Download - Flexion pronominal latina_1.3
FLEXIÓN PRONOMINAL LATINA
Versión 1.3
Álvaro P. Vilariño v.1.2 (novembro 2009)
1
INDEX
n Introdución
nPronomes persoais
nPronomes-adxectivos anafóricos
nPronome relativo
nPronomes-adxectivos demostrativos
nPronomes-adxectivos interrogativos
nPronomes adxectivos indefinidos
☝
2
INTRODUCIÓN
nPraenomen: “en lugar do nome”
nCategoría funcional heteroxénea na súa morfoloxía e funcionalidade.ncertos pronomes son tamén adxectivos
nFlexión pronominal = mesmas categorías ca flexión nominal.nagás pronomes persoais, que teñen persoa (verbo)
e carecen de xénero.
☜
☝
3
PRONOMES PERSOAIS
4
Pronomes persoais
n Latín: pronomes persoais de 1ª e 2ª persoa.
n 3ª persoa: a no-persoa, excluída do diálogo locutor-interlocutor.
n Posúe un pronome reflexivo para a 3ª.
n Persoais de 1ª e 2ª: diferentes temas:
n ego-me-nos / tu-te-vos
n Xen. plural partitivo: pars nostrum / vestrum
n Prep. cum + ablativo enclítica: nobiscum, tecum, etc.
n Uso nominativo enfático (verbo xa indica suxeito): ego dico ...
n Función reflexiva representa suxeito frase: puer se lavat, ego me lavo.
n Pronomes anafóricos (is-ea) ou demostrativos (ille-illa) suplen a carencia do pronome de 3ª persoa.
☜ ☞
☝
5
Morfoloxía dos pronomes persoais
1ª PERSOA1ª PERSOA 2ª PERSOA2ª PERSOA REFLEXIVO 3ª
Singular Plural Singular Plural Sing/Plur.
NOM
AC.
XEN.
DAT.
ABL.
Ego
Me
Mei
Mihi
Me / mecum
Nos
Nos
Nostri/Nostrum
Nobis
Nobis / Nobiscum
Tu
Te
Tui
Tibi
Te / Tecum
Vos
vos
Vestri/Vestrum
Vobis
Vobis / Vobiscum
---
se
Sui
Sibi
Se / Secum
☜ ☞
☝
6
Evolución pronomes persoaisn Ego
n eu / yon Me, te
n me, te (átonas)n cántame, lávate
n Mihi, tibi n min-ti (gal) / mí-ti (cast), si (gal) / sí (cast)n empregadas tras preposición (a, para, de)
n Cum mecum, tecum, secumn conmigo, contigo, consigo (gal-cast)
n Nos, vosn nós-nosoutros, vós-vosoutros / nosotros-vosotros (enfáticas
galego e castelán para o suxeito)n nos-vos (átonas galego) / nos-os (átonas castelán)
n dixéronnos, dixéronvos / nos dijeron, os dijeron☜
☝
7
PRONOMES-ADXECTIVOS ANAFÓRICOSis-ea-ididem-eadem-idemipse-ipsa-ipsum
8
Pronomes-Adxectivos anafóricos
n Poden funcionar como adxectivos ou pronomes.
n Non establecen localización espacial (como os demostrativos)
n Refírense a unha persoa ou cousa nomeada anteriormente.
