fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 prólogo animecha kejtzitakua 1 desde luego,...

71
Iván Holguín Sarabia Fotografía

Upload: others

Post on 23-Sep-2020

12 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

Iván Holguín Sarabia Fotografía

Page 2: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua
Page 3: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

“Hay que mirar, explorar, descubrir... y volver a mirar”.

Rufino Tamayo

“La imagen a menudo tiene más de memoriay más de porvenir

que el ser que la mira.¿Cómo dar cuenta del presente de esta experiencia,

de la memoria que convoca, del porvenir que compromete?”.

Georges D. Huberman

“Así, frente a la muerte hay dos actitudes:una, hacia adelante, que la concibe como creación;

otra, de regreso, que se expresa como fascinación ante la nadao como nostalgia del limbo.

Una civilización que niega a la muerte, acaba por negar la vida”.

Octavio Paz

A María Gisela,por darnos tanta vida.

“Así, frente a la muerte hay dos actitudes:una, hacia adelante, que la concibe como creación;

otra, de regreso, que se expresa como fascinación ante la nadao como nostalgia del limbo.

Una civilización que niega a la muerte, acaba por negar la vida”.

Octavio Paz

“La imagen a menudo tiene más de memoriay más de porvenir

que el ser que la mira.¿Cómo dar cuenta del presente de esta experiencia,

de la memoria que convoca, del porvenir que compromete?”.

Georges D. Huberman

Hay que mirar, explorar, descubrir... y volver a mirar”.

Rufino Tamayo

Page 4: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

Investigación, documentación y producción artísticapara la preservación, apreciación, divulgación y fortalecimiento

del patrimonio cultural de Michoacán. México.

Animecha KejtzitakuaCeremonial de Ánimas P´urhépecha en la Región Lacustre de Pátzcuaro, Michoacán, México.

Segunda Edición. Copyright 2018Gobierno del Estado de Michoacán / Secretaría de Cultura

Iván Holguín Sarabiawww.ivanholguin.com

Iván Holguín / Autor / Fotografía, formación editorial y diseño gráfico

Franciso Bautista Rangel / Prólogo

Daniel Díaz Ramírez / Prefacio

Juan Carlos Jiménez Abarca / Presentación de contraportada

Raúl Cruz Sebastián / Traducción al p´urhépecha

Desmond Ray Ramírez / Traducción al inglés

Prohibida la reproducción parcial o total del contenido de esta obra,por cualquier medio impreso o electrónico, sin la autorización de su autor.Se permite su transmisión y difusión con fines culturales y educativos.

www.ivanholguin.comFB animecha.kejtzitakua FB ivanholguins

ISBN En trámite

Page 5: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

Secretaría de Cultura del Gobierno de la República

María Cristina García CepedaSecretaria De Cultura

Saúl Juárez VegaSubsecretario de Desarrollo Cultural

Jorge Gutiérrez VázquezSubsecretario de Diversidad Cultural y Fomento a la Lectura

Francisco Cornejo RodríguezOficial Mayor

Antonio CrestaniDirector General de Vinculación Cultural

Gobierno del Estado de Michoacán de Ocampo

Silvano Aureoles ConejoGobernador Constitucional del Estado de Michoacán

Silvia Ma. Concepción Figueroa ZamudioSecretaria de Cultura de Michoacán

Adrián Zaragoza TapiaSecretario Técnico

Ernesto Alino Zúñiga GuerreroSecretario Particular

Víctor Hugo Espítia MorenoDelegado Administrativo

Luis Esteban Murguía BañuelosDirector de Producción Artística y Desarrollo Cultural

Page 6: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejt-zitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua anime-cha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejt-zitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua anime-cha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejt-zitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua anime-cha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejt-zitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua anime-cha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejt-zitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua anime-cha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejt-zitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua anime-cha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejt-zitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua anime-cha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejt-zitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua anime-cha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejt-zitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua anime-cha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejt-zitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua anime-cha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejt-zitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua anime-cha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejt-zitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua anime-cha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejt-zitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua anime-cha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejt-zitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua anime-cha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejt-zitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua anime-cha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejt-zitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua anime-cha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejt-zitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua anime-cha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejt-zitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua anime-cha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejt-zitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua anime-cha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzi-takua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua ani-mecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua animecha kejtzitakua

• Introducción• Prólogo• Prefacio• Catálogo de obra• La noche• El día

• Introduction• Prologue• Preface• Dossier• The Night• The Day

• Inchaapaterakua• Uenakua• Xarhatakua• Xarhatakua Ukatechari• Chúrikua• Jurhiatikua

091117363777

192127363777

293135363777

ÍndiceIndex

Jatarakua

Mapa del lago de PátzcuaroFrancisco Borbolla S. / Carlos de RugamaMosaicoAcervo del CREFALPátzcuaro, Michoacán, México.

Page 7: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

9animecha kejtzitakua

Introducción

L as culturas étnicas latinoamericanas y del resto del mundo comparten, desde sus orígenes ancestrales, aspectos sociales comunes, como son los ceremo-niales comunitarios para la autoafirmación de su cosmogonía, el sincretismo

religioso en sus tradiciones, y el culto a la realidad circundante: los elementos natura-les, la vida y la muerte; entre otros.

No obstante ser los forjadores de un magnífico despliegue de manifestaciones cultu-rales de vasta riqueza, las condiciones sociales actuales de estos grupos étnicos se encuentran anegadas por una ola creciente de marginación social que demanda ac-ciones urgentes en materia de desarrollo sostenible. Una de ellas, basada en la edu-cación para el reconocimiento del patrimonio cultural material o inmaterial regional, funge como una estrategia eficaz para incorporar en el ideario colectivo un cambio en la percepción que se tiene sobre las formas de aprovechamiento de los recursos culturales originarios para el beneficio comunitario.

En este panorama, la situación de los grupos étnicos de Michoacán (nahua, mazahua, otomí y p´urhépecha) no son distintas al resto global, empero el reconocimiento inter-nacional que sitúa a nuestra entidad como uno de los destinos culturales más impor-tantes de México. En ese seno nace este proyecto, titulado Animecha Kejtzitakua, creado con el objetivo de promover la revalorización, preservación, divulgación y fortalecimiento de una de las expresiones más importantes del patrimonio cultural de Michoacán: el ceremonial de ánimas de la etnia p´urhépecha en la región lacustre de Pátzcuaro.

