entrada a la fisiopatología

I. ATALA: GAI OROKORRAK

1. GAIXOTASUNAREN KONTZEPTUA ETA HISTORIAEBOLUZIO HISTORIKOA

Herri primitiboak: enpirismoa + magia. Naturaz gaindiko gauzak. Grezia klasikoan: k.a. V-IV. Naturako kausak: Sendagai naturalak . Galeno: k.o. II. Medikuntza dogmatikoa. XVII. Mendean: Syndeham “especie morbosa”: gaixotzeko modu tipiko eta konstanteak.

Klinikaren jaiotza. XIX. Mendean: Positibismoa. Natura-zientzia. Ikerketa zientifikoa. Fenomenoen miaketa.

A. Orientabide anatomoklinikoa: Morgagni eta Virchow. Lesio mikroskopiko eta makroskopikoen azterketak garatu zituzten.

B. Orientabide fisiopatologikoa: Muller. Funtzio-alterazioetan oinarritzen da.C. Etiologia-orientabidea: Pasteur eta Koch. Gaixotasunak kanpo agente batek eragin

zezakeela ondorioztatu zuten. Mikroosganismo batek, adibidez.

Gaur egungo medikuntzak,

Erabiltzen ditu:o Metodo anatomo-kliniko klasikoak (ukimena, auskultazioa, ...) eta berriak

(endoskopia, erradiologia, ...).o Teknika immunologiko eta biologia molekularrean oinarritutako teknikak,

gaixotasunen kausak eta mekanismoak azaltzeko asmotan. Guztia eta banakoa bere osotasunean kontuan hartzen ditu: Gaixoak existitzen dira, ez

gaixotasunak. Medikuntza pertsonala, antropologikoa eta etikoa. Gaixoa gorputza eta arima da, askea

eta erantzukizuna duena, gizartearen parte eta historiaren parte.

PATOLOGIA

Gaixotasunak aztertzeko zientzia da, prozesu dinamikoa.

Etiologia: kausa. Adibidez, bakterio bat, erradiazioa, elektrizitatea, ...

Patogenia: agente horiek pertsonarekin interakzionatzen dutenean. Mekanismoaren parte da.

Fisiopatologia: etiopatogeniaren ondorioz sortutako funtzionamenduaren alterazioa. Mekanismoaren parte da baita ere.

Anatomia patologikoa: lesioaren alterazio estrukturala du aztergai.

Semiologia edo Adierazpen klinikoa: gaixotasunaren adierazpenaren azterketa: sintoma, sinu eta sindrome.

Sintomak: subjektiboak. Adibidez, basamortuan deshidratazioa dela eta egarria izatea.

1


Sinuak: objektiboak, neurgarriak. Deshidratazioaren ondorioz larruko tolesduraren sinua izatea, sukarra, ...

Sindromea: adierazpen kliniko multzo bat, arazo patlogiko bat adierazten diguna. Adierazpen klinikoak batzen direnean azaltzen da.

Adib:

Tumorea : bolumen handitua + ezintasun funtzionala : Sindrome inflamatorioa

Patokronia: gaixotasunaren garapena denboran zehar.

Prodromoa: gaixotasuna oraindik ez denean adierazten baina ondoeza hasi denean. Estadu fasea: alterazioa nahikoa da gaixotasuna adierazia izateko. Krisia: adierazpenak gutxitzen doaz: Bi aukera:

o Gaixoa sendatzen hastea defentsa-mekanismoek ondo dihardutelako.o Gaixoa okerrera joatea, heriotzara hel liteke. Pertsona horren defentsak ahulegiak

direlako gertatzen da.

Etiologia Kausak:Endogenoa, exogenoa, arrisku faktorea

Patogenia Mekanismoaren parte. Kausak eragindako alterazioak aztertu.

Fisiopatologia Mekanismoaren parte. Funtzioaren alterazioak

aztertu.

Semologia Adierazpen klinikoak: sinu, sintoma, sindromea, tokikoa,

sistemikoa

KLINIKA

Medikuak gaixoarekin batera burutzen duen jarduera haren osasuna edo haren egoera psikiko-fisikoa hobetzeko.

1. Diagnostikoa: informazio guztia batu, sailkatu eta ordenatzea.

Datu-bilduma: anamnesia, azterketa fisikoa eta azterketa osagarriak (laborategi, irudi, endoskopia, biopsia,...).

*Anamnesia: gaixoak medikuari emandako datuak.

Datu guztien azterketa eta interpretazioa: jerarkizatu (sentikortasun eta espezifizitatea); Ezberdintze-diagnostikoa; Protokolo eta algoritmoak erabili.

2. Pronostikoa: bilakabidearen aurreikustea. Noiz sendatuko den, zein izango den haren etorkizuna aurreikustea.

3. Tratamendua: etiologikoa beharko luke sintomatikoa baino.

Higieniko-dietetikoa

2


Farmakologikoa Fisikoa Ebakuntza

Klinikari esker Patologia aberastu egiten da. Klinikako datuetatik patologiak aurkitu eta garatu egin ziren.

PATOLOGIA VS KLINIKA

-Patologian, gaixotasunaren mekanismoak aztertzen dira. Hau da, gaixotzeko moduak bilatzen dira gaixotasun-elementuen artean.

-Klinikan, pertsona gaixotuaren azterketa sakona burutzen da. Obserbazi-klinikoek patologia orokorraren garapena lortzen dute, esperientzia ematen baitiote.

METODO ZIENTIFIKOA

Irizpide etiologiko, anatomiko, fisiopatologiko, klinikoak, ...

-Hipotesia

-Metodologia egokia

-Datuen azterketa

-Ondorioak

3


2. GAIXOTASUNEN MEKANISMO OROKORRAKKAUSAK

A. Exogenoak:

-Fisikoak

-Kimikoak

-Biologikoak

B. Endogenoak:

-Genetika

-Gorpuzkera

GAIXOTZEKO MEKANISMOAK

1. Agente patogeno batek kieszientzia egoeran(oreka fisiologikoan) dagoen zelula batengan eragiten du.

2. Oreka egoera hautsi eta zelula zatitzen hasten da.

3. Sortutako zelula berriak desberdindu, eta bi bide posible jarraitu ahal izango dituzte:

a) Heriotzaren bidea: nekrosi zein apoptosi bidez.b) Zelula ez-diferentziatu bihurtzea: minbiziaren kasuan adibidez.

GAIXOTZEKO MEKANISMO OROKOR MOTAK

-Funtzio-alterazioak

-Lesio eta heriotz zelularra

-Iskemia

-Hantura

-Erasoaren Aurreko Erantzun Sindromea

FUNTZIO-ALTERAZIOEN SAILKAPEN MORFOLOGIKOA

HIPERFUNTZIOA

Gehiegizko aktibitatea.

1. Hiperplasia : ehun baten zelula kopuruaren handipena. Horretarako, ezinbestekoa da zelulek DNA erreplikatzeko eta euren burua zatitzeko ahalmen handia izatea. Bi mota daude:

4


Fisiologikoa:

Adibidez, haurdunaldian hazkuntza-faktoreen maila handitua dago titi-hiperplasia eragiteko. Hau, progesterona dela medio gertatzen da.

Patologikoa:

Adibidez, endometrioak hazkuntza-faktoreen maila igo dezake endometrioko hiperplasia eraginez. Honek bi ondorio larri dauzka:

-Odol-galera handiagoa (menstruazioan).

-Zelulak peritoneora desplazatzea.

2. Hipertrofia: zelulen tamaina handitzea kopurua aldatu gabe, erraien bolumen totala handituz. Horretarako, ezinbestekoa da mRNA nahikoa eskuragarri egotea proteinen sintesi maila altua izateko. Bi mota daude:

Fisiologikoa: adibidez, haurdunaldian hazkuntza-kitzikek umetokiko hipertrofia eragiten dute.

Patologikoa: adibidez, hipertentsio arterial altua duten pertsonetan, bihotzak lan handiago egin behar du odola ponpatzeko, hortaz, miokardioa hipertrofiatu egiten da. Honek, bentrikuluen bolumenaren murrizketa dakar, miokardioak bentrikuluari espazioa kendu egiten baitio. Azken eragina ponpaturiko odol-bolumen gutxitua izatea da.

HIPOFUNTZIOA

HIPOFUNTZIO-MEKANISMOAREN SAILKAPEN ETIOPATOGENIKOA

A. Morfologikoak: inguruneari egokitzea.

B. Alterazio genetikoak: DNA eta RNA aldaketek aplasia eragin dezakete.

C. Kitzikatze ezberdinak: nerbio eta hormonen alterazioek.

D. Alterazio immunologikoak: gaixotasun autoimmuneek.

E. Apoptosia

HIPOFUNTZIO-MEKANISMOAREN SAILKAPEN MORFOLOGIKOA

Aplasia : errai edo ehunaren ausentzia. Kausak:

-Sortzetikoak (hereditarioa edo bizitza fetalean eragina)

-Eragina: ebakuntza baten ondorioz. Adibidez, tiroidesaren kasuan.

Hipoplasia : errai edo ehun baten osatu gabeko garapena. Kausa garapenaren interferentzia izaten da.

Bi mota:

-Orokorra: GH gutxi: organismo osoko errai gutzien garapen eskasa.

-Isolatua: errai bakar baten edo gutxi batzuen kasua. Adibidez, giltzurrun txiki bat izatea.

5


Atrofia : eskuratutako errai edo ehunen murrizketa.

Kausak:

-Desnutrizioa

-Kitziken gutxitzea

-Funtzioaren gutxitzea

Bi mota:

o Orokorra: desnutrizioagatik izan ohi da.o Isolatua: errai bat edo gutxi batzuen kasuan gertatzen denean. Adibidez, nerbio

bat mozten dugunean honek inerbaturiko muskuluak atrofia pairatuko du.

6


3. ZELULAREN ENDEKAPENAZelularen endekapena itzulgarria da hasierako faseetan: agente patogenoa (lesio zelularraren eragilea) ezabatuz gero, zelula berreskura daiteke. Endekapen mota ezberdinak bereiz daitezke:

Endekapen hidropikoa: Lesio zelular gehienek eragiten dute uraren eta sodio ioiaren metaketa zelularen barnean, edema itxura hartzen du zelulak. Fenomeno hau sodio/potasio ATPasa-ren alterazio baten ondorio da, ATP-ren kontzentrazioaren murrizketak eragina. Honen efektua ur eta sodio erretentzioa da zelularen zitoplasman nahiz EEn.

Beste substantzien metaketa zelulan: Zenbait kasutan substantzia ezberdinak metatu daitezke zelula kaltetuetan. Produktu normalak (gantzak, glukogenoa, proteinak), exogenoak ( metalak…) ala beste natura batekoak izan daitezke.

*Ca2+ ioiaren metaketa intrazelularrak endekapen prozesua itzulezina bihurtzen du.

HERIOTZA ZELULARRA

Hainbat heriotz-zelular mota existitzen dira. Nagusiak:

NEKROSIANekrosia zelula baten heriotz akzidentala da, inguruko agente batek, traumatismo batek eragina. Hipoxian (ehunaren oxigeno falta) eta iskemian (metabolitoen pilaketa) nekrosi zelularra ematen da.Hainbat prozesu gertatzen dira nekrosian:

o Lesio mitokondriala: ATPren kontzentrazioaren murrizketa, sodio/potasio ponparen aktibitatearen jaitsiera, uraren pilaketa eta endekapen hidropikoa.

o Metabolismo anaerobioa hasten da. Azido laktikoa sortzen da (hartzidura laktikoa) eta pH-a azidotu.

o Ca2+ -ren sarrera eta jarduera entzimatikoaren alterazioak.o Erradikal askeak ugaritzea (elektroi bakartia, parekatu gabea duten molekulak

edo atomoak, oso ezegonkorrak eta erreakzionakorrak). Hauek zelulako espezie kimikoekin erreakzionatzen dute estres oxidatiboa eraginez.

o Mintz plasmatikoaren gaitasun osmoerregulatzailearen galera. Zelularen edema, eta azkenik leherketa. Eduki zelularra mediora askatzen da, eta erantzun immune ez-espezifikoa aktibatzen da: hantura.

Nekrosian zelula bakarraren heriotzek inguruko zelulak kaltetzen ditu

APOPTOSIA

“Heriotz programatua”, zelulak bere buruaz beste egitea. Hala ere, kanpoko faktoreek eragin dezakete.

Faseak:

Zitoplasma uzkurtu ADNa degradatu

7


Nukleoa kondentsatu Kromatinak ilargi-erdi forma hartu Kromatina zatitu Mintzak osmosia mantentzen du Zeiosisa ( mintzaren burbuila itxura) Fagozitosia

Apoptosia burutzeko bide ezberdinak:

o Bide zuzena: Granzimaren bidezko kaspasa efektoreen aktibazioa.o Mitokondria bidea: C zitokromoaren askapena, eta ondorioz kaspasa

bultzatzaileen aktibazioa. Kaspasa bultzatzaileek kaspasa efektoreak aktibatzen dituzte.

o Heriotz-hartzaileak: Hartzaile hauek euren ligandoekin lotu ondoren, eskualde batzuek (regiones letales) heriotz-zelularrarekin lotutako seinale intrazelularrak eragiten dituzte. Kaspasa bultzatzaileak aktibatzen dira, eta gero efektoreak.

Apoptosiaren garrantzia biologikoa

Apoptosia ulertzea ezinbestekoa da zenbait prozesu biologiko garrantzitsu azaltzeko: gorputzeko zelula kopuru mugatua mantentzea izaki plurizelularrek; antigorputz klonen sorrera; enbriogenesia…

Apoptosi bidez hiltzen diren zelulek ez dute eraginik inguruko zeluletan.

Apoptosiaren onurak:

Zelula intermitotikoen errekanbioa Enbriogenesia Erantzun immunean eta hanturan:

o Timoko klonen detekzioao B-linfozitoen selekzioao Erantzun zitotoxikoa: NK eta T linfozitoako Hanturaren soluzioa

Apoptosia gaixotasunean:

Apoptosiaren murrizketa behatzen da hainbat egoera patologikotan: neoplasiak (minbizia); gaixotasun autoimmuneak (diabetesa, tiroiditisa, linfozito autoerreaktiboen huts-egitea); Virus batzuek eragindako infekzioak.Bestalde, gehiegizko apoptosisa detektatzen da NSZeko gaixotasun degeneratiboetan (Huntington’s disease, ELA) –kaspasen gehiegizko jardueragatik-, infekzio birikoetan (Giza Immunoeskasiaren Birusa), eta iskemian.

8


ALDERAKETA Nekrosia Apoptosia

Sinonimoak Istripuzko heriotza

Erailketa

Heriotz-programatua

Buruz beste

Kausak Kanpokoak Barnekoak/kanpokoak

Mintza Gaitasun osmotikoaren galera Zeiosia

Zitoplasma Hautsi Fosfolipidoen aldaketa

Organuluak Hasieratik hautsi Hasieran gutxi

Nukleoa Lesio eraginak Fragmentazioa

Heterokromatizaizioa

Bilakabidea Hantura Fagozitoen ezagupena

Esangura biologikoa Patologikoa Biologikoa (kontrol sistema) / patologikoa

9


4. ESTRESAREN AURREKO ERREAKZIOAOrganismoa erasotuta dagoenean hainbat erantzun desberdin ematen ditu hauei erantzunez, hori da estresaren aurreko erreakzioa.

Eraso baten aurrean gure gorputzak erantzun ezberdin batzuk eman ditzake, estres egoera horri erantzunez, honela konpentsazioa emanez. Erantzun lokalak eta erantzun orokorrak emango dira ezegokiera horri erantzunez.

Etiologia ezberdinei dagozkien alterazioak eman daitezke, etiologia zerrek eragin duen edo kausa delarik. Adibidez, lesio traumatiko bat, eredu larriak, kirurgia, sepsia (SIRS baina kausa agente bizi bat denean),mina eta emozio biziak izan daitezke. Hainbat kausa hauek alterazioak eragiten dituzte tokiko alterazioak zein alterazio orokorrak.

Tokiko alterazioak zitokinen bidez adierazten dira hala nola, IL-1, IL-6 edo TNF( tumor necrosis factor). Aldiz alterazio orokorrak hala nola hipogluzemia, osmolaritate alterazioak, hipovolemia eta hipoxia. Alterazio hauek bide aferenteen bidez informazioa hipotalamora heltzen da. Hau gure informazio gune nagusia da.

Hipotalamoa heldutako informazio honi erantzunak ematen saiatzen da,bide eferenteen bidez bidaliz. Honela erreakzio neuro-hormonal-begetatiboa aktibatzen da.

ADH,hormona antidiuretiko jariatzen da, gernu bidez likido gutxiago galtzea ahalbidetzen du, honela giltzurrunean ura mantenduz. Estresaren aurrean honek immunodepresioa eragiten du. Defentsan, glukokortikoideek efektu antikoagulatzailea dute.

CRHa askatzen da hipotalamotik honek hipofisian ACTHa jariatzea bultzatzen du eta azken honek glukokortikoide askapena ahalbidetzen du giltzurrun gaineko guruinean.Glukokortikoideen bidez glukoneogenesia kitzikatzen da, hau da glukosa sortzea, proteinak erabiliz. Honela odolera aminoazidoak eta gantz-azidoak askatzen dira. Glukosa honek intsulinari erresistentzia dio,intsulina dagoenez glukosa ezin da ondo erabili, eta alderantziz, glukosarik ez dagoenean intsulina erabiltzen da.Aminoazidoak gibelaren sustratoak dira, proteinak ekoizteko erabiltzen dira.

Aldosterona ere jariatzen da. Endorfinen jariapenaren bidez hardunaldian esnea ekoitzea posible da. Prolaktinaren askapena ematen delarik azkenean. Prolaktina kontzentrazioa altua denean FSH eta LH hipofisioarioak jaritzen dira, ziklo obarikoak eregulatzen dituztenak inhibitzen dira. Beraz,haurdunaldia zailtuz.

Nerbio sistema sinpatikoaren aktibazioa emango da baita ere, adrenalina jariapena areagotuz, hau da kateko laminena,honela odol banaketaren birmanatzea emango da, garunean eta bihotzean odolaren bolumena handituz. Periferiako odol basoak uzkurtu egiten dira honela sistema zentraleko guneetan pilatuz. Honez gain, giltzurrunean, larruazalean eta hainbat erraietan odol fluxua gutxiagotuz.Honela GK( odolak zenbat litro kanporatzen dituen, hau da O2 gastua)

10


Estresaren aurreko adaptazio-erreakzio sindromea(gorputzak erakusten dituen adierazpenak):

NSZ-ean: alerta egoera, anorexia, ugalketaren inhibizioa eragin ditzakete NSZ-ren aktibazioaren bidez.

Sistema Kardiobaskularrean: bihotz maiztasuna handitzen da uzkurgarritasuna dela eta honela tentsio arteriala handituz, berriz baskouzkudura emango balitz zurbiltasuna emango litzateke.

Metabolismoan: kortisol eta katekolaminen eraginez odolera aminoazidoen eta gantz-azidoen askapena emango da, hipergluzemia, glukogenolisia eta glukoneogenesia bultzatuz.Honez gain, intsulinari erresistentzia egongo da glukosa dagoenean. Hau da, intsulinak ez du bere funtzioa beteko glukosa dagoenean.Muskulu katabolismoa, aldi akutuko erreaktanteak.

Sistema endokrinoari dagokionez, GH, PRL eta glukokortikoideen jariapena areagotuko da.Amenorrea areagotuko da, hau da, ez du hilekorik izango 3 hillabetez baino gehiagotan. Testosterona jariapena gutxiagotuko da eta gaixoaren sindrome eutiroideoa eman daitezke. Hau da, estresa dagoenean T3 hormona tiroideoa gutxitzen da, honela metabolismoa gutxiagotuz. Hipotiroidismora joko du,katabolismoa handiagotuz.

Hanturan eta immunitatean berriz, hanturaren aurkako glukokortikoideen eragina.Linfopenia emango da, immunodepresioaren ondorioz

Zitokinen jariapenaren bidez garunean sukarra detekta daiteke, hantura dagoela adieraziz.

11


5. ERANTZUN IMMUNE MOTAK Sistema immune ez-espezifikoa = Jaiotzatiko immunitatea:

o NK zelulen bidezko zitotoxizitateao Fagozitosiao Hantura

Sistema immune espezifikoa = Berenganatutako immunitateao Aurkezpen antigenikoao B edo T linfozitoek eragindako antigeno ezagutzao B eta T linfozito espezifikoen aktibazio eta ugalketa (klonazioa)o Mekanismo efektoreak

HANTURA

Zer da hantura? Ehun konjuntibo baskularraren erreakzioa, agente kimikoak direla medio adierazpen kliniko ez-espezifiko lokal eta orokorrak sortarazten dituena.

Hantura eman dadin, ehuna baskularra izan behar da, odol-basoen eta leukozitoen beharra dauka eta.

Hanturaren faseak:

I. Fase baskularraHantura eman eta segituan, epe motzeko fase basokonstriktorea gertatzen da. Jarraian, dilatazio arteriolarra gertatzen da, esfinter prekapilarren irekiera eragiten duena eta bi fenomeno sortarazten dituena:

Fluxuaren areagotzea aurretik funtzionalak ziren kapilaretan Hodi kapilarren irekiera, hanturaren aurretik itxita aurkitzen zirelarik

Bi fenomeno hauen ondorioa hiperemiaren etengabeko garapena da, kapilare eta benulen iragazkortasunaren areagotzea asoziatzen zaiona. Proteinetan kontzentratua den likidoaren galtzeak odolaren biskositatearen handitzea dakar, bere fluxuaren atzerapena suposatzen duena.

Guzti honek ondorio batzuk eragingo ditu, beraz:

12


Ehuneko hiperemia Disfuntzio endoteliala: basoen iragazkortasuna gehitzea Exudatua sortu (presio hidrostatikoa areagotzearen ondorioz, odol basoetatik

ehunetara filtratzen den likidoa da; zelulaz, proteinaz eta material likidoez konposatua dago eta zornea bezala ere ezagutzen da.)Exudatua da hanturan kanporatzen den likidoaren ezaugarria:

II. Leukozito erantzunaa. Hasierako leukozito erantzuna

Leukozitoek (batez ere, monozito eta neutrofilo polimorfonuklearrak) adhesio prozesu bat jasaten dute zelula endotelialetara. Horretarako, gorputz polimorfonuklear hauek adhesio zelula desberdinak daramatzate gainazalean (adhesinak), gehienbat, selektinak eta integrinak.Behin ehunean daudela, leukozito polimorfonuklearrak eta makrofagoak lesioa gertatu den gunera migratzen dute. Bertara iristea lortzen dute, migrazioa bultzatzen duten substantzia batzuen kontzentrazio gradianteari esker; prozesu honi kimiotaxia deritzo.Diapedesia: odoleko elementu formeen migrazioa infekzio fokora, kapilar fenestratuetan barrena, zeluletan lesioa gertatu gabe. Diapedesia bultzatzen duten substantziak:

Histamina Selektina Sialil Lewis X, integrinak

13


Foku inflamatoriora iristean, zelula inflamatorioak agente patogenoetara itsasten dira elementu arrotzak ezagutzen dituztelako; prozesu honi opsonizazioa deritzo.Gainera leukozitoek era inespezifikoan ere barneratu ditzakete agente patogenoak: fagozitosia. Honen ondorioa kasu honetan ere exudatua da.

14


b. Leukozito erantzun berantiarraLeukozito polimorfonuklearrak infekzio gunean hiltzen dira eta barnean daramaten substantziak kanporatzen dituzte ingurune estrazelularrera. Aldiz, makrofagoak ez dira suntsitzen eta hantura prozesua indartzen dute sistema immunean daukaten parte hartzeari esker.Antigeno fagozitatuak sistema mononuklear fagozitikoan prozesatu eta lortutako peptido antigenikoak T linfozito kolaboratzaileei aurkezten zaizkie: erantzun espezifikoa eragin.Honek, azkenik, lesio zelularra eragingo du: erradikal askeak eta entzima lisosomalak (fagozito barruan antigenoak suntsitzen dituztenak) ehunetara isurtzen dira eta ehunen lesioa eragiten dute.

Hanturaren bitartekariak:

Hanturaren hasierako fase baskularra izan ezik (basokonstrikzioa), faktore neurogenoez erregulatuta dagoena, hanturaren gainontzeko fenomenoak substantzia kimikoen ondorioak dira (hanturaren bitartekariak). Egoera normaletan, bitartekari hauek inaktibatuta aurkitzen dira.

Zelula gehienen mintz plasmatikoan, fosfolipidoek azido arakidonikoa daramate euren konposaketa kimikoan eta honen jariatzea zitoplasmara, bi motatako fosfolipasen bidez erregulatuta dago:

5-lipoxigenasaAzido arakidonikotik leukotrienoak sortzen ditu eta bertan bi talde bereizten dira bakoitzak funtzio ezberdinak erregulatzen dituelarik:

o LTB4: kimiotaxiao LTC4, LTD4 eta LTE4: basouzkurdura eta irgazkortasuna

15


ZikloxigenasaAzido arakidonikotik prostaglandinak sortzen ditu eta bertan hiru talde bereizten dira bakoitzak funtzio ezberdinekin:

o Prostaziklina eta PGI: basozabaldura baina ez agregazio plaketarioao PGD2, PGE2 eta PGF2: basozabaldura eta iragazkortasunao Tronboxano eta TXA2: basouzkurdura eta agregazio plaketarioa

*Az.Azetil Salizilikoaren akzio antitermikoa prostaglandinen sintesia inhibitzen dutelako da.

Hantura eta konplementu sistema (10.GAIA)

16


Koagulazio sistema

*Bradicinina: basozabaldura + iragazkortasuna

Koagulazioko XII. Faktorea: koagulazio sisteman parte hartzen duen proteina plasmatikoa da, XI. faktorea aktibatzen duena.

Fibrina (bide intrintsekoa): odolaren gatzapena eragiten duen proteina disolbaezina da. Tronbina izeneko entzimak katalizatzen du fibrinaren sorrera, fibrinogenotik abiatuta. Fibrinogenoa disolbagarria da odol-plasman, eta fibrina disolbaezina. Sare tridimentsionala eratzen du fibrinak kristalizatzen duenean, koagulua osatu eta odoljarioa ekiditen duena.

Fibrinogeno → Fibrina

Odolean ez ezik, linfan eta odol-exudatu guztietan ere dago fibrina.

(Enkapsulazioa + orbaina)

Fibrinolisia (bide estrintsekoa): koagulazioan sortutako fibrina desegiten duen prozesua da, tronboen eraketa eragozten duena. Koagulazioarekin batera gertatzen da, aldi berean, bien arteko oreka mantenduz hemostasia lortzeko.

Fibrinaren desegite honetan plasminak garrantzi handia du. Hau odolean inaktiboa den plasminogeno izeneko aitzindari batetik dator eta gibelean ematen da aldaketa. Era ez aktiboa, hau da, plasminogenoa koaguloan dagoen fribinara lotzen da.

Bradicinina: bederatzi amino azidoz osatutako polipeptidoa da, plaketetan eratzen dena eta tripsinaren ondorioz askatzen dena.

17

https://eu.wikipedia.org/wiki/Gibel

https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Plasminogeno&action=edit&redlink=1

https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Plasmina&action=edit&redlink=1

https://eu.wikipedia.org/wiki/Hemostasi

https://eu.wikipedia.org/wiki/Tronbosi

https://eu.wikipedia.org/wiki/Fibrina

https://eu.wikipedia.org/wiki/Gatzapen


Bere funtzioak: basodilatazioa, muskulu lisoaren uzkurdura, iragazkortasuna handitu, kaltzioaren maila igo astrozitoetan, etab.

(Basodilatazioa + iragazkortasuna)

Adierazpen klinikoak

A. Tokikoak

Beroa, gorritasuna, tumorea, mina eta funtzio ezintasuna.

B. Sistemikoak: aldi akutuko erreakzioa

Zitosina proinflamatorioaren (IL-1, IL-6, TNF) ondorio dira:

Sukarra, neutrofilia, eosinofilia, linfozitosia, astenia, anorexia (asetasun hipotalamoko zentzua kitzikatzen dute eta leptina ekoizpena areagotu), pisu galera (zitozinak eragindako anorexiaren ondoeza orokorra) eta anemia (IL-1, neutrofiloek laktoferrina askatu: burni bahiketa: anemia,hiposideremia, ferritina).

Tokiko hantura

Bilakabidea: mastozito, plaketen eta neutrofiloen produktuen askapenak eragingo du tokiko hantura.

Orbaina: ehun konjuntiboa sortuz, kolageno eta fibroblastoez. Granuloma: gutxi gora bera esferikoa den masa, zelula immunez eratua sistema

immunologikoak eliminatu ezin izan dituen substantziak isolatzen saiatzen denean sortzen dena.

Aldi akutuko erreaktanteak (AAE)

Ekoizpena: gibelean Kitzikatzaileak : hantura-zitozinak (IL-6, IL-1 eta TNF-alfa) eta glukokortikoideak Inhibitzaileak: intsulina Funtzioak: antiproteasikoa, garbitzailea, garraiolariak, erregulazio-immunean, ehun-

erreparazioan eta HANTURA- AKTIBAZIOAREN INDIZEA. Odol analisia:

VSG

PROTEINOGRAMA: ALFA eta BETA GLOBULINAK PROKALTZITONINA

18


AAE motak:

-AAE positiboak 100-1000 bider gehitzen dira eta zinetika azkarrekoak: PCR eta “serum amyloid A”

-AAE positiboak gehitze ertainekoak (2-4 veces) eta zinetika ertainekoak: alfa-1 antikimiotripsina

-AAE positiboak 2-4 bider gehitzen dira eta zinetika mantxokoak: alfa 1-antitripsina, alfa 1-glukoproteina azidoa, fibrinogenoa, haptoglobina

-AAE positiboak gehitze txikia (%50) eta zinetika mantxoa: konplementoko 3 faktorea eta zeruloplasmina

-AAE negatiboak: albumina, prealbumina, transferrina.

Hantura erantzun sistemikoaren sindromea (HESS)

19


Diagnostikorako irizpideak:

Gorputz Tº: > 38ºC edo <36ºC.

20


Bihotz taupada maiztasuna : >90 taupada/min (takikardia) Arnas maiztasuna: >20arnasketa/min (takipnea) Leukozito kopurua: <4000/mm3 edo>12000/mm3

Irizpidetatik kanpo: plasmako proteina C Erreaktiboa (PCR) edo prokaltzitonina altuak.

*≥2 irizpide

Larritasun arabereko sailkapena:

*HESS(“SIRS”) kausa infekzioa bada= SEPSISa

HANTURA

Kuadro arina: Sukarra + erreaktante akutuko proteinak igota

Kuadro larria:

Errai anitzeko disfuntzio sindromea (MODS**), banatzaile-shocka

21


6. EDEMALikido-metaketa interstizioan.

Starlin-en indarrak: Oreka mantendu behar da.

1. Presio hidrostatikoa (Ph):

Likidoak egiten duen presioa.

2. Presio koloidosmotikoa (π):

Proteinek ura erakartzeko joera izango dute, indar bat sortuz.

3. Baso linfatikoen eragina:

Linfak ura arterietara bueltatzeko joera izango du.

Kapilarretatik interstiziorako fluxua= K(Pc-Pint)-β(πc – πint)

K: kapilarreko iaragazkortasun koefizientea

Pc,Pint: Presio hidrostatiko kapilar eta interstiziala

β: Proteinen basotik interstiziorako trasbasearen aurkako koefizientea

πc, πint: Kapilar eta interstizioko presio onkotikoa

PATOGENIA

1. Presio hidrostatikoa (Ph):

Baso-barneko Ph handitu egiten bada likidoa basotik interstiziora igaroko da, edema sortuz. Trasudatua izango da , hots, likidoa bakarrik igaroko da.

2. Presio koloidosmotikoa (π):

Hipoproteinemietan π jaitsi egiten da, edema sortuz. Hipoproteinemia duen gaixo baten odol-basoak proteina gutxi dauzka, hortaz, ez da gai izango horrenbeste ur erakartzeko eta ura odol-basoetatik aterako da. Trasudatua izango da baita ere.

3. Baso linfatikoen eragina:

Basi linfatikoak interstizioko ura jaso eta arterietara berriz ere bueltatzeko gai dira. Kasu askotan, minbizi baten ondorioz kirurgikoki baso linfatikoak kendu behar izan dizkioten gaixo baten kasuan adibidez, likidoa interstizioan metatu egiten da baso linfatikoen ausentzia dela medio. Trasudatua da ere.

4. Hantura:

Aldi baskularrean basodilatazioa gertatuko da. Horrez gain, basoaren hormaren iragazkortasuna handitu egingo da, likidoaren irteera eraginez. Kasu honetan exudatua izango da, hau da, likidoan proteinak ere aurkituko ditugu.

22


EDEMA MOTAK

a) Bihotz-gutxiegitasuna:

-Bolumen efektiboaren gutxitzea.

-Lurralde benosoaen presioaren gehitzea:

Bihotzak ez dauka indarrik odola behar bezala ponpatzeko, eta nekatu egiten da. Ondorioz, aurikuletara ez da behar adina odol sartzen eta odola benetan metatzen da, benetako presio hidrostatikoa handituz, eta edema bat sortuz.

b) Hantura, erredura, traumatismoa:

-Kapilar iragazkortasunaren alterazioak: Aldi basalean basodilatazioa eta iragazkortasunaren handipena: exudatua.

c) Tronbo; Tumorea:

-Buxadura benosoa + linfatikoa: presio kapilarraren gehitzea.Tronboaren edo tumorearen oztopoa dela eta ezin da odola igaro, kapilarren presio hidrostatikoa handitu egiten da eta trasudatua sortzen da.

d) Gibel-zirrosia:

-Portaren bidez hesteetatik odola datorkio gibelari. Zirrosiaren kasuan, gibel-ehunak ehun konjuntibo ez-funtzional maila altuak ditu, portaren odolaren iragazketa zaildu egiten duena. Honen ondorioz, porta benaren presio hidrostatikoa handitu egiten da, likidoa peritoneora igaroz.

Horretaz aparte, gibelak prozesaturiko proteinen sintesi maila gutxi egiten da. Ondorioz, plasmako proteina maila baxua izango da eta presio koloidosmotikoa ere baxua izango da, edema bat sortuz.

e) Giltzurrun-gutxiegitasuna:

-Giltzurrunaren disfuntzioa dela eta giltzurrunak iragazi dezakeen ur-kantitatea murriztua dago. Horren ondorioz, gorputz osoan ura metatu eta presio hidrostatikoa handitu egiten da.

f) Sindrome nefrotikoa:

Sindrome nefrotikoan albuminaren gehiegizko kanporaketa gauzatzen da, hipoalbuminemia bat sortuz. Honen ondorioz, presio koloidosmotikoa txikitu eta ura interstiziora kanporatzen da.

23


7. SUKARRA ETA HIPERTERMIAGorputz tenperatura zentrala:

Balore normalak:36-37,5 ºC (37,2ºC)

Hala ere, tenperatura ez da konstante mantentzen egun osoan zehar. Oro har, gure tenperatura arratsaldean altuagoa izaten da goizean baino.

Hainbat lekutan neur dezakegu tenperatura zentrala: Besapean, ahoan uzkian, belarrian, ...

Zeintzuk dira aproposenak? Hau da, zeintzuk dira zentralagoak?

-Ahoan, uzkian eta belarrian.

Emakumeen ziklo menstrualaren kasuan ere aldaketak antzeman ditzakegu:

1-14 egunak: Tenperatura baxu xamar mantentzen da.

14. Egunean, hots, obulazioa gertatzen denean, gorputz tenperatura zentrala fisiologikoki handitu egiten da.

Hortik aurrera, tenperatura altu mantenduko da hilekoa izan arte, balore baxuagoetara bueltatuko baita.

SUKARRA edo SINDROME FEBRILA

Gorputz-zentroaren tenperaturaren igoera da, zentru termoerregulatzailearen erreferentzia-puntuaren igoerak eragina.

Sukarraren mekanismoa: Hipotalamoko zentru termoerregulatzailearen bero ekoizpena zein galera erregulatzen duen puntuaren igotzea.

-Febrikula: 37,5-38 ºC

-Sukarra: 38-41 ºC

-Hiperpirexia (hipertermia): 41 ºC baino gehiago

Hiperpirexiara helduta, hipotalamoak tenperatura kontrolatzeko gaitasuna galtzen du, hau da, ezin du erritmo zirkadianoa moldatu. Sukarraren kasuan aldiz, hipotalamoak tenperatura erregulatzeko gaitasuna mantentzen du.

SUKARRAREN ETIOPATOGENIA

Sukarrak hainbat kausa izan ditzake, baina gehienek hantura-prozesuetan hartzen dute parte:

A. Hantura:

-Eragile fisiko, kimiko, biologiko, autoimmuneak, ...

B. Nekrosia:

-Infartoak, hemolisiak, ...

C. TumoreakD. Metabulopatiak

-Hezureria (gota), porfiriak, ...

24


Hala ere, kasu guztietan aktibazio-mekanismoa berdina da:

1. Pirogeno exogenoek (bakteriak, birusak, toxinak, farmakoak,...) makrofagoek pirogeno endogenoak ekoiztea eragiten dute:

-IL-1, TNF-α eta IL-6

*Sistema mononuklear fagozitikoaren zelulek (makrofagoak oro har) hantura eragiten duten zitokinak askatzen dituzte: pirogeno endogenoak.

2. Pirogeno endogeno hauek (IL-6-k batez ere) hipotalamoan E2 prostaglandina (E2-P) ekoiztea eragiten dute.

*E2-P tenperaturaren kontrolaren “ardatza” dela esan genezake, hau da, hau izango da puntu termostatikoa determinatuko duena. Hori dela eta, E2-P ekoizpena handitu egiten denean, hipotalamoko puntu termostatikoa ere igo egingo da, termogenesia aktibatuz eta sukarra sortuz.

SUKARRAREN PROZESU OSOA

1. Pirogeno endogenoek E2-P-ren ekoizpena handitzea.

2. Puntu-termoestatiko berria ezartzea.

3. Termogenesia aktibatzea: basokonstrikzioa, dardarak, piloerekzioa, metabolismo areagotua, ... Sukarra igotzeko helburuarekin.

4. Gorputz-tenperatura zentrala igo.

5. Termolisia aktibatzea: Basodilatazioa, izerditzea, arnas-maiztasun handitua (hiperpnea),...

SUKARRAREN ALDIAK

1. Hasierako aldia:

Termogenesia nagusitzen da, E2-P ekoizpenaren ondorioz.

Semiologia :

-Dardara (hotzikara, muskulu-uzkurdura)

-Zurbiltasuna, larruazal hotza

-Piloerekzioa

-Hotz sentsazioa

-Takikardia: Bihotzak gainkarga bat du metabolismoa areagotua duelako, beraz, O2 kontsumoa handitu egiten da.

-Tª altua

25


2. Estadu aldia:

Bero-ekoizpenak termolisia aktibatzen du. Aldi honetan termogenesia eta termolisia orekatuta daude.

Basodilatazioa, arnas-zentru kitzikatua (alkalosi metabolikoa), bihotz-gastua igotzea (O2 kontsumo handitua dela eta).

Tenperatura altuegia izateak ondorio latzak ekar ditzake garunazalean:

-Umeetan: Konbultsioak sor daitezke.

-Zaharretan: Erorketak izateko probabilitatea handitzen da.

Na+ eta H20 berxurgapena giltzurrunetan handitu egiten da, gorputza likidoei eusten saiatzen baita izerdiarekin galdutakoa konpentsatzeko.

Semiologia :

-Aurpegi gorritua

-Izerditzea

-Takikardia (10-15 taupada/min 1ºC bakoitzeko)

-Takipnea: Arnas-maiztasun areagotua

Honen ondorioz, PCO2 albeolarra jaitsi egiten da. Hortaz, anhidrasa karbonikoak katalizaturiko erreakzioa ezkerretara desplazatu eta [H+] odolean jaitsi egingo da, arnas-alkalosi bat sortuz.

-Oliguria: diuresi gutxitua eta kontzentratua

Organismoa izerdi bidez galdutako likido kopurua konpentsatzen saiatzen da.

Horretarako, ADH eta aldosterona mailak handitu egiten dira.

-Nahasmen mentala eta konbultsioak (muturreko egoeretan)

-Bero handiaren sentsazioa

-Hanturaren adierazpen klinikoak: Ez-espezifikoak

Astenia, anorexia, pisu-galera, ondoeza orokorra, logalea, mialgia eta artralgia.

3. Beherako aldia:

Termolisia nagusitu egiten da.

Pirogenoen maila gutxituz doa.

Semiologia:

-Izerditze handia

-Poliuria : gernu ekoizpen altua

-Tenperaturaren gutxitzea

26


ESANAHI BIOLOGIKOA

Abantailak : Batez ere sukarra oso bortitza ez denean gailentzen dira.

-Mikroorganismoen hazkuntza inhibitzen du.

-Hantura-zelulak eta zelula immuneak kitzikatzen ditu.

-Infekzioaren bilakabidea hobetzen du.

-Pronostikoa hobetzen du.

Desabantailak: Erasoa larria denean nagusitzen dira.

-Zirkulazio sistemaren eta bihotzaren gainkarga:

Nahiko larria suerta liteke bihotz-arazoak dituen pertsona batean.

-Deshidratazioa bultzatzen du.

-Muskuluen katabolismoa eragiten du (atrofia muskularra).

-Beste infekzio batzuk aktiba ditzake: herpesa, meningokokoa, neumokokoa, ...

SUKARRAREN EREDUAK ( Informazio etiologikoa)

A. Intermitentea:

24 ordutan gutxienez behin normaldu egiten da.

Sepsian eta bakterio gram-negatiboetan.

Gailur febrilak agertzen dira: “picos febriles”

B. Erremitentea:

Tenperatura ez da normalizatzen eta gorabehera txiki batzuk daude. Biriasietan adibidez.

Apur bat jaitsi egiten da baina ez da iristen. Birusek eragindakoa, adibidez.

C. Etengabea:

Tenperatura altua nahiko konstante mantentzen denean. Farmakoek eragiten dutena, adibidez.

D. Errekurrentea: Sukar-agerraldi bat edo gehiago sukarrik gabeko egun batzuk tartean daudela. Adibidez, TBCn eta paludismoan (eritrozitoen suntsiketan).

27


HIPERTERMIA edo HIPERPIREXIA

Gorputz-tenperatura zentralak 41 ºC-eko langa gainditzen duenean, hipotalamoak tenperatura erregulatzeko gaitasuna galdetzen du, edo beste era batera , ezin du erritmo zirkadianoa modulatu.

Sukarra Hipertermia

Tª nukleoan 41 ºC baino gutxiago 41 ºC baino gehiago

Izerditzea Bai Ez

Erritmo zirkadianoa Bai Ez

Antitermikoei erantzuna Bai Ez

BERO KOLPEA

Kasu honetan, hipertermia inguruneko bero altuegiak eragiten du:

32 ºC baino gehiago egoteak eta %60-ko hezetasunak.

Horrelako egoeraren aurrean, organismoak hurrengo mekanismoak abian jarriko ditu bero galtzearren:

1) Basodilatazioa:

Inguruneko tenperatura oso altua denez ez da gorputza hoztuko. Gainera, edema sor dezake.

2) Izerditzea:

Na+ eta H20 galera egongo denez, deshidratazioa pairatzeko arriskua dago.

41,5 ºC-eko tenperaturara heltzean, gorputza hipertermian sartu eta tenperatura kontrolatzeko gaitasuna galduko du, hurrengo ondorio latzak jasanez:

28


a) Muskulu-suntsiketa:

Beroagatik, odoleko proteinak desnaturalizatu egingo dira eta proteina falta egongo da gorputz osoan, beraz, muskuluen katabolismoa aktibatuko da egoera honi aurre egiteko.

b) Giltzurrun-gutxiegitasuna:

Giltzurrunak proteina gehiegi iragazi behar ditu, hortaz, glomeruluaren mintz basalean lesio bat gertatuko da, giltzurrun-gutxiegitasuna eragingo duena.

c) Baso barneko koagulazio barreiatua:

Tronboak sortuko dira.

29


8. NEOPLASIANeoplasiaren agertzeak zeluletan ondorengoa gehitzea dakar bat-batean:

Ugalketa, zelulen proliferazioa. Ez ezberdinketa Bizi–iraupena

Beste kontzeptu batzuk:

Hiperplasia: zelulen proliferazio aislatua Metaplasia: zelulen ezberdintzea aldatzen da. Tumore Gaiztoa: zelulen bizirautea aldatzen da, beste ezaugarriak aldatu gabe.

Definizioak:

Tumorea: tamainaren gehitzea (handitzea) organismo baten naturan kalterik eragin gabe (onbera edo gaiztoa izan daiteke).

Minbizia: solido-tumore batzuren morfologia aldatzea (kongrejo itxura hartzea) Neoplasia: izendatzeko egokiena, lehen aipatutako 3 ezaugarriak aldatzen dira,

proliferazioa, ezberdintzea eta bizi-iraupena.

Zelularen alterazioa da zeinek ugalketa iraunkorra, gehiegizkoa, eragabea eta autonomoa duen, bere leinuari transmititzen diona.

Tumore onbera eta gaiztoen arteko desberdintasunak:

Tumore onberak Tumore gaiztoak

Egiturazko ezaugarriak Sortu diren zelulen antzekoa Sortu diren zelulen ezberdinak

Zelula ezberdintzea Ondo ezberdinduta Gaizki ezberdinduta

Hazkuntza era:

Expansioa Bai Bai

Infiltratzea Ez Bai

Bultzatzea/ kapsulatua Bai Ez

Hazkuntza abiadura Mantsoa Mantsoa/azkarra

Mutazioak Gutxi Ugariak

Ondorio klinikoak:

Substantzien jarioa Bai Bai

Bai Bai

Konplikazio sistemikoak

Kakexia Ez Bai

Paraneoplasiko sindromeak Posibleak Posibleak

Metastasiak Ez Bai

30


Kakexia: sindrome tumorala (anorexia adibidez).

Síndrome paraneoplasikoak neoplasiekin daude erlazionatuta. Adibidez, tiroidesak hormona tiroideoak jariatzen ditu eta T3/T4 jariaketa handia duen persona batek, hipoertiroidismoa daukala esango dugu. Baina ez dakigu horren kausa, hau da, sindrome paraneoplasikoa. Horregatik hipertiroidismoa eman da.

Sustantzia toxikoek ere, parestesioak eragin ditzakete, hau sentikortasun alterazioa da kausa desberdinek sortua. Adibidez oinean txingurridura sortzea.

Sailkapena:

1. Histologikoa:

A. Kartzinomak: ehun epiteliala

Escamosoak: keratina eratzen dute Adenokartzinomak:muzina eratzen dute edo guruin-egituretatik

B. Sarkomak: ehun-konjuntibotik

Fibrosomak, liposarkoma, kondrosarkomak, esteosarkoma, rabdomiosarkoma, leiomiosarkoma..

C. Besteak: linfomak, leuzimak, gliomak

2. Zabaldura mailaren arabera: TMN sistema (tamaina metastasia node, guruin linfatikoak zabalduta egotea adibidez).

Tumorea: 0-4 Node: 0-3 Metastasiak: 0-1

Patogenia:

Lesioen akumulazio bat dagoenean neoplasiaren agertzea emango da. DNA-ren kaltetze metatua dago non kausa eratorria faktore exogeno eta endogenoekin elkartzen den. Mutazioa eman da, DNA-n eraldaketa izan da eta honela proteina desberdinak eta kantitate desberdinetan lortuko dira. Neoplasia bakoitzean kausak faktore endogeno eta exogeno ezberdinak izango dira:

Faktore exogenoak: DNA-an eragiten dute, baina hala ere faktore endogenoen beharra dago.A. Eragile fisikoa: narritadura mekaniko etengabea, adibidez behazun litiasisa,

kasu honetan harriak izango ditu behazun-xixkuan, harri hauek behazunaren horma irritatu egingo dute eta neoplasia emango da.

Kolangiokartzinoma.

Ionizatzaile-errediazioak: X-izipiak, izpi atomikoak UV-izpiak…

B. Eragile-kimikoak: kartzinogenoak ur eta aire, toxikotasun ohiturak. Adibidez, aflatoxina edo androgenoek hepatokartzinomak eragin ditzakete, berriz bentzenoak leuzemia eta zilarrak birika eta gibeleko neoplasiak.

31


Neoplasiaren-aurkako farmakoak: ondoriozko neoplasiak, hau da, farmako batzuk hartzean bigarrengo neoplasia bat azaltzeko probabilitatea dago.

C. Eragile biologikoak: birusak gehienbat, honddoak, helmintoak..

Faktore endogenoak: A. Herentzia: neoplasia guztiak ez dira hereditarioak, baina probabilitatea dago

neoplasia izateko familiako kide batzuk pasa dutenean.

Koloneko familia-poliposisa: hesteetan polipoak izatea da. Familiako kideak jarraituak izaten dira, honela agertzen diren polipoak kenduz.

Familiako erretinoblastoma: gurasoak osasuntsuak dira, baina gene eramaile du amak, hala ere eramailea izango da seme-alaba eta mutazio bat pairatzean genea adierazi egingo da.

Sindrome nomartomatosoa: gaixotasun kromosomiko gainartzailea da, kasu honetan ehun baten gehikuntza ez-ohikoa ematen da organo batean.

Aurreneoplasia-egoera: immune eskasia, ADN erreparazio ahuldadea, eta beste batzuk.

Onkogenesisa: neoplasiaren sorkuntza. ADN-n gertatu den mutazioa dela eta proteina desberdinak sortuko dira.

Zelula normal bat dugu, honek mutazioa pairatzen du eta honela zelula neoplasikoa izango dugu, honela minbiziaren progresioa emango da. Tumore primitibo bat sortuko da zelula neoplasiko honen hainbat eraldaketekin. Tumore honek, angiogenesirako ahalmena duten zelulak ditu, inbasio lokala izateko ahalmena duten zelulak eta ahalmen metastasikoa duten zelulez dago osatuta.

Lehen aipatutako faktoreek eragin arren, zelulak halaber hainbat gaitasun bereganatu behar ditu eta defentsa mekanismoek ez dituzte zelula hauek suntsitu behar.

Angiogenesisa: odol baso berriak sortzeko gaitasuna da, honela, nutrienteak eta toxikoak eliminatzeko gaitasuna du tumore berak.

Neoplasia zelulek:

-Ahalmen berri bereziak eskuratzen dituzte.

-Ostalarien defentsa mekanismoei ihes egiten diote

Eragile-agenteek zelula batetan eragiten du honela gene programa aldatzen da, Protoonkogeneak onkogenetan bilakatzen dira, antionkogeneen ez-aktibazioa ematen da, apoptosiaren inhibizoa eta telomesaren aktibazioa emango da. Aldaketa hauei dagokienez tokiko hazkuntza emango da, baita angiogenesisa eta metastaziaz lagunduta. Immunitate defentsari aurre eginez adierazpen klinikoak azalduko dira.

32


Onkogenesiaren mekanismoak: Zelularen ahalmen eskuratuak:

1. Hazkuntza-faktorren autosufizientzia

Zelula normalak ugaltzeko “hazkuntza”fakoteak behar dituzte, zelula bera erregulatzen da ez du sistemaren laguntzarik behar. Hazkuntza faktoreen ezaugarriak:

Enbrioaren garapenean eragin, baita helduetan. Tirosina Kinasa aktibitatea duten hartzailea behar dituzte Era ordenatuan eragiten dute. Hauen aktibazioa banatuta dago. Hazkuntza faktoreen agerpenak, beste patología batzuk eragin

ditzake,aterosklerosisa, síndrome fibrotikoa..

Bi zelula mota desberdin daude alde batetik, protoonkogeneak, hazkuntza faktoreak kodifikatzen dituzten dituzten geneak dituzte, baita bere zelula-hartzailearenak eta baita itzulpena egin behar duten proteinarenak ere. Beste aldetik, onkogeneak ditugu, protoonkogeneak hauetan bihurtzen dira. Protoonkogeesan espresioa aldatzen dute, bai kualitatiboki baita kuantitatiboki ere, honela onkogenen bihurtuz.

Hiru aukera desberdin daude autonomia-mekanismoa neoplasia zeluletan ( lehen protoonkogeneak ziren, orain onkogeneak):

Zelulak berak hazkuntza hormonak jariatzen ditu. Faktore autakrinoak Mutazioak eraginda, hartzaile, errezeptore kopurua handitu da, honela eragin

handiagoan eragingo dute hazkuntza faktoreek. Tirosina Kinasa aktibazioa emango da

Zelula normalek zatiketa egin ostean egonkor geratzen dira, ez dira gehiago ugaltzen eta bere funtzioa organismoan betetzen jarraitzen dute.

2. Ugaltze-aurkako seinaleei sentikortasun eza: sistema honen proteina alterazioek zelula ugaltze ez kontrolatua eragiten dute.

Ehun normaletan hainbat seinale daude zelularen homeostasia mantentzen dutenak, proliferazio zelularra ekidinez. Proteinen alterazio batek zelularen proliferazioa eragiten du.(retinoblastoma familiarra(bat-batekoa)

Bi sistemen bidez eragiten dute: proteina Rb eta p53:

Rb proteina ez fosforilatua dagoenean G1-tik, S fasera pasatzea gelditzen da P53 proteina, aktibatzen da zelulako ADN-a lesionatzen denean.

Laburbilduz, ADN-ea lesionatzean, P53 produzitzean, Rb proteina fosfoliratuko da. Honela atseden fasetik (G0), S fasera sartuko da, zatiketa prozesua hasiz.

3. Apoptosiaren gaitasun- galdua

Zelulek bereganatutako beste gaitasun bat da, apoptosiaren inhibizoa, honela zelulak pilatzen joango dira eta ez da heriotza zelularrik emango.

33


Zelularen zatiketak, Tamaina handiagoa lortzea eragiten du denbora gutxian.

4. Etengabeko erreplikatze potentziala:

Zelula normaletan erreplikatze ahalmena mugatua da, honi, Hayflick- fenomenoa deitzen zaio. Erreplikazio zikloak pasa ondoren, zelula zatiketa gelditu egiten da. Honen kausa garrantzitsuena, erreplikazio bakoitzean gertatzen den telomero zati baten galera da. Zelula erreplikatu heinean telomeroak galdu, kromosomen estruktura aldatu eta hauek desegonkortzen ditu.

Zelula germinalak eta enbrioi zelulak ordea, ez dute telomeroa galtzen telomerasak baitituzte. Era berean, neoplasia gehienak telomerasa aktibitatea berreskuratzen dute. Telomerasak kromosomen telomeroen galera eragozten du.

5. Ahalmen angiogenikoa:

Zelulak bizirauteko eta behar bezala funtzionatzeko, behar beharrezkoa da odol-basoen fluxua, oxigeno eta nutrienteak emateko eta hondakinak kanporatzeko. Hau dela eta, zelulek gehienez 100 µm-ko distantziara kapilar bat izan behar dute.

Zelula neoplasikoek, faktore angiogenikoak ekoizteko edo seinale antiangiogeniko fisiologikoak (tromboespondina) blokeatzeko ahalmena dute. Sustantzia angiogeniko nagusiak FGF eta VEGF dira.

Angiogenesia hiru pausotan ematen da:

1- Odol baso normaletatik kimiotaxiaz odol zelulak erakartzea.

2- Kanpo zelulen matrizearen proteolisia.

3- Zelulen proliferazioa.

6. Ehun inbasio eta metastasia:

Tumorearen hazkuntza ematen den heinean, zelula neoplasikoak inguruko ehunak inbaditzen dituzte. Ehun linfatikoetara eta odol basotara heltzean, beste ehun distal batzuetara hedatzen dira eta metastasia ematen da. Metastasia, zelula neoplasiko aktibo multzoari deritzo, zeinak jatorrizko tumorearekin espazio erlaziorik ez duen beste tumore batean jatorria duten.

Kartzinomak eta linfomak linfaren bidez hedatzen dira eta sarkomak aldiz, odolaren bidez.

34


Inbasioa emateko, zelulek, zelulen-arteko atxikidura ahalmena ezabatzen dute eta proteolisi ahalmena hartzen dute.

Tokiko inbasiotik metastasiraino hurrengo etapak ematen dira:

Zelulen arteko itxasmenaren galera Zelulen arteko matrizea zeharkatzea Diseminazioa: hedatzea Metastasia

DEFENTSA MEKANISMOEI IHES EGITEA:

Tumorea arrotza da organismoarentzat eta honen ondorioz, erantzun immunea aktibatzen da, espezifiko zein ez espezifikoa. Hala ere, tumoreak organismoaren defentsa honetatik ihes egiteko mekanismoak garatzen dituzte.

Hospedatzailearen defentsa neoplasia zelulen aurrean:

Ez- espezifikoa:

Lehendabiziko erantzunetako bat, zelulen arteko kohesio indarrak dira. Ehunetako zelulek matrize extrazelularrari duten loturari esker. Bestalde, NK zelulak, neutrofiloak eta organismoko beste zelula fagozitikoak, zelula neoplasikoak suntsitzeko eta fagozitatzeko gai dira. Suntsipena fagozitosis edo beste mekanismo zitotoxikoei esker ematen da.

Espezifikoa edo immunologikoa:

Zelula neoplasikoak antigeno espezifikoak dituzte eta hauek bereziki linfozito zitotoxikoen erantzuna eragiten dute. ( kasu gutxi batzuetan CD4 linfozitoak). Hauek, tumore zelulak suntsitzen dituzte, II, IV eta VI erreakzioen bidez.

– Defentsa mekanismoei ihes egitea: lehen esan bezala, tumore zelulak erantzun immunetik ihes egiteko gai dira. Hainbat motako mekanismoak daude:

Ahalmen antigeniko eskasagatik. Antigenoa zelulen muzinek izkutatzen dutelako. Linfozito T-zitotoxikoei antigeno aurkezpena gaizki egin zaielako edo I-

motako HLA-ren espresioa alteratua edo eskasa delako. Tumore sustantziak erantzun immunea blokeatu dutelako.

35


NEOPLASIA ZELULEN EZAUGARRIAK:

MONOKLONAK:

Zelula neoplasikoen ezaugarri bereizgarria da. Zelula guztiak jatorrizko zelula berdinetik sortzen dira. Zelula honek aipatutako ezaugarri bereziak bereganatu ditu eta defentsa mekanismoetatik ihes egiteko gai izan da.

Monoklon eta neoplasia terminoak esanahi antzekoa dute baina ez guztiz berdina. Zelula monoklonal multzoak egon daitezke baina ez dute zertan txarrak izan behar.

ANAPLASIA:

Morfologia:

Ezaugarri batzuk zelula normalen antzekoak dituzte, hala nola, keratina edo muzina ekoiztea. Bestalde, beste batzuk zelula tumoralen bereizgarriak dira, nukleo handia, mitosi anormala...

Funtzioa:

Haien funtzioa beste zeluletatik 3 prozesutan ezberdintzen da batez ere: metabolismoan, markatzaile tumoral deituriko substantzien sintesi anormalean eta errai funtzioa areagotzean edo gutxitzean.

Metabolismo tumorala:

Energia gehiena glikolisi anaerobikoaren bitartez lortzen dute, nahiz eta oxigenoa eskuragarri izan.

Markatzaile tumoralak:

Zelula neoplasikoek ekoizten dituzten substantzia hauek zelula barnean egon daitezke edo gune extrazelularrera jariatu. Hiru talde nagusi daude: antigeno enbrionario eta fetalak, hormona eutopika eta ektopikak eta entzimak.

AUTONOMIA:

Tumore zelulak autonomia handia dute eta hau demostratu daiteke agarrean hazkuntza faktorerik gabe nola hazten diren ikusita. Tumorearen hazkuntza bi faktoreren menpe dago: proliferazio zelularra eta heriotz zelularraren gutxipena. Masa tumoralaren bikoizketa 50-250 egunen artean ematen da.

“MANIFESTACIÓN “ NEOPLASIKOA:

TOKIKOAK:

Tumorearen kokapenaren araberakoak dira.

36


Bolumen gehipena eta ehunaren ohiko estrukturaren ordezkapena: mina eta erraiaren funtzioa eragozten dute.

Espazio arazoak Estenosia eta buxadura huts- erraietan: errai horien fluxua oztopatu edo

buxatuko du. Distentsioa, hiperfuntzioa (sekrezioan) tumorearen kontra borrokatzeko, hipofuntzioa ( muskuluaren etsipena) eta infekzioa sortuko ditu.

Tumorearen ultzerazioa: iskemia dela eta, nekrosia sortzen da.

OROKORRAK:

Ez- espezifikoak: minbizi, kakexia edo tumore sindromea

Astenia, anorexia, pisu galera, zurbiltasuna eta sukarra dira sintoma nagusiak. Hauek, gustuaren alterazioa, digeri aparatuko kalte lokalak (irensketa asaldurak, digestiokoak edo liseriketa asaldurak), zitozinak, katabolismoa kitzikatzen duten sustantzien ekoizpena edo pirogeno endogeno ekoizpenaren ondorio dira.

Asaldura hematologikoak ere ematen dira.

URRUTIKOAK:

Honen barnean bi sindrome mota daude: metastasiaren presentziagatik edo sindrome paraneoplasikoak.

Metastasiaren presentziagatik:

Tokikoen bezalakoak dira baina metastasia eman den lekuan.

Sindrome- paraneoplasikoa:

Tumorearekin paraleloki garatzen diren manifestazio kliniko eta biologikoak dira. Urrutiko errai edo sistemetan garatzen dira eta ez daude metastasiarekin erlazionatuta. Azaldu liteke gaixotasun primitibo bezala, hau da, sindrome- paraneoplasikoaren iraupena tumorearena baino handiagoa edo txikiagoa izan daiteke.

Sindrome paraneoplasiko motak:

Mekanismoaren arabera:

Erregulatzaile substantzien ekoizpenagatik. Tumore- antigenoek bultzatutako erantzun immuneagatik ekoizpen toxikoak askatzeagatik

Kaltetutako sistemaren arabera:

Endokrinoak Metabolikoak Hematologikoak

37


Neuromuskularrak Giltzurrunekoak Giltzadurakoak Larruazalekoak

Tumore zelulek hormonak edo proteinak (“hormon-like”) ekoizten dituzte ( arruntenak birikakoak, bularrekoak eta hematologikoak).

ADH ACTH PTH-ekin erlazionatuak Tumore-zelulek koagulazioa kaltzetzen duten proteinak jaria ditzakete edo alterazio

neurologiko paraneoplasikoa

Batzutan tumorearen lehenengo adierazpenak sindrome paraneoplasikoak dira. Ehunen kalteak, erraiaren hanturak eta erraiaren gutxiagotasunak errai kaltetuaren hormona-ekoizpen normala gutxitzen dute.

MINBIZI-TRATAMENDUAREN HELBURUAK:

Sendatzea Kontrolatzea Arintzea

MINBIZI- TRATAMENDUAK

Erresekzio- ebaketa Erradioterapia Kimioterapia Hormonoterapia Bioterapia

TUMORE- LISIAREN SINDROMEA:

Tumore-zelularen suntsiketaren ondoriozko adierazpen kliniko multzoa da (kimioterapia edo erradioterapiaren ondoriozkoa).

Adierazpen klinikoak:

Giltzurrun gutxiegitasuna. Hipotentsio eta hanturaren ondorioa. Hiperurizemia Hiperpotasemia

ELIKADURAREN EKARMENAK:

Hasiera aldian: prebentzioan dute eragina.

Antioxidatzaileak ( A, C, E bitaminak, selenioa) ADN-a erradikal askeetatik babesten dute. Zuntz dietetikoak: kartzinogenoekin elkartzen dira hesteetan. Indolak eta fenolak ( kruziferetan: aza, azalorea,...) zatiketa zelularra murrizten dute.

38


Kimioterapian.

Errekuperazioan eta mantenuan.

39


9. GAIXOTASUN GENETIKOAKGizakion kromosomak

Autosomak: 22 pare Gonosomak: 1 pare

Kontzeptuak

Fenotipoa: gizabanakoaren egitura eta funtzioen ezaugarri multzoa. Genotipoa: gizabanakoaren eduki genetikoa. Kode genetikoa itzultzeak fenotipoa dakar. Lokus-a: geneak kromosoman duen tokia. Aleloa: kromosomaren, lokus bereko gene baten aldaki bakoitza. Haplotipoa: kromosoma zati txiki baten ondoan dauden “loci” multzoa, zeinek elkarrekin

heredatzen diren. Mutazioa: DNAren (nukleoko edo mitokondriako) base-nitrogenatu sekuentziaren edozein

aldaketa egonkorra.

Asaldura genetikoen miaketa: historia klinikoa

A. Anamnesisa (paziente baten historia klinikoan jasotzen diren datuak)a. Kaltetutako pertsonari eta familiarrei egindako galderakb. Heriotzaren kausak

B. Miaketa fisikoaa. Kaltetutako pertsonari eta familiarrei

C. Miaketa osagarriaka. Kromosomopatietan:

i. Zitogenetiko-analisis ohikoa: odoleko edo hezur-muineko nukleodun zeluletan.

Kariotipoa aztertu Kariotipoa Definizioa: giza kromosomen batura, klasifikazio estandar

batean antolatuak, mitosian argazkia atera eta gero. Kariotipo normalak: kromosomen zazpi talde euren

tamainaren eta zentromeroen kokapenaren arabera antolatuak.

Izendapena (kariotipo normala edo patologikoa):o p eta q: beso luzea eta beso motza, hurrenez

hurreno + edo -: material kromosomikoaren gehitzea edo

galtzeao r: kromosoma baten presentzia eraztuneano t: translokazioa

40


ii. “In situ” hibridazioa fluoreszentziarekin (FISH): kromosoma kopuru edo egiturazko alterazioetan eta minbiziari elkartutako alterazioetan.

DNA-markatutako zunda b. Gen-mutazioak: periferia odoleko zelula nukleodunetan

i. Errestrikzio entzimen digestioaii. PCR

iii. DNA-microarrays

GAIXOTASUN GENETIKOAK

1. Gaixotasun genetikoa: material hereditarioa kaltetzen du trastorno monogeniko, poligeniko edo multigeniko (kromosomopatia) moduan.

2. Gaixotasun hereditarioa: leinuari transmititzen zaiona, material genetikoa kaltetuta egotearen ondorioz. Gaixotasun genetiko guztiak ez dira hereditarioak.

3. Sortzetiko gaixotasuna (congenita): jaiotzean azaltzen da. Ez genetikoa ere izan daiteke (ingurumenaren faktoreak, faktore kimikoak, fisikoak, etab.).

Gaixotasun monogenikoa

Kausak eta mekanismoakGaixotasun monogenikoak mutazioen ondorioa dira. Mutazio hauek izan daitezke:

Espontaneoak: mutazio hau eragin duen kausaren berri ez dugunean (populazioaren <1)

Eraginak (bultzatuak): kausa ezagutzen denean, eragile fisikoek (erradiazioa), kimikoek (faktore erradikalarioak) edo biologikoek (birus onkogenikoak) sortuak.

Mutazio motak Mutazio puntualak: nukleotido bat beste batengatik aldatzen denean. Bi

modu:o Biak mota berdinekoak direnean: transizioao Mota desberdinen artean: transbertsioa

Inserzioa: nukleotido bat edo gehiago gehitzea. Delekzioa: nukleotido baten edo gehiagoren galera. Transposizioa: nukleotido baten edo gehiagoren toki-aldatzea. Inbertsioa: sekuentzia batean atzetik-aurrerako kokapena.

Ondorioak Sekuentzia normala Mutazio isildua: kodifikatutako amino azidoa ez da aldatzen. Zentzurik gabeko mutazioa: bukaera kodifikatzen duen kodona produzitzen du

eta batzuetan ez dago itzulpenik. Norabidez aldatzen duen mutazioa: proteina ezberdina sintetizatuko da.

41


Irakurtze jarraibidea aldatzen duen mutazioa: base-nitrogenatuak desberdinak dira eta ondorioz, kodifikatuko duen amino azidoa ere bai.

Herentzia motak:

Autosomiko gainartzailea

o Gaixotasuna aitak edo amak pairatu behar du.o Lehen belaunaldiko seme-alabek %50-eko aukera dute gaixotasuna

jasateko (A a).o Seme-alaba osasuntsuek ez dute gaixotasuna transmititzen (a a). o Seme-alaba gaixoek gurasoek bezala transmititzen dute. o Gizonezkoak nahiz emakumezkoak berdin gaixotzen dira.

o Gaixotasunak:

Digestio-aparatuan Adenoma-poliposis familiarra

Odolean - Herentziazko esferozitosisa

- Von Willebrand gaixotasuna

Metabolismoan Hiperkolesterolemia familiarra

Giltzurrun eta gernu-bidean Giltzurrun polikistikoa

Nerbio-sisteman - Huntington-korea

- Miotoniko distrofia

42


Autosomiko azpirakorra

o Bereizgarri heterozigotikoak onura selektiboa izan dezake (drepanozitosia-paludismoa).

o Odolkidetasuna izaten da gurasoetan.o Gaixotasuna bi aleloak berdinak direnean bakarrik pairatzen da.o Gizonak eta emakumeak % berean daude kaltetuak.o Beharrezkoa da bi gurasoek gene gaixo bat gutxienez edukitzea

(heterozigotikoak izatea).o Bi gurasoak eramaile osasuntsuak direnean lehen belaunaldian

gaixotasuna trasmititzeko aukerak : %25 gaixo(a a), %50 heterozigotiko eramaileak (A a), %25 sano ez eramaileak (A A)

o Gaixotasunak:

Odolean - Talasemia

- Drepanozitosisa

Arnas aparatuan Fibrosis kistikoa

Metabolismoan - Hemokromatosisa

- Galactosemia

- Glucogenosisa

- Albinismoa

- Fenilzetonuria

- Homozistinuria

- ⍺1-antitripsina eskasia

- Wilson gaixotasuna

43


X kromosomari elkartutako herentzia azpirakorra

o Kaltetutako gizonezkoen kopurua emakumeena baina askoz ere altuagoa da.

o Kaltetutako indibiduoak emakume eramaileen seme/alabak dira eta orokorrean, kaltetutako indibiduoek ez daukate gaixotutako gurasorik.

o Kaltetutako gizonezkoen seme/alabak beti daude osasuntsu.o Emakumeek pairatuko lukete homozigotikoak balira.

o Gaixotasunak:

Odolekoa - A eta B hemofilia

- Glukosa-6-fosfato deshidrogenasaren eskasia

Sistema immunean Bruton-αγ-gobulinemia

Lokomozio aparatuan Duchenn- muskulu distrofia

Patroi klasikoak modifikatu ditzaketen faktoreak

Sarkortasuna: gen batek indibiduo konkretu batean espresatzeko duen ahalmena da. Indibiduo bakoitzean “dena edo ezer ez” araua jarraitzen duen fenomenoa da, baina populazio batean ordea, portzentai moduan adierazi daiteke.Sarkortasuna orokorrean osoa da herentzia autosomiko azpirakorreko gaixotasunetan eta osatugabea herentzia autosomiko dominanteetan.

Adierazkortasuna: gen konkretu batek bere burua espresatzeko duen indarra. Indibiduo talde batek, gen patologiko berdinarekin, anomalia talde zabala aurkeztu

44


ditzakete, sindromearen adierazkortasun osotik anomalia minimoetaraino. Gen patologiko baten adierazkortasun desberdina beste gene batzuen eraginaren araberakoa da, ingurumen faktoreak barne.

Gaixotasun monogenikoen adierazpenak

Proteina funtzional entzimatikoen asaldura: o Amaiera produktuaren gabezia: gabezia entzimatikoaren ondorioak

amaiera produktu baten araberakoak dira.o Entzima-blokeoaren aurre-metabolitoen metaketa: entzimaren asaldurak

zuzenean ekintza toxiko bat bideratuko duten metabolitoen metaketa eragingo du.

o Ekoizpen toxikoen sorrera bide metaboliko sekundario batetik: produktu toxikoen metaketa bide metaboliko sekundario baten aktibazioaren ondorioz.

o Beste sistema-entzimatiko baten inhibizioaren hutsegitea: entzima baten gabeziak batzuetan beste sistema entzimatiko bat estimulatuko du.

Proteina funtzional ez-entzimatikoen asaldura:o Odol-proteinen asaldura: mutazioak daude hemoglobinaren sintesiaz

arduratzen diren geneetan edo konplementu sisteman parte hartzen duten geneetan (immunoglobulinak ekoizten dituzten geneak).

o Mintzeko proteinen asaldura: mutazioek mintzeko garraio sisteman, mintzeko hartzaileetan edo atxikidura molekuletan eragina daukate.

Egitura-proteinen gabezia: o Egitura-proteina anormalen metaketa: muskuluaren gaixotasun

hereditario batzuetan mikrofilamentuen proteina anormalen metaketa frogatu da.

45


Gaixotasun poligenikoak edo faktore anitzeko gaixotasunak

Kromosoma ezberdinetan kokatuak dauden gene mota ezberdinek parte hartzen dute. Ez dago herentziaren eredu ezaugarririk. Kanpo-faktoreek ere eragina dute gaixotasunaren garapenean. Gaixotasun ugari: HTA, Diabetes Mellitusa, obesitatea, etab.

Kromosomopatiak

Sailkapena: Kaltetutako kromosomaren arabera:

o Autosomopatiako Gonosomopatiak

Asaldura motaren arabera:o Zenbakizkoa:

Poliploidiak: 2 baina gehiago kromosoma homologoen jokoak existitzen direnean.

Aneuploidia: kromosoma baten galera edo adizioa. Aneploudia anitzenak trisomiak dira (kromosoma baten adizioa), adibidez: Klinefelter sindromea, Down sindromea, etab.

o Egiturazkoa: Delezioa: kromosomaren zati baten galera . Adizioa: kromosomaren zati baten adizioa. Inbertsioa: fragmentu baten zentzu aldaketa kromosoma

baten barruan. Traslokazioa: delezioen presentzia kromosomaren atal batean

eta adizioak beste gune batean.

Disomia unipartentala: organismo diploide batek bere aurrekarietatik eratorritako kromosoma homologo pare bat aurkezten duenean. Mekanismoa:

I. Gametoen konplementazioaII. Trisomiaren reskatea

Kromosomopatien adierazpen klinikoak:

46


Abortoak Adimen eta hazkuntzaren asaldurak: autosomopatietan eta

gonosomopatietan. Antzutasuna : gonosomopatietan. Erraien eraketaren asaldurak: sindromearen deskribapen fenotipikoa

ahalbidetzen dute. Transformazio neoplasikoa: asaldurak hazkuntzan eta desberdintzapen

zelularrean.

Mitokondriako herentzia

Gaixotasunak:

GAIXOTASUNA TASA/1000 KONTZEPTZIOKO

Monogeniko 3.6

Autosomiko

- Gainartzaile

- Azpirakor

1.4

1.7

Sexuari elkartuak 0.5

Kromosomikoak 1.8

Faktore anitzekoak 46.4

Kausa ezezagunekoak 1.2

Totala 53

47


10. INFEKZIOAIZAKI BIZIDUNEN ARTEKO ERLAZIO-MOTAK

Gizakia beste izaki bizidun batzuekin kontaktuan bizi da , eta hiru erlazio mota garatu ditzake:

1. Komensalismoa:

Bi izaki bizidunen arteko erlazioa, non izaki batentzat erlazioa onuragarria den eta bestearentzat, ordea, ez. Adibidez, larruazaleko flora.

2. Sinbiosia:

Bi izaki bizidunentzako onuragarria den erlazioari deritzogu. Adibiderik aipagarriena heste-flora izango litzateke, hurrengo onurak dakartzala: behazun-gatzen edo bilirrubinaren biotransformazioa, bitaminen sintesia eta heste-peristaltismoaren areagotzea.

3. Parasitismoa:

Bi izaki bizidunen arteko erlazioa bietako batentzat kaltegarria denean. “Parasito” kontzeptua agente bizi guztiei dagokie (bakteria, birus, onddo, protozoo, helminto eta artropodo), nahiz eta praktikan aipaturiko azken hirurei buruz soilik hitz egiteko erabili.

INFEKZIO ERAGILE MOTAK

1. Prioiak:

Aldatutako zati proteiko txikiak dira, ostalariaren proteina normal baten egitura alteratu edo mutatuak (PrPc), hain zuzen ere. Euren erreplikazio-prozesua nahiko ezezaguna da.

NSZ-eko endekapen-gaixotasuna eragiten dute. Adibidez, behi eroen gaixotasuna / Creutzfeld-Jakob gaixotasuna /Enzefalitis espongiformea.

2. Birusak:

Azido nukleikoa barnean dago estalki proteiko batek estalia. Ez dute metabolismo-entzimarik.

48


Zelula ostalari baten DNAn haiek daramaten DNA birikoa txerta dezakete. Erreplikaziorako zelularen metabolismoaz baliatzen dira.

3. Bakteriak:

Erreplikazio autonomoa duten organismo zelulabakarrak dira: prokariotoak.

Modu independientean bizitzeko gai dira baina beste organismo batzuk infektatzen dituzte elikatzeko asmotan. Bakterioek normalean defentsa mekanismoak aktibatuko dituzte: hantura, sukarra, …

49


4. Mycoplasmas, rickettsiae, chlamydiae:

Bakteriak baino txikiagoak dira. Ez dute peptidoglikanozko horma zurruna. Horrexegatik, horma zelularra inhibitzen duten antibiotikoei erresistenteak dira.

Bai rickettsiae-k bai chlamydiae-k zelula barnean bizi behar dute euren metabolismoa osatzeko, birusen antzera. Rickettsiae-k eragindako infekzioa oso azkarra izango da, endotelioaren hantura eragingo duena. Adierazpen klinikoak oso zorrotzak izango dira, shock septikora heltzea nahiko ohikoa da eta.

Gaixotasunak : neumonia eta gonaden infekzioak (oso prebalenteak).

5. Onddoak:

Oro har, gorputz-nukleoko tenperatura baino tenperatura baxuagoa behar dute. Hori dela eta, infekzio gehienak larruazal hotzetara mugatzen dira.

Hala ere, salbuespen gutxi batzuk ere badaude. Mikosi sistemikoa adibidez, Candida bezalako espezieek sortzen dute, 37 ºC-ko tenperaturan ugaltzeko gai direnak.

6. Parasitoak: Protozooak: plasmodium falciparum (malaria), ameba-disenteria, giardiasia Helmintoak: zizare borobil eta zapalak Artropodoak: Akainak, eltxoak, euliak, akaroak, zorriak, arkakusoak

ESPOSIZIOA VS. INFEKZIOA

Espozizioa:

Gizakiaren eta agente biologikoaren arteko kontaktuari deritzo.

Ostalarian inongo kalterik agertzen ez denean bi egoera bereiz ditzakegu:

1. Komensalismoa (itsaskortasuna): Jaiotzetik bereganatutako infekzioa, bizitza osoan zehar hor dirauena eta mikroorganismorako onuragarria dena. Adhesinari esker adibidez, HIESaren birusa CD4-ra lotuta mantentzen da.

2. Kolonizazioa: Detektaturiko mikroorganismoek ez dute ohiko floran parte hartzen.

Infekzioa:

50


Mikroorganismoaren bereganatzea beharrezkoa da, hau da, mikroorganismoa detektatzea posible izan beharko da (diagnostikoa). Mikroorganismoa finkatu eta ugaltzen hasten da.

1. Infekzio-gaixotasuna: Kaltea nabarmena denean eta ostalariaren defentsa-erantzuna posible denean

ESPOSIZIOA

Erreserborioa:

Mikroorganismoaren habitat naturala, mikroorganismoa ugaltzen den tokia.

Infekzio-iturria:

Infekzio-agente bat ostalari barnera sartzeko erabiltzen duen izaki biziduna edo material ez-biziduna.

Infekzio askotan ,erreserborioa eta infekzio-iturria berdinak dira, mycobacterium tuberculosis-aren kasuan bezala. Sukar horiaren kasuan, berriz, erreserborioa animali basatiek osatzen dute eta infekzio-iturria etxe-animaliek.

Transmisioa:o Zuzena:

o -Kontaktu fisiko zuzenao -Bertikala : amaren eta seme-alaben artekoa.o -Inokulazioa: animali baten hozkadagatik.o -Arnasketatik (gripea mikrotanten bidez kutsa daiteke)

o Zeharkakoa: Tarteko beste elementu baten beharra dagoenean. o -Ur edo janari kutsatuen ingestagatiko -Fomiteengatik (arropa, garbitasun objektuak, ..)o -Parenterala: transfusioak , orratz kutsatuak o Artropodoak

o Mikrotanten arnastea : gripea

Sarrera-atea:

-Larruazala (osasuntsua zein kaltetua)

-Mukosak (arnas-,digestio- eta iraitz-mukosak)

-Parenterala

51


BIZI ERAGILEEN MEKANISMO PATOGENIKOA

1. Transmisioa2. Itsasmena:

Gizakia milioika agente biologikoekin kontaktuan dago etengabe, baina itsasteko gaitasuna dutenak soilik izango dira gaixotasun bat eragiteko gai.

Gram-positiboetan: Azido teikoikoa eta azido lipoteikoikoa Gram-negatiboetan: Finbriak (pili) (glukokalizaren elementu ezberdinei lotzen

zaie Birusak: Interakzio zehatzagoak:

-HIESa: CD4-Epstein-Barr : CR2-Errinobirusak: ICAM-1

3. Toxinen ekoizpena:

Toxinak agente biologikoek ekoiztutako substantzia kimikoak dira. Bi mota daude:

Exotoxinak:Agente biologikoek ingurunera askatzen dituzte. Espezifikoagoak.

Endotoxinak:Agente biologikoak suntsitzean askatzen dira. (LPS)Mikroorganismo askoren pareta zalularraren osagai bat da, hainbat hartzaile desberdinetara lotzen dena.

Bi toxina moten arteko ezberdintasunak:

EXOTOXINAK ENDOTOXINAK

Bakterio hazkuntza esponentzialen ekoiztuak

Bakterio paretaren osagaia (LPS)

Gram (+) Gram (-)

Izaera proteikoa Izaera lipopolisakaridoa

Antigeniko eta immunogenikoa Immunogenikoa

Termolabilak Ez-termolabilak

Toxoide bihur daitezke Ezin dira bihurtu

Toxikotasun handia Toxikotasun txikia

Ekintza espezifikoa Ekintza ez-espezifikoa

52


4. Hazkuntza:

Infekzio askotan mukosa-gainazal batean itsasmena gertatu eta gero barneratze-prozesu bat gauzatzen da.

5. Propagazioa:

Ehunetan daudela, mikroorganismoek hazkuntza-prozesu aktibo bat izango dute, eta beste gune batzuetara hedatu ahal izango dira: propagazioa. Hainbat propagazio mota daude:

Lokala Bide linfatikoa:

Mikroorganismoak hodi linfatikoetan barneratu eta gongoil linfatikoetara joango dira.

Odol-bidea:

Bereziki arriskutsua da, izan ere, ondo odoleztaturiko ehun eta organoetara barreiatuko dira.

Neurona-bidea:

Virchow-Robin espazioen artean gauzatzen da. Birus asko : Amorrua, herpes sinplea, …

Beste bide batzuk:

-Bronkioak

-Hesteak

-Behazun-bidea

-Gernu-bidea

-Serosak (pleura, peritoneoa, …)

6. Tropismoa:

Mikroorganismo motaren arabera, mikroorganismoak ehun konkretu batean kaltea eragiteko joera izango du.

Sukar erreumatikoan adibidez, viridan estreptokokoak bihotz-balbulak infektatzeko joera du.

IHESBIDE MEKANISMOAK

Babesle kapsula eratu, kimiotaxia blokeatu, fagozitosia inhibitu, aldaketa antigenikoa, Ig suntsitzen dituzten proteasak ekoiztu, …

53


INFEKZIO GAIXOTASUNEN HIRU MEKANISMOAK

1. Patogeno eragilearen eraso-mekanismoak2. Ostalariaren defentsa-mekanismoak3. Patogeno eragilearen ihes-mekanismoak

OSTALARIAREN DEFENTSA-MEKANISMOAK

1. Hesi biologikoak:

-Larruazala

-Arnas-bideak

-Digestio-bideak

-Gernu-bideak

2. Defentsa-mekanismo immuneak: Berezko immunitatea:

-α-interferon eta β-interferon: birusa

-Fagozitosia: Bakterioak eta onddoak. PAMP eta DAMP

Hartutako immunitea

JAIO DEFENTSA-MEKANISMOAK

1. Lisozima:

54


Karga basikoa duen proteina. Kanpo-jariakinetan lisozima maila altuak daude, neutrofilo eta makrofagoek sintetizatzen dute eta haren funtzioa peptidoglikanoa suntsitzean datza. Hortaz, bakterio Gram (+)-en aurkako babesa ematen du.

2. Laktoferrina:

Neutrofiloek sintetizatzen duen substantzia da. Bi Fe atomo akoplatu ditzake pH azidotan. Bere funtzioa Fe hartzea da hantura-egoeretan, Fe maila altuegia dagoelako eta trasnferrinak Fe hartzeko gaitasuna galdu duelako.

3. Proteina C erreaktiboa:

Pentraxina mota bat da, hainbat bakterio eta onddo ezagutu ditzakeena eta hepatozitoek sintetizatzen dutena hantura-prozesu akutuetan. Konplementua bide klasikoaren bidez aktibatzeko gai da.

4. Kolektinak:

Proteina multzo bat da, C1q-ren egitura antzekoa du. Garrantzitsuena MBL (mannose-binding lectin) da, manosaren bidea jarraitzen duena.

Albeoloetako surfaktantea kolektinetan aberatsa da baita ere.

5. Fikolinak:

C1q-ren egitura eta funtzio antzekoak dituzte.

6. Konplemento-sistema

KONPLEMENTO-SISTEMA:

55


Proteina multzo zabala da. Hiru aktibazio-sistema daude: Klasikoa, alternatiboa eta lektinen bidezkoa. Bide alternatiboa eta lektinen bidea berezko immunitateari dagozkio, bide klasikoa, berriz, hartutako immunitateari.

Hiru bideak erreakzio-jauzien bidez aktibatzen dira elementu zentral batera heldu arte: C3 faktorea. Faktore honen aktibazioak C3 bi zatitan banatzea dakar: C3a (txikia) eta C3b (handia).

C3b-k C5 faktorea bi zatitan banatzen ditu: C5b eta C5a. C3b eta C5b lotuta mantendu egingo dira Hainbat faktore aktibatuko dira erreakzio-jauzi baten bidez: C6, C7, C8 eta C9. Amaieran, mintz biologikoetan poro batzuk sortuko dira lisi zelularra eraginez.

ERAGILE BIOLOGIKOEN ARTEKO INTERAKZIOEN ONDORIOAK

a. Infekzio-gaixotasunen agertzea:

Eraso mekanismoak gailentzen dira.

b. Eraso eragilearen suntsipena:

Defentsa-mekanismoak eragiinkorrak dira.

c. Immunoeskasia:

Defentsa-mekanismoen erantzun gutxitua edo eskasa.

d. Hipersentikortasun erreakzioak:

Defentsa-mekanismoen gehiegizko erantzuna.

GAIXOTASUN MEKANISMO PATOGENIKOA

1. Heriotza zelularra:

56


Nekrosia vs. Apoptosia.Birusek batez ere.

2. Hantura-erantzuna:

Staphylococcus aereus, Streptococo pneumoniae, Escherichia coli, …) Bakteriak batik bat.

3. Erantzun immunearen alterazioa: Shock anafilaktikoa:

Hidatosietan kiste batzuk sortu egiten dira, barruan antigenoz beteriko likidoa dutenak. Kiste hauek puskatuz gero, antibgeno guztiak bat-batean odolera pasatuko dira erantzun immune bortitza eraginez.

Konplexu-immuneen lesioa:

Askotan antigeno-antigorputz konplexuak sortzen dira, odol-hodietan metatuz eta oztopoak sortuz. Honen ondorioz, arteria horrek odoleztatzen duen ehunean heriotza zelularra gertatuko da hipoxia dela eta.

Autoimmunitatea:

Chagas gaixotasunean plexu nerbiosoen aurkako antigorputzak sortzen dira. Honek hainbat ondorio izan ditzake: disfagia adibidez. Ezin izango da peristaltismoa gertatu.

Sukar erreumatoidean anginak (estreptokokoen eraginez) agertzen dira. Sorturiko antigorputzek bihotz-gongoilak erasotzen ditu, bihotz-balbuletan kalteak sortuz.

4. Iskemia:

Ricketssietan , endotelio-tropismoa dugu.

5. Neoplasiak:

-Epstein Barr birusak linfomak sor ditzake.

-8 motako Herpes birusa → Kaposiren sarkoma

-Schsitosoma haematobium → Maskuriako neoplasia

OSTALARIAREN EZAUGARRIEN ARABERA

Arraza Adina Bakoitzaren suszeptibilitatea Tokiko faktoreak Sistema-faktoreak

INFEKZIO-GAIXOTASUN MOTAK

1. Infekzio-gaixotasun fulminanteak:

Adierazpen klinikoek hasiera azkarra dute , atalase kritikoa nahiko goiz gainditzen dutenak. Larritasuna ostalariaren erantzunak eragiten du (HESS).

2. Infekzio-gaixotasun akutuak:

57


Fase ugari dauzkate:

Inkubazio-aldia:

Agente biologikoarekin kontaktua hartzen denetik adierazpen klinikoak agertzen diren arte igarotzen den denbora-tartea.

Prodromo-aldia:

Lehenengo adierazpen klinikoak ez-espezifikoak dira.

Aldi akutua:

Bi adierazpen kliniko mota agertzen dira: lokalak (arnas-,gibel-,giltzurrun-, … adierazpeak) eta sistemikoak (hantura, …).

Erabaki-aldia: (krisi aldia)

Aldi akututik adierazpen klinikoak desagertzen diren arte.

Konbalezentzia-aldia:

Adierazpen klinikoak desagertzen direnetik infekzioa desagertu arte.

3. Infekzio-gaixotasun kronikoak:

Adierazpen klinikoek denbora luze batean diraute. Bizi eragilea mantendu egiten da edo erantzun immunea ez da nahikoa infekzioa deuseztatzeko. B eta C hepatitisaren kasuetan (VHC, VHB).

4. Infekzio-gaixotasun subklinikoak:

Adierazpen klinikorik antzematen ez denean baina infekzioa hor dagoenean. Tuberkulosian.

5. Infekzio-gaixotasun mantsoak:

Agente biologikoa sartzen denetik adierazpen klinikoak agertu arte urteak (10-15) pasatzen direnean. Prioien kasua da hau: entzefalopatia espongiformea.

58


EPIDEMIOLOGIAREN GARRANTZIA

1. Infekzio-garraiatzailea infekzio-gaixotasunik gabe:

Mikroorganismoa ostalarian ugaldu egiten da baina ez du gaixotasunik sortzen.

Adibidez, Salmonella tiphy behazun bideetan eta VHC eta VHB gibelean.

2. Infekzio latentea:

Mikroorganismoa leku konkretu batean mantentzen da baina ez da ugaltzen. Immunodepresioak (desnutrizioa, immunodepresoreak) mikroorganismoaren erreaktibazioa eragin dezake, gaixotasuna berpiztuz.

Adibidez, sentikortasun gongoiletan herpesa eta birika goi-muturrean tuberkulosia.

INFEKZIOEN ADIERAZPEN KLINIKOAK

Errai kaltetuaren arabera :

Nekrosia vs Apoptosia

Hantura-erantzunaren arabera:

-HESS: Sepsia

-MODS

Iskemia:

Rickettsietan endotelio-tropismoa dela eta.

59

entrada a la fisiopatología

Documents