c:\fakepath\1 m 6 gaia 1 erroma 2007 08
TRANSCRIPT
ERROMA• Bilakaera• Ekonomia• Gizartea• Egitura politikoa
• Erlijioa• Kultura
• Ekarpenak• Hirigintza eta artea• Inperioaren amaiera
• Hispaniaren eta Galiaren konkista• Iberiar penintsulan aurkitu zutena
• Erromanizazioa• Euskal lurraldean
• Galtzadak
Noiztik nora ?
Noiztik nora ?
Zenbat mendeko iraupena ?
Garai berdineko beste zibilizazio batzuk ?
476. urtean Erroma barbaroak
konkistatzen dute
753ean datatzen da Erromaren sorrera
Kokapena
Erromatarren zibilizazioa-Europa
Erromatarren zibilizazioa-Mediterraneoa
Erromaren sorreraren kondairaRomulo eta Remo, bi anai ziren, bikiak, Martitz jainkoaren eta emakume hilkor baten semeak.
Baina errege bat beldur zen, bikiak hazten zirenean erregetza tronua kenduko ziotela eta Tiber ibaira bota zituen.
Otso eme batek uretatik atera zituen eta bere esneaz elikatu zituen.
Gero artzain batek jaso eta hazi zituen.
Urte batzuk geroago Romulo eta Remok ibai-ertzean hiria eraiki zuten.
Romulok anaia borroka batean hil eta bere burua errege izendatu zuen, eta hiriari ERROMA izena eman zion.
Erromaren bilakaera
Erromako hiria
Erromatarren hedakuntza 1
Erromatarren hedakuntza 1
Erromatarren hedakuntza 2
Erromatarren hedakuntza-3
Erromaren hedakuntza - 4
Erroma K.a. VIII. mendean artzain eta nekazari herria zen, Tiber ibaiaren ezkerraldeko 7 muinoetan kokatua.
INPERIOAREN SORRERA
Leku lasaia ematen du honek.
Zuekin geratuko gara eta babesa emango
dizuegu...
Ordaintzeko, zuek jaten emango
diguzue
Menderatu gaituzte
K.a. VII. mendean ETRUSKOEK mendean hartu zituzten jende haiek
K.a. VI. mendean erromatarrek errege etruskoak bidali egin zituzten eta ERREPUBLIKA eratu zuten.
MONARKIA hautsi eta ERREPUBLIKA eratu!
Arrotzak kanpora!
Gora errepublika
!
K.a. III. mendean Erromak Italiako penintsulako erdialde osoa bere
menpe hartu zuen.
Ordua heldu da ERROMAK bere
mugak zabaldu eta inguruko herriak
menpean har ditzan !
Baina Mediterraneoan bazegoen beste hiri boteretsu bat, KARTAGO (gaur egungo Tunisian).
Hiri honek lehia eta borroka gogorrak izan zituen lehenengo greziarrekin eta geroago erromatarrekin Mediterraneoko merkataritza kontrolatu nahian.
Kartagotarrei irabazi nahi badiegu, itsasuntziak egin eta
nabigatzen ikasi beharko dugu ...
Erromatarren eta Kartagotarren arteko borrokak (GERRA PUNIKOAK) K.a. 264. urtean hasi ziren eta bdenbora luzez iraun zuten
Itsasoan trebetasuna hartzen badugu, inork ez gaitu irabaziko ... Itsasoa
“geurea” izango da.Mare Nostrum !
Borroka hedatu egin zen pixkanaka-pixkanaka
Mediterraneoko mendebalde guztira
Ez diegu arnasa hartzen ere
utziko.Alde guztietatik ekingo diogu
erasoari !
Erromaren bilakaera
Agintari nagusia:
ERREGEA
Atenastarren demokraziaren antzekoa,
hiritarrek aukeratzen zituzten agintariak:
Kontsulak, magistratuak, ...Agintari nagusia:
“Kontsula”
Agintari nagusia: ENPERADORE
A
Monarkia garaia
Errepublika garaia
Errepublika garaiaI Gerra Punikoa Lehen Gerra Punikoa K. a.
264 eta K. a. 241 iraun zuen gerra izan zen, Kartago eta Erromaren artekoa.
Arrazoia, Mediterraneoko mendebaldea menderatzea zen, Siziliako irla berezizki..
23 urtez borrokatu ostean, Erroma atera zen garaile, eta oso baldintza gogorrak inposatu zizkion Kartagori bakearen trukean.
Errepublika garaiaII Gerra Punikoa
Bigarren Gerra Punikoan Kartago eta Erromak borrokatu zuten K. a. 218tik K. a. 202 arte.
Puniko izena erromatarrek eman zioten, katagotarrak punici deitzen baitzioten.
Anibal-ek Hispaniatik abiatuta Italia zeharkatzen du hainbat bataila irabaziz, baina azkenean Escipionek menperatzen du.