Este ejercicio, consiste en la publicación museográfica y editorial de los resultados preliminares de una investigación y documentación fotográfica artística, efectuada a lo largo de catorce años de trabajo de campo en diversas poblaciones de esta zona geográfica del Centro Occidente de México; estructurados en una selección curatorial de cuarenta y cuatro obras gráficas inéditas.

Sirva este esfuerzo colectivo como un sentido homenaje al paisaje cultural étnico de nuestro planeta, donde cualquier obra, mirada o pensamiento para su salvaguardia son bienvenidos y urgente necesarios.

M.A. Iván Holguín SarabiaFotodocumentalista

Page 8: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

11animecha kejtzitakua

Prólogo

animecha kejtzitakuay la presencia añorada

Desde su despliegue cultural intrínseco, las manifestaciones estéticas de los pueblos originarios del estado de Michoacán, permiten no sólo comprender los sincretismos e intercambios históricos que remiten a un imaginario social

contemporáneo, también aglutinan continuamente rasgos de identidad particulares a favor de perpetuar la vigencia del sistema de usos comunitarios y así proyectar la respectiva carga significante, la cual se suma al cúmulo de celebraciones y bienes patrimoniales de la nación, de tal manera que varias de estas expresiones tienen un lugar privilegiado como elementos representativos del patrimonio cultural inmaterial de la humanidad.

En esta propuesta, la lente de Iván Holguín atisba una visualidad semántico-etno-gráfica sobre los eventos de carácter simbólico y como lectura de su interrelación con la naturaleza inmanente y el comportamiento de los núcleos sociales al interior del paisaje inmediato. Para situar las convergencias formales de estos apuntes y la obra de Holguín, debemos partir del espacio en común donde los aspectos señalados conforman una totalidad, de la cual se desprende la complejidad de un pensamiento rector en varios niveles.

Hoy en día, el mapa del estado de Michoacán lo comprende un territorio de profun-das raíces nahuas, otomíes, matlatzincas y de estirpe p’urhépecha, esta última no sólo ejerció el dominio religioso, militar, económico y lingüístico previo a la ocupación española, sino que delimitó subregiones que perviven como unidad identitaria, de este modo, tenemos las siguientes áreas: Eráxamani (Cañada de los Once Pueblos), Juátarisi (Meseta P’urhépecha), Ciénega de Zacapu y Japóndarhu (Zona lacustre de Pátzcuaro). Cabe también resaltar los índices de reconocimiento que ponderan al idioma p’urhé en el ámbito académico y de investigación, asimismo en la creación literaria y tradición oral, dado su estatus como lengua nacional con base en la Ley General de Derechos Lingüísticos de los Pueblos Indígenas.

Page 9: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

1312 Prólogo animecha kejtzitakua

Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua (la costumbre) de remembranza a los ancestros que signan, por un lado, sus patrones de conducta donde el espíritu festivo posee un valor preponderante, en otro flanco, son receptáculo de elementos tangibles e intangibles desde el memorial intracomunitario, o bien, a partir de una dinámica temporal insoslayable en que milla-res de habientes emigran del p’orhépecheo, principalmente al vecino país del norte, donde los puentes generacionales y culturales adquieren una impronta de “neo-sin-cretismo”, lo cual bien podría denominarse hibridación; término al que el antropólogo Néstor García Canclini refiere como: “procesos socioculturales en los que estructuras o prácticas discretas, que existían en forma separada, se combinan para generar nuevas estructuras, objetos y prácticas”.

La geografía regional, al ser proveedora de recursos epistemológicos que autoafir-man la pertenencia territorial de los individuos, detona una serie de códigos con el propósito de heredarlos a la continuidad histórica de acuerdo a un orden clasificatorio, de ahí, se generan la emoción-proyección del lenguaje, los hábitos, la representación visual y las jerarquías de organización social. Es así que las comunidades indíge-nas de Michoacán han quedado divididas por barrios, carguerías, compadrazgos y un incesante movimiento en las artes tradicionales; éste último rubro no sólo se ha apropiado de buena parte de los paradigmas occidentales, sino también los ha “p’ur-hepechizado”, es decir, la producción de enseres y atavíos –austeros y suntuarios–, revela los procesos de tecnificación fabril en un orden de piezas distintivas en forma y significado, paralelo a grados de especialización que aúnan lo antiguo-contemporá-neo, armonía de proporciones y funcionalidad.

En cuanto a la realización de ritos y ceremonias al interior del calendario religioso-se-cular de los p’urhépecha, observamos a lo largo de esta producción fotográfica la com-plejidad de configurar la metafísica del pensamiento indígena y la aprehensión de la realidad, ya sea que hablemos del sonido, el color, la imagen, las texturas o los aromas.

Por antonomasia, la fisiografía que apunta a la zona media-norte del estado de Mi-choacán, asume una sacralidad en la consolidación de la cultura p’urhépecha como escenario de un señorío aguerrido y establecido en el llamado Lugar de los dueños del pescado: “Esta designación nahua hace alusión a los varios y ricos lagos que exis-tían en el reino de Mechuacan y particularmente al lago de Pátzcuaro en cuya ribera se encontraba la capital política del reino (primero en Pátzcuaro, luego en Ihuatzio, finalmente en Tzintzuntzan).1

1 Martínez, Rodrigo. (2005). Convivencia y utopía: el gobierno indio y español de la “ciudad Mechuacan,” 1521-1580. México: Fondo de Cultura Económica | Instituto Nacional de Antropología e Historia.

Por su parte, el antropólogo José Corona Núñez en su obra Mitología Tarasca refiere igualmente un patrocinio cosmogónico en esta región y a la conexión hombre-natu-raleza-fenomenocidad que regía la distribución de sus asentamientos poblacionales, lo cual ilustra la mirada mítica y votiva de los antiguos p’urhépecha personificada por Curícaveri, deidad solar y fuente creadora; padre del sol (Tata Jurhiata) y la luna (Nana Kutsï). Le sigue Nana K’uerajpiri o Madre Creadora, hija de Jurhiata y Kutsï, quien confirió luz fecunda a la tierra; de su vientre emanaron la flora, la fauna y el género humano, a éste último se le otorgó el don de la palabra o Uandakua para re-crear lo ya existente.

El encadenamiento del sentido ritual cristalizado en las connotaciones religiosas de la cultura p’urhépecha, revelaron además la existencia de un destino atemporal que, in-cluso, relativiza la noción del espacio tal y como lo concibe el pensamiento occidental. De esta forma, el estatuto de “lo divino”, se relacionaba con las acciones de los mor-tales, quienes tenían acceso al uarhicho (lugar donde van a “morar” los que mueren), siempre y cuando hayan llevado un digno proceder en su paso terrenal. Sin embargo, el manuscrito del siglo XVI Relación de Michoacán, nos aporta datos sobre los canales mediadores al concluir la existencia finita, entre ellos destaca el manto de los lagos adonde viajaba el hálito sensible de la persona dándosele oportunidad de alcanzar a sus antepasados, o bien, fungía como “lugar de tránsito” durante los actos sacrificiales.