n Anafóricos: do grego ἀναφἐρω, “levar de novo, repetir”
n Pronomes-adxectivos anafóricos latinos:
nis-ea-id (anafórico gramatical)
nidem-eadem-idem (anafórico de identidade)
nipse-ipsa-ipsum (anafórico enfático)
☜ ☞
☝
9
Pronomes-Adxectivos anafóricosis-ea-id
nPosibilidades de traducción:nComo pronome-adxectivo demostrativo ("este, esta,
isto; aquel, aquela, aquilo")n Erotion serva est. Ea magnum laborem facit
nComo pronome persoal de 3ª persoa, xa que o latín carece de esta forma.n Is venitn Eam vidit
nComo pronome posesivo (en xenitivo)n Cognoscis Ciceronem ex eius operibus
☜ ☞
☝
10
Singular do anafórico is-ea-id
is-ea-id: “este, esta, isto”is-ea-id: “este, esta, isto”is-ea-id: “este, esta, isto”is-ea-id: “este, esta, isto”
SING. MASCULINO FEMENINO NEUTRO
NOM is ea id
AC eum eam id
XEN eiuseiuseius
DAT eieiei
ABL eo ea eo
☜ ☞
☝
11
Plural do anafórico is-ea-id
is-ea-id: “este, esta, isto”is-ea-id: “este, esta, isto”is-ea-id: “este, esta, isto”is-ea-id: “este, esta, isto”
PLUR. MASCULINO FEMENINO NEUTRO
NOM ei eae ea
AC eos eas ea
XEN eorum earum eorum
DAT eis eis eis
ABL eis eis eis
☜ ☞
☝
12
Anafórico de identidadeidem-eadem-idem
n Anafórico de identidade.n Tradución: “o mesmo, a mesma”n Composto de is-ea-id + dem (partícula invariable)
n *is-dem > idem; n *id-dem > idem; n *eum-dem > eundem; *eam-dem > eandem; n *eorum-dem > eorundem; *earum-dem > earundem
n N.plur.masc: eidem (iidem, idem)n D.Abl.plur: eisdem (iisdem, isdem)n Emprégase para identificar algo xa mencionado:
n Prima legio acriter pugnavit; post pugnam eadem in castra se recepit.
☜ ☞
☝
13
Singular do anafórico de identidade idem-eadem-idem
idem-eadem-idem: “o mesmo, a mesma”idem-eadem-idem: “o mesmo, a mesma”idem-eadem-idem: “o mesmo, a mesma”idem-eadem-idem: “o mesmo, a mesma”
SING. MASCULINO FEMENINO NEUTRO
NOM idem eadem idem
AC eundem eandem idem
XEN eiusdemeiusdemeiusdem
DAT eidemeidemeidem
ABL eodem eadem eodem
☜ ☞
☝
14
Plural do anafórico de identidadeidem-eadem-idem
idem-eadem-idem: “o mesmo, a mesma”idem-eadem-idem: “o mesmo, a mesma”idem-eadem-idem: “o mesmo, a mesma”idem-eadem-idem: “o mesmo, a mesma”
PLUR. MASCULINO FEMENINO NEUTRO
NOM eidem eaedem eadem
AC eosdem easdem eadem
XEN eorundem earundem eorundem
DAT eisdemeisdemeisdem
ABL eisdem eisdem eisdem
☜ ☞
☝
15
Anafórico enfáticoipse-ipsa-ipsum
n Anafórico enfático: pon de relevo o nome ou pronome ao que se refire.
n Tradución: “eu mesmo, ti mesmo, el mesmo, ela mesma, en persoa”n In ipsa porta eos invenin Ipse dux in eo proelio ceciditn Ipse vidin Ipse dixisti
n Pode ter tamén un valor adversativo, como pronome persoal de 3ª persoa (El, pola súa parte...)n Caesar Labienum in continenti cum tribus legionibus reliquit ut
portus defenderet. Ipse navis solvit.
