isbn 978-99967-0-458-1 · impreso en paraguay. ojekuatiajopy paraguáipe san lorenzo, julio de 2017...

COMPILAR LA TERMINOLOGÍA GUARANÍ EXISTENTE Y ELABORAR

NUEVOS TÉRMINOS EN EL ÁMBITO DE LA INFORMÁTICA E INTERNET

OÑEMBYATY GUARANI ÑE'ẼNDY OĨHAGUÉICHA HA OÑEMOHEÑÓI

ÑE'ẼPYAHU OJEPORÚVA INFORMÁTICA HA ÑANDUTI-PE

Investigación desarrollada por la Fundación Yvy Marãe'ỹ, con el apoyo del

Consejo Nacional de Ciencia y Tecnología (CONACYT)

LIBRO 1 ISBN 978-99967-0-458-1

OÑEMBYATY GUARANI ÑE'ẼNDY OĨHAGUÉICHA HA OÑEMOHEÑÓI

ÑE'ẼPYAHU OJEPORÚVA INFORMÁTICA HA ÑANDUTI-PE

COMPILAR LA TERMINOLOGÍA GUARANÍ EXISTENTE Y ELABORAR

NUEVOS TÉRMINOS EN EL ÁMBITO DE LA INFORMÁTICA E INTERNET

Fundación Yvy Marãe'ỹ rembijeporekapy oipytyvõva Consejo

Nacional de Ciencia y Tecnología (CONACYT)

ARANDUKA 1 ISBN 978-99967-0-458-1

OÑEMBYATY GUARANI ÑEꞌẼNDY

OĨHAGUÉICHA HA OÑEMOHEÑÓI ÑEꞌẼPYAHU

OJEPORÚVA INFORMÁTICA HA ÑANDUTI-PE

Marandupaha

Tembiaporã ohupytyséva: Oñembyaty guarani ñeꞌẽndy oῖhaguéicha ha omo-heñói ñeꞌẽpyahu ojeporúva informática ha ñandutí-pe, upéi oñembohyrúta peteĩ hendápe maymavépe g̃uarã. Oñembyatýta ñeꞌẽita ojejeporekakuévo umi medio electrónico ha ñandutípe, upéi oñehesaꞌỹijóta añetehápepa heꞌípa upe heꞌiséva ha heꞌisetéva. Koꞌãva rapykuerépe, oñemoñeꞌẽasa ñepyrũta ohóvo /oñembohekoporã rekávo pojoapy pyahu peteĩ hendápe, maymavete tapicha oñeiteresávape g̃uarã.

MARANDU RENDA

Investigación “Compilar la terminología guaraní existente y elaborar nuevos términos en el ámbito de la informática e internet”.

Jeporekapy “Oñembyaty guarani ñeꞌẽndy oῖhaguéicha ha oñemoheñói ñeꞌẽpyahu oje-porúva informática ha ñanduti-pe”.

Fundación Yvy Marãeꞌỹ


TAPICHAKUÉRA OMBAꞌAPÓVA

Perla Álvarez Brítez

Mauro Javier Lugo

Manuel Fernández

Miguel Ángel Verón

Omoñeꞌẽhasáva

Federico Rolón Ramírez

Ever Matías Medina

Omarandumonoꞌõva:

Luz María Robledo

Federico Ñamandu Verón Alvarez

Zulma Álvarez Brítez

Pedro Leonardo Alvarez

Omboheko ha omohendáva:

Carmen López

ISBN 978-99967-0-458-1

Oikuatiajopýva:

Arandurã Editorial

Impreso en Paraguay. Ojekuatiajopy Paraguáipe

San Lorenzo, julio de 2017

MARANDU RENDA

Investigación “Compilar la terminología guaraní existente y elaborar nuevos términos en el ámbito de la informática e internet”.

Jeporekapy “Oñembyaty guarani ñeꞌẽndy oῖhaguéicha ha oñemoheñói ñeꞌẽpyahu oje-porúva informática ha ñanduti-pe”.



TAPICHAKUÉRA OMBAꞌAPÓVA

Perla Álvarez Brítez

Mauro Javier Lugo

Manuel Fernández


Omoñeꞌẽhasáva

Federico Rolón Ramírez

Ever Matías Medina

Omarandumonoꞌõva:

Luz María Robledo

Federico Ñamandu Verón Alvarez

Zulma Álvarez Brítez

Pedro Leonardo Alvarez

Omboheko ha omohendáva:

Carmen López

ISBN 978-99967-0-458-1

Oikuatiajopýva:

Arandurã Editorial

Impreso en Paraguay. Ojekuatiajopy Paraguáipe

San Lorenzo, julio de 2017

3

ÑEꞌẼÑEPYRŨ

Upe jasypo 2014-pe, Fundación Yvy Marãeꞌỹ oguerog̃uahẽ Consejo Nacional de Ciencia y Tecnología (CONACYT)-pe tembiapo jeporekapyrã rehegua hérava: “Oñembyaty guarani ñeꞌẽndy oῖhaguéicha ha oñemoheñói ñeꞌẽpyahu ojeporúva informática ha ñanduti-pe”. Yvy Marãeꞌỹ rembipota peteĩva haꞌehí-na toipytyvõmi upe política ojeguerokakuaa hag̃ua guarani ñeꞌẽ ha toñembohekopyahumi avei ohóvo. Ko tembiaporã oñemoheñói ha ojegueroguata ko temimoĩmby rembipota ryepýpe.

Upe jasypo 2015-pe, ko Tembiaporã oñemoneĩ Tembiapoukapy Py 127, 20 jasyrundy jave. Upe arý-pe jey, jasypoapýpe, oñemopyrenda peteĩ Tapicha Aty ogueroguatáva ko jeporekapy, oĩhápe irundy tapicha. Upeive oike avei ombaꞌapo ambue tapicha oipytyvõséva ijeheguínte, tahaꞌe ñeꞌẽasahára térã ñeꞌẽmbyatyhára.

Ojegueroguatañepyrũ hag̃ua ko Tembiaporã, oñembohysýi kuatiápe mbaꞌeichaitépa oñembaꞌapóta ohóvo. Vokoikemírõ g̃uarã ojehecháma katu mbaꞌe tape rehepa ojeguatáta ohóvo ojejeporekakuévo, hákatu ojehechakuaa avei oñeikotevẽvetaha ambue mbaꞌe, ko téma oñeñemoarandusaꞌi rehe gueteri mboꞌehaoháre ko ñane retãme. Upémaramo ojejeꞌykeko ambue tembiapo peichagua nungáva, ojegue-roguatamavaꞌekue rehe ñeꞌẽ ambuépe, koꞌýte umi ñeꞌẽ ojeꞌapoꞌi ha ojeporusaꞌivéva rehe Europa rupi. Ojejekupyty ha oñeñemongeta avei ñeꞌẽpykuaahára, ñeꞌẽteekuaahára ha ñeꞌẽasahára tetã ambueguáva ndive; upéicha avei, oñemoñeꞌẽjovake tapicha arandu omotenonde térã omoñeꞌẽasavaꞌekuépe guaraní-me ñanduti, kundahaha ha marandueta. Oñembaꞌapo umi omoñeꞌẽasavaꞌekue ndive Facebook, kunda-haha Aguaratata, Google ha maranduryru hérava Vikipetã.

Ijyképe avei, oñombyaty tapichakuéra ombaꞌapóva koꞌápe ha oñembokatupyryve ñeꞌẽtee ha ñeꞌẽasápe, tahaꞌe ñeꞌẽ mbyatyhára ha ñeꞌẽasahára oñeikuaveꞌẽva ombaꞌapo hag̃ua ojehepymeꞌẽꞌỹre ichupekuéra. Péicha oñembokatupyry oúvo tapichakuéra 2015 paha guive ha 2016 pukukue jave. Oñeñembokatu-pyry avei Tekomboꞌe ha Tembikuaa Motenondehay-guakuéra ndive; haꞌekuéra niko ombaꞌapopyréma oúvo omoheñóivo ñeꞌẽtee guarani ñeꞌẽme tetã jehekomboꞌe ryepýpe.

Oñeñemoarandu avei Guarani Ñeꞌẽ Rerekuapavẽ-ygua kuéra ndive, jáma katu ambue mboꞌehao ohe-komboꞌéva ndive oúvo guarani ñeꞌẽ tetãpy rehe ha ñeꞌẽasahára arandu tetã ambueygua ndive. Oñeñe- mbokatupyry avei taller rupive peteĩ pytaygua iñaranduetemíva ndive ñeꞌẽasápe.

Ko jeporekapy ryepýpe, ojegueroguata peteĩ Seminario Internacional Ñeꞌẽasa, Ñeꞌẽtee ha Ñeꞌẽ oje-apoꞌíva rehegua hérava “Jaguerojera ñane ñeꞌẽ Guarani”, 26, 27 ha 28 jasypoapy pukukue 2016-pe, ojegueromanduꞌaháramo avei upéramo Guarani Ñeꞌẽ Arapokõindy. Upéramo, oñemombeꞌuháicha ko marandúpe, oĩ tapicha iñarandu añetéva ñeꞌẽpykuaa ha ñeꞌẽasápe ha avei mboꞌehára ombaꞌapóva ojekuaa, ojeporumeme ha ojeporuporã rekávo ko Paraguái ñeꞌẽ ojeapoꞌivéva. Upéramo oñeꞌẽmoñeꞌẽ peteĩ ñeꞌẽasahára pytaygua, iñaranduhypýva ko mbaꞌe kóvape. Avei tapicha ha temimoĩmby omoñeꞌẽa-savaꞌekue Aguaratata, Vikipetã, Facebook, Google ha ambueve tapicha térã aty oipeheꞌã hembikuaa upéramo umi mbohapy ára pukukue aja. Upéicha avei omoakãvakuéra AKA (Avañeꞌẽ Kuaareka Aty) oikuaauka hembiahasakue mbaꞌéichapa omoheñói ha ombyaty ñeꞌẽtee guaraníme. Onoꞌõ 100 rasa ta-picha pe atygua kakuaaitépe.

4

Ko Amandaje guasu niko tuichaiterei mbaꞌe kuri. Upéva rehe Tetã Cámara de Diputados ojapy Mbaꞌe-guasuete tetãme g̃uarãramo, ha Paraguái Ñeꞌẽnguéra Sãmbyhyha katu, Mbaꞌeguasuete ñeꞌẽme g̃uarãra-mo. Hese ae mayma Ombaꞌapóva Atýpe, ñeꞌẽasahára ha ñeꞌẽtee mbyatyhára oñemoaranduve, omo-mbeꞌu hemiandu ha hembihecha, oikuaave hapicha ñeꞌẽasahára isỹi añetéva peteĩ mbaꞌépente ha umi oñemoarandu pypukúva ñeꞌẽteépe rembiasakuépe, ha upéichape okakuaave hikuái iñarandukue ha hembiapópe, ogueroguata potávo ohóvo ko jeporekapy.

Fundación Yvy Marãeꞌỹ guive oñembaꞌapo mbarete ikatu hag̃uáicha opavave temimoĩmby omoñeꞌẽa-sáva guaraníme, tahaꞌe ñanduti, kundahaha, marandurenda ha jehekaha toikuaveꞌẽmi ñeꞌẽtee omoñeꞌẽa-sapyrémava. Vyꞌapópe niko tapicha omotenondevaꞌekue oñemoñeꞌẽasa hag̃ua Aguaratata Facultad de Politécnica de la Universidad Nacional de Asunción ryepy guive, karai Lic. Alcides Javier Torres, oi-kuaveꞌẽ Yvy Marãeꞌỹme ñeꞌẽtee ha ñeꞌẽita oñemoñeꞌẽaspyre; jehupyty avei Aguaratata Ñeʹẽndy - Glo-sario de términos utilizados en la traducción de Mozilla al Guaraní. Upéicha avei ko temimoĩmby ohupytyuka heta ñeꞌẽtee ha ñeꞌẽ oñemoñeꞌẽasapyre Facebook-pe g̃uarã, ha ojeporúva koꞌag̃aitéramo ko ñanduti ryepýpe.

Oñeñembokatupyry aja pukukue Tapichakuéra ombaꞌapótavape, ojehai ñepyrũ avei upe marco teóri-co jeporekapyrã rehegua. Upe aja ojehai kuatia “Mbaꞌéichapa rohesaꞌỹijóta ñeꞌẽteekuaaty oĩmava ha mbaꞌéichapa romoñeꞌẽasáta ñeꞌẽ pyahu”. Kóva rupive oñemohesakãporã mbaꞌeichaitépa ombaꞌapóta ñeꞌẽ rehe umi tapicha ogueroguatáva tembiaporã, upéicharõ añoite upe tembiapo hapetee ha hekoteéta, ojeꞌykekokuévo ñeꞌẽ arandu rape rehe.

Ojejesareko ha oñehesaꞌỹijo rire opaite mbaꞌe ojejapómava rehe ko ojejeporekaha korapýpe, ha oñehe-saꞌỹijo hag̃ua umi ñeꞌẽtee oñemoñeꞌẽasámava, ojeporavo pokõi tenda oñeñeꞌẽhápe ha upéi oñehesaꞌỹi-jo; umíva niko: kundahaha Aguarata, ñanduti Facebook, jehekaha Google, marandurenda Vikipetã ha Guarani Renda, Paraguái Ñeꞌẽnguéra Sãmbyhyha ha Fundación Yvy Marãeꞌỹ ñanduti korapy.

Oñehesaꞌỹijóma rire koꞌã tenda, ha ojejuhu rupi hetaitereirasa ñeꞌẽ ha ñeꞌẽtee, oñeg̃uahẽ peteĩ ñeꞌẽme ha ojejapyhy tembiecharãramo umi ñeꞌẽtee ojeporúva peteĩteĩva tenda rova rehe oĩvante, ikatu hag̃uáicha oñehesaꞌỹijo. Amo ipahápe oñehesaꞌỹijo 650 ñeꞌẽtee ha ñeꞌẽaty, umíva avei oñemog̃uahẽ ko marandu ndive.

Umi ñeꞌẽaty, ñeꞌẽtee apesã ha ñeꞌẽ oñehesaꞌỹijo ojejesarekokuévo upe marco teórico ha Guía ohaivaꞌekue rehe Tapichakuéra Ombaꞌapóva hese. Upéicha avei, oñemoheñói peteĩ fícha ñeꞌẽtee rehegua; upevarã ojejapyhy techapyrãramo umi pojoapy ombosakoꞌipyre Institut Universitari de Lingüística Aplicada (IULA), Universitat Pompeu Fabra, Barcelona-pegua. Oñehesaꞌỹijo hag̃ua, oñembohysýi poteĩ mbaꞌe: Oñembaꞌemombeꞌúpa hekopete, ojehaiporãmbápa, naimbaretevéipa hemiandu, heꞌípa heꞌiséva ojereꞌỹ rehe, ndoguemoꞌãvéimapa arakaꞌeve, oñembojoajuporãpa ojehaíva. Ko jeporekapy guasu ryepýpe avei tapichakuéra ombaꞌapóva omoñeꞌẽasa guaraníme mokõi ñeꞌẽryru informática rehegua ha ohai peteĩ ñeꞌẽndy iñeꞌẽkõiva castellano-guarani ha guarani-castellano. Ko marandúpe oñemohesakã mbaʹéicha-pa ikatu ojeʹe guaraníme umi ñeꞌẽtee ha mbaꞌéichapa ikatu oñemoñeꞌẽasa guaraníme mbaꞌépa heꞌise peteĩteĩva ñeꞌẽtee oñeñeꞌẽha.

Jasyteĩ 2017-pe, ojehupi Fundación Yvy Marãeꞌỹ ñanduti roguépe ñeꞌẽtee pyahu ojehaipyre, ikatu ha-g̃uáicha omoñeꞌẽ, ohesaꞌỹijo ha okaguai mayma tapicha iñarandúva ñeꞌẽme ha umi oikóva oikundaha. Umi ojeꞌe ha ojekaguaíva oñehesaꞌỹijojey ha ojegueroike pyahuete, ko tembiapópe, péicha ojehechára-mo tekotevẽ. Tembiapo pukukue javeve oñembojere guaraníme amo 35.00 ñeꞌẽtee ha ñeꞌẽ rupi.

Ko temimoĩmby guive ojehechakuaa oñemboguatakuévo ko tembiapo heta añuãi ojehasa hague; umí-va apytépe ojehechakuaa upe ára ojeguerekovaꞌekue mbyky hague, saꞌiha oĩ kuatia ojehaipyre ko tembiapo rehegua, upéichante avei tapichakuéra omboguatáva ko jeporekapy ndaꞌikatupyrypái hague omboguata hag̃ua. Hiꞌãramoꞌakuri oĩve juruja ojeheja hag̃ua haipyreita opytuꞌu, oñembaꞌeporandu hese, ha kurivéve ojeguapyjey oñemyatyrõ oñembohoꞌóvo ipe ha ipukukuévo. Jepémo upéicha, ojehupyty ojehekavaꞌekue. Tenondevévo ambue jeporekapy rupive ikatúne ojehapojoꞌopypukuve ko aranduty, jahechapa péicha noñembopyahuvéi koꞌẽreíre ko Paraguái ñeꞌẽ.

4

Ko Amandaje guasu niko tuichaiterei mbaꞌe kuri. Upéva rehe Tetã Cámara de Diputados ojapy Mbaꞌe-guasuete tetãme g̃uarãramo, ha Paraguái Ñeꞌẽnguéra Sãmbyhyha katu, Mbaꞌeguasuete ñeꞌẽme g̃uarãra-mo. Hese ae mayma Ombaꞌapóva Atýpe, ñeꞌẽasahára ha ñeꞌẽtee mbyatyhára oñemoaranduve, omo-mbeꞌu hemiandu ha hembihecha, oikuaave hapicha ñeꞌẽasahára isỹi añetéva peteĩ mbaꞌépente ha umi oñemoarandu pypukúva ñeꞌẽteépe rembiasakuépe, ha upéichape okakuaave hikuái iñarandukue ha hembiapópe, ogueroguata potávo ohóvo ko jeporekapy.

Fundación Yvy Marãeꞌỹ guive oñembaꞌapo mbarete ikatu hag̃uáicha opavave temimoĩmby omoñeꞌẽa-sáva guaraníme, tahaꞌe ñanduti, kundahaha, marandurenda ha jehekaha toikuaveꞌẽmi ñeꞌẽtee omoñeꞌẽa-sapyrémava. Vyꞌapópe niko tapicha omotenondevaꞌekue oñemoñeꞌẽasa hag̃ua Aguaratata Facultad de Politécnica de la Universidad Nacional de Asunción ryepy guive, karai Lic. Alcides Javier Torres, oi-kuaveꞌẽ Yvy Marãeꞌỹme ñeꞌẽtee ha ñeꞌẽita oñemoñeꞌẽaspyre; jehupyty avei Aguaratata Ñeʹẽndy - Glo-sario de términos utilizados en la traducción de Mozilla al Guaraní. Upéicha avei ko temimoĩmby ohupytyuka heta ñeꞌẽtee ha ñeꞌẽ oñemoñeꞌẽasapyre Facebook-pe g̃uarã, ha ojeporúva koꞌag̃aitéramo ko ñanduti ryepýpe.

Oñeñembokatupyry aja pukukue Tapichakuéra ombaꞌapótavape, ojehai ñepyrũ avei upe marco teóri-co jeporekapyrã rehegua. Upe aja ojehai kuatia “Mbaꞌéichapa rohesaꞌỹijóta ñeꞌẽteekuaaty oĩmava ha mbaꞌéichapa romoñeꞌẽasáta ñeꞌẽ pyahu”. Kóva rupive oñemohesakãporã mbaꞌeichaitépa ombaꞌapóta ñeꞌẽ rehe umi tapicha ogueroguatáva tembiaporã, upéicharõ añoite upe tembiapo hapetee ha hekoteéta, ojeꞌykekokuévo ñeꞌẽ arandu rape rehe.

Ojejesareko ha oñehesaꞌỹijo rire opaite mbaꞌe ojejapómava rehe ko ojejeporekaha korapýpe, ha oñehe-saꞌỹijo hag̃ua umi ñeꞌẽtee oñemoñeꞌẽasámava, ojeporavo pokõi tenda oñeñeꞌẽhápe ha upéi oñehesaꞌỹi-jo; umíva niko: kundahaha Aguarata, ñanduti Facebook, jehekaha Google, marandurenda Vikipetã ha Guarani Renda, Paraguái Ñeꞌẽnguéra Sãmbyhyha ha Fundación Yvy Marãeꞌỹ ñanduti korapy.

Oñehesaꞌỹijóma rire koꞌã tenda, ha ojejuhu rupi hetaitereirasa ñeꞌẽ ha ñeꞌẽtee, oñeg̃uahẽ peteĩ ñeꞌẽme ha ojejapyhy tembiecharãramo umi ñeꞌẽtee ojeporúva peteĩteĩva tenda rova rehe oĩvante, ikatu hag̃uáicha oñehesaꞌỹijo. Amo ipahápe oñehesaꞌỹijo 650 ñeꞌẽtee ha ñeꞌẽaty, umíva avei oñemog̃uahẽ ko marandu ndive.

Umi ñeꞌẽaty, ñeꞌẽtee apesã ha ñeꞌẽ oñehesaꞌỹijo ojejesarekokuévo upe marco teórico ha Guía ohaivaꞌekue rehe Tapichakuéra Ombaꞌapóva hese. Upéicha avei, oñemoheñói peteĩ fícha ñeꞌẽtee rehegua; upevarã ojejapyhy techapyrãramo umi pojoapy ombosakoꞌipyre Institut Universitari de Lingüística Aplicada (IULA), Universitat Pompeu Fabra, Barcelona-pegua. Oñehesaꞌỹijo hag̃ua, oñembohysýi poteĩ mbaꞌe: Oñembaꞌemombeꞌúpa hekopete, ojehaiporãmbápa, naimbaretevéipa hemiandu, heꞌípa heꞌiséva ojereꞌỹ rehe, ndoguemoꞌãvéimapa arakaꞌeve, oñembojoajuporãpa ojehaíva. Ko jeporekapy guasu ryepýpe avei tapichakuéra ombaꞌapóva omoñeꞌẽasa guaraníme mokõi ñeꞌẽryru informática rehegua ha ohai peteĩ ñeꞌẽndy iñeꞌẽkõiva castellano-guarani ha guarani-castellano. Ko marandúpe oñemohesakã mbaʹéicha-pa ikatu ojeʹe guaraníme umi ñeꞌẽtee ha mbaꞌéichapa ikatu oñemoñeꞌẽasa guaraníme mbaꞌépa heꞌise peteĩteĩva ñeꞌẽtee oñeñeꞌẽha.

Jasyteĩ 2017-pe, ojehupi Fundación Yvy Marãeꞌỹ ñanduti roguépe ñeꞌẽtee pyahu ojehaipyre, ikatu ha-g̃uáicha omoñeꞌẽ, ohesaꞌỹijo ha okaguai mayma tapicha iñarandúva ñeꞌẽme ha umi oikóva oikundaha. Umi ojeꞌe ha ojekaguaíva oñehesaꞌỹijojey ha ojegueroike pyahuete, ko tembiapópe, péicha ojehechára-mo tekotevẽ. Tembiapo pukukue javeve oñembojere guaraníme amo 35.00 ñeꞌẽtee ha ñeꞌẽ rupi.

Ko temimoĩmby guive ojehechakuaa oñemboguatakuévo ko tembiapo heta añuãi ojehasa hague; umí-va apytépe ojehechakuaa upe ára ojeguerekovaꞌekue mbyky hague, saꞌiha oĩ kuatia ojehaipyre ko tembiapo rehegua, upéichante avei tapichakuéra omboguatáva ko jeporekapy ndaꞌikatupyrypái hague omboguata hag̃ua. Hiꞌãramoꞌakuri oĩve juruja ojeheja hag̃ua haipyreita opytuꞌu, oñembaꞌeporandu hese, ha kurivéve ojeguapyjey oñemyatyrõ oñembohoꞌóvo ipe ha ipukukuévo. Jepémo upéicha, ojehupyty ojehekavaꞌekue. Tenondevévo ambue jeporekapy rupive ikatúne ojehapojoꞌopypukuve ko aranduty, jahechapa péicha noñembopyahuvéi koꞌẽreíre ko Paraguái ñeꞌẽ.

5

Fundación Yvy Marãeꞌỹ oaguyjemeꞌẽ CONACYT-pe, umi temimoĩmby ha tapicha arandu ombaꞌapo ha oiporuvaꞌekuépe hiꞌára ha hembikuaa ogueroguata potávo taller, ohechauka rekávo iñarandu Seminario Internacional-hápe, jámakatu tapicha oñemoñeꞌẽjovakévape, ha avei umi máva oikóvape oikundaha yvytu pepóre ha umichahárupi omoñeꞌẽ ha okaguai ojehupíva rehe temimoĩmby ñanduti roguépe. Ipa-haitépe, oaguyjemeꞌẽ maymave Tapicha Ombaꞌapovaꞌekuépe, ñeꞌẽasahára ha ñeꞌẽmbyatyhára oĩhaguéi-chape, ombaꞌapo ha oikuaveꞌẽva guivépe hembiakuaa ha hemiandu oñemohuꞌãjávo ko tembiaporã.


Moakãharapavẽ

6

1. Jeporekapyrã rapykuere

Jeporekapyrã hérava: “Oñembyatýta guarani ñeꞌẽndy oῖhaguéicha ha oñemoheñóita ñeꞌẽpyahu oje-porúva informática ha ñanduti-pe”, haꞌehína tembiapo ndetuicháva guarani ñeꞌẽme g̃uarã. Ko ñeꞌẽ oje-porúvami heta hendárupi América ryepýpe yma ymaite guive; koꞌag̃aite peve, heta tetãme oĩ gueteri 10.000.000 kyrýu tapicha oñomongetáva ipype. Heñoiꞌypy guive Paraguái retã, hetaiterei tapicha oiko ha oikove ko ñeꞌẽme añónte. Estado guive ojehechagi ha noñeñangarekói rehe hese, haꞌe ndaꞌijái heta hendápe, koꞌýte oñeñeꞌẽtaramo ciencia ha mbaꞌepyahukuéra rehe.

Ág̃akatu ndaꞌareite guive, tetãyguakuéra apytégui heñói tembiaporã ojeporumeme, ojeporuporã ha oñembopyahupotávo ko ñeꞌẽ. Paraguáipe, ojeguereko ichupe tetã ñeꞌẽramo 1967 guive ha tetã ñeꞌẽteé-ramo 1992 guive; kóva ojehupyty oĩ rupi heta tapicha omoherakuã ha oipysyrõva. Ojepytasojoja rupi tetãyguarakuéra ha Estado, ojehupyty avei upe Léi Ñeꞌẽnguéra rehegua 2010-pe; kóva ko léi omoheñói umi temimoĩmby ombaꞌapovaꞌerã ojeporumeme ha oñembohekoporã hag̃ua.

Paraguáipe ndaipóri gueteri mbaꞌeve guasu tembiapokue oñemoherakuãva kóva ko mbaꞌe rehegua. Ndahetái rupi tembiapokue hesegua, oñembojetuꞌu avei Tembiapo. Hákatu, ojehapykuererekakuévo arandueta ojehaipyre, ojejuhumimi marandu ha kuatia oipytyvõva ojeguerokakuaa hag̃ua ko tembia-porã; umi tenda niko hína: Avañeꞌẽ Ñanduti Guasúpe – El guaraní en Internet1, Manuel F. Fernán-dez ohaipyre; La Lengua Guaraní o Avañeꞌẽ, en internet2, ohaipyre ñeꞌẽkuaahára paraguái David Galeano Olivera; ha Kuatia Omohendáva Polítika Oñemoinge hag̃ua TIC Paraguái Rekombo’épe3, omoherakuãmbyre karaiñeꞌẽ ha guaraníme Tekomboꞌe ha Tembikuaa Motenondeha (TAM). Upe te-nondeguáva ogueromanduꞌa guarani ñeꞌẽ ojegueroikeha Ñanduti-pe, upéicha avei mamópa oñepaꞌã ha mbaꞌéichapa ikatu oñesẽ upégui, ha mbaꞌéichapa oĩ ha oñemopyrenda guarani Ñanduti Guasúpe. Upe mokõiha katu oñeꞌẽ mbaꞌéichapa ojegueroike ha okakuaa guarani ko pojoapy pyahu ryepýpe.TAM-pegua kuatia ojegueromanduꞌáva, koꞌýte guaranimeguáva, haꞌehína ñeꞌẽtee ha ñeꞌẽ ykua ndetuichapa-jepéva TIC ryepýpe.

Ojepysove rekávo marandueta oñemonoꞌõva, oñeg̃̃uahẽ umi tapicha arandu omoñeꞌẽasavaꞌekue infor-mática ha ñanduti rehegua rendaitépe4. Oñeg̃uahẽ rupi hendapekuéra, ojehechakuaa oĩha heta tembia-po porãporã ojeguerokakuaapyrémava, ha iporãitevaꞌerã oñembaꞌapo hesekuéra5. Ojeporuꞌypy hag̃ua guarani ñandutípe, heñói tapichakuéra ombaꞌapóvagui ijehegui; haꞌetépengo koꞌã ary ohasaramóvape oĩ heta temimoĩmby Estado pegua, ha avei mboꞌehavusu ombaꞌapóva ko tape guasuete rehe. Añetehá-pe iporã ko mbaꞌe ha tekotevẽ ojehecharamo, ojehechauka rehe Estado ha umi mboꞌehao ojepyꞌapy ha omongakuaaveseha ñeꞌẽ rekove, mbaꞌe ndojehecháivami ymave.

1 Oñemog̃uahẽvaꞌekue 10° Congreso Nacional de Lengua y Cultura Guaraní de 2008, organizado por el Ateneo de Lengua y Cultura Guaraní.

2 https://dgaleanolivera.wordpress.com/la-lengua-guarani-o-avanee-en-internet/3 Ministerio de Educación y Cultura, 2010. 4 Oñeñomongeta koꞌã tapicha arandu ndive: Dr. David Galeano Olivera, Lic. Mirta Martínez, Dra. Zulma Trinidad

Zarza, Lic. Abelardo Ayala, Lic. Matías Medina, Lic. Cristian Ojeda, Dr. Carlos Ferreira Quiñónez, Dr. José Maria Rodrigues ha Lic. Mario Bogado.

5 Tekotevẽne ojekuaauka Ekipoyguakuéra avei oike hague opavave nunga umi tembiapópe oñeñeꞌẽha ha oñehesaꞌỹjóva ko jeporakapýpe.

6

1. Jeporekapyrã rapykuere

Jeporekapyrã hérava: “Oñembyatýta guarani ñeꞌẽndy oῖhaguéicha ha oñemoheñóita ñeꞌẽpyahu oje-porúva informática ha ñanduti-pe”, haꞌehína tembiapo ndetuicháva guarani ñeꞌẽme g̃uarã. Ko ñeꞌẽ oje-porúvami heta hendárupi América ryepýpe yma ymaite guive; koꞌag̃aite peve, heta tetãme oĩ gueteri 10.000.000 kyrýu tapicha oñomongetáva ipype. Heñoiꞌypy guive Paraguái retã, hetaiterei tapicha oiko ha oikove ko ñeꞌẽme añónte. Estado guive ojehechagi ha noñeñangarekói rehe hese, haꞌe ndaꞌijái heta hendápe, koꞌýte oñeñeꞌẽtaramo ciencia ha mbaꞌepyahukuéra rehe.

Ág̃akatu ndaꞌareite guive, tetãyguakuéra apytégui heñói tembiaporã ojeporumeme, ojeporuporã ha oñembopyahupotávo ko ñeꞌẽ. Paraguáipe, ojeguereko ichupe tetã ñeꞌẽramo 1967 guive ha tetã ñeꞌẽteé-ramo 1992 guive; kóva ojehupyty oĩ rupi heta tapicha omoherakuã ha oipysyrõva. Ojepytasojoja rupi tetãyguarakuéra ha Estado, ojehupyty avei upe Léi Ñeꞌẽnguéra rehegua 2010-pe; kóva ko léi omoheñói umi temimoĩmby ombaꞌapovaꞌerã ojeporumeme ha oñembohekoporã hag̃ua.

