6.gaia izaki biidunak, moneroak eta protoktistak

6.UNITATEA

Lurreko Bizia

1. IZAKI BIZIDUNAK NOLAKOAK DIRENBiosferako organismo guztiak:• Hiru funtzio bete: elikadura, erlazioa eta

ugalketa.

• Osagai antzekoak dituzte: Ur kantitate handia, karbono eduki handiko konposatuak (karbohidratoak, proteinak, lipidoak, ADN) eta hainbat konposatu mineral.

• Zelulaz osaturik daude: Zelula bat hiru bizu funtzioak egin ditzakeen izaki baten unitaterik txikiena da.

2. HIRU BIZI FUNTZIOAK2.1. ELIKADURA-FUNTZIOAELIKATZEA: ingurutik substantziak hartu energia

lortzeko eta hondakinak kanporatzea da.

• AUTOTROFOA: Ura, substantzia mineralak eta CO2 hartu eta elikagai bihurtu (landareak)

• HETEROTROFOA: Beste izaki bizidun batzuk janez lortzen dituzte elikagaiak (animaliak)

2.2. ERLAZIO-FUNTZIOAInguruan gertatzen diren aldaketak nabaritzen dituzte

eta horiekiko erreakzio egokia izaten dituzte.

MOTAK

2.3. UGALKETA FUNTZIOA

UGALKETA: Izaki bizidunek euren ezaugarri berdinen ondorengoak edukitzeko duten gaitasuna da.

SEXUGABEKOA: -Banako bakarrak hartzen du parte -Horren zati batetik sortzen da ondorengoa.

SEXU BIDEZKOA: - Bi sexuek hartzen dute parte (maskulinoa eta femeninoa) -GAMETO izeneko ugalketa- zelulak sortzen dituzte. -Gametoak elkartuz ZIGOTOA sortzen da.

3. ZELULAK3.1. ZELULA GUZTIEN EZAUGARRIAK• Mikroskopikoak dira.• Guztiek mintz-plasmatikoa, zitoplasma eta

material genetikoa dute.

3.2. TEORIA ZELULARRA• Izaki bizidun guztiak zelula batez edo gehiagoz

osaturik daude.• Zelula hiru bizi-funtzioak eduki ditzakeen izaki

bizidun baten unitaterik txikiena da.• Edozein zelula lehenagoko beste zelula bateti

sortuta dago.

ZELULA PROKARIOTOA

zitoplasma

Zelula-horma

Material genetikoa ADN

flageloa

Mintz-plasmatikoa

………………………

ANIMALIEN ZELULA EUKARIOTOA

Golgiren aparatua

Erretikulu endoplasmatikoa

LANDAREEN ZELULA EUKARIOTOA

4. IZAKI BIZIDUNEN ANTOLAMENDUA4.1. ORGANISMO MOTAK• Organismo zelulabakarrak: zelula batez

osatuak (prokariotoak ala eukariotoak)• Zelula anitzeko organismoak: Zelula bat

baino gehiago. Beti eukariotoak:– Zelulak funtzio jakin batzuetan

espezializatzen dira.– Funtzio bereko zelulak ehunetan biltzen dira– Zenbait ehun elkartu ORGANOAK eratzeko.

Organoak, aldi berean, elkartu egiten dira APARATUAK osatzeko.

4.2. IZAKI BIZIDUNEN ANTOLAMENDU MAILAK

1. MAILA: Organismo zelulabakarrak.

2. MAILA: Ehunik ez duten zelula anitzeko organismoak.

3. MAILA: Ehunak bai, baina organorik ez duten zelula anitzeko organismoak.

4. MAILA: Organoak bai, baina aparaturik ez duten zelula anitzeko organismoak.

5. MAILA: Aparatuak dituzten zelula anitzeko organismoak.

5. BAKTERIOAKOrganismo zelulabakar prokariotoa eta Lurreko organismorik ugarienak.

5.1. BIZI-FUNTZIOAK•Elikadura: Autotrofoa (zianobakterioak) eta heterotrofoa (saprofito, sinbiotiko edo parasitoak)•Erlazioa: Flageloaren bidez lekualdatu•Ugalketa: Sexugabekoa, zelula-zatiketaren bidez.

5.2. MOTAK

Formaren arabera:Kokoak: EsferikoakBaziloak: LuzangakBibrrioak: Koma formaEspiroketak: harizpi espiralak

5.3. BAKTERIOAK ETA PERTSONAK

•Kaltegarriak: PARASITOAK (gaixotu egiten dituzte pertsonak, sendatzeko antibiotikoa)

•Onuragarriak: Gizakiarekin sinbiosian bizi direnak

6. PROTOZOOAKOrganismo zelulabakar eukariotoak dira (animalien zelula). Ingurune urtsuetan bizi dira.

BIZI FUNTZIOAK•Elikadura: Heterotrofoa (hondakinak, mikroorganismoak jan eta batzuk parasitoak dira)•Erlazioa: Flagelo, pseudopodo edo zilioen bidez lekualdatu•Ugalketa: Zelula-zatiketa

7. ALGAKOrganismo eukarioto zelula bakarrak eta zelula anitzekoak (landareen zelula). Kloroplastoak eta horma zelularra dute.

BIZI-FUNTZIOAK•Elikadura: Autotrofoa (fotosintesia egiten dute)•Erlazioa: Urtarrak dira gehienak, baina animalietan, harri edo landareetan bizi daitezke•Ugalketa: Sexugabekoa (zatiketa edo esporen bidez). Batzuek sexu bidezko ugalketa