Luego de fusionarse la otredad cíclica de los cultos indígenas y la observancia lineal de preceptos relativos a la transfiguración del ser humano, concomitante a las cua-lidades espirituales del cuerpo y dogmas instituidos por el credo judeocristiano, la práctica de ceremonias funerarias del pueblo p’urhé arraigó en ámbitos sucedáneos conforme a equivalencias de interpretación, es decir, el camposanto sustituyó la usan-za crematoria reservada al tipo de muerte y escala social de los antiguos p’urhépecha, en tanto, los enterramientos yacían diseminados indistintamente en las periferias de la zona lacustre de Pátzcuaro. Fue entonces que los ofrecimientos post mortem de carácter público se congregaron alrededor de las sepulturas esperando el “regreso” de las ánimas al mundo de los vivos, esta interacción sobrenatural recibió el nombre de Animecha Kejtzitakua; festividad autorreferencial en que las comunidades indíge-nas alternan un sentido de renovación y eternidad con la liturgia del catolicismo roma-no durante los días 1 y 2 de noviembre, al tiempo que evocan el misterio de Todos los Santos y los Fieles Difuntos respectivamente.

El altar de la casa paterna se alterna o desplaza al cementerio de la comunidad don-de emergen los microcosmos de velas encendidas y el humo del copal, ramos de apazecua (flor de muerto), expresiones de fervor, que no de duelo; la preparación doméstica de alimentos y los arcos adornados de pan, frutos y figuras de azúcar, constituyen la síntesis sensorial en el linde de las creencias populares del “más allá”.

Page 10: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

1514 Prólogo animecha kejtzitakua

Recordemos que las temáticas del altar y la ofrenda póstumos, han fungido además como catalizadores costumbristas (afines a un sentimiento crepuscular subjetivo) en obras de distintos artistas, entre ellos: Saturnino Herrán, Diego Rivera, Alfredo Zalce, Jorge González Camarena, Raúl Anguiano, Fernando Castro Pacheco, Elena Climent y José Terán “Naret”, por mencionar sólo algunos.

No obstante, aun cuando el enfoque documental permite abordar la aproximación a los dispositivos culturales y la contextura física in situ, debe atender particularidades técnico-estéticas filtradas en la aparente simplicidad cotidiana que se retrata; recua-dros individuales conforman el corpus conceptual del material recabado, visto desde una plasticidad realista o estilizada: “La imagen, o las imágenes, se presentarían en-tonces como una superposición simbólica de contenidos latentes y manifiestos, siem-pre en movimiento respecto al presente del sujeto histórico, pero también portadora de los significados que permanecen en la memoria colectiva”.2 La secuencia fotográfica Animecha Kejtzitakua que presenta Iván Holguín, traza una ruta por diversos municipios ribereños del lago de Pátzcuaro, cuya tradición de honrar y participar, momentáneamente, del pacto “espiritual” generado por las fuerzas tanáti-cas como experiencia universal y un orden mayor capaz de regirlas, nos implica en el ambiente nocturno de celebración con retratos anónimos donde confluyen todas las edades alrededor de claroscuros cuidadosamente contrastados, mismos que compar-ten importancia con encuadres sin mayor efectismo que las gamas cromáticas “humil-demente” revestidas de flores amarillas, mujeres y hombres asumiendo el resguardo de la tradición bajo la luz del atardecer; se muestra así la solemnidad sinestésica del cementerio mediante segundos planos que advienen como pre-texto iconográfico res-pecto a la preparación y montaje de la ofrenda a los muertos.

Efectivamente, lo anterior es sólo un rostro, digamos gentil y lírico, al que recurre Holguín como creador de imágenes a favor de los valores culturales de las comunida-des p’urhépecha; situación que nos lleva inevitablemente a la deuda por atender, de fondo, los prejuicios de propios y ajenos sobre un supuesto carácter “pintoresco” del mundo indígena, menos todavía, considerarlo remanente de prehispanicidad.

2 Acuña, C. & Arqueros, G. (2009). Apuntes Aby Warburg y el devenir del método iconológico. Chile: Cen-tro de Investigación y Documentación del Dpto. de Teoría de las Artes | Comunicaciones de Facultad de Artes de la Universidad de Chile.

La pregunta a analizar sería entonces: ¿en qué medida es posible resaltar la alteridad de la etnia p’urhépecha desde el plano de lo local-nacional sin alejarla de su esencia o caer en el etnocentrismo? Consideramos que este resultado visual nos brinda parte de la respuesta y deja abierta la postura a ponderar otro tipo de memorias gráficas, que permitan mostrar el discurso multicultural del estado de Michoacán y el resto del país, sin evadir sus realidades y transformaciones: “Somos un pueblo ritual. Y esta tendencia beneficia a nuestra imaginación tanto como a nuestra sensibilidad, siempre afinadas y despiertas”.3

L.H.A. Francisco Bautista RamírezHistoriador y Crítico de Arte

3 Paz, Octavio (1950). Cap. 3 “Todos Santos, Día de muertos”. En El laberinto de la soledad. (pp. 18-26). México, Ediciones Cuadernos Americanos.

Page 11: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

17animecha kejtzitakua

Prefacio

El reconocimiento que tiene Pátzcuaro de la celebración “Día de las Ánimas” o “Noche de Muertos” es innegable, no obstante, se tiene que asentir que esta festividad en la actualidad es consecuencia del sincretismo entre las cos-

tumbres españolas e indígenas, y, esto es, precisamente, lo que encontramos en el trabajo artístico de Iván Holguín que a continuación se presenta en el documental fotográfico Animecha Kejtzitakua.

La narrativa visual de Holguín proyecta la celebración del “Día de las Ánimas” con un carácter de diversidad, pues es conocido el mosaico pluriétnico que constituye nues-tro país, ya que se registran diferentes significados de esta celebración ad hoc al lugar geográfico y grupo social.

En Animecha Kejtzitakua el autor provoca la evocación del pueblo p´urhépecha y su cosmovisión, donde cobra relevancia la existencia de dioses del Norte y del Sur. Para esta cultura, de la cual formamos parte, los del Norte son los primogénitos, a los que se les ofrenda.