Paraguáipe ndaipóri gueteri mbaꞌeve guasu tembiapokue oñemoherakuãva kóva ko mbaꞌe rehegua. Ndahetái rupi tembiapokue hesegua, oñembojetuꞌu avei Tembiapo. Hákatu, ojehapykuererekakuévo arandueta ojehaipyre, ojejuhumimi marandu ha kuatia oipytyvõva ojeguerokakuaa hag̃ua ko tembia-porã; umi tenda niko hína: Avañeꞌẽ Ñanduti Guasúpe – El guaraní en Internet1, Manuel F. Fernán-dez ohaipyre; La Lengua Guaraní o Avañeꞌẽ, en internet2, ohaipyre ñeꞌẽkuaahára paraguái David Galeano Olivera; ha Kuatia Omohendáva Polítika Oñemoinge hag̃ua TIC Paraguái Rekombo’épe3, omoherakuãmbyre karaiñeꞌẽ ha guaraníme Tekomboꞌe ha Tembikuaa Motenondeha (TAM). Upe te-nondeguáva ogueromanduꞌa guarani ñeꞌẽ ojegueroikeha Ñanduti-pe, upéicha avei mamópa oñepaꞌã ha mbaꞌéichapa ikatu oñesẽ upégui, ha mbaꞌéichapa oĩ ha oñemopyrenda guarani Ñanduti Guasúpe. Upe mokõiha katu oñeꞌẽ mbaꞌéichapa ojegueroike ha okakuaa guarani ko pojoapy pyahu ryepýpe.TAM-pegua kuatia ojegueromanduꞌáva, koꞌýte guaranimeguáva, haꞌehína ñeꞌẽtee ha ñeꞌẽ ykua ndetuichapa-jepéva TIC ryepýpe.

Ojepysove rekávo marandueta oñemonoꞌõva, oñeg̃̃uahẽ umi tapicha arandu omoñeꞌẽasavaꞌekue infor-mática ha ñanduti rehegua rendaitépe4. Oñeg̃uahẽ rupi hendapekuéra, ojehechakuaa oĩha heta tembia-po porãporã ojeguerokakuaapyrémava, ha iporãitevaꞌerã oñembaꞌapo hesekuéra5. Ojeporuꞌypy hag̃ua guarani ñandutípe, heñói tapichakuéra ombaꞌapóvagui ijehegui; haꞌetépengo koꞌã ary ohasaramóvape oĩ heta temimoĩmby Estado pegua, ha avei mboꞌehavusu ombaꞌapóva ko tape guasuete rehe. Añetehá-pe iporã ko mbaꞌe ha tekotevẽ ojehecharamo, ojehechauka rehe Estado ha umi mboꞌehao ojepyꞌapy ha omongakuaaveseha ñeꞌẽ rekove, mbaꞌe ndojehecháivami ymave.

1 Oñemog̃uahẽvaꞌekue 10° Congreso Nacional de Lengua y Cultura Guaraní de 2008, organizado por el Ateneo de Lengua y Cultura Guaraní.

2 https://dgaleanolivera.wordpress.com/la-lengua-guarani-o-avanee-en-internet/3 Ministerio de Educación y Cultura, 2010. 4 Oñeñomongeta koꞌã tapicha arandu ndive: Dr. David Galeano Olivera, Lic. Mirta Martínez, Dra. Zulma Trinidad

Zarza, Lic. Abelardo Ayala, Lic. Matías Medina, Lic. Cristian Ojeda, Dr. Carlos Ferreira Quiñónez, Dr. José Maria Rodrigues ha Lic. Mario Bogado.

5 Tekotevẽne ojekuaauka Ekipoyguakuéra avei oike hague opavave nunga umi tembiapópe oñeñeꞌẽha ha oñehesaꞌỹjóva ko jeporakapýpe.

7

1.1. Tembiaporãita oguerokakuaáva guarani retepy

Heta tembiapokue niko oñemboguata ojejúvo Estado ha tetãyguakuéra apyte guive oñemongakuaave potávo guarani ñeꞌẽ retepy. Koꞌápe oñehakãꞌiꞌóta po umíva apytégui.

1.1.1. Tembiaporã AVAKOTEPA

Tembiaporã AVAKOTEPA6 (Avañeꞌẽ Koꞌag̃agua Ojeporuháicha Tetã Paraguáipe) oñepyrũ 2008-pe, ha omotenonde Dr. José María Rodrigues. Ojegueroguata oipytyvõ rupi Universidad Católica Nuestra Señora de la Asunción, Brasil Embajada ha ambueve temimoĩmby tetãygua ha pytayguáva.

Kóva oñemopyrenda omonoꞌõvo guarani ñeꞌẽ retepy ojeporúva oñeñemongetakuévo ha ojehaikuévo Paraguáipe ha ikatuvaꞌerãichagua oipytyvõ umi máva ojeporekávape ñeꞌẽpykuaa rehegua, ha ikatúva oikuaaukave, tuichaháicha, heta mbaꞌe guarani rekotee rehegua. Ñepyrũrã hiꞌãite oñekuaveꞌẽ tapichaꞌa-ty oñemoarandúvape peteĩ pojoapy pyahu ikatúva ojeporu ñanduti rupive. Ko tembiaporãme hiꞌãite oñeikuaveꞌẽ marandu oñeñemoaranduvévo guarani ñeꞌẽꞌysaja, ñeꞌẽjoaju ha ñeꞌẽrapo. Oñemboty 2012-pe, ha upéicharamo jepe hapykuereporãheta tembikuaa háicha.

1.1.2. Tembiaporã AKA

Tembiaporã AKA (Avañeꞌẽ Kuaareka Aty) oñepyrũ 2010-pe ha ohorei hese koꞌag̃aite peve. Hiꞌarapáy Ateneo de Lengua y Cultura Guaraní ryepýpe. Ko tembiaporã guasuete ojeporeka ñeꞌẽtee guaranime-gua rehe. Ojeguerokakuaáva rape rehe ojegueromanduꞌakuaa kuatiahaipyre hérava AKAñeꞌẽ, ipype oñemyasãi ojejapóva oúvo tembiaporãháicha. AKA niko omotenondepa Dr. Carlos Ferreira Quiñóñez, Ateneo de Lengua y Cultura Guaraní ha Guarani Ñeꞌẽ Rerekuapavẽ-ygua. Haꞌetevoi ohechaukavaꞌekue osẽhaguéicha hembiapokuerakue ojejaporamoguare upe Seminario Internacional Ñeꞌẽasa, Ñeꞌẽtee-kuaa ha ñeꞌẽnguéra ojeapoꞌivéva rehegua hérava Jaguerojera ñane ñeꞌẽ Guarani, ku jasypoapy 2016 ramoguare.

1.1.3. Tembiaporã GUAPAKORE

2014 guive, Paraguái Ñeꞌẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) oguerokakuaañepyrũ tembiaporã hérava GUA-PAKORE7 (Guarani Paraguái Koꞌág̃a Ojeporúva Retepy). Karaiñeꞌẽme héra Corpus de Referencia del Guaraní Paraguayo Actual (COREGUAPA). Kóva ko tembiaporã, jaꞌeporãsérérõ, ombojoapy upe te- mbiaporã hérava AVAKOTEPA, ojekuaahápype marandueta oñemonoꞌõmbyrémava oñembohasapaite PÑS-pe ojeporu hag̃ua ko tembiaporã ryepýpe. GUAPAKORE hína pojoapy guasu koꞌag̃agua tui-chaiterei mbaꞌéva guarani ñeꞌẽ retepýpe g̃uarã; umi máva ojeporekáva ikatúta ojuhu ipype ñeꞌẽteei-ta ha ñeꞌẽndy ojeporúva. Umi ñeꞌẽ ha ñeꞌẽaty oñekuaveꞌẽ hendapete, oñemohesakãvo mbaꞌeichaité-pa ojeporu, tahaꞌe aranduka, kuatiahaipyre térã ambue hendáicha, koꞌãva oñemohesakãmbavoi. Ko maranduryru ikatuhápe oñembaꞌeporandu oĩma maymave tapicha oñemoarandúva pópe, ojeporekave hag̃ua guarani paraguájo retepy koꞌag̃agua rehe.

6 http://avakotepa.blogspot.com/2008/08/proyecto-avakotepa-coracon-corpus-de.html7 http://corpus.spl.gov.py/grn/busquedas/

8

1.1.4. Aplicación atýra ñemoguarani. Tembiaporã OPEN OFFICE

Peteĩ tembiapo guasu ikatúva ojeguerohory haꞌehína Tembiaporã OPEN OFFICE guaraníme, jepe oñe-moñepyrũ ha noñemohuꞌãi. Kóva omoñepyrũ 2009-pe peteĩ tapichaꞌaty ombaꞌapovaꞌekue oúvo Sof-tware Libre rehe, hikuái ombaꞌapo omandavakuéra uperõguaréva ndive, omoheñoisemoꞌãvaꞌekue avei peteĩ Plan Maestro TIC Paraguay. Umi tapicha upéramo ojokupyty Fundación Yvy Marãeꞌỹ guakuéra ndive. Oñemboja ha ojokupytýma katu avei upéramo heta tapicha katupyry iñarandúva informátia-pe Universidad Tecnológica Intercontinental (UTIC)-gua. Oñombyaty heta temimoĩmby ha oñemoheñói tapichaꞌaty peteĩ ombaꞌapótava ko ojejaposéva rehe. Oñemoheñói avei upéramo peteĩ ñeꞌẽasahára aty oipytyvõ ha ombaꞌapótava ikyreꞌỹguireínte.

Upéva upe Tembiaporã ndaiꞌijojahái, upéramo ndaipóri rehe gueteri omoñeꞌẽasáva guaraníme mbaꞌe-veichagua aplicación. Heta Jasy oñembaꞌapo rire, oñemoguarani peteĩ 10%, ñeꞌẽita apytégui. Upéva ndaikatúi ojegueroguata ndaꞌipyrendaporãi rupi tapichaꞌaty ha ndaꞌivirúi rehe ohupyty hag̃ua pojoap-yeta oikotevẽva.

Kóva ko tembiapo rehe ae, ojehechakuaa tekotevẽha oñemombarete peteĩ tapichaꞌaty oĩhápe iñarandú-va informática ha ñeꞌẽme, jápoke ijetuꞌu ojeguerokakuaávo peichagua tembiaporã peteĩ ñeꞌẽ noñemo-pyrendaporãivape gueter i.

1.1.5 Tembiaporã ojegueroguatavaꞌekue tetã ambuépe. Linguamón rembihasakue – Ñeꞌẽngué-ra Róga

Linguamón –Ñeꞌẽnguéra Róga niko haꞌevaꞌekue peteῖ Atyguasu omoheñóiva 2005-pe Generalitat Ka-taluñaygua, Centro UNESCO Kataluñaygua ha Fundación Forum Universal de las Culturas del Ayun-tamiento Barcelona-ygua. Ko atyguasu rembiapo oñemohenda mbohay tapeguasu rupive: ñeꞌẽita ha tekoaty, ñeꞌẽita ha servicio especializado, ha ñeꞌẽita ha tetã ambuekuéra ndive jejokupyty. Kóva niko ogueroguata mbohapy tembiaporã: Portal Linguamón-Casa de las Lenguas, Linguamón Audiovisual, ha Mapas Vivos.

Tembiaporã tuichavéva koꞌaguiguare niko haꞌehína upe Proyecto Portal Audiovisual, internet rehe-gua komunida peteῖha heñóiva ombaꞌapóvo ñeꞌẽnguéra ha tapicha iporuharakuéra rehe. Ambue hen-daguivo, Linguamón Audiovisual oipytyvõ oñemoherakuã hag̃ua kontenidokuéra opaichagua ñeꞌẽme, ha oñembopojoapy poruharakuérape omoñeꞌẽasa hag̃ua, avei doblaje ha subtitulación-rã umi taꞌãnga oñesãingóvape hese.

Haimete ojepyso pokõi ary ko tembiapo ha upéramo g̃uarã oñemoñeꞌẽasa 21 ñeꞌẽme 6.000 potaite fícha, tahaꞌe ñeꞌẽ oikovéva ha omanóva rehegua. Ko América pegua ñeꞌẽ katu peteῖeténte vaꞌekue oje-poru ojefichaꞌapóvo ha upevahína guarani. Upe software ojeporuvaꞌekue oñemoñeꞌẽasa hag̃ua haꞌehí-na SDLX TRADOS. 50 ñeꞌẽasahára oikevaꞌekue tembiaporã guasúpe oñembokatupyryraẽ oiporukuaa hag̃ua ko sistema. Guarani ñeꞌẽ rehe oñeñeꞌẽtaramo katu, oñeñeꞌẽmbohasa aja pukukue oñemboka-tupyryvaꞌekue ohóvo ko ñeꞌẽme umi mbaꞌapohára Generalitat de Cataluña-yguakuérape. Mboꞌehára Cristian Ojeda akue upe omoñeꞌẽasáva guaraníme, ha upéicha avei haꞌe omyatyrõ ha omohenda ohóvo datokuéra rendápe umi fícha.

Ko tembiaporã oipytyvõkakuaa añetévaꞌekue guarani ñeꞌẽ okakuaavévo, ojegueroike rehe akue umi 21 ñeꞌẽ ojeporavovaꞌekue apytépe oñembohasa ha ojehupi hag̃ua ñandutivusúpe umi tembiporueta ojegueromanduꞌavaꞌekue.

1.2. Guarani jegueroike ko mbaꞌe oñeñemoaranduhápe

Oĩ rupi ombaꞌapóva ijeheguiete, Paraguái ha tetã ambuépe heñói tembiaporã guasuguasu, ha hese-kuéra ae ikatu ojeguerokakuaa guarani ñeꞌẽ tekove koꞌag̃aguápe, koꞌýte oñeñeꞌẽtaramo Informática ha

8

1.1.4. Aplicación atýra ñemoguarani. Tembiaporã OPEN OFFICE

Peteĩ tembiapo guasu ikatúva ojeguerohory haꞌehína Tembiaporã OPEN OFFICE guaraníme, jepe oñe-moñepyrũ ha noñemohuꞌãi. Kóva omoñepyrũ 2009-pe peteĩ tapichaꞌaty ombaꞌapovaꞌekue oúvo Sof-tware Libre rehe, hikuái ombaꞌapo omandavakuéra uperõguaréva ndive, omoheñoisemoꞌãvaꞌekue avei peteĩ Plan Maestro TIC Paraguay. Umi tapicha upéramo ojokupyty Fundación Yvy Marãeꞌỹ guakuéra ndive. Oñemboja ha ojokupytýma katu avei upéramo heta tapicha katupyry iñarandúva informátia-pe Universidad Tecnológica Intercontinental (UTIC)-gua. Oñombyaty heta temimoĩmby ha oñemoheñói tapichaꞌaty peteĩ ombaꞌapótava ko ojejaposéva rehe. Oñemoheñói avei upéramo peteĩ ñeꞌẽasahára aty oipytyvõ ha ombaꞌapótava ikyreꞌỹguireínte.

Upéva upe Tembiaporã ndaiꞌijojahái, upéramo ndaipóri rehe gueteri omoñeꞌẽasáva guaraníme mbaꞌe-veichagua aplicación. Heta Jasy oñembaꞌapo rire, oñemoguarani peteĩ 10%, ñeꞌẽita apytégui. Upéva ndaikatúi ojegueroguata ndaꞌipyrendaporãi rupi tapichaꞌaty ha ndaꞌivirúi rehe ohupyty hag̃ua pojoap-yeta oikotevẽva.

Kóva ko tembiapo rehe ae, ojehechakuaa tekotevẽha oñemombarete peteĩ tapichaꞌaty oĩhápe iñarandú-va informática ha ñeꞌẽme, jápoke ijetuꞌu ojeguerokakuaávo peichagua tembiaporã peteĩ ñeꞌẽ noñemo-pyrendaporãivape gueter i.

1.1.5 Tembiaporã ojegueroguatavaꞌekue tetã ambuépe. Linguamón rembihasakue – Ñeꞌẽngué-ra Róga

Linguamón –Ñeꞌẽnguéra Róga niko haꞌevaꞌekue peteῖ Atyguasu omoheñóiva 2005-pe Generalitat Ka-taluñaygua, Centro UNESCO Kataluñaygua ha Fundación Forum Universal de las Culturas del Ayun-tamiento Barcelona-ygua. Ko atyguasu rembiapo oñemohenda mbohay tapeguasu rupive: ñeꞌẽita ha tekoaty, ñeꞌẽita ha servicio especializado, ha ñeꞌẽita ha tetã ambuekuéra ndive jejokupyty. Kóva niko ogueroguata mbohapy tembiaporã: Portal Linguamón-Casa de las Lenguas, Linguamón Audiovisual, ha Mapas Vivos.

Tembiaporã tuichavéva koꞌaguiguare niko haꞌehína upe Proyecto Portal Audiovisual, internet rehe-gua komunida peteῖha heñóiva ombaꞌapóvo ñeꞌẽnguéra ha tapicha iporuharakuéra rehe. Ambue hen-daguivo, Linguamón Audiovisual oipytyvõ oñemoherakuã hag̃ua kontenidokuéra opaichagua ñeꞌẽme, ha oñembopojoapy poruharakuérape omoñeꞌẽasa hag̃ua, avei doblaje ha subtitulación-rã umi taꞌãnga oñesãingóvape hese.

Haimete ojepyso pokõi ary ko tembiapo ha upéramo g̃uarã oñemoñeꞌẽasa 21 ñeꞌẽme 6.000 potaite fícha, tahaꞌe ñeꞌẽ oikovéva ha omanóva rehegua. Ko América pegua ñeꞌẽ katu peteῖeténte vaꞌekue oje-poru ojefichaꞌapóvo ha upevahína guarani. Upe software ojeporuvaꞌekue oñemoñeꞌẽasa hag̃ua haꞌehí-na SDLX TRADOS. 50 ñeꞌẽasahára oikevaꞌekue tembiaporã guasúpe oñembokatupyryraẽ oiporukuaa hag̃ua ko sistema. Guarani ñeꞌẽ rehe oñeñeꞌẽtaramo katu, oñeñeꞌẽmbohasa aja pukukue oñemboka-tupyryvaꞌekue ohóvo ko ñeꞌẽme umi mbaꞌapohára Generalitat de Cataluña-yguakuérape. Mboꞌehára Cristian Ojeda akue upe omoñeꞌẽasáva guaraníme, ha upéicha avei haꞌe omyatyrõ ha omohenda ohóvo datokuéra rendápe umi fícha.

Ko tembiaporã oipytyvõkakuaa añetévaꞌekue guarani ñeꞌẽ okakuaavévo, ojegueroike rehe akue umi 21 ñeꞌẽ ojeporavovaꞌekue apytépe oñembohasa ha ojehupi hag̃ua ñandutivusúpe umi tembiporueta ojegueromanduꞌavaꞌekue.

1.2. Guarani jegueroike ko mbaꞌe oñeñemoaranduhápe

Oĩ rupi ombaꞌapóva ijeheguiete, Paraguái ha tetã ambuépe heñói tembiaporã guasuguasu, ha hese-kuéra ae ikatu ojeguerokakuaa guarani ñeꞌẽ tekove koꞌag̃aguápe, koꞌýte oñeñeꞌẽtaramo Informática ha

9

Ñanduti rehe. Saꞌary XX opakuetévoma, oikeñepyrũ kangymi ko pojoapy tuichaite mbaꞌéva ryepýpe. Tenonderã heñói heta ñanduti korapy oñemoherakuã hag̃ua marandu guaraníme ha guarani rehegua; upéi oñemoheñoive ambue fuénte oipytyvõvaꞌekue ojeguerokakuaa rekávo ko ñeꞌẽ.

1.2.1. Ñanduti rendakuéra

Mávapa oimoꞌãta, ñanduti rogue peteĩha heñoihague tetã ambuépe, Alemania-pe, 1995 javéramo. Kóva haꞌehína Dr. Wolf Lusting rembiapokue, mboꞌehára Mboꞌehaovusu de Mainz-peguápe, ha ombohéra Guarani Ñanduti Rogue8. Ko togue ojejapo irundy ñeꞌẽme: guarani, karaiñeꞌẽ, alemán ha portugués-pe. Oĩhaguéicha pojojapy oñemoguarani ha oñemoĩmbaite avei umi ambue ñeꞌẽme. Omyapesã avei ma-randu porãporã guarani ñeꞌẽ ha rekotee rehegua, ha avei paraguái rekotee rehegua; avei omoheñói peteĩ ñeꞌẽndy heta ñeꞌẽme. Memete nunga marandu ha jehaipyre oñemyasãiva oĩ karaiñeꞌẽ, alemán ha por-tugués-pe; mbovymi oĩ guaraníme. Ko togue niko añetehápe ikatu ojeꞌe hese haꞌeha guarani rehegua, ha ndahaꞌéi guaranimegua.

Ambue arýpe, 1996-pe, heñói Guarani Raity9 peteĩ tapicha paraguái pógui, ohekomboꞌevaꞌekue gua-rani ñeꞌẽ Alemania-pe: haꞌehína Mboꞌehára Mario Bogado. Ko ñanduti iñeꞌẽ irundy, omyasãi marandu guarani, karaiñeꞌẽ, inglés ha alemán-pe. Omyasãi heta mbaꞌe guarani rehegua ha guaraníme, ha já-makatu jehaipyre paraguái reko rehegua.

Kóva haꞌe upe ñanduti ypykue heñoivaꞌekue Paraguáipe oñemoherakuã hag̃ua guarani, ha oiporúva ko ayvu karaiñeꞌẽ yke rehe hovaꞌape rehe. Upeive, ko ñanduti ombaꞌapokakuaavéma; koꞌag̃aitéramo oporohekomboꞌe, omoñeꞌẽasa ha ohepymeꞌẽ aranduka, guarani rehegua memete.

2001-pe, Ateneo de Lengua y Cultura Guaraní, temimoĩmby omoherakuã guasuvéva guarani ñeꞌẽ ko tetãme, omoheñói iñanduti teerã10. Ko korapy rupive, Temimoĩmby oikuaauka mbaꞌéichapa oheko- mboꞌe ha omoherakuã guarani ñeꞌẽ.

Jasypokõi 2002-pe, Mboꞌehára Manuel Fernández omoheñói Guarani Renda11. Kóva haꞌevaꞌekue togue peteĩha osẽva mokõi ñeꞌẽme, heꞌiséva guarani-karaiñeꞌẽme. Ojehecharamokuaavéva ko togue rehe niko haꞌehína opaite mbaꞌe oñemoherakuãva iñeꞌẽkõi katuete, osẽ guarani ha karaiñeꞌẽme. Upei-ve, 2005-pe, Mboꞌehára Jorge Ramón Gómez oikuaauka La Lengua Guaraní12 Ytusãingo, Taragui, Argentina retãme. Ko toguépe ojejuhu marandu guarani rehegua, tahaꞌe purãngatu, ñeꞌẽysajakuaa, ñeꞌẽndy guarani-karaiñeꞌẽ ha ambueve marandu iporãitemíva guarani ñeꞌẽ ha reko rehegua.

2000 guive tenonde gotyore, heñói oúvo ñanduti rogue, blog ha heta ñeꞌẽveve oiporúva guarani tui-chaháicha térã michĩmimi. Opavavetévante oñemoheñói omoherakuã rekávo ko ayvu, ikatu hag̃uáicha ojeporu, ha ojejopy Paraguái Estado ndive ojeporumeme hag̃ua guarani opaite henda rupi ha opaite mbaꞌerã, ha oñemombaꞌeguasu potávo maymave tapicha ñeꞌẽ ypykue. Opavavetéva, tahaꞌe tuichahái-cha térã michĩháicha, oipytyvõjoaite osẽ hag̃ua Léi Ñeꞌẽnguéra rehegua pe 2010-pe. Koꞌág̃aramo g̃uarã, heta oĩ ndaiporivéimava térã noñembopyahuvéiva imarandu, katu hetaitekoe mbaꞌe porã ojeja ojehyvykói potávo Paraguái ñeꞌẽnguéra yvotyty.

8 http://www.guarani.de9 http://www.guarani-raity.com/html/guaraniraity.html10 www.ateneoguarani.edu.py.11 http://www.datamex.com.py/guarani/12 http://www.educar.org/Kunumi/

10

1.2.2. Ñeꞌẽveve rysýi

Koꞌápe ojehechauka marandu mbykymimi ñeꞌẽvevekuéra rysýi ombaꞌapo ha oikuaveꞌẽva rehegua heta mbaꞌe ikatu hag̃uáicha oñemoherakuã ko tetã ñeꞌẽ tee 90% rasa tapicha paraguái oiporúva. Umíva niko: Paraguái Ñeꞌẽ ha Guarani Ñeꞌẽ.

2006-pe, heñói ñeꞌẽveve rysýi hérava Paraguái Ñeꞌẽ. Kóva omoheñoivaꞌekue ñeꞌẽ mokyreꞌỹhára Cata-luña-ygua Joan Moles ha Fundación Yvy Marãeꞌỹ guakuéra, jaꞌeporãséramo, mboꞌehára Perla Álvarez. Ko tysýipe ojegueroike ohóvo tapicha ha temimoĩmby paraguaigua ha tetã ambuegua omoherakuãva guarani ñeꞌẽ. Upéva upe tysýi niko vokoikemírõ g̃uarã ombyaty ijehe hetaiterei tapicha omoherakuã-vape guarani ñeꞌẽ, tahaꞌe tetãygua ha pytayguáva. Ko tysýi guasu, imaranduheta ha iporã añete rupi, haꞌe peteĩ pojoapy ndetuichapajepéva osẽ hag̃ua upe Léi Ñeꞌẽnguéra rehegua. Ipype ojoaju heta te-mimoĩmby ko retãmegua ha pytayguáva; ha hese ae mokõi ñeꞌẽme –guarani-karaiñeꞌẽ- ojererahauka jehaipyre atýrare temimoĩmby Paraguái peguápe, Estado pegua ha ipyguaꞌỹvape, ojejokuái heta avei tetã ambue rupi ojejopy ha ojejerure rekávo toñeñangarekomi hekopete Paraguái ñeꞌẽ tee rehe.

2008-pe, oñemoheñói ambue ñeꞌẽveve rysýi, ha upéva héra Grupo Google Guarani Ñeꞌẽ, kóva osẽ Ateneo de Lengua y Cultura Guaraní13 rupive. Ko tysýipe oĩ heta tapicha ko arapy jepysokuegua, ha oguereko marandurenda guarani rehegua neporãmbajepéva. Ko aty avei ombaꞌapokyreꞌỹ oñemohe-rakuãmbotávo oipaite mbaꞌe ojapoporãtava Paraguái ñeꞌẽ tee rehe; ha upéicha ombaꞌapo koꞌag̃aite peve.

1.2.3. Blog, ñanduti rogue ha aty ñomongeta vevépe

2001-me, guarani oike momaranduhakuérape oñemoheñóivo ABC Color Marandu Rogue. Ko po-joapy kakuaaite heñói 10 jasyrundy 2001-me, jahechápa noporomomarandu mbykymíri guaraníme 30 marandu rupive opaite árape; umíva kuápe oikuaauka mbykyháicha upe kuatiahaipyre remiandu opa aragua. Mboꞌehára Mirta Martínez omotenonde upe tembiapo kakuaaite. Iporã avei ojegueru ma- nduꞌápe ko kuatiahaipyre omoñepyrrũ hague jasypakõi 1993-pe guarani rogue, ABC Kuatiahaipyrépe; upéichante avei omoheñói 1994-pe Página Escolar ha ABC Estudianti oporomboꞌéva guarani ñeꞌẽ.

Heta blog ha togue oñemoheñói umi 2000 rire; umíva apytépe ojejuhu Ñane Ñeꞌẽ Guarani, momara- nduhára Felipe Méndez, tapicha aranduete imitã rehe ojehekúivaꞌe. Ko blog omoherakuã guaraníme marandueta neporãporãva. Upéicha avei, heñói ohóvo ambue blog oñemoherakuã hag̃ua ñeꞌẽ, tembie-charãramo oime omoheñovaꞌekue 2011-pe Martín García Silvero.

Ñomongeta vevépe ryepýpe, koꞌýte Facebook-pe, ojejuhu heta aty oporohekomboꞌe, oiporu ha omom-baꞌeguasúva guarani. Umi mokõi tuichavéva haꞌehína; MEC ANIVE REMBOYKE GUARANI14, kóva omoheñoivaꞌekue Ateneo de Lengua y Cultura Guaraní, ku oñemboykeramoguare Guarani Ñeꞌẽ Mbo-hapyha Mboꞌesyrýgui, Educación Media-pe, umi ary ohasavaꞌekuépe. Kóva ryepýpe oĩ 21.000 rasa tapicha. Ambuéva haꞌehína peteĩ Aty oñembotypyre ha héra GUARANI ANGIRŨ 15, heñói 2011-pe, ha koꞌag̃aitéramo oguereko 13.000 rasa tapicha. Kóva oñemoheñói Fundación Yvy Marãeꞌỹ ryepy guive, jahechápa ojeporumeme guarani ñeꞌẽ. Hese ae oñepepirũ ipypeguakuérape ohai hag̃ua guaraníme, ha upekuévo omokyreꞌỹ avei opavavépe toñemoarandumi, toikuaapyhy ha toiporu ko ñeꞌẽ mamo oimehá-pe ha opaite ára, ha toikuaauka avei mitãnguéra opuꞌãramovakuérape.

13 http://groups.google.com.py/group/guarani-nee14 https://www.facebook.com/groups/132108773546140/15 https://www.facebook.com/groups/152089094877556/

10

1.2.2. Ñeꞌẽveve rysýi

Koꞌápe ojehechauka marandu mbykymimi ñeꞌẽvevekuéra rysýi ombaꞌapo ha oikuaveꞌẽva rehegua heta mbaꞌe ikatu hag̃uáicha oñemoherakuã ko tetã ñeꞌẽ tee 90% rasa tapicha paraguái oiporúva. Umíva niko: Paraguái Ñeꞌẽ ha Guarani Ñeꞌẽ.

2006-pe, heñói ñeꞌẽveve rysýi hérava Paraguái Ñeꞌẽ. Kóva omoheñoivaꞌekue ñeꞌẽ mokyreꞌỹhára Cata-luña-ygua Joan Moles ha Fundación Yvy Marãeꞌỹ guakuéra, jaꞌeporãséramo, mboꞌehára Perla Álvarez. Ko tysýipe ojegueroike ohóvo tapicha ha temimoĩmby paraguaigua ha tetã ambuegua omoherakuãva guarani ñeꞌẽ. Upéva upe tysýi niko vokoikemírõ g̃uarã ombyaty ijehe hetaiterei tapicha omoherakuã-vape guarani ñeꞌẽ, tahaꞌe tetãygua ha pytayguáva. Ko tysýi guasu, imaranduheta ha iporã añete rupi, haꞌe peteĩ pojoapy ndetuichapajepéva osẽ hag̃ua upe Léi Ñeꞌẽnguéra rehegua. Ipype ojoaju heta te-mimoĩmby ko retãmegua ha pytayguáva; ha hese ae mokõi ñeꞌẽme –guarani-karaiñeꞌẽ- ojererahauka jehaipyre atýrare temimoĩmby Paraguái peguápe, Estado pegua ha ipyguaꞌỹvape, ojejokuái heta avei tetã ambue rupi ojejopy ha ojejerure rekávo toñeñangarekomi hekopete Paraguái ñeꞌẽ tee rehe.