☜ ☞
☝
16
Singular do anafórico enfáticoipse-ipsa-ipsum
ipse-ipsa-ipsum: “o mesmo, a mesma”ipse-ipsa-ipsum: “o mesmo, a mesma”ipse-ipsa-ipsum: “o mesmo, a mesma”ipse-ipsa-ipsum: “o mesmo, a mesma”
SING. MASCULINO FEMENINO NEUTRO
NOM ipse ipsa ipsum
AC ipsum ipsam ipsum
XEN ipsiusipsiusipsius
DAT ipsiipsiipsi
ABL ipso ipsa ipso
☜ ☞
☝
17
Plural do anafórico enfáticoipse-ipsa-ipsum
ipse-ipsa-ipsum: “o mesmo, a mesma”ipse-ipsa-ipsum: “o mesmo, a mesma”ipse-ipsa-ipsum: “o mesmo, a mesma”ipse-ipsa-ipsum: “o mesmo, a mesma”
PLUR. MASCULINO FEMENINO NEUTRO
NOM ipsi ipsae ipsa
AC ipsos ipsas ipsa
XEN ipsorum ipsarum ipsorum
DAT ipsisipsisipsis
ABL ipsisipsisipsis
☜
☝
18
O PRONOME RELATIVO
19
O pronome relativoqui-quae-quod
n Como os pronomes anteriores: n xen_sing:-ius; n dat_sing: -i
n Cum + ablativo enclítica: quocum, quibuscum, etc.n Tradución: “que, cal, quen”n Compostos relativos-indefinidos:
n quicumque, quaecumque, quodcumque: “calquera que, calquera cousa que, todo o que”
n Quisquis, quidquid (quicquid): “calquera que, calquera cousa que, todo o que”. Formas: Só existen estes nominativos e o ablativo sing. quoquo.
n Evolución:n N.sing.masc. qui > que (sen distinción de xénero e número)n Ac.sing.masc quem > quen, quien (sen distinción de xénero e número)
n Xen.sign. cuius > cuxo, a, os, as / cuyo, a, os, as
☜ ☞
☝
20
Singular do pronome relativoqui-quae-quod
qui-quae-quod: “que, cal, quen”qui-quae-quod: “que, cal, quen”qui-quae-quod: “que, cal, quen”qui-quae-quod: “que, cal, quen”
SING. MASCULINO FEMENINO NEUTRO
NOM qui quae quod
AC quem quam quod
XEN cuiuscuiuscuius
DAT cuicuicui
ABL quo qua quo
☜ ☞
☝
21
Plural do pronome relativoqui-quae-quod
qui-quae-quod: “que, cal, quen”qui-quae-quod: “que, cal, quen”qui-quae-quod: “que, cal, quen”qui-quae-quod: “que, cal, quen”
PLUR. MASCULINO FEMENINO NEUTRO
NOM qui quae quae
AC quos quas quae
XEN quorum quarum quorum
DAT quibusquibusquibus
ABL quibusquibusquibus
☜
☝
22
PRONOMES-ADXECTIVOSDEMOSTRATIVOS
23
Pronomes-adxectivos demostrativos
nFunción deíctica: sinalan no espazo ou no tempo.nTriple gradación tendo en conta a maior ou menor
proximidade do elemento sinalado con respecto ao falante.nhic-haec-hoc: este, esta, isto (cerca do falante)n iste-ista-istud: ese, esa, iso (máis lonxe do falante)n ille-illa-illud: aquel, aquela, aquilo (moito máis lonxe do
falante)nFuncionan como adxectivo cando acompañan a un
substantivo, senón son pronomes.ndelirant isti romani “Están tolos eses romanos”ndelirant isti: “Están tolos eses”☜ ☞
☝
24
Pronomes-adxectivos demostrativos
n Adverbios derivados:
☜ ☞
☝
Expresión do lugarExpresión do lugarExpresión do lugarExpresión do lugar
onde a onde de onde por onde
hic “aquí” huc “aquí” hinc “de aquí” hac “por aquí”
istic “aí” istuc “aí” istinc “de aí” istac “por aí”
illic “alí” illuc “alí” illinc “de alí” illac “por alí”
