c:\fakepath\1 m 6 gaia 1 erroma 2007 08

ERROMA• Bilakaera• Ekonomia• Gizartea• Egitura politikoa

• Erlijioa• Kultura

• Ekarpenak• Hirigintza eta artea• Inperioaren amaiera

• Hispaniaren eta Galiaren konkista• Iberiar penintsulan aurkitu zutena

• Erromanizazioa• Euskal lurraldean

• Galtzadak

Noiztik nora ?

Noiztik nora ?

Zenbat mendeko iraupena ?

Garai berdineko beste zibilizazio batzuk ?

476. urtean Erroma barbaroak

konkistatzen dute

753ean datatzen da Erromaren sorrera

Kokapena

Erromatarren zibilizazioa-Europa

Erromatarren zibilizazioa-Mediterraneoa

Erromaren sorreraren kondairaRomulo eta Remo, bi anai ziren, bikiak, Martitz jainkoaren eta emakume hilkor baten semeak.

Baina errege bat beldur zen, bikiak hazten zirenean erregetza tronua kenduko ziotela eta Tiber ibaira bota zituen.

Otso eme batek uretatik atera zituen eta bere esneaz elikatu zituen.

Gero artzain batek jaso eta hazi zituen.

Urte batzuk geroago Romulo eta Remok ibai-ertzean hiria eraiki zuten.

Romulok anaia borroka batean hil eta bere burua errege izendatu zuen, eta hiriari ERROMA izena eman zion.

Erromaren bilakaera

Erromako hiria

Erromatarren hedakuntza 1

Erromatarren hedakuntza 1

Erromatarren hedakuntza 2

Erromatarren hedakuntza-3

Erromaren hedakuntza - 4

Erroma K.a. VIII. mendean artzain eta nekazari herria zen, Tiber ibaiaren ezkerraldeko 7 muinoetan kokatua.

INPERIOAREN SORRERA

Leku lasaia ematen du honek.

Zuekin geratuko gara eta babesa emango

dizuegu...

Ordaintzeko, zuek jaten emango

diguzue

Menderatu gaituzte

K.a. VII. mendean ETRUSKOEK mendean hartu zituzten jende haiek

K.a. VI. mendean erromatarrek errege etruskoak bidali egin zituzten eta ERREPUBLIKA eratu zuten.

MONARKIA hautsi eta ERREPUBLIKA eratu!

Arrotzak kanpora!

Gora errepublika

!

K.a. III. mendean Erromak Italiako penintsulako erdialde osoa bere

menpe hartu zuen.

Ordua heldu da ERROMAK bere

mugak zabaldu eta inguruko herriak

menpean har ditzan !

Baina Mediterraneoan bazegoen beste hiri boteretsu bat, KARTAGO (gaur egungo Tunisian).

Hiri honek lehia eta borroka gogorrak izan zituen lehenengo greziarrekin eta geroago erromatarrekin Mediterraneoko merkataritza kontrolatu nahian.

Kartagotarrei irabazi nahi badiegu, itsasuntziak egin eta

nabigatzen ikasi beharko dugu ...

Erromatarren eta Kartagotarren arteko borrokak (GERRA PUNIKOAK) K.a. 264. urtean hasi ziren eta bdenbora luzez iraun zuten

Itsasoan trebetasuna hartzen badugu, inork ez gaitu irabaziko ... Itsasoa

“geurea” izango da.Mare Nostrum !

Borroka hedatu egin zen pixkanaka-pixkanaka

Mediterraneoko mendebalde guztira

Ez diegu arnasa hartzen ere

utziko.Alde guztietatik ekingo diogu

erasoari !

Erromaren bilakaera

Agintari nagusia:

ERREGEA

Atenastarren demokraziaren antzekoa,

hiritarrek aukeratzen zituzten agintariak:

Kontsulak, magistratuak, ...Agintari nagusia:

“Kontsula”

Agintari nagusia: ENPERADORE

A

Monarkia garaia

Errepublika garaia

Errepublika garaiaI Gerra Punikoa Lehen Gerra Punikoa K. a.

264 eta K. a. 241 iraun zuen gerra izan zen, Kartago eta Erromaren artekoa.

Arrazoia, Mediterraneoko mendebaldea menderatzea zen, Siziliako irla berezizki..

23 urtez borrokatu ostean, Erroma atera zen garaile, eta oso baldintza gogorrak inposatu zizkion Kartagori bakearen trukean.

Errepublika garaiaII Gerra Punikoa

Bigarren Gerra Punikoan Kartago eta Erromak borrokatu zuten K. a. 218tik K. a. 202 arte.

Puniko izena erromatarrek eman zioten, katagotarrak punici deitzen baitzioten.

Anibal-ek Hispaniatik abiatuta Italia zeharkatzen du hainbat bataila irabaziz, baina azkenean Escipionek menperatzen du.