2008-pe, oñemoheñói ambue ñeꞌẽveve rysýi, ha upéva héra Grupo Google Guarani Ñeꞌẽ, kóva osẽ Ateneo de Lengua y Cultura Guaraní13 rupive. Ko tysýipe oĩ heta tapicha ko arapy jepysokuegua, ha oguereko marandurenda guarani rehegua neporãmbajepéva. Ko aty avei ombaꞌapokyreꞌỹ oñemohe-rakuãmbotávo oipaite mbaꞌe ojapoporãtava Paraguái ñeꞌẽ tee rehe; ha upéicha ombaꞌapo koꞌag̃aite peve.

1.2.3. Blog, ñanduti rogue ha aty ñomongeta vevépe

2001-me, guarani oike momaranduhakuérape oñemoheñóivo ABC Color Marandu Rogue. Ko po-joapy kakuaaite heñói 10 jasyrundy 2001-me, jahechápa noporomomarandu mbykymíri guaraníme 30 marandu rupive opaite árape; umíva kuápe oikuaauka mbykyháicha upe kuatiahaipyre remiandu opa aragua. Mboꞌehára Mirta Martínez omotenonde upe tembiapo kakuaaite. Iporã avei ojegueru ma- nduꞌápe ko kuatiahaipyre omoñepyrrũ hague jasypakõi 1993-pe guarani rogue, ABC Kuatiahaipyrépe; upéichante avei omoheñói 1994-pe Página Escolar ha ABC Estudianti oporomboꞌéva guarani ñeꞌẽ.

Heta blog ha togue oñemoheñói umi 2000 rire; umíva apytépe ojejuhu Ñane Ñeꞌẽ Guarani, momara- nduhára Felipe Méndez, tapicha aranduete imitã rehe ojehekúivaꞌe. Ko blog omoherakuã guaraníme marandueta neporãporãva. Upéicha avei, heñói ohóvo ambue blog oñemoherakuã hag̃ua ñeꞌẽ, tembie-charãramo oime omoheñovaꞌekue 2011-pe Martín García Silvero.

Ñomongeta vevépe ryepýpe, koꞌýte Facebook-pe, ojejuhu heta aty oporohekomboꞌe, oiporu ha omom-baꞌeguasúva guarani. Umi mokõi tuichavéva haꞌehína; MEC ANIVE REMBOYKE GUARANI14, kóva omoheñoivaꞌekue Ateneo de Lengua y Cultura Guaraní, ku oñemboykeramoguare Guarani Ñeꞌẽ Mbo-hapyha Mboꞌesyrýgui, Educación Media-pe, umi ary ohasavaꞌekuépe. Kóva ryepýpe oĩ 21.000 rasa tapicha. Ambuéva haꞌehína peteĩ Aty oñembotypyre ha héra GUARANI ANGIRŨ 15, heñói 2011-pe, ha koꞌag̃aitéramo oguereko 13.000 rasa tapicha. Kóva oñemoheñói Fundación Yvy Marãeꞌỹ ryepy guive, jahechápa ojeporumeme guarani ñeꞌẽ. Hese ae oñepepirũ ipypeguakuérape ohai hag̃ua guaraníme, ha upekuévo omokyreꞌỹ avei opavavépe toñemoarandumi, toikuaapyhy ha toiporu ko ñeꞌẽ mamo oimehá-pe ha opaite ára, ha toikuaauka avei mitãnguéra opuꞌãramovakuérape.

13 http://groups.google.com.py/group/guarani-nee14 https://www.facebook.com/groups/132108773546140/15 https://www.facebook.com/groups/152089094877556/

11

1.2.4. Guarani jeporu Estado remimoĩmbykuéra ñandutípe

Aremi guivéma, oĩmimi temimoĩmby tetãyguáva ogueroikéva oúvo guarani ñeꞌẽ hembiapópe ohai-kuévo, jepevéramo saꞌieterei ha imombyry gueteri heꞌívagui Ñeꞌẽnguéra rehegua Léi Py 4251/10. Koꞌá-g̃aramo g̃uarã motenondeha ha sãmbyhyha oĩmíva hérama mokõi ñeꞌẽme, guarani-karaiñeꞌẽme; upéi-cha avei Tetã Rekuái marca. Oñemoñeꞌẽasakuévo, Paraguái Ñeꞌẽnguéra Sãmbyhyha rehe ae, koꞌã téra ojehai guaraníme raẽvete ha upéi karaiñeꞌẽme, péva heꞌise ojejapoha upe heꞌíva Ñeꞌẽnguéra rehegua Léi kytaꞌi 3ha heꞌíva. Tetã Rekuái Róga oguereko iñanduti korapýpe marandu ojehaíva guaraníme, upéi-chante avei Tekomboꞌe ha Tembikuaa Motenondeha, Tekotee Sãmbyhyha, Tetã rembijokuái Sãmby-hyha, Paraguái Ñeꞌẽnguéra Sãmbyhyha ha ambuevéva. Oimeve avei ambue temimoĩmby, ijapytekuéra Instituto de Previsión Social, oporomomarandumimíva mokõive tetã ñeꞌẽ tee.

Oñembyapuꞌávo, ikatu ojeꞌe 20 ary ryepýpe guarani okakuaaporã ha ojepysotuichaiterei hague ñanduti ryepýpe. Jepe heta gueteri oikovaꞌerã ha ijetuꞌu opaite mbaꞌe, tuichaiterei mbaꞌe upe oñeñepyrũmare oi-pykúi ko tape rehe. Dr. David Galeano Olivera heꞌi16 ojehaívo jehekahápe upe ñeꞌẽ Guaraní (imuandu-he rehe) opoha upépe 25.600.000 marandu, ha ojehaívo Guarani (muanduheꞌỹ rehe) opoha 8.550.000 mbojoajuha. Oñeꞌẽvévo, heꞌi avei 365 ñanduti rogue oĩhápe jehaipyre guaranimegua.

2. Umi pojoapy oñehakãꞌiꞌóva ko tembiapópe rehegua

Oñembyaty hag̃ua guarani ñeꞌẽndy oĩhaguéicha ha oñemoheñói rekávo ñeꞌẽpyahu ojeporúva informá-tica ha ñandutípe, ojejeꞌykeko pokõi tenda rehe: Ñomongeta vevépe Facebook, kundahaha Aguaratata, marandu renda Vikipetã, hekaha Google, ha Guarani Renda, Paraguái Ñeꞌẽnguéra Sãmbyhyha ha Fun-dación Yvy Marãeꞌỹ ñanduti rogue. Ojeporavo koꞌã toguépe ojeporu rehe guarani ñeꞌẽ karaiñeꞌẽ ndive, ha ndahasýi rehe ojeike hag̃ua ipype. Péina koꞌápe peteĩteĩva rapykuere mbykymimi.

2.1. Ñomongeta vevépe Facebook

Ko ñanduti niko oñemoñeꞌẽasa omýi rupi tapicha ombaꞌapoꞌỹva Estado ryepýpe, kóva heñói peteĩ publicitaria-gui. Koꞌapeguakuéra oñemboja Paraguái Ñeꞌẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) rógape, oñomo- ngeta hikuái upe tapicha Omotenondepáva Ñeꞌẽnguéra Rapeꞌapo ndive, pe 2013 paha rupi, ha ojerure hikuái toñepytyvõmi ichupekuéra oñemoñeꞌẽasakuévo. Haꞌetépe niko ojapóraꞌe upéicha umi tapicha, upéva rehe aénte oñomongeta pumbyry rupive Ñeꞌẽnguéra Rapeꞌapo Omotenondepáva ha omoakã-mbáva Facebook ko arapýpe ha omoakãmbáva América Latina-pe, ha upéichape ombaꞌapoñepyrũ hi-kuái oñondive.

Heta ojejere rire, peteĩ empresa pumbyry rehegua Paraguaipegua ohepymeꞌẽ peteĩ ñeꞌẽasahára paraguai-guápe omoñeꞌẽasa hag̃ua. Oñemoñeꞌẽasa 5.000 ñeꞌẽnte, ha upéi oparei ko tembiaporã, ha PÑS-guakué-ra ndoikuaavéi mbaꞌeve. Heta Jasy riréma, tapicha peteĩ empresa Cataluña-ygua omoñeꞌẽasavavoi, oñemongeta peteĩ tapicha Fundación Yvy Marãeꞌỹ-gua ndive, ha ojerure toñepytyvõmímo ichupekué-ra. Ha péina kóvape ndaꞌijái rupi, ombohasa ambue ñeꞌẽasahárape ha ombaꞌapo oñondive upete guive koꞌag̃aite peve omoñeꞌẽasávo upe pojoapy guaraníme. Ko ñeꞌẽasa ohorei hese ha ndopamoꞌãi arakaꞌeve, ko ñomongeta veve oñembopyahu rupi koꞌẽrei rehe ha omoheñói rehe ohóvo ñeꞌẽtee pyahu. Koꞌág̃ara-

16 http://cafehistoria.ning.com/profiles/blogs/la-escritura-en-guarani.

12

mo g̃uarã poruharakuéra ikatúma ojevale umi menu guarani ñeꞌẽmeguáva rehe. Tapichakuéra oguero-guatáva ko jeporekapy, oiporu umi ñeꞌẽ ha ñeꞌẽtee oñemoñeꞌẽasavaꞌekue guaraníme jasypoapy 2016 peve. Ko tembijeporekapýpe ojeporu umi ñeꞌẽtee oñemopyrendámava upéva upe ára peve.

2.2. Kundahaha Aguaratata

Tembiaporã kundahaha ñembohasa guaraníme rehegua oñepyrũ 2013-pe. Umi omoñepyrũvaꞌekue haꞌe-hína Dr. David Galeano Olivera ha mboꞌekuaahára Alcides Javier Torres; pe tenondegua omoakãmba Ateneo de Lengua y Cultura Guaraní, ha upe mokõiha katu mboꞌehára Facultad de Politécnica, Univer-sidad Nacional de Asunción (UNA)-pegua. Ojeguerokakuaa rekávo tembiaporã, oike omoirũ Ateneo de Lengua y Cultura Guaraní ha Facultad de Politécnica UNA-peguápe, Paraguái Ñeꞌẽnguéra Sãm-byhyha (PÑS) ha Aguarata Paraguái. Ombaꞌapoteꞌẽ rupi hikuái oñondivepa, koꞌág̃a oĩma 46.000 ñeꞌẽ oñembohasapyre guaraníme inglés ha karaiñeꞌẽgui. Ñeꞌẽnguéra oñembohasáva apytépe oĩ ñeꞌẽreínteva ha ñeꞌẽteéva. Koꞌág̃aramo g̃uarã, poruharakuéra oguerekópa ipópe Aguaratata, ha upéva haꞌe Mozilla Firefox guaranimegua; kóva ikatu ojeporu oñemomarandurekávo upe ñeꞌẽ hetave tapicha oiporúvape ko Paraguáipe. Mboꞌekuaahára Alcides Javier Torres omoĩ umi Tapicha ogueroguatáva ko jeporekapy pópe marandurenda ijatypahápe ñeꞌẽ ha ñeꞌẽtee oĩhaguéicha.

2016-me, umi temimoῖmby ojegueromanduꞌamavaꞌekue yvateve ha Instituto Superior de Lenguas Uni-versidad Nacional de Asunción-pegua, omoñeꞌẽasa pojoapyeta Android celular-pe g̃uarã. Oñembaꞌapo rupi oñondivepa, oñemohuꞌãvaꞌekue upéva upe arýpe, haimete 6.500 ñeꞌẽ rupi oñemoguarani. Poru-harakuéra avei, ipumbyry popeguakuéra guive, koꞌag̃aramo g̃uarã ikatúma oiporu Aguaratata, omara- ndureka hag̃ua.

2.3. Marandurenda Vikipetã

2007-pe hiꞌarapáy Vikipetã guaraníme. Mokõi tapicha arandu, peteĩva oikuaapypukúva informática rehegua pojoapy, Lituania-ygua Sarunas Simkus, ha Dr. David Galeano Olivera, haihára ñeꞌẽkõi gua-rani-karaiñeꞌẽ ha ñeꞌẽasahára, ojoaju ha oñopytyvõ hikuái guarani rayhupápe ha upéichape oumi heñói Vikipetã17. Ko marandurenda rehe ae, oñemoherakuã upete guive koꞌag̃aite peve jehaipyre guarani-megua, tahaꞌe ñeꞌẽtekuaa, tembihasakue, ñeꞌẽporãhaipyre, tavarandu ha ambueve mbaꞌe ojogueraháva ñeꞌẽ ha tetã rehe. Ko marandurenda rehe ae, koꞌág̃aramo g̃uarã heta marandúma ojeguereko guaraníme, hese ae ikatu temimboꞌe ha jeporekahára oñemomarandu. Jasypoapy 2016-pe, 3.110-mavoi hogue gua-raníme, heꞌiháicha Dr. David Galeano.

2.4. Jehekaha Google

2004-pe heñói jehekaha Google18 guaraníme. Añetehápe upéramo ojapomavoi peteῖ ary oñepytrũha-gue ko tembiapo ha oñembohéra “Google in your lenguaje”, ha oguerokakuaa tapicha iñarandúva informática-pe ha oipyguaráva guarani ñeꞌẽ, karai mboꞌehára Manuel Fernández; upéicha haꞌe oiko ombopyahu upete guive irundy ary pukukue aja, oñemboty peve upe tembiaporã. Ojeikévo ko kora-pýpe, oñemoñeꞌẽta Google avañeꞌẽ, ha iguýpe heꞌi Google Jeheka”, ha heꞌive Añeñandu poꞌa reheve. Haꞌetépe niko ojegueroikéraꞌe ko jehekahápe guarani, haꞌe rehe peteĩ pojoapy ojekuaa ha ojeporue-

17 http://gn.wikipedia.org/wiki/Ape18 https://www.google.com/?hl=gn

12

mo g̃uarã poruharakuéra ikatúma ojevale umi menu guarani ñeꞌẽmeguáva rehe. Tapichakuéra oguero-guatáva ko jeporekapy, oiporu umi ñeꞌẽ ha ñeꞌẽtee oñemoñeꞌẽasavaꞌekue guaraníme jasypoapy 2016 peve. Ko tembijeporekapýpe ojeporu umi ñeꞌẽtee oñemopyrendámava upéva upe ára peve.

2.2. Kundahaha Aguaratata

Tembiaporã kundahaha ñembohasa guaraníme rehegua oñepyrũ 2013-pe. Umi omoñepyrũvaꞌekue haꞌe-hína Dr. David Galeano Olivera ha mboꞌekuaahára Alcides Javier Torres; pe tenondegua omoakãmba Ateneo de Lengua y Cultura Guaraní, ha upe mokõiha katu mboꞌehára Facultad de Politécnica, Univer-sidad Nacional de Asunción (UNA)-pegua. Ojeguerokakuaa rekávo tembiaporã, oike omoirũ Ateneo de Lengua y Cultura Guaraní ha Facultad de Politécnica UNA-peguápe, Paraguái Ñeꞌẽnguéra Sãm-byhyha (PÑS) ha Aguarata Paraguái. Ombaꞌapoteꞌẽ rupi hikuái oñondivepa, koꞌág̃a oĩma 46.000 ñeꞌẽ oñembohasapyre guaraníme inglés ha karaiñeꞌẽgui. Ñeꞌẽnguéra oñembohasáva apytépe oĩ ñeꞌẽreínteva ha ñeꞌẽteéva. Koꞌág̃aramo g̃uarã, poruharakuéra oguerekópa ipópe Aguaratata, ha upéva haꞌe Mozilla Firefox guaranimegua; kóva ikatu ojeporu oñemomarandurekávo upe ñeꞌẽ hetave tapicha oiporúvape ko Paraguáipe. Mboꞌekuaahára Alcides Javier Torres omoĩ umi Tapicha ogueroguatáva ko jeporekapy pópe marandurenda ijatypahápe ñeꞌẽ ha ñeꞌẽtee oĩhaguéicha.

2016-me, umi temimoῖmby ojegueromanduꞌamavaꞌekue yvateve ha Instituto Superior de Lenguas Uni-versidad Nacional de Asunción-pegua, omoñeꞌẽasa pojoapyeta Android celular-pe g̃uarã. Oñembaꞌapo rupi oñondivepa, oñemohuꞌãvaꞌekue upéva upe arýpe, haimete 6.500 ñeꞌẽ rupi oñemoguarani. Poru-harakuéra avei, ipumbyry popeguakuéra guive, koꞌag̃aramo g̃uarã ikatúma oiporu Aguaratata, omara- ndureka hag̃ua.

2.3. Marandurenda Vikipetã

2007-pe hiꞌarapáy Vikipetã guaraníme. Mokõi tapicha arandu, peteĩva oikuaapypukúva informática rehegua pojoapy, Lituania-ygua Sarunas Simkus, ha Dr. David Galeano Olivera, haihára ñeꞌẽkõi gua-rani-karaiñeꞌẽ ha ñeꞌẽasahára, ojoaju ha oñopytyvõ hikuái guarani rayhupápe ha upéichape oumi heñói Vikipetã17. Ko marandurenda rehe ae, oñemoherakuã upete guive koꞌag̃aite peve jehaipyre guarani-megua, tahaꞌe ñeꞌẽtekuaa, tembihasakue, ñeꞌẽporãhaipyre, tavarandu ha ambueve mbaꞌe ojogueraháva ñeꞌẽ ha tetã rehe. Ko marandurenda rehe ae, koꞌág̃aramo g̃uarã heta marandúma ojeguereko guaraníme, hese ae ikatu temimboꞌe ha jeporekahára oñemomarandu. Jasypoapy 2016-pe, 3.110-mavoi hogue gua-raníme, heꞌiháicha Dr. David Galeano.

2.4. Jehekaha Google

2004-pe heñói jehekaha Google18 guaraníme. Añetehápe upéramo ojapomavoi peteῖ ary oñepytrũha-gue ko tembiapo ha oñembohéra “Google in your lenguaje”, ha oguerokakuaa tapicha iñarandúva informática-pe ha oipyguaráva guarani ñeꞌẽ, karai mboꞌehára Manuel Fernández; upéicha haꞌe oiko ombopyahu upete guive irundy ary pukukue aja, oñemboty peve upe tembiaporã. Ojeikévo ko kora-pýpe, oñemoñeꞌẽta Google avañeꞌẽ, ha iguýpe heꞌi Google Jeheka”, ha heꞌive Añeñandu poꞌa reheve. Haꞌetépe niko ojegueroikéraꞌe ko jehekahápe guarani, haꞌe rehe peteĩ pojoapy ojekuaa ha ojeporue-

17 http://gn.wikipedia.org/wiki/Ape18 https://www.google.com/?hl=gn

13

temíva ko arapýpe, ha heta ñeꞌẽmema oñembohasáva. Koꞌág̃aramo g̃uarã ko hekaha omoñeꞌẽasáma hakukue rehe, ha upe guaranimeguáva imboriahu opytávo noñembopyahuvéi rehe ymaite guivéma; oñemantene péicha oñehaꞌãrõvo toñembojoaju iporã hag̃uáicha umi ñeꞌẽꞌaty inglés-guarani, ha upéva haꞌehína ijapohare rembiapo.

2.5. Ñanduti korapy Guarani Renda

Ojegueromanduꞌa haguéichama, Guarani Renda19 omoheñoivaꞌekue Mboꞌekuaahára Manuel Fernández pe 2002-pe. Ko korapy raẽvete osẽvaꞌekue ñeꞌẽkõime porã guarani-karaiñeꞌẽme. Ikatu ojehecharamo opaite mbaꞌe oguerekóva oñemoherakuã rehe guarani ha karaiñeꞌẽme. Hetepy rehe ojejesarekótaramo, ko tenda rehe ojehechakuaa ojejaposehague tuichaháicha, jepe ojapóma heta ary noñemongakuaavei-hague.

2.6. Paraguái Ñeꞌẽnguéra Sãmbyhyha ñanduti renda (PÑS)

Ko togue20 heñói 2014-pe, ha ojegueroguata ñeꞌẽkõime porã guarani-karaiñeꞌẽ-me. Ojeikévo hoguépe ojejuhúta pepirũ heꞌíva: Elija una de las lenguas oficiales del Paraguay - Eiporavo peteĩva Paraguái ñe’ẽtee, ha iguypeve heꞌi temimoĩmby réra. Opaichagua imarandu korapypegua ojehai karaiñeꞌẽ ha guaraníme. PÑS rire PÑS jey, heꞌiséva ndaiporiha imboyvegua ni haꞌeichagua ko tetãme, ndaipóri am-bue temimoĩmby Estado ryepypegua iñanduti korapýva tetã ñeꞌẽtee mokõivévape, heꞌihaichaite Ñeꞌẽn-guéra Léi, oñeikuaveꞌẽ potávo tetãyguárape marandu temimoĩmby rehegua térã ambue mbaꞌe. Ko tem-biapo niko hiꞌãite avei ojapo Estado remimoῖmby opavavete; jepe oῖvoihíva léi ojapoukátava katuete, oñemomarandúvo ojejapóva ha ikatúva ija guarani térã castellano ryepýpe; tapichakuéra guaraníme añónte oñeꞌẽva ha iñeꞌẽkõiva guarani-karaneꞌẽ niko peteῖchante iderécho omombeꞌúvo ichupekuéra tetã rehegua marandu iñeꞌẽteépe.

2.7. Fundación Yvy Marãeꞌỹ ñanduti renda

Yvy Marãeꞌỹ ñanduti ypykue oñemoheñói 2011-pe, ág̃a katu 201621 ae oñembohetepy ha oñemoma-randupyahu. Mokõivéva oĩ guaraníme ha karaiñeꞌẽme. Tapicha ombohupáva korapy koꞌag̃aguáva, ohecháta oñepepirũramo; peteĩ hendápe heꞌíta ikatuha oiporavo ha oike guarani térã karaiñeꞌẽme; upekuévo omoñeꞌẽta avei, temimoĩmby ñeꞌẽnga heꞌíva Tetã hekoheta ha iñe’ẽhetáva rekávo – Por un País pluricultural y plurilingüe. Avei ojeguerog̃uahẽporãta: Tapeg̃uahẽ porãite Fundación Yvy Marãe’ỹme – Bienvenidos a la Fundación Yvy Marãe’ỹ. Opaichagua marandu oĩva ipype ojehai gua-rani ha karaiñeꞌẽme.

19 http://www.datamex.com.py/guarani/20 http://www.spl.gov.py/21 http://www.yvymaraey.org/

14

3. Tembijeporekapy oñembohetepy ha oñembaꞌapohaguéicha oúvo

Tembijeporekapy ojegueroguatavaꞌekue niko exploratoria ha descriptiva. Ojejeporekákuri haipy oῖ-véva rehe, ikatu hag̃uáicha ojehapykuerereka mbaꞌéichapa oῖ guarani ñeꞌeetekuaapy informática ha ñanduti jeporúpe; upevarã oñehesaꞌỹjo umi tembiaporã tuichavéva koꞌã pojoapy rehegua oñembogua-tavaꞌekue Paraguái ha ambue tetãme 2016 peve. Upéi katu, ñeꞌẽndy oñemonoꞌõmbyre oñehesaꞌỹijo poteῖ criterio oñemohendapyre ári. Amo ipahápe, oñembohysýi ñeꞌẽpyahu ojeporukuaáva, ha umíva oñembyaty peteῖ ñeꞌẽndy castellano-guarani ha guarani-castellano-pe.

Oñehesaꞌỹijo hag̃ua umi ñeꞌẽtee, ñeꞌẽaty, ñeꞌẽ ha ñeꞌẽjoaju oñembyatypyre, oñemoheñói peteῖ ficha terminológica ojoguanungáva upe Institut Universitari de Lingüística Aplicada (IULA), Universitat Pompeu Fabra22 Barcelona-pe ojeporuvaꞌekuépe. Umi techapyrã oñembyatyvaꞌekuégui oñemboheko ko tembiaporã. Upe ficha terminológica ypykue oñembyatyvaꞌekue haꞌehína peteῖ tabla oῖhápe parundy paꞌũ. Upéva niko oñemboheko ko tembiaporã, ha opyta pokõime. Peteῖhápe oñemohenda umi ñeꞌẽtee apesã ojeporavopyre, oῖva upe ñeꞌẽ ypykuépe; mokõihápe, mamóguipa oñeguenohẽ; mbohapyhápe, mbaꞌeichagua ñeꞌẽpa upe oῖhaichavoi ñepyrũrãite; irundyhápe, mbaꞌéichapa oñemoguarani raꞌe; po-hápe, mamóguipa oñeguenohẽ guaraníme; poteῖhápe, mbaꞌeichagua ñeꞌẽmepa ojevy koꞌág̃a, heꞌiséva, guaraníme; ha pokõihápe katu, mbaꞌéichapa ikatu avei ojeꞌe guaraníme.

Peichaite niko oñembohetepy:

Ñeꞌẽtee apesã (oῖꞌypyhaguéicha)

Mamóguipa osẽ

(1 rehegua)

Mbaꞌeichagua ñeꞌẽpa

(1 rehegua)

Mbaꞌépa heꞌise

( 1 rehegua)

Mamóguipa osẽ

(4 rehegua)


(7 rehegua)

Mbaꞌéichapa avei ikatu oñemoñeꞌẽasa

Ojepyso mbohapy mbojojaha oñehesaꞌỹijo hag̃ua; péicha koꞌápe oñembohysýi umíva: Ombaꞌemombeꞌúpa hekopete, Ojehaípa hekopete, ndogueroikéipa temiandu, heꞌipaitépa upe heꞌiséva, ndojeꞌovéimapa arakaꞌeve, ojoja ha ojoajuporãpa. Koꞌã mbojojaha rehe oñeñeꞌẽ marco teórico ha oñemohesakãhápe “Mbaꞌéichapa rohesaꞌỹijóta ñeꞌẽteendy oĩmava ha mbaꞌéichapa romoñeꞌẽasáta ñeꞌẽ pyahu”.

4. ÑEHESAꞌỸIJO

Oñehesaꞌỹijo mboyve opaichagua ñeꞌẽtee oñemonoꞌõva umi ñomongeta veve, kundahaha, aranduka-vusu ha ñanduti korapýgui, iporã ojegueromanduꞌa ha ojeguerohory umi temimoῖmby ha tapichakué-rape oñehaꞌãmbaitevaꞌekuépe ojegueroikévo guarani ñeꞌẽ Ñanduti ha Informática ryepýpe, ha ijetuꞌuve paꞌũme hetaite ñeꞌẽ ha ñeꞌẽtee omoguaranivaꞌekue, upéicha avei hetaite ombyaty rehe opaichagua ma-randu, tahaꞌe karaiñeꞌẽ, inglés, portugués, alemán ha ambueve pytaygua ñeꞌẽgui. Jaikuaahápype, Esta-do niko ndokuꞌéi oñembopyahu hag̃ua guarani ñeꞌẽ ñemomarandu rembiporu pyahu rupive, upéicha-ramo jepe, ojehecha oῖha privado-guakuéra okuꞌéva, ha heta asyete hembiapoporã ha omongakuaáva avañeꞌẽ, ha iporuharakuéra rekove, avei tetã ha hetave ñeꞌẽ oῖva ko tetãme.

Oñehesaꞌỹijóvo umi ñeꞌẽtee oñemoguaranimbyre ha oñembyatyvaꞌekue ojejeporekakuévo, ojehe-chakuaa omombeꞌuha ojeꞌeséva umi ñeꞌẽ ypykuépe. Hetaiterei ñeꞌẽ ha ñeꞌẽtee niko oñembyaty; ha

22 https://www.iula.upf.edu/preses.htm

14

3. Tembijeporekapy oñembohetepy ha oñembaꞌapohaguéicha oúvo

Tembijeporekapy ojegueroguatavaꞌekue niko exploratoria ha descriptiva. Ojejeporekákuri haipy oῖ-véva rehe, ikatu hag̃uáicha ojehapykuerereka mbaꞌéichapa oῖ guarani ñeꞌeetekuaapy informática ha ñanduti jeporúpe; upevarã oñehesaꞌỹjo umi tembiaporã tuichavéva koꞌã pojoapy rehegua oñembogua-tavaꞌekue Paraguái ha ambue tetãme 2016 peve. Upéi katu, ñeꞌẽndy oñemonoꞌõmbyre oñehesaꞌỹijo poteῖ criterio oñemohendapyre ári. Amo ipahápe, oñembohysýi ñeꞌẽpyahu ojeporukuaáva, ha umíva oñembyaty peteῖ ñeꞌẽndy castellano-guarani ha guarani-castellano-pe.

Oñehesaꞌỹijo hag̃ua umi ñeꞌẽtee, ñeꞌẽaty, ñeꞌẽ ha ñeꞌẽjoaju oñembyatypyre, oñemoheñói peteῖ ficha terminológica ojoguanungáva upe Institut Universitari de Lingüística Aplicada (IULA), Universitat Pompeu Fabra22 Barcelona-pe ojeporuvaꞌekuépe. Umi techapyrã oñembyatyvaꞌekuégui oñemboheko ko tembiaporã. Upe ficha terminológica ypykue oñembyatyvaꞌekue haꞌehína peteῖ tabla oῖhápe parundy paꞌũ. Upéva niko oñemboheko ko tembiaporã, ha opyta pokõime. Peteῖhápe oñemohenda umi ñeꞌẽtee apesã ojeporavopyre, oῖva upe ñeꞌẽ ypykuépe; mokõihápe, mamóguipa oñeguenohẽ; mbohapyhápe, mbaꞌeichagua ñeꞌẽpa upe oῖhaichavoi ñepyrũrãite; irundyhápe, mbaꞌéichapa oñemoguarani raꞌe; po-hápe, mamóguipa oñeguenohẽ guaraníme; poteῖhápe, mbaꞌeichagua ñeꞌẽmepa ojevy koꞌág̃a, heꞌiséva, guaraníme; ha pokõihápe katu, mbaꞌéichapa ikatu avei ojeꞌe guaraníme.

Peichaite niko oñembohetepy:

Ñeꞌẽtee apesã (oῖꞌypyhaguéicha)

Mamóguipa osẽ

(1 rehegua)


(1 rehegua)

Mbaꞌépa heꞌise

( 1 rehegua)

Mamóguipa osẽ

(4 rehegua)


(7 rehegua)


Ojepyso mbohapy mbojojaha oñehesaꞌỹijo hag̃ua; péicha koꞌápe oñembohysýi umíva: Ombaꞌemombeꞌúpa hekopete, Ojehaípa hekopete, ndogueroikéipa temiandu, heꞌipaitépa upe heꞌiséva, ndojeꞌovéimapa arakaꞌeve, ojoja ha ojoajuporãpa. Koꞌã mbojojaha rehe oñeñeꞌẽ marco teórico ha oñemohesakãhápe “Mbaꞌéichapa rohesaꞌỹijóta ñeꞌẽteendy oĩmava ha mbaꞌéichapa romoñeꞌẽasáta ñeꞌẽ pyahu”.

4. ÑEHESAꞌỸIJO

Oñehesaꞌỹijo mboyve opaichagua ñeꞌẽtee oñemonoꞌõva umi ñomongeta veve, kundahaha, aranduka-vusu ha ñanduti korapýgui, iporã ojegueromanduꞌa ha ojeguerohory umi temimoῖmby ha tapichakué-rape oñehaꞌãmbaitevaꞌekuépe ojegueroikévo guarani ñeꞌẽ Ñanduti ha Informática ryepýpe, ha ijetuꞌuve paꞌũme hetaite ñeꞌẽ ha ñeꞌẽtee omoguaranivaꞌekue, upéicha avei hetaite ombyaty rehe opaichagua ma-randu, tahaꞌe karaiñeꞌẽ, inglés, portugués, alemán ha ambueve pytaygua ñeꞌẽgui. Jaikuaahápype, Esta-do niko ndokuꞌéi oñembopyahu hag̃ua guarani ñeꞌẽ ñemomarandu rembiporu pyahu rupive, upéicha-ramo jepe, ojehecha oῖha privado-guakuéra okuꞌéva, ha heta asyete hembiapoporã ha omongakuaáva avañeꞌẽ, ha iporuharakuéra rekove, avei tetã ha hetave ñeꞌẽ oῖva ko tetãme.

