homizazioa
TRANSCRIPT
HISTORIAURREA
Historiaurrea eta HistoriaHominizazioaPaleolitoaNeolitoaMetal aroa
1 gaia Historiaurrea
HISTORIAURREA ETA HISTORIA
HOMINIZAZIOA
ARamidus
150000
200000
300000
500000
800000
1 milioi
12milioi
18 milioi
25milioi
35 milioi
4 milioi
45 milioi
6 milioiAToumai
Toumai ldquoBizi-itxaropenardquo(Urtaro lehorrean jaioa)Duela 6-7 milioi urteAurkitutako fosil zaharrenaHominidoen eta primateen arteko eslaboia(Azken primate eta lehen hominido)
Ardipithecus RamidusbullArdi=lurrabullPithecus=SimioabullRami=Sustraia
Duela 55 milioi urte
Bipedo Basoan bizi Belarjalea
Australopithecus AnamensisbullAustral=HegoabullPithecus=SimioabullAnam=Lakua
Duela 4 milioi urte
Dimorfismo sexuala Belarjalea eta haratusteljalea
Australopithecus Afarensis (Afar= Etiopiako tribu baten izena)
Duela 35 milioi urte
Dimorfismo sexuala Belarjalea
Lucy
Australopithecus Garhi (Garhi=Ezustea)
Duela 2500000 milioi urte
Harrizko tresnak erabiltzen lehen espeziea (haragia zatitzeko tuetanoa ateratzeko larrutzeko)
Austrolopithecus Afarensis eta Homo Habilis arteko kate-maila
Homo Habilis (Homo = Gizakia -- Habilis = Trebea)
Duela 18 milioi urte
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea australopithecus baino handiagoa
(600 zm3)2 Bipedoa altuera txikikoa (16-12) dimorfismo sexuala3 Industria litikoa (Choppers)4 Lehendabiziko ldquoHomordquo5 Orojalea (Ehiztaria )
Homo Ergaster (Ergaster = Langile)
Duela 180000-1500000 urte
Ergaster izan zen lehen Homo Afrika utzita Europa eta Asian zehar zabaltzen
Ezaugarriak1 Habilis baino altuagoa eta garezur- kapazitatea handiagoa (800
zm3)
2 Ehiztaria eta orojalea3 Tresneria hobeagoa (Aurpegibikoa)4 Aurrerapen esanguratsuak giza-antolaketan eta hizkuntza)
Homo Erectus (Erectus = Zutik)
Duela 1800000- 1200000 urte (azken aztarnak duela 150000bat urte)
Banaketa HErectus Asian HErgaster Afrikan HAntecessor Europan)
Ezaugarriak
1 Afrikan Europan eta Asian hedatuta (Azken honetan HSapiensekin batera bizi zen)2 Garezur-kapazitate handia (900-1200 zm3) eta altuera 150-170 m3 Tresneria Aurpegibikoa4 Sua kontrolatzen zuen baina ez zekien sortzen5 Ehiztari trebea6 Hizkuntza
Homo Antecessor (Antecessor = Exploratzailea)
Duela 800000 urte
Habitat Europa
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea=1200 zm
3
2 Tresneria choppers3 Elikadura Orojalea eta gizajalea4 Eskuina5 Txotxa modukoak erabiltzen zituen hortzak garbitzeko6 Ez zuen sua ezagutzen
Homo Heidelbergensis
Duela 500000 urte
Habitat Europa Asia Afrika
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1200 zm3
2 Tresneria Antecessorrena baino espezializatuagoa (Aurpegibikoa)3 Ehiztaria4 Sua egiten bazekien5 Hildakoak lurperatzen zituen
Homo Neanderthalis
Duela 230000 urte Duela 28000 urte desagertu zen (5000 bat urte bitartean HSapiensekin partekatu zuen bizilekua)
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1550 zm32 Klanetan bizi zen3 Sua menderatzen zuen4 Tresneria Espezializatua (Musteriense)5 Ehiztari trebea6 Klanekide ahulen zaintza7 Hildakoak lurperatzen zituzten (Ajuarra)8 Artearen sorrera9 Homo Sapiensekin hibridatu
Homo Rodhesiensis
Duela 200000 urte AfrikanHomo Sapiens zaharra
Ezaugarriak1 Garezur kapazitate handia 1300 zm3
2 Tresneria Espezializatua (Musteriense)3 Ehiztari trebea4 Kobazuloetan eta etxoletan bizi5 Hizlaria
Homo Sapiens Sapiens
Duela 150000 Afrikan (Europan Cromagnon gizakia)Mundu osoa kolonizatu zuen
Ezaugarriak
1 Garezur kapazitate handia (1350 zm3)2 Mintzoduna3 Tresneria aberatsa (Aurignactarra Gravetiarra Solutrearra Magdalendarra)4 Artea (Lascaux Altamirahellip)5 Sinesmenak6 Giza-antolakuntza
PALEOLITOS
1 Behe-paleolitos2 Erdi-paleolitos3 Goi-paleolitos
BEHE-PALEOLITOS
Iraupena Industria litika sortu zenetik duela 125000 urte arte
Gizaki motabullAustralopithecus Garhi (Afrika)bullHomo Habilis (Afrika)bullHomo Ergaster (Afrika)bullHomo Erectus (Afrika Europa Asia)bullHomo Antecessor (Europa)bullHomo Heidelbergensis
Habitat a) Afrikan
a) Kanpolibreanb) Zuhaitz-adarrekin egindako etxolak
b) Europa (Hotza)a) Haitzuloak (Sua eta arropa hotzaren kontra)b) Etxolak
Elikaduraa) Belar-jaleakb) Haratusteljaleac) Ehiztaria (HHabilis H Ergaster HErectus)
CHOPPER(Olduvaitarra)
AURPEGIBIKOA(Achelense)
ERDI PALEOLITOS(125000-40000
Gizaki mota Homo NeanderthalisHabitat Europa (Asia Homo Erectus Afrikan HSapiens arkaicoa)Klima Izotzaldiak
KulturaMusteriense (Nukleo eta Laskak)Komunitatearen garrantziaPentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak lurperaketak artea)Kobazuloak eta etxolakIbiltaria
GOI-PALEOLITOS
Iraupena 40000 ndash 10000
Gizaki-mota 1 H Sapiens Afrikan sortua2 Gainerako giza espeziak desagertu ziren3 Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapenaArtearen agerpena (Altamira Lascaux Venusakhellip)
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
Historiaurrea eta HistoriaHominizazioaPaleolitoaNeolitoaMetal aroa
1 gaia Historiaurrea
HISTORIAURREA ETA HISTORIA
HOMINIZAZIOA
ARamidus
150000
200000
300000
500000
800000
1 milioi
12milioi
18 milioi
25milioi
35 milioi
4 milioi
45 milioi
6 milioiAToumai
Toumai ldquoBizi-itxaropenardquo(Urtaro lehorrean jaioa)Duela 6-7 milioi urteAurkitutako fosil zaharrenaHominidoen eta primateen arteko eslaboia(Azken primate eta lehen hominido)
Ardipithecus RamidusbullArdi=lurrabullPithecus=SimioabullRami=Sustraia
Duela 55 milioi urte
Bipedo Basoan bizi Belarjalea
Australopithecus AnamensisbullAustral=HegoabullPithecus=SimioabullAnam=Lakua
Duela 4 milioi urte
Dimorfismo sexuala Belarjalea eta haratusteljalea
Australopithecus Afarensis (Afar= Etiopiako tribu baten izena)
Duela 35 milioi urte
Dimorfismo sexuala Belarjalea
Lucy
Australopithecus Garhi (Garhi=Ezustea)
Duela 2500000 milioi urte
Harrizko tresnak erabiltzen lehen espeziea (haragia zatitzeko tuetanoa ateratzeko larrutzeko)
Austrolopithecus Afarensis eta Homo Habilis arteko kate-maila
Homo Habilis (Homo = Gizakia -- Habilis = Trebea)
Duela 18 milioi urte
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea australopithecus baino handiagoa
(600 zm3)2 Bipedoa altuera txikikoa (16-12) dimorfismo sexuala3 Industria litikoa (Choppers)4 Lehendabiziko ldquoHomordquo5 Orojalea (Ehiztaria )
Homo Ergaster (Ergaster = Langile)
Duela 180000-1500000 urte
Ergaster izan zen lehen Homo Afrika utzita Europa eta Asian zehar zabaltzen
Ezaugarriak1 Habilis baino altuagoa eta garezur- kapazitatea handiagoa (800
zm3)
2 Ehiztaria eta orojalea3 Tresneria hobeagoa (Aurpegibikoa)4 Aurrerapen esanguratsuak giza-antolaketan eta hizkuntza)
Homo Erectus (Erectus = Zutik)
Duela 1800000- 1200000 urte (azken aztarnak duela 150000bat urte)
Banaketa HErectus Asian HErgaster Afrikan HAntecessor Europan)
Ezaugarriak
1 Afrikan Europan eta Asian hedatuta (Azken honetan HSapiensekin batera bizi zen)2 Garezur-kapazitate handia (900-1200 zm3) eta altuera 150-170 m3 Tresneria Aurpegibikoa4 Sua kontrolatzen zuen baina ez zekien sortzen5 Ehiztari trebea6 Hizkuntza
Homo Antecessor (Antecessor = Exploratzailea)
Duela 800000 urte
Habitat Europa
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea=1200 zm
3
2 Tresneria choppers3 Elikadura Orojalea eta gizajalea4 Eskuina5 Txotxa modukoak erabiltzen zituen hortzak garbitzeko6 Ez zuen sua ezagutzen
Homo Heidelbergensis
Duela 500000 urte
Habitat Europa Asia Afrika
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1200 zm3
2 Tresneria Antecessorrena baino espezializatuagoa (Aurpegibikoa)3 Ehiztaria4 Sua egiten bazekien5 Hildakoak lurperatzen zituen
Homo Neanderthalis
Duela 230000 urte Duela 28000 urte desagertu zen (5000 bat urte bitartean HSapiensekin partekatu zuen bizilekua)
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1550 zm32 Klanetan bizi zen3 Sua menderatzen zuen4 Tresneria Espezializatua (Musteriense)5 Ehiztari trebea6 Klanekide ahulen zaintza7 Hildakoak lurperatzen zituzten (Ajuarra)8 Artearen sorrera9 Homo Sapiensekin hibridatu
Homo Rodhesiensis
Duela 200000 urte AfrikanHomo Sapiens zaharra
Ezaugarriak1 Garezur kapazitate handia 1300 zm3
2 Tresneria Espezializatua (Musteriense)3 Ehiztari trebea4 Kobazuloetan eta etxoletan bizi5 Hizlaria
Homo Sapiens Sapiens
Duela 150000 Afrikan (Europan Cromagnon gizakia)Mundu osoa kolonizatu zuen
Ezaugarriak
1 Garezur kapazitate handia (1350 zm3)2 Mintzoduna3 Tresneria aberatsa (Aurignactarra Gravetiarra Solutrearra Magdalendarra)4 Artea (Lascaux Altamirahellip)5 Sinesmenak6 Giza-antolakuntza
PALEOLITOS
1 Behe-paleolitos2 Erdi-paleolitos3 Goi-paleolitos
BEHE-PALEOLITOS
Iraupena Industria litika sortu zenetik duela 125000 urte arte
Gizaki motabullAustralopithecus Garhi (Afrika)bullHomo Habilis (Afrika)bullHomo Ergaster (Afrika)bullHomo Erectus (Afrika Europa Asia)bullHomo Antecessor (Europa)bullHomo Heidelbergensis
Habitat a) Afrikan
a) Kanpolibreanb) Zuhaitz-adarrekin egindako etxolak
b) Europa (Hotza)a) Haitzuloak (Sua eta arropa hotzaren kontra)b) Etxolak
Elikaduraa) Belar-jaleakb) Haratusteljaleac) Ehiztaria (HHabilis H Ergaster HErectus)
CHOPPER(Olduvaitarra)
AURPEGIBIKOA(Achelense)
ERDI PALEOLITOS(125000-40000
Gizaki mota Homo NeanderthalisHabitat Europa (Asia Homo Erectus Afrikan HSapiens arkaicoa)Klima Izotzaldiak