Sagunto

II Gerra Punikoa

Errepublika garaiaIII Gerra Punikoa

Baina II. gerraren galdu eta Erromaren zigorrak gainditu ondoren, Kartago berriro errekuperatu zuen bere ekonomia, aberastasuna eta armada.Erromatarrak beldurtu egin ziren eta beste gerra bat sortu zen.

III Gerra Punikoa

Errepublika garaia Julio Cesar

Inperio garaiaEnperadorea: inperio baten buru edo agintari

nagusia

Inperio: Enperadoreak agintzen duen lurralde oso handia

Lehenago “inperator”: Legionarioek, (soldaduak) jeneral ausartenei emandako goitizena

“Pax romana” jarri zuen, derrigortuta, zapalketen bidez lortutako bakea.

• Inperioak lurralde gehiago konkistatu zituen. Armadaren boterea oso handia zen

• Estatu golpeak eta gerra zibilak jeneralen artean ugariak izan ziren

• 395. urtean inperioa zatitu: Mendebaldeko Inperioa, hiriburua Erroma; Ekialdeko Inperioa, hiriburua Bizantzio (Konstantinopla, Istanbul)

• Barbaroen inbasioak (hunoak, bisigodoak, ...) izan zituzten eta 476. urtean Ordoriko errege barbaroak Erroma konkistatu zuen eta Mendebaldeko Erromako Inperioa hausten da

•Mendebaldeko Inperioa, Bizantzio hiriburua zuenak 1.453. urtera arte jarraitu zuen

Octavio Augusto

I. enperadorea

Ekonomia1 - NEKAZARITZA

• Ekonomiaren oinarria

• Lana esklaboek egiten zuten

• Latifundioetan (lursail oso handiak) garia, oliba eta mahatsa

• Landetako etxea, “villae” izenekoa, sotoa, biltegia, ikuikuak, ardoa eta olioa egiteko prentsak... Zituzten

• Lurraren jabetza: hasieran nekazari txikiena eta “ager publicus” (herri lurrak). Konkistei esker, Galian, Hispanian latifundioz bete ziren

• Tresneria berria: ureztatze sistemak (akueduktuak), goldea, 9

VillaeHiritar aberatsen etxeak: (etxebizitza + baserria)

Ekonomia

Ekonomia2 a - ARTISAUTZA

• Hiriak denda eta lantegi txikiz beteta: zapatariak, bitxigileak, zeramikagileak, okinak, harakinak...

• Eraikuntzan, igeltseroak, arotzak, iturginak, margolariak, harginak, ...

Zapatariak

Harakinak

Zeramikagileak

Okinak

ArotzakIturginak

Margolariak

Igeltseroak

Harginak

Bitxigileak

Ekonomia2 b – LANBIDE LIBREAK

• Lanbide libreetan ere jende kopuru handia aritzen zen: medikuak, irakasleak, bankariak, ... eta zer esanik ez, merkatariak

Medikuak Irakasleak

Bankariak

3 – MERKATARITZA

• Elikagaiena oso garrantzitsua

Ekonomia - Galtzada sarea

MERKATARITZARAKO

ARMADAREN

JOAN-ETORRIAK ERRAZTEKO

Gizartea

Hiritar eta ez hiritar bereizketa hori, hala ere,

K.a. III. mendearen hasieran desagertu egin zen eta erromatar aske

guztiak Erromatar hiritarrak bilakatu ziren

Gizarte hierarkizatua

Enperadorea

Patrizioak

Plebeioak

Esklabuak

• Erromako jatorrizko biztanleak• Armada, politikako karguak• Lurjabe handiak• Aberatsak

• Soldatapeko nekazariak edo artisauak • Nekazari txikiak• Merkatari txikiak• Artisautzako langileak• Libertoak

• Jabearen propietatea ziren• Ez zuten inolako eskubiderik, erosi eta saldu zitezkeen• Lan gogorrak: meatzetan, eraikuntzan• Maisu, idazkari, mediku, suhiltzaile, ur garraiolari, ......

Gizartea - Emakumeak • Grezian baino gehiago errespatatzen ziren

• Etxetik bakarrik atera zitekeen

•Jaietan senarrarekin agertzeko eskubidea zuen

• Ikasteko eskubidea zuen

• Lehen eginbeharra, etxeko andrea izatea: haurrak hazi, esklaboen lana bideratu...

• Dibortziatzeko eskubidea zuen

• Ez zuen boto eskubiderik ezta hautagai izaterik

• Beti gizonezkoen menpe zegoen, aitaren menpetik, senarraren menpera

Gizartea – Kolonoen sorrera

KOLONOAK

III. mendetik aurrera, aldakuntzak, ezberdintasunak handitu egin ziren eta …

• Lurjabe handiak, gero eta gutxiago ziren baina gero eta boteretsuago bilakatu ziren: honestiores.

• Beste guztiak, humiliores, gero eta txiroagoak (pobreagoak), zergak ordaindu behar, …

• Colonus edo morroi bihurtu ziren, jauntxoen lurrak landuz, (esklaboak

gero eta gutxiago zeudelako, ez zelako lurralderik konkistatzen)