectividade galega en Bos Aires, dado que estamos a preparar a súa edición en colaboración co investigador Xurxo Martínez González.

Biobibliografía

Profesor de Filoloxía Galega na Universidade de Santiago de Compostela e Secretario da Real Academia Galega. Foi coordinador da Sección de Lingua e secretario do Consello da Cultura Galega. Tamén é codirector de Grial. Revista de Cultura Galega e membro do padroado da Fundación Penzol. Especialista nas áreas de historia da lingua, sociolingüística e glotopolítica. Estudou e editou textos galegos de todas as épocas, desde a Idade Media ata a actualidade: Martin Codax, Paio Gomez Chariño, Martín Sarmiento, Rosalía de Castro, Otero Pedrayo, Castelao e Ramón Piñeiro. Coordinador da edición das Obras de Castelao e de Martín Sarmiento, estudoso da súa biografía e obra. Foi profesor convidado das universidades de Birmingham (Reino Unido), California (UCSB), Nova York (CUNY), São Paulo (USP), Lisboa (UL) e Buenos Aires (UBA).

Page 162: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

162

20:00 – 20:30 Acto de clausura

As persoas beneficiarias do programa de bolsas foron as seguintes: Lorena López López (Prifysgol Bangor | Bangor University), Paloma López Serrapio (University of Birmingham), María Dolores Villanueva Gesteira (Universidade de Santiago de Compostela) e Jorge Diz Ferreira (Universidade de Vigo).

Grazas a xenerosidade de Selira Inés Martínez e os seus fillos, á señora María Gabriela Sande e as súas fillas Rocío e Belén, á señora Celin Parado Romero Vocos, ao señor Xaime Arias e a súa familia e á señora Patricia Alonso e mais os seus fillos Ingrid e Federico, puidemos ofrecer aloxamento ás seguintes persoas nas súas casas: Lorena López López (Prifysgol Bangor | Bangor University), Paloma López Serrapio (University of Birmingham), María Dolores Villanueva Gesteira (Universidade de Santiago de Compostela) e Jorge Diz Ferreira (Universidade de Vigo) e Kathleen March (University of Maine).

Page 163: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

163

Xoves, 9 de abril

18:30 – 19:00 Obradoiro (Biblioteca da Federación de Sociedades Galegas da Rep. Arxentina/Museo da Emigración Galega (MEGA), Chacabuco 947/955, (mapa: http://goo.gl/ajl0R5)

Obradoiro de escrita literaria en galego

(Francisco Fernández Naval, escritor)

Con inscrición previa

RESUMO: No obradoiro literario o escritor Francisco X. Fernández Naval, compartirá con asistentes a súa experiencia como escritor e propoñerá o exercicio de elaboración dun breve texto literario a partir da experiencia da emigración.

Biobibliografía: Francisco X. Fernández Naval (Ourense,1956), poeta e narrador. É autor dunha ampla obra en galego, que inclúe poesía, novela, libros de relatos, ensaio, literatura infantil, xuvenil e de viaxes, guións cinematográficos e teatro. Algunhas das súas obras traducíronse a outras linguas, entre elas: castelán, éuscaro, catalán, francés, inglés, árabe, ruso e portugués. Ten recibido premios tanto pola súa obra poética, como pola narrativa e de ensaio, en concreto, o 13 de marzo de 2015, recibía o premio Ánxel Casal ao mellor libro de non ficción do ano 2014 por O soño galego de Julio Cortázar.

Page 164: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

164

Page 165: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

165

Normas de presentación dos orixinais Con posterioridade á celebración do congreso, está prevista unha selección de relatorios para a publicación nunha ou varias edicións científicas con revisión por pares. Sexa en formato revista ou en formato libro, non se trata de ningún tipo de actas, senón de publicacións independentes que teñen os seus propios criterios de calidade.

Todas aquelas e aqueles relatores que desexen que os seus traballos sexan valorados para incluírse nestas propostas de publicacións, deben enviar os seus manuscritos a [email protected] antes do 31 de decembro de 2015 cumprindo as seguintes NORMAS PRELIMINARES DE EDICIÓN. As autoras e autores serán informados en todo momento da editorial e colección para a que se preseleccionou o seu traballo así como das normas de presentación de orixinais desa editorial. Antes do envío do seu manuscrito á editorial, as autoras e autores resérvanse o dereito de aceptar ou rexeitar a súa inclusión nese volume.

