basterretxea-hedabideak gizartearen eratzaile

Ikasgaiaren programa Ikus-entzunezko komunikazioaren teoria 1.LAUHILEKOA

1 > Ikus-entzunezko Komunikazioa > 3. maila > 2010-11 ikasturtea

HUMANITATE ETA HEZKUNTZA ZIENTZIEN

FAKULTATEA

Basterretxea, J.I.(2002). Kultura‐aniztasuna eta gizarte komunikazioa. Bilbo:Udako Euskal Unibertsitatea.65‐70.orr.

HEDABIDEAK GIZARTEAREN ERATZAILE

Mitologien eta erritualen sortzaile dira hedabideak; albisteak hedatzeaz gain,

gizarte‐komunikazioan diharduten bideek mundua ulertzen laguntzeaz gain,

mundua bera eratzen ere laguntzen dute.

Albisteen errituala

Gizakiak erritu ugari dauzka. Denboraren eta Historiaren joan‐etorrian, gizakiak

errituak sortu ditu, ohiturak landu ditu, azturez bete da azkenean. Erritu horietako

batzuk norberarenak dira (goizean kafesnea hartzea, edo fruta jatea, edo biak),

beste asko sozialak dira (ezkontzak edo heriotzaren osteko lurperaketak, kasu).

Gizarte aurreratuetan, erritu modernoetako asko eta asko hedabideei so garatu dira.

Gure mundu zibilizatuan, pertsonaren errituetariko bat albisteen kontsumoa

da. Goizean egunkaria zabaltzea, autoan bidaiatzean irratia entzutea, edo iluntzean

etxeratzean telebistako albistegia ikustea, erritu horren pasarte jakinak dira.

Erlijioetan gertatzen zenaren antzera —demagun kristau‐ohituran domekero

mezatara joatea eta ondoren sermoia komentatzea—, hedabideen mezua aldi oro

entzuten da, eta entzundako horrek ematen du lagunartean berba egiteko giltza edo

bidea. Sermoian esandakoa komentatzen zen moduan komentatzen dira, lankideen

artean, lanera heldu bezain laster, autobusean entzundako partearen albisteak.

Egunaren jarduna markatzen digute hedabideek. Hedabideek markatzen

dituzte egunaren atal nagusiak. Jende‐mota batek albistegien arabera banatzen du

eguna, beste batek magazinen arabera, inork filmeen eta nobelen arabera; kontua

honako hau da: hedabideen jardunak erloju sozialaren zeregina betetzen duela,

hedabideek errutinak sortzen dituztela, hedabideek diskurtso sozialerako gaiak eta




FAKULTATEA

ereduak ezartzen dituztela.

Kanpoko munduaz dakigun apurra, hedabideek esana dakigu. Munduaz

dakigunaren iturri nagusia, hedabideak dira: zer gertatzen den, non gertatzen den,

noiz gertatu den eta zergatik gertatzen den, hedabideek jakinarazten dute eta haiek

jakinarazitakoaz kanpo ezer gutxi gehiago jakin dezakegu. Munduaren abiadaren

berri hedabideei esker dugu.

Hedabideek mundua eratzen eta konformatzen laguntzen dute, gure elkarrizketetarako

erreferente bilakatzen dira. Albisteak kontatzeaz gain —egitate eta gertakizun

guztien artean albiste zein diren erabakitzen dutenez—, munduan garrantzitsua

zer den eta zer ez den esaten dute hedabideek. Errepikapenaren ondorioz,

jendeak ikasi egiten du handia zer den eta txikia zer, eta, gero, horren arabera

funtzionatzen du bere bizitza arruntean; beraz, informatzeaz gain, hedabideek gure

buruak eratu eta konformatzen dituzte eta gure pentsatzeko erak eta moduak sortzen

dituzte; munduaz informatzeaz gain, hedabideek mundua bera eratzen dute.

Errituak, erritmoak eta errutinak sortzen dituzte hedabideek; testuinguru horretan,

liturgia bera garrantzitsuago da, liturgia horren oinarrian dagoen afera baino.

Hedabidea ez da gizartearen ispilua

Errituak mundua desitxuratu eta bere erara azaltzen digu. Jakina da: hedabideek

ez dute modu neutralean igortzen informazioa, ezin dute eta. Presio‐taldeak

eta komunikazio‐profesionalak medio, hedabideek informazioa prestatu eta landu

egiten dute.

Kontuz baina: hedabidea ez da egitatearen ispilua. Ispiluak ez du erabakirik

hartzen, hedabideek bai ostera. Erabaki horien oinarrietan, besteak beste, helburu




FAKULTATEA

politikoak, denbora mugatua, profesionalen eskua eta baliabideak daude. Ispiluak

bere aurretik igarotzen den oro islatzen du; hedabideak ez, ezin du eta. Ispilua,

zelanbait esanda, erabat askea da bere aurretik igarotzen dena islatzeko. Isla bera

ere askea da, erakusten duena originalarekiko isomorfikoa da (ispilu arruntetan

behintzat). Hedabideak, ostera, ez du askatasun hori.

Adi, zeren hedabidea ez baita leihoa. Leihotik begiratzean ikusten duguna,

gertatzen ari dena da. Gertatzen ari den hori ez dugu guk erabaki. Baina hedabideek

erabaki egiten dute, ez gertatzen dena (sarri askotan baita hori ere), gertatzen

denaz esan beharrekoa baino, hots, erakutsi beharrekoa.

Bada, hedabidea ez da begi neutrala. Hedabideak hautatu egiten du gertatutakotik

zer erakutsi, zer esan, zer irakurtzera eman. Eta hautaketak ez dira neutralak,

edo ez denentzat neutral. Neutraltasuna —balizkoa edozein kasutan— oso norberarena

da. Hedabideak gertakariaren zati bat baino ez ohi du erakusten; baina,

nahita ere, ezingo zukeen osorik eman.

Erlijioagaz gertatzen zaigun berbera gertatzen zaigu informazioagaz. Erlijioak

errealitate bat erakusten du. Errealitate jainkotiar hori, erlijio desberdinek

desberdin ikusten dute; errealitate jainkotiar hori fededun ez direnentzat egon ere

ez dago, ez da existitzen. Hedabideek egitate eta gertaeren ikuspuntu bat ematen

dute. Egitate edo gertaeren ukigarri eta begi‐bistakoa den hori modu desberdinean

ikusten dute hedabide desberdinek. Errealitate hori horrelakoxea da hedabide

horren fededunentzat; fede hori miresten ez dutenentzat errealitate hori existitu ere

ez da egiten.




FAKULTATEA

Hona adibide bat:

Torturak kartzeletan. Gara egunkariak tortura Estatuaren politika errepresiboaren

ondorio dela uste du. Correo egunkariak kartzela barruko kolpe

eta jipoi horiek presoen probokazioen ondorio direla. ABC egunkariak ez

du arazoa aipatu ere egiten.

Hedabideak ez dihardu ispilu edo leihoaren antzera. Hedabideak bere modura

eta erara ikusten eta kontatzen du bere begien aurrean gertatu denetik interesgarrien

iruditu zaiona. Hedabideak bere betaurreko propioez ikusten eta erakusten du

mundua.

Kulturak, komunikazioaren jario

«Espazio geografiko jakin batean bizi den talde bateko partaideek konpartitzen

duten ohitura‐multzoa, aztura‐piloa»; era horretan defini daiteke kultura

zer den.

Jendeak dituen sinesmenen eta portaeren arabera garatzen dira kulturak, eta

sinesmen eta portaera horiek, jakina, elkarri komunikatu beharrekoak dira. Etxearen

diseinua, diruaren sistema, janarien ohiturak... pentsaezinak dira, norberak zer

pentsatzen duen eta zelan sentitzen duen azaltzeko beharrezkoa den truke

komunikatibo barik.

Kultura aktiboa, edo bizia, egunero garatzen da taldekideakaz batera. Harremanezko

garapen horren oinarrian, truke komunikatibo horren oinarrian, elkarrekintza

edo interakzioa dugu. Interakzioak igorlearen eta hartzailearen beharra du.

Kultura bizi hori abian jartzen duen organismo biren arteko trukea da elkarrekintza

edo elkarreragina. Robinson Crusoe‐k ez zuen kulturarik garatu Friday‐gaz batu




FAKULTATEA

arte. Robinson‐ek bere ohiturak garatu zituen, baina Friday‐gaz trukatu arte, ez

zuen kulturarik garatu.

Ohitura modernoetan, eragin zuzena dute hedabideek, harreman sozialek,

pertsonalitate jakinen proiekzioek, eta taldekideek euren buruez eta gainerakoez

dituzten ideiek eta usteek.

Arestian ere esan da: hedabideek errituak ezarri dituzte gure artean; erritu

horien arteko batek eguneko orduak zelan banatu ekarri digu, kasurako. Albisteen

kontsumoa, esate baterako, pasarte garrantzitsua da gizarte modernoetako liturgia

sozialean; eta gizarte aurreratuetan, pentsaezina da hedabideen jarduna baztertuta

utz lezakeen kultura modernorik sortzea eta garatzea.

Ahalmen intelektualen lanketa eta garapena gizarte‐komunikazioarekin ere

badaude loturik. Hedabideen laguntza barik, pentsaezina da herri edo zibilizazio

bateko gizarte‐egitura finkatzea. Pentsaezina da fenomeno zientifikoen, artistikoen

eta erlijiosoen berri izatea, mezubideen lana baztertuta. Politikak eta ekonomiak ez

zuketen funtzionatuko handika egiten den komunikazio barik.

Komunikatzaileak kultura berriaren sortzaile

Hedabideak dira komunikazioa —zentzurik zabalenean hartuta— menperatzen

duten erakundeak. Komunikazioaz berba egitean, gaur egun, hedabideen komunikazioaz

berba egiten dihardugula konturatzen gara. Eta, konturatu egiten gara eta

ikusi egiten dugu ezen komunikazioan oinarritutako kultura osoa gero eta gehiago

oinarritzen dela komunikazioa ulertzen hasita gauden eredu horietan, alegia, hedabideek

zabaltzen dituzten horietan. Komunikatzaileak komunikazioaren profesionalak

berak dira kulturaren nondik‐norakoak ezartzen dituzten indibiduo espezializatuak.




FAKULTATEA

Pentsamenduaren ugazaba modernoak dira orain masa‐komunikazioan diharduten

profesionalak. Hedabideetako profesionalek baztertu egin dituzte intelektual

klasikoak, eta horien lekua eskuratu dute ezagutzaren aldarean.

Gizartea gero eta teknokratagoa bilakatzen ari da abiaduran oinarritutako

zientzia eta teknologia berriak direla eta; hedabideek lagunduta, elite intelektual

berria sortzen ikusten ari gara teknokrazia horien baitan. Elite berriak bere lekua

aurkitu du medioei esker, eta elite kultural edo intelektual klasikoak baino

indartsuago ari da bilakatzen gure begien aurrean.

Bestalde, hedabideetako kazetariak gero eta indar handiagoa, gero eta

zilegitasun handiagoa du ekoizpen kulturalak balioesteko, gaitzesteko edo gorengo

mailakotzat hartzeko. Masa‐hedabideetako kazetariak berak ezartzen du moda

kulturala, aztura politikoa, ohitura soziala edo irizpide ekonomikoa.

Masa‐komunikazioa da gaur egun kultura‐jario publikoaren oinarria.

Komunikazio publikoak, masiboak, mediatikoak, ordezkatu egin du transmisio

kultural klasikoa, eremu txikikoa, hurbilekoa, lokala, aurrez aurrekoa; eta, horren

ordez, kanpokoa, zabala, arrotza, masiboa, globala ezarri du zenbait lekutan. Masa

zabaletan, gaur egun, kultura‐igorpen familiarra bigarren mailakoa da, sarritan.

Kultura‐igorpen masiboak ilundu egin du transmisio klasikoa, belaunaldien artekoa.

Lokalismoa desagertzear ote dago? Baldin eta hedabide masiboek euren lanean

arretarik jartzen ez badute, agian bai. Lokalismoak ez du berme kulturalik izango,

baldin eta hedabide masiboek aintzakotzat hartzen ez badute. Lokalismoak ez du

aurrera egingo, baldin eta masek euren inguruko kultura txikia hedabideen ispiluan

islatzen ikusten ez badute. Lokalak bere hedabide propioak behar ditu globalaren

pareko izan ahal izateko; ez horren menpeko izateko.




FAKULTATEA

Beraz, hedabideen isla da kultura. Zer da, gaur, kultura, argitalpenetatik

aparte, telebistatik urrun, irratitik at edo diskoetatik landa?

Hori horrela, hedabideetan diharduten profesionalek erantzukizun sozial

aparta dute. Nahita edo konturatzeke, joera kulturalak ezartzen dituztenez, eredu

berriak sortzen dihardute pulpitu publikoetatik komunikatzaile profesional modernoek.

Nora goaz?

Atal honen azterketa osatzeko, azken berba batzuk komunikazioaren bihar‐

‐etziko jardunari buruz. Norantz doa komunikazioaren industria mende berriko lehen

urteotan? Galderak ausartegia dirudi —ausartegia da— baina komunikazioaren

munduak ausart izatea eskatzen digu. Komunikazio‐munduan zain duguna

berba apur‐apurretan laburbildu beharko bagenu, hurrengo puntu hauek argi ederra

emango ligukete:

1. Informazio‐ eta komunikazio‐teknologien arloari dagokionez, merkatu

horretan aditu direnek aurreratutako datuen arabera, hurrengo urteotan,

mundu‐mailako merkatua hainbat aldiz biderkatuko da. Balizko eroslegaiak

nonahi aurkitu gura dira: telebista‐aparatuak, telefonia eramangarriak

eta internet‐loturak munduaren lau bazterretan saldu gura dituzte.

Hala ere, den‐dena ez da urregorria, eta krisiak berak ere ateak ireki ditu

espektatiba horien guztien artean.

2. Komunikazio‐ eta informazio‐teknologia berriek (faxa, bideoa, sakelako

telefonoak, edo satelite bidezko telebista) ezinezko bilakatuko dute

kultura‐protekzionismoa, bai Europan eta Ozeanian baita Ameriketan

eta Asian ere; Afrika bera ere bidean da.

3. Teknologia berrietan izugarrizko eragina edukiko dute Estatu Batuetako

eta Japoniako enpresen ekoizpen erraldoiek, gaur artekoa gaindituta.




FAKULTATEA

4. Informazioaren eta komunikazioaren industria internazionalizaziorantz,

pribatizaziorantz, komertzializaziorantz eta kontzentraziorantz abiatu

da; joera horrek informaziorako hurbilketa justuagoak eta demokratikoagoak

oztopatzen ditu. Oztopoak gero eta gaitzagoak izatea espero da.

5. Gauzak horrela, hedabideen demokratizazioa beharrezkoa den zerbait

da, eta edozein profesionalek erreibindikatu beharko luke demokratizazio

hori, bere lana zerbitzu publiko moduan ulertzen badu.

Telekomunikazioa etorkizunean lekuko izatearen bandera ari da bereganatzen.

Kulturen arteko mugak ezabatuz doaz. Hedabideetan, produktu estatubatuarrek

gero eta sarrera handiagoa dute, telekomunikazioan katea pribatuek gero eta

garrantzi handiagoa dute, publizitateak gero eta presentzia handiagoa du, eta

kapital internazionalak gero eta esku indartsuagoa erakusten du. Panorama zaila!

basterretxea-hedabideak gizartearen eratzaile

Documents