Sagunto
II Gerra Punikoa
Errepublika garaiaIII Gerra Punikoa
Baina II. gerraren galdu eta Erromaren zigorrak gainditu ondoren, Kartago berriro errekuperatu zuen bere ekonomia, aberastasuna eta armada.Erromatarrak beldurtu egin ziren eta beste gerra bat sortu zen.
III Gerra Punikoa
Errepublika garaia Julio Cesar
Inperio garaiaEnperadorea: inperio baten buru edo agintari
nagusia
Inperio: Enperadoreak agintzen duen lurralde oso handia
Lehenago “inperator”: Legionarioek, (soldaduak) jeneral ausartenei emandako goitizena
“Pax romana” jarri zuen, derrigortuta, zapalketen bidez lortutako bakea.
• Inperioak lurralde gehiago konkistatu zituen. Armadaren boterea oso handia zen
• Estatu golpeak eta gerra zibilak jeneralen artean ugariak izan ziren
• 395. urtean inperioa zatitu: Mendebaldeko Inperioa, hiriburua Erroma; Ekialdeko Inperioa, hiriburua Bizantzio (Konstantinopla, Istanbul)
• Barbaroen inbasioak (hunoak, bisigodoak, ...) izan zituzten eta 476. urtean Ordoriko errege barbaroak Erroma konkistatu zuen eta Mendebaldeko Erromako Inperioa hausten da
•Mendebaldeko Inperioa, Bizantzio hiriburua zuenak 1.453. urtera arte jarraitu zuen
Octavio Augusto
I. enperadorea
Ekonomia1 - NEKAZARITZA
• Ekonomiaren oinarria
• Lana esklaboek egiten zuten
• Latifundioetan (lursail oso handiak) garia, oliba eta mahatsa
• Landetako etxea, “villae” izenekoa, sotoa, biltegia, ikuikuak, ardoa eta olioa egiteko prentsak... Zituzten
• Lurraren jabetza: hasieran nekazari txikiena eta “ager publicus” (herri lurrak). Konkistei esker, Galian, Hispanian latifundioz bete ziren
• Tresneria berria: ureztatze sistemak (akueduktuak), goldea, 9
VillaeHiritar aberatsen etxeak: (etxebizitza + baserria)
Ekonomia
Ekonomia2 a - ARTISAUTZA
• Hiriak denda eta lantegi txikiz beteta: zapatariak, bitxigileak, zeramikagileak, okinak, harakinak...
• Eraikuntzan, igeltseroak, arotzak, iturginak, margolariak, harginak, ...
Zapatariak
Harakinak
Zeramikagileak
Okinak
ArotzakIturginak
Margolariak
Igeltseroak
Harginak
Bitxigileak
Ekonomia2 b – LANBIDE LIBREAK
• Lanbide libreetan ere jende kopuru handia aritzen zen: medikuak, irakasleak, bankariak, ... eta zer esanik ez, merkatariak
Medikuak Irakasleak
Bankariak
3 – MERKATARITZA
• Elikagaiena oso garrantzitsua
Ekonomia - Galtzada sarea
MERKATARITZARAKO
ARMADAREN
JOAN-ETORRIAK ERRAZTEKO
Gizartea
Hiritar eta ez hiritar bereizketa hori, hala ere,
K.a. III. mendearen hasieran desagertu egin zen eta erromatar aske
guztiak Erromatar hiritarrak bilakatu ziren
Gizarte hierarkizatua
Enperadorea
Patrizioak
Plebeioak
Esklabuak
• Erromako jatorrizko biztanleak• Armada, politikako karguak• Lurjabe handiak• Aberatsak
• Soldatapeko nekazariak edo artisauak • Nekazari txikiak• Merkatari txikiak• Artisautzako langileak• Libertoak
• Jabearen propietatea ziren• Ez zuten inolako eskubiderik, erosi eta saldu zitezkeen• Lan gogorrak: meatzetan, eraikuntzan• Maisu, idazkari, mediku, suhiltzaile, ur garraiolari, ......
Gizartea - Emakumeak • Grezian baino gehiago errespatatzen ziren
• Etxetik bakarrik atera zitekeen
•Jaietan senarrarekin agertzeko eskubidea zuen
• Ikasteko eskubidea zuen
• Lehen eginbeharra, etxeko andrea izatea: haurrak hazi, esklaboen lana bideratu...
• Dibortziatzeko eskubidea zuen
• Ez zuen boto eskubiderik ezta hautagai izaterik
• Beti gizonezkoen menpe zegoen, aitaren menpetik, senarraren menpera
Gizartea – Kolonoen sorrera
KOLONOAK
III. mendetik aurrera, aldakuntzak, ezberdintasunak handitu egin ziren eta …
• Lurjabe handiak, gero eta gutxiago ziren baina gero eta boteretsuago bilakatu ziren: honestiores.
• Beste guztiak, humiliores, gero eta txiroagoak (pobreagoak), zergak ordaindu behar, …
• Colonus edo morroi bihurtu ziren, jauntxoen lurrak landuz, (esklaboak
gero eta gutxiago zeudelako, ez zelako lurralderik konkistatzen)