1. O texto debe ser entregado en formato electrónico antes do 31 de decembro de 2015 en versión electrónica formatada para PC (en Microsoft Word).

2. O arquivo ha ser remitido a [email protected]. 3. Extensión máxima de 7000 palabras. 4. Xunto co orixinal, deberá enviarse un resumo de 12-15 liñas (entre 150 e 200 palabras).

O resumo deberá enviarse na lingua de redacción do texto e en lingua inglesa (e no seu caso en galego). Este resumo deberá estar incorporados na primeira páxina do texto (inmediatamente antes do comezo deste) en Times New Roman a 11 puntos.

5. O resumo irá acompañado dun máximo de 5 palabras chave en galego e en inglés. 6. A primeira páxina do documento deberá conter, por esta orde, e sempre en liñas

diferentes: a) o título; b) o nome e apelidos da/o autor/a ou autores/as; c) a súa institución; d) o enderezo electrónico do autor/a; e) O resumo de 12-15 liñas.

7. Outros aspectos de formato: interliñado a 1,5. Tipo e corpo de letra: Times New Roman de 12 puntos. Marxes: 3 cm á esquerda, á dereita, arriba e abaixo. Xustificación completa. As notas irán situadas a pé de páxina: hanse numerar con números árabes de 1 en diante, e a numeración avanzará correlativamente desde o principio ata o final do texto. Para os números hanse utilizar 11 puntos, e para o texto das notas 10 puntos (e, en tódolos casos, Times New Roman). As citas a pé de páxina non se utilizarán para introducir novas referencias bibliográficas completas, que, en tódolos casos, estarán incluídas na bibliografía final do traballo.

Page 166: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

166

8. Táboas, cadros e gráficos: tanto na versión electrónica como na impresa, cada táboa, cadro ou gráfico debe estar debidamente inserido no lugar definitivo que lle corresponde. Tódolos cadros, gráficos e táboas deben realizarse coas ferramentas axeitadas que forneza o procesador de textos utilizado para o formato do artigo.

9. Transcrición de fragmentos de fala. Nos casos en que se empreguen convencións de transcrición, deberá incluírse un “Apéndice” de convencións de transcrición, que irá colocado ó final do texto, e inmediatamente antes das referencias bibliográficas. Os exemplos e fragmentos de transcrición deberán estar, no seu caso, acompañados (e en liñas independentes e sucesivas) da glosa correspondente na lingua do artigo e/ou en galego.

10. Remisións bibliográficas dentro do texto. O formato debe se-lo seguinte: (Hymes, 1974: 122-23) (Hymes, 1974: 122-23; Dorian, 1981: 16) (Fishman, 1968a, 1968b; Fishman, Ferguson & Das Gupta, 1968)

11. Modelo de cita bibliográfica literal: utilice sangría francesa de 1,25 cm. Corpo e tipo de letra: Times New Roman de 10 puntos. O texto debe ter unha xustificación completa.

12. Unha sección titulada “Referencias bibliográficas” deberá ser incluída ó final do manuscrito. Sígase o seguinte modelo:

Auer, P. (1997). “Bilingual conversation analysis and beyond”. Relatorio presentado no First International Symposium on Bilingualism, Newcastle upon Tyne, 9-12 abril 1997, Inglaterra.

Fishman, J. (ed.) (1968). Readings in the Sociology of Language. A Haia: Mouton. Gumperz, J.J. & D. Hymes (1972). Directions in Sociolinguistics. Nova York: Holt,

Rinehart & Winston. Heller, M. (1995). “Code-switching and the politics of language”. In L. Milroy & P.

Muysken (eds.), One speaker, two languages. Cross-disciplinary perspectives on code-switching. Cambridge: Cambridge University Press, 158-74.

Labov, W. (1972). Sociolinguistic Patterns. Filadelfia: University of Pennsylvania Press. Lanza, E. (1992). “Can bilingual two years olds switch?”, Journal of Child Language 19,

633-58. Nussbaum, L. (1991). “Plurilingualism in a foreign language classroom in Catalonia”.