n iste-ista-istud pode ás veces ter un matiz peiorativo: “ese” (na tradición forense era a parte contraria nun xuizo)
n ille-illa-illud presenta ás veces un valor enfático: ille vir “aquel célebre varón...” n Presentan
n xen_sing: -iusn dat_sing: -i
25
Singular do demostrativohic-haec-hoc
hic-haec-hoc: “este, esta, isto”hic-haec-hoc: “este, esta, isto”hic-haec-hoc: “este, esta, isto”hic-haec-hoc: “este, esta, isto”
SING. MASCULINO FEMENINO NEUTRO
NOM hic haec hoc
AC hunc hanc hoc
XEN huiushuiushuius
DAT huichuichuic
ABL hoc hac hoc
☜ ☞
☝
26
Plural do demostrativohic-haec-hoc
hic-haec-hoc: “este, esta, isto”hic-haec-hoc: “este, esta, isto”hic-haec-hoc: “este, esta, isto”hic-haec-hoc: “este, esta, isto”
PLUR. MASCULINO FEMENINO NEUTRO
NOM hi hae haec
AC hos has haec
XEN horum harum horum
DAT hishishis
ABL hishishis
☜ ☞
☝
27
Singular do demostrativoiste-ista-istud
iste-ista-istud: “ese, esa, iso”iste-ista-istud: “ese, esa, iso”iste-ista-istud: “ese, esa, iso”iste-ista-istud: “ese, esa, iso”
SING. MASCULINO FEMENINO NEUTRO
NOM iste ista istud
AC istum istam istud
XEN istiusistiusistius
DAT istiistiisti
ABL isto ista isto
☜ ☞
☝
28
Plural do demostrativoiste-ista-istud
iste-ista-istud: “ese, esa, iso”iste-ista-istud: “ese, esa, iso”iste-ista-istud: “ese, esa, iso”iste-ista-istud: “ese, esa, iso”
PLUR. MASCULINO FEMENINO NEUTRO
NOM isti istae ista
AC istos istas ista
XEN istorum istarum istorum
DAT istisistisistis
ABL istisistisistis
☜ ☞
☝
29
Singular do demostrativoille-illa-illud
ille-illa-illud: “aquel, aquela, aquilo”ille-illa-illud: “aquel, aquela, aquilo”ille-illa-illud: “aquel, aquela, aquilo”ille-illa-illud: “aquel, aquela, aquilo”
SING. MASCULINO FEMENINO NEUTRO
NOM ille illa illud
AC illum illam illud
XEN illiusilliusillius
DAT illiilliilli
ABL illo illa illo
☜ ☞
☝
30
Plural do demostrativoille-illa-illud
ille-illa-illud: “aquel, aquela, aquilo”ille-illa-illud: “aquel, aquela, aquilo”ille-illa-illud: “aquel, aquela, aquilo”ille-illa-illud: “aquel, aquela, aquilo”
PLUR. MASCULINO FEMENINO NEUTRO
NOM illi illae illa
AC illos illas illa
XEN illorum illarum illorum
DAT illisillisillis
ABL illisillisillis
☜
☝
☞31
Evolución Pronomes-adxectivos demostrativos
☜
☝
hic-haec-hoc
iste-ista-istud
ipse-ipsa-ipsum ese-esa-iso
ille-illa-illud(deíctico)
hanc horamhoc diead hic
el-ela (persoal)
ille-illa-illudeccu + aquel-aquela-aquilo
agorahoxe
aí
este-esta-istohic-haec-hoc
32
PRONOMES-ADXECTIVOSINTERROGATIVOS
33
Pronomes-adxectivos interrogativos
nquis (qui), quae, quid (quod) : quen?, cal?, que?n quis legit? quid dixisti?n As formas qui e quod úsanse como adxetivos
n qui discipulus legit? quod verbum dixisti?nuter, utra, utrum: quen,cal dos dous / das dúas?
n Xenitivo -ius, dativo -i: utrius, utrin uter vicit? n uter exercitus vicit?
nquot: cantos? n adverbio indeclinablen quot templa in urbe erant?
☜ ☞
☝
34
Singular interrogativouter-utra-utrum
uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas”uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas”uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas”uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas”uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas”uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas”
PLUR. MASCULINOMASCULINO FEMENINOFEMENINO NEUTRO
NOM uteruter utrautra utrum
AC utrumutrum utramutram utrum
XEN utriusutriusutriusutriusutrius
DAT utriutriutriutriutri
ABL utro utrautra utroutro
☜
☝
☞35
Plural interrogativouter-utra-utrum
☜
☝
uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas”uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas”uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas”uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas”
PLUR. MASCULINO FEMENINO NEUTRO
NOM utri utrae utra
AC utros utras utra
XEN utrorum utrarum utrorum
DAT utrisutrisutris
ABL utrisutrisutris
☞36
Complementos Adverbios Exemplos
Lugar
ubi (onde?)quo (a onde?)
unde (de onde?)qua (por onde?)
ubi sunt?quo vadis?
unde venis?qua irrumpunt?
Tempo quando (cando?) quando venies?
Causa cur / quid (por que?) cur taces?
Modo quomodo (como?) quomodo vincet?
Adverbios interrogativos(lugar, tempo, causa, modo)
☜
☝
37
PRONOMES-ADXECTIVOSINDEFINIDOS
38
☜ ☞
Pronome Exemplos
quis (qui), qua, quid (quod) “alguén, algún, algunha, algo”
* qua (nom.sin.f e n/ac. pl.neut.)si quis venit libenter eum accipiam
aliquis, aliqua, aliquid (aliquod) “alguén, algún, algunha, algo”
*ali- (elemento invariable)aliquis clamat ...
quisque, quaeque, quidque (quodque)
“cada un, cada unha, cada cousa”*-que (elemento invariable)
suum cuique
Declinación = relativo qui, quae, quodFormas entre paréntese > función como adxetivos☝
aliquis aliqua aliquod
quequis quequa quequid
39
☜ ☞
Pronome Exemplos
uterque, utraque, utrumque “un e outro/a, os dous/as dúas”
= uter, utra, utrum (-que invariable)
uterque execitus victoriam cupiebat
neuter, neutra, neutrum “nin un nin outro/a, ningún dos
dous/das dúas”
= uter, utra, utrum (ne + uter)
neuter consul in urbe permansit
ullus, ulla, ullum “alguén, algún/algunha, algo”
Xen. sing: -ius / Dat. sing: -i
ulli milites fugerunt
nullus, nulla, nullum “ninguén, ningún/ningunha”
= ullus, ulla, ullum (ne + ullus)Só funciona como adxectivo.
Caesar nullum consilium accepit
☝
40
☜ ☞
Pronome Exemplos
nemo“ninguén”
Ac. neminem, dat. nemini (xen. nullius, abl. nullo)ne + homo. Só funciona como pronome
nemo aenigma solvit
nihil“nada”
Nom. e Acus. nihil. Xen. e dat. nullius / nulli reiSó funciona como pronome
neuter consul in urbe permansit
☝
41
☜ ☞
Pronome Exemplos
alter, altera, alterum“un/unha, o outro/a outra”
Xen. sing: -ius / Dat. sing: -iSecuencias de dous elementos:
alter scelus admittebat, alter negabat
alius, alia, aliud“un/unha, outro/outra”
Xen. sing: -ius / Dat. sing: -iSecuencias de + de dous elementos:
alii legebant, alii scribebant, alii tacebant
☝
42
☞☜
Pronome Exemplos
solus, sola, solum“só/soa”
Xen. sing: -ius / Dat. sing: -i
sola fides sufficit
totus, tota, totum“todo/a, enteiro/a”
Xen. sing: -ius / Dat. sing: -iRefírese á totalidade dun elemento (≠omnis “cantidade”)
Totae urbes Graecae Quinctium Flaminium acclamaverunt
Omnes urbes Graecae Quinctium Flaminium acclamaverunt
☝
43
A negación e os indefinidos
nEn latín unha frase con dúas negacións é afirmativa!n non nemo venitn non nihil scion Tribunus secum non nullos milites duxit
☜ ☞
☝
44
Evolución Pronomes-adxectivos indefinidos
☜
☝
aliquemaliquod algo
aliquis unus
rem natamnati
nec unumnec quem
algún
alterum outro
nadanadie
ningúnninguén
alguén
nullum
solum
totum
ningún
só
todo
45