KulturaMusteriense (Nukleo eta Laskak)Komunitatearen garrantziaPentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak lurperaketak artea)Kobazuloak eta etxolakIbiltaria
GOI-PALEOLITOS
Iraupena 40000 ndash 10000
Gizaki-mota 1 H Sapiens Afrikan sortua2 Gainerako giza espeziak desagertu ziren3 Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapenaArtearen agerpena (Altamira Lascaux Venusakhellip)
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
HISTORIAURREA ETA HISTORIA
HOMINIZAZIOA
ARamidus
150000
200000
300000
500000
800000
1 milioi
12milioi
18 milioi
25milioi
35 milioi
4 milioi
45 milioi
6 milioiAToumai
Toumai ldquoBizi-itxaropenardquo(Urtaro lehorrean jaioa)Duela 6-7 milioi urteAurkitutako fosil zaharrenaHominidoen eta primateen arteko eslaboia(Azken primate eta lehen hominido)
Ardipithecus RamidusbullArdi=lurrabullPithecus=SimioabullRami=Sustraia
Duela 55 milioi urte
Bipedo Basoan bizi Belarjalea
Australopithecus AnamensisbullAustral=HegoabullPithecus=SimioabullAnam=Lakua
Duela 4 milioi urte
Dimorfismo sexuala Belarjalea eta haratusteljalea
Australopithecus Afarensis (Afar= Etiopiako tribu baten izena)
Duela 35 milioi urte
Dimorfismo sexuala Belarjalea
Lucy
Australopithecus Garhi (Garhi=Ezustea)
Duela 2500000 milioi urte
Harrizko tresnak erabiltzen lehen espeziea (haragia zatitzeko tuetanoa ateratzeko larrutzeko)
Austrolopithecus Afarensis eta Homo Habilis arteko kate-maila
Homo Habilis (Homo = Gizakia -- Habilis = Trebea)
Duela 18 milioi urte
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea australopithecus baino handiagoa
(600 zm3)2 Bipedoa altuera txikikoa (16-12) dimorfismo sexuala3 Industria litikoa (Choppers)4 Lehendabiziko ldquoHomordquo5 Orojalea (Ehiztaria )
Homo Ergaster (Ergaster = Langile)
Duela 180000-1500000 urte
Ergaster izan zen lehen Homo Afrika utzita Europa eta Asian zehar zabaltzen
Ezaugarriak1 Habilis baino altuagoa eta garezur- kapazitatea handiagoa (800
zm3)
2 Ehiztaria eta orojalea3 Tresneria hobeagoa (Aurpegibikoa)4 Aurrerapen esanguratsuak giza-antolaketan eta hizkuntza)
Homo Erectus (Erectus = Zutik)
Duela 1800000- 1200000 urte (azken aztarnak duela 150000bat urte)
Banaketa HErectus Asian HErgaster Afrikan HAntecessor Europan)
Ezaugarriak
1 Afrikan Europan eta Asian hedatuta (Azken honetan HSapiensekin batera bizi zen)2 Garezur-kapazitate handia (900-1200 zm3) eta altuera 150-170 m3 Tresneria Aurpegibikoa4 Sua kontrolatzen zuen baina ez zekien sortzen5 Ehiztari trebea6 Hizkuntza
Homo Antecessor (Antecessor = Exploratzailea)
Duela 800000 urte
Habitat Europa
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea=1200 zm
3
2 Tresneria choppers3 Elikadura Orojalea eta gizajalea4 Eskuina5 Txotxa modukoak erabiltzen zituen hortzak garbitzeko6 Ez zuen sua ezagutzen
Homo Heidelbergensis
Duela 500000 urte
Habitat Europa Asia Afrika
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1200 zm3
2 Tresneria Antecessorrena baino espezializatuagoa (Aurpegibikoa)3 Ehiztaria4 Sua egiten bazekien5 Hildakoak lurperatzen zituen
Homo Neanderthalis
Duela 230000 urte Duela 28000 urte desagertu zen (5000 bat urte bitartean HSapiensekin partekatu zuen bizilekua)
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1550 zm32 Klanetan bizi zen3 Sua menderatzen zuen4 Tresneria Espezializatua (Musteriense)5 Ehiztari trebea6 Klanekide ahulen zaintza7 Hildakoak lurperatzen zituzten (Ajuarra)8 Artearen sorrera9 Homo Sapiensekin hibridatu
Homo Rodhesiensis
Duela 200000 urte AfrikanHomo Sapiens zaharra
Ezaugarriak1 Garezur kapazitate handia 1300 zm3
2 Tresneria Espezializatua (Musteriense)3 Ehiztari trebea4 Kobazuloetan eta etxoletan bizi5 Hizlaria
Homo Sapiens Sapiens
Duela 150000 Afrikan (Europan Cromagnon gizakia)Mundu osoa kolonizatu zuen
Ezaugarriak
1 Garezur kapazitate handia (1350 zm3)2 Mintzoduna3 Tresneria aberatsa (Aurignactarra Gravetiarra Solutrearra Magdalendarra)4 Artea (Lascaux Altamirahellip)5 Sinesmenak6 Giza-antolakuntza
PALEOLITOS
1 Behe-paleolitos2 Erdi-paleolitos3 Goi-paleolitos
BEHE-PALEOLITOS
Iraupena Industria litika sortu zenetik duela 125000 urte arte
Gizaki motabullAustralopithecus Garhi (Afrika)bullHomo Habilis (Afrika)bullHomo Ergaster (Afrika)bullHomo Erectus (Afrika Europa Asia)bullHomo Antecessor (Europa)bullHomo Heidelbergensis
Habitat a) Afrikan
a) Kanpolibreanb) Zuhaitz-adarrekin egindako etxolak
b) Europa (Hotza)a) Haitzuloak (Sua eta arropa hotzaren kontra)b) Etxolak
Elikaduraa) Belar-jaleakb) Haratusteljaleac) Ehiztaria (HHabilis H Ergaster HErectus)
CHOPPER(Olduvaitarra)
AURPEGIBIKOA(Achelense)
ERDI PALEOLITOS(125000-40000
Gizaki mota Homo NeanderthalisHabitat Europa (Asia Homo Erectus Afrikan HSapiens arkaicoa)Klima Izotzaldiak
KulturaMusteriense (Nukleo eta Laskak)Komunitatearen garrantziaPentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak lurperaketak artea)Kobazuloak eta etxolakIbiltaria
GOI-PALEOLITOS
Iraupena 40000 ndash 10000
Gizaki-mota 1 H Sapiens Afrikan sortua2 Gainerako giza espeziak desagertu ziren3 Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapenaArtearen agerpena (Altamira Lascaux Venusakhellip)
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
HOMINIZAZIOA
ARamidus
150000
200000
300000
500000
800000
1 milioi
12milioi
18 milioi
25milioi
35 milioi
4 milioi
45 milioi
6 milioiAToumai
Toumai ldquoBizi-itxaropenardquo(Urtaro lehorrean jaioa)Duela 6-7 milioi urteAurkitutako fosil zaharrenaHominidoen eta primateen arteko eslaboia(Azken primate eta lehen hominido)
Ardipithecus RamidusbullArdi=lurrabullPithecus=SimioabullRami=Sustraia
Duela 55 milioi urte
Bipedo Basoan bizi Belarjalea
Australopithecus AnamensisbullAustral=HegoabullPithecus=SimioabullAnam=Lakua
Duela 4 milioi urte
Dimorfismo sexuala Belarjalea eta haratusteljalea
Australopithecus Afarensis (Afar= Etiopiako tribu baten izena)
Duela 35 milioi urte
Dimorfismo sexuala Belarjalea
Lucy
Australopithecus Garhi (Garhi=Ezustea)
Duela 2500000 milioi urte
Harrizko tresnak erabiltzen lehen espeziea (haragia zatitzeko tuetanoa ateratzeko larrutzeko)
Austrolopithecus Afarensis eta Homo Habilis arteko kate-maila
Homo Habilis (Homo = Gizakia -- Habilis = Trebea)
Duela 18 milioi urte
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea australopithecus baino handiagoa
(600 zm3)2 Bipedoa altuera txikikoa (16-12) dimorfismo sexuala3 Industria litikoa (Choppers)4 Lehendabiziko ldquoHomordquo5 Orojalea (Ehiztaria )
Homo Ergaster (Ergaster = Langile)
Duela 180000-1500000 urte
Ergaster izan zen lehen Homo Afrika utzita Europa eta Asian zehar zabaltzen
Ezaugarriak1 Habilis baino altuagoa eta garezur- kapazitatea handiagoa (800
zm3)
2 Ehiztaria eta orojalea3 Tresneria hobeagoa (Aurpegibikoa)4 Aurrerapen esanguratsuak giza-antolaketan eta hizkuntza)
Homo Erectus (Erectus = Zutik)
Duela 1800000- 1200000 urte (azken aztarnak duela 150000bat urte)
Banaketa HErectus Asian HErgaster Afrikan HAntecessor Europan)
Ezaugarriak
1 Afrikan Europan eta Asian hedatuta (Azken honetan HSapiensekin batera bizi zen)2 Garezur-kapazitate handia (900-1200 zm3) eta altuera 150-170 m3 Tresneria Aurpegibikoa4 Sua kontrolatzen zuen baina ez zekien sortzen5 Ehiztari trebea6 Hizkuntza
Homo Antecessor (Antecessor = Exploratzailea)
Duela 800000 urte
Habitat Europa
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea=1200 zm
3
2 Tresneria choppers3 Elikadura Orojalea eta gizajalea4 Eskuina5 Txotxa modukoak erabiltzen zituen hortzak garbitzeko6 Ez zuen sua ezagutzen
Homo Heidelbergensis
Duela 500000 urte
Habitat Europa Asia Afrika
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1200 zm3
2 Tresneria Antecessorrena baino espezializatuagoa (Aurpegibikoa)3 Ehiztaria4 Sua egiten bazekien5 Hildakoak lurperatzen zituen
Homo Neanderthalis
Duela 230000 urte Duela 28000 urte desagertu zen (5000 bat urte bitartean HSapiensekin partekatu zuen bizilekua)
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1550 zm32 Klanetan bizi zen3 Sua menderatzen zuen4 Tresneria Espezializatua (Musteriense)5 Ehiztari trebea6 Klanekide ahulen zaintza7 Hildakoak lurperatzen zituzten (Ajuarra)8 Artearen sorrera9 Homo Sapiensekin hibridatu
Homo Rodhesiensis
Duela 200000 urte AfrikanHomo Sapiens zaharra
Ezaugarriak1 Garezur kapazitate handia 1300 zm3
2 Tresneria Espezializatua (Musteriense)3 Ehiztari trebea4 Kobazuloetan eta etxoletan bizi5 Hizlaria
Homo Sapiens Sapiens
Duela 150000 Afrikan (Europan Cromagnon gizakia)Mundu osoa kolonizatu zuen
Ezaugarriak
1 Garezur kapazitate handia (1350 zm3)2 Mintzoduna3 Tresneria aberatsa (Aurignactarra Gravetiarra Solutrearra Magdalendarra)4 Artea (Lascaux Altamirahellip)5 Sinesmenak6 Giza-antolakuntza
PALEOLITOS
1 Behe-paleolitos2 Erdi-paleolitos3 Goi-paleolitos
BEHE-PALEOLITOS
Iraupena Industria litika sortu zenetik duela 125000 urte arte
Gizaki motabullAustralopithecus Garhi (Afrika)bullHomo Habilis (Afrika)bullHomo Ergaster (Afrika)bullHomo Erectus (Afrika Europa Asia)bullHomo Antecessor (Europa)bullHomo Heidelbergensis
Habitat a) Afrikan
a) Kanpolibreanb) Zuhaitz-adarrekin egindako etxolak
b) Europa (Hotza)a) Haitzuloak (Sua eta arropa hotzaren kontra)b) Etxolak
