Download - Paradigma Cognitivo Ensayo
-
8/19/2019 Paradigma Cognitivo Ensayo
1/9
DESCRIPCION DEL PARADIGMA COGNITIVO Y SUS
APLICACIONES E IMPLICACIONES EDUCATIVAS- (Bravo Herrera
César Bernardo
In!rod"##$%n
S$ &$en e' arad$)*a #ond"#!$s!a es e' *as an!$)"o + e' de *as
!rad$#$%n de $nves!$)a#$%n en e' #a*o de 'a s$#o'o),a ed"#a!$va
(desde 'os es#r$!os de Tornd$.e de $n$#$os de s$)'o/ 0"e a'#an1aron
s" a")e ve$n!e a2os des"és de 'a *$!ad de s$)'o en 'a a#!"a'$dad/
e' arad$)*a #o)n$!$vo es "no de 'os *as "3an!es + #on *a+or
erse#!$va en 'a d$s#$'$na s$#oed"#a!$va4
Las r$*eras $nves!$)a#$ones de' arad$)*a de' ro#esa*$en!o de
'a $n5or*a#$%n 5"eron de #ar6#!er &6s$#o/ so&re ro#esos
er#e!$vos/ de a!en#$%n/ *nen$#oss/ e!#4/ en e' 'a&ora!or$o + #on
*a!er$a'es ar!$5$#$a'es s$*'es4 S" $n5'"en#$a a 5$na'es de 'os a2os
#$n#"en!a + a r$n#$$os de 'os sesen!a/ 5"e *"+ '$*$!ada en 'as
s$!"a#$ones de 'a v$da rea'/ $n#'"$do e' #a*o de 'a ed"#a#$%n4
En 'a s$#o'o),a de 'a $ns!r"##$%n/ a s" ve1/ se an desarro''ado
n"evos arad$)*as ro$a*en!e s$#o$ns!r"##$ona'es +
s$#oed"#a!$vos4 Todo es!o a rovo#ado 0"e se a+an e#o
no!a&'es aor!a#$ones/ d"ran!e 'as !res "'!$*as dé#adas/ ara e'
enr$0"e#$*$en!o de 'os !res n7#'eos de 'a s$#o'o),a de 'a
ed"#a#$%n4
An!e#eden!es
No #a&e d"da 0"e e' arad$)*a #o)n$!$vo a#!"a'/ #o*o an d$#oa')"nos/ !$ene "n 'ar)o asado + "na &reve $s!or$a4 C"ando 'os
!e8!os ese#$a'$1ados se nos resen!an s" !ra+e#!or$a/ se s"e'e
"&$#ar 'a )énes$s + e' desarro''o de es!e en5o0"e/ !a*&$én ''a*ado
ro#esa*$en!o de $n5or*a#$%n4 En 'os $n$#$os de' arad$)*a
#o)n$!$vo/ #o*o se2a'a Br"ner/ a&,a "na 5$r*e $n!en#$%n de rea'$1ar
es5"er1os denodados ara $nda)ar 'os ro#esos de #rea#$%n +
#ons!r"##$%n de 'os s$)n$5$#ados + rod"##$ones s$*&%'$#as/
e*'eados or 'os o*&res ara #ono#er 'a rea'$dad #$r#"ndan!e4
-
8/19/2019 Paradigma Cognitivo Ensayo
2/9
En es!e sen!$do/ 'a e*resa $nvo'"#ra&a 'a ar!$#$a#$%n de )r"os
$n!erd$s#$'$nar$os de ese#$a'$s!as de 'as #$en#$as na!"ra'es +
so#$a'es4
Pro&'e*6!$#a9 E' es!"d$o de 'as reresen!a#$ones *en!a'es4
Se)7n Gardner + Po1o/ e' en5o0"e #o)n$!$vo es!a $n!eresado en e'
es!"d$o de 'as reresen!a#$ones *en!a'es/ a' 0"e #ons$dera "n
esa#$o de ro&'e*as ro$o/ *as a''6 de' n$ve' &$o'%)$#o4 Pero *as
#er#ano de' n$ve' so#$o'%)$#o o #"'!"ra'4 Los !e%r$#os #o)n$!$vos se
es*eran en rod"#$r !ra&a3o #$en!,5$#o d$r$)$do a des#r$&$r + e8'$#ar
'a na!"ra'e1a de 'as reresen!a#$ones *en!a'es/ as$ #o*o a
de!er*$nar e' ae' 0"e dese*e2an es!as en 'a rod"##$%n + e'
desarro''o de 'as a##$ones + #ond"#!as "*anas4
Se)7n Gardner/ e' #$en!,5$#o 0"e es!"d$a 'a #o)n$#$%n #ons$dera 0"e
es!a de&e ser des#r$!a en 5"n#$%n de s,*&o'os/ es0"e*as/
$*6)enes/ $deas + o!ras 5or*as de reresen!a#$%n *en!a'4 Las
reresen!a#$ones *en!a'es e'a&oradas or e' s"3e!o an s$do
deno*$nadas de d$s!$n!as 5or*as4
A')"nos an "!$'$1ado e8res$ones #o*o9 es0"e*as/ *ar#os/
)"$ones/ 'anes/ *aas #o)n$!$vos/ #a!e)or,as/ es!ra!e)$as/ *ode'os
*en!a'es/ e!#4 Pode*os de#$r 0"e !odas a#en re5eren#$a/ #on
#$er!as ar!$#"'ar$dades/ a !$os de reresen!a#$ones *en!a'es
"!$'$1adas or 'os s"3e!os4 En )enera'/ o+ en d,a se a#e!a 0"e e8$s!en&6s$#a*en!e dos !$os de #%d$)os de reresen!a#$%n9 e' $*a)$na' (e$s%d$#o + e'
roos$#$ona' (se*6n!$#o a')"nos a"!ores/ en #a*&$o/ #ons$deran 0"e e8$s!en
o!ras 5or*as d$s!$n!as4
:"nda*en!os E$s!e*o'%)$#os9 E' $n5'"3o ra#$ona'$s!a4
Se)7n Gardner + R$v$ere/ e' arad$)*a de' ro#esa*$en!o de $n5or*a#$%n se
$nser!a en 'a )ran !rad$#$%n ra#$ona'$s!a de 'a 5$'oso5,a 0"e o!or)a #$er!a
reonderan#$a a' s"3e!o en e' a#!o de #ono#$*$en!o4 E' 'an!ea*$en!o
e$s!e*o'%)$#o #ons$dera 0"e e' s"3e!o e'a&ora 'as reresen!a#$ones + en!$dades
$n!ernas/ ($deas/ #on#e!os/ 'anes/ e!#4 de "na *anera esen#$a'*en!e $nd$v$d"a'/
d$#as reresen!a#$ones *en!a'es de!er*$nan 'as 5or*as de a#!$v$dad 0"e rea'$1a
e' s"3e!o4
S""es!os Te%r$#os9 Los *ode'os de ro#esa*$en!o de $n5or*a#$%n + de 'a
-
8/19/2019 Paradigma Cognitivo Ensayo
3/9
reresen!a#$%n de' #ono#$*$en!o4
M"#os de 'os !ra&a3os de' arad$)*a se an or$en!ado a des#r$&$r + e8'$#ar 'os
*e#an$s*os de 'a *en!e "*ana/ + ara e''o an ro"es!o var$os *ode'os
!eor$#os4 Es!os *ode'os re!enden dar #"en!a de #%*o se rea'$1a e' ro#esa*$en!o
de $n5or*a#$%n/ desde 0"e es!a $n)resa a' s$s!e*a #o)n$!$vo as!a 0"e 5$na'*en!e
se "!$'$1a ara e3e#"!ar "na #ond"#!a de!er*$nada4
Los *ode'os 'an!eados en 5or*a de d$a)ra*a de 5'"3o 0"e des#r$&en or donde
van !rans$!ando + ro#es6ndose 'a $n5or*a#$%n/ desde 0"e $n)resa a' s$s!e*a as!a
0"e e)resa de' *$s*o/ "no de 'os *ode'os *as #o*"nes + #on!$n"a*en!e
"!$'$1ados so&re e' s$s!e*a #o)n$!$vo "*ano es e' des#r$!o or Ga)né/ ;
-
8/19/2019 Paradigma Cognitivo Ensayo
4/9
*anera/ or0"e s" $n!erese se #en!ra en e' es!"d$o de ro#esos
#o)n$!$vos + en!$dades no o&serva&'es or v,a d$re#!a4
Rese#!o de 'os !$os de es!ra!e)$as *e!odo'%)$#as "!$'$1adas en 'os
es!"d$os de 'a #o)n$#$%n/ se)7n De Ve)a (;? "eden #'as$5$#arse
en #"a!ro !$os9 a 'a $n!rose##$%n/ & 'a $nves!$)a#$%n e*,r$#a/ # 'a
en!rev$s!a o e' an6'$s$s de ro!o#o'os ver&a'es + d 'a s$*"'a#$%n4 Por
'o !an!o/ en 'a s$#o'o),a #o)n$!$va e8$s!e a#!"a'*en!e "na '"ra'$dad
de *é!odos + !é#n$#as ara desarro''ar $nves!$)a#$ones so&re 'as
d$s!$n!as d$*ens$ones + 5a#e!as de 'a #o)n$#$%n4
Pro+e##$ones de a'$#a#$%n de' arad$)*a #o)n$!$vo a' #on!e8!o
ed"#a!$vo4
Cas$ desde 0"e s"r)$% e' arad$)*a #o)n$!$vo de' ro#esa*$en!o de
$n5or*a#$%n/ #o*en1aron a roonerse d$s!$n!as der$va#$ones +
a'$#a#$ones a' #a*o de 'a ed"#a#$%n/ s$n e*&ar)o/ #on!ra 'o 0"e
se esera&a/ es!as no 5"eron 'o s"5$#$en!e*en!e 5r"#!,5eras4
La s$#o'o),a $ns!r"##$ona' "na de 'as #orr$en!es e)e*%n$#as de 'a
d$s#$'$na s$#o ed"#a!$va en 'a a#!"a'$dad9 en ese *ar#o se an
desarro''ado "na )ran #an!$dad de ',neas de $nves!$)a#$%n +
ro"es!as res#r$!$vas4 S$n d"da a')"na/ 'a s$#o'o),a
$ns!r"##$ona' a en)rosado de *anera s$)n$5$#a!$va 'os !res n7#'eos
de 'a d$s#$'$na + a dado or$)en a var$os arad$)*as s$#o
ed"#a!$vos (#o)n$#$%n de' ro5esor + de' a'"*no/ aor!a#$ones
re'evan!es a' arad$)*a e#o'%)$#o4
a La !eor,a de' arend$1a3e s$)n$5$#a!$vo de A"s&e'4& Las a'$#a#$ones ed"#a!$vas de 'a !eor,a de 'os es0"e*as4
# Las es!ra!e)$as $ns!r"##$ona'es + 'a !e#no'o),a de' !e8!o4
d La $nves!$)a#$%n + 'os ro)ra*as de en!rena*$en!o de es!ra!e)$as
#o)n$!$vas/ *e!a#o)n$!$vas/ + de ense2ar a ensar4
e E' en5o0"e de e8er!os + nova!os4
Con#e#$%n de 'a ense2an1a
-
8/19/2019 Paradigma Cognitivo Ensayo
5/9
La ed"#a#$%n es "n ro#eso so#$o#"'!"ra'/ *ed$an!e e' #"a' "na
)enera#$%n !rans*$!e a o!ros sa&eres + #on!en$dos va'orados
#"'!"ra'*en!e/ 0"e se e8resan en 'os d$s!$n!os #"rr,#"'os/ !an!o 'os
de 'os n$ve'es &6s$#os #o*o de 'os s"er$ores4 S$n e*&ar)o/ a+
0"e se2a'ar'o/ no &as!a #on 'a *era !rans*$s$%n de 'os #on!en$dos
or ar!e de 'os a)en!es $ns!r"##$ona'es (ro5esor/ *a!er$a'es
#"rr$#"'ares/ so5!@are ed"#a!$vos/ e!#4 s$no 0"e son ne#esar$as 'a
'an$5$#a#$%n + 'a or)an$1a#$%n de 'os ro#esos d$d6#!$#os ara 0"e
re#reen 'as #ond$#$ones *,n$*as ara arender s$)n$5$#a!$va*en!e4
Ade*6s/ se re0"$ere de 'a #rea#$%n de "n #on!e8!o ro$#$o ara
a#er $n!erven$r a' a'"*no a#!$va*en!e en s" d$*ens$%n #o)n$!$va
("so de #ono#$*$en!os rev$os + *o!$va#$ona' a5e#!$va (d$sos$#$%n
ara arender + #rea#$%n de e8e#!a!$vas ara a#er'o
s$)n$5$#a!$va*en!e de *odo 0"e 'o)ren "na $n!erre!a#$%n #rea!$va +
va'$osa4 Indeend$en!e*en!e de #"a'0"$er s$!"a#$%n $ns!r"##$ona'/ e'
én5as$s es!a "es!o en 0"e e' a'"*no desarro''e s" o!en#$a'$dad
#o)n$!$va + se #onv$er!a en "n arend$1 es!ra!é)$#o (0"e sea #o*o
arender + so'"#$onar ro&'e*as ara aro$arse
s$)n$5$#a!$va*en!e de 'os #on!en$dos #"rr$#"'ares4
Con#e#$%n de' A'"*no
E' a'"*no es/ se)7n es!e arad$)*a/ "n s"3e!o a#!$vo ro#esador
de $n5or*a#$%n/ 0"e osee #o*e!en#$a #o)n$!$va ara arender +
so'"#$onar ro&'e*as9 d$#a #o*e!en#$a/ a s" ve1/ de&e ser
#ons$derada + desarro''ada "sando n"evos arend$1a3es +
a&$'$dades es!ra!é)$#as4 Es os$&'e des)'osar 'a #o*e!en#$a
#o)n$!$va de' a'"*no de 'a s$)"$en!e 5or*a9
a Pro#esos &6s$#os de arend$1a3e/ $n#'"+en 'os ro#esos de
a!en#$%n/ er#e#$%n/ #od$5$#a#$%n/ *e*or$a + re#"era#$%n de 'a
$n5or*a#$%n4
& Base de #ono#$*$en!os/ a&ar#a 'os #ono#$*$en!os rev$os 0"e
osee e' a'"*no de !$o de#'ara!$vo (e#os/ #on#e!os +
e8'$#a#$ones + ro#ed$*en!a' (a&$'$dades/ des!re1as4
# Es!$'os #o)n$!$vos + a!r$&"#$ones/ 'os es!$'os #o)nos#$!$vos son 'as
5or*as de or$en!a#$%n 0"e !$enen 'os a'"*nos ara arender o
-
8/19/2019 Paradigma Cognitivo Ensayo
6/9
en5ren!arse a #$er!as #a!e)or,as de !areas4
d Cono#$*$en!o es!ra!é)$#o/ $n#'"+e 'as es!ra!e)$as )enera'es +
ese#$5$#as de do*$n$o 0"e osee e' a'"*no #o*o rod"#!o de s"s
e8er$en#$as de arend$1a3e an!er$ores4
e Cono#$*$en!o *e!a#o)n$!$vo/ es e' #ono#$*$en!o 0"e a
desarro''ado e' a'"*no a#er#a de s"s e8er$en#$as a'*a#enadas +
de s"s ro$os ro#esos #o)nos#$!$vos/ as$ #o*o de s"
#ono#$*$en!o es!ra!é)$#o + 'a 5or*a aro$ada de "so4
Con#e#$%n de' *aes!ro
En #on#ordan#$a #on 'a #on#e#$%n de 'a ense2an1a/ se #ons$dera
0"e e' ro5esor ar!e de 'a $dea de "n a'"*no a#!$vo 0"e arende
s$)n$5$#a!$va*en!e/ 0"e "ede arender + a ensar4 E' ae' de'
do#en!e en es!e sen!$do/ se #en!ra ese#$a'*en!e en 'a #on5e##$%n +
'a or)an$1a#$%n de e8er$en#$as d$d6#!$#as ara 'o)rar esos 5$nes/
$)"a'*en!e s" 5or*a#$%n de&er6 or$en!arse en !a' d$re##$%n4
E' ro5esor !a*&$én de&er6 ro#"rar 'a ro*o#$%n/ 'a $nd"##$%n + 'a
ense2an1a de a&$'$dades o es!ra!e)$as #o)n$!$vas + *e!a#o)n$!$vas/
)enera'es + ese#$5$#as de' do*$n$o en 'os a'"*nos4 Se)7n 'os
en5o0"es de ense2ar/ a ensar/ e' *aes!ro de&e er*$!$r a 'os
a'"*nos e8'orar/ e8er$*en!ar/ so'"#$onar ro&'e*as + re5'e8$onar
so&re !e*as de5$n$dos de an!e*ano + !areas d$versas
(ese#$a'*en!e 'as 0"e e8$)en ro#esa*$en!o es!ra!é)$#o +
ro5"ndo o a#!$v$dades 0"e s"r3an de 'as $n0"$e!"des de 'os
a'"*nos/ de&e roor#$onar'es ao+o + re!roa'$*en!a#$%n #on!$n"as4
Con#e#$%n de' Arend$1a3e
No e8$s!e "na !eor,a *ono',!$#a so&re e' arend$1a3e en e' en5o0"e
#o)n$!$vo/ #o*o d"ran!e #$er!o !$e*o/ se)7n es!e arad$)*a/ se
#ons$dero 0"e es!e era "n !e*a #ond"#!$s!a4 E' arend$1a3e
s$)n$5$#a!$vo de A"s"&e'/ s$n '")ar a d"das #o*o +a 'o e*os d$#o/
es "na de 'as !eor,as re#"rsoras de' arend$1a3e4 Con rese#!o a
'os !$os de arend$1a3e + #ada "na de 'as d$*ens$ones9
-
8/19/2019 Paradigma Cognitivo Ensayo
7/9
- E' arend$1a3e *e*or,s!$#o4 Cons$s!e en arender 'a $n5or*a#$%n
de 5or*a '$!era' o a' $e de 'a 'e!ra/ !a' #o*o se a resen!ado en 'a
ense2an1a/ "n e3e*'o #'aro ser$a e' arend$1a3e de "n n7*ero
!e'e5%n$#o o e' de "n oe*a4
- E' arend$1a3e s$)n$5$#a!$vo4 Cons$s!e en 'a ad0"$s$#$%n de 'a
$n5or*a#$%n de 5or*a s"s!an#$a'/ s" $n#orora#$%n en 'a es!r"#!"ra
#o)n$!$va no es ar&$!rar$a/ #o*o e' arend$1a3e *e*or,s!$#o4
- E' arend$1a3e re#e!$vo se re5$ere a 'a ad0"$s$#$%n de rod"#!os
a#a&ados de $n5or*a#$%n/ en é' 'a ar!$#$a#$%n de' a'"*no #ons$s!e
s$*'e*en!e en $n!erna'$1ar d$#a $n5or*a#$%n4
- E' arend$1a3e or des#"&r$*$en!o4 Es a0"e' en e' 0"e e' #on!en$do
r$n#$a' de 'a $n5or*a#$%n 0"e se va a arender no se resen!a en
s" 5or*a 5$na'/ s$no 0"e es!a de&e ser des#"&$er!a rev$a*en!e or
e' a'"*no ara 0"e '"e)o 'a "eda arender4
Pro#esos de Ense2an1a
En!re 'os #on!en$dos *6s #o*'e3os ode*os $den!$5$#ar 'os 0"e se
re5$eren a' sa&er ser/ den!ro de 'os #"a'es en#on!ra*os 'as
a#!$!"des/ 'as nor*as + va'ores4
En se)"ndo '")ar/ "ede rea'$1arse "n an6'$s$s de 'os #$n#o !$os de
res"'!ados de arend$1a3e 0"e "eden 'o)rarse a ar!$r de 'os !$os
de #on!en$dos $den!$5$#ados9
Con#e#$%n de 'a Eva'"a#$%n
Rese#!o a 'a eva'"a#$%n "eden a#erse var$os #o*en!ar$os a 5$n
de re!o*ar a')"nas de 'as $deas ver!$das en 'as se##$ones
an!er$ores/ desde e' en5o0"e #o)n$!$vo/ e' ro5esor de&e 'o#a'$1ar s"
$n!erés en 'os ro#esos #o)n$!$vos 0"e rea'$1a e' a'"*no d"ran!e
-
8/19/2019 Paradigma Cognitivo Ensayo
8/9
!oda 'a s$!"a#$%n $ns!r"##$ona'/ "eden a#er'o #ons$derando or
e3e*'o9
- La na!"ra'e1a de 'os #ono#$*$en!os rev$os 0"e osee4
- E' !$o de es!ra!e)$as #o)n$!$vas + *e!a#o)n$!$vas "!$'$1adas +o e'
!$o de en5o0"e de ro#esa*$en!o (s"er5$#$a'/ es!ra!é)$#o o
ro5"ndo e*'eado4
- E' !$o de #aa#$dades 0"e e' a'"*no "!$'$1a #"ando e'a&ora e'
#ono#$*$en!o4
- E' !$o de *e!as 0"e e' arend$1 ers$)"e4
- E' !$o de a!r$&"#$ones + e8e#!a!$vas 0"e se 'an!ea4
En s" '")ar/ a' eva'"ar 'os arend$1a3es e' ro5esor de&e !ener en
#"en!a 'os s$)"$en!es ase#!os9
- E' )rado en 0"e 'os a'"*nos an ''e)ado a #ons!r"$r/ )ra#$as a 'a
s$!"a#$%n $ns!r"##$ona' + a s"s ro$os re#"rsos #o)n$!$vos/
$n!erre!a#$ones s$)n$5$#a!$vas + va'$osas de 'os #on!en$dos
rev$sados4
- E' )rado en 0"e e''os an s$do #aa#es de a!r$&"$r'e a "n sen!$do
5"n#$ona' a d$#as $n!erre!a#$ones (no so'o $ns!r"*en!a'/ s$no
!a*&$én en re'a#$%n #on 'a "!$'$dad 0"e es!as "edan !ener ara
5"!"ros arend$1a3es4
Va'orar e' )rado de $*or!an#$a de "n arend$1a3e no es "na !area
sen#$''a/ "es!o 0"e e8$)e/ en r$n#$$o/ 0"e se se'e##$one + se
'an!ee #orre#!a*en!e "na !area aro$ada/ o 0"e se a'$0"e
es!ra!é)$#a*en!e "n $ns!r"*en!o 0"e roor#$one $n5or*a#$%n
va'$osa en !a' sen!$do4
Con#'"s$%n4
B"eno #o*o +a *en#$ona*os an!er$or*en!e/ nos ode*os dar
#"en!a 0"e e' arad$)*a #o)n$!$vo roor#$ona )randes
aor!a#$ones a 'as !é#n$#as de ense2an1a + arend$1a3e de 'os
a'"*nos/ *6s 0"e nada nos *"es!ra 'a *anera en 0"e es!os
ro#esos se ''evan a #a&o/ or e3e*'o/ nos ense2a 'a 5or*a en 0"e
-
8/19/2019 Paradigma Cognitivo Ensayo
9/9
'os a'"*nos arenden/ !a*&$én 'os !$os de arend$1a3e/ 0"e
!é#n$#as son *as ade#"adas ara 0"e sea "n arend$1a3e
s$)n$5$#a!$vo/ so&re !odo 'a $n5'"en#$a 0"e a !en$do d$re#!a*en!e en
'a s$#o'o),a de 'a ed"#a#$%n/ +a 0"e a &ase de es!as an s"r)$do
n"evos arad$)*as ro$a*en!e s$#o $ns!r"##$ona'es +
s$#oed"#a!$vos/ en 'o ersona'/ es!e es "no de 'os arad$)*as *as
#o*'e!os + a 'a ve1 *as e8!ensos/ ero nos da*os #"en!a 0"e es/
de 'os 0"e *as aor!a#$ones a dado a !odos 'os de*6s
arad$)*as/ "no de 'os *as $n!eresan!e + #$en!,5$#os/ +a 0"e
des#r$&e + es!"d$a a 5ondo 'as reresen!a#$ones *en!a'es/
roor#$onando !é#n$#as e5e#!$vas + de*os!r6ndonos #o*o se
''evan a #a&o es!os ro#esos/ ero *as 0"e nada !odos es!os
es5"er1os 5"eron ara #ono#er 'a rea'$dad + *as 0"e nada en e'
es!"d$o de 'as reresen!a#$ones *en!a'es #o*o nos *en#$ona en 'a
'e#!"ra4