Andelos Erromatar hiri baten ur-horniketa

Andelos hiria:kokapen geografikoa

NON? o  Gaur egun, Andelos erromatar hiriko aztarnategia 

Mendigorriako udal-barrutian dago, Nafarroako erdialdean.

o Argaren  ibaiaren gaineko muino batean kokaturik dago, Andion izeneko ermitaren parean. 

Andelos hiria:historia zertzeladaren bat

HISTORIAN ZEHAR...o Antzinaroan, k.a.IV-III mendeetan giza kokalekua egon zen.o baskoien eta erromatar arteko harremanak k.a.II mendean?o erromatar hiria k.o.I eta II mendeetano Erdi Aroan ere, jendea bizi izan zen. o Gero, biztanleen memoriatik desagertu Aita Moretek XVII

mendean tokia aurkitu eta Pliniok aipatutako hiria identifikatu zuen arte.

Andelos hiria:zertan datza bere garrantzia?

- Hiriari lotutako aurkikuntzarik nabarmenena ur horniketa sistema da. 

- Lan hidrauliko osoa dago, hau da, ura hartzen denetik hiriko banaketa zentroraino.  

1.Ur-horniketa sistema: uharka eta presa- Andelosetik 5 kilometrotara Mendigorria eta Ziraukiko udalerrien arteko mugan presa baten aztarnak ikus daitezke. - Bi garaiko euste-obrak agertu dira:     - 13 barneko kontra-hormak eta ur-kutxatila.> I.mend.     - kanpoko kontra-hormak (opus cimenticiae) > II.men.- Uharka honek urez hornitzen zuen Andeloseko urtegia.- Ur-tanga eta urtegiaren arteko konexioa ez da aurkitu. Mendeak joan mendeak etorri, laborantzak desagertarazi ditu aztarnak.

                                 

presa airetik ikusita

Andelos-eko urbiltegi erregulatzailea hirigunetik 750 metrotara ikus daiteke. Ur-tanga honek 7.350 m3 ur biltzen ahal zuen (37 m. zabal x 85 m luze).

            ur-biltegiko argazkia,             airetik hartuta

2.Ur-horniketa sistema:

ur-biltegi erregulatzailea

2.Ur-horniketa sistema:

ur-biltegi erregulatzailea

- bi garaitan eraikia:

1.an, biltegi txikia, paretetan eta zoruan argamasa hidraulikoa

2.ean, 37 barneko kontrahormak altxatu ziren lurraren bultzada eusteko ur-biltegia hutsik zegoela. 

3.Ur-horniketa sistema: ubidea 

- Urbiltegitik ubide baten bidez hiriko erdiguneraino garraiatzen zuten ura. - Ubideak arku-segiden gainean eraikitzen ziren nolabaiteko inklinazioa lortzeko- Ubideak 52 arku omen zituen eta galdu badira ere, 53 pilareren oinarriak ikus daitezke. 

 

4.Ur-hornidura sistema: Castellum aquae

- Zer da? Castellum aquae ubideak ekarritako ura bildu eta hiriko iturrietara banatzen zuen. 

4.Ur-hornidura sistema: Castellum aquae- Andelos-en Castellum aquae delakoaren aztarnak ere ikus daitezke. Itxura monumentala du eta baliteke bertan ninfeo eta iturri haundi bat egon izana.  

5.Ur-hornidura sistema: Hirian barneko distribuzioa

- Bildutako ura berunezko hodietatik banatzen zen, baina material garestia zenez, zeramika ohi zen maizago. - Etxe guztiek ez zuten urik. Beraz, hiritar gehienek iturri publikora jo beharra zuten.

6.Ur-hornidura sistema: Estolderia eta gandolak

- Hondakin-urak husteko, estolderia-sare zabalak sortu ziren, kaleetako espaloien azpian zeudenekin lotuta.

- Gandolak lur azpiko tunelak ziren eta hiritik urrunera- ibaira- bideratzen zituzten hondakin-urak.

 

ARTEA

• Gainera Nafarroako museoan dagoen "Bakoren garaipena" izeneko mosaikoa eta Apolori eskainitako brontzezko plaka topatu dituzte. Hala ere, aurkikuntzarik bitxiena 1993an aurkitutako inskripzioa da. Bertan agertzen den Likine abuloRaune ekien bilbiliaRs esaldia batzuen ustez aitzineuskara eta besteen ustez iberiera delako.

Bibliografia:

- Charles Freeman, Ezagutu... Erromatarrak.Ttarttalo argitaletxea, 2003.- Neil Grant, La antigua Roma al descubierto. Ediciones SM, 2003.- Philip Steele & Steve Noon, Una ciudad a través del tiempo, Blume, 2006.- Kultura klasikoa. DBH3. 2.zikloa. Edebé,1997.- Nafar Gobernuak argitaratutako Andelos aztarnategiaren gaineko informazio-liburuxka.