Las imágenes de Holguín aluden sutilmente la perspectiva p´urhé del universo que se divide en tres partes: el cielo, la tierra y el mundo de los muertos. Aquí, en Pátzcuaro (Lugar donde se tiñe de negro) se concibe el mundo de los muertos como un lugar de tranquilidad, donde predomina tal color. El autor recuerda, con esta obra original per se, que los p´urhé -también conocidos como tarascos- consideran a Pátzcuaro como la entrada al mundo de los muertos y también como “La Puerta del Cielo” donde habi-ta Curícaveri, Dios principal, del fuego y guardián del paraíso, cuya su adoración dió origen a una multitud de celebraciones, muchas de las cuales han subsistido hasta hoy.

En todo el recorrido de esta serie, el fotógrafo describe con una estética y estilo pecu-liares la celebración del “Día de las Ánimas” desde su inicio, el cual tiene lugar los días 28 de octubre y concluye el 2 de noviembre de cada año; asimismo, deja testimonio de cómo los días 29 se recibe a las almas que provienen del limbo, los muertos por accidente y aquellos que murieron con menos de un año de vida. También detalla el día 1 porque se honran a los niños muertos y el día 2 porque se reciben a los adultos.

M.F. Daniel Díaz RamírezFilósofo

Page 12: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

19animecha kejtzitakua

Introduction

S ince their ancestral origins, Latin American ethnic cultures, as well as other cultures from around the globe, all share common social aspects such as, the meaning they give to their community ceremonies in order to self-confirm

their beliefs about the origin of the universe, religious syncretism in their traditions, and their beliefs influenced by their surrounding reality: natural elements, life and death amongst others.

Nevertheless, to be the forgers of a magnificent evolvement of a vast wealth of cultural manifestations, the current social conditions of these ethnic groups are flooded by an ever growing wave of social alienation that requires urgent action in the area of sus-tainable development. One of these actions, based on teaching regional recognition of material and immaterial cultural heritage, serves as an effective strategy to incorporate a change in understanding about the conventional ways of using cultural resources which are for community benefit.

In this scope, the situation amongst the ethnic groups of Michoacán (Nahua, Maza-hua, Otomí and P´urhépecha) is no different from the rest of the world, notwithstanding the international recognition that places our state as one of the most important cultural locations in México.

With this motive in mind, the current project was born, entitled Animecha Kejtzita-kua, created with the purpose of encouraging the preservation, recognition, and strengthening of one of the most important cultural manifestations of Michoacan: the P´urhépechan ceremony of the ánimas (souls) around the lake region of Pátzcuaro.

This undertaking, consists in the curatorial and editorial publication of the preliminary results of research and artistic photographic documentation, carried out over fourteen years of field work in the major communities in the western central geographical re-gion of México; structured in a curatorial selection of forty-four previously unpublished photographic works.

In hopes that this collective effort, as a heartfelt tribute to the ethnic and cultural land-scape of our world, where any work, look or thought presented in order to protect and preserve it, are welcome and urgently necessary.

M.A. Iván Holguín SarabiaPhotodocumentalist

Page 13: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

21animecha kejtzitakua

Prologue

animecha kejtzitakuaand the yearned after presence

From the time of their intrinsic cultural unraveling, the aesthetic manifestations of the indigenous people in the state of Michoacán, have allowed us to unders-tand the syncretisms and certain historical/cultural exchanges that reflect an

imaginary fabrication of contemporary society. Furthermore, these manifestations are continually drawing together particular identifying characteristics that favor and perpe-tuate the vitality of community customs, which reflect a significant cultural virtue. This, of course, adds to the collection of national celebrations and patrimonial wealth, in such a manner that many of these manifestations hold a privileged place as elements representing humanity´s cultural heritage.

In this photographic project, Iván Holguín´s lens takes a close ethnographic and se-mantic look at certain symbolic events and reads into the interrelation between nature and the behavior of social nuclei within the immediate landscape. In order to situa-te the formal convergence of these ideas and Holguín´s work, we must start from a common ground where the above mentioned aspects conform a totality, from which emerges the complexity of a governing thought on all levels.

Today the map of Michoacán covers a territory with deep roots from the Nahua, Oto-mí, Matlazinca and P´urhépecha ethnic groups. The latter of these groups, not only held religious, military, economic and linguistic dominance over the region before the Spanish occupation, but also defined several sub regions which still exist to this day. We have the following areas; Eráxami (The Ravine of Eleven Towns), Juátsari (The Purhepecha Plateau), The Zacapu Marsh, and Japondarhu (The Lake region of Pátz-cuaro). Also worth mentioning is the recognition given to the P´urhé language in the areas of academics and research, as well as in literature and oral tradition, taking into account its status as a national language based on the General Law of Indigenous Linguistic Rights.

Page 14: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

2322 Prologue animecha kejtzitakua

Of course, the P´urhépecha still perceive and conserve xirangua (roots) and pindeka (customs) in memory of their ancestors whose cultural influence still dictates, on one hand, behavioural patterns where the festive spirit possesses preponderant value, on the other, they are a receptacle of tangible and intangible elements from the inter-communitary memorial. Another influencing factor is the inevitable situation in which thousands of inhabitants migrate from the P´urhépecha region (p’orhépecheo), mainly to the neighboring country to the north, where generational and cultural bridges ac-quire the impression of neo syncretism, which could be denominated hybridization; a term which anthropologist Nestor García Canclini refers to as: “social and cultural pro-cesses in which discrete structures or practices, which previously existed separately, combine to generate new structures, objects and practices”.

The regional geography, being the provider of epistemological resources which stren-gthen the individuals´ sense of territorial belonging, sets off a series of cultural codes with the objective of transmitting them to the historic continuum following an establi-shed order, in this sense this generates a socially organized emotion-projection ex-perience of language, habits, visual representation and hierarchy. The indigenous communities in Michoacán have remained divided into barrios, carguerías, compa-drazgos and by the constant activity in the traditional arts; this activity in the arts, has not only adopted a great deal of western paradigms, but has also “purhepechasized” said paradigms, in other words, the production of utensils and clothing, whether basic or luxurious, reveal certain technological developments through the works´ form and meaning, while at the same time revealing a level of specialization that integrates an-cient-contemporary, proportional harmony and functionality.

Concerning the practice of rites and ceremonies within the P´urhépecha religious-se-cular calendar, we observe throughout this photograpic series, the complexity of sha-ping the metaphysical aspect of indigenous thought and the aprehension of reality, whether we are refering to sound, color, image, texture, or aroma.

Par excellence, the physiography of the northern central region of the state of Michoa-cán takes on a sacredness in the consolidation of P´urhépechan culture as the stage of a fierce dominance established in the region known as The Place of the Rulers of Fish: “This designation from the native Nahua languagge, alludes to the many plentiful lakes that existed during the Mechoacan empire and particularly refers to the Lake of Pátzcuaro whose shores where home to the political capital of the kingdom (first in Pátzcuaro, then in Ihuatzio, and finally in Tzintzuntzan)”1.

1 Martínez, Rodrigo. (2005). Convivencia y utopía: el gobierno indio y español de la “ciudad Mechuacan,” 1521-1580. México: Fondo de Cultura Económica | Instituto Nacional de Antropología e Historia.

In his work Mitología Tarasca José Corona Nuñez, also refers to a cosmological pa-tronage within this region and to the man-nature-phenomenon connection which go-verned the distribution of its´ populations´ settlements, which illustrates the mythical and votive vision of the ancient P´urhépechas personified in Curícaveri, solar deity and source of creation, father of the sun (Tata Jurhiata) and of the moon (Nana Kutsï). He is followed by Nana K´uerajpiri or Mother Creator, daughter of Jurhiata and K´ustï; who shed fertile light upon the earth; from her womb emerged all plant and animal life as well as human beings, who were blessed with the gift of the spoken word or Uandakua in order to re-create that which already existed.

The connection of the ritual essence crystalized in the religious connotations of the P´urépechan culture, have also revealed the existence of an extemporal destiny that nullifies the notion of space as conceived in western culture. With this in mind, the law of “the divine” held a close relationship with the actions of mortal beings, who had access to the Uaricho (the place where those who have died go to dwell), as long as they had lived a dignified terrestrial life. Furthermore, the 16th century manuscript Relación de Michoacán, sheds light upon the conductive channels governing the end of finite existence, amongst these channels, one stands out, a kind of cloak emanating from the regions´ lakes, conceived to be the place where a person´s spiritual energy travelled to and was able to make contact with their ancestors. This mythical realm was also believed to be a “place of transit” during certain sacrificial ceremonies.

After the cyclic otherness of the indigenous cults was integrated, along with the lineal adherence to precepts related to the transfiguration of human existence, coinciding with the spiritual attributes of the body and the dogmas put in place by Judeo-Christian belief, the ceremonial funeral practices became rooted in customs from both native and European cultures. In other words, the Christian cemetery began to replace the traditional crematory practices used by the ancient P´urhépechas, therefore burials began to become spread about indistinctly around the edges of the lake region of Pátzcuaro. It was then that public post-mortem offerings began along with gatherings around the burial site, waiting for the “return” of the soul, back to the world of the living. This supernatural interaction was named Animecha Kejtzitakua, a festivity in which the indigenous communities found meaning, alternating their sense of renovation and eternity with the catholic liturgy during the 1st and 2nd days of November, while at the same time evoking the mystery of All Souls Day and All Saints Day respectively.

The funeral altars which are initially installed in homes of the deceased´s family, are alternated with other alters or moved to the community cemetery where a universe of lighted candles emerges, accompanied by the smoke of incense, bouquets of apaze-cua (flower of the dead), expressions of fervor and devotion. The food being prepared, the arches decorated with bread, fruit and sugar candy figures, all summarize the sen-sorial boundary of popular beliefs about the “after life”. We must remember that these

Page 15: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

2524 Prologue animecha kejtzitakua

funeral alters and offerings have inspired a great deal of artists (akin to a subjective crepuscular sentiment) such as: Saturnio Herrán, Diego Rivera, Alfredo Zalce, Jorge González Camarena, Raúl Anguiano, Fernando Castro Pacehco, Elena Climent and José Terán “Nerat”, to mention a few.

Nevertheless, even when the documentary focus allows us to address the approxima-tion of cultural mechanisms as well as the physical composition of the surroundings, this process should involve certain aesthetic and technical attributes, filtering them through the apparent simplicity of the ordinary everyday scene being portrayed; the collection, made up mainly of individual portraits, envisioned either realistically or styli-zed; “As such, the image, or images, are presented as a symbolic overlaying of dor-mant content and manifestos, always moving in relationship to the subjects´ present, yet the image also serves as the bearer of meaning that remains within the collective memory”.2

The photographic series Animecha Kejtzitakua presented by Iván Holguín, leads us through a number of municipalities located around the lake region of Pátzcuaro. The traditions of these indigenous areas honor and participate momentarily in a spiritual pact impulsed by tanatical forces which are conceived as a universal experience and thought of as a greater order capable of governing said forces. The work in this series situates us in a nocturnal environment with anonymous portraits, in which, people of all ages come together around a carefully contrasted, dimly lit scene. Framed through the lens of the photographer, they are portrayed without any visual effects other than the chromatic spectrum which is “humbly” created through the bright yellow flowers, and through the men and women undertaking and upholding their tradition under the light of the setting sun; the background reveals the synesthetic solemnity of the ceme-tery that ichnographically reflects the mood of preparation of the alters and offerings.

Of course, the above mentioned is only one of many facets, gentile and poetic, that Holguín utilizes as he creates images in favor of the cultural values so characteristic of the P´urhépechan community; a situation which inevitably leads us toward the obli-gation of addressing, in a profound manner, the prejudices, both native and foreign, about the supposed “picturesque” character of the indigenous world, and more impor-tantly, to avoid considering it a remnant from prehispanic times.

2 Acuña, C. & Arqueros, G. (2009). Apuntes Aby Warburg y el devenir del método iconológico. Chile: Cen-tro de Investigación y Documentación del Dpto. de Teoría de las Artes | Comunicaciones de Facultad de Artes de la Universidad de Chile.

Therefore, the question that should be analyzed is: To what measure is it possible to emphasize the alterity of the P´urhépechan ethnicity from a local-national level without distancing it from its’ essence or without stumbling into ethnocentricity? Let us con-sider the fact that this visual exploration provides part of the answer and leaves the possibility open to explore other types of photographic memories, that display the mul-ticultural aspects of the state of Michoacán and the rest of the country, without evading realities or transformations: “We are a ritualistic people and this tendency benefits both our imagination as well as our sensitivity which are always fine-tuned and awake”.3

L.H.A. Francisco Bautista RamírezHistorian and Arts Critic

3 Paz, Octavio (1950). Cap. 3 “Todos Santos, Día de muertos”. En El laberinto de la soledad. (pp. 18-26). México, Ediciones Cuadernos Americanos.

Page 16: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

27animecha kejtzitakua

Preface

The recognition that Patzcuaro has for “All Souls Day” and “Night of the Dead” is undeniable, however, we must admit the fact that today, this festivity is the consequence of the syncretism of both Spanish and Indigenous cultures, and

this is precisely what we find in Iván Holguín´s artistic work, which is presented in this photographic documentary Animecha Kejtzitakua.

The visual narrative presented by Holguín portrays the celebration of “All Souls Day” with an aspect of diversity, after all, it is well known that our country embodies a mosaic of ethnic plurality, given that different interpretations of this celebration are documen-ted throughout the country, conforming to each geographical region and social group.

In Animecha Kejtzitakua, the photographer evokes the nostalgia of the p´urhepechan people and their view of the universe, where the existence of gods from the north and south gains relevance. To this culture, which we form part of, the northern gods are the most ancient, to which offerings are made.

Holguín´s photographs subtly allude the p´urhe perspective of the universe, which is divided into three parts: heaven, earth and the place of the dead. Here, in Pátzcuaro (Place tainted with black) the world of the dead is conceived as a place of tranquility, overshadowed by darkness. This original work, in essence, reminds us that the p´urhe -also known as tarascos- consider Pátzcuaro as the “Entrance into the World of the Dead” as well as “The Door to Heaven” inhabited by Curícaveri, the primary God, god of fire and guardian of paradise, whose adoration gave birth to a multitude of celebra-tions, many of which still exist today.

Throughout the entire series, the photographer describes, with a peculiar aesthetic style, the celebration of “All Souls Day”, from the day the celebration begins, on Octo-ber 28th til it´s end on November 2nd; likewise, he leaves a testimony revealing how the souls from limbo, souls from those who died in accidents, and souls who died younger than a year old are received on October 29th. He also focuses on November 1st when deceased children are honored and November 2nd when adults are received.

M.H. Daniel Díaz RamírezPhilosopher

Page 17: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

29animecha kejtzitakua

Inchaapaterakua

I amendu juchari iretecha enkaxi ixu uaxastakata, enga arhinajka Latinoamericanas ka iamendu parhapeni jimbo, jini imeri xirhanhuechani jongoni enga uandaatajka iretu ambe, ka istu imeri aundotsikuaru iamenducheri, eskatsi namajka kuerahua in

parhaperirikua, jihuetakucha jaakakuecheri ka kuinchekuecheri, jaajkakua ini juchari irekuani, juchari uanondakuearicha anapu, irekeri, ka uarikuri, ka mataruri ambe.

I irecha kanhurixentixi k´eri mamaru jaxi uarhakuechani kanikua ambaketi ambe, ini juchari iretacharu, ka istu uaxastata jaarhasti k´omu janhuaru, enga uetarika eskaxi jarhonaka ini iretechani. Ma jorhenhuani jngoni mitekua ka patsakua ambe iamu in mitikuani ambe, enga xararajka ka no exekaxi. Jindesti jurhiatikua enga upixi k´eri ma anchekuaretane parixi jarhonani kuakuni ka patsakani aimendu anchekuaretichani ka ixi jarhoni iamndu iretechani.

Ini kaskua, ini iretachini ixu michoacani anapuchani jimbo (Nahuchani, Mazahua, Oto-michani ka Purhechani, mnkuni jatsisti aimendu iretechani anapu echani iamu ini par-haperini jimbo, ka jananarikua internacional enga jatsikua juchari iretani eska sanderu porhenhaxi ixu Mexicu anapu.

Ixu ueratini xarharaxindi i anchekuarheta, Animecherini Kejtsitakua parixi sandaru jukaparatini mititarakuani, ka uinaperakuani ini juchari mimixekuani juchari iretani jim-bo Michoacani; uahiri k´etsetakua.

I anchekuareta, jindesti pari xarhatani ini museografía arhicatani, ini anchekuaretani tembeni tsimani uexurini engani jamaxajka anchekueareni juchari iretechani jimbo ini México jimbo. Erondakuechani engaxi no xarhakatikaxi, tsimani ekuatsi, i xarhatekue-chaxi, tsimani ekuatsi, i xarhatekuecha kanikua kaxipeticha ini juchari mimexekuecha ini juchari ireta Michoacani.

Marhuataje, ini anchekuaretani eska k´askureta ma juchari iretaru anapu ambe, jucha-ri juaatechani, ka eratsekuani, iamu jaxi anchekuaretecha engaxi jarhontajka, juchari kanikua sesi erokaka.

M.A. Iván Holguín SarabiaP´itari Erondakueri

Page 18: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

3131animecha kejtzitakua

Uenakua

animecha kejtzitakuaka ima jurhiatechani miasparini

J uchari ireta ueratino, juchari kuinchekuecha no jindestisku kaxipekua indechatu uandaxindixi namaka jihekurijka, janaskakuecha ka eratsekuecha ini juriatikua jimbo. Iamenducha ireta ini ambe kamasenjka pari patsani juchari juramukuani,

ka isxi xaraatani juchari kuinchekuechani engaxi patsakurini jaajaka juchari iretecharu, jimboka indechaxi uandandani jarhajka juchari mimixekuechari ambe enga no xarha-rajka juchinio.

Ini anchekuaretani p´itakua de Tata Iván Holguín kanikua sesi jaxisti xaratakuechani uandantaxenti namaka irekuareni jaajka iamendu uanondakuecharu ka juchari ire-kuecharu. Jimboxi jaati makuteranti ini anchikueeratichani ini achambaxi Holguniri, jatsiskatsi kuranhuni ini anchekuaretani maajku iretani, parixi kuranhuni juchari erat-sekuarni mamaru jaxi erotakuaru.

Ini juriatechani juchari echeri Michakoni keri echeristi k´eratika xiranhuechani jingoni iretecharu, Nahuas, Ortomicha, ka Matlazinchecha, engaxi jaajka eraxamani, japun-daru tsakapindu, p´ukumindu, i ireta noku juramustixi, jajkakukuaru, uarhipekuaru, tuminaru, ka uandakuaru, engaxi notki juramjka urhapenaricha, España anapuecha.

Ixi jimbo, eratsekua purhepechericha paatsesenti juchari xiranhuechani, ka pidekue-chani, engaxi miaantajka juchari t´ua anapuechani, ka istu uandantaxindexi juchari tsipekuani kuinchekueracheni ka jucharu mimexekuarhu ireteri patsakuerekua ka istu imechani jingoni uani era erachechani jingoni engaxi ueekujka juchari iretaru ka nikaxi jini “norti”, ka ixu mataru ambe uinarixati iamenducha enga jini jaajka enga jini kon-dinajka, i jindesti jimbahi jihuekurikua, uandakua enga inde k´eri erati Nestor García Canclini uandajka: “Inde enga maakuka ambe, jatsistixi mendaru arhukurini parixi jur-hakuni mataru jaxi ambe jurhakuani ambe”.

Juchari irekua kuerataxati k´eri jorhenkua ambe enga jarhajka irentani juchari kuiri-puni, ka ixi jurhakoti mataru t´umbichani engatsini chuxapni jajka, ka sesi etsakukoni

Page 19: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

3332 Uenakua 33animecha kejtzitakua

tachanixi ambe eratsekua enga mendarunixi p´ikuaskuechani. Juchari mintsitaru, ju-chari uandakuaru, jarhuechani, uinanarikuani namajka jucha juramukurika. Jimboxi juchari iretecha Michoacani anapuecha sesi i takukatexi jarasti barrios arhikatechani, k´ubekuechani jimbo, ka ukatechani jimbo engaxi jini occidenti arhikatechani, ini ju-chari jimbo unskateestixi. Iamu ukatichani uandaxindixi k´eri jukakuraaka jaaki Purhe-pechericha sesi anchekuaerejka.

Ka mendaru uandantani uandatsikuarikuechani ka jaakakuechani kuinchekuaru pur-hepecheri, exesinjka ini anchekuaretani jimbo pitakatecharu namaka tsunaapejka exentani juchari tua anapuechani eratsekuani, ka juchari K´omujanhuani, mitieexi juchari kurhakukuechani, juchari kuetexichani, janaskakuechani, xirikukuechani ka p´untsumikuechani.

Juchari irekua enga Michoacán jaajka uaxastaku, k´eri iretesti ma jimboka jindesti kuiripu keri purhekuticheri kerini irhiricha, unadaxajka, jime enga uaxastasjka jaapka k´eri juramukua Patzscuaro, Ihuatzio, ka Tzintzintzani.1

Ka ixi uandaxemti k´eri eratseti Tata José Corona Núñez imeri takukatarhu enga ar-hinhaka “Mitología Tarasca”, unadantaxinga namaka ireka joskuecha jino aundaru ka namaka sesi paaperamjka kuiripu ka uanodakua, ka istu echeriru, namaka eronamka juachari t´u anapuecha. Juchari kuerapirini ambe, Nana Kutsi, Tata Urhiata iamu ambe kuerakatechani, ka kuiripu.

Ka i xararaxindi juchari k´unchekuecharu uandatsikuecharu, sani mekuni jatsisti eska t´urixechari, sandaru i ambe sararaxindi juchari jaakakuechani engatsi uarhiaka eska anapu jucharixi aurhixinti ka no juchari xanarita (Alma) jini uarirecheo, ka i sesi kaxum-betijka ixu echerindu. Instu uandantaxindi jini siglo XVI imeri takukata enga arhinaajka “Relación de Michoacán”, undantasenka engaxi namaka jaxika eskasi namaka exepe-rantak juchari tatitechani jingoni.

Ka tatsekua uanakurixenti eratsekuecha namaka jucha erakuka juchari irekuani kuipi-puri, ka xanahati, menkuni jaxisti eska turixi eratsekua jini kampo santuru ambe, na-maka jatsinantakaxi juchari tata k´ericha uanodakuaru anapuecha jini ireta patzscuaru anapuecha. I juchari ireta erontaxinjka juchari uarhirichani, jini kampo santuru, jima engaxi kuanatsintaajka ini arhikataru animecheri k´etsitakua; ini ma ka tsimani juriata jimbo kutsi noviembre jimbo.

1 Martínez, Rodrigo. (2005). Convivencia y utopía: el gobierno indio y español de la “ciudad Mechuacan,” 1521-1580. México: Fondo de Cultura Económica | Instituto Nacional de Antro-pología e Historia.

Ini juriatikuani kumanchekuaru upantaxinhaxinhaxi pari erontani namaka urhirika ima-ni kumanchekua jimbo, tsitsiki ambexi piriraxindi, ka tirekua amabe ketsitakuxindi, ka uandotsikuearenaxini, ka menchani eronataxindi ixu keri iretaru, keratichani, Saturnino Hernán, Diego Rivera, Alfredo Zalce, Jorge González Camarena, Raúl Anguiano, Fer-nando Castro Pacheco, Elena Climent ka José Terán “Naret”, indenchanku uandapa-xinjkatsi eratsitichani. Ka i jaxi anchikuarentecha, pitakatecha uandantaxi namaka jaxi juchari juchari irekua, kamaka nitamaka jaxi juchari irekua, ka namaka nitamakuare-najka, ka i pitakuecha engaxi exentauaka in k´eri takukatani jimbo jarhouatitsini eskasi mitiaka mataru iretacha ka kuiripucha no purhe uandaricha.2

I anchekuareta pitakuechari Animecheri Kejtzitakuari enga, iaxi inspitani jajka Tata Iván Holguín, kanikua jarhouati uani ireta ka jupindakuechani iamundu japunadaru ixu anapuechani, ini juriatechani kanikua kaxipexindi, ka iretecha maakuntaxindixi, iuris-kiricha sesi xukuparaxente ka achechatu istu engaxi namaka upalgatani jarahikaxi.

Tata Holguín kanikua sesi anchekuaresti jimboka sesi p´itaasti ini exerateuracheni jukaparata juchari irekuani, ka juchari jaakakuani, eska na jindesxa no eska namaka menchanixi p´itaaka juchantsi ni p´amokuarintsini. Ixi jimbo japini kuaramarintsini ¿Na japini xaratanxini juchari ambe juchari iretecharu uerati, ka no ueriraxini imani ambe juchaku kuecherini ambe? Ixu jimbo, i pindekatecha Holguinirini mokutaxindi ini ambe, jimboka uandantaxindi eska no majku ireteska ixu Michoacán y in k´eri echerinio Méxi-co arhikataru, no jurakuparini eskatsi jindeskaxi ireta ma kanikua jaakakuparini eskatsi jideskaxi ireta ma kanikua jaakakutima xanaratiri ambe, i ambe anchekuaretecha ka-nekuatsixini jaarhouati tsinaritini jatsini juchari p´ikuarenakua ka janaskakuani.3

L.H.A. Francisco Bautista RamírezMimixekua ka ukateri jorheenhuriti

2 Acuña, C. & Arqueros, G. (2009). Apuntes Aby Warburg y el devenir del método iconológico. Chile: Cen-tro de Investigación y Documentación del Dpto. de Teoría de las Artes | Comunicaciones de Facultad de Artes de la Universidad de Chile.

3 Paz, Octavio (1950). Cap. 3 “Todos Santos, Día de muertos”. En El laberinto de la soledad. (pp. 18-26). México, Ediciones Cuadernos Americanos.

Page 20: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

35animecha kejtzitakua

Xarhatakua

I o mimixekua engaxi mitiaka enga ukuarika jini Petatsikuaru, juriatikuan animecheri, ixesti i K´uinchekua jidesti ma jihuatakua ma t´urhixecheri ka purhecheri, ukua, ka iaxi ini exekata ini k´eri anchekuarhetani Ivan Holguiniri, enga juajka pari miteni ini

anchetechani erondakuecherini. I xarhatakuani erondakuechani.

I xarhatakua Ivaniri xarhataxanti ini k´eri takuerini, mamaru iretecheri no t´urhisxi aun-daricheri ini k´eri echeri jimbo, karhakuea anapuecha uenaxendi jimbo imecha jindesti uenakua ambe engaxi k´etsitamenajka.

Erondakuechana de Ivan Holguini uandaxentixi namajka jaxijka eratsekua purhecheri ka namaka etsakurija i parhapeni: aunda, echeri, ka chumindikuaru enga uarhiricha jajka, petatsikuaru (jima kapindikua) ixi jarhasti uarhiricha kumanchekua, enga pinan-dijka engaxi jajka kuetexicha taachani ima kukuapachechani jingoni, ini purhepechani jingoni, ka mitikatecha taraskuechani jimbo.

Patzscuaro anapu enga ixi mitikatajka eska inchakua ka uerakua parhapeniru, jima enga juchari kuricaveri, k´eri kukupacha, tsipiri patsari ka uandari kueari, jaakakua ma i mamaru jaxi kuinchekua enga iaxi amberi irekani jajka iaxi amberi.

Iamendu ini anchikueratini, i p´itari xarhataseni, ukurixindi 28 de kuichi octubre jimbo mandani uexurini. Ixi jimbo erondanxinxi ima xarharatechani jimboni la imecha engaxi jini pinadichani jingoni ka imecha engaxi uatakurikaxi ka imechani engaxi uarika ma uexurinkua. Sapichani erohantaxindixi, ka tsima juriata k´eratichani.

M.H. Daniel Díaz RamírezTsantseti

Page 21: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

Catálogo de Obra

Dossier

Xarhatakua Ukatechari

La Noche

The Night

Chúrikua

Page 22: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

39animecha kejtzitakua 3939animecha kejtzitakuaIhuatzio2016

Page 23: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

41animecha kejtzitakua 4141animecha kejtzitakuaArocutin2017

Page 24: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

43animecha kejtzitakua 4343animecha kejtzitakuaCucuchucho201

Page 25: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

45animecha kejtzitakua 4545animecha kejtzitakuaArocutin2017

Page 26: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

47animecha kejtzitakua 4747animecha kejtzitakuaIhuatzio2017

Page 27: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

49animecha kejtzitakua 4949animecha kejtzitakuaArocutin2013

Page 28: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

51animecha kejtzitakua 5151animecha kejtzitakuaCucuchucho2014

Page 29: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

53animecha kejtzitakua 5353animecha kejtzitakuaArocutin2010

Page 30: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

55animecha kejtzitakua 5555animecha kejtzitakuaCucuchucho2014

Page 31: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

57animecha kejtzitakua 5757animecha kejtzitakuaIhuatzio2014

Page 32: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

59animecha kejtzitakua 5959animecha kejtzitakuaIhuatzio2014

Page 33: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

61animecha kejtzitakua 6161animecha kejtzitakuaTzintzuntzan2014

Page 34: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

63animecha kejtzitakua 6363animecha kejtzitakuaIhuatzio2014

Page 35: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

65animecha kejtzitakua 6565animecha kejtzitakuaTzintzuntzan2014

Page 36: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

67animecha kejtzitakua 6767animecha kejtzitakuaArocutin2010

Page 37: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

69animecha kejtzitakua 6969animecha kejtzitakuaArocutin2010

Page 38: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

71animecha kejtzitakua 7171animecha kejtzitakuaCucuchucho2014

Page 39: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

73animecha kejtzitakua 7373animecha kejtzitakuaCucuchucho2014

Page 40: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

75animecha kejtzitakua 7575animecha kejtzitakuaCucuchucho2014

Page 41: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

El Día

The Day

Jurhiatiku

Page 42: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

79animecha kejtzitakuaIsla Pacanda2004

Page 43: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

81animecha kejtzitakuaSan Pedro Pareo2015

Page 44: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

83animecha kejtzitakuaSanta Fe de la Laguna2010

Page 45: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

85animecha kejtzitakuaSanta Fe de la Laguna2015

Page 46: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

87animecha kejtzitakuaSanta Fe de la Laguna2012

Page 47: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

89animecha kejtzitakuaSan Jerónimo P´urhenchécuaro2014

Page 48: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

91animecha kejtzitakuaSanta Fe de la Laguna2014

Page 49: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

93animecha kejtzitakuaSanta Fe de la Laguna2014

Page 50: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

95animecha kejtzitakuaSan Jerónimo P´urhenchécuaro2015

Page 51: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

97animecha kejtzitakuaSanta Fe de la Laguna2012

Page 52: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

99animecha kejtzitakuaSanta Fe de la Laguna2011

Page 53: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

101animecha kejtzitakuaSan Jerónimo P´urhenchécuaro2015

Page 54: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

103animecha kejtzitakuaSanta Fe de la Laguna2014

Page 55: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

105animecha kejtzitakuaSanta Fe de la Laguna2012

Page 56: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

107animecha kejtzitakuaSanta Fe de la Laguna2011

Page 57: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

109animecha kejtzitakuaSanta Fe de la Laguna2012

Page 58: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

111animecha kejtzitakuaSanta Fe de la Laguna2011

Page 59: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

113animecha kejtzitakuaSanta Fe de la Laguna2010

Page 60: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

115animecha kejtzitakuaSanta Fe de la Laguna2014

Page 61: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

117animecha kejtzitakuaPátzcuaro2015

Page 62: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

119animecha kejtzitakuaSanta Fe de la Laguna2012

Page 63: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

121animecha kejtzitakuaTzintzuntzan2005

Page 64: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

123animecha kejtzitakuaSanta Fe de la Laguna2013

Page 65: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

125animecha kejtzitakuaSan Pedro Pareo2015

Page 66: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

127animecha kejtzitakuaSanta Fe de la Laguna2011

Page 67: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

129animecha kejtzitakuaErongarícuaro2015

Page 68: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua

Esta obra se terminó de imprimir el día 30 de marzo de 2018en los talleres gráficos de Tavera Hermanos de la ciudad de Morelia, Michoacán, México.

La edición consta de 550 ejemplares.La edición estuvo bajo el cuidado del autor.

Page 69: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua
Page 70: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua
Page 71: Fotografía - ivanholguin.com · 2019. 8. 24. · 12 Prólogo animecha kejtzitakua 1 Desde luego, la percepción de los p’urhépecha conserva la xiranhua (la raigambre) y la pindekua