euskal herria polizentrikoa: etorkizuneko erronkak … · 2020. 6. 12. · heziketa maila,...

ETORKIZUNEKO LIDERREN FORMAKUNTZA PROGRAMA 2018/2019 PROGRAMA FORMATIVO DE LIDERES DE FUTURO 2018/2019

EUSKAL HERRIA POLIZENTRIKOA: ETORKIZUNEKO

ERRONKAK ETA HERRIGINTZA, GIZA GARAPEN

IRAUNKORRA OINARRI

Beñat Oiarzabal Goia

Laburpena

Lan honen helburua, Euskal Herriko lurralde historikoen arteko harremana eraldatzea

da; foru probintzia bakoitzaren autonomia zalantzan jarri gabe, elkarrekintza sustatuko

duen harreman-egitura berri baten garapena landuko du, eredu polizentrikoa hain

zuzen. Honen bitartez, berdinetik berdinerako erlazio bat lortu nahi da, zeinak esparru

ezberdinetan eragingo baitu: ekonomia, industria, gizartea, lurralde antolamendua,

hirigintza eta abar. Halere, funtsean, enpresen, hirien eta pertsonen paperean

zentratuko da, elementu bakoitzak giza garapen iraunkorrari egin diezaiokeen ekarpena

azpimarratuz.

Egungo herri eta landa exodoa ekidin nahian, baina hirien nagusitasuna eta garrantzia

errefusatu gabe, hirien eta herrien arteko loturak sendotuko dituen egitura

polizentrikoa proposatuko da erantzun moduan. Honek, Euskal Herriko hiriburu

nagusiak ez ezik, beste eskualde potentzialak ere piztu eta garatzea ahalbidetuko du.

Hiri eta herrien sare interkonektatuak emango lioke bide eredu honi, hiri aglomerazio

ekonomiak eta enpresen pilaketak (clusterrak) oinarri. Azken batean, ideia honek,

aglomerazio ekonomiak sortuko dituen ingurune aproposak eratu nahi ditu, gizakia

ardatz harturik eta gure lurraldearen ezaugarri bereizgarriez baliaturik.


www.agirrecenter.eus

2

Sarrera

Hiriak gailendu diren honetan, lurralde antolamenduaren planteamendua, oro

har, monozentrikoa da. Hau da, lurraldearen inguruko plangintza eta antolamendu

proiektuak lantzerakoan, hiri-eremuen garapena azpimarratzen da gehienbat. Euskal

Herriaren kasua ez da salbuespena, hiriburu nagusiek gero eta garrantzia handiagoa

dute, bai gizartean bai ekonomian, landa eremuaren eta jasangarritasunaren kalterako,

sarritan. Nukleo urbanoen eraldaketa esponentziala izan da 50. hamarkadatik hona;

izan ere, nekazal biztanleria, populazio osoaren bi heren izatetik, heren bat izatera

pasako da 2050. urtean iragarpenek diotenez1.

Lurralde historikoaren arabera egoera ezberdina da: Arabaren eta Nafarroaren izaera

makrozefalikoa da, Gasteiz eta Iruñea ditugu nagusi; Bizkaian aglomerazioa dago, Bilbo

ardatz izanik eta Barakaldo, Getxo, Santurtzi eta Basauri pilatuta dituelarik; Gipuzkoaren

dibertsifikazioa maila altua da, behar bada, nabariena, herrien arteko egoera

orekatuena duelako; eta Iparraldean, berriz, Baiona-Miarritz-Maule ardatza isolatua

dago. Tokian tokiko egoerak, garapen ezberdinak bideratzen ditu bai lurraldearen

barruan, baina baita Euskal Herriaren multzoan ere. Herriak aurrera egin dezan, modu

bateratuan jardun beharko da esparru anitzetan eta horretarako ohiko harremanak

aldatu beharko dira. Berariazko sendagairik existitzen ez den arren, eredu ezberdinak

uztartu daitezke harik eta behin-betiko emaitza lortu arte. Egitura polizentrikoak, Euskal

Herriak Gipuzkoako dibertsifikazioa eta Bizkaiko aglomerazioa uztartzea proposatuko

luke, hiri eta herrien sakabanaketa apropos eta neurtua eman dadin elkarrekintza-

sareen bidezko aglomerazio ekonomiak sortuaz.

Ohiko egituraketan ez bezala, lurralde historiko bakoitza nodo bat izan beharrean; hiri,

herri zein eskualde desberdinek nodo bat irudikatuko dute -portadako argazkian

adierazten den moduan-. Ez da bereizketarik egongo, nukleo ekonomiko eta sozialak

1 Caixa Bank research: informe mensual, “el momento de las ciudades” (2016, ekaina)



3

baino. Esparru ekonomikoan2, aglomerazioak, enpresen azaleratzea eta elkarlana

sustatzea luke helburu, sektore bakoitzeko clusterren eraketa eman dadin. Era berean,

hiri-aglomerazio ekonomiak, hirietako produktibitatea handitzea ekarriko luke. Esparru

sozialean3, networkingarekin, ahalik eta pertsonen interakzio handiena lortu nahiko

litzateke lotuneek nodoak konektatuz, agenteen arteko trantsakzioak erraz daitezen. Bi

eremu hauek eta egitura polizentrikoak etorkizuneko erronketan eta naziogintzan

ondorio nabarmenak izan ditzakete; esate baterako: kohesio soziala, genero-ikuspegia,

berrikuntza, industria-iraultza, garapen ekonomikoa, produktibitatearen hazkundea,

ongizatearen hobekuntza, edota aukera aniztasuna.

Ekonomia

Euskal Herriaren erronka, aglomerazio ekonomia bat sortzea da lurralde polizentriko

batean oinarrituta. Eredu hau enpresa eta banakoak eremu geografiko batean

kontzentratzen direnean ematen da. Jarduera ekonomikoaren dentsitate altuak kostuak

merkatzea eta aukera gehiago eskaintzea bideratzen du, edonolako azpiegituren

hornidura erraztuaz. Aglomerazioaren onuren artean langileen arteko harremanak

sendotzea dago, baita enpresen artekoa ere, zeintzuk lankidetzari esker trantsakzio eta

inputen kostuak murrizten baitira. Honek guztiak, gainera, ezagupenen hedapena

bultzatzen du. Beraz, nukleo ezberdinen garapenak hazkunde bat bideratu dezake

abantaila naturalak aprobetxatuz: kokapen geografikoa (Frantziarekiko muga), kultura

(lankidetza, kooperazioa, kudeaketa edo ekintzailetza), azpiegiturak (Autobideak, itsas

portuak, aireportuak), autogobernua eta abar. Eskalako bi ekonomia bereizten dira eta

eurek ere eskalako kanpo-ekonomiak dituzte: kokapen ekonomiak eta hiri-ekonomiak.

Kokapen ekonomia, cluster gisa ere ezagutua, eremu geografiko zehatz batean eta

jarduera ekonomiko baten inguruan enpresa eta erakunde askoren metaketatik sortzen

da. Batetik, lanaren bateragarritasunak eskuragarritasun handia ematen die enpresei

langile kualifikatuak lortzeko eta, era berean, hauek, lan eskaria handitzeko. Bigarrenik,

2 Esparru ekonomikoa: landuko den lehen puntua 3 Esparru soziala: landuko den bigarren puntua



4

aglomerazio ekonomiek eskalako errendimendu gorakorrak dituztenez, ekoizpen

katean ondasunen ekoizpen kostuak murrizteko gaitasuna dute. Eta, hirugarrenik,

komunikazioa erraztasunak, sektoreko informazio estrategikoa lortzeko enpresen

arteko harremanak sustatzen ditu ekoizpen prozesurako beharrezko ondasunak eta

ideia berritzaileak elkartrukatze bidean.

Hiri aglomerazio ekonomietan, hiria da jarduera ekonomiko gehienak pilatzen dituen

nukleo nagusia. Jarduera hauen kontzentrazioa, batik bat, erdigunean eman ohi da,

aktibitatearen hazkundea eta hedapena ahalbidetzen duelako gainontzeko eremuetara.

Horrexegatik, asko dira hirietan kokatu nahi izaten diren negozioak, kokapen kostuak

altuagoak izanagatik. Hirietan, aglomerazio ekonomien barnean, trantsakzio kostuak

jaisten dira eta produktibitatea asko areagotzen da agenteen elkarrekintza maila altua

dela medio. Abantaila hauek, produktibitateak bultzatutako hazkunde ekonomiko bat

bideratzen dute bai hirian bertan bai bere eragin eremuan; honetatik at, lortzen dena

baino are gehiago. Beraz, erlazio zuzena dago produktibitateak, errentak, eta barne

produktu gordinak duten hazkundearen eta hirien aglomerazioen artean.

Enpirikoki frogatuta dago aglomerazio ekonomien fenomenoak produktibitatea

areagotzen laguntzen duela hirietan zein clusterretan, sisteman lehiakorragoak diren

nodoak direlako eta hobekiago aprobetxatzen dituztelako ingurunearen abantailak,

balio erantsi altuagoko sektoreak barneratzen dituzten aldetik. Euskal Herriari

erreparatuz, ekonomia modelo honetan bi adibide txerta ditzakegu nagusiki: Bilbo

metropolia hiri aglomerazioei dagokienez eta makina-erreminta clusterra Deba eta

Durangaldean. Hala ere, eredu hau Euskal Herria osora hedatu dadin, eskualdeko

metropoli bakarraren eragin eremua handitzea lortu behar da; hau da, hiri aglomerazio

altuagoa lortu behar da Bilbon, gainontzeko hiriburu eta eskualdeetara zabal dadin,

lurralde monozentriko batetik metropoli ezberdinetako eredu polizentriko bat

eraikitzeko. Bilboren hinterlanda errefusatu gabe, lurraldeko ezein esparrutan



5

dibertsifikazio bat sustatu behar da Estatuan ez bezala, non dena Madrilera (eta

“Bartzelonara”) mugatzen baita.

Estatuaren kasuan metropoli nagusi bi gailentzen dira, eta honek “La España vaciada”

delako fenomenoa sorrarazi du. Arazoa aspalditik dator, XVI. Mendean Felipe II.ak

Madril hautatu zuen Espainiako hiriburu Lisboa beharrean eta, ordutik, Madrilgo

metropoliaren hazkundea etengabea izan da. Bi mende geroago, 1761. Urtean zehatz-

mehatz, Borboitarrek, Espainian bide sendo eta zuzenak egiteko Errege Dekretua

publikatu zuten, eskualde ezberdinen merkataritza errazteko asmoz, baina betiere

Madril oinarri izanik. Sare erradial honen garapenak ez dio onik egin estatuari,

hiriburuarekiko menpekotasuna areagotu baizik. Madrilen hinterlanda oso handia da

baina, bere dibertsifikazio eskasak, agerian uzten du Estatuko egituraren efizientzia eza.

1. Irudia: Iturria: Blogs.Publico.es "El mapa de la España Vaciada"

Horrelakoak ekiditeko, eta aglomerazio ekonomiak sustatzeko, Euskal Herrian eredu

polizentriko bat garatu beharko litzateke, eskualdeen arteko desorekak murrizten

lagunduko zukeena eta horietako bakoitzaren garapen ekonomikoa eta soziala gidatuko

zituzkeena. Bide honetan jarraibide aproposa dugu Alemaniako Rin-Ruhr eskualde

industriala: XX. Mendearen hasieran Ruhr ez zen hiri bat ere ez; industrien, etxolen,

industria eta meatzaritza kolonien, eta trenbideen aglomerazioa baizik. Alemaniako

armategi eta altzairutegi izatea zegokion eta, horretarako, eskulan mordo bat behar

zuen. Estatuak ez zuen esku-hartu eta, ondorioz, industria eta meatzaritza enpresak izan



6

ziren eremua moldatu zutenak: azpiegiturak eraiki eta planifikatu zituzten. Mende

horretara arte ez zen eskolarik ezta unibertsitaterik ere eta gaurko egunean, eskualde

metropolitar hau munduko metropoli bilakatu nahi da 5,3 milioi biztanlerekin (Arbaiza

Alvarez & Lozano Valencia, 2010). Hiri askok eragiten diote elkarri, besteak beste,

Dusseldorf, Dortmund, Essen, Bochum, Overhousen eta Duisburg. Industria eta enpresa

ehun handia dauka eta lurralde desorekak ekiditeko politikak gauzatzen ari da,

baztertuta gera daitezkeen zonaldeetan azpiegitura estrategikoak ezarriaz: ikerketa

institutuak, azpiegiturak, ekipamenduak, berrikuntza sailak eta unibertsitateak. Adibide

honi jarraiki, Bilbo ez ezik, Donostia, Gasteiz, Iruñea eta Baiona ere jokoan sartzea lortu

behar dugu.

Historikoki, Euskal Industriak pisu handia izan du Euskal Herriko ekonomian. Bizkaian

industria kontzentratuago zegoen Nerbioi ibaiaren ezker hegalean eta metala eta

siderurgia gailentzen ziren. Gipuzkoan dispertsatuago banatu zen industria errekez

baliaturik: Industria guneak garatu ziren herri desberdinetan, espezializazio

anitzetakoak (metalurgia, papertegiak, ehuna etab.); horri dagokio, beraz, probintziak

nukleo industrial sakabanatuak izatea. Nafarroako eta Arabako industriak XX. Mendean

ezarri ziren teknologia berriagoekin, ordurako Bizkaian eta Gipuzkoan zaharkituta

zeudenean. Lapurdiko industria siderurgia eta metalurgiara bideratu zen gehienbat,

trenbidearen garapenerako. Trantsizioaren ondotik iritsi zen petrolioaren krisiak bat

egin zuen industriaren egiturazko aldaketarekin eta Bilboko ezkerraldeko ontziolen eta

siderurgia industrien desagerpenak gogor jo zion garaiko gizarteari zentzu askotan.

Alabaina, une hartan hasten ari zen bigarren Eusko Jaurlaritzak hartutako erabakia,

pisua jaitsiagatik, industria sendo bat mantentzearen aldekoa izan zen. Gaurko egunean

industriak BPGan duen pisua %25a da, Estatuan %22a denean eta etorkizunean,

bigarren sektorearen pisua areagotzea izango da herriak izango duen erronketariko bat,

zerbitzuak gailentzen ari direnean.



7

Erronka honi ekiteko, aglomerazio ekonomien barruan, Euskal Herriko eskualde

bakoitzaren ahalmen potentziala bilatu behar da politika estrategikoak bideratu ahal

izateko. Cluster naturalak aprobetxatu behar dira, babestuaz eta sendotuaz, baina

cluster artifizialak sortzeko politikak bultzatu behar dira tokiko administrazioen

elkarlanarekin: Udalak, Aldundiak eta Jaurlaritzak bat egin behar dute sektore

ezberdinetako enpresekin, helburu amankomunen lorpenean jarduteko.

Informazioaren eta komunikazioaren teknologiak, globalizazioa, eta beste aurrerapen

teknologiko batzuk gizarte eta ekonomia eredua aldatzen ari dira. Komunikatzeko,

mugitzeko eta ondasunak eta zerbitzuak sortzeko erak aldatzen ari dira. Industriak

desagertzen ari direla ikusten ari gara eta, aldi berean, ezagupen eta gaitasun berriak

eskatzen dituzten beste sektore batzuk eta lan eredu berriak sortzen ari dira. Ingurunean

nabarmendu daitezkeen joera anitzen artean euskal industriarentzat bereziki

garrantzitsuak izango dira hurrengoak: berrikuntza, kooperazioa, balio erantsia,

heziketa maila, nazioarteratzea, industria 4.0 eta abar. Industriaren aldaketa sakon

baten aurrean gaude, negozio ereduak eta sektore zein balio-kateen egitura aldatzeko

gaitasuna duten teknologia saltoak nagusi direlako. (Eusko-Jaurlaritza, 2017-2020

Industrializazio plana: Basque Industry 4.0, 2016)

Egungo munduko mapa ekonomikoa, clusterrek gidatzen dute: leku zehatz batean

kokatutako eta esparru konkretu batean ezohiko lehiakortasun arrakasta lortzen duten

masa kritikoak. Ez dute izaera bakarra, ezaugarri amankomunak baino eta horretan

datza gakoa Michael Porterrentzat: “ekonomia global batean, lehiakortasun abantaila

iraunkorrek gero eta zerikusi handiagoa dute urruneko lehiakideek berdindu ezin

ditzaketen faktore lokalekin; esaterako, ezagutza, harremanak eta motibazioa”.

Abantaila konpetitiboa, berriz, intsumoen erabilera produktiboaren aldetik ematen da,

hortaz, etengabeko berrikuntzak badu zer esanik. Enpresen barruan gertatzen dena

garrantzitsua da, baina clusterrek erakusten dutenez, horietatik at gertatzen denak

paper garrantzitsua jokatzen du. Kokapenaren rola ez da behar beste balioetsi,



8

ebidentzia irmoak izan arren lehiakortasunaren eta berrikuntzaren kontzentrazio

geografikoan.

Cluster baten parte izateak modu eraginkorrago batean jarduteko aukera ematen die

enpresei, bai lehengaien lorpenean, bai informazioaren eta teknologiaren sarbidean, bai

erlazionatutako konpainiekiko koordinazioan, baita hobekuntzei aurre egiteko moduan

ere. Eremu geografikoa baliatuz, esperientzia altuko eta espezializatutako langileen

komunitatea kudeatzeko aukera hobea dute erakundeek, bilaketa eta kontratazio

kostuak murriztuaz. Errazagoa zaie talentudun langileak erakartzea, baita beste

eremuetatik ere. Ongi garatutako clusterrak, gainera, lehengaiak lortzeko bide

efizienteak proportzionatzen ditu; besteak beste, lokalki asebetetzeak trantsakzio

kostuak murrizten baititu. Informazio espezializatuari dagokionez, fenomeno honek

merkatuaren eta lehiakideen informazio tekniko esanguratsua metatzen du. Horrez

gain, komunitatearekiko loturek eta harreman pertsonalek konfiantza handitu eta

informazio fluxua hobetzen dituzte. Marketin mekanismoak ere gehitu behar dira alor

honetan, feria industrialek eta aldizkari espezializatuek ezagutzen transmisioa

ahalbidetzen dutelako.

Lurralde polizentriko batek eskain zezakeen industriaren dibertsifikazioak tokiko

lehiakortasuna handitzea bidera dezake, motibazio altuagoa horrenbestez. Cluster

barruko lehia presioak euren artean lehiatzen ez duten enpresen errendimendua

areagotzeko ahalmena dauka. Tokiko komunitatean; hots, lurraldean, izen ona izateak

enpresa eta langileak motibazioz lan egitera bidera ditzake. Honela, eskulanaren

produktibitatearen igoerak bat egiten du berrikuntzarenarekin. Clusterrek berebiziko

garrantzia dute enpresen berrikuntza ahalmenean. Paraleloki, konpainia osatzen duten

beste entitateek laguntza igortzen diete enpresei teknologia iraultzari aurre egin ahal

izateko beharrezko osagaiekin, makineria erabilgarriarekin eta marketing zerbitzuekin.

Baina, faktore hauez gainera, badira beste faktore erabakigarri batzuk ere, batik bat,



9

gure herrialdean ematen direnak eta ezin hobeto datozkienak. Kooperazioa funtsezkoa

da fenomeno honen barruan, langile, hornitzaile eta erakundeen arteko

eraginkortasuna handitzen baitu trantsakzio kostuen murrizketaren aldetik. Adibide

dugu euskal kooperatibismoa, zeinak Joxe Maria Arizmendiarrieta duen aita gisa.

Enpresaren kudeaketaren estilo eta ikuspuntu honek pertsonen arteko lankidetza

sustatzen du, langileen beharrak asetzea helburu izanik. Enpresen integrazio bertikala

baino, kooperatibismoaren ikuspuntutik eraikitako clusterrek giza kapitalaren balioa

areagotu egin dezakete langilea enpresaren erdigunean kokatuaz. Ideia honekin bat

egiten du elkarlanak; izan ere, sarritan, integrazio bertikala gailentzen den tokietan,

diferentziazio oso esanguratsua egon ohi da zuzendaritzaren eta langileriaren artean,

produktibitate murriztu eta eztabaidak sor ditzakeena. Azken batean, honek guztiak ez

luke zentzuri izango ez balego konpromiso lokalik. Funtsean, ideia honek, lurraldearen

iraunkortasuna eta lan merkatua bermatu ez ezik, tokiko merkataritzari, turismoari eta

hezkuntzari ekarpen minimo bat eskaini beharko lioke. Aglomerazio ekonomia honek

Euskal Herriari balio erantsi altuagoko lan eta zerbitzuak bideratu beharko lizkioke,

langile kualifikatu eta adimentsuenen ihesaldia ekidinez eta garapen ekonomikoak giza

garapena bultzatuz.

Zoritxarrez, aglomerazio ekonomiek, gailurra lortzean, produktibitatearen irabaziak

murriztera jotzen duen prozesuari ekiten diote. Gurea bezalako ia hiru milioi inguruko

herrialde batean, nekez emango dira horrelako kasuak baina, dena dela, saihestu egin

behar dira. Hezkuntza, iraunkortasuna eta berrikuntza dira clusterrek zuzendu behar

dituzten hiru esparruak produktibitatea areagotu eta desekonomiei aurre egiteko.



10

2. Irudia: Iturria: desenvolvimento.blogspot.com “How agglomeration economies affect

the development of cities”

Aipatu bezala, laugarren industria iraultzaren magalean, euskal industria-ehunak langile

kualifikatuak beharko ditu gero eta intentsiboagoak eta teknikoagoak diren lanetarako.

Horretarako ezinbestekoa da hezkuntza sistemarekin batera jardutea. Derrigorrezko

bigarren hezkuntza utzi eta lanbide heziketan sartzen diren ikasleek aukera eta gaitasun

berberak izan ditzakete batxilergoa bukatu eta unibertsitate ikasketak egitea

erabakitzen dutenen aldean. Alde batera utzi behar da unibertsitate eta lanbide

heziketaren arteko guda, biak ala biak bateragarriak izan daitezkeelako. Esaterako,

robotika, mekatronika, automozioa edo elektronika ikasketak ostera zuzeneko

garrantzia dute makina-erreminta sektorean, hauek direlako esperientzia gehiago

dutenak. Aipatzekoak dira EHUren IMH institutua, Mondragon Unibertsitateko

ingeniaritza eskolaren heziketa dualaren eskaintza altua edota Deustuko

Unibertsitateak Gasteizko Egibide ikastetxearekin batera burutu duen urrutiko-

hezkuntzarako planta industriala. Ikasle adimentsuak hezteaz eta prestatzeaz

arduratzen diren hezkuntza-erakundeen papera funtsezkoa izango da gazteen garapen

pertsonalean eta euskal industriaren egokitzapenean, betiere, balio erantsi altuko lanak

eskaintzen badira, lan onak, ongi ordainduak eta ez prekarioak. Eta hori da honekin

guztiarekin lortu nahiko litzatekeena.



11

Bide honetatik, hezkuntza-sistema egoki batek, gazteen ohiturak aldatu eta

etorkizuneko erronketan hezi beharko lituzke, iraunkortasunean zimendaturik.

Kontzientziazioa landu egin behar den hausnarketa kritikoa da. Gaurko gazteriak

ahalmen kritiko hori galdu egin du eta horretan ardaztu beharko ginateke, ume eta

gazteak pentsamendu kritiko bat izan dezaten heztean. Azken finean, iraunkortasuna

hori da, etorkizuneko belaunaldien premiak bermatzea, baliabide naturalak modu

arduratsuan kudeatzea, baliabide berriztagarriak sustatzea eta kalitatea bermatzea eta

hau guztia esparru zabalago batean txertatzea: kohesio soziala eta ongizatea. Ideia

hauek ongi errotutako gizartea eraikitzen ahalegindu behar den hezkuntzak, ezein

alorretan eragingo du zuzenki edo zeiharka. Etorkizun-sena duen enpresa jabe batek, ez

luke inondik inora ere bere enpresak kutsatzea onartuko, konpromiso ekologikoa,

soziala eta nazionala tarteko.

Epe luzera, jasangarria izango den garapena lortzeko desafioei aurre egin beharko zaie,

besteak beste, lurzoruaren artifizializazioa, garraio kolektiboa edota nekazal guneen

kudeaketa aktiboa, paisaia ikuspegia ekonomian txertatu eta biodibertsitatea

berreskuratzeko. Erronka berrientzako erantzun bakarra berrikuntza da: gauza berri eta

aitzindariak sortzea edota lehen egiten zena beste modu batera planteatzea. Aldagai

asko barneratzen dituen alorra da (hezkuntza, gizarte balioak, kapital erabilgarritasuna,

enpresa eta administrazio esparrua etab.) eta, bere horretan, lurraldea aukera

garrantzitsuagoa bihurtzen ari da nortasunari, desberdintasunei eta lehiakortasunari

dagokienez; izan ere, talentua eta enpresa berritzaileak erakartzen eta finkatzen

laguntzen du. Clusterren bitartez berrikuntza ekosistemak eratzea lortu behar dugu, bai

sortzeko bai egoera aldakorretara egokitzeko: talentua eta sormena pilatzen dituzten

ezagutza eta ikerketa guneak, kokapena eta lurralde aniztasuna kontuan harturik.



12

Hirietara salto eginez, aldaketa teknologikoek eta komunikazio elektronikoetan

emandako hobekuntzek hiriak gero eta garrantzitsuago bihurtzen ari dira. Korrelazio

sendo bat dago urbanizazioaren eta garapen ekonomikoaren artean herrialde guztietan,

eta herrialde barruko ebidentziek aditzera ematen dutenez, aglomerazio lodietan

produktibitatea hazi egiten da. Aitzitik, abantaila ekonomiko hauek moteldu egiten dira

kongestioa, krimena eta gaixotasunen kutsadura tarteko. Iraganak erakutsi duenez,

arazo hauek gobernu kualifikatuak behar izaten dituzte, ekonomia eta ingeniaritza

konbinaketen konponbideak erabiltzen dituztenak (Glaeser, 2011). 181 herrialde

alderatuz, Edward Glaeserrek 0,7ko korrelazioa topatu zuen per capita BPGren

logaritmoaren eta urbanizazioaren artean; hau da, urbanizazioan %10eko aldakuntza

bat per capita BPGan %61eko hazkuntzarekin lotuta dago. Hala ere, kakotxen artean

hartu behar diren datuak dira. Alabaina, herrialdeen artean, erlazio sendo bat existitzen

da aglomerazio urbano batean lan egitearen eta soldaten artean. Hain zuzen ere, hiriak

produktiboagoak diren zonaldeetan banatu daitezke, pertsona adimentsuagoak eta

kualifikatuak erakar ditzaketenak. Aurkikuntza hauek aglomerazio ekonomien

existentzia berresten dute, zeintzuk hiriarekiko gertutasunak produktibitatearen

gehikuntzan islatzen baitira. Pentsatzen denez, gertutasunak ondasunen bidalketa eta

garraio kostuak merkatzen dituelako ematen dira ekonomia hauek. Ikuspegi honen

garrantzia berretsi egiten da enpresak hiritik gertu kokatzen direla ikustean,

hornitzaileen eta erosleengandik gertu alegia. Era berean, gertutasunak, lan merkatuen

efizientzia hobetzen du, banakoak lan aukera kopuru altuekin hornituaz. Onura hauek,

batez ere, zerbitzu sektorerako nabariak direla dirudite. Bestalde, soldaten igoera

azkarragoa izateak, sendotu egiten du XIX. Mendeko Marshall ekonomialariaren ustea;

hau da, hirietan ezagutzen fluxua eta ideia berrien sormena bizkorragoa da.

Hiriek hazteko joera dute, horregatik barneratzen dute jarduera ekonomikoaren

ehunekorik handiena, batez ere, bertan sortzen delako. Honek biztanleria erakartzen du

lan aukera aniztasuna dagoelako, hiriak produktiboagoak eginaz (ΔY/L) ez soilik lanaren



13

aldetik, azpiegituren erabileraren aldetik baizik. Hirietan, edozein azpiegitura,

biztanleriaren azpitik hazten da. Kostu finko altuak izan ohi dituztenez, errotazio maila

altua behar izaten dute errentagarriak izateko (ikastolak, gasolindegiak, zuntz optikoa,

etab.). Hiriak bezalako eskala errendimendu gorakorreko ekonomietan, biztanleko

inbertsio gutxiago behar izaten da azpiegiturak egiteko herri txiki batean baino,

errotazioa oso altua delako eta honek sistemaren efizientzia hobetzen duelako.

Testuinguru honetan, balio erantsi altuko sektoreak dira egoera gehien aprobetxatzen

dutenak; hau da, aglomerazioa zenbat eta handiago izan, orduan eta gehiago

aprobetxatuko dira onurak.

Euskal Herriko hiriburuen aglomerazioa modu iraunkor batean bideratu beharra dago

balio erantsi altuko sektoreak garatu eta kokatu daitezen. Etorkizunari begira, ez da

bideragarria Espainiako Estatuaren politika ekonomikoa, hondartzan eta eguzkian

oinarritzen dena. Gure ekonomiak ez du helburu izan behar turismo sektoreak BPGren

%11ko pisua izatea, kalitatezko zerbitzu sektore bat eraikitzea eta industriaren pisua

igotzea baizik. Horrexegatik, zerbitzu sektoreari positiboki eragin diezaiokeen hiri

aglomerazioa garatzea aukera ona izan daiteke balio erantsi altuko sektoreak gure

hiriburuetan finkatzeko. Gure hirien efizientzia maila areagotuko duten politikak

abiarazi behar dira teknologia txertatuaz. Hiri adimentsuen garaian (smart cities) hiriek

IKT teknologiak atxiki behar dituzte ezein esparrutan, edonolako produktibitate galera

ekiditeko: kutsadura zein kongestioa. Aglomerazio desekonomien barruan, hirien

garapen altuak, aipatutako kalteak sor diezazkioke hiriari; hori dela eta, hiri adimentsuek

egoera hauek atzeratzea lortu beharko dute 2. Irudiaren kurba gorantz edo eskumarantz

lerratuaz. Besteak beste, errepideen trafikoa neurtzen duten gailuak ezar daitezke,

oinezkoen igarotzea errazteko; aparkalekuen okupazioa momentuan neurtzen duten

gailuek, autoen fluxua hobetu dezakete eta berdin egin dezakete alokairu publikoko

bizikletekin; garraiobide publikoen geolokalizazioa, autobusentzat zein kotxe

kolektiboentzat; zabor edukiontzien karga maila neurtzen duten gailuak; Kutsadura



14

maila neurtzen duten gailuak edo hiriko bideo-zaintza eta beste hainbeste aukera.

Honek guztiak hobekuntza orokor bat du helburu: mugikortasuna, segurtasuna, zerbitzu

publikoen hobekuntza, zerbitzu pribatuen abagunea, produktibitate hazkundea eta

abar.

Hiri adimentsuak ulertzeko esparru asko jorratu beharko lirateke: gobernantza publiko

eta irekia, hiri plangintza, lurralde antolamendua, kudeaketa publikoa, teknologiak,

ingurumena, gizarte kohesioa, mugikortasuna eta garraioa, giza kapitala, ekonomia, eta

nazioarteko proiekzioa. Azken batean, hiri adimentsua izatea, lehiakorragoa,

kolaboratzailea, planifikatzailea, sortzailea eta berritzailea izatea da. Horrenbestez,

bizitza publikoaren inklusioa, gardentasuna eta baliabideen birbanaketa hobeak lortzen

dira.

Gizartea

Azken urteetan lurraldearen antolamenduan eta funtzionaltasunean aldaketak eman

dira; hiriburuen eta metropoli inguruneen garapena, hiri eraginaren nagusitasunean eta

hedapenean gertatu da; hau da, hirugarren sektoreak gora egin du esponentzialki eta

aldaketa hau hiriek xurgatu dute. Gainera, motorizazio orokor bat eman da komunikazio

sistemen hobekuntzarekin: bidaien denborak murriztu egin dira eta metropoliko eremu

nagusi berrietan kokatutako zerbitzuetara iristeko erraztasuna hobetu egin da. Oro har,

mugikortasun eta irisgarritasun handiago bat daukagu baina, zoritxarrez, tamaina

ertaineko hiri garrantzitsuek hobekuntza prozesu nabariak izan arren, zentraltasun

galdu dute. Hori dela eta, Euskal Herriaren egitura polizentriko batek zentro anitzeko

hiri sistema orekatu bat lortzea proposatzen du, zeinak komunikazioa hobetuko duen,

hiri ertainen espezializazioa bideratuko duen eta metropoli, hiri ertain, herri eta

eskualdeen konektibitate handiago bultzatuko duen.

Egitura polizentrikoarekin batera, egun indarrean dauden pentsamoldeak eta

estrategiak kontuan hartu behar dira: Iraunkortasuna, kohesio soziala, garapen orekatua



15

eta justizia sozial eta ekologikoa. Euskal Herria polizentriko batek, ingurune fisikoa (giza

jardueren baldintzatzailea eta zaindu beharrekoa), populazioa (tokiko gizartearen

ezaugarriak: adin egitura, sexuen arteko desorekak, inmigrazioa, langabezia, pobrezia

etab.) eta hirien sarea (hiriak eta herriak -nodo urbanoak, oreka eta guneen hierarkia-

eta azpiegiturak –errepideak, trenbideak eta portuak-) modurik eraginkorrenean

kudeatu behar ditu, harik eta lurralde orekatu bezain garatua lortzeko.

Aspektu sozialei dagokienez, egitura polizentriko batek giza garapen iraunkor

bateranzko bideari ekiteko abaguneak eskain diezazkiguke. Herrialde dibertsifikatu eta

orekatu batek tokiko biztanleriaren bizi kalitate eta ongizate altuago bat lortzea

ahalbidetu lezake irizpide ekonomizistetatik haratago, ingurumen eta gizarte

ikuspuntuak barneraturik. Iraunkortasuna: garapen sozioekonomikoaren eta

ingurumenaren arteko oreka, baliabide naturalen mantenu egokia ahalbidetuko duena.

Azken finean, lurzorua da lurraldearen euskarria, are gehiago gure herrialdean;

horregatik, hain errentagarriak ez diren zonaldeak garatu beharko lirateke, betiere

kontrolatuaz eta babestuaz. Gaurko egunean kontsumo sistemak, lurzoru

artifizializatuak areagotzea eragin du, merkatal guneentzako azalera handiak eginaz.

Landa ekoizpen baliabideak, ondorioz, errendimendu jaitsiera baten aurrean ikusi dira,

lurzoruaren balioa murriztu delako eta euren ekoizpenaren pisua murriztu egin delako.

Lurralde oreka: sektore ezberdinen arteko desorekak zuzendu egin behar dira, lurralde

justiziaren kontzeptua gailen dadin. Zentralitatearen eta periferiaren arteko gatazka

bizitzen ari gara non inbertsio publiko eta pribatuak, azpiegiturak, ekipamendu

publikoak, berrikuntza eta garraiobide publikoen antolamendua hirietara mugatu baita.

Lurralde justiziari onik egin ez ezik, tokiko biztanleriaren behar izanak eta garapen

aproposa baldintzatzen ditu, aukera desberdintasuna sortuz. Hori dela eta integrazio

eta kohesio politikak sustatu behar dira, lurralde barnean, zazpi lurraldeen artean eta

sektore ezberdinen artean. Izan ere, koordinazio maila egokiak eta sektoreen kohesioak

funtzionaltasuna eta lehiakortasun egokiak bideratzea baimenduko du.



16

Barne harremanak hobetuko dituen mugikortasun neurriak hartzea ezinbestekoa izango

da eskualde ezberdinen arteko konexioak lortze bidean. Horretarako Aldundi bakoitzak

barne irisgarritasun politikak jorratu beharko ditu, gainontzeko Aldundiekin eta

Jaurlaritzarekin batera, sare interkonektatu bat eraiki ahal izateko:

3. Irudia: Iturria: Euskal Hiria.net. LAG-en 1997ko lurralde eredua osatzen duten

oinarriak

Lurralde antolamendu gidalerroak eguneratzeko erronka berrietatik lortutako irudi

honek argi erakusten du –kasu honetan EAEko sare interkonektatua- Euskal Herriaren

eskualde ezberdinen arteko sare interkonektatu batek izan beharko zukeen aspektua.

Ikuspuntu zabal batetik hasiz, 7 hiriburuen arteko “fast link” direlakoak garatu beharko

lirateke, nodoen arteko konexio zuzenak alegia. Garraiobide publiko, eroso, azkarra eta

maiztasun handikoa izan beharko litzateke, trenbide batek eskain zezakeena, adibidez.

Autobideak erabil zitezkeen, ingurumen inpakturik txikiena izateko. Honek, gainera,

autoaren erabilera murrizteko pizgarriak izango lituzke, eguraldi txarraren ondoriozko

istripuak ekidinaz. Bestetik, metropoliak eta bere eskualdeak konektatuko dituen

garraio sistema eraginkorra beharrezkoa da. Batetik, metropolien produktibitatearen

onurarako eta, bestetik, eskualdeen eta euren biztanleen garapen hobe bat lortzeko.



17

Bizkaiaren eta Gipuzkoaren kasuan, Bizkaibus eta Lurraldebus herria askotara iristen

dira, baina ez guztietara. Herritar askok, oraindik, garraio menpekotasun handia dute,

garraio publikoa euren bizilekuetara iristen ez delako eta autobusen maiztasuna oso

noizean behinekoa delako. Arabaren kasua da, behar bada, okerrena; izan ere,

biztanleriaren gehiengoa Gasteizen bizi da eta gainontzeko herriek berarekiko duten

menpekotasuna ez da, zoritxarrez, hauek duten irisgarritasunean islatzen. Gainera,

Arabako iparraldeko eskualdeak, gehienbat, Bilbo handiko azpiegitura eta zerbitzuak

erabiltzen dituzte, Gasteizekiko harremana ia nulua izanik.

Hiriez ari garen honetan, aukera berdintasuna sustatzeko, euren diseinuari erreparatu

behar zaie; hau da, hiriek eskain ditzaketen ondasun eta zerbitzuetan eta hauek

erabiltzerako orduan. Emakume eta gizonek hiria modu ezberdinean erabiltzen dute

genero rolak, laneko sexu bereizketa eta ordaindu gabeko lanak direla medio. Hau dela

eta, aniztasuna izan behar du Euskal Herria polizentriko batean, espazioak

planifikatzeko abiapuntua: emakumeen beharrizanak barneratuko dituen hiri eta

lurralde antolamendua – irisgarritasuna eta segurtasuna -. Hiri plangintzan eta lurralde

antolamenduan pertsonen bizi zikloetako premiak eta bilakaera kontuan hartu beharko

dira eta, gainera, genero ikuspegia barne hartzen duen ingurune bat sortu beharko da,

emakumearen bizitza pribatuaren eta eremu publikoaren alderdiak barneratuko

dituena.

Gizon eta emakumeek pertzepzio desberdina dute eremu publikoari dagokionez;

esaterako, garraio desberdintasun nabari bat existitzen da hiri ondasunak erabiltzerako

orduan inpaktu negatibo bat duena. Genero ikuspegia txertatzeak, denboraren eta

espazioaren dimentsio hobeak lortuko lituzke lurraldean: ekipamendu publikoak hobeto

banatzea, garraio sare eraginkorragoak eta seguruagoak sustatzea, etxebizitza aukera

gehiago bideratzea edota segurtasunik eza murriztea. Ikerketa askok, emakumeek

mugikortasuna murriztu dutela adierazten dute, hori dela eta, hiri espazioa mugatu egin

dute euren garapen pertsonala oztopatuz; besteak beste, hiri ondasun eta zerbitzuak

erabiltzeko eskubideak murriztuz. Lurralde antolamenduan ikuspuntu subjektiboa



18

barneratu beharra dago emakumeen ahotsa gehitzeko: parte-hartze prozesuetan eta

hirigintza kudeaketa erabakietan, horrela, dibertsitatea gailentzen den hiri inklusiboak

lor ditzagun.

Hiru alderdi jorratu beharko lirateke, batetik, mugikortasuna: garraiobide

desberdintasuna ez ezik, tokien gertutasunarekiko sentikorragoak dira emakumeak,

zenbat eta handiagoa izan distantziak, areagoak dira euren mugak eta honek euren

jardunen bateraezintasunak bideratzen ditu. Bigarrenik, segurtasuna: oro har, eremuak

sexuen arabera bereizten dira , horregatik, autonomoak izate bidean, emakumeen rol

aktiboa sustatu beharra dago; hau da, hiria feminizatu egin behar da segurtasuna

areagotzeko: argiztapena, mantentze lanak, garbiketa, seinaleztapena eta

ikusgarritasuna. Horretarako funtsezkoa da auzoen suspertzea, eremu publikoa

harreman sozialen muina delako. Eta, hirugarrenik, ekipamenduak: zerbitzuak behar

bezala banatu beharko lirateke hirian zehar; hots, instalazioen erabilera zabaldu

beharko litzateke zati isolatu izateari uzteko eta emakumeen aisi eta entretenimendu

guneak bilakatzeko.

Euskal Herria polizentriko baten barruan, hirien egiturak bere garrantzia dauka. Aurretik

aipatu bezala, hirietan generoaren dimentsioa barneratzea derrigorrezkoa izan beharko

litzateke, dibertsitatea, inklusioa eta aukera aniztasuna lortzeko. Buruhauste honen

konponbidea hiri trinkoen eredua izan daiteke; hau da, distantzia motzak dituena,

segurua dena, garraio sistema publiko segurua eta egokia duena, ekipamendu

dibertsifikatuak dituena, kalitatezko eremu publikoak dituena eta erabilera askotariko

eremuak dituena.

Laburbilduz, lurraldearen dimentsio sozial jasangarriago bat lortzeko, hiritar guztiak

modu berean hartu behar dira kontuan, premiak asetzeko eta generoak eragindako

diskriminazioak saihesteko. Hirien eta lurraldearen ikuspuntu androzentrikotik,

herrialde neutral bat izatera igaro behar gara, eskualdeen arteko konexio egoki batek



19

bideratuko duen garapen anitz eta iraunkor batera alegia. Lurraldearen kudeaketa

berdintasunezko kudeaketa izan dadin, denboraren kudeaketan oinarrituta antolatu

beharko litzateke, herrialdeak bizi duen errealitateaz jabeturik. Horretarako, tokian toki,

irisgarritasuna eta intermodalitatea garatu beharko lirateke beharrezko ekipamenduez

horniturik. Egitura polizentrikoak aukera asko eskain diezazkioke Euskal Herriari, “Euskal

Hiria” delakoa baino zazpi lurralde historikoak eta euren herriak barneratuko lituzkeen

benetako Euskal Herria bati ekiteko hain zuzen.



20

Bibliografia Arbaiza Alvarez, J. K., & Lozano Valencia, P. (2010). Lurralde-antolamendua Euskal

Herrian: gaur egungo egoera, gatazkak eta erronkak. Bilbo: Udako Euskal Unibertsitatea.

del Romero Renau, L. (30 de Uztaila de 2009). Planificación territorial en regiones industriales maduras:El caso de Rruhr. Universidad de Alicante & Universidad de Québéc.

Emakunde. (2018). Generoaren araberako eraginaren ebaluazioa: lurralde-plangintzan eta. Emakunde.

Eusko-Jaurlaritza. (2011). LAG eguneratzeko erronka berriak.

Eusko-Jaurlaritza. (2016). 2017-2020 Industrializazio plana: Basque Industry 4.0.

Glaeser, E. (2011). Cities, Productivity and Quality of life. Science, 592-594.

Gual, J. (2016.eko ekainak 10). CaixaBank research. Eskuratze-eguna: 2019.eko maiatzak 5. Iturria: http://www.caixabankresearch.com

Johansson, B., & Quigley, J. M. (2003). Agglomeration and networks in spatial economies. Papers in Regional Science.

Porter, M. (1998). Los Clusters y la Competencia. Harvard Business Review, 130-145.

euskal herria polizentrikoa: etorkizuneko erronkak … · 2020. 6. 12. · heziketa maila,...

Documents