In Papers for the Workshop on Impact and Consequences: Broader Considerations (Bruxelas, 22-24 Novembro 1990, Network on Code-Switching and Language Contact). Estrasburgo: European Science Foundation, 141-63.

Page 167: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

167

Publicacións da AIEG

Publicacións a partir das contribucións X Congreso (Caerdydd | Cardiff, 12-14/IX/2012):

“Crevices Exposed. Interruptions in Galician Textuality from the Last Century”, Abriu, Estudos de Textualidade de Galicia, Brasil e Portugal 4, ed. Olga Castro e María Liñeira. [no prelo]. Máis información en: http://revistes.ub.edu/index.php/Abriu/ announcement/view/98.

Galiza alén do Atlántico: unha perspectiva internacional dos Estudos Galegos, ed. Olga Castro e María Liñeira, Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega. [no prelo].

Publicacións a partir das contribucións ao IX Congreso (Santiago de Compostela, A Coruña e Vigo, 13-17/VII/2009):

Novas achegas ao estudo da cultura galega II, ed. Olivia Rodríguez González, Burghard Baltrusch & Laura Carballo Piñeiro, A Coruña: Universidade da Coruña, 2012. Consulta e descarga en: http://dialnet.unirioja.es/servlet/libro?codigo=515236.

Boletín Galego de Literatura 45, ed. Arturo Casas Vales, Santiago de Compostela: Servizo de Publicación da Universidade de Santiago de Compostela, 2011. Consulta e descarga en: http://dialnet.unirioja.es/ejemplar/296877.

Publicacións a partir das contribucións ao VIII Congreso (Salvador da Bahia, 13-15/IX/2006):

Soldando Sal. Galician Studies in Translation & Paratranslation, ed. por Burghard Baltrusch, Gabriel Pérez Durán e Kathrin Sartingen, München: Martin Meidenbauer Verlag, 2009.

A lingüística galega desde alén mar, ed. por Gabriel Rei-Doval, Santiago de Compostela: Universidade de Vigo, Instituto da Lingua Galega, Departamento de Filoloxía Galega e Asociación Internacional de Estudos Galegos, 2009.

Novas achegas ao estudo da cultura galega, edición electrónica por Olivia Rodríguez González e Laura Mariño Sánchez, A Coruña: Servizo de Publicacións da Universidade da Coruña, Consello da Cultura Galega e Asociación Internacional de Estudos Galegos 2009.

Page 168: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

168

Actas de congresos anteriores:

Actas do VII Congreso Internacional de Estudos Galegos: “Mulleres en Galicia” / “Galicia e os outros pobos da Península”, Universitat de Barcelona, 28-31 de maio de 2003, edición de María Xesús Lama López, Sada (A Coruña): Ediciós do Castro; Barcelona: Centro de Estudos Galegos, 2008. Libro + CD-Rom. ISBN: 978-84-8485-266-7. Consulta e descarga en http://dialnet.unirioja.es/servlet/libro?codigo=328977.

Actas do VI Congreso Internacional de Estudios Galegos: un século de estudios galegos, Galicia fóra de Galicia : Universidad de La Habana, 17-21 de abril de 2000, edición de Dieter Kremer, Sada (A Coruña): Ediciós do Castro; Trier: Galicien-Zentrum der Universität Trier = Centro de Documentación de Galicia da Universidade de Trier, 2001, ISBN 84-8485-000-5 (o.c.) 84-8485-001-3 (v.1) 84-8485-002-1 (v.2).

