gehigarri berezia · 2 • gehigarri berezia.euskaraz gazte 22. literatur lehiaketa ordu laurdena...

Saritutako lanakIpuinak1. saria: Ordu laurdena. Iñaki Iturain2. saria: Orio, 789 kilometro Santiagora. Jon Agirresarobe

Olerkiak / Bertsoak1. saria: (H)aginako festak. Jon Agirresarobe2. saria: Oria erreka/ibaia/errioaren bidaia. Iñaki Iturain3. saria: Indonesiara bidaia. Jokin ZumetaAccesita: Noiz arte. Alazne ArrutiAccesita: Alai eta lasai. Marisa Arruabarrena

GEHIGARRIBEREZIA

2 • Gehigarri berezia. Euskaraz Gazte 22. literatur lehiaketa

Ordu laurdenaIñaki Iturain

Gizona San Antonio itsasontziaren brankan dator,ukondoak aurrealdeko karelean tinkotuta, pentsakor.Baporea Donibane Lohitzunetik itsasoratu da, etaherrian lehorreratuko. Bi urte eman ditu han. Oraindela astebete erabaki zuen ostera etxeratzea.

Anarri parean daude oraintxe bertan, dagoenekobegi-bistan dute Orioko barra. Bihotza azkar dabilkioJoxe Mariri, bihotz-taupadak bizkor sumatzen ditubularrean; burua are bizkorrago. Anarritik gora,labar bertikal izugarriaren gainean, Itxaspe baserriaikusi du. Trumilka etorri zaizkio oroitzapenak. Hanhitz egin zuen lehenengo aldiz orain herrian alkatedagoenarekin, Roberto Varaonarekin.

Adin batekoak dira biak: Roberto eta Joxe Mari.45 behar ditu Robertok, berak bezala 1936an 13zituen-eta. Irailaren 18an izan zen, 36ko gerra zibilahasi zenetik justu bi hilabete bete ziren egunean:herriko zubia dinamitaz bota behar zutela-eta,leherketaren bezperan Itxaspera eraman zituztenherritik, han seguru egongo zirelakoan. Baserriannahikoa tokirik ez denentzat eta handik 300 batmetrora labarraren ertzean arroka artean dagoenharkaizpe batean jarri zituzten lotarako. Gaua elkarrenondoan pasatu zuten bi mutil koskorrek, han zabal-dutako garoaren gainean etzanda.

Gogoan du uda bero haren bukaera hartan ezzuela hotzik egiten, baina goizaldean hozkirria sentitueta esnatu egin zela. Esna sumatu zuen bere ondoanRoberto. Honek, Joxe Mariren hotza antzemanda,biok estaltzeko moduan zabaldu zuen tapakia.Goizean, baserriko mutil koskorra etorri zitzaien;harkaizpearen sarreraren ondoan jarri eta eskuanzekarren zintzarria astintzen hasi zen. Jaikitzekoordua. Zeruan eguzkia orduan altxatzen ari zen,Donostia aldetik. Tapakiak-eta alde batean utzi etakanpora atera ziren. Ikuskizuna aparta zen. Itsasoaaurrez aurre, bere zabaltasun osoan. Ordura arte ezzuen sekula ikusi itsasoa lehorretik horren goiz etatxundituta geratu zen, Getaria aldera begira, zeku-sanarekin. Lehen eguzki-errainuek dotore janztenzuten euskal kostaldea, eta itsasoa bare zen, herrikogiroa ez bezala. Itsasoari so zegoela, Luis Itxaspeko

mutil gazteak esan zien gosaria prest zela baserrianeta harantz abiatzeko.

Itxaspen zurrunbilo handia zegoen. Goiz hartanerrio gaineko zubia botatzekotan ziren Asturiasaldetik etorritako ezkerreko miliziarrak. Bezperangoizean pasa zuten abisua herrian, kalez kale, kamione-ta batetik eta bozgorailu baten bidez, biharamuneanzubia botako zutela dinamitaz eta herritik aldegiteko,ez geratzeko inor bertan. Arratsalde hartan bertan,jendea joaten hasi zen, iluntzerako ez zen inorgeratzen, herria kanposantu bihurtuta. BatzukAginaga aldera joan ziren, gutxien urrundutakoakherriko baserrietan babestu ziren, kanposantutikgorakoetan: Aldape, Etxeberri, Katxiña, Andu,Benta, Itxaspe…

Itxaspeko etxekoandreak eltzekada handi bateanbaratxuri zopa atera zuen baserriaren kanpoaldeaninprobisatua zuten mahai handi baten gainera, gaztapuska bat bezperako ogiarekin eta pitxar bateansagardoa. Haur batzuk ere baziren Oriotik joandakokoadrila handi hartan eta haiei esne beroa atera zientxarro batean. Gizonak zutik aritu ziren, katilutikgosaltzen. Urduritasun handia zen haien artean.Batetik, ez zekiten seguru noiz botatzekoak zirenzubia; bestetik, bezperan entzuna zuten irratian,Herreroneko balkoian herritarrek beheko plazatxotikentzuteko jartzen zuten irratitik, Mendizorrotzenborrokan ari zirela hura defendatzera joandakogudariak eta ezkertiarrak, Igeldo aldetik zetozenfaxistei aurre eginez. Huraxe zuten faxistek gainditubeharreko azken trintxera, Oriora iristeko.

Bazekiten seguru zubia lehertzeko jarritako dina-mitaren danbatekoa aisa entzungo zutela Itxaspetik.Han sortua zen gizonezkoen aginte-batzordeakerabakia zuen leherketa entzun eta ordubetera herriraitzultzea Itxaspen zeuden guztiak.

Joxe Mari adi-adi egon zitzaien gizonei albotikdisimuluan. Hori entzunda, ideia bat izan zuengauean manta zabalduta berarekin horren adeitsuizandako Robertorekin nolabait zorra kitatzeko:Anarrira eramango zuen goiz pasa. Joxe Mari ez zeninoiz izan bertan, itsasotik askotan ikusi zuen,

aitarekin motorrean arrain txikitara ateratzen zirenean,gehienetan Anarriren ondo-ondotik pasatzen ziren,eta beti izan zuen gogoa egun batean bertara joateko.Huraxe zen momentua. Robertorengana joan aurretik,Luisi galdetu zion, baserriko mutil koskorrari:

–Hi, Luis, hik ondo ezagutuko dituk hemengobazterrak, ba al dago biderik Anarriraino jaisteko?

Gailegoen legez, galderarekin erantzun zion base-rritarrak:

–Anarrira joan nahi al dek? Goazen, nik eramangohaut.

Luisek ia etxea bezain ondo ezagutzen zuen haienbaserritik behera jaitsita lehorretik itsasora irtetenzuen arroka; leku ona zen lanpernetarako eta, aitarekinedo osabarekin, askotan izana zen bertan. Luis,gainera, harrotu egin zen, kalekume hark egindakoeskaerarekin, lehenengo aldiz berak eramango zuennorbait Anarrira.

–Luis, Robertori ere esan behar zioagu, ea etorrinahi duen.

Joxe Marik baserritik pixka bat baztertuta hizketanikusi zituen aita-semeak. Haiei begiratuz, Robertorikeinu egin zion, etortzeko. Robertok, pixka batera,aita utzita, bi mutilengana jo zuen:

–Zer nahi duzue?–Roberto, jaitsi nahi al dezu gurekin hor beheko

arroketara? Hemen bestela aspertu egingo gera,seguru asko arratsaldera arte ez gera-eta etxerajoango.

Robertori irribarrea zabaldu zitzaion segituanmusuan.

–Aitari esan behar diot, itxoin pixka batean. Korrika abiatu zen gizon trajeatuarengana. Berehala

zen bueltan, baimena eskuratuta. Joxe Marik erebitarte hori ama-izebei esateko erabili zuen:

–Ama, Anarrira jaitsiko gera, baserriko Luiseklagunduko digu, baserriko nagusiaren semeak, harkondo ezagutzen du bidea, eta Andres Varaonarensemea ere gurekin dator, hemen izango gera bazkalordurako.