Oñehesaꞌỹijóvo umi ñeꞌẽtee oñemoguaranimbyre ha oñembyatyvaꞌekue ojejeporekakuévo, ojehe-chakuaa omombeꞌuha ojeꞌeséva umi ñeꞌẽ ypykuépe. Hetaiterei ñeꞌẽ ha ñeꞌẽtee niko oñembyaty; ha

22 https://www.iula.upf.edu/preses.htm

15

umíva oipytyvõkakuaa tapichakuéra ojeporekávape oikuaveꞌẽ rupi umi ñeꞌẽtee ha ñeꞌẽ. Añetehápe, umi ñeꞌẽtee ha ñeꞌẽ oñemoguaraníva haꞌetahína tembiporu guasuete Guarani Ñeꞌẽ Rerekua Pavẽme. Ko temimoῖmby niko oῖvoi omonoꞌõvo ha upéi omoῖ hag̃ua iporuharakuéra resa renondépe, térã upe-kuévo ha upe javéma, ogueroikévo ohóvo guarani ñeꞌẽryru guasu ha ñeꞌẽtee ryrúpe, heꞌihaichaite Léi Ñeꞌẽnguéra rehegua 4251/10 akytã 46ha.

Ojeꞌehaguéichama ko tembiapópe, guarani imbojojaha teéma oñeñeꞌẽ ha ojehai hag̃ua; avei oñembaꞌapóma ohóvo iñeꞌẽpukuaa, hetepy ha heꞌiséva rehe, ág̃akatu tekotevẽ oñemopeteῖ umi ojejapó-mava, tojepysove, koꞌýte oñeñeꞌẽramo ñeꞌẽtee rehe. Ko ñeꞌẽ niko okakuaa ohóvo, ha upéicha rupi ikatu ojehechakuaa hese heta mbaꞌe gueteri oikotevẽha. Opaichagua ñeꞌẽ koꞌág̃a rupi ikaꞌavómava ohasavaꞌe-kue oúvo upérupi. Cervantes ohairamoguare Don Quijote niko castellano noñembohekoporãi gueteri vaꞌekue oῖháicha koꞌág̃aramo g̃uarã; ha ikatuporãnte avei oime rakaꞌe oῖꞌive ko guarani paraguájo oῖhái-chagui koꞌág̃a, upéicha ngaꞌu heꞌi heta tapicha oñemoarandúva ñeꞌẽ.

Koꞌã tembiapokuépe ojehechauka okakuaaha ohóvo avañeꞌẽ. Ipypekuéra ojehechakuaa tekotevẽha gueteri oñembohekoporãve iñeꞌẽtekuaa, ijehaipy, heꞌiséva ha pragmática-pe. Oñeñeꞌẽtaramo iñeꞌẽte-kuaa rehe, ojejuhu oῖvaiha iñeꞌẽpukuaa ha iñeꞌẽjoajúpe, oῖ avei oñembohyapuvaiha, hetepykaraiñeꞌẽha, ha ambueve mbaꞌe. Oñeñeꞌẽtaramo ijehaipy rehe, ojehechakuaa ndojoajuporãi ha ndojoapyporãiha heta hendápe, ha umíva umi mbaꞌe omoapatῖ ojeꞌeséva ha upévare nahesakãporãi. Pragmática rehe oñeñeꞌẽtaramo katu, ojehechakuaa heta hendápe nog̃uahẽiha upe ojeꞌeséva, nahesakãi rehe añetehápe, upéicha rupi tapichakuéra oiporu katuíva ñeꞌẽ, noikũmbymoꞌãi. Heta jey ha heta hendápe katu, umi ñeꞌẽtee oñekuaveꞌẽva noñeguenohẽi umi mamo ojeꞌehágui oñeguenohẽhague, ha heta oῖ ñeꞌẽ heꞌiséva mokõi térã hetave mbaꞌe, ha ndeꞌíri peteῖ mbaꞌénte oñeikotevẽhaichaite.

Iporã oñemohesakã umi ñeꞌẽtee oñemonoꞌõ hague upe jasypoapy 2016-pe. Oῖ niko fuente, techapyrãra-mo Facebook, omoñeꞌẽasa ha omyatyrõva gueteri ohóvo umi oñemoñeꞌẽasamavaꞌekue, upéicha rupi ko marandúpe ikatuporãnte oῖ téra ndojokupytýiva oῖháicha ndive oñemyatyrõramóva ndive.

Natamoraꞌe, ko oñehesaꞌỹijoháicha oipytyvõkakuaa oñemyatyrõve hag̃ua ko ojejaposéva, ha tove ág̃a Guarani Ñeꞌẽ Rerekuapavẽ toiporu oñeꞌẽryruꞌapo hag̃ua, tahaꞌe ñeꞌẽryruguasu térã oñeꞌẽva peteῖ tem-bikuaa arandu rehe añónte.

4.1. Oñehesaꞌỹijoháicha umi ñeꞌẽtee oñemonoꞌõva peteῖteῖva henda guivo

Kóva ko vorépe ojehechauka techapyrãramo umi ñeꞌẽtee oñemonoꞌõvaꞌekue oúvo pokõivéva tenda oñehesaꞌỹijóvagui, upevarã ojejehesareko hovakuéra rehe. Peteῖteῖvagui, ojehekýi 20 ñeꞌẽtee, jepé-mo Google-gui oñeguenohẽsaꞌíve ndohupytýi rehe 20 ñeꞌẽtee. Peteῖ ñeꞌẽrysýi oñembyatyhaguépe 700 ñeꞌẽaty ha ñeꞌẽtee oñeguenohẽvaꞌekue oñehesaꞌỹijo ha oñeikuaveꞌẽ avei ambue kuatiápe. Umi teratee oñehesaꞌỹijóva ojehechauka peteῖ fícha ojejapopapyre ha ojegueromanduꞌapyrémavape ko tembiapó-pe. Koꞌápe oñembojoja umi oñemoñeꞌãsapyrémava opaite henda rupi umi Equipo Técnico omoñeꞌẽa-sapyahúva ndive, ojeikuaahácha kóva haꞌehína upe ogueroguatáva ko tembijeporekapy. Oñembojoja ohóvo ojeꞌe ha ojehechagueichamavoi ko tembiapópe.

Umi ñeꞌẽasapyahu niko mbaꞌeveichavéramo noñemohaꞌeñoséi ni ndoikoséi oῖporãmbávaramo; umíva niko ojepyso tapichakuéra oñemoarandukatuíva ha oñeꞌẽmeméva guaraníme resa renondépe. Guarani Ñeꞌẽ Rerekuapavẽ ág̃a ohesaꞌỹijo ha ohechaukáne tapihakuéra oiporúvape guarani, ikatu hag̃uáicha haꞌekueraitevoi omoneῖ ha oiporu, heꞌi ha ohecháramo oῖporãha.

16

4.1.1. Facebook

PyÑeꞌẽtee apesã (oῖꞌypyhaguéi-

cha)

Mamóguipa osẽ

(1 rehegua)

Mbaꞌeicha-gua ñeꞌẽpa

(1 rehegua)

Mbaꞌépa heꞌise

( 1 rehegua)

Mamóguipa osẽ

(4 rehegua)


(7 rehegua)

Mbaꞌéicha-pa avei ikatu oñemoñeꞌẽasa

1 Regístrese (castellano) Facebook V1 Eike Facebook Ñeꞌẽtéva Eñembohera-

guapy

2 Iniciar sesión (castellano) Facebook

UF2

Eike Facebook Ñeꞌẽtéva Emoñepyrũ

3 Publicar Facebook V Emoherakuã Facebook Ñeꞌẽtéva Emoherakuã

4 Messenger (ingles) Facebook S3 Mombeꞌuka Facebook Ñeꞌẽtéva Oñemombeꞌú-

va

5 Información (castellano) Facebook S Rehegua Facebook Tero Marandu

6Crear in-formación (castellano)

Facebook UF Japo moma-randu Facebook Ñeꞌẽtéva Emaranduꞌapo

7 Crear Página (castellano) Facebook UF Ejapo haguâ

Página Facebook Ñeꞌẽtéva Ehogueꞌapo

8 Empleo (castellano) Facebook S Tembia-

pokuéra Facebook Ñeꞌẽaty Mbaꞌépepa rembaꞌapo

9 Privacidad (castellano) Facebook S Tekojepeꞌa Facebook Ñeꞌẽtéva Oje-

kuaaukapaꞌỹva

10 Condiciones (castellano) Facebook S Tekorâ Facebook Ñeꞌẽtéva Ojejeruréva

11Contrase-ña nueva (castellano)

Facebook UF Ñeꞌê peꞌaha pyahu Facebook Ñeꞌẽꞌaty Ñeꞌẽñemi

pyahu

12Alerta de ini-cio de sesión (castellano)

Facebook UF Jeikevogua marandu Facebook Ñeꞌẽꞌaty

Cháke, om-baꞌapoñepyrũ-tama

13

Facebook Community Standards (inglés)

Facebook UFFacebook Aty Mbojo-jaha

Facebook ÑeꞌẽꞌatyFacebook Aty-guasu Techa-pyrãva

14 Introduction (inglés) Facebook S Ñepyrũmby Facebook Tero Ñepyrũmby

15Violence and Threats (in-glés)

Facebook UF Jahéi ha ñeꞌẽreity Facebook Ñeꞌẽꞌaty Ñemombarete

ha ñeñeꞌẽpohýi

16 Self-Harm (inglés) Facebook UF Oporo-

mbyaíva Facebook Ñeꞌẽꞌaty Oñembyaíva ipoite rupi

17Bullying and Harassment (inglés)

Facebook UF Oporojopý-va Facebook Ñeꞌẽꞌaty Oporoapoꞌi ha

oporojopyséva

18 Hate Speech (inglés) Facebook UF Ñeꞌẽ aña

rehegua Facebook Ñeꞌẽꞌaty Tapicha ipyꞌa-róva

16

4.1.1. Facebook


cha)

Mamóguipa osẽ

(1 rehegua)


(1 rehegua)

Mbaꞌépa heꞌise

( 1 rehegua)

Mamóguipa osẽ

(4 rehegua)


(7 rehegua)


1 Regístrese (castellano) Facebook V1 Eike Facebook Ñeꞌẽtéva Eñembohera-

guapy

2 Iniciar sesión (castellano) Facebook

UF2

Eike Facebook Ñeꞌẽtéva Emoñepyrũ

3 Publicar Facebook V Emoherakuã Facebook Ñeꞌẽtéva Emoherakuã

4 Messenger (ingles) Facebook S3 Mombeꞌuka Facebook Ñeꞌẽtéva Oñemombeꞌú-

va

5 Información (castellano) Facebook S Rehegua Facebook Tero Marandu

6Crear in-formación (castellano)

Facebook UF Japo moma-randu Facebook Ñeꞌẽtéva Emaranduꞌapo

7 Crear Página (castellano) Facebook UF Ejapo haguâ

Página Facebook Ñeꞌẽtéva Ehogueꞌapo

8 Empleo (castellano) Facebook S Tembia-

pokuéra Facebook Ñeꞌẽaty Mbaꞌépepa rembaꞌapo

9 Privacidad (castellano) Facebook S Tekojepeꞌa Facebook Ñeꞌẽtéva Oje-

kuaaukapaꞌỹva

10 Condiciones (castellano) Facebook S Tekorâ Facebook Ñeꞌẽtéva Ojejeruréva

11Contrase-ña nueva (castellano)

Facebook UF Ñeꞌê peꞌaha pyahu Facebook Ñeꞌẽꞌaty Ñeꞌẽñemi

pyahu

12Alerta de ini-cio de sesión (castellano)

Facebook UF Jeikevogua marandu Facebook Ñeꞌẽꞌaty

Cháke, om-baꞌapoñepyrũ-tama

13

Facebook Community Standards (inglés)

Facebook UFFacebook Aty Mbojo-jaha

Facebook ÑeꞌẽꞌatyFacebook Aty-guasu Techa-pyrãva

14 Introduction (inglés) Facebook S Ñepyrũmby Facebook Tero Ñepyrũmby

15Violence and Threats (in-glés)

Facebook UF Jahéi ha ñeꞌẽreity Facebook Ñeꞌẽꞌaty Ñemombarete

ha ñeñeꞌẽpohýi

16 Self-Harm (inglés) Facebook UF Oporo-

mbyaíva Facebook Ñeꞌẽꞌaty Oñembyaíva ipoite rupi

17Bullying and Harassment (inglés)

Facebook UF Oporojopý-va Facebook Ñeꞌẽꞌaty Oporoapoꞌi ha

oporojopyséva

18 Hate Speech (inglés) Facebook UF Ñeꞌẽ aña

rehegua Facebook Ñeꞌẽꞌaty Tapicha ipyꞌa-róva

17

19 Graphic Con-tent (inglés) Facebook UF Taꞌãnga oĩva Facebook Tero Taꞌãngakuéra

20Nudity and Pornography (inglés)

Facebook UF Opío ha mbaꞌe tieꞌỹ Facebook Ñeꞌẽꞌaty Oñemboi ha

Oporenóva

Temiandu:

Oῖ tembihechapyrã oñepysangáva ndojoguerahaporãmbái rehe umi mbaꞌe oñembohysyivaꞌekue rehe oñehesaꞌỹijo mboyve. Ojehechakuaáta katuete tembihecharãnguéra apytepeguágui, mokõinte oῖha ojokupytýva mbojojahaꞌi ohaivaꞌekue ndive Ekípo ogueroguatáva ko tembiapo.

Umi mokõiha ñeꞌẽtee oñembyatývape, ojejuhumavoi heꞌiseha mokõi térã heta mbaꞌe; kóva ko kásope peteῖ ñeꞌẽ añónte heꞌise mokõi mbaꞌe. Tembihecharã Regístrese ha Iniciar sesión karaiñeꞌẽgui oñemo-guaranívo ojeꞌe Eike. Ekípo osẽ heꞌi Eñemboheraguapy, Regístrese-pe g̃uarã; ha Emombaꞌapoñepyrũ, Iniciar sesión-pe g̃uarã.

Umi ambue tembihechapyrãme ojehechakuaa nahesakãporãmbaiha upe heꞌíva ha heꞌiháicha, ha upéva ohapejokokuaa avei umi tapicha oiporúvape ñeꞌẽ. Heta hendápe ndojokuptyporãi umi avatee ñeꞌẽ-tekuaapegua. Ojeꞌe hag̃ua ñeꞌẽtéva Regístrese ojeporu Eike; ojeꞌe hag̃ua ñeꞌẽaty Crear página, Eja-po hag̃ua página pyahu. Mokõive kásope, ojoguerahaporã hetepýpe ojeꞌehaguéicha ndive jepore-kapyrãme, heꞌiséva, ñeꞌẽtéva infinitivo-pe guaraníme ojeꞌe oñemosusũnguévo avatee mokõiha singular modo imperativo-pe. Hákatu oñemoguaranívo ñeꞌẽaty Crear información, ojoavy ko mbaꞌégui ha oñemoguarani Japo marandu; peteῖ aguaraníme oñeꞌẽva heꞌíta: Emarandu’apo. Upe ojoavyha ári avei ojehechakuaa, ko ojeꞌeháicha naiporãguasuiha, naꞌiguaranirekói rehe, ko ñeꞌẽme oñeꞌẽva ndoi-porúi rehe péicha. Guarani niko, ojeꞌehaguéichama, oñemosusũmemete. Ojehapejokóramo jepe heta hendápe, ko ñanduti oñemoguaraniháicha hesakãporãnte. Hákatu ojehechakuaáta kakutuete ikatu oñemyatyrõve hetepy ha heꞌisévape.

4.1.2. Kundahaha Aguaratata


cha)

Mamóguipa osẽ

(1 rehegua)


(1 rehegua)

Mbaꞌépa heꞌise

( 1 rehegua)

Mamógui-pa osẽ

(4 rehegua)


(7 rehegua)


1 Novedades Mozilla Firefox

UF Mbaꞌepyahu Aguara-tata

Ñeꞌẽtéva Ipyahumíva

2 Privacidad Mozilla Firefox

S Ñemigua Aguara-tata

Ñeꞌẽaty Ojekuaaukapaꞌỹ-va

3 Visita virtual Mozilla Firefox

UF Ñeg̃uahẽ ñanduti rupi

Aguara-tata

Ñeꞌẽaty Ñembohupa yvytu pepóre

4 Conócenos Mozilla Firefox

V Rehegua Aguara-tata

Ñeꞌẽtéva Orekuaamína

5 Legal Mozilla Firefox

S Añetegua Aguara-tata

Tero Añetegua

6 Fonología Mozilla Firefox

S Ñeꞌẽpukuaa Aguara-tata

Tero Ñeꞌẽpukuaa

7 Usar Firefox como mi navegador por defecto

Mozilla Firefox

UF Eipuru fire-fox kundaha ijypykueva-ramo

Aguara-tata

Ñeꞌẽaty Eñemokundaha ypy Aguaratata rehe

18

8 Ahora no Mozilla Firefox

UF Ani koꞌág̃a Aguara-tata

Ñeꞌẽaty Koꞌág̃a nahániri

9 Página de inicio de Mozilla Fi-refox

Mozilla Firefox

UF Mozilla Firefox kuatiarogue ñepyrûha

Aguara-tata

Ñeꞌẽaty Aguaratata rogue oñemoñepyrũha

10 Término de búsqueda o dirección

Mozilla Firefox

UF Ojehekáva térâ kunda-harape mbo-hapeha

Aguara-tata

Ñeꞌẽaty Ojehekaha rape térã tenda

11 Descargas Mozilla Firefox

S Mboguejyrâ Aguara-tata

Teroja Oñembogue-jypyre

12 Restaurar se-sión anterior

Mozilla Firefox

UF Tembiapo-pyre mbo-jevy

Aguara-tata

Ñeꞌẽaty Emombaꞌapo-ñepyrũjey upe mboyvegua

13 Ver el panel lateral de marcadores

Mozilla Firefox

UF Techaukaha raꞌângarupa yke recha

Aguara-tata

Ñeꞌẽaty Ehechami te-chaukaharysýi ijykepegua

14 Mostrar to-dos los mar-cadores

Mozilla Firefox

UF Opaite te-chaukaha jehechauka

Aguara-tata

Ñeꞌẽaty Ehechaukapaite umi techauka-hakuéra

15 Marcadores sin ordenar

Mozilla Firefox

UF Techaukaha hekope-guaꞌỹva

Aguara-tata

Ñeꞌẽaty Techaukahakué-ra oñembohen-daꞌỹre

16 Pulse el bo-tón Pocket para guardar cualquier artículo, vi-deo o página desde Fire-fox

Mozilla Firefox

UF Eikutu votõ eñongatu hag̃ua oime-raẽva haipy, taꞌãngamýi térã Firefox kuatiarogue

Aguara-tata

Ñeꞌẽaty Ehesajopy votõ Pocket rehegua reñongatu hag̃ua jehaipyre, taꞌãn-gamýi térã togue Firefox rupive

17 Véalo en Pocket en cualquier dispositivo, en cualquier momento

Mozilla Firefox

UF Ehecha ne mbaꞌekuéra Vokoꞌípe oimeraẽva mbaꞌeꞌoka rupive, ehe-chase vove

Aguara-tata

Ñeꞌẽaty Ehechami Pocket-pe oi-mehaichagua tembiporúpe, oimehaꞌóra

18 Más infor-mación

Mozilla Firefox

UF Eikuaave heta

Aguara-tata

Tero Maranduve

19 Regístrese en Pocket

Mozilla Firefox

UF Eñembo-heraguapy Pocket-pe

Aguara-tata

Ñeꞌẽaty Eñemboheragua-py Pocket-pe

20 Es gratis Mozilla Firefox

UF Tepy-meꞌẽꞌỹre

Aguara-tata

Ñeꞌẽtéva Ndojehepymeꞌẽi

18

8 Ahora no Mozilla Firefox

UF Ani koꞌág̃a Aguara-tata

Ñeꞌẽaty Koꞌág̃a nahániri

9 Página de inicio de Mozilla Fi-refox

Mozilla Firefox

UF Mozilla Firefox kuatiarogue ñepyrûha

Aguara-tata

Ñeꞌẽaty Aguaratata rogue oñemoñepyrũha

10 Término de búsqueda o dirección

Mozilla Firefox

UF Ojehekáva térâ kunda-harape mbo-hapeha

Aguara-tata

Ñeꞌẽaty Ojehekaha rape térã tenda

11 Descargas Mozilla Firefox

S Mboguejyrâ Aguara-tata

Teroja Oñembogue-jypyre

12 Restaurar se-sión anterior

Mozilla Firefox

UF Tembiapo-pyre mbo-jevy

Aguara-tata

Ñeꞌẽaty Emombaꞌapo-ñepyrũjey upe mboyvegua

13 Ver el panel lateral de marcadores

Mozilla Firefox

UF Techaukaha raꞌângarupa yke recha

Aguara-tata

Ñeꞌẽaty Ehechami te-chaukaharysýi ijykepegua

14 Mostrar to-dos los mar-cadores

Mozilla Firefox

UF Opaite te-chaukaha jehechauka

Aguara-tata

Ñeꞌẽaty Ehechaukapaite umi techauka-hakuéra

15 Marcadores sin ordenar

Mozilla Firefox

UF Techaukaha hekope-guaꞌỹva

Aguara-tata

Ñeꞌẽaty Techaukahakué-ra oñembohen-daꞌỹre

16 Pulse el bo-tón Pocket para guardar cualquier artículo, vi-deo o página desde Fire-fox

Mozilla Firefox

UF Eikutu votõ eñongatu hag̃ua oime-raẽva haipy, taꞌãngamýi térã Firefox kuatiarogue

Aguara-tata

Ñeꞌẽaty Ehesajopy votõ Pocket rehegua reñongatu hag̃ua jehaipyre, taꞌãn-gamýi térã togue Firefox rupive

17 Véalo en Pocket en cualquier dispositivo, en cualquier momento

Mozilla Firefox

UF Ehecha ne mbaꞌekuéra Vokoꞌípe oimeraẽva mbaꞌeꞌoka rupive, ehe-chase vove

Aguara-tata

Ñeꞌẽaty Ehechami Pocket-pe oi-mehaichagua tembiporúpe, oimehaꞌóra

18 Más infor-mación

Mozilla Firefox

UF Eikuaave heta

Aguara-tata

Tero Maranduve

19 Regístrese en Pocket

Mozilla Firefox

UF Eñembo-heraguapy Pocket-pe

Aguara-tata

Ñeꞌẽaty Eñemboheragua-py Pocket-pe

20 Es gratis Mozilla Firefox

UF Tepy-meꞌẽꞌỹre

Aguara-tata

Ñeꞌẽtéva Ndojehepymeꞌẽi

19

Temiandu:

Koꞌã tembihechapyrã ojeporavóvape ojehechakuaa oñemoguaraniporãvehague. Heta mbaꞌépe ojokupyty ha ojoguerahaporã Ekípo ogueroguatáva ko tembijeporepy rembiapokue ndive. Upéicha ramo jepe, ojehechakuamimiete ndojeporuporãmbaiha umi ñeꞌẽpyahu oñemoheñói ha ojeporúva ñeꞌẽ ambuégui. Techapyrã, oñemoñeꞌẽasaháicha ñeꞌẽtee Pocket peteῖ ñeꞌẽapesãgui ambuépe. Ñeꞌẽaty heꞌíva Véalo en Pocket en cualquier dispositivo, en cualquier momento, oñemoguarani Ehecha ne mba’ekuéra Voko’ípe oimeraẽva mba’e’oka rupive, ehechase vove. Koꞌápe ojehechakuaa upe ñeꞌẽtee oñemoguaraniha ojeꞌévo voko’i. Hákatu ambue hendápe ojegueroike peteῖ ñeꞌẽ ojeporupyréntevaramo. Techapyrã: Regístrese en Pocket, oñembohasáva péicha, Eñemboheraguapy Pocket-pe. Ko tembije-porekapýpe ojerure ojegueroikénte hag̃ua upe inglés-pe oῖhaichaite, ojejapohaguéicha karaiñeꞌẽme. Ko ñeꞌẽ ojeporu upe inglés-pe oῖhaichaiténte, oñemoñeꞌãsaꞌỹ rehe bolsillo ramo. Koichagua ojoavýva niko ojejuhu avei ambue ñeꞌẽtee ha ñeꞌẽaty oñehesaꞌỹijóvape.

Oñeñeꞌẽtaramo ñeꞌẽryapu ha ñeꞌẽretepy rehe, ndaiporiguasúi oῖvaiha. Umi ñeꞌẽaty ojehaiporãjoaite. Oῖ avei oñemomuanduhe jave ojeporuha upe muanduhe circunflejo tῖgua rechaukaharãngue péicha ku ojehai jave. Kóva niko, ikatuporãnte oimehína, mohendahakuéra ndoguerekopái rupi oñeikotevẽva guarani ñeꞌẽme, ha ndahaꞌéi katuete ñeꞌẽasaharakuéra ndoikuaáigui.

4.1.3. Hekaha Vikipetã


cha)

Mamógui-pa osẽ

(1 rehegua)

Mbaꞌei-chagua ñeꞌẽpa

(1 rehegua)

Mbaꞌépa heꞌise

( 1 rehegua)

Mamógui-pa osẽ

(4 rehegua)


(7 rehegua)


1 Portada Wikipedia S Ape Vikipetã Tero Rova

2 Portal de la comunidad

Wikipedia UF Tekohapegua Vikipetã Ñeꞌẽaty Komunida rokẽ

3 Actualidad Wikipedia Adv. Ag̃agua Vikipetã Ñeꞌẽteja Koꞌag̃agua

4 Cambios recientes

Wikipedia UF Oñemoambue pyahúva

Vikipetã Ñeꞌẽaty Oñemoambue ramóva

5 Páginas nue-vas

Wikipedia UF Kuatiarogue pyahu

Vikipetã Ñeꞌẽaty Togue pyahu

6 Ayuda Wikipedia S Pytyvõhára Vikipetã Tero Ñepytyvõ

7 Donaciones Wikipedia S Meꞌẽrei Vikipetã Tero Ñemeꞌẽ

8 Versión para imprimir

Wikipedia UF Osẽma haguãi-cha

Vikipetã Ñeꞌẽaty Ikatúmava oje-kuatiajopy

9 Lo que enla-za aquí

Wikipedia UF Oñembojoa-jukuaáva koꞌápe

Vikipetã Ñeꞌẽaty Rehupíva koꞌá-pe

10 Cambios en enlazadas

Wikipedia UF Moambue ohó-va hese

Vikipetã Ñeꞌẽaty Oñemoambué-va ojoajuhápe

11 Subir archi-vo

Wikipedia UF Tojehupi je-haiꞌaty

Vikipetã Ñeꞌẽaty Ehupi maran-duryru

12 Páginas es-peciales

Wikipedia UF Kuatiarogue hekochĩchĩva

Vikipetã Ñeꞌẽaty Togue ndoje-hechameméiva

20

13 Enlace per-manente

Wikipedia UF Mbojokuaa pyta Vikipetã Ñeꞌẽtéva Ojoajukatuíva

14 Literatura Wikipedia S Ñeꞌẽporãhaipyre Vikipetã Tero Ñeꞌẽporãhaipyre

15 Astrología Wikipedia S Mbyjakuaa Vikipetã Tero Mbyjakuaa

16 Idioma Wikipedia S Ñeꞌẽ Vikipetã Tero Ñeꞌẽ, ayvu

17 Antropolo-gía

Wikipedia S Arandupykuaaty Vikipetã Tero Arandupykua-aty

18 Geografía Wikipedia S Tetâguéra Vikipetã Tero Yvykuaaty

19 Ciencias humanas y sociales

Wikipedia UF Tembiapo Vikipetã Ñeꞌẽaty Yvypóra ha Te-koaty rehegua Tembikuaa

20 Ciencias naturales y exactas

Wikipedia UF Tekomeꞌẽ Vikipetã Ñeꞌẽaty Tekoha ha Je-javyꞌỹ rehegua tembikuaa

Temiandu:

Ko arandukaguasu oñemoñeꞌẽasánte gueteri ohóvo, upéva rehe heta ñeꞌẽ oῖ gueteri karaiñeꞌẽ ha in-glés-pe ha ndahaꞌéi guaraníme. Upe hogue oñepyrũhápe oñemoñeꞌẽ gueteri karaiñeꞌẽme: Crear un libro, Descargar como PDF, En otros proyectos, hambaꞌe. Hákatu upéicharamo jepe, oñemogua-ranive ohóvo mbeguekatúpe. Ojejuhumimiete umi oñemoguaranipyrémava ha tekotevẽva ojehecha ha oñemyatyrõ. Umi ñeꞌẽaty oñeguenohẽva techapyrãramo apytépe oῖ tekotevẽva ojevicheajey. Te-chapyrã, Ayuda ndeꞌiséi Pytyvõhára; haꞌehína Pytyvõ. Pytyvõhára haꞌehína upe tapicha oporopyty-võva, guaraníme niko ñeꞌẽriregua hára heꞌise tapicha ojapóva peteῖ mbaꞌe. Upéicha rupi mboꞌehára heꞌise profesor/a ha pohãnohára katu médico/a. Ambue hendaguivo, ojeꞌe hag̃ua Enlace permanente ndopytaporãmbái ojeꞌéramo Mbojokuaa pyta. Ñeꞌẽaty Ojoajukatuíva opyta porãve.

Jepeve heta hendápe noῖporãi ha ndosyryryporãi gueteri oñemoñeꞌẽasámava, kóva ko tenda oikuaveꞌẽ heta ñeꞌẽtee ikatúva oipytyvõ guarani ñeꞌẽ rekove. Opytáma Guarani Ñeꞌẽ Rerekuapavẽ ha guarani jarakuéra pópe toiporumi ñeꞌẽita oñemoheñói ha ojegueroikéva ohóvo.

4.1.4. Hekaha Google


cha)

Mamógui-pa osẽ

(1 rehegua)


(1 rehegua)

Mbaꞌépa heꞌise

( 1 rehegua)

Mamógui-pa osẽ

(4 rehegua)


(7 rehegua)


1 Buscar con Google

Google UF Google jeheka

Google Ñeꞌẽaty Eheka Goo-gle-pe

2 Me siento con suerte

Google UF Añeñandu poꞌa reheve

Google Ñeꞌẽtéva Chepoꞌaitépa

3 Preferencias Google S Jeipotave-háicha

Google Ñeꞌẽtéva Ojepotavéva, Ojehecharamo-véva

20

13 Enlace per-manente

Wikipedia UF Mbojokuaa pyta Vikipetã Ñeꞌẽtéva Ojoajukatuíva

14 Literatura Wikipedia S Ñeꞌẽporãhaipyre Vikipetã Tero Ñeꞌẽporãhaipyre

15 Astrología Wikipedia S Mbyjakuaa Vikipetã Tero Mbyjakuaa

16 Idioma Wikipedia S Ñeꞌẽ Vikipetã Tero Ñeꞌẽ, ayvu

17 Antropolo-gía

Wikipedia S Arandupykuaaty Vikipetã Tero Arandupykua-aty

18 Geografía Wikipedia S Tetâguéra Vikipetã Tero Yvykuaaty

19 Ciencias humanas y sociales

Wikipedia UF Tembiapo Vikipetã Ñeꞌẽaty Yvypóra ha Te-koaty rehegua Tembikuaa

20 Ciencias naturales y exactas

Wikipedia UF Tekomeꞌẽ Vikipetã Ñeꞌẽaty Tekoha ha Je-javyꞌỹ rehegua tembikuaa

Temiandu:

Ko arandukaguasu oñemoñeꞌẽasánte gueteri ohóvo, upéva rehe heta ñeꞌẽ oῖ gueteri karaiñeꞌẽ ha in-glés-pe ha ndahaꞌéi guaraníme. Upe hogue oñepyrũhápe oñemoñeꞌẽ gueteri karaiñeꞌẽme: Crear un libro, Descargar como PDF, En otros proyectos, hambaꞌe. Hákatu upéicharamo jepe, oñemogua-ranive ohóvo mbeguekatúpe. Ojejuhumimiete umi oñemoguaranipyrémava ha tekotevẽva ojehecha ha oñemyatyrõ. Umi ñeꞌẽaty oñeguenohẽva techapyrãramo apytépe oῖ tekotevẽva ojevicheajey. Te-chapyrã, Ayuda ndeꞌiséi Pytyvõhára; haꞌehína Pytyvõ. Pytyvõhára haꞌehína upe tapicha oporopyty-võva, guaraníme niko ñeꞌẽriregua hára heꞌise tapicha ojapóva peteῖ mbaꞌe. Upéicha rupi mboꞌehára heꞌise profesor/a ha pohãnohára katu médico/a. Ambue hendaguivo, ojeꞌe hag̃ua Enlace permanente ndopytaporãmbái ojeꞌéramo Mbojokuaa pyta. Ñeꞌẽaty Ojoajukatuíva opyta porãve.

Jepeve heta hendápe noῖporãi ha ndosyryryporãi gueteri oñemoñeꞌẽasámava, kóva ko tenda oikuaveꞌẽ heta ñeꞌẽtee ikatúva oipytyvõ guarani ñeꞌẽ rekove. Opytáma Guarani Ñeꞌẽ Rerekuapavẽ ha guarani jarakuéra pópe toiporumi ñeꞌẽita oñemoheñói ha ojegueroikéva ohóvo.

4.1.4. Hekaha Google


cha)

Mamógui-pa osẽ

(1 rehegua)


(1 rehegua)

Mbaꞌépa heꞌise

( 1 rehegua)

Mamógui-pa osẽ

(4 rehegua)


(7 rehegua)


1 Buscar con Google

Google UF Google jeheka

Google Ñeꞌẽaty Eheka Goo-gle-pe

2 Me siento con suerte

Google UF Añeñandu poꞌa reheve

Google Ñeꞌẽtéva Chepoꞌaitépa

3 Preferencias Google S Jeipotave-háicha

Google Ñeꞌẽtéva Ojepotavéva, Ojehecharamo-véva

21

Temiandu:

Tapichakuéra oῖvape ko ekípo ojeporekávape, mbohapy oñemoñeꞌẽasaháicha rehe ikatu oñeñemonge-ta. Ñeꞌẽtee Google jeheka ndeꞌíri Buscar con Google, upéva rehe heꞌi opytaporãvetaha Eheka Goo-gle-pe. Oñemoñeꞌẽasahápe ñeꞌẽtee aty Me siento con suerte, ojehechakuaa hese ndopytaporãmbaiha karaiñeꞌẽme, ikatuporãnte noñemoñeꞌẽasaporãguasúi rehe inglés-gui. Ojehechakuaa guaraníme hetepy karaiñeꞌẽ hague; ha upéva ojehechakuaa oñembohasa hague upe ñeꞌẽ ypykue retepy heꞌihaichaiténte, ha, ambue henda guivo, osẽ hiꞌyrei ha naheꞌẽi ni ndaikyrái. Ko tembiapo mboguataharakuéra oguerovia opyta porãveneha Chepoꞌaitépa, Ekipoguakuéra ohechaporãve iguaranirekoporãve rehe avei, upeicha-voi oñeꞌẽ rehe guarani jarakuéra, ha omombeꞌuporã asyetéva ombaꞌemombeꞌúva upe ñeꞌẽ ypykue. Oje-hechátaramo oñembohasaháicha Preferencias, ojehechakuaa mokõivéva hendápe ojeporuha ñeꞌẽrapo pota, hákatu ñeꞌẽasa ypykuépe ojehai tero retepýpe: Jeipotaveháicha, ha Ekipoguaháicha, heꞌ ikatuha ojeꞌe: Ojepotavéva térã Ojehecharamovéva. Guarani niko, ojeꞌeáicha ojejúvo ko tembiapópe, haꞌehína peteῖ ñeꞌẽ oñemosusũkatuíva, upéva rehe ojeꞌe opytaporãvetaha kóicha.

4.1.5. Guarani Renda Ñanduti


cha)

Mamóguipa osẽ

(1 rehegua)


(1 rehegua)

Mbaꞌépa heꞌise

( 1 rehegua)

Mamógui-pa osẽ

(4 rehegua)


(7 rehegua)


1 Sitio bilin-güe

Guarani Renda

UF Tenda mokôi ñeꞌẽme

Guarani Renda

Ñeꞌẽaty Ñeꞌẽkõi renda

2 Español Guarani Renda

S Karaiñeꞌẽ Guarani Renda

Tero Karaiñeꞌẽ

3 Acerca del idioma gua-raní

Guarani Renda

UF Avañeꞌẽ rehe-gua

Guarani Renda

Ñeꞌẽaty Avañeꞌẽ rehe-gua

4 Historia del Guaraní

Guarani Renda

UF Guarani Ma-randeko

Guarani Renda

Ñeꞌẽaty Guarani Maran-deko

5 Esta sección está escrita solo en espa-ñol

Guarani Renda

UF Ko vore oje-hai karaiñeꞌẽ-me añónte

Guarani Renda

Ñeꞌẽaty Ko vore ojehai karaiñeꞌẽme añónte

6 Contenido Guarani Renda

S Techauka Guarani Renda

Tero Mbaꞌeguere-kopy

7 Poner estos botones a la izquierda (con marco)

Guarani Renda

S Toñemoĩ koꞌã votõ asu got-yo (ovetanda rupi)

Guarani Renda

Ñeꞌẽaty Emoĩ koꞌã votõ asu gotyo

8 Prólogo Guarani Renda

S Ñeꞌẽ ñepyrũmby

Guarani Renda

Tero Ñepyrũmby

9 Novedades Guarani Renda

S Ipyahúva Guarani Renda

Ñeꞌẽtéva Ipyahumíva

10 Historia Guarani Renda

S Marandeko Guarani Renda

Tero Marandeko

11 Fonología Guarani Renda

S Ñeꞌẽpukuaa Guarani Renda

Tero Ñeꞌẽpukuaa

22

12 Dichos Guarani Renda

S Ñeꞌẽnga Guarani Renda

Tero Ñeꞌẽnga

13 Misceláneas Guarani renda

S Opambaꞌerei Guarani Renda

Tero Opambaꞌerei

14 Fotografías Guarani Renda

S Taꞌãngaita Guarani Renda

Tero Fóto

15 Enlaces Guarani Renda

S Ambuére joaju

Guarani Renda

Tero Joajuha

16 Autores del Sitio

Guarani Renda

U Tenda apo-hára

Guarani Renda

Ñeꞌẽaty Tenda apohare

17 Si desea recibir (o escribir) periódica-mente noti-cias acerca del guaraní, suscríbase a esta lista de correo

Guarani Renda

UF Reipotáramo pyꞌỹi oguahẽ ndéve (térã rehaiséramo) marandu ava-ñeꞌẽ rehegua, eñeapunta ko pareha rysýi-pe

Guarani Renda

Ñeꞌẽaty Reñemoma-randukaséramo guarani rehe-guána eñe- mboheraguapy ko ñeꞌẽveve rysýipe

18 Esta lista tiene más de mil miem-bros, y en ella están todos quie-nes trabajan por amor al guaraní. La lista es mo-derada, y no se permiten otros temas.

Guarani Renda

UF Ko pareha rysýi oreko su ári ava, ha ipype oĩ- mbaite uimi ombaꞌapó-va avañeꞌẽ rayhupápe. Ko tysýi oñe-ñangareko, ha ndikatúi ojehai ambue mbaꞌe rehe-gua.

Guarani Renda

Ko ñeꞌẽvevé-pe oĩ su rasa tapicha ha ipy-pe oĩ mayma ombaꞌapóva avañeꞌẽ rehe. Namaymávai ikatu oike koꞌá-pe ha ndaikatúi oñeñeꞌẽ ambue mbaꞌe rehe

19 Alojado en Guarani Renda

UF Ñembohupaha Guarani Renda

Ñeꞌẽaty Oñembohupa…pe:

20 Estadística Guarani Renda

S Papyꞌaporeko Guarani Renda

Tero Jepapapy

Temiandu:

Ojehechátaramo tuichaháicha, umi ñeꞌẽaty oñemoguaraníva ojojogua umi oñemoñeꞌẽasáva ndive ko jeporekapýpe. Katu upéicha avei ojoavymimi hetepýpe. Techapyrãramo, oñemoguaraniháicha karai-ñeꞌẽgui umi oῖva infinitivo-pe. Ojesarekóramo Vikipetã rehe, ko ñandutípe umi ñeꞌẽtéva oῖva infiniti-vo-pe oñemoguaranívo ojehai modo imperativo To impersonal-pe. Péina kóva, Poner estos botones a la izquierda, oñemoguarani Toñemoĩ ko’ã votõ asu gotyo. Añetehápe péicha oῖporã asyete oñe-moguarani hag̃ua oῖva infinitivo-pe, jepeve ndojojoguái ojeꞌéva ndive jeporepyrãme. Koꞌápe niko, ojeꞌehaguéichama, oñembohasa ohóvo imperativo-háicha avatee mokõiha singular-pe, ha oiporu-vaꞌerãrõ ñeꞌẽpehẽ papapy ha avatee categórica re (reike), oiporu e (eike).

22

12 Dichos Guarani Renda

S Ñeꞌẽnga Guarani Renda

Tero Ñeꞌẽnga

13 Misceláneas Guarani renda

S Opambaꞌerei Guarani Renda

Tero Opambaꞌerei

14 Fotografías Guarani Renda

S Taꞌãngaita Guarani Renda

Tero Fóto

15 Enlaces Guarani Renda

S Ambuére joaju

Guarani Renda

Tero Joajuha

16 Autores del Sitio

Guarani Renda

U Tenda apo-hára

Guarani Renda

Ñeꞌẽaty Tenda apohare

17 Si desea recibir (o escribir) periódica-mente noti-cias acerca del guaraní, suscríbase a esta lista de correo

Guarani Renda

UF Reipotáramo pyꞌỹi oguahẽ ndéve (térã rehaiséramo) marandu ava-ñeꞌẽ rehegua, eñeapunta ko pareha rysýi-pe

Guarani Renda

Ñeꞌẽaty Reñemoma-randukaséramo guarani rehe-guána eñe- mboheraguapy ko ñeꞌẽveve rysýipe

18 Esta lista tiene más de mil miem-bros, y en ella están todos quie-nes trabajan por amor al guaraní. La lista es mo-derada, y no se permiten otros temas.

Guarani Renda

UF Ko pareha rysýi oreko su ári ava, ha ipype oĩ- mbaite uimi ombaꞌapó-va avañeꞌẽ rayhupápe. Ko tysýi oñe-ñangareko, ha ndikatúi ojehai ambue mbaꞌe rehe-gua.

Guarani Renda

Ko ñeꞌẽvevé-pe oĩ su rasa tapicha ha ipy-pe oĩ mayma ombaꞌapóva avañeꞌẽ rehe. Namaymávai ikatu oike koꞌá-pe ha ndaikatúi oñeñeꞌẽ ambue mbaꞌe rehe

19 Alojado en Guarani Renda

UF Ñembohupaha Guarani Renda

Ñeꞌẽaty Oñembohupa…pe:

20 Estadística Guarani Renda

S Papyꞌaporeko Guarani Renda

Tero Jepapapy

Temiandu:

Ojehechátaramo tuichaháicha, umi ñeꞌẽaty oñemoguaraníva ojojogua umi oñemoñeꞌẽasáva ndive ko jeporekapýpe. Katu upéicha avei ojoavymimi hetepýpe. Techapyrãramo, oñemoguaraniháicha karai-ñeꞌẽgui umi oῖva infinitivo-pe. Ojesarekóramo Vikipetã rehe, ko ñandutípe umi ñeꞌẽtéva oῖva infiniti-vo-pe oñemoguaranívo ojehai modo imperativo To impersonal-pe. Péina kóva, Poner estos botones a la izquierda, oñemoguarani Toñemoĩ ko’ã votõ asu gotyo. Añetehápe péicha oῖporã asyete oñe-moguarani hag̃ua oῖva infinitivo-pe, jepeve ndojojoguái ojeꞌéva ndive jeporepyrãme. Koꞌápe niko, ojeꞌehaguéichama, oñembohasa ohóvo imperativo-háicha avatee mokõiha singular-pe, ha oiporu-vaꞌerãrõ ñeꞌẽpehẽ papapy ha avatee categórica re (reike), oiporu e (eike).

23

Añetehápe omonambipuꞌã ko tembiapo mboguataharakuérape mbaꞌéichapa umi 20-véva ñeꞌẽtee aty ha heta ñeꞌẽjoaju ipukuetemíva ojojoguaitemi umi hembiapokue ndive ko tembijeporekapýpe. Hesakã porã añetehápe hikuái, ndahasyietevoínteko, ojehaiporã ñeꞌẽtekuaa ryepy guivo oñemañátaramo, heꞌi-paite upe heꞌiséva ha ndovavái upe hembipotágui.

4.1.6. Paraguái Ñeꞌẽnguéra Sãmbyhyhyha Ñanduti Renda


cha)

Mamó-guipa osẽ

(1 rehe-gua)


(1 rehegua)

Mbaꞌépa heꞌise

( 1 rehegua)

Mamógui-pa osẽ

(4 rehegua)


(7 rehegua)


1 Inicio Sitio Web de la SPL

S Ñepyrũ PÑS Ñanduti Renda

Tero Ñepyrũ

2 Noticias Sitio Web de la SPL

S Marandu PÑS Ñanduti Renda

Tero Marandu

3 Multimedia y Redes So-ciales

Sitio Web de la SPL

UF Multimedia ha ñomongeta veve

PÑS Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Multimedia ha ñomongeta veve

4 Ver más no-ticias

Sitio Web de la SPL

UF Ehechave ma-randu

PÑS Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Ehechave ma-randu

5 Enlaces de Interés

Sitio Web de la SPL

UF Joajukuéra rysýi

PÑS Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Ikatúva oñe- mbojoaju

6 Audios insti-tucionales

Sitio Web de la SPL

UF PÑS audio kuéra

PÑS Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Temimoĩmby hendupyrãngué-ra

7 Acceso a la información Pública

Sitio Web de la SPL

UF Ápe rejerurekuaa marandu reikuaaséva

PÑS Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Ápe rejerurekuaa marandu reikuaaséva

8 Institución Sitio Web de la SPL

S PÑS rehegua PÑS Ñanduti Renda

Tero Temimoĩmby

9 Misión y visión

Sitio Web de la SPL

S Tembipota ha tembihecha

PÑS Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Tembipota ha tembihecha

10 Organigra-ma

Sitio Web de la SPL

S Tembiaporãꞌaty PÑS Ñanduti Renda

Tero Tembiaporãꞌaty

11 Autoridades Sitio Web de la SPL

S Mburuvi-chakuéra

PÑS Ñanduti Renda

Tero Mburuvichakué-ra

24

12 Marco Nor-mativo

Sitio Web de la SPL

UF Léi heꞌíva PÑS Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Léi heꞌíva

13 Enlaces Ins-titucionales

Sitio Web de la SPL

UF Ñomoirũ Myakãha

PÑS Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Temimoĩmb-ykuéra oñembo-joajuha

14 Misional Sitio Web de la SPL

S PÑS rembipota PÑS Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Tembiaporã re-hegua

15 Planificación Lingũística

Sitio Web de la SPL

UF Ñeꞌẽnguéra Rapeꞌapo

PÑS Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Ñeꞌẽnguéra Rapeꞌapo

16 Dirección Sitio Web de la SPL

S Ngotyo PÑS Ñanduti Renda

Ñeꞌẽtéva Opyta

17 E-mail Sitio Web de la SPL

S Pareha eleytró-nico

PÑS Ñanduti Renda

Tero Ñeꞌẽveve

18 Teléfono Sitio Web de la SPL

S Ñeꞌẽha PÑS Ñanduti Renda

Tero Pumbyry

19 Consultas Sitio Web de la SPL

S Koꞌápe roime PÑS Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Koꞌápe repora- ndukuaa

20 Correo Elec-trónico Re-querido

Sitio Web de la SPL

S Ñanduti veve kundaharape: emyanyhẽ vaꞌerã

PÑS Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Ñeꞌẽveve oñeikotevẽva

Temiandu:

Paraguái Ñeꞌẽnguéra Sãmbyhyha haꞌehína upe tetã remimoῖmby ypykue ha peteῖmi iñanduti korapýva mokõi ñeꞌẽme, karaiñeꞌẽ-guaraníme. Añetehápeko upeichatamantevoi, haꞌe rehehína upe temimoῖmby oῖva ojapoukávo Léi 4251/10 Ñeꞌẽnguéra rehegua heꞌíva, kóva ko apoukapy ojerure Estado pokatu mbohapyvévape toiporu ojoykereporã Tetã ñeꞌẽ tee mokõivéva.

Oñehesaꞌỹijo rire ñeꞌẽtee apesã opaichagua oñemoguaranimbyréva, ojehechakuaa hesakãporãha, heꞌiha upe heꞌiséva, oñeikũmby ha ojehaiporãha ñeꞌẽtekuaa rehe ojejesarekótaramo. Opavaete nunga ojojo-gua Ekipoyguakuéra rembiapokue ndive.

Umi ñeꞌẽtee oñemonoꞌõ ha oñehesaꞌỹijovaꞌekue, ha ojeporúvape techapyrãramo, ojehechakuaa ikatueteha ojeporu umi ñeꞌẽtee ojeꞌe hag̃ua guaraníme oῖꞌỹva gueteri, térã umi oñembohasa jave ndeꞌipáiva ojeꞌetéva térã nahesakãporãmoꞌãiva. Techapyrãme ojehechakuaa mokõi ñeꞌẽtee ojegueroikéva karaiñeꞌẽme oῖhaichaite, umíva niko multimedia ha audio. Ojejuhu avei peteῖ ñeꞌẽtee ojehaiguaraníva, upéva haꞌehína eleytrónico (pareha eleytrónico). Koꞌã techapyrã ojojoguaitemi ko tembijeporekapy rembihecha ha rembiapokue ndive. Ojehecháicha, PÑS ñanduti korapýpe ojeporu peteῖ ñeꞌẽ hesakãporãva. Añetehápe niko ikatukuaa oñemoguarani upe ñeꞌẽtee multimedia, ág̃akatu ikatute ndojeꞌéi hesakuaite rupi ha nog̃uahẽi ojeꞌeséva. Oñemoñeꞌẽasa jave niko, tahaꞌe tuichaháicha térã peteῖ mbaꞌe rehente oñeñeꞌẽ jave, ojeꞌevaꞌerã hesaite rupi, ojepyaha ha oñembojoajuporãvaꞌerã, ha og̃uahẽvaꞌerã tapicha ohendu térã omoñeꞌẽvape. Nahesakãmbáiramo umi ojeꞌeséva, nombaꞌemombeꞌumoꞌãi, ha opareíta katuete ojeꞌesemoꞌãvaꞌekue. Guarani niko, opavavete ñeꞌẽicha avei,

24

12 Marco Nor-mativo

Sitio Web de la SPL

UF Léi heꞌíva PÑS Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Léi heꞌíva

13 Enlaces Ins-titucionales

Sitio Web de la SPL

UF Ñomoirũ Myakãha

PÑS Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Temimoĩmb-ykuéra oñembo-joajuha

14 Misional Sitio Web de la SPL

S PÑS rembipota PÑS Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Tembiaporã re-hegua

15 Planificación Lingũística

Sitio Web de la SPL

UF Ñeꞌẽnguéra Rapeꞌapo

PÑS Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Ñeꞌẽnguéra Rapeꞌapo

16 Dirección Sitio Web de la SPL

S Ngotyo PÑS Ñanduti Renda


17 E-mail Sitio Web de la SPL

S Pareha eleytró-nico

PÑS Ñanduti Renda

Tero Ñeꞌẽveve

18 Teléfono Sitio Web de la SPL

S Ñeꞌẽha PÑS Ñanduti Renda

Tero Pumbyry

19 Consultas Sitio Web de la SPL

S Koꞌápe roime PÑS Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Koꞌápe repora- ndukuaa

20 Correo Elec-trónico Re-querido

Sitio Web de la SPL

S Ñanduti veve kundaharape: emyanyhẽ vaꞌerã

PÑS Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Ñeꞌẽveve oñeikotevẽva

Temiandu:

Paraguái Ñeꞌẽnguéra Sãmbyhyha haꞌehína upe tetã remimoῖmby ypykue ha peteῖmi iñanduti korapýva mokõi ñeꞌẽme, karaiñeꞌẽ-guaraníme. Añetehápeko upeichatamantevoi, haꞌe rehehína upe temimoῖmby oῖva ojapoukávo Léi 4251/10 Ñeꞌẽnguéra rehegua heꞌíva, kóva ko apoukapy ojerure Estado pokatu mbohapyvévape toiporu ojoykereporã Tetã ñeꞌẽ tee mokõivéva.

Oñehesaꞌỹijo rire ñeꞌẽtee apesã opaichagua oñemoguaranimbyréva, ojehechakuaa hesakãporãha, heꞌiha upe heꞌiséva, oñeikũmby ha ojehaiporãha ñeꞌẽtekuaa rehe ojejesarekótaramo. Opavaete nunga ojojo-gua Ekipoyguakuéra rembiapokue ndive.

Umi ñeꞌẽtee oñemonoꞌõ ha oñehesaꞌỹijovaꞌekue, ha ojeporúvape techapyrãramo, ojehechakuaa ikatueteha ojeporu umi ñeꞌẽtee ojeꞌe hag̃ua guaraníme oῖꞌỹva gueteri, térã umi oñembohasa jave ndeꞌipáiva ojeꞌetéva térã nahesakãporãmoꞌãiva. Techapyrãme ojehechakuaa mokõi ñeꞌẽtee ojegueroikéva karaiñeꞌẽme oῖhaichaite, umíva niko multimedia ha audio. Ojejuhu avei peteῖ ñeꞌẽtee ojehaiguaraníva, upéva haꞌehína eleytrónico (pareha eleytrónico). Koꞌã techapyrã ojojoguaitemi ko tembijeporekapy rembihecha ha rembiapokue ndive. Ojehecháicha, PÑS ñanduti korapýpe ojeporu peteῖ ñeꞌẽ hesakãporãva. Añetehápe niko ikatukuaa oñemoguarani upe ñeꞌẽtee multimedia, ág̃akatu ikatute ndojeꞌéi hesakuaite rupi ha nog̃uahẽi ojeꞌeséva. Oñemoñeꞌẽasa jave niko, tahaꞌe tuichaháicha térã peteῖ mbaꞌe rehente oñeñeꞌẽ jave, ojeꞌevaꞌerã hesaite rupi, ojepyaha ha oñembojoajuporãvaꞌerã, ha og̃uahẽvaꞌerã tapicha ohendu térã omoñeꞌẽvape. Nahesakãmbáiramo umi ojeꞌeséva, nombaꞌemombeꞌumoꞌãi, ha opareíta katuete ojeꞌesemoꞌãvaꞌekue. Guarani niko, opavavete ñeꞌẽicha avei,

25

ikatu oiporu umi ñeꞌẽndy ojeporumeméva térã peteῖ hendápente ojeporúva; péicha ojejapo jave, omoka- ngyvaꞌerãrõ upe ñeꞌẽ rekove, omombaretevéta uvei ichupe, ha ombaꞌembeꞌúta ombaꞌemombeꞌuséva. Ojepokótaramo ñeꞌẽ oñemoguaranirekóva rehe ojehaikuévo, tembihecharã eleytrónico, ko tembi-jeporekapýpe oñeñeporandu: peteῖha, mbaꞌérepa ndojeꞌeinteraꞌe pareha térã ñeꞌẽveve, koꞌã téra ojeporupyremavamavoi ojejúvo heta hendápe; mokõiha, tekotevẽ ojehaiporã guaraníme. Oñemoguaranítaramo hyapuháicha ojehaivaꞌerã eleytróniko, ha ndahaꞌéi eleytrónico; guaraníme ñeꞌẽpu /k/ ojehechauka k rupive, ha ndahaꞌéi c rupive. Ko tembijeporekapy rupive oñemokyreꞌỹ maymavetépe oiporúvo umi ñeꞌẽpyahu oῖmavavoi, ani hag̃ua oñemohenói ipyahúva, upéicha ikatúta rehe omokañy tapichakuéra oiporúvape. Ojehechaháicha, upe ñeꞌẽ pumbyry, oñemoguarani hag̃ua teléfono, ojeporumemete ha ojejepokuaáma hese, upéicha rupi natekotevẽvéima oñemoheñoijey peteῖ ñeꞌẽ ipyahúva, techapyrãramo ñeꞌẽha, oiporuháicha PÑS.

4.1.7. Fundación Yvy Marãeꞌỹ Ñanduti Renda

Py Ñeꞌẽtee apesã

(oῖꞌypyha-guéicha)

Mamógui-pa osẽ

(1 rehegua)


(1 rehegua)

Mbaꞌépa heꞌise

( 1 rehegua)

Mamóguipa osẽ

(4 rehegua)


(7 rehe-gua)


1 Inicio Sitio Web de la Funda-ción Yvy Marãeꞌỹ

S Ñepyrũ Fundación Yvy Marãeꞌỹ

Ñanduti Renda

Tero Ñepyrũ

2 Conócenos Sitio Web de la Funda-ción Yvy Marãeꞌỹ

V Orekuaa-mína


Ñanduti Renda

Ñeꞌẽtéva Orekuaamína

3 Por un país pluricultural y plurilin-gũe

Sitio Web de la Funda-ción Yvy Marãeꞌỹ

UF Tetã he-koheta ha iñeꞌẽhetáva rekávo


Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Tetã hekoheta ha iñeꞌẽhetáva rekávo

4 Bienvenidos a la Funda-ción Yvy Marãeꞌỹ


UF Tapeg̃uahẽ porãite Fun-dación Yvy Marãeꞌỹme


Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Tapeg̃uahẽ porãi-te Fundación Yvy Marãeꞌỹme

5 Noticias Sitio Web de la Funda-ción Yvy Marãeꞌỹ

S Marandu Fundación Yvy Marãeꞌỹ

Ñanduti Renda

Tero Marandu

6 Institu-to Yvy Marãeꞌỹ


UF Institu-to Yvy Marãeꞌỹ


Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Instituto Yvy Marãeꞌỹ

26

7 Cursos Sitio Web de la Funda-ción Yvy Marãeꞌỹ

S Mboꞌesyry Fundación Yvy Marãeꞌỹ

Ñanduti Renda

Tero Mboꞌesyry

8 Servicios Sitio Web de la Funda-ción Yvy Marãeꞌỹ

S Roikuaveꞌẽ-va


Ñanduti Renda

Ñeꞌẽtéva Roikuaveꞌẽva

9 Asesoría en Áreas de Lenguas


UF Ñeipytyvõ Ñeꞌẽ rehegua


Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Ñeꞌẽ rehegua ñepytyvõ

10 Nosotros Sitio Web de la Funda-ción Yvy Marãeꞌỹ

Pron. Ore Fundación Yvy Marãeꞌỹ

Ñanduti Renda

Terarãngue Ore

11 Nuestra Vi-sión


UF Ore Rembi-hecha


Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Ore Rembihecha

12 Nuestra Mi-sión


UF Ore rembi-pota


Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Ore rembipota

13 Valores Sitio Web de la Funda-ción Yvy Marãeꞌỹ

S Mbaꞌeporã Fundación Yvy Marãeꞌỹ

Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Yvypóra jeguaka

14 Director General


UF Sãmbyhyha-rapavẽ


Ñanduti Renda

Tero Moakãharapavẽ

15 Secretaria General


UF Pytyvõhara-pavẽ


Ñanduti Renda

Tero Pytyvõharapavẽ

16 Dirección Sitio Web de la Funda-ción Yvy Marãeꞌỹ

S Opyta Fundación Yvy Marãeꞌỹ

Ñanduti Renda


26

7 Cursos Sitio Web de la Funda-ción Yvy Marãeꞌỹ

S Mboꞌesyry Fundación Yvy Marãeꞌỹ

Ñanduti Renda

Tero Mboꞌesyry

8 Servicios Sitio Web de la Funda-ción Yvy Marãeꞌỹ

S Roikuaveꞌẽ-va


Ñanduti Renda

Ñeꞌẽtéva Roikuaveꞌẽva

9 Asesoría en Áreas de Lenguas


UF Ñeipytyvõ Ñeꞌẽ rehegua


Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Ñeꞌẽ rehegua ñepytyvõ

10 Nosotros Sitio Web de la Funda-ción Yvy Marãeꞌỹ

Pron. Ore Fundación Yvy Marãeꞌỹ

Ñanduti Renda

Terarãngue Ore

11 Nuestra Vi-sión


UF Ore Rembi-hecha


Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Ore Rembihecha

12 Nuestra Mi-sión


UF Ore rembi-pota


Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Ore rembipota

13 Valores Sitio Web de la Funda-ción Yvy Marãeꞌỹ

S Mbaꞌeporã Fundación Yvy Marãeꞌỹ

Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Yvypóra jeguaka

14 Director General


UF Sãmbyhyha-rapavẽ


Ñanduti Renda

Tero Moakãharapavẽ

15 Secretaria General


UF Pytyvõhara-pavẽ


Ñanduti Renda

Tero Pytyvõharapavẽ

16 Dirección Sitio Web de la Funda-ción Yvy Marãeꞌỹ

S Opyta Fundación Yvy Marãeꞌỹ

Ñanduti Renda


27

17 Correo Sitio Web de la Funda-ción Yvy Marãeꞌỹ

S Pareha Fundación Yvy Marãeꞌỹ

Ñanduti Renda

Tero Ñeꞌẽveve

18 Contáctenos Sitio Web de la Funda-ción Yvy Marãeꞌỹ

S Orejuhuta-hápe


Ñanduti Renda

V Orejuhutahápe

19 Elija una lengua


UF Eiporavo peteĩ ñeꞌẽ


Ñanduti Renda

Ñeꞌẽaty Eiporavo peteĩ ñeꞌẽ

20 Pluricultura-lidad


S Tekoꞌeta Fundación Yvy Marãeꞌỹ

Ñanduti Renda

Tero Tekoꞌeta

Temiandu:

Ko Ñanduti rogue niko, Guarani Renda ha Paraguái Ñeꞌẽnguéra Sãmbyhyha-icha, iñeꞌẽkõi avei ipy guive iñakã meve. Opaichagua menu ha marandu oñemoherakuãva ipype oῖ guarani ha karaiñeꞌẽ-me. Añetehápe, ijetuꞌuetemi Ekipoyguakuérape ohesaꞌỹijo umi ñeꞌẽtee aty ojeporúva, jápoke oῖvoi ijapytepeguakuéra omoguaranivaꞌekue umi ñeꞌẽ ojeporúva peteῖ ko toguépe. Jepeve upéicha, ojejesa-rekóvo hesekuéra heta ary rire, tapichakuéra iñaranduvéma ha upévare ikatu oñehesaꞌỹijo pypukuve ñeꞌẽpykuaa rembiporu heꞌiháicha. Hetave hendápe, ekipoyguakuéra rembiapo ojojogua ha ojokupyty ojeporúva ndive ñandutípe. Iporã ojegueromanduꞌami avei oῖmaha heta ñeꞌẽ ojeporumeméva ha oike-témava ohóvo, ojeporu rupi Guarani Ñeꞌẽ Rerekuapavẽ, Paraguái Ñeꞌẽnguéra Sãmbyhyha ha ambueve temimoῖmby tetãyguáva ryepýpe. Umi ñeꞌẽ Visión ha Misión, techapyrãramo, oñemoguarani péicha: Tembihecha ha Tembipota, ha oiporúma opavavetéva temimoῖmby tetãyguáva. Koꞌãva ári oñemohe-ñoijeýramo ñeꞌẽpyahu niko ojepytajeýta tapekuꞌa rehe, ojeguatavemarãngue ha oñemopyrendamarãn-gue ñeꞌẽ rekove.

Tekotevẽne ojegueromanduꞌami koꞌápe peteῖ ñeꞌẽtee ojeporúva ha toñembojojami PÑS-pegua ndi-ve. Ko temimoῖmby oiporu karaiñeꞌẽme ñeꞌẽtee oῖva inglés-pe, E-mail; Yvy Marãeꞌỹ ñandutípe ojeporu correo (Ha ndahaꞌéi correo electrónico, tekotevẽhaichaite). PÑS ñandutípe ojeporu ñeꞌẽ-tee Pareha eleytrónico ojeꞌévo upe ñeꞌẽ upépente ojeporúva; hákatu, Fundación-pe ojeporu pare-ha. Mokõivéva temimoῖmby oñehaꞌã ogueroikejey ha omoingovejey upe ñeꞌẽ pareha, ha upéva upe mbaꞌe iporã añetehápe. Ekípo jeporekapyrãmegua heꞌi ikatuha ojeporu ñeꞌẽtee aty Ñeꞌẽveve, péva haꞌéma rehe peteῖ ñeꞌẽ ojeporuetemíva heta ñanduti rogue rehe. Upéicha avei ndeꞌíri ndaikatuiha ojeporu pareha, ñeꞌẽ ikatúva hembyete ha ndojeporuvéi, upévare tekotevẽ ojeporujey. Guaraníme ojeꞌe hag̃ua E-mail térã correo electrónico ikatuporãnte ojeporu umi ñeꞌẽréra pareha ha Ñeꞌẽveve. Jepeve ojejerure oñemyatyõvo umi ñeꞌẽtee ha ñeꞌẽtee aty, tembijeporekapy ekipoyguakuéra ikatu heꞌi hesekuéra oikotaha ojeguerekóramo ñeꞌẽteéramo.

28

4.2. Oñehesaꞌỹijotaháicha mbojojahakuéra rupive

Ko tembiapo vorépe, oñehesaꞌỹijóta umi tenda ojeporavovaꞌekue, heꞌihaichaipe poteῖvéva mbojojaha oñemopyrendavaꞌekue ko jeporekapýpe, umíva hína: Omombeꞌúpa heꞌiséva, ojehaiporãpa, oñembo-yképa temiandu, heꞌípa hesaite rupi, nomanovéimapa ojeꞌéva, hesakã ha ojoajuporãpa ojehaíva.

4.2.1. Omombeꞌúpa heꞌiséva

Opaichagua texto, tahaꞌe ojeꞌéva térã ojehaíva, ombaꞌemombeꞌuse katuete. Texto-kuéra niko akóin-te ombaꞌemombeꞌuse, heꞌiséva, tapichakuéra ohechaukaha hembipotapy ojeꞌykekóvo ñeꞌẽ rehe. Ñeꞌẽ ojeporúva niko ombojoaju oñomongetávape; ha hyepýpe ojehecha mbohapy nivel: ojeꞌéva oñeñeꞌẽvo (acto locutivo), ojehekáva oñeꞌẽvo (acto ilocutivo), ha ojehupitýva oñeñeꞌẽvo (acto perlocutivo). Lo-cutivo haꞌehína oñemombeꞌu jave peteῖ mbaꞌe oñeñeꞌẽ térã ojehaikuévo; ilocutivo haꞌehína upe omo- mbeꞌuséva peteῖ tapicha térã entidad, empresa; haꞌehína upe mbaꞌerãpa; perlocutivo heꞌise umi mbaꞌe ojapouka térã ohupytýva umi oñemombeꞌúva. Opaichagua ñeꞌẽtee ojeporúva oñeguenohẽ rire heta henda guivo haꞌehína acto locutivo, omombeꞌuséva peteῖ térã hetave mbaꞌe. Umi ojeꞌéva ojeꞌe ikatu hag̃uáicha oiporúva guive ñeꞌẽ okuꞌe hekopete, heꞌiséva, tog̃uahẽ ichupekuéra ojeꞌéva térã ojejeruréva, ha tojapo hikuái ojeꞌéva. Tapichakuérape hesakãramo ñeꞌẽ oñemyasãiva, añetehápe ojehupyty ojehu-pyséva, ha ikatúma ojeꞌe oñomongetaha hikuái hekopete.

Ojeikévo, tembihechararãmo, Facebook ñandutípe, tapichakuéra oiporúva ojuhu heta marandu ikatu-vaꞌerã rehe oipoytyvõ ichupekuéra oikundaha hag̃ua ipype. Imurokuerapevoi omoñeꞌẽta katuete, karai-ñeꞌẽme, koꞌã marandu: Biografía, información, amigos, fotos, registro de actividades, ha oñekombida ichupekuéra ohaívo: ¿Qué estás pensando? ijyke rehe: publicar. Hesakãnepa koꞌã ojeꞌéva peteῖ tapicha oñeꞌẽvaivaívapente karaiñeꞌẽme. Ha ikatu ojeꞌe, oimeraẽva tapicha oleekuaáva ha oikũmbyporãiteꞌỹva jepe ko ñeꞌẽ ontendéta koꞌã ojeꞌéva; heꞌiséva, oñeñehaꞌãiteꞌỹ rehe hesakãta oñemombeꞌuséva. Upéva upe tapichajeýnte oiporavóramo guaranimeguáva upéva upe ñanduti jeýnte, ojuhúta umíva ñeꞌẽapesã, ág̃akatu guaraníme: Ararysýi (biografía), marandu (información), angirũnguéra (amigos), ta’ã- ngakuéra23 (fotos), ne rembiapo (actividades), hambaꞌe. Omoñeꞌẽta avei oñepepirũramo chupe ohai hag̃ua: Mba’épa repensareína ha ijyke rehe: emoherakuã24.

Koꞌápe oñeporandujey ajeꞌiguaréicha: Hesakãnepa ojeꞌéva peteῖ tapicha oleekuaávape ha naꞌiñara -nduetéiva guaraníme; heꞌiséva upéicharamo, og̃uahẽtapa ichupe ojeꞌeséva. Hasynunga oñemboho-váivo kóva noñembaꞌaporaẽiramo tapichakuéra oiporúva ndive ko ñanduti. Ág̃akatu ojeꞌe umi ñeꞌẽ ombaꞌemombeꞌuha ojeꞌevaꞌekue karaiñeꞌẽme, jepéramo ndojehaiporãmbái ñeꞌẽtekuaa ryepy guivo oje-jesarekótaramo. Upe ñeꞌẽ ararysýi ndopytaporãmbái oñemoguaranívo biografía; mboꞌehaoháre ha ñeꞌẽryrúpe niko ojeporu koꞌã ñeꞌẽ ojeꞌe hag̃ua kóva ko mbaꞌe: tembiasa, tekoasa. Oñepepirũva ojehai hag̃ua: Mbaʹépa repensareína? Oῖporãiterei ha og̃uahẽ; nopyrũi mbaꞌeveichagua mbojojaháre, oñe- mbohyapuporã “re”: repensareína. Ikatu oñehesaꞌỹijo upe ñeꞌẽ pensar, guaranietépe ojeꞌéva py’amongeta, ha guarani pyahúpe ojeꞌéva akãngeta. Ojejesarekótaramo og̃uahẽporãpa omombeꞌuséva, ñeꞌẽ-joaju ojegueromanduꞌáva og̃uahẽta katuete oimeraẽ tapicha oñeꞌẽkuaávape guaraníme, ojeporumeme rehevoi koꞌẽrei rehe opaite henda rupi. Upéva upe ñeꞌẽjoaju oñemombeꞌu peteῖ guarani paraguájope.

Oñehesaꞌỹijovévo ohóvo og̃uahẽporãpa omombeꞌuséva ko ñanduti, ojehechakuaáta ojegueroikeha ipy-pe heta ñeꞌẽ ojeporupyre karaiñeꞌẽgui, tahaꞌe ojeporúva derechoite térã oñembohuguaipyre. Techapyrã, Esugeri tapicha atýpe guarã25 térã notificación-kuéra. Koꞌã oñemoguaraniháicha niko hesakãporã, oimeraẽ tapicha oñeꞌẽkuaáva oikũmbýta katuete ojeꞌeséva, ág̃akatu iporã avei oñeñembaꞌeporandumi

23 Ojehaivaꞌerã “Taꞌãngakuéra”.24 Ojehaivaꞌerã “Emoherakuã”25 Ojehaivaꞌerã “g̃uarã”

28

4.2. Oñehesaꞌỹijotaháicha mbojojahakuéra rupive

Ko tembiapo vorépe, oñehesaꞌỹijóta umi tenda ojeporavovaꞌekue, heꞌihaichaipe poteῖvéva mbojojaha oñemopyrendavaꞌekue ko jeporekapýpe, umíva hína: Omombeꞌúpa heꞌiséva, ojehaiporãpa, oñembo-yképa temiandu, heꞌípa hesaite rupi, nomanovéimapa ojeꞌéva, hesakã ha ojoajuporãpa ojehaíva.

4.2.1. Omombeꞌúpa heꞌiséva

Opaichagua texto, tahaꞌe ojeꞌéva térã ojehaíva, ombaꞌemombeꞌuse katuete. Texto-kuéra niko akóin-te ombaꞌemombeꞌuse, heꞌiséva, tapichakuéra ohechaukaha hembipotapy ojeꞌykekóvo ñeꞌẽ rehe. Ñeꞌẽ ojeporúva niko ombojoaju oñomongetávape; ha hyepýpe ojehecha mbohapy nivel: ojeꞌéva oñeñeꞌẽvo (acto locutivo), ojehekáva oñeꞌẽvo (acto ilocutivo), ha ojehupitýva oñeñeꞌẽvo (acto perlocutivo). Lo-cutivo haꞌehína oñemombeꞌu jave peteῖ mbaꞌe oñeñeꞌẽ térã ojehaikuévo; ilocutivo haꞌehína upe omo- mbeꞌuséva peteῖ tapicha térã entidad, empresa; haꞌehína upe mbaꞌerãpa; perlocutivo heꞌise umi mbaꞌe ojapouka térã ohupytýva umi oñemombeꞌúva. Opaichagua ñeꞌẽtee ojeporúva oñeguenohẽ rire heta henda guivo haꞌehína acto locutivo, omombeꞌuséva peteῖ térã hetave mbaꞌe. Umi ojeꞌéva ojeꞌe ikatu hag̃uáicha oiporúva guive ñeꞌẽ okuꞌe hekopete, heꞌiséva, tog̃uahẽ ichupekuéra ojeꞌéva térã ojejeruréva, ha tojapo hikuái ojeꞌéva. Tapichakuérape hesakãramo ñeꞌẽ oñemyasãiva, añetehápe ojehupyty ojehu-pyséva, ha ikatúma ojeꞌe oñomongetaha hikuái hekopete.

Ojeikévo, tembihechararãmo, Facebook ñandutípe, tapichakuéra oiporúva ojuhu heta marandu ikatu-vaꞌerã rehe oipoytyvõ ichupekuéra oikundaha hag̃ua ipype. Imurokuerapevoi omoñeꞌẽta katuete, karai-ñeꞌẽme, koꞌã marandu: Biografía, información, amigos, fotos, registro de actividades, ha oñekombida ichupekuéra ohaívo: ¿Qué estás pensando? ijyke rehe: publicar. Hesakãnepa koꞌã ojeꞌéva peteῖ tapicha oñeꞌẽvaivaívapente karaiñeꞌẽme. Ha ikatu ojeꞌe, oimeraẽva tapicha oleekuaáva ha oikũmbyporãiteꞌỹva jepe ko ñeꞌẽ ontendéta koꞌã ojeꞌéva; heꞌiséva, oñeñehaꞌãiteꞌỹ rehe hesakãta oñemombeꞌuséva. Upéva upe tapichajeýnte oiporavóramo guaranimeguáva upéva upe ñanduti jeýnte, ojuhúta umíva ñeꞌẽapesã, ág̃akatu guaraníme: Ararysýi (biografía), marandu (información), angirũnguéra (amigos), ta’ã- ngakuéra23 (fotos), ne rembiapo (actividades), hambaꞌe. Omoñeꞌẽta avei oñepepirũramo chupe ohai hag̃ua: Mba’épa repensareína ha ijyke rehe: emoherakuã24.

Koꞌápe oñeporandujey ajeꞌiguaréicha: Hesakãnepa ojeꞌéva peteῖ tapicha oleekuaávape ha naꞌiñara -nduetéiva guaraníme; heꞌiséva upéicharamo, og̃uahẽtapa ichupe ojeꞌeséva. Hasynunga oñemboho-váivo kóva noñembaꞌaporaẽiramo tapichakuéra oiporúva ndive ko ñanduti. Ág̃akatu ojeꞌe umi ñeꞌẽ ombaꞌemombeꞌuha ojeꞌevaꞌekue karaiñeꞌẽme, jepéramo ndojehaiporãmbái ñeꞌẽtekuaa ryepy guivo oje-jesarekótaramo. Upe ñeꞌẽ ararysýi ndopytaporãmbái oñemoguaranívo biografía; mboꞌehaoháre ha ñeꞌẽryrúpe niko ojeporu koꞌã ñeꞌẽ ojeꞌe hag̃ua kóva ko mbaꞌe: tembiasa, tekoasa. Oñepepirũva ojehai hag̃ua: Mbaʹépa repensareína? Oῖporãiterei ha og̃uahẽ; nopyrũi mbaꞌeveichagua mbojojaháre, oñe- mbohyapuporã “re”: repensareína. Ikatu oñehesaꞌỹijo upe ñeꞌẽ pensar, guaranietépe ojeꞌéva py’amongeta, ha guarani pyahúpe ojeꞌéva akãngeta. Ojejesarekótaramo og̃uahẽporãpa omombeꞌuséva, ñeꞌẽ-joaju ojegueromanduꞌáva og̃uahẽta katuete oimeraẽ tapicha oñeꞌẽkuaávape guaraníme, ojeporumeme rehevoi koꞌẽrei rehe opaite henda rupi. Upéva upe ñeꞌẽjoaju oñemombeꞌu peteῖ guarani paraguájope.

Oñehesaꞌỹijovévo ohóvo og̃uahẽporãpa omombeꞌuséva ko ñanduti, ojehechakuaáta ojegueroikeha ipy-pe heta ñeꞌẽ ojeporupyre karaiñeꞌẽgui, tahaꞌe ojeporúva derechoite térã oñembohuguaipyre. Techapyrã, Esugeri tapicha atýpe guarã25 térã notificación-kuéra. Koꞌã oñemoguaraniháicha niko hesakãporã, oimeraẽ tapicha oñeꞌẽkuaáva oikũmbýta katuete ojeꞌeséva, ág̃akatu iporã avei oñeñembaꞌeporandumi

23 Ojehaivaꞌerã “Taꞌãngakuéra”.24 Ojehaivaꞌerã “Emoherakuã”25 Ojehaivaꞌerã “g̃uarã”

29

noῖrῖpa ambue ñeꞌẽ ojeꞌe hag̃ua sugerir notificación. Ikatuporãnte ñeꞌẽasaharakuéra ojesarekovoiraꞌe kóvare, oipotágui hesakã heꞌiséva, ha upévare oiporavo upéicha.

Oñehesaꞌỹijótaramo Aguaratata oñemoguaranihaguéicha, ojehecháta hetaichagua menu oñemoguara-nimbyre hesakãporãha, oῖháicha avei nahesakãmbaguasúiva. Tembihechapyrã ramo ojejesareko koꞌã ñeꞌẽ rehe, koꞌãva niko oῖ ojeikévo kundahahápe:

Kuatia oikove’ỹmava

Ko kuatia noĩvéima ojeporu hag̃uáicha.

Pe kuatia ojeruréva ndaipóri Firefox’s kachépe.

1. Tekorosãrãramo Firefox ndojeruréi ijehegui umi kuatia mombaꞌépýva.

Eikutu pe Ha’ãjeýpe ojerurejey hag̃ua pe kuatia ko ñanduti roguépe.

Ha’ãjey

Koꞌã ojehesapeꞌaháicha iporuharakuéra niko oñehaꞌãmbaite oiporu umi pojoapy haimeháime ojehai-porãmbaitéva ojejesarekótaramo ñeꞌẽtekuaa ryepy guivo ha guaraníme katu pokãmínte oguereike ñeꞌẽ ambue. Caché añoite niko upe ñeꞌẽ ambue ojeporúva informática-gui. Tuicha mbaꞌe niko ñeꞌẽasaha-rakuéra rembiapo; hikuái oiporu kóva ko ñeꞌẽtee ha ombohyapuguarani, ohai guarani hyapuháicha, ha ogueroike omondévo guarani rehe. Oñeñeporanduvaꞌerã avei peteῖ tapicha mbytépe porãnte omosãva-pa, térã peteῖ máva oñemoarandupyréva guaranímepa, oikũmbýne térãpa oikotevẽne upe ñeꞌẽ ypykue rehe.

Ambue henda guivo, upe ñeꞌẽ Tekorosãrãramo ijetuꞌuetereíma ha ndeꞌíri hesaite rupi; tapicha opensaraẽmantevaꞌerã mbaꞌépa oiméne heꞌise karaiñeꞌẽme hesakã hag̃ua ichupe. Oñeñeꞌẽtaramo tui-chaháicha, toiko jepe raꞌe oikóva, peteῖ tapicha oñemoarandupyréva guaraníme, oikũmbýne katuete opaiteichagua menu oñemoguaranimbyre.

Ojeikévo oñeporandu Vikipetã-me, iporuharakuéra ojeguerohorýta: Tapeg̃uahẽporãite Vikipetãme, ha iguýpe: Opaite tembikuaa hekosãsóva renda, opavave ikatúva ohaijey. Oñeñeꞌẽtaramo tuichaháicha, umi ñeꞌẽtee ha ñeꞌẽaty guaranimegua ojeporúva oñesãmbyhy hag̃ua ko arandukavusu, hesakãporã ha og̃uahẽ, oiporúramo jepe ñeꞌẽtee ndojeporumeméiva, techapyrã tembikuaa, ndoikuaamoꞌãiva peteῖ ta-picha iñaranduꞌỹva ñeꞌẽme. Umi ñanduti korapy ojegueroikevaꞌekue ko oñehesaꞌỹijohápe niko avei hesakãporã ha og̃uahẽ, katu mi tapicha oñemoaranduvaꞌekuépe añónte.

Paraguái Ñeꞌẽnguéra Sãmbyhyha ñanduti, guaranimeguáva, hesakãporãnte avei. Péina koꞌápe techapyrãmi oñeguenohẽmbyre: Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) ha Secretaría Nacional de los Derechos Humanos de las Personas con Discapacidad (Senadis) oñemoñe’ẽ peteĩ ha he’i om-ba’apo joajuseha. Ikatu oñeñatõi upe oñembojoajuháicha ko haipyvo, koꞌýte oñeñeꞌẽrataramo mbaꞌéi-chapa oñembojaꞌo umi ñeꞌẽ. Jepeve upéicha, hesakã upe texto; heꞌiséva, og̃uahẽha.

Pokõivéva tenda oñehesaꞌỹijóva apytégui, ojehechakua ojoavykakuaaha umi ñeꞌẽ ojeporúva Face-book-pe ha umi kundahaha, arandukavusu, hekaha ha ñanduti. Facebook-pe ojeporu guarani lomi-tãháicha, upévare og̃uahẽve, ha umi ambuévape peteῖ guarani hypyꞌũvéva, mboꞌehaopeguare ha ikatu-voi ojeꞌe tapichaꞌaty ikatevévape g̃uarãnte. Ojehechátaramo mávapa og̃uahẽve pokõivéva tendapegua apytégui, ikatu ojeꞌe upe guarani ojeporúva Facebook-pe, ojehaiporãmbaꞌỹ apytépe, haꞌehína upe he-

30

sakãvéva guarani koꞌag̃aguápe g̃uarã, oiporu rehe peteῖ ñeꞌẽ lomitãhaichave, oñeꞌẽporumimiete rehe karaiñeꞌẽgui. Umi ambue hendápe iñakademikove ojeporuháicha, heta hendápe ojehaivai ha oñembo-joajuvai avei, hákatu oiporu peteῖ guarani ijetuꞌuvéva, ogueroikeguasuꞌỹva ñeꞌẽ ha iñeꞌẽpyahuhetáva.

Memete nunga, ojeꞌehaguéichama, pokõivéva tenda hesakãporãnte, og̃uahẽ hikuái. Hákatu, ojeporu hag̃ua, oñepysangáta mokõi mbaꞌe rehe: Peteῖha oῖvoi ñeꞌẽ ryepýpe, ha péva haꞌehína upe neꞌῖrã gueteri oñemopyrenda guarani ñeꞌẽ, ovava gueteri iñeꞌẽtekuaápe ha oñembojoajuháicha oñemoguaranívo; mokõiha katu noῖri ñeꞌẽ ryepýpe, ha oῖhína iporuharakuéra rekovépe, mamoite pevépa oikuaa upe iñeꞌẽ. Iporuharakuéra oime rire oñemoarandu guaraníme, hesakãta ichupekuéra ojeꞌeséva, heꞌiséva, og̃uahẽtaha ichupekuéra oñembaꞌemombeꞌúva, hákatu oime rire noñemoaranduiraꞌe, ojehuháicha para-guajokuéra okakuaapamavaꞌekuépe, opaꞌãta katuete tape rehe, ojehuháicha opaiteichagua ñeꞌẽme. Ta-pichaguéra oñeꞌẽvagui guaraníme niko ymaite guive oñenega oñemoarandúvo iñeꞌẽteépe, upéva rehe ndaikatúi oiporu ohai hag̃ua, tahaꞌe ojapyhývo térã orahaukávo marandu tapicha ambuépe. Mboꞌehaó-pe ohovakuéra avei jeyvéramo oike hagueichaite jeýnte osẽ oñeñeꞌẽtaramo guarani rehe; mboꞌehao noporombokatupyrýi ojekuaa ha ojeporu hag̃ua hekópe guarani.

Ojeꞌe hag̃ua og̃uahẽha ojeꞌeséva umi mbaꞌe oñemoguaraníva umi pojoapy oñehesaꞌỹijopyréva ryepý-pe, jepeve ojehaivaimimiete ha oñembohasa hekopeꞌỹ, ojeko avei tapichakuéra oiporúva rehe ñeꞌẽ, mamo pevépa oikuaa hikuái ñeꞌẽ rekove. Ñeꞌẽasa niko sapyꞌánte ohupytypaite ohupytyséva ha sapyꞌán-te nahániri; heꞌiséma avei mamoite pevépa okakuaa, oñemopyrenda ha oñembopyahu upe guarani ñeꞌẽ. Ñeꞌẽasaharakuéra ohechauka ikatupyry ha iñaranduha omoñeꞌẽasa hag̃ua; hikuái og̃uahẽ peteῖ ñeꞌẽme, techapyrã, ogueroikétapa ñeꞌẽ oiporútanteva upe oῖhaichaite térãpa ombohekoꞌambuéta mamo oñeiko-tevẽhápe, omohesakãve rekávo hikuái heꞌiséva.

Tekotevẽ ojehaive guaraníme, ojeꞌehaguéichama ojejúvo jeporekapýpe. Ojeguerokakuaavaꞌerã polí-tica oipytyvõvaꞌerãichagua oñeñeꞌẽ ha ojehaívo, koꞌã mbaꞌe oipytyvõta rehe hetave ha imbaretevévo marandu ojehaipyréva guaraníme, upéicharõmante ojehechakuaáta oikópa añetehápe térãpa nahániri umi ojehaietáva ojejúvo. Oñeikotevẽve peteῖ política añetegua ha upéichape toñemopyrenda guarani Estado ryepy guive. Tove tojehaive ha toñemoñeꞌẽve ha tokakuaave ñeꞌẽ retepy ha rekove.

4.2.2. Ojehaiporãpa

Ojejesareko ha oñehesaꞌỹijokuévo opaiteichagua ñeꞌẽasa niko ojehechakuaa oñemopyrendaporã asye-ténteha ojejesarekótaramo tuichaháicha ñeꞌẽtekuaa guivo; jepeve upéicha, ojehechakuaa ojejavymi-mieteha avei oñembohyapu, oñemoñeꞌẽjoaju ha ojeꞌekuévo ojeꞌeséva. Heta hendápe ojejavy oñemo-muanduhetῖgua ha oñemomuanduhejuruguávo, sapyꞌánte noñemomuanduhéi térã ojeporuvai; upéicha avei, hetaiterei hendápe ndahetepyguaraníri.

Ojehesarekóvo Facebook rova rehe, ikatu ojejuhu ñeꞌẽjoaju ndojehaiporãiva guaraníme. Oñembo hyapuháicha rehe ojejesarekótaramo, ojehechakuaa ojehechaukávo /ã/ ryapu, ojeporu mbohapyicha-gua tai: a imuanduhéva péicha â, ambue ikytakõiꞌíva ä, ha avei upe hekopetéva ã. Ojehechakuaa avei oñembohyaputῖguavaiha; Emongañy, Emokañy rãngue; Angirũkuéra, Angirũnguéra rãngue. Upe ñeꞌẽ hag̃ua ojehai, haguã. Ojegueroike potávo ambue tapicha tahaꞌehaꞌéva atýpe, ko ñanduti oipepirũ guaraníme: Ehai téra ỹrô correo réra. Koꞌápe ojehecha upe joajuha mbojoavýva ỹrõ, taipu /ỹ/ ojehai ỹ, ha taipu /õ/, ô. Ikatuporãnte mákinante ojavyka koꞌápe, ha ndahaꞌéi ñeꞌẽasaharakuéra ndoikuaáigui ñeꞌẽ rekove. Umi ojapo ha ohepymeꞌẽva mbohendaha ojeikuaaháicha, koꞌag̃aite peve ndogueroikéi taikuéra oñeikotevẽva ojehai hag̃ua guaraníme. Facebook ojehecha avei ñeꞌẽ oñembojaꞌovaíva ñeꞌẽtekuaa ryepy guivo: Oikóva hína, ojehaivaꞌerã Oikovahína. Hína haꞌe peteῖ ñeꞌẽpehẽ, ha mbojojaha heꞌivoi oñem-bojoajuvaꞌerãha ñeꞌẽrapo rehe. Ambue fuente oñeñemoarandúvape ojehecha kóva ha ambue ñeꞌẽpehẽ sapyꞌánte oñembojaꞌoha ha sapyꞌánte oñembojoajuha, ojeporuha ohóvo mokõive hendáicha.

Aguaratata ndojejavyguasúi koꞌã mbaꞌépe. Oiméramo ojejavymimi, ojejavyhikóni oñemboputῖgua jave. Techapyrã: Monguatia (imprimir), Mbokuatia rãngue; oῖ avei ñeꞌẽ oñemomuanduhéva mokõi

30

sakãvéva guarani koꞌag̃aguápe g̃uarã, oiporu rehe peteῖ ñeꞌẽ lomitãhaichave, oñeꞌẽporumimiete rehe karaiñeꞌẽgui. Umi ambue hendápe iñakademikove ojeporuháicha, heta hendápe ojehaivai ha oñembo-joajuvai avei, hákatu oiporu peteῖ guarani ijetuꞌuvéva, ogueroikeguasuꞌỹva ñeꞌẽ ha iñeꞌẽpyahuhetáva.

Memete nunga, ojeꞌehaguéichama, pokõivéva tenda hesakãporãnte, og̃uahẽ hikuái. Hákatu, ojeporu hag̃ua, oñepysangáta mokõi mbaꞌe rehe: Peteῖha oῖvoi ñeꞌẽ ryepýpe, ha péva haꞌehína upe neꞌῖrã gueteri oñemopyrenda guarani ñeꞌẽ, ovava gueteri iñeꞌẽtekuaápe ha oñembojoajuháicha oñemoguaranívo; mokõiha katu noῖri ñeꞌẽ ryepýpe, ha oῖhína iporuharakuéra rekovépe, mamoite pevépa oikuaa upe iñeꞌẽ. Iporuharakuéra oime rire oñemoarandu guaraníme, hesakãta ichupekuéra ojeꞌeséva, heꞌiséva, og̃uahẽtaha ichupekuéra oñembaꞌemombeꞌúva, hákatu oime rire noñemoaranduiraꞌe, ojehuháicha para-guajokuéra okakuaapamavaꞌekuépe, opaꞌãta katuete tape rehe, ojehuháicha opaiteichagua ñeꞌẽme. Ta-pichaguéra oñeꞌẽvagui guaraníme niko ymaite guive oñenega oñemoarandúvo iñeꞌẽteépe, upéva rehe ndaikatúi oiporu ohai hag̃ua, tahaꞌe ojapyhývo térã orahaukávo marandu tapicha ambuépe. Mboꞌehaó-pe ohovakuéra avei jeyvéramo oike hagueichaite jeýnte osẽ oñeñeꞌẽtaramo guarani rehe; mboꞌehao noporombokatupyrýi ojekuaa ha ojeporu hag̃ua hekópe guarani.

Ojeꞌe hag̃ua og̃uahẽha ojeꞌeséva umi mbaꞌe oñemoguaraníva umi pojoapy oñehesaꞌỹijopyréva ryepý-pe, jepeve ojehaivaimimiete ha oñembohasa hekopeꞌỹ, ojeko avei tapichakuéra oiporúva rehe ñeꞌẽ, mamo pevépa oikuaa hikuái ñeꞌẽ rekove. Ñeꞌẽasa niko sapyꞌánte ohupytypaite ohupytyséva ha sapyꞌán-te nahániri; heꞌiséma avei mamoite pevépa okakuaa, oñemopyrenda ha oñembopyahu upe guarani ñeꞌẽ. Ñeꞌẽasaharakuéra ohechauka ikatupyry ha iñaranduha omoñeꞌẽasa hag̃ua; hikuái og̃uahẽ peteῖ ñeꞌẽme, techapyrã, ogueroikétapa ñeꞌẽ oiporútanteva upe oῖhaichaite térãpa ombohekoꞌambuéta mamo oñeiko-tevẽhápe, omohesakãve rekávo hikuái heꞌiséva.

Tekotevẽ ojehaive guaraníme, ojeꞌehaguéichama ojejúvo jeporekapýpe. Ojeguerokakuaavaꞌerã polí-tica oipytyvõvaꞌerãichagua oñeñeꞌẽ ha ojehaívo, koꞌã mbaꞌe oipytyvõta rehe hetave ha imbaretevévo marandu ojehaipyréva guaraníme, upéicharõmante ojehechakuaáta oikópa añetehápe térãpa nahániri umi ojehaietáva ojejúvo. Oñeikotevẽve peteῖ política añetegua ha upéichape toñemopyrenda guarani Estado ryepy guive. Tove tojehaive ha toñemoñeꞌẽve ha tokakuaave ñeꞌẽ retepy ha rekove.

4.2.2. Ojehaiporãpa

Ojejesareko ha oñehesaꞌỹijokuévo opaiteichagua ñeꞌẽasa niko ojehechakuaa oñemopyrendaporã asye-ténteha ojejesarekótaramo tuichaháicha ñeꞌẽtekuaa guivo; jepeve upéicha, ojehechakuaa ojejavymi-mieteha avei oñembohyapu, oñemoñeꞌẽjoaju ha ojeꞌekuévo ojeꞌeséva. Heta hendápe ojejavy oñemo-muanduhetῖgua ha oñemomuanduhejuruguávo, sapyꞌánte noñemomuanduhéi térã ojeporuvai; upéicha avei, hetaiterei hendápe ndahetepyguaraníri.

Ojehesarekóvo Facebook rova rehe, ikatu ojejuhu ñeꞌẽjoaju ndojehaiporãiva guaraníme. Oñembo hyapuháicha rehe ojejesarekótaramo, ojehechakuaa ojehechaukávo /ã/ ryapu, ojeporu mbohapyicha-gua tai: a imuanduhéva péicha â, ambue ikytakõiꞌíva ä, ha avei upe hekopetéva ã. Ojehechakuaa avei oñembohyaputῖguavaiha; Emongañy, Emokañy rãngue; Angirũkuéra, Angirũnguéra rãngue. Upe ñeꞌẽ hag̃ua ojehai, haguã. Ojegueroike potávo ambue tapicha tahaꞌehaꞌéva atýpe, ko ñanduti oipepirũ guaraníme: Ehai téra ỹrô correo réra. Koꞌápe ojehecha upe joajuha mbojoavýva ỹrõ, taipu /ỹ/ ojehai ỹ, ha taipu /õ/, ô. Ikatuporãnte mákinante ojavyka koꞌápe, ha ndahaꞌéi ñeꞌẽasaharakuéra ndoikuaáigui ñeꞌẽ rekove. Umi ojapo ha ohepymeꞌẽva mbohendaha ojeikuaaháicha, koꞌag̃aite peve ndogueroikéi taikuéra oñeikotevẽva ojehai hag̃ua guaraníme. Facebook ojehecha avei ñeꞌẽ oñembojaꞌovaíva ñeꞌẽtekuaa ryepy guivo: Oikóva hína, ojehaivaꞌerã Oikovahína. Hína haꞌe peteῖ ñeꞌẽpehẽ, ha mbojojaha heꞌivoi oñem-bojoajuvaꞌerãha ñeꞌẽrapo rehe. Ambue fuente oñeñemoarandúvape ojehecha kóva ha ambue ñeꞌẽpehẽ sapyꞌánte oñembojaꞌoha ha sapyꞌánte oñembojoajuha, ojeporuha ohóvo mokõive hendáicha.

Aguaratata ndojejavyguasúi koꞌã mbaꞌépe. Oiméramo ojejavymimi, ojejavyhikóni oñemboputῖgua jave. Techapyrã: Monguatia (imprimir), Mbokuatia rãngue; oῖ avei ñeꞌẽ oñemomuanduhéva mokõi

31

hendápe, techapyrã, momba’épýva.

Oñeñeꞌẽtaramo ñeꞌẽjoaju rehe, ojejuhu ojeꞌejoꞌahápema ume ñeꞌẽ Tembiporu jeporu. Ojehecha kóva ko kásope ojeꞌejoꞌaha upe ñeꞌẽrapo poru. Aguaratata-pe, techapyrãramo, oñemoñeꞌẽ: Opaite techaukaha jehechauka (Mostrar todos los marcadores). Koꞌápe upe naiporãmbáiva haꞌehína ojeꞌejoꞌa ñeꞌẽrapo techauka.

Ñeꞌẽretepy jekopia

Kóva hína upe mbaꞌe ojehechavéva umi oñemoguarani ha oñehesaꞌỹijóvape ojejúvo. Ojeꞌehaguéichama haipyre “Mbaꞌéichapa rohesaꞌỹijóta ñeꞌẽteekuaaty oĩmava ha mbaꞌéichapa romoñeꞌẽasáta ñeꞌẽpyahu”, oñembohasávo guaraníme ha ojeporu upe ñeꞌẽ retepy oñembohasavaguigua, añetehápe ombyai tui-chaháicha upe ñeꞌẽ rekovesã ha rekotee.

Heta ñeꞌẽtee aty, ñeꞌẽjoaju ha ñeꞌẽaty oñembohasáva guaraníme ha oñehesasaꞌỹijóva ko tembiapópe, oñemoguarani, katu karaiñeꞌẽ retepýpe. Péina koꞌápe techapyrãmimi:

Google rova rehe oñemoñeꞌẽ kóicha. Añeñandu poꞌa reheve (me siento con suerte, originalmente I’m feeling lucky). Koꞌápe oñembohetepykaraiñeꞌẽ, oñembohasa rupi ohóvo peteῖteῖva ñeꞌẽ, ha ndahaꞌéi upe heꞌiséva, ojeꞌehaguéichama ko oñemomaranduhápe. Guaraníme opytaporãvétakuri: Chepoꞌaitépa. Chepoꞌaitépa ko árape. Ñeꞌẽasa ojegueromanduꞌávape, ojehechaháicha, oñembohasa peteῖteῖva ñeꞌẽ, ojejesarekoporãꞌỹ rehe guarani retepytee rehe.

Facebook ova rehe oñemomaitei tapicha oiporúvape péicha: Mbaꞌéicha reime. Ko ñeꞌẽjoaju niko om-baꞌeporandu, ha guaraníme porã oñeporanduvaꞌerã: Mba’éichapa reime. Ko oñembohasahaguépe ika-tu ojeꞌe oñembohetepykaraiñeꞌẽ hague, oñemboyke rehe upe ñeꞌẽpehẽ ojeporúva oñembaꞌeporanduha guaraníme. Kóva ko ñeꞌẽme, oñembaꞌeporandu hag̃ua, ojeporu ñeꞌẽpehẽ pa térã piko, ha ambueve osẽva ko mokõihágui. Karaiñeꞌẽme oñembaꞌeporandu hag̃ua ojeporu ambue mbaꞌe. Ko ñeꞌẽme, ojehai jave ojeporu ko kyta porandu (¿?).

Vikipetãme, heta oῖ ndahetepyguaraníriva. Techapyrãramo, ko ñanduti rovaite rehevoi oñemoñeꞌẽ pe-teῖ jehaipyre, ha ojehechauka ipype mbaꞌeichaitépa hetepykaraiñeꞌẽha.

Avañeꞌẽ haꞌe peteĩ ñeꞌẽ tupi-guarani ñeꞌẽ pegua oñeñeꞌẽva Ñembyamérikape.

Avañeꞌẽ haꞌe peteĩ te’yikuéra Amérikagua ñeꞌẽnguéra apytépe heta iñeꞌẽhárava, oñemohendáva irundy tetãnguéra iñambuévape.

Guaraníme, Yo soy José se diría: Che José. Cheréra José. Chehína José. Añetehápe oñemoheñóinte upe ñeꞌẽtéva haꞌe ojeꞌévo upe ñeꞌẽtéva copulativo “ser” karaiñeꞌẽmegua. Heꞌirãngue Avañeꞌẽ haꞌe peteĩ ñeꞌẽ, guaranijára tee heꞌíta: Avañe’ẽ niko (hína) tupi-guarani ñeꞌẽ. Iporã ojehechakuaa ndojehaiporãi-ha upe ñeꞌẽjoaju peteῖha ojeporúva techapyrãramo; irundy jey voi ojeporu ñeꞌẽ, ikatuporãntevakuri oñembuekovia ñeꞌẽheꞌisejojáva rehe, oñembojere térã haꞌeichagua nunga rehe, ani ojeꞌejeyjey jehaipy mbykymíme.

4.2.3. Oñemboyképa temiandu

Ojeꞌehápe oñemboyképa temiandu niko, oñeñeꞌẽmavoikuri marco teórico ryepýpe, péva haꞌehína ñeꞌẽ-tee reko peteῖva. Kóva rehe ndojaivaꞌerã mbaꞌeveichagua temiandu ojehuháicha ambue ñeꞌẽme. Umíva ikatu rehe ombyai ñomongeta omongyꞌa rupi ojeꞌéva.

Umi ñeꞌẽ oñembohasavaꞌekue ha oñehesaꞌỹijóva apytépe saꞌi ojejuhu ñeꞌẽ ojehechaukahápe temiandu, ág̃akatu iporã ojeꞌe ipeligrosoha avei umi ñeꞌẽtéva ojeporúva oñembohysyihápe menu.

32

Facebook-pe, techapyrãramo, heꞌihápe Agregar miembros, oñembohasa: Emoinge tapicha. Máva hesapysoꞌimíva ñeꞌẽme, ohechakuaáne katuete upe ñeꞌẽ moinge hemianduha; ha ojeporuetemi avei oje-gueromanduꞌávo oporenóva. Kóva ko ñeꞌẽme ojehechauka rupi temiandu, iporãvénte ndojeporúiramo. Guaraníme niko heta hendáicha ikatu ojepyso upe ñeꞌẽ ojegueroike térã oñemoambuévo. Oñembohasa hag̃ua upe ñeꞌẽ ojegueromanduꞌáva, ojeporukuaa upéva upe ñeꞌẽtéva rapo jeýnte, ha oñemoñeꞌẽpehẽ-vekuaa oñemongyꞌaꞌỹ hag̃uáicha. Kóva ko kásope, Ekipoyguakuéra ojerure tojeporu: Eroike, upe ñeꞌẽ ojeꞌemavaꞌekue rekovia. Péichape, ñeꞌẽjoaju ikatu oñembohasa: Eroike tapicha. Eroikeve tapicha.

Ambue menu ojeporavo hag̃uáme ojejuhu peteῖ heꞌihápe Solicitud de Amistad enviada oñembohasa péicha: Emondóma reñemoꞌangirũseha. Ñeꞌẽtéva mondo ojoguaitemi avei ñeꞌẽ ojegueromanduꞌara-móva. Oimeraẽ tapicha oñeꞌẽkuaáva guaraníme oikuaahína mbaꞌépa heꞌise. Kóva ko kásope iporãvén-tene ojehekáramo ambue ñeꞌẽtéva térã ambue hendáicha ojeꞌe hag̃ua ojeꞌeséva. Iporãvéntene ojeporú-ramo ñeꞌẽtéva rahauka, heꞌínteva avei upéva ha naitieꞌỹrekomoꞌãiva. Ambue henda guivo, ñeꞌẽjoaju oñemoguaraníva ndojoajusakãi ñeꞌẽjoajuhaicha. Iporãvevaꞌerã oñembohasáramo péicha: Rejeruréma ichupe reñemoangirũseha hendive.

Oῖ avei ambue ñeꞌẽtee ojeporuvaꞌekue fuente ambuépe ha ikatúva oñemyakãkyꞌoꞌimi ojehechauka rehe ipype temiandu. Peteῖva haꞌehína upe ñeꞌẽ ypykuéra, ojeporúva Paraguái Ñeꞌẽnguéra Sãmbyhyhápe ojegueromanduꞌávo tapichakuéra indígena. Tapichakuéra oñemoarandúva guarani oiporumemete ko ñeꞌẽ, ág̃akatu heta tapicha indígena ha atyguasu kuꞌa rehe ndojokupytypái ha omboykénte ndopyta-porãmbái rehe hikuái, ypykue heꞌise rehe ymaguare ha hikuái oñeñandu oikoveha koꞌag̃aite. Tekotevẽ oñehendu tapichakuéra indígena-pe ha upéichape tojekuaa mbaꞌéichapa haꞌekueraitevoi oñembohéra. Oῖ avei tapicha arandu oiporúva avaitéva ogueromanduꞌávo koꞌã tetã; ág̃a katu upe ñeꞌẽ ava ndahaꞌéi avei opytaporãmbáva paraguajokuérape. Peteῖ téra ojeporúva oñehenói hag̃ua indígena hína te’ýi. Kóva avei oporomboyke. Koꞌãva koꞌã kásope ikatu ojeporu derechoiténte upe ñeꞌẽ indígena, ani hag̃ua oñemohemiandu upe ñeꞌẽ. Oñemokyreꞌỹ tapichakuéra arandu ha ñeꞌẽjarakuérape toñomongetami koꞌã mbaꞌe rehe.

Jehaipy oñeguenohẽvape Paraguái Ñeꞌẽnguéra Sãmbyhyha ñandutígui, ko marandupeguávape, ojehe-chakuaa heramaha guaraníme, ág̃akatu ambue temimoῖmby haꞌeichagua nungáva, Secretaría Nacional de los Derechos Humanos de las Personas con Discapacidad (Senadis), ojehai cursiva ha karaiñeꞌẽ-me. Ekipoyguakuéra apytépe, ogueroguatáva ko jeporekapyrã, oikuaahína ndoꞌaporãguasuihague ku oñemoguaraniramoguare upe ñeꞌẽtee discapacidad, ikatuvakuri ojeꞌe ikatupyry ambuéva (con capaci-dades diferentes). Noñeg̃uahẽi rupi peteῖ ñeꞌẽme oñemoguarani hag̃ua ko Estado remimoῖmby, ojepyta-jeýnteneraꞌe, karaiñeꞌẽmegua héra rehe.

Opytahína umi tapicha oñemoarandu ha iñarandúva pópe ojeporekamívo ñeꞌẽpyahu rehe; oñemb-yasyrei añetehápe Paraguáipe imbovy rehe gueteri tapicha oñemoarandúvamava ko mbaꞌekuaápe. Ko tetãme ndaipóri gueteri mboꞌehao tetãyguáva ha ndahaꞌéiva, ohekomboꞌéva ñeꞌẽteekuaaty, arandurakã oñeñemoarandúmava opavavete nunga mboꞌehavusúpe, ko arapýpe.

4.2.4. Heꞌípa hesaite rupi

Heꞌípa hesaite rupi, ojeheꞌehaguéichama marco teórico-pe, heꞌisehína nosẽiha heꞌisévagui upe mbaꞌe oñembaꞌemombeꞌúva, ojejesarekoꞌỹ rehe mbaꞌeichahápepa oñeñeꞌẽhína ni mbaꞌeichagua ñeꞌẽjoajúpa. Kova ojehu hag̃ua, upe ñeꞌẽtee heꞌisevaꞌerã peteῖ mbaꞌénte ha ndeꞌisejojaivaꞌerã ambue ndive.

Ñeꞌẽasahára rembiaporã tuichavéva niko haꞌehína heꞌipaite ha heꞌipaporã omoguaraníta jave peteῖ je-haipyre técnico. Ñeꞌẽ oñemopyrendaramóva ohóvo ha ojeporusaꞌíva gueteri mbaꞌepyahu koꞌag̃aguápe oñepysãngase katuete ko mbaꞌe rehe. Ndaipóri rehe ñeꞌẽryru ñeꞌẽtee reheguáva, ñeꞌẽasahára ojecha tesaparápe haꞌe ha oiporavóvo mbaꞌe ñeꞌẽpa oiporúta heꞌi hag̃ua heꞌise ha oikotevẽva.

Umi marandurenda oñehesaꞌỹijovaꞌekuépe ojehechakuaa heta hendápe oῖha ñeꞌẽheꞌiseꞌetáva ha

32

Facebook-pe, techapyrãramo, heꞌihápe Agregar miembros, oñembohasa: Emoinge tapicha. Máva hesapysoꞌimíva ñeꞌẽme, ohechakuaáne katuete upe ñeꞌẽ moinge hemianduha; ha ojeporuetemi avei oje-gueromanduꞌávo oporenóva. Kóva ko ñeꞌẽme ojehechauka rupi temiandu, iporãvénte ndojeporúiramo. Guaraníme niko heta hendáicha ikatu ojepyso upe ñeꞌẽ ojegueroike térã oñemoambuévo. Oñembohasa hag̃ua upe ñeꞌẽ ojegueromanduꞌáva, ojeporukuaa upéva upe ñeꞌẽtéva rapo jeýnte, ha oñemoñeꞌẽpehẽ-vekuaa oñemongyꞌaꞌỹ hag̃uáicha. Kóva ko kásope, Ekipoyguakuéra ojerure tojeporu: Eroike, upe ñeꞌẽ ojeꞌemavaꞌekue rekovia. Péichape, ñeꞌẽjoaju ikatu oñembohasa: Eroike tapicha. Eroikeve tapicha.

Ambue menu ojeporavo hag̃uáme ojejuhu peteῖ heꞌihápe Solicitud de Amistad enviada oñembohasa péicha: Emondóma reñemoꞌangirũseha. Ñeꞌẽtéva mondo ojoguaitemi avei ñeꞌẽ ojegueromanduꞌara-móva. Oimeraẽ tapicha oñeꞌẽkuaáva guaraníme oikuaahína mbaꞌépa heꞌise. Kóva ko kásope iporãvén-tene ojehekáramo ambue ñeꞌẽtéva térã ambue hendáicha ojeꞌe hag̃ua ojeꞌeséva. Iporãvéntene ojeporú-ramo ñeꞌẽtéva rahauka, heꞌínteva avei upéva ha naitieꞌỹrekomoꞌãiva. Ambue henda guivo, ñeꞌẽjoaju oñemoguaraníva ndojoajusakãi ñeꞌẽjoajuhaicha. Iporãvevaꞌerã oñembohasáramo péicha: Rejeruréma ichupe reñemoangirũseha hendive.

Oῖ avei ambue ñeꞌẽtee ojeporuvaꞌekue fuente ambuépe ha ikatúva oñemyakãkyꞌoꞌimi ojehechauka rehe ipype temiandu. Peteῖva haꞌehína upe ñeꞌẽ ypykuéra, ojeporúva Paraguái Ñeꞌẽnguéra Sãmbyhyhápe ojegueromanduꞌávo tapichakuéra indígena. Tapichakuéra oñemoarandúva guarani oiporumemete ko ñeꞌẽ, ág̃akatu heta tapicha indígena ha atyguasu kuꞌa rehe ndojokupytypái ha omboykénte ndopyta-porãmbái rehe hikuái, ypykue heꞌise rehe ymaguare ha hikuái oñeñandu oikoveha koꞌag̃aite. Tekotevẽ oñehendu tapichakuéra indígena-pe ha upéichape tojekuaa mbaꞌéichapa haꞌekueraitevoi oñembohéra. Oῖ avei tapicha arandu oiporúva avaitéva ogueromanduꞌávo koꞌã tetã; ág̃a katu upe ñeꞌẽ ava ndahaꞌéi avei opytaporãmbáva paraguajokuérape. Peteῖ téra ojeporúva oñehenói hag̃ua indígena hína te’ýi. Kóva avei oporomboyke. Koꞌãva koꞌã kásope ikatu ojeporu derechoiténte upe ñeꞌẽ indígena, ani hag̃ua oñemohemiandu upe ñeꞌẽ. Oñemokyreꞌỹ tapichakuéra arandu ha ñeꞌẽjarakuérape toñomongetami koꞌã mbaꞌe rehe.

Jehaipy oñeguenohẽvape Paraguái Ñeꞌẽnguéra Sãmbyhyha ñandutígui, ko marandupeguávape, ojehe-chakuaa heramaha guaraníme, ág̃akatu ambue temimoῖmby haꞌeichagua nungáva, Secretaría Nacional de los Derechos Humanos de las Personas con Discapacidad (Senadis), ojehai cursiva ha karaiñeꞌẽ-me. Ekipoyguakuéra apytépe, ogueroguatáva ko jeporekapyrã, oikuaahína ndoꞌaporãguasuihague ku oñemoguaraniramoguare upe ñeꞌẽtee discapacidad, ikatuvakuri ojeꞌe ikatupyry ambuéva (con capaci-dades diferentes). Noñeg̃uahẽi rupi peteῖ ñeꞌẽme oñemoguarani hag̃ua ko Estado remimoῖmby, ojepyta-jeýnteneraꞌe, karaiñeꞌẽmegua héra rehe.

Opytahína umi tapicha oñemoarandu ha iñarandúva pópe ojeporekamívo ñeꞌẽpyahu rehe; oñemb-yasyrei añetehápe Paraguáipe imbovy rehe gueteri tapicha oñemoarandúvamava ko mbaꞌekuaápe. Ko tetãme ndaipóri gueteri mboꞌehao tetãyguáva ha ndahaꞌéiva, ohekomboꞌéva ñeꞌẽteekuaaty, arandurakã oñeñemoarandúmava opavavete nunga mboꞌehavusúpe, ko arapýpe.

4.2.4. Heꞌípa hesaite rupi

Heꞌípa hesaite rupi, ojeheꞌehaguéichama marco teórico-pe, heꞌisehína nosẽiha heꞌisévagui upe mbaꞌe oñembaꞌemombeꞌúva, ojejesarekoꞌỹ rehe mbaꞌeichahápepa oñeñeꞌẽhína ni mbaꞌeichagua ñeꞌẽjoajúpa. Kova ojehu hag̃ua, upe ñeꞌẽtee heꞌisevaꞌerã peteῖ mbaꞌénte ha ndeꞌisejojaivaꞌerã ambue ndive.

Ñeꞌẽasahára rembiaporã tuichavéva niko haꞌehína heꞌipaite ha heꞌipaporã omoguaraníta jave peteῖ je-haipyre técnico. Ñeꞌẽ oñemopyrendaramóva ohóvo ha ojeporusaꞌíva gueteri mbaꞌepyahu koꞌag̃aguápe oñepysãngase katuete ko mbaꞌe rehe. Ndaipóri rehe ñeꞌẽryru ñeꞌẽtee reheguáva, ñeꞌẽasahára ojecha tesaparápe haꞌe ha oiporavóvo mbaꞌe ñeꞌẽpa oiporúta heꞌi hag̃ua heꞌise ha oikotevẽva.

Umi marandurenda oñehesaꞌỹijovaꞌekuépe ojehechakuaa heta hendápe oῖha ñeꞌẽheꞌiseꞌetáva ha

33

ñeꞌẽheꞌisejojáva. Techapyrãramo, ikatu ojegueromanduꞌa, upe ñeꞌẽ ta’ãnga, ojeporúva oñembojerévo gráfico, foto, imagen ha símbolo. Upéicha avei Mbokuatia ojeporu oñemoguarani rekávo: imprimir, copiar, escribir. Ojehechaháicha, koꞌã ñeꞌẽ ndeꞌiséi peteῖ mbaꞌénte; heꞌise uvei heta mbaꞌe. Techapyrã peteῖhápe upe ñeꞌẽtee omombeꞌu irundy ñeꞌẽ karaiñemeguápe, ha upe mokõiha katu, mbohapy.

Koꞌãicha jeve niko ojejerure tojehekánte ambue ñeꞌẽ guaranimegua, ha ndojejuhúiramo tojegueroikén-te oῖhaichaite térã oñembojoajukuévo guaraníre upe ñeꞌẽ oñeikotevẽva. Ko tembijeporekapýpe ojejeru-re tojeporu ñeꞌẽtee Ta’ãngamimi, oñembojere hag̃ua gráfico; fóto, ojeꞌévo foto; ta’ãnga, ojeꞌe potávo imagen; ta’ãnga’i, símbolo-pe g̃uarã. Káso mokõihápe g̃uarã, ikatu ojeporu embokuatia, ojeꞌe rekávo imprimir; Ekopia, ojeꞌe hag̃ua copiar; ha ehai, ojeꞌévo escribir.

Oñehesaꞌỹijokuévo umi ñeꞌẽtee ha ñeꞌẽ oñemonoꞌõmbyre, ojehechakuaa avei ojehaiꞌambueha heta hendápe. Ojeporavohápe menu, noñemopeteῖri ojehaiháicha, sapyꞌánte oñemosusũ ha sapyꞌánte oñembotero umi ojejeruréva. Ko tembiapo guive rojerure toñemosusũ avatee mokõihápe, singular ha imperativo-ramo koꞌã ñeꞌẽtéva, ojeꞌe hagueichamavoi. Oῖ niko ñeꞌẽtéva Aguaratata-pegua oñemogua-ranimbyre, opytaporãvétava oñemosusũramo. Oñemoguarani hag̃ua bajar, ikatu ojehai emboguejy, mboguejy rãngue; ojeꞌe hag̃ua salir, esẽ, ñesẽ rãngue; ojeꞌe rekávo copiar, ekopia, monguatia vaꞌerãrõ (mbokuatia); buscar, ikatu ojeꞌe eheka, ojeꞌerãngue heka.

Aguaratata Neꞌẽndy-pe ojehechakuaa noñemoteῖrῖha mbojojahakuéra ojeꞌe hag̃ua umi ñeꞌẽtéva, ojeꞌeháicha ojejúvo. Togue mbohaýpe oñemoñeꞌẽ péicha:

Mbojevy (Deshacer)

Apojey (Rehacer)

Eikytĩ (Cortar)

Monguatia (Copiar)

Emboja (Pegar)

Embogue (Eliminar)

Embosaꞌypa (Seleccionar todo)

Heka (Buscar)

Jerohoryveva (Preferencias)

Ñeꞌẽtéva pegar, eliminar ha seleccionar ojeꞌe ojejerureháicha ko jeporekapýpe: Emboja, embogue ha embosa’ypa; katu umi ambue ndaupéichai.

4.2.5. Nomanovéimapa ojeꞌéva

Ko ñeꞌẽtee reko rehe oñeñeꞌẽramo, ojeꞌehína añetehápepa nomanovéima arakaꞌeve ojeꞌéva, oñeñeꞌẽra-mo upe ojegueromanduꞌáva ha heꞌiséva rehe. Tapichakuéra iñarandúva ñeꞌẽrekovépe heꞌivoi ijetuꞌu-ha opytaitévoma peteῖ ñeꞌẽ, arandu opaichagua iñambuepyaꞌeterei rehe ohóvo. Tembiporupyahu niko iñambuememete, iñambue térã ojepysoveháicha avei heꞌiséva tahaꞌehaꞌéva mbaꞌe, ha upéva omoambue katuete upe oñembohérama vaꞌekuépe.

Iporã ojegueromanduꞌami ñeꞌẽme iñambuentehavoi ohóvo peteῖ mbaꞌe heꞌiséva, haꞌe rehe peteῖ yvypóra rembiporu okakuaa ha iñambuéva tapiaite. Ág̃akatu ñeꞌẽtee ryepýpe oñeñangarekovevaꞌerã ñeꞌẽ oje-porumeméva rehe ramoguágui, ikatu hag̃uáicha oñemopyrenda ha togueveꞌỹ.

Ñeꞌẽtee guaranimeguáva rehe oñeñeꞌẽtaramo, ndaikatumoꞌãi gueteri ojejeru ichupe oguapýmavo ijapykápe, oguatañepyrũramo rehe ohóvo. Kóva ko mbaꞌe ojejerurekuaa ñeꞌẽ ymáma ojehaívape ha

34

oñemopyrendaporãmavape, techapyrãramo, karaiñeꞌẽme. Ñeꞌẽtee oñehesaꞌỹijóva ko ojejeporekahápe niko tapicha oikóva oarandumoꞌõ terã omoñeꞌẽasa haꞌeñoháichante, ha ndahaꞌéi katuete peteῖ tapicha arandu atýgui osẽmbyre. Oñehaꞌãrõ koꞌẽrõite tahapykuerevéma ág̃a kóva ko mbaꞌépe Guarani Ñeꞌẽ Rerekuapavẽ, ha toguenohẽma avei peteῖ ñeꞌẽryruguasu ha ñeꞌẽryru oñeꞌẽva peteῖ mbaꞌe rehente. Oñeñeꞌẽjeýtaramo ñeꞌẽtee ha ñeꞌẽ oñehesaꞌỹijóva rehe, ojehechakuaa mi fuente ojoavymimieteha oñe-moñeꞌẽasaháicha. Tenonderãite, tekotevẽ Terekuarapavẽ omopeteῖ umíva umi mbaꞌe, toipyso guarani ñeꞌẽhára renondépe, tove hikuái teꞌi oikópa térãpa ndoikói (ñeꞌẽharakuéra), ha upéi toñehaꞌãrõ anivéma omano arakaꞌeve.

Iporãko avei ojegueromanduꞌami ojapohahína 20 ary guarani oῖhague Ñeꞌẽvevépe; ambue henda gui-vo, ojeꞌekuaa ojapohahína amo 5 térã 10 arykuéra rupi okakuaa tuichahague ñeꞌẽtee guaraníme. Jápoke ramoiténtehague kóva, ndaikatúi gueteri oñehesaꞌỹijo ko mbaꞌe ryepy guive.

4.2.6. Hesakã ha ojoajuporãpa ojehaíva

Oñemoñeꞌẽasa jave niko ojehaipyahujey. Peteῖ tapicha omoñeꞌẽasáva, tekotevẽ avei ohaikuaa ha ohaiporã; oikuaavaꞌerã mokõivéva ñeꞌẽ ñeꞌẽtekuaa; omosãvaꞌerã mokõivéva ñeꞌẽ reko, mbaꞌéichapa ojeipyaha ñeꞌẽjoaju, ojekuaahápype peteῖteῖva ñeꞌẽ hekotee ha hetepyteeha ombaꞌemombeꞌu hag̃ua heꞌi-séva. Guarani ñeꞌẽ niko hapoꞌambue karaiñeꞌẽgui; avañeꞌẽko iñambuetevoi umi ñeꞌẽ osẽva latín-vagui ndive, ha, upéicha rupi, okuꞌe ha oñembohekoꞌambuetevoi. Ojeipyahaháicha rehe oñeñeꞌẽtaramo, heta iñeꞌẽaty, iñeꞌẽjoaju, ha ihaipyvo oñemoguaraníva opaichagua fuente-gui ndahekoporãi, ndosyryrýi, ndojoajúi, nahenyhẽmbái, hambaꞌe.

Péina koꞌápe oñehesaꞌỹijóta peteῖ ojehaivaꞌekue Facebook-pe:

Vy’apav’ẽ Angirũ Ára rehe, José.

Ñane angirûnguéra ojapo ñandehegui ñandete. Upeicha rupi rojapo ko taꞌângamýi eguerovyꞌa haguâ. Ore, maymáva Facebook-pegua roipota pevyꞌa.

Eikuaaukáramo añoite ikatúta ojehecha kóva.

Ojehechátaramo hesakãpa ojeꞌeséva, ko ojehaíva ohupytyvaivai hembipotapy. Peteῖ tapicha oñomon-getakuaáva guaraníme oikũmbýta katuete ko ñanduti ombovyꞌapavẽha ichupe angirũ ára rehe, ha ojepyꞌamongetaꞌimi avei upekuévo. Ipahaitévo, ojerure ichupe tomyasãi upe heꞌíva. Ág̃akatu oñehe-saꞌỹijóramo ñeꞌẽtekuaa ha ojepyaháicha, ojehechakuaáta ojehaivaiha heta hendápe ha nahesakãporã- mbaiha ombaꞌemombeꞌusévape, ojeporuvai rupi ñeꞌẽnguéra.

Ojejapótaramo guarani ñeꞌẽ ñeꞌẽtekuaa heꞌiháicha, ojejesarekoꞌỹ rehe ojeporuporã ha ojeipyahaporãpa ñeꞌẽ, heꞌi ha ojeipyahavaꞌerãkuri péicha:

Vy’apavꞌẽ Angirũ Ára rehe, José.

Ñane angirũnguéra ojapo ñandehegui ñandete. Upéicha rupi rojapo ko taꞌãngamýi reguerovyꞌa hag̃ua. Ore, maymáva Facebook-pegua, roipota revy’a.

Reikuaaukáramo añoite ikatúta ojehecha kóva.

Umi ambue fuente oñehesaꞌỹijohápe, ojehechakuaa umi oñemoguaraníva ndojeipyahaporãieteha, ha upeichante avei ojehaivaihague heta hendápe.

34

oñemopyrendaporãmavape, techapyrãramo, karaiñeꞌẽme. Ñeꞌẽtee oñehesaꞌỹijóva ko ojejeporekahápe niko tapicha oikóva oarandumoꞌõ terã omoñeꞌẽasa haꞌeñoháichante, ha ndahaꞌéi katuete peteῖ tapicha arandu atýgui osẽmbyre. Oñehaꞌãrõ koꞌẽrõite tahapykuerevéma ág̃a kóva ko mbaꞌépe Guarani Ñeꞌẽ Rerekuapavẽ, ha toguenohẽma avei peteῖ ñeꞌẽryruguasu ha ñeꞌẽryru oñeꞌẽva peteῖ mbaꞌe rehente. Oñeñeꞌẽjeýtaramo ñeꞌẽtee ha ñeꞌẽ oñehesaꞌỹijóva rehe, ojehechakuaa mi fuente ojoavymimieteha oñe-moñeꞌẽasaháicha. Tenonderãite, tekotevẽ Terekuarapavẽ omopeteῖ umíva umi mbaꞌe, toipyso guarani ñeꞌẽhára renondépe, tove hikuái teꞌi oikópa térãpa ndoikói (ñeꞌẽharakuéra), ha upéi toñehaꞌãrõ anivéma omano arakaꞌeve.