Actas do V Congreso Internacional de Estudios Galegos: Universidade de Tréveris = Akten des 5. Internationalen Kongresses für Galicische Studien: Universität Trier, 8-11 de outubro de 1997, edición de Dieter Kremer, Sada (A Coruña): Ediciós do Castro; Trier: Galicien-Zentrum der Universität Trier = Centro de Documentación de Galicia da Universidade de Trier, 1999, ISBN 84-7492-938-5 (o.c.) 84-7492-939-3 (v.1) 84-7492-940-7 (v.2). Consulta e descarga en: http://dialnet.unirioja.es/servlet/ articulo?codigo=682136

Proceedings of the 4th International Conference on Galician Studies: in memoriam, Emilio González López, 1903-1991 = Actas do IV Congreso Internacional de Estudios Galegos: in memoriam, Emilio González López, 1903-1991, editado por Benigno López Salgado, Oxford: Centre for Galician Studies, 1997, ISBN 1-90-1393-01-1 (o.c.) 1-90-1393-02-X (v.1) 1-90-1393-03-8 (v.2).

Actas do Segundo Congreso de Estudios Galegos = Proceedings of the Second Galician Congress: (Brown University, Novembro 10-12, 1988): homenaxe a José Amor y Vázquez, editado por Antonio Carreño, Vigo: Galaxia 1991, ISBN 84-7154-805-4. Consulta en http://books.google.es/books?id=-SmKOwHjrisC.

First Galician Studies Conference (october 10-11, 1985, University of Maine, Orono, Maine), edited by Kathleen N. March, Maine: University of Maine Press 1987, ISBN-10: 089101067X, ISBN-13: 978-0891010678.

Page 169: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

169

Enderezos de interese en Bos Aires

Como chegar ao/ do Aeroporto de Ezeiza?

O aeroporto de Ezeiza queda a 31 km. da cidade de Bos Aires pola Autopista Riccieri, Km 33.5.

Transporte público

A Liña 8, pasa pola Plaza de Mayo, vai recto pola Avenida Rivadavia. Tan só hai que subir no ramal que pon no cartel AEROPUERTO EZEIZA.

Minibus Ezeiza

Vai dende a Aduana na Capital co Aeropuerto. Saen cada trinta minutos dende Defensa nº417, de luns a venres entre as 8 e as 18:00. Máis información: http://www.minibusezeiza.com.ar.

Aerobus Ezeiza

Cada 30 minutos, saen dende a Avenida Belgrano nº254, dende as 08 ata 18.40, de luns a venres. Máis información: http://www.aerobusezeiza.com.ar/.

Manuel Tienda León

Servizo de shuttle entre o Aeropuerto Ezeiza e a súa terminal en Retiro, na rúa Eduardo Madero nº1299. Saen cada 30 minutos. Máis información: http://www.tiendaleon.com/.

Taxis e Transfer

Os que operan no Aeroporto Ezeiza son: (i) Taxi Ezeiza (máis información: http://www. taxiezeiza.com.ar/), (ii) World Car (máis información: http://www.worldcar-sa.com) e Transfer Express (Telf.: 0800-4444872).

Como desprazarse pola cidade de Bos Aires?

Existen varias posibilidades de se desprazar pola cidade: (i) buses, (ii) trens, (iii) metro (subte) con 5 liñas (A, B, C, D, E y H) de luns a venres, entre as 6 da mañá e as 22:20. Para saber que mellor itinerario e medio usar, pódese usar a seguinte páxina web: http://mapa.buenosaires.gob.ar/. Por outra banda, existen unha aplicación para móbil que se pode descargar na seguinte ligazón: http://goo.gl/OMZ3oN.

Page 170: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

170

Para pagar os billetes, hai dúas opcións: 1. Pagar con moedas. Téñense que introducir na máquina que está xusto detrás do

condutor/a ou tamén na estación de metro e de tren. 2. Mercar a tarxeta SUBE nos quioscos e cargala con cartos. Pódese cargar cantas

veces sexa necesario e dá acceso a viaxes en metro, buses e tren. A segunda opción é a máis recomendable, porque con esta tarxeta os desprazamentos

custan a metade. Con todo, a cidade tamén conta cunha rede de taxis que circulan as 24 horas do día.

Troco de moeda

A moeda oficial arxentina, o peso, pódese atopar en billetes de $100, $50, $20, $10, $5 y $2 e moedas de $2 pesos, $1 peso, 0,50 centavos, 0,25 centavos, 0,10 centavos y 0,05 centavos. Con todo, as e os porteños coñecen o dólar e o euro. De feito, en moitos negocios pódese pagar con estas moedas. Para isto é importante saber que existe un mercado legal de cambio e outro mercado ilegal de cambio.