Arreba txikiari titia ematen ari zitzaion amak ezeresaterako, Joxe Marik buelta hartu eta ordurakoelkarren ondoan ziren Luis eta Robertorekin elkartzeraegin zuen.

Sigi-saga jaisten zen bidetxiorra, nahiz tartebatzuetan sasiak hartua egon. Hogei minutura beheanziren, Anarriko arrokak aurrez aurre zituztela. Beti

ez zen posible izaten, baina aldi hartan suerte onekozeuden, irail bukaerako marea biziak ziren eta itsasbehera zen ostiral goiz hartan, lehorretik Anarrikoarroketara bitartean zegoen ur tartea oso estua zen,salto handi batekin gainditzeko modukoa. Bainatokia eta egoera ez ziren salto handitan arriskatzenhasteko modukoak. Luisek ohol bat atera zuenarroka artean zegoen zulotik. Ohola zabalduta, lotutagelditu ziren lehor aldea eta Anarriko irlatxoa. Base-rritarraren oholak zubi-lana egingo zien Roberto etaJoxe Mari lagun berriei.

–Nik baserrira bueltatu behar det, han lan handiadago, eta aita haserretu egingo zait ez banaiz hansegituan agertzen. Zuek geratu, bueltatzen zeratenean,ohola utzi bere tokian.

Berehala ekin zion Luisek aldapari, bertakoekduten lurraren ezagutzak ematen duen segurtasunaerakutsiz pauso bakoitzean.

Herriko bi mutilak berehala ziren Anarrin. JoxeMarik bere jakinduria erakutsi nahi izan zion berabaino kalekumeago zen Robertori:

–Olagarroetarako da ona toki hau, pila bat egotenda.

Hango arroketako zuloetan olagarro bila bezalaibili ziren pixka batean; gero, erdi etzanda jarri zirenarroka zapal handi batean, eguzki goxotan itsasozabalari begira. Berriketan hasi ziren, luze hitz eginzuten. Egun hartan jakin zuen Joxe Marik, Va-lladoliden jaioak zirela Robertoren gurasoak. Aitanotarioa zuen. Honek despatxua zuen Donostian,baina bizitzeko herri txiki bat egokiagoa zela bereseme-alabentzat eta horrek ekarri zituen Orioraino.Herrian bizi zen Roberto, baina Joxe Marik ez zuenapenas ezagutzen, eskolan beti herritik kanpora ibiliazen. Orain Donostiako Jesuitetan ari zen ikasten.Erdaraz esan zizkion kontu gehienak Robertok,halako batean, honela aitortuta:

–Euskeraz kostatu egiten zait, etxean ez duguegiten eta askoz errazago ateratzen zait erderaz.

Robertok ere asko ikasi zuen Joxe Marirena: –Datorren urtean itsasoan hasiko naiz, txotxo,

San Luisen, aitaren lehengusu batena da baporea,eta 14 urte betetzearekin batera hasiko naiz. Deseatzennago.

Aitaren aipamena entzunda gogoratu zen RobertoJoxe Mariren aita ez zegoela Itxaspen. Haren galderaeginda, segitu zuen Joxe Marik:

Gehigarri berezia. Euskaraz Gazte 22. literatur lehiaketa • 3


–Frantzian dago, San Juan de Luzen, igandeanalde egin zuen, jende asko joan zen Oriotik baporean.Ez al zeunden han moilatik abiatu zirenean? Ia herriguztia han ginan eta!

Robertok ezetz. Joxe Mariri iruditu zitzaion bimundu desberdinekoak zirela herri berean bizi arren.

–Soldaduak laster sartzekoak dira, eta haien beldurjoan dira, ihesi.

–Eta zergatik joan da ba? Zer egingo diote ba sol-daduek? Zer egin du zuen aitak, zeren beldur da?

–Nire aitak ez du ezer txarrik egin! –zakar samarerantzun zion Jose Marik, galderek haserretuta.

Joxe Mariren bat-bateko erantzunaren tonu altueta indartsuak adoretu zuen Roberto ere, bestelaseguru asko kontatuko ez zuena azaltzera.

–Hara, zuen aita zintzoa izango da, seguru baietz,baina halaxe zen nire anaia ere, eta hil egin dute.

Robertoren hitzek inpaktu handia eragin zutenaitaren ihesaldia kontatzen hasita asaldatuta zegoenJoxe Mariren baitan. Dardarka atera zitzaion galdera:

–Zure anaia hil egin dute? Zeinek? Zergatik?–Donostiako kartzelan hil zuten orain dela ha-

mabost egun. Etxetik atera zuten, lepoan zapi gorrieta beltza zuten gizonek, pistola eskuan. Etxeahankaz gora jarri zuten, bere logelan topatu zutennire anaia Jose Mari. Hara, zure izen bera zeukannire anaiak… –emozioak gainezka egin zion eta,bere hitzak etenda, isilune luze samarra gertatu zen.Olatua arroken kontra lehertzean sortzen zen hotsabesterik ez zen entzuten–. Etxetik joan zirenean, lei-hora atera nintzen korrika, horrela ikusi nuen nolaatera zuten bultzaka etxeko ataritik; eskuak burdinezlotuta zeramaten, zubi ondoan zegoen kamionetabatera igoarazi zuten, fusil baten kulatarekin bizkarreanjota. Kamioneta hartan ikusi nuen azkenekoz anaia,etxera begira zegoela galdu nuen bistatik Dike aldean.Handik bi egunera jakin genuen Donostiako hon-dartzaren ondoan dagoen kartzelatik atera eta fusilatuzutela, beste 11 gizonekin batera. Hogei urte zituen.Zure aita laster etortzekoak diren soldaduen beldurjoan zela esan didazu, ba, hara, gure aita soldaduhorien zain dago, irrikatan, haiek noiz ailegatuko.

Azken hitz hori esatearekin batera, iritsi zitzaienburrunbara. Ikaragarria izan zen. Anarriko arrokakere mugitu egin ziren. Roberto ia uretara erori zen,hartu zuen sustoarekin. Jose Marik ekarri ziongogora:

–Zubia lehertu dute. –Robertoren aurpegian garbiikusi zuen izua. Haren aurpegiko beldurrak samurtuta,harengana hurbildu eta besarkatu egin zuen, eta bibesoen artean estutu. Hantxe egon ziren, olatu batarrokaren kontra lehertzeak Jose Mari errealitateraekarri zuen arte–. Gora joan beharko degu, bestelakezkatu egingo dira.

Lehorreko arroketara pasatu ziren, Luisen oholarengainetik. Zubia artean tente zegoen. Egur puskahura bere lekuan ezkutatuta, gorako aldapari ekinzioten. Beherakoan baino gertuago zeuden bi mutilak,beherakoan ia ez zuten elkar ezagutzen, orain JoseMarik adiskide sentitu zuen bi aste lehenago anaiagaldu zuen oriotar kastellanoa, nahiz eta ordurakoulertzen hasita ere bazegoen gerra madarikatu hartanbando banatakoak zirela biak.

***Hogeita hamabi urte pasatu dira egun hartatik.

1968an gaude. Jose Mari San Antonio baporeanbueltan dator jaioterrira Donibane Lohitzunekoerbestetik. Anarri parean pasatu direnean, itsasotikhan goian Itxaspe baserria ikusi duenean, etorri zaiogogora bere adin bereko Roberto Varaona ezagutuzuenekoa, Anarriko arroketan elkarri beren barruaaskatu ziotenekoa. Orain herriko alkatea da Roberto,eta bera bueltan dator atzerrian bi urte pasatuta,sasian. Gustura esango lioke Robertori bere aita erehil egin zutela. Zubia lehertu zuten egun bereanfalangistak eta erreketeak herrian sartu eta handikhiru astera etorri zela aita herrira Lohitzunetik, beraorain zetorren herri beretik. Ezertxo ere egingo ezziotelakoan bueltatu zela 1936ko urri madarikatuhartan. Zergatik egingo zioten ba ezer, berak ezzion-eta inori ezer txarrik egin. Gustura esango liokeetxera bueltatu eta hurrengo gauean etorri zitzaizkiolabila etxera Zarauzko falangista batzuk. Esango liokefalangistek berek ez zutela barrabilik izan bere bilajoateko eta herriko aguazila bidali zutela, haiek zainerrioaren beste aldean geratuta, estazio ondoan.Gustura esango lioke kanposantura eraman eta hanakabatu zutela, zakur bat bezala. Amorruz ari zenpentsatzen hura dena, Robertoren aita falangistazela gogoan zuela.

Baporearen bat-bateko mugimendu zakar batekekarri zuen orainera. Barkua maniobra egiten hasitazegoen barran sartzeko. Ez zegoen erraza. Itsasbeherazen eta itsaso handi samarra zegoen, nahasia. Patroiak


gelditu egin zuen baporea. Kanpoan geratu zen,zalantzan, olatuen lagaldiaren zain.

Baporeko patroiak bezala, zalantza zeukan JoseMarik ere. Ez zekien seguru ondo ari ote zen herrirabueltatzearekin. Bi urte lehenago herritik alde eginzuenekoa etorri zitzaion gogora. Mendibeltz mendianikurrina jartzen harrapatu zuten beste lagun batekinbatera. Guardia zibilak zeuden ezkutatuta mendiansasi batzuen artean. Ez zeukan zalantzarik txibatobaten lana izan zela hura. Kuartelera eraman zuten.Han astindu ederra jaso zuen, izugarria. Kuarteletikatera orduko erabaki zuen ihes egitea, 30 urtelehenago bere aitak bezala. Halaxe egin zuen. Aitabezalaxe joan zen, baporez, San Antonio arran-tzontzian, justu abiatu aurretik amari eta arrebariagur esanda.

Bi urte pasatu ziren geroztik. Gauza asko berebizitzan. Tarteka arrantzan ibili zen, sos batzuk ate-ratzeko. Giro politikoa nahasi samarra antzemanzuen. Bera bezala, gazte euskaldun asko ari zen Ipa-rraldera iristen Hegoaldetik. Iruditzen zitzaion lasterlehertuko zen beste gerra baten atarian zeudela.

Baporea mugitzen hasi zen, motorra bere indarguztian jarri zuen patroiak. Barealdia zen, olatuarenlagaldia eta baporea barran murgildu zen. Mendiarenmagalean harrizko bitrina batean sartuta dagoenKarmengo Ama Birjinaren aurretik pasatzean, aitarenegiten ikusi zituen arrantzaleak. Erritual bat zen,Ama Birjinari laguntza erregutzeko modu bat, hanitotakoen zerrenda beltza beren izenekin ez handitzekoeskaera.

Toki arriskutsua zen hura, olatu handi bat barransartzen baldin bazen, baporea arroken kontra eramanzezakeelako. Horrelaxe gertatuak ziren hainbat istripulehen ere, horrela ito zen hainbat arrantzale leku har-tan.

Onik igaro zuten barra. Oribarzarreko hondartzarenparean zeuden. Ia etxean. Hondartza hartatik hurredagoen baserriko mutilarena etorri zitzaion gogora,Joakin Marirena. Orain hilabete topatu zuenDonibaneko portuan. Ilusio handiarekin ikusi zuen.Prest zegoen borrokarako, dena emateko. Huraxeomen zen momentua diktadorea botatzeko, Euskadiaskatzeko. Justu hilabete lehenago gertatu zirenPariseko kaleetan ere, gerora historiara `Pariseko68ko maiatzekoak´ izenarekin pasatu direnak, etaEuskal Herrian ere egoera bor-bor zegoen gazteen

artean.Biak herri berekoak izanda, elkarrekin bazkaltzera

joan ziren. Joakin Mari etorri berria zen IparralderaOriotik eta haren bidez gauza asko jakin zituenjaioterriko egoeraz. Alkate berria zegoela, urte askoanherritik kanpora ibilita herrira bueltatu berria omenzen abokatu bat, abizena Varaona edo horrelakozerbait zeukana, haren aita zena bezala falangistahutsa omen zena. Jakin zuen abuztuko egun bateanestropada izatekoa zela herrian, eta Oxford-ekoarraunlari ingelesak etortzekoak zirela eta jendeguztia aztoratuta zebilela. Haren hitzetan, herrialienatua zen gurea, errepresiorik handienaren peanegonagatik estropada batengatik sekulako ospakizunakegiten zituena.

Ez zen gehiegi harritu Joakin Mariren ahotikentzun zituen hitz gogorrengatik. Bazekien berakere gogorrak jasan behar izan zituela, sekulako jipoiaeman ziotela Donostiako komisarian, entzuna zuenPerales izeneko komisario krudel eta gupidagabebaten eskuetan egon zela eta sekulako torturak eginzizkiotela. Lau egun eduki zuten atxilotuta, bizirikden artean sekula ahaztuko ez dituen lau egun. Etabazekien tortura horiek ez dutela uzten arrastoa gor-putzean bakarrik, arrastorik handiena ez dutela gor-putzean uzten hain zuzen. Jasandako torturek JoakinMariren gorputz-gogoetan nola, holaxe utzi zuenegun hartako elkarrizketak ubera Jose Mariren sen-timenduetan, sakona.

Ondoko egunetan ezin izan zituen Joakin Maririentzundakoak burutik kendu. Sentimendu kontra-jarriak eragin zizkioten. Herriko mutilari egindakobasakeriek berari ere egindakoak ekartzen zizkiotengogora eta, haiek gogoan, berak ere pistola hartu etaborrokarako bultzakada sentitzen zuen bihotzean,torturatzaile hura akabatzeko, frankismoaren bukaeraekar zezakeen borrokan aletxo bat jartzekoa. Bainabarrenean zerbaitek esaten zion bide hark ez zuelairteera onik, gauzak okerrera eramango zituela.

Joakin Marirekin bazkaldu zuenetik bost egunera,haren telefono-deia jaso zuen, elkartu egin beharzutela. Bilera biharamunean egin zuten, ilunduta,baserri batean, Lohitzunetik kilometro batzuetara.Joakin Marik eraman zuen bertaraino automobilean.Donibaneko kaleak atzean utzi zituztenean, JoseMarik zapi bat jarri behar izan zuen begiak estaltzeko,lagunak eskatuta; hobe zen denentzat, badaezpada,


Jose Marik ez jakitea baserri hartarako bidea.Bat-batean apurtu zuen lehenengo minutuetako

isiltasuna Joakin Mariren galderak –Irrikatan egongo haiz hire aitaren mendekua

hartzeko, ezta? Bat-batean eta ustekabean iritsi zitzaion Jose

Mariri, ez zuen horrelakorik espero eta kostatu eginzitzaion erreakzionatzea.

–Gure aitaren hiltzaileak hilda zeudek denak. –Bai, baina haiek segitzen ditek agintzen, zuen

aitaren hiltzaileen lagunek. Zerbait egin beharrazegok, horrela ezin diagu segitu, hortzak erakutsibehar zizkieagu; bestela faxista putakume horiek janegingo gaitiztek.

Jose Marik ez zekien seguru zertara zihoazen gau-bilera hartara, baina tankera hartzen hasi zitzaion,Joakin Mariren hitzek eraman zuten susmoa izateraekintza gogorren bat proposatuko ziotela.

Baserrian hirukote bat zuten zain, bi gizonezkoeta emakume bat. Hirurek ere nahikoa estalia zutenaurpegia, ez ezagutzeko moduan. Plan bat pro-posatzeko zen bilera, ekintza bat. Planaren xehetasunakentzun ahala, harriduratik urduritasunera eta urdu-ritasunetik espantura igaro zen Jose Mari. Lau egunlehenago Joakin Marik aipatutako estropada ekarrizuten hizpidera. Jakin zuten polizia torturatzailehura estropada ikustera joatekoa zela, gobernadoremilitarraren laguna zen eta harekin batera joangozen. Plana polizia akabatzea zen, tiroz hiltzea. JoakinMariri laguntzea eskatu zioten Jose Mariri. Hogeitahamabi urte lehenago, hamahiru urte zituela, bereaita Getariako kanposantuan tiroz hil zutenekoagogoratu zitzaion. Baina, harekin batera, Anarrikoarroka zapal hartan Robertoren ahotik entzundakoharen anaia Jose Mariren Ondarretako hilketa ereetorri zitzaion gogora. Zorabio baten modukoasentitu zuen, oroitzapen, ideia eta sentimenduenzurrunbiloa. Burua eta bihotza ez zitzaizkion aldeberean jarri, gogoak eta asmoak ere ez.

–Ekintza horrek ezin du ezer onik ekarri eta,edozein kasutan, nik ez daukat barrenik hori egiteko.

Burura zetozkion, behin eta berriz, egun gutxilehenago poeta bati irakurritako hitzak: “inork ezdezala sekula, etorkizuneko paradisu jardin batenesperantzan, bide bazterreko lorerik ziztrinena erezapaldu”.

Handik gutxira bukatu zen topaketa. Esan zioten

bere parte hartzerik gabe ezinezkoa zela ekintza huraburutzea eta beste nonbaiten saiatuko zutela. Mahai-aren atzealdean tente zeukaten ikurrina esku arteanjarrita eskatu zioten Jose Mariri zin egiteko baserrihartan ikusitako edo entzundako ezeren berri ezzuela inon inoiz emango. Halaxe egin zuen JoseMarik.

Baserritik Lohitzunera jaitsita, etxeratu eta oheratuegin zen, baina gau hartan ez zuen lorik egin.Goizean, itsasaldera jo zuen, Lohitzunetik Bidarterabidean dagoen Anarriren antzeko arrokarte batera.Han ez zuen zubirik behar izan justu itsaso gaineanzegoen arroka zapalenera iristeko, baina haren gaineanerdi etzanda jarrita, Anarrin Robertorekin izandakoegonalditxo hartaz gogoratu zen. Konturatu zen1936ko irailaren 18ko goiz hartan oriotar kastellanoharekin, falangista baten semearekin, izandako elka-rrizketak ubera utzi ziola bere baitan. Hantxe erabakizuen: erbesteko bidea utzi eta herrira bueltatuko zen.

Bidarteko arrokarte hartatik hasitako atzera bueltaburutzeko azken pausoa ematekotan zen. Ori-barzarreko hondartzaren parean, bost minuturamoilan izango ziren. Ababorrera begiratu zuen, ez-kerrera, plaia txikia ikusi zuen, arroken gaineankaseta ikusi zuen, karabineroena, orain guardiazibilek erabiltzen dutena. Alde batean, OribarzarrekoJoakin Marirenak eta beste aldean, aurrez aurre,guardia zibilenak. Eta bera bapore batean, bientartean, erdian. Horixe pentsatu zuen, eta aitariaskotan entzundako hitzak etorri zitzaizkion gogora:“Muturrak beti dituk txarrak, tartean ibiltzea dekonena”. Eta pentsatu zuen bere barrenerako: “Bai,ezertarako balio izan zizun zuri erdian ibiltzeak”.San Antonio baporea aurrera zihoan, eta atzean utzizituen Oribarzar eta guardia zibilen kaseta. Arran-tzontzia maniobra egiten ari zen Orioko moilan,baporea moilaren kontra jarri eta txikota lotzeko.

Jose Marik esana zien San Antonio baporekoeskifaiako lagun guztiei egun batzuetan inori ezesateko ezer haren berri. Egun batzuk behar zituenbere egoera aseguratzeko. Alkatearekin hitz eginbehar zuen, Roberto Varaonarekin. Gogoratuko otezen 1936ko irailaren 18ko goiz hartakoaz? Susmoazuen haren bitartekotza nahikoa izango zela poliziekbakean utzi zezaten. Alkatearengana iristeko, Itsaspebaserriko mutila zuen bidelagun onena, Anarrirajaitsi zirenean bezala. Luis, orain Itsaspe baserriko


nagusia, gauzaina zen, serenoa. Horixe zuen lanbide,baserriak justu samar ematen zuenaren osagarri,alkate berriak horrela eskatuta. Luis izango zuen,orduan bezala, zubi.

Herrira iritsi eta ama eta arreba agurtu eta bereburua pixka bat kokatu zuenean, Itxaspera jo zuen,hondartzatik gora dagoen bide basatitik barrena.Ordubete behar izan zuen hara iristen. Ordubete,13 urte zitueneko goiz hartakoak gogoratzen. Behar-bada, gaur ere baratxuri zopa probatzeko aukeraizango zuen. Zopa haren gustu onaren oroitzapenadastatu zuen eta hark aldarte ona eragin zion gorputzosoan. Bizkortu egin zuen ibilera.

Ondo joan zen Itxaspeko buelta. Luisek besarkadahandi batekin hartu zuen, “Aspaldiko, bizi al haiz?”esanez. Baratxuri zopa ez, baina sagardoa galankiedan zuten, huntaz eta hartaz ari zirela.

–Hi joan hadi lasai alkatearenera, hark ondohartuko hau, eta guardia zibilekin ez dek arazorikizango, hark bere eskuetan dagoen guztia egingo dikhire alde.

Luisen arreba Marilenak atera zien sagardoa, Itxaspeko alaba gazteenak, bakailao-tortillarekinbatera, aurpegian irribarre zabala zuela. Neska biziairuditu zitzaion Jose Mariri, xaloa, polita eta atsegina.Marilenaren ile gorrixkak eta haren begi berdeektxundituta utzi zuten Jose Mari. Luisekin hitz eginbeharrekoak hitz eginda eta aspaldiko partez berezentzumen guztiak bapo aseta, baserritik abiatzerazihoanean, ateko maratilan zintzilik lehen neskarenlepoan kiribilduta zegoen zapia ikusi zuen, etabirritan pentsatu gabe, patrikan gordeta eramanzuen.

Pozik jaitsi zen Itxaspetik herrira, 36an bezalaxe.Horrelaxe ikusi zuen herria ondorengo egunetan,pozik. Jendea euforiko ikusten zuen. Igande hartanzen jokatzekoa estropada, herriko mutilakOxfordekoen kontra jarriko zituena, eta herrikoarraun zaleentzat orduan ingeles haiek mundukoonenak ziren. Hala zioten behintzat arraun klubsortu berriko arduradunek. Jende asko zebilen laneanigandekoa prestatzen. Lagun bati entzuna zion `laregata del siglo´ izango zela jaiko estropada. Telebisioakere eman behar omen zuen kirol lehia; egunkarietanegunero azaltzen zen Orioko konturen bat edo beste;kartelak ikus zitezkeen nonahi: ̀ Regata Internacional:Oxford-Orio, 25 de agosto de 1968´.

Telefonoz deitu zuen udaletxera, alkatearekinhitz egin nahi zuela. Bera zein zen-eta azalduta, biegunerako eman zioten hitzordua. Urduri joan zenudaletxera; 32 urte lehenago Itxaspen ezagutu etalagun egin zuen mutil gazte harengana zihoan,batzuentzat falangista putakume hutsa besterik ezzen herriko alkatearengana. Haren galdera eginda,hamar bat minutuz eduki zuten itxarongelan zain.Roberto Varaona alkate jaunaren despatxuan sartuzenean, dotore jantzitako gizona ikusi zuen, zutik,bera sartu zain. Haren atzean, Francoren erretratuhandia ageri zen; albo batean, tente, bandera espainola.

–¿Qué tal estás, Jose Mari? Cuanto tiempo, sinverte! –izan ziren alkatearen lehen hitzak–. Disculpaque no te pueda hablar en vascuence, no he podidoaprender lo suficiente.

Bostekoa eman zioten elkarri.–He oído que has estado en Francia, que has

pasado allí una temporada. Jose Marik baietz, bi urte lehenago guardia zibilen

kuartelean gertatutakoa azaldu zion eta beldurrahartu eta horregatik egin zuela ihes, baina ama larrizebilela, diru premiarekin, eta berriz itsasoan hasteaerabaki eta horregatik etorri zela.

–Orain zu zera alkatea eta guardia zibilekin hitzegiten baldin badezu, bakean utziko naute, horieskatzera etorri naiz zuregana.

Alkateak orduan diskurtsoa bota zion. Giroaaldrebesten hasita zegoela aspaldian, gazteak politikansartzen hasita zeudela eta hortik ez zetorrela gauzaonik. Jose Mari asaldatu egin zen.

–Gerra da gauza onik ez dakarrena, zuri anaia etaniri aita kendu zigun gerra madarikatu hark; politikada behar deguna, politikaren bidez adostu beharkoditugu, ba, desberdinen arteko auziak!

Robertok ere ahotsa altxatu zuen:–¡La guerra nos trajo paz, la paz que disfrutamos

ahora, y que no podemos echar a perder! –Ez, hau ez da bakea, askatasunik batere ez

daukan herria ez dago bakean, egotekotan, geldirikdago, behartuta, zapalduta, baina ez bakean, etaaskatasuna eman ezean, arrisku handia dago egunbatean dena lehertzeko, eta berriro gerra etortzeko.

Hitz haien ondoren isiltasuna etorri zen, Anarrikoarroka hartan Robertok bere anaiaren hilketarenakontatu ondoren bezala.

–Mira, Jose Mari, yo sé que tú has debido sufrir

mucho; no es fácil digerir que maten a tu padre, ymucho menos cuando, como es el caso del tuyo, estoyseguro, no ha hecho nada malo, pero deberías saberque todavía es más duro que te maten a un hijo. Enla guerra los padres sufren más que los hijos. Y esole sucedió a mi padre, que le mataron un hijo, ynosotros hemos tenido que sufrir las consecuenciasde eso en casa; a mi padre el odio le invadió elcorazón, sufrió mucho, e hizo sufrir… a nosotros encasa y a otros en el pueblo. El también fue alcaldedel pueblo, afortunadamente por poco tiempo. Yono quisiera actuar como él. Yo no quiero hacerpolítica, aquí en el ayuntamiento tratamos temas delpueblo. Para eso acepté esta responsabilidad; paraayudar a los vecinos en la medida en que pueda.

Politika egin nahi ez zuen politiko haren hitzekinaspertzen hasita, Jose Marik, begiratuarekin, adierazizion alkateari ez zegoela diskurtso gehiagotarako etaerantzuna nahi zuela, ea lagunduko zion guardiazibilek bakean utzi zezaten. Alkateak ulertu eginzion

–Mira, Jose Mari, ese de atrás mío, el del cuadro,está ya muy viejo, no le queda mucho, y cuando sevaya, ya vendrán las votaciones, se elegirán alcaldesy diputados. Mientras, es mejor que esperemos, nonos vayan a dinamitar el puente otra vez –azkenhitzak ironiaz esan zituen, aurpegian irribarre erdiajarrita–. Ahora no tengo mucho tiempo, ando metidoen la organización de la dichosa regata, va a venirmucha gente al pueblo, la televisión… vamos a dejarque pase la regata y de allí a unos días te llamaré,tenemos que hacer una cena tú, Luis el chico deItxaspe que nos bajó hasta aquella roca de Anarri,¿te acuerdas? y yo. Los tres. De mi cuenta, ya osavisaré.

Beste bosteko bat emanda esan zioten agur elka-rri.

Egun gutxitan lagun askorekin egoteko aukeraizan zuen. Iparraldean pasatutako bi urteen ondoren,orain beste mundu batean zegoela iruditzen zitzaion,bestelako batean. Hemen estropada beste konturikez zegoen: arraunlari ingelesak Toki Alai ostatuanzeudela, jende asko etorriko zela, hura dena nolaantolatuko zuten… Tokitan zeuden hemen egungutxi batzuk lehenago arte han, beste aldean, entzunzituenak.

Igandea iritsi zen, estropada eguna. Eguerdi

partean plaza aldera joan zen. Han zela, jendeaelizatik jaisten ikusi zuen, meza nagusian izandakoak.Udaletxean, alderik alde, piperpotoa ikusi zuen,balkoian jarrita. Hari begira zegoela, txaranga sartuzen plazan, haurrak atzetik segika zituela. Orduanbere onenean zebilen The Beatles talde ingelesarenkantua jotzen ari ziren, Yellow Submarine. Plazakojendea kantari entzun zuen: “submarino amarilloes… conocí un capitán que en su juventud vivió enel mar, submarino amarillo es…”, denak kantari.

Oriotarrak ingelesen kantua espainolez kantatzen,herria dena kartelez betea: `Oxford - Orio, regatainternacional, 25 de agosto de 1968´. Bihozkadaizan zuen aurrerantzean zer egingo zuen, bazegoenzer egina eta, bazeukan lana.

Buruan hori zuela, Marilena ikusi zuen okindegitikateratzen, ogiz betetako poltsa handia zintzilik zera-mala. Aitzakia polita iruditu zitzaion poltsaren pisuastuna neskari laguntza ematera joateko.

–Egun on, Marilena, nik lagunduko dizut. Norainozoaz? Eramango dizut poltsa. Zer moduz da Luis?esaiozu estropada ikustera etortzeko.

Bizikleta zeukan izkinaraino lagundu zion. Han,neska baserrira bidean abiatu aurretik, kostata bainahalako batean bota zion:

–Hara, Marilena, arratsaldean, estropada bukatueta gero, plazan musika izango da, bandak joko du,etorriko al zera baltsean egitera?

–Ez dakit, ez dakit ahal izango dedan. Esateko moduan antzeman zion baietz, etorriko

zela. Marilena bizikleta gainean aldendu zenean,berriro topatu zuen txaranga eta atzetik `submarinoamarillo´ kantari zihoazen arraunzaleak. Oraingoankantuak ez zion horrenbesterainoko minik eman.

Ezagun batekin topo egin eta biak plazako tabernabatean sartu ziren, Kolon Txikin. Basoerdi banaeskatuta, hantxe aritu ziren estropada kontuakastintzen. Gero, lagunak bestelakoak aipatu zizkion,herrian gau-eskola sortzekotan ziren, dagoenekoeginak zituzten bilera batzuk; hurrengora joatekoproposamena ere egin zion. Horretan geratu zen.Gustura bazkaldu zuen etxean amarekin, arratsaldepolita zetorren, gehiago Marilenarekin dantza egitekoaukerak zekarkion esperantzagatik haren aurretikikusiko zuen `regata del siglo´agatik baino.

Herrian jende asko zebilen, estropada ondoikusteko garaiz ibili beharko zuen, toki egokia



hartzeko, lo-kuluxkari tarterik eman gabe KolonTxikira abiatu zen berriz. Kafea hartuta, kalera ateraeta moila aldera jo zuen. Dena tribunaz betetazegoen, kofradiatik hasi eta zubiraino. Guardiazibilak ere ikusi zituen, haiek norbait zaintzeraetorriak behar zuten. “Gaur hemen pajaro handiakizango dira”. Beste aldera jotzea erabaki zuen,errioaren beste aldera. “Han lasaiago egongo nauk”.Ttipi-ttapa, zubia igaro eta beste aldeko ontziolazaharraren ondoan jarri zen, moilan eserita, herrikoplaza aurrez aurre zuela. Moilan jarritako egurrezkotribunak ia jendez beteta zeuden. Eremu bat hutsikzegoen, justu bere aurrekoa, agintarientzat gordea.Guardia zibilen mugimendua sumatu zuen etasegituan jendea tribuna hartan sartzen, haien arteanbaziren militarrak ere, haien dominen distira antzemanzuen paparrean zintzilik. Gogora etorri zitzaionDonibaneko baserrian proposatu ziotena. “Poliziatorturatzaile hori ere hor egongo dek” pentsatu zuen.

Momentu batean denak nahasian etorri zitzaizkiongogora: aita, Roberto alkatearen anaia, kuarteleanjaso zituenak, Iparraldeko egonaldia, han eskatu

zioten laguntza, bere ezetzagatik bertan beherageratu zen atentatua… Ondoren, Marilenaren aurpegialai eta ponpoxoak iraganetik orainera ekarri zueneta gogoa goxarazi. Buruak lanean segitzen zuen etaMarilenaren ondotik gogoak etorkizunera jo zuen,laster arrantzale hasi beharko zuen, edo beharbadaizango zuen bestelako zereginen bat lehorrean;goizean Kolon Txikin lagunak aipatutako gau-eskolasortzeko planak ere aldarte ona ekarri zion.

Horretan ari zela, ontzi motordun baten burrun-barak ekarri zuen berriro estropadara. Ordurako,arraun ontziak ere uretan zebiltzan, joan-etorrietan,arraunlarien giharrak lehiarako berotzen eta prestatzen.Haiei begira zegoela, ontzi bat urreratu zen lehorrera,bera zegoen lekutik 50 metrora. Handik bi gazteeskaileretara jaisten ikusi zituen. Bat-batean, arnasarikgabe geratu zen, bihotza geldituta bezala. Ez zenposible! Bi gazte haietako bat Joakin Mari zen,azkenekoz Iparraldeko baserrian ikusi zuen Ori-barzarreko mutil gaztea.

Estropada hasteko, artean ordu laurdena faltazen. Ordu laurdena.


Orpo azpira jaitsi zaidala Igeldon jandako otartekoerdia, orain, eztarrira datorkit bueltan. Hau da alda-patzarra autopista azpitik atera berritan, asfaltoagainera. Herrira bidean dena aldapa behera dela esandidan baserritarraz gogoratu naiz. Tirantedun kamisetazuria jantzita piperrei karakolen kontrako pozoiabotatzen ari zen. Gustura ari zen, bota eta bota,norbere buruari usain oneko lurrina botatzen arigarenean bezala. Hizketan egon gara, hala moduz,eta argazkia atera dugu. “Bi hominido espezie ezberdin”titulua jarriko diot bildumako hamazazpigarrenargazkiari. Baina ez dakit zer eman duen gure har-remanak: gezurra esan dit edo ez diot ondo ulertu.Gorantz jarraitzen dut, gidaliburuan ez dator ezereta laburra izango al da kalbarioa? Motxila arindubehar dut. Irungo baskulak ez dio kontrakorik: 11kilo eta 700 gramo motxilak, 83 kilo eta 200 gramoeramaileak. Biok arindu behar dugu. Bi kamiseta etaordenagailua alferrik ekarri ditut. Hominido honekorain artean jandako platanoen erdiak jatea aski lukekiloak galtzen hasteko.

Ermitan izango du amaiera gurutzebideak. Hauere San Martin? Bideko ia herri guztietan dago izenbereko otoitz lekua. Erromes bakoitzari datorkiobere samartina, momentu batean uste izan dut nireagaur zetorrela. Elegantea da, ermita eta atzeko bista.Hori bai, hemen ere paretak altxa dituzte hondartzarenaurrean. Ezjakinak agintean bazter guztietan. Egiarizor, bazter dotoreak dira. Dotoreak bezain gorabehera-tsuak, Kontxako hondartzan topatu dugu ordekaapurra. Mendian esnetarako behiak gutxi, buru baka-rrak haragitakoak; animalientzat txabola ederrak etajabeentzat etxe elegante askoak. Salgai daude etxeasko. Ez da seinale ona, aurrezki kutxa batek saltzenditu aldapan behera berrienak. Hemen ere zakurrakoinutsik. Hara, neronek ere hobe botak kendukobanitu. Adokinean laban egiten dute gomazko botek.Galtzerdiak izerdituta ditut gainera. Aldatzeko baduteta gaitz erdi. “Erromesak ez du katarrorik harrapatu

behar, gelditzen zarenean kontuz hoztu gabe”. Haladio esku artean daramadan gidaren bederatzigarrenmanamenduak. Gidari gomendioa borobiltzea faltazaio. Halako zer edo zer, askoz hobe: “Epel lo egin,bero jan eta garagardo hotza”. Sagardo eta ardozuriak ez naute erabat konbentzitu. Momentuz,onena, errepide ondoko jatetxeetan igeltsero etakamioilariek edaten duten urteko ardoa. Siestarakomundiala. Hala da bai, ez naute bidera motiboespiritual edo erlijiosoek ekarri. Ez naiz barruangordeta dagoen horren bila etorri. Aterako da nahiduenean. Beharbada, atera da eta ez naiz konturatu.Ez naiz kirolari kronometro zalea, barrita energetikoekeztarria lehortzen didate. Tabernetako dekorazioaaztertzera eta bideko amona zaharrekin hitz egiteranator. Gazteren bat tokatzen bada ere saiatuko garamaila ematen. Ahal den neurrian, ingelesa ez baitaEuskal Herrian kaleko hizkuntza.

Ez ingelesez, ezta euskaraz ere. Bidean gurutzatududan lehen herritarrak ez du hitz egiten. Zein oteda amona hau? Harrizko eginda oroituko dute.Euskaraz idatzita dago azalpena eta gogoarekingelditu beharko dut. Maria Camino izango da, izenaizango da lehen lerroan idatzia dagoena. Bidearekinzerikusirik izango al du? Turismo bulegoan galdetukodut: Erromesen interpretazio zentroa dago bertan.Zer nahi duzue esatea, momentuan ez dut gogorikmuseoan sartzeko. Kafe bat edo haragi ura eskainiizan balidate, igual. Salda deitzen diote haragi urari,baina museotan ez da horrelakorik izaten. Euskaldunakez dira konturatu tabernak direla museo onenak.Euskal Herrian behintzat, bai.

Gauez ezin, ordea, euskal museoetan kateatu.Gaur ere logalez puskatzen nago. Goizeko seietanjaiki behar izan dugu, ostera. Europan goiz jaikitzengara, baina oporretan ez dago zertan. Iluntzean goiz-tiarren aurka matxinatuko naiz albergean, oilarrabaino lehen plastikozko poltsak ireki eta itxi hastendiren horiek oroituko dira zein den Daniel. Gaueko

Orio, 789 kilometroSantiagoraJon Agirresarobe


bederatzitan zakuan sartuta izaten baitira Europaaldetik datozen jubilatuak. Aurrean doazen bi horiekesaterako. Metro batzuk hartuta doaz eta desagertudaitezela. Aukeran nahiago herria bakarrik gurutzatzea.Hori da erretolika, bien jardunarekin irratian ezlitzateke kanturik jarri beharko eguneko programazioaosatzeko. Eliza ondotik joan dira, bizi-bizi. Nimantsoago noa, hanka batek besteari ibiltzeko baimenaeskatu behar balio bezala. Asko luzatu zen bartgaueko esperientzi kulturala. Arrastaka iritsi naizeliza parera. Kapila berria egiten ari dira. Lanean bigizon heldu eta gaztea begira. Belaunaldi berrienlaburpen estanpa ezin hobea dela esango luke gureaitak. Ez zaio arrazoirik falta. Esaterako, atzo ezagutunuen Julio, Bartzelonan bizi den argentinarra, nireadinekoa. Elkarrekin egin genuen HondarribitikPasaiara arteko bidea. Arkitektura ikasten jardundakoa,argazkilaritza ofizio hartu duena, noizbait gerra ko-rrespontsala izan nahi du. Abentureroa baina gurasoeneskupekoak iraun arte bidera etorria.

Gezi horiak ezker-eskuin. Erromesentzat seinaleakdaude elizaren alde banatara, nora joan behar dut?Bata ofiziala eta bestea taberna edo saltzaile bateninteresekoa izango da. Noski, ofizialak ere izango duinteresik bueltan. Ez dago motiborik gaizkipentsatzeko. Bide guztiek Santiagora eramangonaute. Elizako langiletako batek ezkerrera hartzekoesan dit, plaza bertan dela. Eta lanean ari direla etaez digula eliza irekiko. Ezkerrera hartu dut, bai.Guraso gazteak mojei umeak uzten ikusi ditut. Gureherrian ez da horrelakorik gertatzen. Ixkin egin etamarko dotorea. Bi harri kozkor lurretik ateratzendira: Jurassic Park pelikulako eskenatokia ematen dubaina Oteiza izeneko herriko artistari eskainitakoplaza ei da. Hala jartzen du liburuak. Gizon lasaiaizango zen Oteiza eskulturagilea, bere izaerarenneurrira egindako plaza eskaini badiote behintzat.Motxila lurrean utzi, bankuan eseri eta mendikobotak kendu ditut. Kamerak jarri dituzte eliz atarianbaina ez naiz lotsatu. Graba nazatela, herrian dirugutxi uztea izango da nire bekatu handiena.

Azken metroak behera, eta festibala herrian,ostegun buru zurian. Merkatua tokatu. Batereordenareik gabe jarrita daude zamoranoak, ingurukobaserritarrak eta denetariko saltzaileak. Denetarikosaltzaileak eta erosle orojakileak, itxura guztien

arabera. Ez da inor isiltzen. Saltxitxoi eta txorixo pos-tuak zabaltzen du usaia. Zinturoi eta guardasolasaltzaileak ematen dio kolorea. Soinua kulero etagaltzontzilo saltzaileak jartzen dio. Bueltaka ibilinaiz. Santiagora naraman bidea atzo inauguratudutela ematen du, behiak trenari bezala begira geldituzaizkit herritar mordoxka. Hizkuntzarekin arazolarria daukate herri honetan, mutil gazte europarraikusi eta gaztelaniaz buila bizi-bizian hasi zaizkitguztiak, gauzak ozenago esanda ulertu ezina kon-ponduko balitz bezala. Lau sagar erosi ditut, eta orduerdi entretenitua pasa. Horretarako ez da bertakohizkuntza jakin behar. Tabernan eskatu dut tortillapatata, behatza gainean jarrita. Osoa eskatu nahi izandiot eta laurden bat atera dit. Komunera bueltaegiteko aitzakian zerbait hartu behar, komun publikorikez baitut topatu herriko plazan. Herriko adinekogizonek pixa moilako eskaileratan egiten dutela kon-turatu naiz. Ni ez naiz atrebitu.

Bizi-bizi zubira egin dut salto, Zarautza iristeabaita gaurko helburua. Euria hasi du. Gizajoak,arraunean ari dira neska eta mutil koxkorrak, binaontzitan. Hogeita bat gizaldi pasa dira eta oraindikere bada kirol minorizatuetan dabilenik. Herri honetanere futbolean arituko dira ia denak, baina bakarrenbatzuk arrauna maite dute eta euritan ere hor dabiltzaibaian gora eta behera. Zubi erditik lortu dut herriarenpanoramika zabalena. Ehunka bandera hori aterakodira nire argazkian. Zurituak daude asko, ez dituzteberaz bi egunetarako jarri. Ez naiz galdezka hasikozergatik den bandera horiena, eta euritan gidaliburuazabalduta egoterik ez dago. Galdezka hastekotanSantiagora nondik jarraitu behar dudan galdetukodiot aurrean dudan gizonari. Saiatu behar dut.Damutu naiz. Ezkerrera hartzeko esan dit, kilometrobakarra falta zaidala Santiagora iristeko. Nola?Eskuarekin gogoratu dit Santiago bertan dudala,bost minutura. Adarra jotzen ari zait. Beste bat.

Orio bezain abegikorrak izango al dira nirekinDeba, Markina, Gernika edo Bilbo. Nola ezetz?Herri honek egun oso bat bertan pasatzeko adinademostrazio egin du ordu erdian. Bertan pasako dutarratsaldea eta gaua. Atzera joango naiz, aldapangora. Izen ona du Orioko albergeak, ea oherik librebaden Rosaren albergean.


1)Ez du itxura onikhemen datorrenakbelarri azpian min... ez dira flemak. Hagin bateko minak dakarzkit problemak,beldur asko ematen dit dentistarenak. Jarri dira pelmakgure etxeko denak,eta amaren lemakzabaldu direnak:“ez du dena konpontzenespidifenak”.

2)Lasaigarri ta guztiitxarongelara:ordu erdi lehenagopastilla traga.Musika klasikoaCuore, Karkara:lagungarri behar dutebaina dena traba.Hegaluze sardasentitzen naiz hara,eta almadrabagainean dut jada.Erizainak esan dit: “zure txanda da”

3)Jakin hona etorrigarela deskartez;beldurtiak, utziak gara izatez.“Lasaitzeko jarriko dizut Mikel Markez”saiatzeak zentzurikba al du gaur? Batez!Bata eta latex,animoen partez,esan zuten artezdenek aho batez:orratzak erakutsiz“lasaitu zaitez”.

4)Hogeitasei distalaondokoa aske, “aguantatzen egonazara bi aste. Garbitu ohi duzunezahoa desastre,hortzartean lanpernakikusi nitzake.Nerbio desgastehortik has gaitezke,gero sei enpaste,iragana lastreoraingo hontan ohitu behar dek gazte”.

(H)Aginako festakJon Agirresarobe


5)Ahoko burrunda hauez nuen espero:mingain bueltak ematendu Sarajevo.Lija, golpe ta soinualanbre, mortero...dentistak bilakatudira igeltsero:esmerilla bero,aspiratuz edo,enkofratu gerozulo ta alero.Ahoa garbituko dut egunero!

6)“Hi haiz aho handia” hainbatek diostadentistak ez du uste(e)ta badu mostra: ahoa irekitzenizugarri kosta,“utzi mingaina hilda”ondotik dioska.Lana ozta-ozta,orduak mordoxka,mingainari horzkaegin diot ostra!Nekez kentzen da urtetanegin den kostra.

7)Urrian hasieran haginak molesta,zertan nabil arazohoni iheska.Sabinengana joan naiz txantxarrez gainezka,sendatu eta jasandu nire protesta.Joan zaizkit kezka,eta paga estra,San Praxkurik eztaagertu galdezka...Etxean izan dugu(h)aginako festa.


Aizkorri mendi iparraldekoisurian goitik beheraabiatu da errekatxo batnondik ote da atera?hegoaldeko urak joan arrenbeste itsaso baterahauek pixkana jaitsiko diraKantauri itsaso alderaeta han batu mundu guztikobeste urekin batera.

Zegama eta Segura pasaGoierri bete-beteanBeasainen CAF eta trenariagur, fabrika arteanAmezketarra, Lazkao Txikihistoriaren tarteanOrdizi eta Txindoki utzitaBeterrirako ateanzabaltzen doa sakontzen doaGoierri utzi ostean.

Goierri utzi Beterrin sartuinauterien herrianhi bai, ibaia, hi bai egon haizegoera tamalgarrian:kutsaduraren atzaparretan arrainak itolarrianazala aparrez, pozoia nonahiibaiaren ekarrianeta arrainak ta hegaztiakamesten udaberrian.

Donostiara joan beharreanezkerrera sigi-sagaLasarte eta Usurbil pasazhortxe dator Aginagainguru hortan aldatzen zaiguibai izaera lagahemen bukatu da ibaiarenbeti beherako boladagora ta behera jaio da orainerrioaren balada.

Aginagako gazi-gezatanangula da nagusiatxitxardin beltza ere deitzen daitxura du itsusia:txikia, fina, irristakorraia ezin ikusiabere txikian aberasten dubetetzen duna untziaGabonetako loteria daangularen igurtzia.

Bide luzea egin ondorenAizkorritik Kantauriraibaia orain horiz heldu damirotzaren aberriragerran eraitsi zubia igarozarrantzaleen herriraplazan han daude marinel zaharrakerrioari begirakontu kontari patxada osozeguzkitik eguzkira.

Oriaerreka/ibaia/errioarenbidaiaIñaki Iturain


Arrantzaleak, arraunlariakitsas ondoko herrianitsasontziak, arraun-ontziakhoriaren aberrianAia, Orio elkartzen diraerrioaren erdianbalea haren oroitzapenakbertso zaharren orriankantu-kantari, kontu-kontariharrotasuna irrian.

Aiarrak eta oriotarrakzubiak elkartzekotan,arrantza-gune, arraun-eremuigerileku, askotan,kresala, gatza eta biziaditugu ur-bide hontanerrioa da gure arimagarbi dago bertso-sortanazaldu dugu errioarencurriculuma bertsotan.

Aizkorrin hasi den historiajarraitua itsasoanetengabeko mugimenduanjario goxo-goxoanorain bertsotan adieraziajakin dezaten auzoanOriak iraun dezan denboranondorengoen mintzoanurtez urte ta menderik mendegiza historia osoan.

Itsasoan da ibaiko uralehorretik urrundutaADeNean du jatorriabidea ez du ahaztutaorain badoa behetik goraitsas ura lurrundutagero euria goitik beherazikloa burutu du-tatanta horia Aizkorrin dagozeru-lurrak elkartuta.

Bertso berriak orain jarriak buruz ondo ikastekoerreka, ibai, errioaren gorabeherak jakitekoondo kantatuz sentimenduak bihotzean gordetzekoazken balea, itotakoak… saminez gogoratzekokanpotarrari, nahi duenari, zer garen erakusteko.

Arkatza hartu, punta ateraaurrean jarri A4 papera,ausartuko naiz aurtengo urtekobidaia bat kontatzera. (bis)Hortxe martxoa aldera,15ean, gainera,uste det zala ilbera,gustora asko joanak ginenIndonesia aldera,urtero ez du batek izatenhara joateko aukera.

Hegazkinean sartuz bateraluxua dator begi aurrera:sofa ederrak, LED telebistata etzateko aukera, (bis)joanaz pixkat atzera,tokatzen zaigun aldera, nibela dijoa behera,gogoan daukat nere barrutikpasa zitzaidan galdera:tente joan behar ote degu guk,sagardotegiko antzera?

Hiru hegazkin bidai bateanegun oso bat zeru aldean,denbora genun gauza bakarrapasatzen ez zana airean. (bis)Eta, halako batean, Yakartara iristean,merkurioa topean,berrogei gradu ta hezetasunakristona zegon kalean,labeko oilasko sentitu nintzanhegazkinetik jaistean.

Kalean gora, kalean behera,kotxe ta moto bertan topera,bat aurreratu, bestea pasaeskubi ta ezkerrera, (bis)kamikazeen antzera,pultsazioak lehertzera,zer ikusteko jaio gera,sarri ikusiak moto bateanbost lagun joaten aurrera,gu bost plazako kotxe bateanbakarrik ibiltzen gera.

Erosi genun nikik, jertsea,iratzargailu eta eltzea,sobrakoakin joaten ginanbazkaltzera, afaltzera, (bis)hotela ere sartzeadena eskuz pagatzea,hala ere, sobratzea…diruarekin kalera ateraeta diruaz etxea,ahaztua neukan zer zan etxeradiruakin bueltatzea.

Han zer ikusi bada aukera,paisaia ederra begi aurrera,arroz sorotan ibili ginanaurrera eta atzera, (bis)gero sumendi bateraur jauzik ere topera,itsas ertza ez ahaztera,mendi batera azufrearenmina gogorra ikustera,begiak guztiz bete dituguasko hustu gabe kartera.


Indonesiara bidaiaJokin Zumeta

Gili ta Lombok, Bali, Yakarta…turismoantzat nor beran kartalau irla horietan hilabeteanjarri genun gure hanka. (bis)Yakarta hiriburu da taBalik du surfaren marka,Gili paradisu aparta…zein baino zein ederragoakbat ezin dugu aparta,sarri burua joan ohi zaitIndonesiara bueltaka.

Hilabetean handik barrenata bueltatzeak nahiz eman pena,gustora joango nintzake berrizIndonesiara hurrena. (bis)Eta badaukat kemenagordez zure oroimena,jaso eskerrik beroenaeta oporrak bezela heldu dabertso sortaren azkena,nere arkatzak eman du-etaemateko zuen dena.


Oria ibaiakhazten ikusi gaituela diote kantuek.Denetarik eraman du beregan,izerdiz bustitako zurezko ontzietatikTolosako aparrakezabatu ezin izan zituen irribarretaraino.

Baina ez duguna desiratzen erakutsi digute,dugun oro suntsitzeko gai izan arte.

Udako egun sargorietanmoilatik behera egiten genuen salto,elkarri bultzakaitsasontzietan barrena nabigatzen,inolako beldurrik gabe.

Baina bidaia guztiakez dira horren errazak.

Itsasoak irentsi nahi ez duen oro itzultzen digubueltan:kaio batek irentsitako zaborrekin bateraAntillako hondar galduetan noiz edo noizparatu izan diren marrazoak lez,gugana datoz kamerek grabatutako gorpu bortxatuak.

Baina gupidagertukoen bizia jokoan dagoenean piztu ohi zaigu.

Olatuen eztandaoihu bat da barrako harri berri bakoitzean.Ez ditu desagerrarazi nahi bere baitakonaufragoak.Mundua handia baita etaez baitaki zein etxetan babestu nahi izangodituzten.

Baina solidaritateagaltzeko arriskuan dago.

Ikusi nahi ez dugunari beldurrez begiratzen dioguItxaspeko talaiatik.Ekialde Hurbila urrunegi dago guretzat.Afrika ere desagerrarazi egiten duguFrantzia sutan ez denean.

Baina hesiek tente jarraitzen duteegunero bonbardatutako lurraldeetan.

Heriotzak,errugabetasunak,ez dute kolorerik,ez hiritartasunik.Biziak ezin dira prezioaren arabera sailkatu.

Baina auzo-lotsanorberari sortzen zaion gauza da.

Oria ibaiakhazten ikusi gaituela diote kantuek.Berant heldutakoek ere berdin hartuko ditubere abaroan.Guk ere berdin egin dezagun.


Noiz arteAlazne Arruti


Alai eta lasaiMarisa Arruabarrena

Garai bateanlaino arteanezkutatu nintzenekaitzetik ihesi.

Bainazure filarmonikaren DoReMiakudako arratsalde beroan geundelabiok gogorarazi zidan.

Egunudazken koloreakhozkiarekin jolasean daude.

Ni, aldiz,hemenzure ondoan,alai eta lasai.

gehigarri berezia · 2 • gehigarri berezia.euskaraz gazte 22. literatur lehiaketa ordu laurdena...

Documents