Iporãko avei ojegueromanduꞌami ojapohahína 20 ary guarani oῖhague Ñeꞌẽvevépe; ambue henda gui-vo, ojeꞌekuaa ojapohahína amo 5 térã 10 arykuéra rupi okakuaa tuichahague ñeꞌẽtee guaraníme. Jápoke ramoiténtehague kóva, ndaikatúi gueteri oñehesaꞌỹijo ko mbaꞌe ryepy guive.

4.2.6. Hesakã ha ojoajuporãpa ojehaíva

Oñemoñeꞌẽasa jave niko ojehaipyahujey. Peteῖ tapicha omoñeꞌẽasáva, tekotevẽ avei ohaikuaa ha ohaiporã; oikuaavaꞌerã mokõivéva ñeꞌẽ ñeꞌẽtekuaa; omosãvaꞌerã mokõivéva ñeꞌẽ reko, mbaꞌéichapa ojeipyaha ñeꞌẽjoaju, ojekuaahápype peteῖteῖva ñeꞌẽ hekotee ha hetepyteeha ombaꞌemombeꞌu hag̃ua heꞌi-séva. Guarani ñeꞌẽ niko hapoꞌambue karaiñeꞌẽgui; avañeꞌẽko iñambuetevoi umi ñeꞌẽ osẽva latín-vagui ndive, ha, upéicha rupi, okuꞌe ha oñembohekoꞌambuetevoi. Ojeipyahaháicha rehe oñeñeꞌẽtaramo, heta iñeꞌẽaty, iñeꞌẽjoaju, ha ihaipyvo oñemoguaraníva opaichagua fuente-gui ndahekoporãi, ndosyryrýi, ndojoajúi, nahenyhẽmbái, hambaꞌe.

Péina koꞌápe oñehesaꞌỹijóta peteῖ ojehaivaꞌekue Facebook-pe:

Vy’apav’ẽ Angirũ Ára rehe, José.

Ñane angirûnguéra ojapo ñandehegui ñandete. Upeicha rupi rojapo ko taꞌângamýi eguerovyꞌa haguâ. Ore, maymáva Facebook-pegua roipota pevyꞌa.

Eikuaaukáramo añoite ikatúta ojehecha kóva.

Ojehechátaramo hesakãpa ojeꞌeséva, ko ojehaíva ohupytyvaivai hembipotapy. Peteῖ tapicha oñomon-getakuaáva guaraníme oikũmbýta katuete ko ñanduti ombovyꞌapavẽha ichupe angirũ ára rehe, ha ojepyꞌamongetaꞌimi avei upekuévo. Ipahaitévo, ojerure ichupe tomyasãi upe heꞌíva. Ág̃akatu oñehe-saꞌỹijóramo ñeꞌẽtekuaa ha ojepyaháicha, ojehechakuaáta ojehaivaiha heta hendápe ha nahesakãporã- mbaiha ombaꞌemombeꞌusévape, ojeporuvai rupi ñeꞌẽnguéra.

Ojejapótaramo guarani ñeꞌẽ ñeꞌẽtekuaa heꞌiháicha, ojejesarekoꞌỹ rehe ojeporuporã ha ojeipyahaporãpa ñeꞌẽ, heꞌi ha ojeipyahavaꞌerãkuri péicha:

Vy’apavꞌẽ Angirũ Ára rehe, José.

Ñane angirũnguéra ojapo ñandehegui ñandete. Upéicha rupi rojapo ko taꞌãngamýi reguerovyꞌa hag̃ua. Ore, maymáva Facebook-pegua, roipota revy’a.

Reikuaaukáramo añoite ikatúta ojehecha kóva.

Umi ambue fuente oñehesaꞌỹijohápe, ojehechakuaa umi oñemoguaraníva ndojeipyahaporãieteha, ha upeichante avei ojehaivaihague heta hendápe.

35

4. Oñeñaminduꞌuhápe ojejapovaꞌekue rehe

Tuichaite niko omongakuaa ko tembijeporekapy opavave tapicha ombaꞌapovaꞌekuépe ko Ekípope. Ojeꞌehaguéichama ko oñemomaranduñepyrũ haguépe, arakaꞌeve ndojejeporekáiva gueteri guarani ñeꞌẽme koichagua arandu rehe; oñembaꞌapo ã mbaꞌe oῖꞌỹva rehe gueteri, añetehápe peteῖ tembiaporã ndekakuaáva. Oñeñembokatupyry, oñemoguarani ha oñehesaꞌỹijokuévo niko osẽ ojapajeréi heta mbaꞌe, oñeñembaꞌeporandu, ojejepyꞌapy, ojejeporeka ñeꞌẽ rapo rehe ha oñeñaminduꞌu, umichahápe ojejuhúva ojegueromanduꞌa koꞌápe, ha natamoraꞌe omoñomongetave tapicha iñarandu ha ojeporeka katuívape ñeꞌẽ rehe.

1. Tembijeporekapy ha tembiapo ojeguerokakuaa hag̃ua guarani ñeꞌẽtee rehegua niko oñepyrũpyrũramo, ha opaite mbaꞌe gueteri ojejapovaꞌerã. Ojejesareko ha oñemoñeꞌẽ rire umi ñeꞌẽ Europa-ygua oñemomichῖ térã imichῖvéva ha oñemopyrenda ha oñembopyahúmava rembihasakue, Ekipoyguakuéra ohechakuaa heta mbaꞌe gueteri tekotevẽha ojejapo ikatu hag̃uái-cha oñemohembiporu guarani ñeꞌẽ, tove taꞌiñeꞌẽtee ha taꞌiñeꞌẽheta ojeporuhaꞌãvo opaite hendu rupi. Oiméramo peteῖ mbaꞌe neporãva ojejapóva ohóvo haꞌehína tembiaporãita ojegueroguatáva ha ojehasáva kóva ko tape rehe ojeikokuévo.

2. Oñembopyahu ha oñemopyrendakuévo guarani ñeꞌẽ niko avei ojehechavaꞌerã ojepyso kuatia ári ojejaposéva ohóvo ñeꞌẽ rehe tekoaty ha tetãme; ojeꞌeporãséramo, ojehapeꞌapovaꞌerã avei. Añetehápe ndahaꞌemoꞌãijey mbaꞌevete ojeguerokakuaáramo guarani ñeꞌẽtee ha noñembohapéi upe jave mbaꞌéichapa ojeporúta opaite henda rupi. Ko ñeꞌẽ ndojegueroikéi ha ndojehekomboꞌéi-ramo mboꞌehaovusuháre ha ndojeporúiramo ojehekomboꞌévo opaite mbaꞌe, noñeñeꞌẽi ha ndo-jehaikatuíriramo Estado pokatu mbohapyvéva ha tetã remimoῖmby oῖhaguéichape, heꞌihácha Léi Ñeꞌẽnguéra rehegua, vyropareíta ojeiko oñemoheñói ñeꞌẽtee. Koꞌãva niko tekotevẽ ojeporu oparupiete ojejepokuaa ha oñemoneῖ rekávo. Upe jave oñembohape, oñembohetepy ha ojehupi-hupivevaꞌerã ohóvo ñeꞌẽ rekove.

3. Koꞌã ary ojehasaramóvape oñembaꞌapóramo jepe ojejúvo ojeporumeme rekávo guarani ñeꞌẽ, noñembaꞌapói ojeporumeme potávo ñeꞌẽtee. Mboꞌeharakuéra ha tapicha ombaꞌapóva ñeꞌẽ rehepe niko koꞌẽrei rehe oñeporandu mbaꞌéichapa ojeꞌe guaraníme péva ha amóva, tahaꞌe ko retãguivo térã tetã ambue guivo. Kóva ko ojehúva ohechauka ojeporuseha guarani ñeꞌẽ. Noῖrῖ rupi ñeꞌẽtee rehegua ñeꞌẽryru guaraníme, ijetuꞌu oñembohováivo tapichakuérape. Koꞌã mbaꞌe ohapejoko rupi ani hag̃ua oñesẽ tapépe ojevavátante gueteri ojehóvo oñembohéravo hekopete umi ñeꞌẽtee aty ha ñeꞌẽaty guaranimegua, ha umi mbaꞌe ombyaikakuaa guarani ñeꞌẽ okakuaavévo ohóvo koꞌẽrei rehe.

4. Tekotevẽ niko pyaꞌe ha voi mboꞌehaovusukuéra, tetã mbaꞌe ha ndahaꞌéiva, oipytyvõ oñemopyrenda ha oñembopyahu hag̃ua guarani ñeꞌẽ ha umi ambue ñeꞌẽ paraguáiva avei. Ndaꞌijái avave akã-me mbaꞌéichapa Paraguáipe, haꞌehápe tetã iñeꞌẽheta ha hembikuaaꞌarandu hetáva, mboꞌehaovu-sukuéra nomboguatái gueteri mboꞌesyry oñeñemoaranduhápe tuichaháicha Ñeꞌẽpykuaa, Ñeꞌẽ- nguéra Ñeisãmbyhy, Ñeꞌẽteekuaa, Ñeꞌẽasakuaaty, Filología, Avakuaaty ha ambue tembikuaapy, jahechápe noñemombaretevéi tetã ñeꞌẽ ha arandueta. Mboꞌeahovusukuéra odeve gueteri ñeꞌẽ- nguéra ha tembikuaa arandu opaichaguápe ha tetãme avei.

5. Guarani ñeꞌẽ ha karaiñeꞌẽ niko tetã ñeꞌẽtee mokõivéva ha mokõivévante oñomyañamyaña ha opyrũpyrũ ojopyta rehe. Ág̃akatu peteῖva osẽ ogana tuichaháicha. Karaiñeꞌẽ niko ikaꞌavove ko retãme ha tetã ambuépe, ha hetejeraporãma avei. Guarani katu, noñemopyrendái ni ndojepyta-sói gueteri, ha saꞌi gueteri oñembopyahu ha oñembohekoporã, upévare ojeporavosaꞌive ichupe karaiñeꞌẽ rovake. Léi Ñeꞌẽnguéra rehegua, iñakytã 3ha ojopy Estado-pe ojesarekovévo guarani rehe, oñembojoavysaꞌive rekávo karaiñeꞌẽ ndive. Ojegueroguatáramo umi ojejaposéva ikatúne ojeguerokakuaa ko ñeꞌẽ rekove ha upéichape oñemoañetéta ko mbaꞌe oñeñeꞌẽha ojejúvo.

36

6. Oñeikotevẽ oñeñemongeta ha ojehecha tuichaháicha mbaꞌeichagua guaranípa oñemopyrenda ha ojeporúta. Ko tembijeporekapýpe oñemohesakãporã upe ojeipotáva haꞌeha upe guarani paraguá-jo, heꞌiséva, upe guarani oiporúva tapicha paraguái oñomongeta hag̃ua. Oῖ gueteri temimoῖmby ha tapicha arandu ndoguerohorýiva ko mbaꞌe, oimoꞌãgui upéichape oñemombaretevetaha upe jopara ha jehe’a. Guarani niko oiporuvaꞌerã ñeꞌẽ ojapoháicha opavavetéva ayvu oῖva ko arapýpe; Ojeporúramo hekopete niko, ombyaivaꞌerãrõ peteῖ ñeꞌẽ, omombareteve uvei ha omo-ñeꞌẽtee ha omoñeꞌẽhetave ohóvo ág̃a upéi ojeporu hag̃ua mamo oimehápe. Ojeꞌeháicha ko te-

mbijeporekapýpe, guarani ijae okakuaa ha oñembopyahu hag̃ua. Ymaite guive pako oñepysãn-ga ha ojepyꞌaka oúvo oka guive ha upévare ndaikatúi ojeporu ha okakuaa, akóinte ojepoi rehe hiꞌári ñeꞌẽnguéra rehegua polítika vai ohapejokóva ichupe ani okakuaa.

7. Guarani ñeꞌẽme niko heta ñeꞌẽtee ha ñeꞌẽ ndojeporuvéi ohóvo, ha vaichánte ku omanótava ka-tuete, ha upéva ojehu omano rehe upe heꞌisevaꞌekue térã upe mbaꞌe ojeporúvami oñembohé-ravo yma ymaite guive; kóva ko mbaꞌe ojehu iñambue rehe tetã rekoaty ha iñekonomia. Ojei-kuaaháicha, kaꞌavo, yvyra ha mymbakuéra pyaꞌeterei ipokãpokãve oñembyai rupi tuichaháicha tekohápe opaichagua tekove. Ha opa rupi mymbakuéra ha kaꞌavo opaichagua, omano avei ñeꞌẽ ha ñeꞌẽtee ojeporúvami oñembohéravo. Ekipoyguakuéra tembijeporekapypegua heꞌi tekotevẽha oñembohaporokyjey umi ñeꞌẽ omanomanómava ohóvo. Techapyrãramo ojeporavo upe ñeꞌẽ ka-rameg̃ua (baúl).

Tapichakuéra ko Ekipopegua ohendu umi indígena, okaraygua ha mboꞌehára oiporúramo ko ñeꞌẽ heꞌi hag̃ua computadora, ha karameg̃ua’i (pequeño baúl) heꞌi hag̃ua pendrive. Tekotevẽ ha tuicha mbaꞌe niko oñembohaporokyjey koꞌã ñeꞌẽ ojegueromanduꞌáva. Karameg̃ua haꞌehí-na tembiporu ogapypegua opytáva tetãygua otyarõvémava apytuꞌũme, ogapyháre koꞌág̃a rupi oñemyengoviáma rehe upe tembiporu. Péicha pevémante iporãta oñemoingovejey jave ãichagua ñeꞌẽ ha upéichape tomanoveꞌỹ arakaꞌeve, ha toikove akóinte tetãyguára apytuꞌũme. Opavavete ñeꞌẽ oñembopyahúmava ojapovoi oúvo péicha omombaretevévo iñeꞌẽ ykua. Upéichape ikatu-porãnte, vokoikemínte, guarani jarakuéra oñemoῖ oiporu syryrýpe upe ñeꞌẽ Karameg̃ua, heꞌi hag̃ua ordenador térã computadora, ha Karameg̃ua’i heꞌipotávo guaraníme pendrive. Koꞌãva koꞌã mbaꞌe rehe, ko tembiapópe ojegueroike koꞌã mokõi ñeꞌẽ, ojepysóma tapichakuéra arandu resa renondépe.

8. Ojeguerokakuaa aja ko tembijeporekapy, Ekipoguakuéra ohechakuaa tekotevẽha oñemoheñói heta ñeꞌẽpyahu ojegueromanduꞌa rekávo tapicha rekove koꞌag̃aguáva. Heta hendápe oñembohysýi ñeꞌẽpyahu, hákatu ambue hendápe nahániri. Ko tembiaporãme, oñemonoꞌõ ha oñehesaꞌỹijo ñeꞌẽ-tee guaranimegua informática ha ñanduti ryepýpe oῖva. Mbohapy hína umi ñeꞌẽ ikatúva ojegue-romanduꞌa ko oñeñeꞌẽha ojejúvo ryepýpe: terminología, internet, informática. Ekipoguakuéra omboheraguarani umi mokõi tenondeguáva, katu upe mbohapyha nahániri. Tenondeguaitéva-pe ojeꞌe ñeꞌẽteekuaaty; ha mokõihávape, ñanduti. Ojegueromanduꞌátaramo umi tenda oñehe-saꞌỹijóva, ndojejuhúi oñemoguaraníramo Google ha Facebook. Karaiñeꞌẽme noñembojeréinte avei koꞌã téra tee, ojeporúnte inglés-gui upe oῖhaichaite. Oñeñeꞌẽtaramo Wikipedia ha Mozilla Firefox rehe, ojehecha oñemoguaranimahague, ha ojeporúmava umi oñemoñe’ẽsava’ekuépe. Koꞌãva koꞌã kásope oñeg̃uahẽ peteῖ ñeꞌẽme ojeporúvo upéicha: Vikipetã, Wikipedia-pe g̃uarã, ha Aguaratata, Mozilla Firefox-pe g̃uarã. Umi ñanduti rogue rehe oñeñeꞌẽtaramo katu, oime peteῖ ñeꞌẽ ojeporúva ojejúvo guarani ñeꞌẽ ojegueroike ypy guive ñeꞌẽveve ryepýpe: 1995. Wolf Lusting oiporumavoi upe arýpe umi ñeꞌẽ Ñanduti Rogue, heꞌi hag̃ua página web. Ko ñeꞌẽtee aty ojeporu oúvo upete guive, ha iporãnte oñemantene upéicha ha toñembohapo ojeporumemévo. Tembijeporekapýpe, oñembohéra hag̃ua Sitio Web ojeporu Ñanduti renda, oñemoambue rekávo página web-gui.

Oñemoñeꞌẽasakuévo ha oñemoguaranihápe ojejúvo oñeñepysãnga avei ojejuhu hag̃ua ñeꞌẽtee réra guaraníme. Karaiñeꞌẽme oῖ koꞌã ñeꞌẽtee: lenguaje, lengua, habla, palabra, léxico. Gua-raníme memete nunga ojeporu ñeꞌẽ, oñemoguarani hag̃ua opavate ñeꞌẽtee ojegueromanduꞌáva.

36

6. Oñeikotevẽ oñeñemongeta ha ojehecha tuichaháicha mbaꞌeichagua guaranípa oñemopyrenda ha ojeporúta. Ko tembijeporekapýpe oñemohesakãporã upe ojeipotáva haꞌeha upe guarani paraguá-jo, heꞌiséva, upe guarani oiporúva tapicha paraguái oñomongeta hag̃ua. Oῖ gueteri temimoῖmby ha tapicha arandu ndoguerohorýiva ko mbaꞌe, oimoꞌãgui upéichape oñemombaretevetaha upe jopara ha jehe’a. Guarani niko oiporuvaꞌerã ñeꞌẽ ojapoháicha opavavetéva ayvu oῖva ko arapýpe; Ojeporúramo hekopete niko, ombyaivaꞌerãrõ peteῖ ñeꞌẽ, omombareteve uvei ha omo-ñeꞌẽtee ha omoñeꞌẽhetave ohóvo ág̃a upéi ojeporu hag̃ua mamo oimehápe. Ojeꞌeháicha ko te-

mbijeporekapýpe, guarani ijae okakuaa ha oñembopyahu hag̃ua. Ymaite guive pako oñepysãn-ga ha ojepyꞌaka oúvo oka guive ha upévare ndaikatúi ojeporu ha okakuaa, akóinte ojepoi rehe hiꞌári ñeꞌẽnguéra rehegua polítika vai ohapejokóva ichupe ani okakuaa.

7. Guarani ñeꞌẽme niko heta ñeꞌẽtee ha ñeꞌẽ ndojeporuvéi ohóvo, ha vaichánte ku omanótava ka-tuete, ha upéva ojehu omano rehe upe heꞌisevaꞌekue térã upe mbaꞌe ojeporúvami oñembohé-ravo yma ymaite guive; kóva ko mbaꞌe ojehu iñambue rehe tetã rekoaty ha iñekonomia. Ojei-kuaaháicha, kaꞌavo, yvyra ha mymbakuéra pyaꞌeterei ipokãpokãve oñembyai rupi tuichaháicha tekohápe opaichagua tekove. Ha opa rupi mymbakuéra ha kaꞌavo opaichagua, omano avei ñeꞌẽ ha ñeꞌẽtee ojeporúvami oñembohéravo. Ekipoyguakuéra tembijeporekapypegua heꞌi tekotevẽha oñembohaporokyjey umi ñeꞌẽ omanomanómava ohóvo. Techapyrãramo ojeporavo upe ñeꞌẽ ka-rameg̃ua (baúl).

Tapichakuéra ko Ekipopegua ohendu umi indígena, okaraygua ha mboꞌehára oiporúramo ko ñeꞌẽ heꞌi hag̃ua computadora, ha karameg̃ua’i (pequeño baúl) heꞌi hag̃ua pendrive. Tekotevẽ ha tuicha mbaꞌe niko oñembohaporokyjey koꞌã ñeꞌẽ ojegueromanduꞌáva. Karameg̃ua haꞌehí-na tembiporu ogapypegua opytáva tetãygua otyarõvémava apytuꞌũme, ogapyháre koꞌág̃a rupi oñemyengoviáma rehe upe tembiporu. Péicha pevémante iporãta oñemoingovejey jave ãichagua ñeꞌẽ ha upéichape tomanoveꞌỹ arakaꞌeve, ha toikove akóinte tetãyguára apytuꞌũme. Opavavete ñeꞌẽ oñembopyahúmava ojapovoi oúvo péicha omombaretevévo iñeꞌẽ ykua. Upéichape ikatu-porãnte, vokoikemínte, guarani jarakuéra oñemoῖ oiporu syryrýpe upe ñeꞌẽ Karameg̃ua, heꞌi hag̃ua ordenador térã computadora, ha Karameg̃ua’i heꞌipotávo guaraníme pendrive. Koꞌãva koꞌã mbaꞌe rehe, ko tembiapópe ojegueroike koꞌã mokõi ñeꞌẽ, ojepysóma tapichakuéra arandu resa renondépe.

8. Ojeguerokakuaa aja ko tembijeporekapy, Ekipoguakuéra ohechakuaa tekotevẽha oñemoheñói heta ñeꞌẽpyahu ojegueromanduꞌa rekávo tapicha rekove koꞌag̃aguáva. Heta hendápe oñembohysýi ñeꞌẽpyahu, hákatu ambue hendápe nahániri. Ko tembiaporãme, oñemonoꞌõ ha oñehesaꞌỹijo ñeꞌẽ-tee guaranimegua informática ha ñanduti ryepýpe oῖva. Mbohapy hína umi ñeꞌẽ ikatúva ojegue-romanduꞌa ko oñeñeꞌẽha ojejúvo ryepýpe: terminología, internet, informática. Ekipoguakuéra omboheraguarani umi mokõi tenondeguáva, katu upe mbohapyha nahániri. Tenondeguaitéva-pe ojeꞌe ñeꞌẽteekuaaty; ha mokõihávape, ñanduti. Ojegueromanduꞌátaramo umi tenda oñehe-saꞌỹijóva, ndojejuhúi oñemoguaraníramo Google ha Facebook. Karaiñeꞌẽme noñembojeréinte avei koꞌã téra tee, ojeporúnte inglés-gui upe oῖhaichaite. Oñeñeꞌẽtaramo Wikipedia ha Mozilla Firefox rehe, ojehecha oñemoguaranimahague, ha ojeporúmava umi oñemoñe’ẽsava’ekuépe. Koꞌãva koꞌã kásope oñeg̃uahẽ peteῖ ñeꞌẽme ojeporúvo upéicha: Vikipetã, Wikipedia-pe g̃uarã, ha Aguaratata, Mozilla Firefox-pe g̃uarã. Umi ñanduti rogue rehe oñeñeꞌẽtaramo katu, oime peteῖ ñeꞌẽ ojeporúva ojejúvo guarani ñeꞌẽ ojegueroike ypy guive ñeꞌẽveve ryepýpe: 1995. Wolf Lusting oiporumavoi upe arýpe umi ñeꞌẽ Ñanduti Rogue, heꞌi hag̃ua página web. Ko ñeꞌẽtee aty ojeporu oúvo upete guive, ha iporãnte oñemantene upéicha ha toñembohapo ojeporumemévo. Tembijeporekapýpe, oñembohéra hag̃ua Sitio Web ojeporu Ñanduti renda, oñemoambue rekávo página web-gui.

Oñemoñeꞌẽasakuévo ha oñemoguaranihápe ojejúvo oñeñepysãnga avei ojejuhu hag̃ua ñeꞌẽtee réra guaraníme. Karaiñeꞌẽme oῖ koꞌã ñeꞌẽtee: lenguaje, lengua, habla, palabra, léxico. Gua-raníme memete nunga ojeporu ñeꞌẽ, oñemoguarani hag̃ua opavate ñeꞌẽtee ojegueromanduꞌáva.

37

Koꞌápe ndojejuhuiete oñemboheraguaranihague, ndahaꞌéitaramo V lengua-pe g̃uarã, ha ayvu lenguaje-pe g̃uarã.

9. Ko tembijeporekapýpe, oñemoguaranimba mokõi ñeꞌẽryru informática rehegua. Umi oñemo-ñeꞌẽsavaꞌekue ojehupi Fundación Yvy Marãeꞌỹ ñanduti rendápe. Upépe oñemoherakuã peteῖ mbaꞌepyahúramo. Péina koꞌápe oñemombeꞌu mbaꞌéichapa oñepepirũ upéramo tapichakuéra oi-kundahávape ñeꞌẽve ruipive, omoñeꞌẽ ha okaguaimi rekávo: Fundación Yvy Marãe’ỹ guive niko romba’aporoína Terminología rehe. Aguyjevete CONACYT-pe orepytyvõ rehe. Ko’ápe remoñe’ẽkuaa ore rembiapo. Ikatuva’erãpa remañami hese ha upéi eruka oréve ne remimo’ã hesegua. Aguyjevete ndéve!!!

Upépe umi tapicha arandu ha oñeinteresáva oñeꞌẽ oñemoñeꞌẽasáva rehe. Heta mbaꞌe ojeꞌe upera-mo, ojekaguai ha oñemombeꞌu mbaꞌembaꞌe rehepa ojepyꞌapy tapichakuéra. Hetave oῖ ndogue-rohorypáiva ñeꞌẽ ojeporúva, haꞌekuéraramo oipotánte oñemoheñói ñeꞌẽpyahu. Umíva apytégui oῖ ñeꞌẽ ojegueroikevaꞌekue ñeꞌẽtee ñeꞌẽndy ojejapóvape. Techapyrãramo, ñeꞌẽasa ypykuépe oje-gueroike archivo, ojeporúvo upe oῖhaichaite. Oῖ rupi okaguai ha ombaꞌejeruréva, ojejeꞌykeko ñeꞌẽpyahu marandurenda rehe, kóva ojeporumavoikuri Aguaratata-pe. Hetai oῖ tapicha heꞌíva oikoitetaha ñeꞌẽpyahu ha ikatuha ojeporu oñembaꞌaporamo upevarã, Ekipoguakuéra upeichaite avei ohecha.

38

5. Ojeꞌe ha ojejeruréva

Ojejeporeka aja pukukue niko heta mbaꞌe osẽ, heta mbaꞌe oporopyꞌapy, oporombopyꞌamokõi ha oporo-jepyꞌamongeta jahechápa oñemoheñói mbaꞌe pyahu ikatúva oñehesaꞌỹijo ko tetãme ojeguerokakuaapo-távo ñeꞌẽtee ha oñembopyahu guarani ñeꞌẽme. Paraguái ñeꞌẽ tee niko okakuaa mbarete hína ohóvo; ojeꞌehaguéichama ko tembiapópe, ikatuporãnte ko ñeꞌẽ okakuaa tuichaháicha, temimoῖmby oῖva oisãmbyhy ha ombohapévo iviru ha ikyreꞌỹramo ojapouka hag̃ua ojejapovaꞌerã. Oñembotykuévoma ko tembijeporekapy, koꞌápe oñembohysýi mbaꞌembaꞌépa ikatu ojejapo oñembopyahu rekávo ko ñeꞌẽ ha anivéma omano arakaꞌeve:

1. Toñomoirũ temimoῖnguéra tetã mbaꞌe ha ndahaꞌéiva, ohekomboꞌe ha omoherakuãva guarani ñeꞌẽ, ojopy hag̃ua mburuvichakuéra tetãyguávape toñemoῖmi Guarani Ñeꞌẽ Rerekuapavẽ (GÑR) ha Paraguái Ñeꞌẽnguéra Sãmbyhyha yke rehe, tove taꞌiviru hekopete hikuái ombaꞌapoporã rekávo. Guarani Ñeꞌẽ Rerekuapavẽ tekotevẽ oñembohogatee, tojehepymeꞌẽ tapicha ombaꞌapóvape, tove toñemohembiporu ha toñemboviru ojeporeka hag̃ua guarani ñeꞌẽ rehegua arandu pyahu rehe. Oikotevẽnte avei viru ojapo ha omoherakuã hag̃ua guarani ñeꞌẽryruguasu, ñeꞌẽryru peteῖ arandu ryepýpente ojeporúva ha omoherakuãvo opaite mbaꞌe osẽtava ohóvo ojejeporekávagui. 2016-peguare viru apokytãmi niko vyroite ha noipytyvõmoꞌãi mbaꞌevetépe ko temimoῖmbýpe. Upéva upe viru rehe, Terekuapavẽ ndojapomoꞌãi mbaꞌeve. Terekuarakuéra kyreꞌỹ ha ñemonguꞌe ndohupytýi; Terekuapavẽ oikotevẽ viru ovale hag̃uáicha omboguata potávo hembiporarãtee.

2. Toñemoheñói joaju, tapichaꞌaty ha pojoapy ñeꞌẽtee rehegua, anive oñeikotevẽrei mbaꞌeveicha-gua ñeꞌẽtee rehe opaite henda rupi. Umíva ikatuvoi oñemoheñói GÑR ha ambue temimoῖmby ohekomboꞌe ha omoherakuãva guarani ryepy guive.

3. Tojejapo peteῖ ñeꞌẽryruguasu guarani ñeꞌẽ rehegua GÑR ryepy guive; upéicha avei ko Temi-moῖmby toñemobohóga ha upe guive toñeñatende pumbyry, ñeꞌẽveve térã ambue pojoapy rupi-ve tapichakuéra oikuaaséva rehe ñeꞌẽtee.

4. Tojejeporeka arandu pyahu rehe, GÑR guive, oñemonoꞌõ rekávo ñeꞌẽtee oiporúva tapichakuéra oñeꞌẽvavoi guarani ñeꞌẽme heꞌi hag̃ua opaite mbaꞌe ojejapóva koꞌág̃a rupi, tahaꞌépa raꞌe avei mbaꞌepyahu rehegua pojoapy.

5. Toñemoheñói peteῖ atyguasu guarani ñeꞌẽtee rehegua, omoakãva Guarani Ñeꞌẽ Rerekuapavẽ. Tove avei upéva upe atyguasu toike ambue atyguasu ombaꞌapóva ñeꞌẽtee rehe tetã ambueyguáva, upéichape toñembojopyru arandu raꞌỹi ha tembihasakue ikatúva oipytyvõ ojeguerokakuaa ha-g̃ua guarani ñeꞌẽtee. Tetã ambueha rupi niko oῖheta atyguasu ikatuporãnteva ojoaju apeguáva ndive, umíva ikatu AET (Association Européenne deTerminologie), EAFT (Eu-ropean Associa-cion for Terrminology), ELRA (European Language Resources Association), DTIL (Dirección Terminología e Industrias de la lengua) de la Unión Latina, GTW (Society for Terminology and Knowledge Transfer), INFOTERM (International Information Centre for Terminology), ha am-bueve.

6. Toñemombarete opaite henda rupi ojeporu hag̃ua guarani ñeꞌẽ. Ojeporúramo añoite nomano-moꞌãi. Ñeꞌẽ ndojeporúiramo oñesãmbyhývo tetã, mboꞌehao ha tembiakuaa ryepýpe, mbaꞌeveté-pe noipytyvõmoꞌãi umi mbaꞌe ojejeporekáva.

7. Toñemokyreꞌỹ mboꞌehaovusuháre, koꞌýte tetã reheguávape, tojehekomboꞌe umi mboꞌesyry grado ha postgrado ñeꞌẽteekuaaty ha ñeꞌẽasakuaaty ojesarekóva guarani rehe, upéichape toñemoheñói tapicha iñarandúva ñeꞌẽasa ha ñeꞌẽteépe, oipytyvõvaꞌerãichagua oñembopyahúvo ohóvo ko ñeꞌẽ.

isbn 978-99967-0-458-1 · impreso en paraguay. ojekuatiajopy paraguáipe san lorenzo, julio de 2017...

Documents