Cada modelo ten a súa propia cotización: 1. Dólar/Euro oficial: cotización designada polo Banco Central de la República Argentina.

O valor que se atopa nas casas de cambio oficiais e entidades bancarias. 2. Dólar/Euro ilegal (ou blue dolar): é a cotización que se atopa no mercado paralelo. Xa

que logo, é ilegal. Recoméndase cambiar só nas casas de cambio ou entidades bancarias por seguridade. Tamén se recomenda pagar o hotel e compras importantes con euros e en efectivo para obter un mellor tipo de troco.

Uso dos teléfonos móbiles

Para chamar a un móbil hai que marcar antes o 15 e logo 8 díxitos do móbil. Para chamar ao interior do país: 0 + código de área + número. Para chamar ao exterior: + codigo do país + número. Para chamar a Buenos Aires dende un móbil extranxeiro:

§ +54 11 para números fixos. § +54 9 11 para números de móbil.

Page 171: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

171

Teléfonos importantes

Estes son algúns dos teléfonos de utilidade para a súa estadía en Bos Aires: 1. Policia: 911. 2. Comisaría para turistas (Avda. Corrientes nº263): 0800-999-5000, (0054-11) 4346-

5748. 3. Valedoría de turistas: (0054-11) 4302-7816.

Máis informacións relevantes

Tamén lle imos deixar algunhas ligazóns de interese

O mapa do metro bonaerense

Visite esta ligazón: http://media.wix.com/ugd/5ebf8f_090ddce022c6482d9aa641be6d10487e.

pdf.

A sede do XI Congreso da AIEG

Visite esta ligazón: http://media.wix.com/ugd/5ebf8f_3e2cd776b0ca4988a7f00ad6e97b102c.pdf

Información turística sobre a cidade de Bos Aires

Visite esta ligazón: http://media.wix.com/ugd/5ebf8f_838b4e42d88a4bad8ab54018f1fa1eca.pdf

Actividades organizadas por Violeta Depaya, turismo con personalidade

Visite esta ligazón: http://media.wix.com/ugd/5ebf8f_e2090c98808840d999cca30a24021d22.

pdf.

Page 172: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

172

Page 173: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

173

Índice onomástico e de correos electrónicos

Acuña Trabazo, Ana (Universidade de Vigo)

[email protected], 104, 113

Alejandra Noemí Ferreyra (Universidad de

Buenos Aires | Centro de Estudios Sociales de

América Latina | CONICET)

[email protected], 44, 54

Alonso, Álex (Brooklyn College [CUNY])

[email protected], 143, 150

Alonso, Patricia Isabel (Asociación Herbas de

Prata) [email protected], 44, 58

Álvarez Blanco, Rosario (Universidade de

Santiago de Compostela | Consello da Cultura

Galega | Instituto da Lingua Galega)

[email protected], 23, 27

Álvarez Fernández, Bárbara (Universidade de

Vigo) [email protected], 23, 33

Álvarez Fernández, Bárbara (Universidade de

Vigo) [email protected], 43,

49, 123, 127

Alvite, Dosinda (Denison University)

[email protected], 66, 74

Amigo, Claudia (Universidad de Buenos Aires)

[email protected], 81, 96

Amorim, Cláudia Maria de Souza (Universidade

do Estado do Rio de Janeiro)

[email protected], 143, 152

Andrea Cobas Carral (Universidad de Buenos

Aires) [email protected], 81, 99

Antonio Augusto Domínguez Carregal

(Universidad de Oviedo)

[email protected], 80, 92

Bahr, Christian (Universität Leipzig)

[email protected], 125

Bahr, Christian (Universität Leipzig)

[email protected], 123

Barrios Mannara, Mariana (Universidad de

Buenos Aires) [email protected],

[email protected], 103, 106

Beecher, Pablo Gustavo (Universidad Nacional

de la Patagonia Austral)

[email protected], 80,

83

Bereciartúa, Ana (Asociación de Inmigrantes y

Retornados Rioplatenses)

[email protected],

[email protected], 66, 77

Blanco Nigro, Susana (Universidad de Buenos

Aires) [email protected], 23, 29

Blanco, Susana (Tira a Lingua)

[email protected], 44, 59

Page 174: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

174

Blatter-Chan, Paola (Christian-Albrechts-

Universität zu Kiel)

[email protected], 143, 146

Boguszewicz, Maria (Uniwersytet Warszawski)

[email protected], 65, 68

Borgongino, Bruno Uchoa (Universidade Federal

do Rio de Janeiro) [email protected], 81,

94

Buceta, Cristina (Universidad de Buenos Aires)

[email protected], 80, 82

Caetano Biscainho Fernandes, Carlos

(Universidade da Coruña) [email protected],

23, 24

Capuano, Mariângela Monsores Furtado

(Colégio Pedro II – Rio de Janeiro)

[email protected], 45, 63

Carlos Gastón Lois (Universidad de Buenos Aires)

[email protected], 103, 107

Castro, Olga (Aston University)

[email protected], 43, 51

Chiloteguy, Miguel (MEGA | ICOM) mega-

[email protected], 121

Chiloteguy, Miguel (MEGA | ICOM) mega-

[email protected], 105

Colmeiro, José (University of Auckland)

[email protected], 160

Cortese, Luis (Instituto Histórico de Buenos Aires)

correo, 18

Crespo, Natalia (CONICET | Universidad de

Buenos Aires | Universidad del Salvador)

[email protected], 103, 110

Da Orden, María Liliana (Universidad de Mar

del Plata) [email protected], 38, 40

da Silva, Andréia Cristina Lopes Frazão

(Universidade Federal do Rio de Janeiro)

[email protected], 81, 95

da Silva, Erica Sarmiento (Universidade do

Estado do Rio de Janeiro | Universidade

Salgado de Oliveira)

[email protected], 144, 158

da Silva, Leila Rodrigues (Universidade Federal

do Rio de Janeiro) [email protected], 81,

94

Darriba, Luz (Fundación CUMULUM)

[email protected], 104, 111

de Cristóforis, Nadia Andrea (Universidad de

Buenos Aires | CONICET)

[email protected], 44, 56

de Toledo, Marleine Paula Marcondes e Ferreira

(Universidade de São Paulo)

[email protected], 80, 90

del Rio Riande, Gimena (SECRIT | CONICET |

Universidad de Buenos Aires)

[email protected], 103, 105

del Rio Riande, Gimena (SECRIT, CONICET-

Universidad de Buenos Aires)

[email protected], 23, 37

Di Salvo, Santiago (Universidad Nacional de La

Plata-IdIHCS, CONICET)

[email protected], 23, 36

Diz Ferreira, Jorge (Universidade de Vigo)

[email protected], 123, 129

Page 175: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

175

Dolinko, Silvia (CONICET-UBA-

IDAES/UNSAM) [email protected],

18, 19, 100

Dondelewski, Bartosz (Uniwersytet Jagielloński w

Krakowie) [email protected], 123,

135

Dourado Campos, Mª Xosé (IES Luís Seoane)

[email protected], 104, 113

Eiros, Carlota (Universidade de Santiago de

Compostela) [email protected], 124, 137

Facal Santiago, Silvia (Universidad Católica del

Uruguay) [email protected], 144, 159

Farías, Ruy (CONICET | Universidad Nacional

de General Sarmiento | MEGA)

[email protected], 121, 144, 157

Farías, Ruy (CONICET | Universidad Nacional

de General Sarmiento | MEGA)

[email protected], 105

Fasano, Laura (Universidad de Buenos Aires) d

[email protected], 53

Fasano, Laura (Universidad de Buenos Aires)

[email protected], 44

Fernández Álvarez, Octavio Darío (Universidad

de Buenos Aires | CONICET)

[email protected], 123, 128

Fernández Darriba, Micaela (Fundación

CUMULUM | Universidad de Buenos Aires)

[email protected], 104, 111

Fernández Freixanes, Víctor (escritor, editor,

Consello da Cultura)

[email protected], 18, 21

Fernández Naval, Francisco Xosé (escritor)