Elikaduraa) Belar-jaleakb) Haratusteljaleac) Ehiztaria (HHabilis H Ergaster HErectus)
CHOPPER(Olduvaitarra)
AURPEGIBIKOA(Achelense)
ERDI PALEOLITOS(125000-40000
Gizaki mota Homo NeanderthalisHabitat Europa (Asia Homo Erectus Afrikan HSapiens arkaicoa)Klima Izotzaldiak
KulturaMusteriense (Nukleo eta Laskak)Komunitatearen garrantziaPentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak lurperaketak artea)Kobazuloak eta etxolakIbiltaria
GOI-PALEOLITOS
Iraupena 40000 ndash 10000
Gizaki-mota 1 H Sapiens Afrikan sortua2 Gainerako giza espeziak desagertu ziren3 Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapenaArtearen agerpena (Altamira Lascaux Venusakhellip)
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
ARamidus
150000
200000
300000
500000
800000
1 milioi
12milioi
18 milioi
25milioi
35 milioi
4 milioi
45 milioi
6 milioiAToumai
Toumai ldquoBizi-itxaropenardquo(Urtaro lehorrean jaioa)Duela 6-7 milioi urteAurkitutako fosil zaharrenaHominidoen eta primateen arteko eslaboia(Azken primate eta lehen hominido)
Ardipithecus RamidusbullArdi=lurrabullPithecus=SimioabullRami=Sustraia
Duela 55 milioi urte
Bipedo Basoan bizi Belarjalea
Australopithecus AnamensisbullAustral=HegoabullPithecus=SimioabullAnam=Lakua
Duela 4 milioi urte
Dimorfismo sexuala Belarjalea eta haratusteljalea
Australopithecus Afarensis (Afar= Etiopiako tribu baten izena)
Duela 35 milioi urte
Dimorfismo sexuala Belarjalea
Lucy
Australopithecus Garhi (Garhi=Ezustea)
Duela 2500000 milioi urte
Harrizko tresnak erabiltzen lehen espeziea (haragia zatitzeko tuetanoa ateratzeko larrutzeko)
Austrolopithecus Afarensis eta Homo Habilis arteko kate-maila
Homo Habilis (Homo = Gizakia -- Habilis = Trebea)
Duela 18 milioi urte
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea australopithecus baino handiagoa
(600 zm3)2 Bipedoa altuera txikikoa (16-12) dimorfismo sexuala3 Industria litikoa (Choppers)4 Lehendabiziko ldquoHomordquo5 Orojalea (Ehiztaria )
Homo Ergaster (Ergaster = Langile)
Duela 180000-1500000 urte
Ergaster izan zen lehen Homo Afrika utzita Europa eta Asian zehar zabaltzen
Ezaugarriak1 Habilis baino altuagoa eta garezur- kapazitatea handiagoa (800
zm3)
2 Ehiztaria eta orojalea3 Tresneria hobeagoa (Aurpegibikoa)4 Aurrerapen esanguratsuak giza-antolaketan eta hizkuntza)
Homo Erectus (Erectus = Zutik)
Duela 1800000- 1200000 urte (azken aztarnak duela 150000bat urte)
Banaketa HErectus Asian HErgaster Afrikan HAntecessor Europan)
Ezaugarriak
1 Afrikan Europan eta Asian hedatuta (Azken honetan HSapiensekin batera bizi zen)2 Garezur-kapazitate handia (900-1200 zm3) eta altuera 150-170 m3 Tresneria Aurpegibikoa4 Sua kontrolatzen zuen baina ez zekien sortzen5 Ehiztari trebea6 Hizkuntza
Homo Antecessor (Antecessor = Exploratzailea)
Duela 800000 urte
Habitat Europa
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea=1200 zm
3
2 Tresneria choppers3 Elikadura Orojalea eta gizajalea4 Eskuina5 Txotxa modukoak erabiltzen zituen hortzak garbitzeko6 Ez zuen sua ezagutzen
Homo Heidelbergensis
Duela 500000 urte
Habitat Europa Asia Afrika
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1200 zm3
2 Tresneria Antecessorrena baino espezializatuagoa (Aurpegibikoa)3 Ehiztaria4 Sua egiten bazekien5 Hildakoak lurperatzen zituen
Homo Neanderthalis
Duela 230000 urte Duela 28000 urte desagertu zen (5000 bat urte bitartean HSapiensekin partekatu zuen bizilekua)
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1550 zm32 Klanetan bizi zen3 Sua menderatzen zuen4 Tresneria Espezializatua (Musteriense)5 Ehiztari trebea6 Klanekide ahulen zaintza7 Hildakoak lurperatzen zituzten (Ajuarra)8 Artearen sorrera9 Homo Sapiensekin hibridatu
Homo Rodhesiensis
Duela 200000 urte AfrikanHomo Sapiens zaharra
Ezaugarriak1 Garezur kapazitate handia 1300 zm3
2 Tresneria Espezializatua (Musteriense)3 Ehiztari trebea4 Kobazuloetan eta etxoletan bizi5 Hizlaria
Homo Sapiens Sapiens
Duela 150000 Afrikan (Europan Cromagnon gizakia)Mundu osoa kolonizatu zuen
Ezaugarriak
1 Garezur kapazitate handia (1350 zm3)2 Mintzoduna3 Tresneria aberatsa (Aurignactarra Gravetiarra Solutrearra Magdalendarra)4 Artea (Lascaux Altamirahellip)5 Sinesmenak6 Giza-antolakuntza
PALEOLITOS
1 Behe-paleolitos2 Erdi-paleolitos3 Goi-paleolitos
BEHE-PALEOLITOS
Iraupena Industria litika sortu zenetik duela 125000 urte arte
Gizaki motabullAustralopithecus Garhi (Afrika)bullHomo Habilis (Afrika)bullHomo Ergaster (Afrika)bullHomo Erectus (Afrika Europa Asia)bullHomo Antecessor (Europa)bullHomo Heidelbergensis
Habitat a) Afrikan
a) Kanpolibreanb) Zuhaitz-adarrekin egindako etxolak
b) Europa (Hotza)a) Haitzuloak (Sua eta arropa hotzaren kontra)b) Etxolak
Elikaduraa) Belar-jaleakb) Haratusteljaleac) Ehiztaria (HHabilis H Ergaster HErectus)
CHOPPER(Olduvaitarra)
AURPEGIBIKOA(Achelense)
ERDI PALEOLITOS(125000-40000
Gizaki mota Homo NeanderthalisHabitat Europa (Asia Homo Erectus Afrikan HSapiens arkaicoa)Klima Izotzaldiak
KulturaMusteriense (Nukleo eta Laskak)Komunitatearen garrantziaPentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak lurperaketak artea)Kobazuloak eta etxolakIbiltaria
GOI-PALEOLITOS
Iraupena 40000 ndash 10000
Gizaki-mota 1 H Sapiens Afrikan sortua2 Gainerako giza espeziak desagertu ziren3 Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapenaArtearen agerpena (Altamira Lascaux Venusakhellip)
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
Toumai ldquoBizi-itxaropenardquo(Urtaro lehorrean jaioa)Duela 6-7 milioi urteAurkitutako fosil zaharrenaHominidoen eta primateen arteko eslaboia(Azken primate eta lehen hominido)
Ardipithecus RamidusbullArdi=lurrabullPithecus=SimioabullRami=Sustraia
Duela 55 milioi urte
Bipedo Basoan bizi Belarjalea
Australopithecus AnamensisbullAustral=HegoabullPithecus=SimioabullAnam=Lakua
Duela 4 milioi urte
Dimorfismo sexuala Belarjalea eta haratusteljalea
Australopithecus Afarensis (Afar= Etiopiako tribu baten izena)
Duela 35 milioi urte
Dimorfismo sexuala Belarjalea
Lucy
Australopithecus Garhi (Garhi=Ezustea)
Duela 2500000 milioi urte
Harrizko tresnak erabiltzen lehen espeziea (haragia zatitzeko tuetanoa ateratzeko larrutzeko)
Austrolopithecus Afarensis eta Homo Habilis arteko kate-maila
Homo Habilis (Homo = Gizakia -- Habilis = Trebea)
Duela 18 milioi urte
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea australopithecus baino handiagoa
(600 zm3)2 Bipedoa altuera txikikoa (16-12) dimorfismo sexuala3 Industria litikoa (Choppers)4 Lehendabiziko ldquoHomordquo5 Orojalea (Ehiztaria )
Homo Ergaster (Ergaster = Langile)
Duela 180000-1500000 urte
Ergaster izan zen lehen Homo Afrika utzita Europa eta Asian zehar zabaltzen
Ezaugarriak1 Habilis baino altuagoa eta garezur- kapazitatea handiagoa (800
zm3)
2 Ehiztaria eta orojalea3 Tresneria hobeagoa (Aurpegibikoa)4 Aurrerapen esanguratsuak giza-antolaketan eta hizkuntza)
Homo Erectus (Erectus = Zutik)
Duela 1800000- 1200000 urte (azken aztarnak duela 150000bat urte)
Banaketa HErectus Asian HErgaster Afrikan HAntecessor Europan)
Ezaugarriak
1 Afrikan Europan eta Asian hedatuta (Azken honetan HSapiensekin batera bizi zen)2 Garezur-kapazitate handia (900-1200 zm3) eta altuera 150-170 m3 Tresneria Aurpegibikoa4 Sua kontrolatzen zuen baina ez zekien sortzen5 Ehiztari trebea6 Hizkuntza
Homo Antecessor (Antecessor = Exploratzailea)
Duela 800000 urte
Habitat Europa
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea=1200 zm
3
2 Tresneria choppers3 Elikadura Orojalea eta gizajalea4 Eskuina5 Txotxa modukoak erabiltzen zituen hortzak garbitzeko6 Ez zuen sua ezagutzen
Homo Heidelbergensis
Duela 500000 urte
Habitat Europa Asia Afrika
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1200 zm3
2 Tresneria Antecessorrena baino espezializatuagoa (Aurpegibikoa)3 Ehiztaria4 Sua egiten bazekien5 Hildakoak lurperatzen zituen
Homo Neanderthalis
Duela 230000 urte Duela 28000 urte desagertu zen (5000 bat urte bitartean HSapiensekin partekatu zuen bizilekua)
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1550 zm32 Klanetan bizi zen3 Sua menderatzen zuen4 Tresneria Espezializatua (Musteriense)5 Ehiztari trebea6 Klanekide ahulen zaintza7 Hildakoak lurperatzen zituzten (Ajuarra)8 Artearen sorrera9 Homo Sapiensekin hibridatu
Homo Rodhesiensis
Duela 200000 urte AfrikanHomo Sapiens zaharra
Ezaugarriak1 Garezur kapazitate handia 1300 zm3
2 Tresneria Espezializatua (Musteriense)3 Ehiztari trebea4 Kobazuloetan eta etxoletan bizi5 Hizlaria
Homo Sapiens Sapiens
Duela 150000 Afrikan (Europan Cromagnon gizakia)Mundu osoa kolonizatu zuen
Ezaugarriak
1 Garezur kapazitate handia (1350 zm3)2 Mintzoduna3 Tresneria aberatsa (Aurignactarra Gravetiarra Solutrearra Magdalendarra)4 Artea (Lascaux Altamirahellip)5 Sinesmenak6 Giza-antolakuntza
PALEOLITOS
1 Behe-paleolitos2 Erdi-paleolitos3 Goi-paleolitos
BEHE-PALEOLITOS
Iraupena Industria litika sortu zenetik duela 125000 urte arte
Gizaki motabullAustralopithecus Garhi (Afrika)bullHomo Habilis (Afrika)bullHomo Ergaster (Afrika)bullHomo Erectus (Afrika Europa Asia)bullHomo Antecessor (Europa)bullHomo Heidelbergensis
Habitat a) Afrikan
a) Kanpolibreanb) Zuhaitz-adarrekin egindako etxolak
b) Europa (Hotza)a) Haitzuloak (Sua eta arropa hotzaren kontra)b) Etxolak
Elikaduraa) Belar-jaleakb) Haratusteljaleac) Ehiztaria (HHabilis H Ergaster HErectus)
CHOPPER(Olduvaitarra)
AURPEGIBIKOA(Achelense)
ERDI PALEOLITOS(125000-40000
Gizaki mota Homo NeanderthalisHabitat Europa (Asia Homo Erectus Afrikan HSapiens arkaicoa)Klima Izotzaldiak
KulturaMusteriense (Nukleo eta Laskak)Komunitatearen garrantziaPentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak lurperaketak artea)Kobazuloak eta etxolakIbiltaria
GOI-PALEOLITOS
Iraupena 40000 ndash 10000
Gizaki-mota 1 H Sapiens Afrikan sortua2 Gainerako giza espeziak desagertu ziren3 Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapenaArtearen agerpena (Altamira Lascaux Venusakhellip)
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
Ardipithecus RamidusbullArdi=lurrabullPithecus=SimioabullRami=Sustraia
Duela 55 milioi urte
Bipedo Basoan bizi Belarjalea
Australopithecus AnamensisbullAustral=HegoabullPithecus=SimioabullAnam=Lakua
Duela 4 milioi urte
Dimorfismo sexuala Belarjalea eta haratusteljalea
Australopithecus Afarensis (Afar= Etiopiako tribu baten izena)
Duela 35 milioi urte
Dimorfismo sexuala Belarjalea
Lucy
Australopithecus Garhi (Garhi=Ezustea)
Duela 2500000 milioi urte
Harrizko tresnak erabiltzen lehen espeziea (haragia zatitzeko tuetanoa ateratzeko larrutzeko)
Austrolopithecus Afarensis eta Homo Habilis arteko kate-maila
Homo Habilis (Homo = Gizakia -- Habilis = Trebea)
Duela 18 milioi urte
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea australopithecus baino handiagoa
(600 zm3)2 Bipedoa altuera txikikoa (16-12) dimorfismo sexuala3 Industria litikoa (Choppers)4 Lehendabiziko ldquoHomordquo5 Orojalea (Ehiztaria )
Homo Ergaster (Ergaster = Langile)
Duela 180000-1500000 urte
Ergaster izan zen lehen Homo Afrika utzita Europa eta Asian zehar zabaltzen
Ezaugarriak1 Habilis baino altuagoa eta garezur- kapazitatea handiagoa (800
zm3)
2 Ehiztaria eta orojalea3 Tresneria hobeagoa (Aurpegibikoa)4 Aurrerapen esanguratsuak giza-antolaketan eta hizkuntza)
Homo Erectus (Erectus = Zutik)
Duela 1800000- 1200000 urte (azken aztarnak duela 150000bat urte)
Banaketa HErectus Asian HErgaster Afrikan HAntecessor Europan)
Ezaugarriak
1 Afrikan Europan eta Asian hedatuta (Azken honetan HSapiensekin batera bizi zen)2 Garezur-kapazitate handia (900-1200 zm3) eta altuera 150-170 m3 Tresneria Aurpegibikoa4 Sua kontrolatzen zuen baina ez zekien sortzen5 Ehiztari trebea6 Hizkuntza
Homo Antecessor (Antecessor = Exploratzailea)
Duela 800000 urte
Habitat Europa
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea=1200 zm
3
2 Tresneria choppers3 Elikadura Orojalea eta gizajalea4 Eskuina5 Txotxa modukoak erabiltzen zituen hortzak garbitzeko6 Ez zuen sua ezagutzen
Homo Heidelbergensis
Duela 500000 urte
Habitat Europa Asia Afrika
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1200 zm3
2 Tresneria Antecessorrena baino espezializatuagoa (Aurpegibikoa)3 Ehiztaria4 Sua egiten bazekien5 Hildakoak lurperatzen zituen
Homo Neanderthalis
Duela 230000 urte Duela 28000 urte desagertu zen (5000 bat urte bitartean HSapiensekin partekatu zuen bizilekua)
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1550 zm32 Klanetan bizi zen3 Sua menderatzen zuen4 Tresneria Espezializatua (Musteriense)5 Ehiztari trebea6 Klanekide ahulen zaintza7 Hildakoak lurperatzen zituzten (Ajuarra)8 Artearen sorrera9 Homo Sapiensekin hibridatu
Homo Rodhesiensis
Duela 200000 urte AfrikanHomo Sapiens zaharra
Ezaugarriak1 Garezur kapazitate handia 1300 zm3
2 Tresneria Espezializatua (Musteriense)3 Ehiztari trebea4 Kobazuloetan eta etxoletan bizi5 Hizlaria
Homo Sapiens Sapiens
Duela 150000 Afrikan (Europan Cromagnon gizakia)Mundu osoa kolonizatu zuen
Ezaugarriak
1 Garezur kapazitate handia (1350 zm3)2 Mintzoduna3 Tresneria aberatsa (Aurignactarra Gravetiarra Solutrearra Magdalendarra)4 Artea (Lascaux Altamirahellip)5 Sinesmenak6 Giza-antolakuntza
PALEOLITOS
1 Behe-paleolitos2 Erdi-paleolitos3 Goi-paleolitos
BEHE-PALEOLITOS
Iraupena Industria litika sortu zenetik duela 125000 urte arte
Gizaki motabullAustralopithecus Garhi (Afrika)bullHomo Habilis (Afrika)bullHomo Ergaster (Afrika)bullHomo Erectus (Afrika Europa Asia)bullHomo Antecessor (Europa)bullHomo Heidelbergensis
Habitat a) Afrikan
a) Kanpolibreanb) Zuhaitz-adarrekin egindako etxolak
b) Europa (Hotza)a) Haitzuloak (Sua eta arropa hotzaren kontra)b) Etxolak
Elikaduraa) Belar-jaleakb) Haratusteljaleac) Ehiztaria (HHabilis H Ergaster HErectus)
CHOPPER(Olduvaitarra)
AURPEGIBIKOA(Achelense)
ERDI PALEOLITOS(125000-40000
Gizaki mota Homo NeanderthalisHabitat Europa (Asia Homo Erectus Afrikan HSapiens arkaicoa)Klima Izotzaldiak
KulturaMusteriense (Nukleo eta Laskak)Komunitatearen garrantziaPentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak lurperaketak artea)Kobazuloak eta etxolakIbiltaria
GOI-PALEOLITOS
Iraupena 40000 ndash 10000
Gizaki-mota 1 H Sapiens Afrikan sortua2 Gainerako giza espeziak desagertu ziren3 Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapenaArtearen agerpena (Altamira Lascaux Venusakhellip)
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
Australopithecus AnamensisbullAustral=HegoabullPithecus=SimioabullAnam=Lakua
Duela 4 milioi urte
Dimorfismo sexuala Belarjalea eta haratusteljalea
Australopithecus Afarensis (Afar= Etiopiako tribu baten izena)
Duela 35 milioi urte
Dimorfismo sexuala Belarjalea
Lucy
Australopithecus Garhi (Garhi=Ezustea)
Duela 2500000 milioi urte
Harrizko tresnak erabiltzen lehen espeziea (haragia zatitzeko tuetanoa ateratzeko larrutzeko)
Austrolopithecus Afarensis eta Homo Habilis arteko kate-maila
Homo Habilis (Homo = Gizakia -- Habilis = Trebea)
Duela 18 milioi urte
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea australopithecus baino handiagoa
(600 zm3)2 Bipedoa altuera txikikoa (16-12) dimorfismo sexuala3 Industria litikoa (Choppers)4 Lehendabiziko ldquoHomordquo5 Orojalea (Ehiztaria )
Homo Ergaster (Ergaster = Langile)
Duela 180000-1500000 urte
Ergaster izan zen lehen Homo Afrika utzita Europa eta Asian zehar zabaltzen
Ezaugarriak1 Habilis baino altuagoa eta garezur- kapazitatea handiagoa (800
zm3)
2 Ehiztaria eta orojalea3 Tresneria hobeagoa (Aurpegibikoa)4 Aurrerapen esanguratsuak giza-antolaketan eta hizkuntza)
Homo Erectus (Erectus = Zutik)
Duela 1800000- 1200000 urte (azken aztarnak duela 150000bat urte)
Banaketa HErectus Asian HErgaster Afrikan HAntecessor Europan)
Ezaugarriak
1 Afrikan Europan eta Asian hedatuta (Azken honetan HSapiensekin batera bizi zen)2 Garezur-kapazitate handia (900-1200 zm3) eta altuera 150-170 m3 Tresneria Aurpegibikoa4 Sua kontrolatzen zuen baina ez zekien sortzen5 Ehiztari trebea6 Hizkuntza
Homo Antecessor (Antecessor = Exploratzailea)
Duela 800000 urte
Habitat Europa
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea=1200 zm
3
2 Tresneria choppers3 Elikadura Orojalea eta gizajalea4 Eskuina5 Txotxa modukoak erabiltzen zituen hortzak garbitzeko6 Ez zuen sua ezagutzen
Homo Heidelbergensis
Duela 500000 urte
Habitat Europa Asia Afrika
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1200 zm3
2 Tresneria Antecessorrena baino espezializatuagoa (Aurpegibikoa)3 Ehiztaria4 Sua egiten bazekien5 Hildakoak lurperatzen zituen
Homo Neanderthalis
Duela 230000 urte Duela 28000 urte desagertu zen (5000 bat urte bitartean HSapiensekin partekatu zuen bizilekua)
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1550 zm32 Klanetan bizi zen3 Sua menderatzen zuen4 Tresneria Espezializatua (Musteriense)5 Ehiztari trebea6 Klanekide ahulen zaintza7 Hildakoak lurperatzen zituzten (Ajuarra)8 Artearen sorrera9 Homo Sapiensekin hibridatu
Homo Rodhesiensis
Duela 200000 urte AfrikanHomo Sapiens zaharra
Ezaugarriak1 Garezur kapazitate handia 1300 zm3
2 Tresneria Espezializatua (Musteriense)3 Ehiztari trebea4 Kobazuloetan eta etxoletan bizi5 Hizlaria
Homo Sapiens Sapiens
Duela 150000 Afrikan (Europan Cromagnon gizakia)Mundu osoa kolonizatu zuen
Ezaugarriak
1 Garezur kapazitate handia (1350 zm3)2 Mintzoduna3 Tresneria aberatsa (Aurignactarra Gravetiarra Solutrearra Magdalendarra)4 Artea (Lascaux Altamirahellip)5 Sinesmenak6 Giza-antolakuntza
PALEOLITOS
1 Behe-paleolitos2 Erdi-paleolitos3 Goi-paleolitos
BEHE-PALEOLITOS
Iraupena Industria litika sortu zenetik duela 125000 urte arte
Gizaki motabullAustralopithecus Garhi (Afrika)bullHomo Habilis (Afrika)bullHomo Ergaster (Afrika)bullHomo Erectus (Afrika Europa Asia)bullHomo Antecessor (Europa)bullHomo Heidelbergensis
Habitat a) Afrikan
a) Kanpolibreanb) Zuhaitz-adarrekin egindako etxolak
b) Europa (Hotza)a) Haitzuloak (Sua eta arropa hotzaren kontra)b) Etxolak
Elikaduraa) Belar-jaleakb) Haratusteljaleac) Ehiztaria (HHabilis H Ergaster HErectus)
CHOPPER(Olduvaitarra)
AURPEGIBIKOA(Achelense)
ERDI PALEOLITOS(125000-40000
Gizaki mota Homo NeanderthalisHabitat Europa (Asia Homo Erectus Afrikan HSapiens arkaicoa)Klima Izotzaldiak
KulturaMusteriense (Nukleo eta Laskak)Komunitatearen garrantziaPentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak lurperaketak artea)Kobazuloak eta etxolakIbiltaria
GOI-PALEOLITOS
Iraupena 40000 ndash 10000
Gizaki-mota 1 H Sapiens Afrikan sortua2 Gainerako giza espeziak desagertu ziren3 Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapenaArtearen agerpena (Altamira Lascaux Venusakhellip)
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
Australopithecus Afarensis (Afar= Etiopiako tribu baten izena)
Duela 35 milioi urte
Dimorfismo sexuala Belarjalea
Lucy
Australopithecus Garhi (Garhi=Ezustea)
Duela 2500000 milioi urte
Harrizko tresnak erabiltzen lehen espeziea (haragia zatitzeko tuetanoa ateratzeko larrutzeko)
Austrolopithecus Afarensis eta Homo Habilis arteko kate-maila
Homo Habilis (Homo = Gizakia -- Habilis = Trebea)
Duela 18 milioi urte
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea australopithecus baino handiagoa
(600 zm3)2 Bipedoa altuera txikikoa (16-12) dimorfismo sexuala3 Industria litikoa (Choppers)4 Lehendabiziko ldquoHomordquo5 Orojalea (Ehiztaria )
Homo Ergaster (Ergaster = Langile)
Duela 180000-1500000 urte
Ergaster izan zen lehen Homo Afrika utzita Europa eta Asian zehar zabaltzen
Ezaugarriak1 Habilis baino altuagoa eta garezur- kapazitatea handiagoa (800
zm3)
2 Ehiztaria eta orojalea3 Tresneria hobeagoa (Aurpegibikoa)4 Aurrerapen esanguratsuak giza-antolaketan eta hizkuntza)
Homo Erectus (Erectus = Zutik)
Duela 1800000- 1200000 urte (azken aztarnak duela 150000bat urte)
Banaketa HErectus Asian HErgaster Afrikan HAntecessor Europan)
Ezaugarriak
1 Afrikan Europan eta Asian hedatuta (Azken honetan HSapiensekin batera bizi zen)2 Garezur-kapazitate handia (900-1200 zm3) eta altuera 150-170 m3 Tresneria Aurpegibikoa4 Sua kontrolatzen zuen baina ez zekien sortzen5 Ehiztari trebea6 Hizkuntza
Homo Antecessor (Antecessor = Exploratzailea)
Duela 800000 urte
Habitat Europa
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea=1200 zm
3
2 Tresneria choppers3 Elikadura Orojalea eta gizajalea4 Eskuina5 Txotxa modukoak erabiltzen zituen hortzak garbitzeko6 Ez zuen sua ezagutzen
Homo Heidelbergensis
Duela 500000 urte
Habitat Europa Asia Afrika
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1200 zm3
2 Tresneria Antecessorrena baino espezializatuagoa (Aurpegibikoa)3 Ehiztaria4 Sua egiten bazekien5 Hildakoak lurperatzen zituen
Homo Neanderthalis
Duela 230000 urte Duela 28000 urte desagertu zen (5000 bat urte bitartean HSapiensekin partekatu zuen bizilekua)
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1550 zm32 Klanetan bizi zen3 Sua menderatzen zuen4 Tresneria Espezializatua (Musteriense)5 Ehiztari trebea6 Klanekide ahulen zaintza7 Hildakoak lurperatzen zituzten (Ajuarra)8 Artearen sorrera9 Homo Sapiensekin hibridatu
Homo Rodhesiensis
Duela 200000 urte AfrikanHomo Sapiens zaharra
Ezaugarriak1 Garezur kapazitate handia 1300 zm3
2 Tresneria Espezializatua (Musteriense)3 Ehiztari trebea4 Kobazuloetan eta etxoletan bizi5 Hizlaria
Homo Sapiens Sapiens
Duela 150000 Afrikan (Europan Cromagnon gizakia)Mundu osoa kolonizatu zuen
Ezaugarriak
1 Garezur kapazitate handia (1350 zm3)2 Mintzoduna3 Tresneria aberatsa (Aurignactarra Gravetiarra Solutrearra Magdalendarra)4 Artea (Lascaux Altamirahellip)5 Sinesmenak6 Giza-antolakuntza
PALEOLITOS
1 Behe-paleolitos2 Erdi-paleolitos3 Goi-paleolitos
BEHE-PALEOLITOS
Iraupena Industria litika sortu zenetik duela 125000 urte arte
Gizaki motabullAustralopithecus Garhi (Afrika)bullHomo Habilis (Afrika)bullHomo Ergaster (Afrika)bullHomo Erectus (Afrika Europa Asia)bullHomo Antecessor (Europa)bullHomo Heidelbergensis
Habitat a) Afrikan
a) Kanpolibreanb) Zuhaitz-adarrekin egindako etxolak
b) Europa (Hotza)a) Haitzuloak (Sua eta arropa hotzaren kontra)b) Etxolak
Elikaduraa) Belar-jaleakb) Haratusteljaleac) Ehiztaria (HHabilis H Ergaster HErectus)
CHOPPER(Olduvaitarra)
AURPEGIBIKOA(Achelense)
ERDI PALEOLITOS(125000-40000
Gizaki mota Homo NeanderthalisHabitat Europa (Asia Homo Erectus Afrikan HSapiens arkaicoa)Klima Izotzaldiak
KulturaMusteriense (Nukleo eta Laskak)Komunitatearen garrantziaPentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak lurperaketak artea)Kobazuloak eta etxolakIbiltaria
GOI-PALEOLITOS
Iraupena 40000 ndash 10000
Gizaki-mota 1 H Sapiens Afrikan sortua2 Gainerako giza espeziak desagertu ziren3 Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapenaArtearen agerpena (Altamira Lascaux Venusakhellip)
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
Australopithecus Garhi (Garhi=Ezustea)
Duela 2500000 milioi urte
Harrizko tresnak erabiltzen lehen espeziea (haragia zatitzeko tuetanoa ateratzeko larrutzeko)
Austrolopithecus Afarensis eta Homo Habilis arteko kate-maila
Homo Habilis (Homo = Gizakia -- Habilis = Trebea)
Duela 18 milioi urte
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea australopithecus baino handiagoa
(600 zm3)2 Bipedoa altuera txikikoa (16-12) dimorfismo sexuala3 Industria litikoa (Choppers)4 Lehendabiziko ldquoHomordquo5 Orojalea (Ehiztaria )
Homo Ergaster (Ergaster = Langile)
Duela 180000-1500000 urte
Ergaster izan zen lehen Homo Afrika utzita Europa eta Asian zehar zabaltzen
Ezaugarriak1 Habilis baino altuagoa eta garezur- kapazitatea handiagoa (800
zm3)
2 Ehiztaria eta orojalea3 Tresneria hobeagoa (Aurpegibikoa)4 Aurrerapen esanguratsuak giza-antolaketan eta hizkuntza)
Homo Erectus (Erectus = Zutik)
Duela 1800000- 1200000 urte (azken aztarnak duela 150000bat urte)
Banaketa HErectus Asian HErgaster Afrikan HAntecessor Europan)
Ezaugarriak
1 Afrikan Europan eta Asian hedatuta (Azken honetan HSapiensekin batera bizi zen)2 Garezur-kapazitate handia (900-1200 zm3) eta altuera 150-170 m3 Tresneria Aurpegibikoa4 Sua kontrolatzen zuen baina ez zekien sortzen5 Ehiztari trebea6 Hizkuntza
Homo Antecessor (Antecessor = Exploratzailea)
Duela 800000 urte
Habitat Europa
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea=1200 zm
3
2 Tresneria choppers3 Elikadura Orojalea eta gizajalea4 Eskuina5 Txotxa modukoak erabiltzen zituen hortzak garbitzeko6 Ez zuen sua ezagutzen
Homo Heidelbergensis
Duela 500000 urte
Habitat Europa Asia Afrika
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1200 zm3
2 Tresneria Antecessorrena baino espezializatuagoa (Aurpegibikoa)3 Ehiztaria4 Sua egiten bazekien5 Hildakoak lurperatzen zituen
Homo Neanderthalis
Duela 230000 urte Duela 28000 urte desagertu zen (5000 bat urte bitartean HSapiensekin partekatu zuen bizilekua)
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1550 zm32 Klanetan bizi zen3 Sua menderatzen zuen4 Tresneria Espezializatua (Musteriense)5 Ehiztari trebea6 Klanekide ahulen zaintza7 Hildakoak lurperatzen zituzten (Ajuarra)8 Artearen sorrera9 Homo Sapiensekin hibridatu
Homo Rodhesiensis
Duela 200000 urte AfrikanHomo Sapiens zaharra
Ezaugarriak1 Garezur kapazitate handia 1300 zm3
2 Tresneria Espezializatua (Musteriense)3 Ehiztari trebea4 Kobazuloetan eta etxoletan bizi5 Hizlaria
Homo Sapiens Sapiens
Duela 150000 Afrikan (Europan Cromagnon gizakia)Mundu osoa kolonizatu zuen
Ezaugarriak
1 Garezur kapazitate handia (1350 zm3)2 Mintzoduna3 Tresneria aberatsa (Aurignactarra Gravetiarra Solutrearra Magdalendarra)4 Artea (Lascaux Altamirahellip)5 Sinesmenak6 Giza-antolakuntza
PALEOLITOS
1 Behe-paleolitos2 Erdi-paleolitos3 Goi-paleolitos
BEHE-PALEOLITOS
Iraupena Industria litika sortu zenetik duela 125000 urte arte
Gizaki motabullAustralopithecus Garhi (Afrika)bullHomo Habilis (Afrika)bullHomo Ergaster (Afrika)bullHomo Erectus (Afrika Europa Asia)bullHomo Antecessor (Europa)bullHomo Heidelbergensis
Habitat a) Afrikan
a) Kanpolibreanb) Zuhaitz-adarrekin egindako etxolak
b) Europa (Hotza)a) Haitzuloak (Sua eta arropa hotzaren kontra)b) Etxolak
Elikaduraa) Belar-jaleakb) Haratusteljaleac) Ehiztaria (HHabilis H Ergaster HErectus)
CHOPPER(Olduvaitarra)
AURPEGIBIKOA(Achelense)
ERDI PALEOLITOS(125000-40000
Gizaki mota Homo NeanderthalisHabitat Europa (Asia Homo Erectus Afrikan HSapiens arkaicoa)Klima Izotzaldiak
KulturaMusteriense (Nukleo eta Laskak)Komunitatearen garrantziaPentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak lurperaketak artea)Kobazuloak eta etxolakIbiltaria
GOI-PALEOLITOS
Iraupena 40000 ndash 10000
Gizaki-mota 1 H Sapiens Afrikan sortua2 Gainerako giza espeziak desagertu ziren3 Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapenaArtearen agerpena (Altamira Lascaux Venusakhellip)
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
Homo Habilis (Homo = Gizakia -- Habilis = Trebea)
Duela 18 milioi urte
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea australopithecus baino handiagoa
(600 zm3)2 Bipedoa altuera txikikoa (16-12) dimorfismo sexuala3 Industria litikoa (Choppers)4 Lehendabiziko ldquoHomordquo5 Orojalea (Ehiztaria )
Homo Ergaster (Ergaster = Langile)
Duela 180000-1500000 urte
Ergaster izan zen lehen Homo Afrika utzita Europa eta Asian zehar zabaltzen
Ezaugarriak1 Habilis baino altuagoa eta garezur- kapazitatea handiagoa (800
zm3)
2 Ehiztaria eta orojalea3 Tresneria hobeagoa (Aurpegibikoa)4 Aurrerapen esanguratsuak giza-antolaketan eta hizkuntza)
Homo Erectus (Erectus = Zutik)
Duela 1800000- 1200000 urte (azken aztarnak duela 150000bat urte)
Banaketa HErectus Asian HErgaster Afrikan HAntecessor Europan)
Ezaugarriak
1 Afrikan Europan eta Asian hedatuta (Azken honetan HSapiensekin batera bizi zen)2 Garezur-kapazitate handia (900-1200 zm3) eta altuera 150-170 m3 Tresneria Aurpegibikoa4 Sua kontrolatzen zuen baina ez zekien sortzen5 Ehiztari trebea6 Hizkuntza
Homo Antecessor (Antecessor = Exploratzailea)
Duela 800000 urte
Habitat Europa
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea=1200 zm
3
2 Tresneria choppers3 Elikadura Orojalea eta gizajalea4 Eskuina5 Txotxa modukoak erabiltzen zituen hortzak garbitzeko6 Ez zuen sua ezagutzen
Homo Heidelbergensis
Duela 500000 urte
Habitat Europa Asia Afrika
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1200 zm3
2 Tresneria Antecessorrena baino espezializatuagoa (Aurpegibikoa)3 Ehiztaria4 Sua egiten bazekien5 Hildakoak lurperatzen zituen
Homo Neanderthalis
Duela 230000 urte Duela 28000 urte desagertu zen (5000 bat urte bitartean HSapiensekin partekatu zuen bizilekua)
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1550 zm32 Klanetan bizi zen3 Sua menderatzen zuen4 Tresneria Espezializatua (Musteriense)5 Ehiztari trebea6 Klanekide ahulen zaintza7 Hildakoak lurperatzen zituzten (Ajuarra)8 Artearen sorrera9 Homo Sapiensekin hibridatu
Homo Rodhesiensis
Duela 200000 urte AfrikanHomo Sapiens zaharra
Ezaugarriak1 Garezur kapazitate handia 1300 zm3
2 Tresneria Espezializatua (Musteriense)3 Ehiztari trebea4 Kobazuloetan eta etxoletan bizi5 Hizlaria
Homo Sapiens Sapiens
Duela 150000 Afrikan (Europan Cromagnon gizakia)Mundu osoa kolonizatu zuen
Ezaugarriak
1 Garezur kapazitate handia (1350 zm3)2 Mintzoduna3 Tresneria aberatsa (Aurignactarra Gravetiarra Solutrearra Magdalendarra)4 Artea (Lascaux Altamirahellip)5 Sinesmenak6 Giza-antolakuntza
PALEOLITOS
1 Behe-paleolitos2 Erdi-paleolitos3 Goi-paleolitos
BEHE-PALEOLITOS
Iraupena Industria litika sortu zenetik duela 125000 urte arte
Gizaki motabullAustralopithecus Garhi (Afrika)bullHomo Habilis (Afrika)bullHomo Ergaster (Afrika)bullHomo Erectus (Afrika Europa Asia)bullHomo Antecessor (Europa)bullHomo Heidelbergensis
Habitat a) Afrikan
a) Kanpolibreanb) Zuhaitz-adarrekin egindako etxolak
b) Europa (Hotza)a) Haitzuloak (Sua eta arropa hotzaren kontra)b) Etxolak
Elikaduraa) Belar-jaleakb) Haratusteljaleac) Ehiztaria (HHabilis H Ergaster HErectus)
CHOPPER(Olduvaitarra)
AURPEGIBIKOA(Achelense)
ERDI PALEOLITOS(125000-40000
Gizaki mota Homo NeanderthalisHabitat Europa (Asia Homo Erectus Afrikan HSapiens arkaicoa)Klima Izotzaldiak
KulturaMusteriense (Nukleo eta Laskak)Komunitatearen garrantziaPentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak lurperaketak artea)Kobazuloak eta etxolakIbiltaria
GOI-PALEOLITOS
Iraupena 40000 ndash 10000
Gizaki-mota 1 H Sapiens Afrikan sortua2 Gainerako giza espeziak desagertu ziren3 Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapenaArtearen agerpena (Altamira Lascaux Venusakhellip)
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
Homo Ergaster (Ergaster = Langile)
Duela 180000-1500000 urte
Ergaster izan zen lehen Homo Afrika utzita Europa eta Asian zehar zabaltzen
Ezaugarriak1 Habilis baino altuagoa eta garezur- kapazitatea handiagoa (800
zm3)
2 Ehiztaria eta orojalea3 Tresneria hobeagoa (Aurpegibikoa)4 Aurrerapen esanguratsuak giza-antolaketan eta hizkuntza)
Homo Erectus (Erectus = Zutik)
Duela 1800000- 1200000 urte (azken aztarnak duela 150000bat urte)
Banaketa HErectus Asian HErgaster Afrikan HAntecessor Europan)
Ezaugarriak
1 Afrikan Europan eta Asian hedatuta (Azken honetan HSapiensekin batera bizi zen)2 Garezur-kapazitate handia (900-1200 zm3) eta altuera 150-170 m3 Tresneria Aurpegibikoa4 Sua kontrolatzen zuen baina ez zekien sortzen5 Ehiztari trebea6 Hizkuntza
Homo Antecessor (Antecessor = Exploratzailea)
Duela 800000 urte
Habitat Europa
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea=1200 zm
3
2 Tresneria choppers3 Elikadura Orojalea eta gizajalea4 Eskuina5 Txotxa modukoak erabiltzen zituen hortzak garbitzeko6 Ez zuen sua ezagutzen
Homo Heidelbergensis
Duela 500000 urte
Habitat Europa Asia Afrika
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1200 zm3
2 Tresneria Antecessorrena baino espezializatuagoa (Aurpegibikoa)3 Ehiztaria4 Sua egiten bazekien5 Hildakoak lurperatzen zituen
Homo Neanderthalis
Duela 230000 urte Duela 28000 urte desagertu zen (5000 bat urte bitartean HSapiensekin partekatu zuen bizilekua)
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1550 zm32 Klanetan bizi zen3 Sua menderatzen zuen4 Tresneria Espezializatua (Musteriense)5 Ehiztari trebea6 Klanekide ahulen zaintza7 Hildakoak lurperatzen zituzten (Ajuarra)8 Artearen sorrera9 Homo Sapiensekin hibridatu
Homo Rodhesiensis
Duela 200000 urte AfrikanHomo Sapiens zaharra
Ezaugarriak1 Garezur kapazitate handia 1300 zm3
2 Tresneria Espezializatua (Musteriense)3 Ehiztari trebea4 Kobazuloetan eta etxoletan bizi5 Hizlaria
Homo Sapiens Sapiens
Duela 150000 Afrikan (Europan Cromagnon gizakia)Mundu osoa kolonizatu zuen
Ezaugarriak
1 Garezur kapazitate handia (1350 zm3)2 Mintzoduna3 Tresneria aberatsa (Aurignactarra Gravetiarra Solutrearra Magdalendarra)4 Artea (Lascaux Altamirahellip)5 Sinesmenak6 Giza-antolakuntza
PALEOLITOS
1 Behe-paleolitos2 Erdi-paleolitos3 Goi-paleolitos
BEHE-PALEOLITOS
Iraupena Industria litika sortu zenetik duela 125000 urte arte
Gizaki motabullAustralopithecus Garhi (Afrika)bullHomo Habilis (Afrika)bullHomo Ergaster (Afrika)bullHomo Erectus (Afrika Europa Asia)bullHomo Antecessor (Europa)bullHomo Heidelbergensis
Habitat a) Afrikan
a) Kanpolibreanb) Zuhaitz-adarrekin egindako etxolak
b) Europa (Hotza)a) Haitzuloak (Sua eta arropa hotzaren kontra)b) Etxolak
Elikaduraa) Belar-jaleakb) Haratusteljaleac) Ehiztaria (HHabilis H Ergaster HErectus)
CHOPPER(Olduvaitarra)
AURPEGIBIKOA(Achelense)
ERDI PALEOLITOS(125000-40000
Gizaki mota Homo NeanderthalisHabitat Europa (Asia Homo Erectus Afrikan HSapiens arkaicoa)Klima Izotzaldiak
KulturaMusteriense (Nukleo eta Laskak)Komunitatearen garrantziaPentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak lurperaketak artea)Kobazuloak eta etxolakIbiltaria
GOI-PALEOLITOS
Iraupena 40000 ndash 10000
Gizaki-mota 1 H Sapiens Afrikan sortua2 Gainerako giza espeziak desagertu ziren3 Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapenaArtearen agerpena (Altamira Lascaux Venusakhellip)
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
Homo Erectus (Erectus = Zutik)
Duela 1800000- 1200000 urte (azken aztarnak duela 150000bat urte)
Banaketa HErectus Asian HErgaster Afrikan HAntecessor Europan)
Ezaugarriak
1 Afrikan Europan eta Asian hedatuta (Azken honetan HSapiensekin batera bizi zen)2 Garezur-kapazitate handia (900-1200 zm3) eta altuera 150-170 m3 Tresneria Aurpegibikoa4 Sua kontrolatzen zuen baina ez zekien sortzen5 Ehiztari trebea6 Hizkuntza
Homo Antecessor (Antecessor = Exploratzailea)
Duela 800000 urte
Habitat Europa
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea=1200 zm
3
2 Tresneria choppers3 Elikadura Orojalea eta gizajalea4 Eskuina5 Txotxa modukoak erabiltzen zituen hortzak garbitzeko6 Ez zuen sua ezagutzen
Homo Heidelbergensis
Duela 500000 urte
Habitat Europa Asia Afrika
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1200 zm3
2 Tresneria Antecessorrena baino espezializatuagoa (Aurpegibikoa)3 Ehiztaria4 Sua egiten bazekien5 Hildakoak lurperatzen zituen
Homo Neanderthalis
Duela 230000 urte Duela 28000 urte desagertu zen (5000 bat urte bitartean HSapiensekin partekatu zuen bizilekua)
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1550 zm32 Klanetan bizi zen3 Sua menderatzen zuen4 Tresneria Espezializatua (Musteriense)5 Ehiztari trebea6 Klanekide ahulen zaintza7 Hildakoak lurperatzen zituzten (Ajuarra)8 Artearen sorrera9 Homo Sapiensekin hibridatu
Homo Rodhesiensis
Duela 200000 urte AfrikanHomo Sapiens zaharra
Ezaugarriak1 Garezur kapazitate handia 1300 zm3
2 Tresneria Espezializatua (Musteriense)3 Ehiztari trebea4 Kobazuloetan eta etxoletan bizi5 Hizlaria
Homo Sapiens Sapiens
Duela 150000 Afrikan (Europan Cromagnon gizakia)Mundu osoa kolonizatu zuen
Ezaugarriak
1 Garezur kapazitate handia (1350 zm3)2 Mintzoduna3 Tresneria aberatsa (Aurignactarra Gravetiarra Solutrearra Magdalendarra)4 Artea (Lascaux Altamirahellip)5 Sinesmenak6 Giza-antolakuntza
PALEOLITOS
1 Behe-paleolitos2 Erdi-paleolitos3 Goi-paleolitos
BEHE-PALEOLITOS
Iraupena Industria litika sortu zenetik duela 125000 urte arte
Gizaki motabullAustralopithecus Garhi (Afrika)bullHomo Habilis (Afrika)bullHomo Ergaster (Afrika)bullHomo Erectus (Afrika Europa Asia)bullHomo Antecessor (Europa)bullHomo Heidelbergensis
Habitat a) Afrikan
a) Kanpolibreanb) Zuhaitz-adarrekin egindako etxolak
b) Europa (Hotza)a) Haitzuloak (Sua eta arropa hotzaren kontra)b) Etxolak
Elikaduraa) Belar-jaleakb) Haratusteljaleac) Ehiztaria (HHabilis H Ergaster HErectus)
CHOPPER(Olduvaitarra)
AURPEGIBIKOA(Achelense)
ERDI PALEOLITOS(125000-40000
Gizaki mota Homo NeanderthalisHabitat Europa (Asia Homo Erectus Afrikan HSapiens arkaicoa)Klima Izotzaldiak
KulturaMusteriense (Nukleo eta Laskak)Komunitatearen garrantziaPentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak lurperaketak artea)Kobazuloak eta etxolakIbiltaria
GOI-PALEOLITOS
Iraupena 40000 ndash 10000
Gizaki-mota 1 H Sapiens Afrikan sortua2 Gainerako giza espeziak desagertu ziren3 Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapenaArtearen agerpena (Altamira Lascaux Venusakhellip)
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
Homo Antecessor (Antecessor = Exploratzailea)
Duela 800000 urte
Habitat Europa
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea=1200 zm
3
2 Tresneria choppers3 Elikadura Orojalea eta gizajalea4 Eskuina5 Txotxa modukoak erabiltzen zituen hortzak garbitzeko6 Ez zuen sua ezagutzen
Homo Heidelbergensis
Duela 500000 urte
Habitat Europa Asia Afrika
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1200 zm3
2 Tresneria Antecessorrena baino espezializatuagoa (Aurpegibikoa)3 Ehiztaria4 Sua egiten bazekien5 Hildakoak lurperatzen zituen
Homo Neanderthalis
Duela 230000 urte Duela 28000 urte desagertu zen (5000 bat urte bitartean HSapiensekin partekatu zuen bizilekua)
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1550 zm32 Klanetan bizi zen3 Sua menderatzen zuen4 Tresneria Espezializatua (Musteriense)5 Ehiztari trebea6 Klanekide ahulen zaintza7 Hildakoak lurperatzen zituzten (Ajuarra)8 Artearen sorrera9 Homo Sapiensekin hibridatu
Homo Rodhesiensis
Duela 200000 urte AfrikanHomo Sapiens zaharra
Ezaugarriak1 Garezur kapazitate handia 1300 zm3
2 Tresneria Espezializatua (Musteriense)3 Ehiztari trebea4 Kobazuloetan eta etxoletan bizi5 Hizlaria
Homo Sapiens Sapiens
Duela 150000 Afrikan (Europan Cromagnon gizakia)Mundu osoa kolonizatu zuen
Ezaugarriak
1 Garezur kapazitate handia (1350 zm3)2 Mintzoduna3 Tresneria aberatsa (Aurignactarra Gravetiarra Solutrearra Magdalendarra)4 Artea (Lascaux Altamirahellip)5 Sinesmenak6 Giza-antolakuntza
PALEOLITOS
1 Behe-paleolitos2 Erdi-paleolitos3 Goi-paleolitos
BEHE-PALEOLITOS
Iraupena Industria litika sortu zenetik duela 125000 urte arte
Gizaki motabullAustralopithecus Garhi (Afrika)bullHomo Habilis (Afrika)bullHomo Ergaster (Afrika)bullHomo Erectus (Afrika Europa Asia)bullHomo Antecessor (Europa)bullHomo Heidelbergensis
Habitat a) Afrikan
a) Kanpolibreanb) Zuhaitz-adarrekin egindako etxolak
b) Europa (Hotza)a) Haitzuloak (Sua eta arropa hotzaren kontra)b) Etxolak
Elikaduraa) Belar-jaleakb) Haratusteljaleac) Ehiztaria (HHabilis H Ergaster HErectus)
CHOPPER(Olduvaitarra)
AURPEGIBIKOA(Achelense)
ERDI PALEOLITOS(125000-40000
Gizaki mota Homo NeanderthalisHabitat Europa (Asia Homo Erectus Afrikan HSapiens arkaicoa)Klima Izotzaldiak
KulturaMusteriense (Nukleo eta Laskak)Komunitatearen garrantziaPentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak lurperaketak artea)Kobazuloak eta etxolakIbiltaria
GOI-PALEOLITOS
Iraupena 40000 ndash 10000
Gizaki-mota 1 H Sapiens Afrikan sortua2 Gainerako giza espeziak desagertu ziren3 Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapenaArtearen agerpena (Altamira Lascaux Venusakhellip)
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
Homo Heidelbergensis
Duela 500000 urte
Habitat Europa Asia Afrika
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1200 zm3
2 Tresneria Antecessorrena baino espezializatuagoa (Aurpegibikoa)3 Ehiztaria4 Sua egiten bazekien5 Hildakoak lurperatzen zituen
Homo Neanderthalis
Duela 230000 urte Duela 28000 urte desagertu zen (5000 bat urte bitartean HSapiensekin partekatu zuen bizilekua)
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1550 zm32 Klanetan bizi zen3 Sua menderatzen zuen4 Tresneria Espezializatua (Musteriense)5 Ehiztari trebea6 Klanekide ahulen zaintza7 Hildakoak lurperatzen zituzten (Ajuarra)8 Artearen sorrera9 Homo Sapiensekin hibridatu
Homo Rodhesiensis
Duela 200000 urte AfrikanHomo Sapiens zaharra
Ezaugarriak1 Garezur kapazitate handia 1300 zm3
2 Tresneria Espezializatua (Musteriense)3 Ehiztari trebea4 Kobazuloetan eta etxoletan bizi5 Hizlaria
Homo Sapiens Sapiens
Duela 150000 Afrikan (Europan Cromagnon gizakia)Mundu osoa kolonizatu zuen
Ezaugarriak
1 Garezur kapazitate handia (1350 zm3)2 Mintzoduna3 Tresneria aberatsa (Aurignactarra Gravetiarra Solutrearra Magdalendarra)4 Artea (Lascaux Altamirahellip)5 Sinesmenak6 Giza-antolakuntza
PALEOLITOS
1 Behe-paleolitos2 Erdi-paleolitos3 Goi-paleolitos
BEHE-PALEOLITOS
Iraupena Industria litika sortu zenetik duela 125000 urte arte
Gizaki motabullAustralopithecus Garhi (Afrika)bullHomo Habilis (Afrika)bullHomo Ergaster (Afrika)bullHomo Erectus (Afrika Europa Asia)bullHomo Antecessor (Europa)bullHomo Heidelbergensis
Habitat a) Afrikan
a) Kanpolibreanb) Zuhaitz-adarrekin egindako etxolak
b) Europa (Hotza)a) Haitzuloak (Sua eta arropa hotzaren kontra)b) Etxolak
Elikaduraa) Belar-jaleakb) Haratusteljaleac) Ehiztaria (HHabilis H Ergaster HErectus)
CHOPPER(Olduvaitarra)
AURPEGIBIKOA(Achelense)
ERDI PALEOLITOS(125000-40000
Gizaki mota Homo NeanderthalisHabitat Europa (Asia Homo Erectus Afrikan HSapiens arkaicoa)Klima Izotzaldiak
KulturaMusteriense (Nukleo eta Laskak)Komunitatearen garrantziaPentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak lurperaketak artea)Kobazuloak eta etxolakIbiltaria
GOI-PALEOLITOS
Iraupena 40000 ndash 10000
Gizaki-mota 1 H Sapiens Afrikan sortua2 Gainerako giza espeziak desagertu ziren3 Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapenaArtearen agerpena (Altamira Lascaux Venusakhellip)
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
Homo Neanderthalis
Duela 230000 urte Duela 28000 urte desagertu zen (5000 bat urte bitartean HSapiensekin partekatu zuen bizilekua)
Ezaugarriak1 Garezur-kapazitatea 1550 zm32 Klanetan bizi zen3 Sua menderatzen zuen4 Tresneria Espezializatua (Musteriense)5 Ehiztari trebea6 Klanekide ahulen zaintza7 Hildakoak lurperatzen zituzten (Ajuarra)8 Artearen sorrera9 Homo Sapiensekin hibridatu
Homo Rodhesiensis
Duela 200000 urte AfrikanHomo Sapiens zaharra
Ezaugarriak1 Garezur kapazitate handia 1300 zm3
2 Tresneria Espezializatua (Musteriense)3 Ehiztari trebea4 Kobazuloetan eta etxoletan bizi5 Hizlaria
Homo Sapiens Sapiens
Duela 150000 Afrikan (Europan Cromagnon gizakia)Mundu osoa kolonizatu zuen
Ezaugarriak
1 Garezur kapazitate handia (1350 zm3)2 Mintzoduna3 Tresneria aberatsa (Aurignactarra Gravetiarra Solutrearra Magdalendarra)4 Artea (Lascaux Altamirahellip)5 Sinesmenak6 Giza-antolakuntza
PALEOLITOS
1 Behe-paleolitos2 Erdi-paleolitos3 Goi-paleolitos
BEHE-PALEOLITOS
Iraupena Industria litika sortu zenetik duela 125000 urte arte
Gizaki motabullAustralopithecus Garhi (Afrika)bullHomo Habilis (Afrika)bullHomo Ergaster (Afrika)bullHomo Erectus (Afrika Europa Asia)bullHomo Antecessor (Europa)bullHomo Heidelbergensis
Habitat a) Afrikan
a) Kanpolibreanb) Zuhaitz-adarrekin egindako etxolak
b) Europa (Hotza)a) Haitzuloak (Sua eta arropa hotzaren kontra)b) Etxolak
Elikaduraa) Belar-jaleakb) Haratusteljaleac) Ehiztaria (HHabilis H Ergaster HErectus)
CHOPPER(Olduvaitarra)
AURPEGIBIKOA(Achelense)
ERDI PALEOLITOS(125000-40000
Gizaki mota Homo NeanderthalisHabitat Europa (Asia Homo Erectus Afrikan HSapiens arkaicoa)Klima Izotzaldiak
KulturaMusteriense (Nukleo eta Laskak)Komunitatearen garrantziaPentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak lurperaketak artea)Kobazuloak eta etxolakIbiltaria
GOI-PALEOLITOS
Iraupena 40000 ndash 10000
Gizaki-mota 1 H Sapiens Afrikan sortua2 Gainerako giza espeziak desagertu ziren3 Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapenaArtearen agerpena (Altamira Lascaux Venusakhellip)
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
Homo Rodhesiensis
Duela 200000 urte AfrikanHomo Sapiens zaharra
Ezaugarriak1 Garezur kapazitate handia 1300 zm3
2 Tresneria Espezializatua (Musteriense)3 Ehiztari trebea4 Kobazuloetan eta etxoletan bizi5 Hizlaria
Homo Sapiens Sapiens
Duela 150000 Afrikan (Europan Cromagnon gizakia)Mundu osoa kolonizatu zuen
Ezaugarriak
1 Garezur kapazitate handia (1350 zm3)2 Mintzoduna3 Tresneria aberatsa (Aurignactarra Gravetiarra Solutrearra Magdalendarra)4 Artea (Lascaux Altamirahellip)5 Sinesmenak6 Giza-antolakuntza
PALEOLITOS
1 Behe-paleolitos2 Erdi-paleolitos3 Goi-paleolitos
BEHE-PALEOLITOS
Iraupena Industria litika sortu zenetik duela 125000 urte arte
Gizaki motabullAustralopithecus Garhi (Afrika)bullHomo Habilis (Afrika)bullHomo Ergaster (Afrika)bullHomo Erectus (Afrika Europa Asia)bullHomo Antecessor (Europa)bullHomo Heidelbergensis
Habitat a) Afrikan
a) Kanpolibreanb) Zuhaitz-adarrekin egindako etxolak
b) Europa (Hotza)a) Haitzuloak (Sua eta arropa hotzaren kontra)b) Etxolak
Elikaduraa) Belar-jaleakb) Haratusteljaleac) Ehiztaria (HHabilis H Ergaster HErectus)
CHOPPER(Olduvaitarra)
AURPEGIBIKOA(Achelense)
ERDI PALEOLITOS(125000-40000
Gizaki mota Homo NeanderthalisHabitat Europa (Asia Homo Erectus Afrikan HSapiens arkaicoa)Klima Izotzaldiak
KulturaMusteriense (Nukleo eta Laskak)Komunitatearen garrantziaPentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak lurperaketak artea)Kobazuloak eta etxolakIbiltaria
GOI-PALEOLITOS
Iraupena 40000 ndash 10000
Gizaki-mota 1 H Sapiens Afrikan sortua2 Gainerako giza espeziak desagertu ziren3 Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapenaArtearen agerpena (Altamira Lascaux Venusakhellip)
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
Homo Sapiens Sapiens
Duela 150000 Afrikan (Europan Cromagnon gizakia)Mundu osoa kolonizatu zuen
Ezaugarriak
1 Garezur kapazitate handia (1350 zm3)2 Mintzoduna3 Tresneria aberatsa (Aurignactarra Gravetiarra Solutrearra Magdalendarra)4 Artea (Lascaux Altamirahellip)5 Sinesmenak6 Giza-antolakuntza
PALEOLITOS
1 Behe-paleolitos2 Erdi-paleolitos3 Goi-paleolitos
BEHE-PALEOLITOS
Iraupena Industria litika sortu zenetik duela 125000 urte arte
Gizaki motabullAustralopithecus Garhi (Afrika)bullHomo Habilis (Afrika)bullHomo Ergaster (Afrika)bullHomo Erectus (Afrika Europa Asia)bullHomo Antecessor (Europa)bullHomo Heidelbergensis
Habitat a) Afrikan
a) Kanpolibreanb) Zuhaitz-adarrekin egindako etxolak
b) Europa (Hotza)a) Haitzuloak (Sua eta arropa hotzaren kontra)b) Etxolak
Elikaduraa) Belar-jaleakb) Haratusteljaleac) Ehiztaria (HHabilis H Ergaster HErectus)
CHOPPER(Olduvaitarra)
AURPEGIBIKOA(Achelense)
ERDI PALEOLITOS(125000-40000
Gizaki mota Homo NeanderthalisHabitat Europa (Asia Homo Erectus Afrikan HSapiens arkaicoa)Klima Izotzaldiak
KulturaMusteriense (Nukleo eta Laskak)Komunitatearen garrantziaPentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak lurperaketak artea)Kobazuloak eta etxolakIbiltaria
GOI-PALEOLITOS
Iraupena 40000 ndash 10000
Gizaki-mota 1 H Sapiens Afrikan sortua2 Gainerako giza espeziak desagertu ziren3 Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapenaArtearen agerpena (Altamira Lascaux Venusakhellip)
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
PALEOLITOS
1 Behe-paleolitos2 Erdi-paleolitos3 Goi-paleolitos
BEHE-PALEOLITOS
Iraupena Industria litika sortu zenetik duela 125000 urte arte
Gizaki motabullAustralopithecus Garhi (Afrika)bullHomo Habilis (Afrika)bullHomo Ergaster (Afrika)bullHomo Erectus (Afrika Europa Asia)bullHomo Antecessor (Europa)bullHomo Heidelbergensis
Habitat a) Afrikan
a) Kanpolibreanb) Zuhaitz-adarrekin egindako etxolak
b) Europa (Hotza)a) Haitzuloak (Sua eta arropa hotzaren kontra)b) Etxolak
Elikaduraa) Belar-jaleakb) Haratusteljaleac) Ehiztaria (HHabilis H Ergaster HErectus)
CHOPPER(Olduvaitarra)
AURPEGIBIKOA(Achelense)
ERDI PALEOLITOS(125000-40000
Gizaki mota Homo NeanderthalisHabitat Europa (Asia Homo Erectus Afrikan HSapiens arkaicoa)Klima Izotzaldiak
KulturaMusteriense (Nukleo eta Laskak)Komunitatearen garrantziaPentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak lurperaketak artea)Kobazuloak eta etxolakIbiltaria
GOI-PALEOLITOS
Iraupena 40000 ndash 10000
Gizaki-mota 1 H Sapiens Afrikan sortua2 Gainerako giza espeziak desagertu ziren3 Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapenaArtearen agerpena (Altamira Lascaux Venusakhellip)
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
BEHE-PALEOLITOS
Iraupena Industria litika sortu zenetik duela 125000 urte arte
Gizaki motabullAustralopithecus Garhi (Afrika)bullHomo Habilis (Afrika)bullHomo Ergaster (Afrika)bullHomo Erectus (Afrika Europa Asia)bullHomo Antecessor (Europa)bullHomo Heidelbergensis
Habitat a) Afrikan
a) Kanpolibreanb) Zuhaitz-adarrekin egindako etxolak
b) Europa (Hotza)a) Haitzuloak (Sua eta arropa hotzaren kontra)b) Etxolak
Elikaduraa) Belar-jaleakb) Haratusteljaleac) Ehiztaria (HHabilis H Ergaster HErectus)
CHOPPER(Olduvaitarra)
AURPEGIBIKOA(Achelense)
ERDI PALEOLITOS(125000-40000
Gizaki mota Homo NeanderthalisHabitat Europa (Asia Homo Erectus Afrikan HSapiens arkaicoa)Klima Izotzaldiak
KulturaMusteriense (Nukleo eta Laskak)Komunitatearen garrantziaPentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak lurperaketak artea)Kobazuloak eta etxolakIbiltaria
GOI-PALEOLITOS
Iraupena 40000 ndash 10000
Gizaki-mota 1 H Sapiens Afrikan sortua2 Gainerako giza espeziak desagertu ziren3 Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapenaArtearen agerpena (Altamira Lascaux Venusakhellip)
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
CHOPPER(Olduvaitarra)
AURPEGIBIKOA(Achelense)
ERDI PALEOLITOS(125000-40000
Gizaki mota Homo NeanderthalisHabitat Europa (Asia Homo Erectus Afrikan HSapiens arkaicoa)Klima Izotzaldiak
KulturaMusteriense (Nukleo eta Laskak)Komunitatearen garrantziaPentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak lurperaketak artea)Kobazuloak eta etxolakIbiltaria
GOI-PALEOLITOS
Iraupena 40000 ndash 10000
Gizaki-mota 1 H Sapiens Afrikan sortua2 Gainerako giza espeziak desagertu ziren3 Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapenaArtearen agerpena (Altamira Lascaux Venusakhellip)
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
ERDI PALEOLITOS(125000-40000
Gizaki mota Homo NeanderthalisHabitat Europa (Asia Homo Erectus Afrikan HSapiens arkaicoa)Klima Izotzaldiak
KulturaMusteriense (Nukleo eta Laskak)Komunitatearen garrantziaPentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak lurperaketak artea)Kobazuloak eta etxolakIbiltaria
GOI-PALEOLITOS
Iraupena 40000 ndash 10000
Gizaki-mota 1 H Sapiens Afrikan sortua2 Gainerako giza espeziak desagertu ziren3 Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapenaArtearen agerpena (Altamira Lascaux Venusakhellip)
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
GOI-PALEOLITOS
Iraupena 40000 ndash 10000
Gizaki-mota 1 H Sapiens Afrikan sortua2 Gainerako giza espeziak desagertu ziren3 Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapenaArtearen agerpena (Altamira Lascaux Venusakhellip)
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
IRAULTZA NEOLITIKOA
Nekazal Iraultza eta ondorioakMetal AroaArtearen bilakaera
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
Nekazal-iraultza
Egoera Azken izoztaldia bukaturik tenperaturek gora egin zuten Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila) Animalien faltak aldaketak ekarri zituena) Abeltzantzaren agerpenab) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak1 Populazioak gora egin zuen2 Herriak agertu ziren3 Sedentarizazioa
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
NEKAZAL-IRAULTZA
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
ldquoGiza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker gizakiak bereelikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen Gizakia zenbait belarsustrai eta zuhaixka jangarri ereiten landatzen eta hobetzen hasi zen Halaberzenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko Horilortu aurretik ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru gizakiak ezin zuenezer egin elikagaien hornidura handitzeko Laborantzak aurreko mugak apurtuzituen Elikagai gehiago ekoizteko hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu bainoez zuen egin behar gizakiakrdquo
V GORDON CHILDE Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1 Eraikuntza berriak1 Biltegiak2 Ukuiluak3 Harresiak4 Txabola iraunkorrak
2 Tresneria berriak1 Aitzurrak2 Igitaiak3 Errotak (Eskukoak)
3 Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)4 Ehungintzaren agerpena5 Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)6 Lanaren espezializazioa
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
Lanaren espezializazioa
Aldaketak bizimoduan
Berrikuntza teknikoak
Aldaketak janaria eskuratzeko moduan
Iraultza neolitikoan
hauek gertatu ziren
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
Metal Aroak
ldquoHarri bitxien bilaketan zebilela harri horien ezaugarriei erreparatzean gizakiak metalak aurkitu zituen Hasieran urrea zilarra kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen Geroago metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen batez ere Kobrez berriz mota guztietako tresnak eta armak egin zituen Metal puruen erreserbak agortzean sortutako eskari handia asetzeko metalak mineraletatik lortu behar izan zituen
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen forja-lana (burdina) mailukaketa (urrea zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea eta geroago brontzea)rdquo
L PERICOT eta J MALUQUER DE MOTES La humanidad prehistoacuterica )
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
Aldaketak
bullMetalen aurkikuntza (Kuprea brontzea burdinahellip)
bullGurpilaren agerpena
bullGarraioak
bullErrota
bullZeramika
bullHaize-ohialak (Nabigazioa)
bullGoldea
bullUreztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1 Hirien agerpena
2 Merkataritzaren garapena
3 Lanbide berrien agerpena
4 Gizartearen zatiketa eta mailaketa
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
ARTEA
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega handi eta litos harri hitzetatik) berezikiNeolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuakdira Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da Mota askotakoeraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan besteak beste
bulltrikuharriak edo dolmenakbulltumulubullharrespilak edo cromlechakbullzutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago trikuharrien kasuan garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela beste kasu batzuetan ordeaez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa zutarri eta harrespilen kasuan esaterakoeta funtzio astronomikoak erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan