deiturak - euskaltzaindia - euskaltzaindia...deiturak baserri izenak zer da toponimia? buruaren...
TRANSCRIPT
![Page 1: Deiturak - Euskaltzaindia - Euskaltzaindia...Deiturak Baserri izenak Zer da toponimia? Buruaren ametsa. Izakiaren aluzinazioa. Homo sapiens espeziearen asmakizuna. Gizatalde baten](https://reader033.vdocuments.co/reader033/viewer/2022052815/60a605470e66e846b1355918/html5/thumbnails/1.jpg)
Deiturak
Baserri izenak
![Page 2: Deiturak - Euskaltzaindia - Euskaltzaindia...Deiturak Baserri izenak Zer da toponimia? Buruaren ametsa. Izakiaren aluzinazioa. Homo sapiens espeziearen asmakizuna. Gizatalde baten](https://reader033.vdocuments.co/reader033/viewer/2022052815/60a605470e66e846b1355918/html5/thumbnails/2.jpg)
Zer da toponimia?Buruaren ametsa.
Izakiaren aluzinazioa.
Homo sapiens espeziearen asmakizuna.
Gizatalde baten irudia.
![Page 3: Deiturak - Euskaltzaindia - Euskaltzaindia...Deiturak Baserri izenak Zer da toponimia? Buruaren ametsa. Izakiaren aluzinazioa. Homo sapiens espeziearen asmakizuna. Gizatalde baten](https://reader033.vdocuments.co/reader033/viewer/2022052815/60a605470e66e846b1355918/html5/thumbnails/3.jpg)
Toponimoa = leku izena
UNESCOk gizakiaren ondare ukituezin izendatu zuen.
Administrazioek ZAINDU behar dute
![Page 4: Deiturak - Euskaltzaindia - Euskaltzaindia...Deiturak Baserri izenak Zer da toponimia? Buruaren ametsa. Izakiaren aluzinazioa. Homo sapiens espeziearen asmakizuna. Gizatalde baten](https://reader033.vdocuments.co/reader033/viewer/2022052815/60a605470e66e846b1355918/html5/thumbnails/4.jpg)
Zertarako balio dute?
1. Leku bat identifikatzea, antzekoak izan daitezkeengandik bereiziz.
2. Izenak kokatzeko, GPS balitz bezala
3. Leku baten jabe egiteko.
![Page 5: Deiturak - Euskaltzaindia - Euskaltzaindia...Deiturak Baserri izenak Zer da toponimia? Buruaren ametsa. Izakiaren aluzinazioa. Homo sapiens espeziearen asmakizuna. Gizatalde baten](https://reader033.vdocuments.co/reader033/viewer/2022052815/60a605470e66e846b1355918/html5/thumbnails/5.jpg)
Toponimiaren balioak:
– Linguistikoa (euskalkiak, eta hizkuntzaren historia): Agirre, berri/barri, solo / soro
– Historia: Zerkausi, Ilunzar, Forua
– Etnografia: Liñaputzu, Mandazaibidea
– Geografia: Eguzkitza, Muñolegorkoerreka
– Botanika: Zumarraga, Lertsundi, Pagoeta
![Page 6: Deiturak - Euskaltzaindia - Euskaltzaindia...Deiturak Baserri izenak Zer da toponimia? Buruaren ametsa. Izakiaren aluzinazioa. Homo sapiens espeziearen asmakizuna. Gizatalde baten](https://reader033.vdocuments.co/reader033/viewer/2022052815/60a605470e66e846b1355918/html5/thumbnails/6.jpg)
Euskal Herriko baserri izenak
Euskal Herria bi eremu nagusitan banatu behar dugu gai askotarako, eta baserri izenen gaian
azpiatal bi badaude ere, banaketa hau ere funtsezkoa da:
Itsasaldekoa eta lehorrekoa
![Page 7: Deiturak - Euskaltzaindia - Euskaltzaindia...Deiturak Baserri izenak Zer da toponimia? Buruaren ametsa. Izakiaren aluzinazioa. Homo sapiens espeziearen asmakizuna. Gizatalde baten](https://reader033.vdocuments.co/reader033/viewer/2022052815/60a605470e66e846b1355918/html5/thumbnails/7.jpg)
Araotz
![Page 8: Deiturak - Euskaltzaindia - Euskaltzaindia...Deiturak Baserri izenak Zer da toponimia? Buruaren ametsa. Izakiaren aluzinazioa. Homo sapiens espeziearen asmakizuna. Gizatalde baten](https://reader033.vdocuments.co/reader033/viewer/2022052815/60a605470e66e846b1355918/html5/thumbnails/8.jpg)
Agurain
![Page 9: Deiturak - Euskaltzaindia - Euskaltzaindia...Deiturak Baserri izenak Zer da toponimia? Buruaren ametsa. Izakiaren aluzinazioa. Homo sapiens espeziearen asmakizuna. Gizatalde baten](https://reader033.vdocuments.co/reader033/viewer/2022052815/60a605470e66e846b1355918/html5/thumbnails/9.jpg)
Itsasaldeko Euskal Herriko baserriak
• Eredu nagusi bi:– Arrunta, Araba, Bizkaia, Lapurdi, Nafarroa
Beherea, Nafarroako zati bat eta Zuberoa– Nafarroakoa
Nafarroan elkarren ondoan ageri dira etxeak guneetan, Arabako Lautadako herrien antzera.
Baina arruntena etxeak sakabanatuta eta multzo txikietan agertzea da.
![Page 10: Deiturak - Euskaltzaindia - Euskaltzaindia...Deiturak Baserri izenak Zer da toponimia? Buruaren ametsa. Izakiaren aluzinazioa. Homo sapiens espeziearen asmakizuna. Gizatalde baten](https://reader033.vdocuments.co/reader033/viewer/2022052815/60a605470e66e846b1355918/html5/thumbnails/10.jpg)
![Page 11: Deiturak - Euskaltzaindia - Euskaltzaindia...Deiturak Baserri izenak Zer da toponimia? Buruaren ametsa. Izakiaren aluzinazioa. Homo sapiens espeziearen asmakizuna. Gizatalde baten](https://reader033.vdocuments.co/reader033/viewer/2022052815/60a605470e66e846b1355918/html5/thumbnails/11.jpg)
![Page 12: Deiturak - Euskaltzaindia - Euskaltzaindia...Deiturak Baserri izenak Zer da toponimia? Buruaren ametsa. Izakiaren aluzinazioa. Homo sapiens espeziearen asmakizuna. Gizatalde baten](https://reader033.vdocuments.co/reader033/viewer/2022052815/60a605470e66e846b1355918/html5/thumbnails/12.jpg)
![Page 13: Deiturak - Euskaltzaindia - Euskaltzaindia...Deiturak Baserri izenak Zer da toponimia? Buruaren ametsa. Izakiaren aluzinazioa. Homo sapiens espeziearen asmakizuna. Gizatalde baten](https://reader033.vdocuments.co/reader033/viewer/2022052815/60a605470e66e846b1355918/html5/thumbnails/13.jpg)
Baserriak eta izenak • Baserrien izenak bi era nagusitan bana
ditzakegu: – Etxea eraiki aurreko toponimoak:
Pagoeta, Aretxederra, Zubieta, Iturriaga, Zabala...– Baserriari dagozkion izenak:
Hemen azterketa asko egin daiteke.
Bakunak: Etxebarria, Goikoetxea, Gerea...
Konposatuak: Gereabarrena, Goikoetxebarri...
![Page 14: Deiturak - Euskaltzaindia - Euskaltzaindia...Deiturak Baserri izenak Zer da toponimia? Buruaren ametsa. Izakiaren aluzinazioa. Homo sapiens espeziearen asmakizuna. Gizatalde baten](https://reader033.vdocuments.co/reader033/viewer/2022052815/60a605470e66e846b1355918/html5/thumbnails/14.jpg)
Toponimo zaharrak• Era askotakoak izan daitezke:
– Orografikoak: Agirre, Ibarra, Zabala, Oianeder…– Generikoetan oinarrituak: Iturria, Erreka,
Harana…– Gizakiarekin lotuak: Zubieta, Gaztelua, Kurtzea… – Landaretza: Areitzaga, Ametzaga, Askartza…
Isuskitza, Zaldua… – Abereak: Azkonobieta, Behorlegi, Iñurritegi…
![Page 15: Deiturak - Euskaltzaindia - Euskaltzaindia...Deiturak Baserri izenak Zer da toponimia? Buruaren ametsa. Izakiaren aluzinazioa. Homo sapiens espeziearen asmakizuna. Gizatalde baten](https://reader033.vdocuments.co/reader033/viewer/2022052815/60a605470e66e846b1355918/html5/thumbnails/15.jpg)
Baserriari dagozkion izenak• Jabeari dagozkionak: Perurena,
Baleztagilerena, Apezarena...• Baserriari dagozkionak. Hemen denetarik
dago: Deskribapena, kokapena, erabilera... Etxebarri, Goikoetxe, Goikolea…
• Konposatuetan toponimo zaharra eta ezaugarri berria elkar daitezke: Agirrebekoa, Iturriagagoikoa…
• Esan bezala bakunak edo konposatuak.
![Page 16: Deiturak - Euskaltzaindia - Euskaltzaindia...Deiturak Baserri izenak Zer da toponimia? Buruaren ametsa. Izakiaren aluzinazioa. Homo sapiens espeziearen asmakizuna. Gizatalde baten](https://reader033.vdocuments.co/reader033/viewer/2022052815/60a605470e66e846b1355918/html5/thumbnails/16.jpg)
Jabearen izena daramatenak:Nafarroakoa bakarrik ez den
ezaugarria, herritik > hiria.
• Pertsona izena:
Era arrunta -e(r)ena: Antso(r)ena, Joanena, Joanikotena, Martintxoena
Beste era, -tegi: Antsotegi, Joantegi, Martindegi…
Era zaharra, -itz (-ain, -ona...): Gamiz, Diliz, Muskitz... Antsoain, Muniain…
![Page 17: Deiturak - Euskaltzaindia - Euskaltzaindia...Deiturak Baserri izenak Zer da toponimia? Buruaren ametsa. Izakiaren aluzinazioa. Homo sapiens espeziearen asmakizuna. Gizatalde baten](https://reader033.vdocuments.co/reader033/viewer/2022052815/60a605470e66e846b1355918/html5/thumbnails/17.jpg)
Jabearen izena daramatenak:• Lanbidea: Apezetxea, Oskigilerena,
Alkatezarrarena, Soldaduena,
• Ezizena: Malzapatariena, Bakioena, Maloena, Andratiena, Gorrotxategi
• Deitura edo toponimoa: Sarriena, Amorotoena,
• Besterik: Abadezanena, Atxoarena, Angalantena…
![Page 18: Deiturak - Euskaltzaindia - Euskaltzaindia...Deiturak Baserri izenak Zer da toponimia? Buruaren ametsa. Izakiaren aluzinazioa. Homo sapiens espeziearen asmakizuna. Gizatalde baten](https://reader033.vdocuments.co/reader033/viewer/2022052815/60a605470e66e846b1355918/html5/thumbnails/18.jpg)
Betri Elkart et Katharine Halgart senar emazteak eta Algart etxeko
jabeak, oroith hiltzeaz
![Page 19: Deiturak - Euskaltzaindia - Euskaltzaindia...Deiturak Baserri izenak Zer da toponimia? Buruaren ametsa. Izakiaren aluzinazioa. Homo sapiens espeziearen asmakizuna. Gizatalde baten](https://reader033.vdocuments.co/reader033/viewer/2022052815/60a605470e66e846b1355918/html5/thumbnails/19.jpg)
Etxearen ezaugarriei lotutakoak
• Kokapena: Goikoetxea, Bekoerrota, Aurtenetxe
• Deskribapena: Etxezuria, Ormaetxe, Tellaetxe...
• Bizkaiko berezitasuna, izen konposatuak:
auzoa (antzinako baserria) + etxea:
Zengotita-bengoa, -goikoa, -beitia, -urizar.
Gomendio-etxebarria, -uriarte, -urruti .
Gorozika-basterretxea, goikoa, bekoa.
![Page 20: Deiturak - Euskaltzaindia - Euskaltzaindia...Deiturak Baserri izenak Zer da toponimia? Buruaren ametsa. Izakiaren aluzinazioa. Homo sapiens espeziearen asmakizuna. Gizatalde baten](https://reader033.vdocuments.co/reader033/viewer/2022052815/60a605470e66e846b1355918/html5/thumbnails/20.jpg)
XX. mendeaXX. mendean aurreko mendean sortutako
jokamolde berria zabaldu zen (Getxoko lehenengo etxea 1845koa da) izenak jebeek beraiek ezartzea.
Baserri munduan, batzuetan, izen bikoitza sortu da (Arbanarbarri / Legarravilla, Kurutzekoa / Anbre ).
Baina gehienetan izen berri hauek aurrera egin zuten, nola edo hala.
![Page 21: Deiturak - Euskaltzaindia - Euskaltzaindia...Deiturak Baserri izenak Zer da toponimia? Buruaren ametsa. Izakiaren aluzinazioa. Homo sapiens espeziearen asmakizuna. Gizatalde baten](https://reader033.vdocuments.co/reader033/viewer/2022052815/60a605470e66e846b1355918/html5/thumbnails/21.jpg)
Etea bikoitza da.
Batetik izena jabeka aukeratzen duelako, bestetik izendapen sistema tradizionalak alde batera uzten direlako. Horren ondorioz izen berriak ageri dira: Etxe Alaia, Gure Ametsa, Nere Kabia .. . Hala ere, badiar, berriak izan arren aurreko bidea erabat hausten ez dutenak: Ibaigane, Ichasalde .. .
Inoiz euskal izen hauek mesprezatu egin dituzte (Toki el Timbre) ez, berriz, Villa Concha edo El Abanico de Plencia .
![Page 22: Deiturak - Euskaltzaindia - Euskaltzaindia...Deiturak Baserri izenak Zer da toponimia? Buruaren ametsa. Izakiaren aluzinazioa. Homo sapiens espeziearen asmakizuna. Gizatalde baten](https://reader033.vdocuments.co/reader033/viewer/2022052815/60a605470e66e846b1355918/html5/thumbnails/22.jpg)
Etorkizuna
Nafarroako Foruan zehatzen da etxeko jabearen eginkizuna dela izen babestea, Nazio batuen erakundeak dioenaren ildotik. Desiragarria izango litzateke izenak ber-bizitzeko jarrerak bultzatea, izan ere, udalek baserri izenen ordez Diseminado N jartzeko korreo-jarrerak eta gizarte barruko aldaketek hainbat lekutan izenak desagertze edo pobretzea ekarri dute: betidanik Abanikue.
![Page 23: Deiturak - Euskaltzaindia - Euskaltzaindia...Deiturak Baserri izenak Zer da toponimia? Buruaren ametsa. Izakiaren aluzinazioa. Homo sapiens espeziearen asmakizuna. Gizatalde baten](https://reader033.vdocuments.co/reader033/viewer/2022052815/60a605470e66e846b1355918/html5/thumbnails/23.jpg)
Eskerrik asko