[email protected], 15, 163

Fernández Rodríguez, Áurea (Universidade de

Vigo) [email protected], 104, 118

Fernández Salgado, Benigno (Universidade de

Vigo) [email protected], 124, 136

Fernández Santiago, Marcelino X. (Consello da

Cultura Galega)

[email protected], 38

Fernández Señor, Marcela (Asociación Echando

Raíces) [email protected],

[email protected], 44, 61

Fernández, Alejandro (Universidad Nacional de

Luján) [email protected], 38, 39

Fernández, Octavio (Tira a Lingua)

[email protected], 44, 59

Ferreiro, Manuel (Universidade da Coruña)

[email protected], 66, 75

Filer, Malva (Brooklyn College)

[email protected], 103, 108

Fraguas Vidal, Rafael (Université de Perpignan)

[email protected], 80, 86

Freixeiro Mato, Xosé Ramón (Universidade da

Coruña) [email protected], 43, 46

Gabilondo, Joseba (Michigan State University)

[email protected], 23, 34

Gabriela Edith Striker (Universidad de Buenos

Aires) [email protected], 103, 107

Galanes Santos, Iolanda (Universidade de Vigo)

[email protected], 104, 119

Galanes, Iolanda (Universidade de Vigo)

iolag@uvigo, 23, 30

Page 176: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

176

García, Flavio (Universidade do Estado do Rio de

Janeiro) [email protected], 143, 153

Garrido Gonzalez, Ana (Uniwersytet Warszawski)

[email protected], 143, 144

Gerhardt, Federico (Universidad Nacional de La

Plata | CONICET)

[email protected], 80, 84

Gisela Susana Barbeito (Terzo da Fala)

[email protected], 44, 60

Iglesias, María Rosa (Asociación Herbas de Prata)

[email protected], 44, 58

Inés García, Viviana (Federación de Asociaciones

Gallegas de la República Argentina)

[email protected], 105,

122

Isabel Agustina Cid (Terzo da Fala)

[email protected], 44, 60

Jostic, Sonia (CONICET | Universidad de Buenos

Aires | Universidad del Salvador)

[email protected], 103, 110

K. Carballo, Alejandra (Arkansas Tech

University) [email protected], 143, 147

Lacombe, Fernanda Gappo (Universidade do

Estado do Rio de Janeiro)

[email protected], 123, 132

Lago González, Encarna (Rede Museística

Provincial de Lugo) [email protected],

66, 77

Lammers, Anna (Christian-Albrechts-Universität

zu Kiel) [email protected], 123, 133

López Barros, Claudia (Universidad de Buenos

Aires) [email protected], 81, 97

López Lizundia, María Cristina (Investigadora

independente) [email protected],

23, 26

López López, Lorena (Prifysgol Bangor | Bangor

University) [email protected], 65, 67

López Serrapio, Paloma (University of

Birmingham) [email protected], 43,

50

López, Teresa (Universidade da Coruña)

[email protected], 143, 150

López, Teresa (Universidade da Coruña)

[email protected], 66, 76

Luis Cortese, Luis (Dirección General de

Patrimonio | Instituto Histórico de la Ciudad

de Buenos Aires) [email protected], 20

Luna Alonso, Ana (Universidade de Vigo)

[email protected], 104, 119

Maleval, Maria do Amparo Tavares

(Universidade do Estado do Rio de Janeiro)

[email protected], 45, 62

Marante Arias, Antía (Christian-Albrechts-

Universität zu Kiel) [email protected],

23, 25

March, Kathleen (University of Maine)

[email protected], 143,

151

María Ares, Otilia (Biblioteca Galega de Bos Aires

Antonio Pérez-Prado)

[email protected], 105, 122

Page 177: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

177

María Guadalupe Campos (Universidad de

Buenos Aires)

[email protected], 103, 106

Mariela Sánchez (IdIHCS | Universidad Nacional

de La Plata | CONICET)

[email protected], 81, 98

Mariela Tilve Rouco (Fundación Xeito Novo de

Cultura Gallega) [email protected],

44

Márquez Rodríguez, Mª Luisa (IES Luís Seoane)

[email protected], 104, 113

Mejía Ruiz, Carmen (Universidad Complutense

de Madrid) [email protected], 143, 149

Mejuto Soba, Ana Paula (Hospital CAMPI de

Ituzaingó, Arxentina)

[email protected], 104, 115

Mendes, Lenora Pinto (Universidade Federal

Fluminense) [email protected], 45,

64

Miguélez-Carballeira, Helena (Prifysgol Bangor |

Bangor University)

[email protected], 23, 32, 160

Monteagudo, Henrique (USC | CCG | RAG)

[email protected], 138,

161

Monteagudo, Henrique (USC | CCG | RAG)

[email protected], 124

Montero Küpper, Silvia (Universidade de Vigo)

[email protected], 104, 119

Moura, Rodrigo (Universidade do Estado do Rio

de Janeiro), 143, 155

Norambuena Carrasco, Carmen (Universidad de

Santiago de Chile)

[email protected], 144, 158

Pablo Cirio, Norberto (Instituto Nacional de

Musicología Carlos Vega)

[email protected], 19

Pablo Cirio, Norberto (Instituto Nacional de

Musicología Carlos Vega)

[email protected], 18

Pablo Rossi, Germán (Universidad de Buenos

Aires) [email protected], 23, 37

Pelá, Cleuza (Universidade Federal da Fronteira

Sul) [email protected], 80, 89

Pierini, María de los Milagros (Universidad

Nacional de la Patagonia Austral)

[email protected], 80, 83

Puñal Rama, Ana Belén (Universidade de

Santiago de Compostela)

[email protected], 65, 69

Rei Castro, Micaela (Universidade da Coruña)

[email protected], 104, 117

Rei-Doval, Gabriel (University of Wisconsin-

Milwaukee) [email protected], 124, 140,

160

Reyna Muniain, Facundo (Universidade de

Santiago de Compostela | Christian-Albrechts-

Universität zu Kiel)

[email protected], 66, 72,

124, 141

Rivas, Aitor (Universidade Federal de Viçosa)

[email protected], 123, 130

Page 178: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

178

Rocío Ganza, Denise (Universidad de Buenos

Aires) [email protected], 44, 55

Rodríguez González, Olivia (Universidad da

Coruña) [email protected], 104, 116

Rosa Lojo, María (CONICET | Universidad del

Salvador) [email protected],, 17

Sánchez Rodriguez, Walther (Investigador

independente) [email protected], 44,

61

Silvestre Llinares, Jaume (Universitat de

Barcelona) [email protected], 23, 31

Sinner, Carsten (Universität Leipzig)

[email protected], 43, 47

Szejko, Natalia (Uniwersytet Warszawski)

[email protected], 123, 135

Tato Fontaíña, Laura (Universidade da Coruña)

[email protected], 66, 77

Tato, María Inéz (CONICET | Universidad de

Buenos Aires) [email protected], 44, 56

Torre Álvarez, Mercedes (Federación de

Asociaciones Gallegas de la República

Argentina) [email protected],

122

Torre Álvarez, Mercedes (Federación de

Asociaciones Gallegas de la República

Argentina) [email protected],

105

Varela Pombo, Sonia (Universitat Autònoma de

Barcelona) [email protected], 43, 45

Varela, Fabiana Inés (Universidad Nacional de

Cuyo | CONICET)

[email protected], 103, 109

Vicente Rodríguez, Denis (Universidade do

Estado do Rio de Janeiro)

[email protected], 66, 70, 143,

154

Villanueva Gesteira, María Dolores

(Universidade de Santiago de Compostela)

[email protected], 66, 70, 80, 87

Villarruel, José César (Universidad de Buenos

Aires) [email protected], 80, 88

Volkova, Ekaterina (University of Auckland)

[email protected], 123,

131

Xavier, Nathalia Agostinho (Universidade

Federal do Rio de Janeiro)

[email protected], 81, 93

Zernova, Elena (Санкт-Петербургский

государственный университет)

[email protected], 123, 126

Zubillaga, Carlos (Universidad de la República,

Uruguai) [email protected], 38, 41

Page 179: Libro de resumos bos aires 2015_2 (1) Congreso Arxentina Rede Museística

179

Entidades organizadores e colaboradoras do congreso

ORGANIZA:

CON:

 

 

COLABORAN: