6.gaia izaki biidunak, moneroak eta protoktistak
TRANSCRIPT
6.UNITATEA
Lurreko Bizia
1. IZAKI BIZIDUNAK NOLAKOAK DIRENBiosferako organismo guztiak:• Hiru funtzio bete: elikadura, erlazioa eta
ugalketa.
• Osagai antzekoak dituzte: Ur kantitate handia, karbono eduki handiko konposatuak (karbohidratoak, proteinak, lipidoak, ADN) eta hainbat konposatu mineral.
• Zelulaz osaturik daude: Zelula bat hiru bizu funtzioak egin ditzakeen izaki baten unitaterik txikiena da.
2. HIRU BIZI FUNTZIOAK2.1. ELIKADURA-FUNTZIOAELIKATZEA: ingurutik substantziak hartu energia
lortzeko eta hondakinak kanporatzea da.
• AUTOTROFOA: Ura, substantzia mineralak eta CO2 hartu eta elikagai bihurtu (landareak)
• HETEROTROFOA: Beste izaki bizidun batzuk janez lortzen dituzte elikagaiak (animaliak)
2.2. ERLAZIO-FUNTZIOAInguruan gertatzen diren aldaketak nabaritzen dituzte
eta horiekiko erreakzio egokia izaten dituzte.
MOTAK
2.3. UGALKETA FUNTZIOA
UGALKETA: Izaki bizidunek euren ezaugarri berdinen ondorengoak edukitzeko duten gaitasuna da.
SEXUGABEKOA: -Banako bakarrak hartzen du parte -Horren zati batetik sortzen da ondorengoa.
SEXU BIDEZKOA: - Bi sexuek hartzen dute parte (maskulinoa eta femeninoa) -GAMETO izeneko ugalketa- zelulak sortzen dituzte. -Gametoak elkartuz ZIGOTOA sortzen da.
3. ZELULAK3.1. ZELULA GUZTIEN EZAUGARRIAK• Mikroskopikoak dira.• Guztiek mintz-plasmatikoa, zitoplasma eta
material genetikoa dute.
3.2. TEORIA ZELULARRA• Izaki bizidun guztiak zelula batez edo gehiagoz
osaturik daude.• Zelula hiru bizi-funtzioak eduki ditzakeen izaki
bizidun baten unitaterik txikiena da.• Edozein zelula lehenagoko beste zelula bateti
sortuta dago.
ZELULA PROKARIOTOA
zitoplasma
Zelula-horma
Material genetikoa ADN
flageloa
Mintz-plasmatikoa
………………………
ANIMALIEN ZELULA EUKARIOTOA
Golgiren aparatua
Erretikulu endoplasmatikoa
LANDAREEN ZELULA EUKARIOTOA
4. IZAKI BIZIDUNEN ANTOLAMENDUA4.1. ORGANISMO MOTAK• Organismo zelulabakarrak: zelula batez
osatuak (prokariotoak ala eukariotoak)• Zelula anitzeko organismoak: Zelula bat
baino gehiago. Beti eukariotoak:– Zelulak funtzio jakin batzuetan
espezializatzen dira.– Funtzio bereko zelulak ehunetan biltzen dira– Zenbait ehun elkartu ORGANOAK eratzeko.
Organoak, aldi berean, elkartu egiten dira APARATUAK osatzeko.
4.2. IZAKI BIZIDUNEN ANTOLAMENDU MAILAK
1. MAILA: Organismo zelulabakarrak.
2. MAILA: Ehunik ez duten zelula anitzeko organismoak.
3. MAILA: Ehunak bai, baina organorik ez duten zelula anitzeko organismoak.
4. MAILA: Organoak bai, baina aparaturik ez duten zelula anitzeko organismoak.
5. MAILA: Aparatuak dituzten zelula anitzeko organismoak.
5. BAKTERIOAKOrganismo zelulabakar prokariotoa eta Lurreko organismorik ugarienak.
5.1. BIZI-FUNTZIOAK•Elikadura: Autotrofoa (zianobakterioak) eta heterotrofoa (saprofito, sinbiotiko edo parasitoak)•Erlazioa: Flageloaren bidez lekualdatu•Ugalketa: Sexugabekoa, zelula-zatiketaren bidez.
5.2. MOTAK
Formaren arabera:Kokoak: EsferikoakBaziloak: LuzangakBibrrioak: Koma formaEspiroketak: harizpi espiralak
5.3. BAKTERIOAK ETA PERTSONAK
•Kaltegarriak: PARASITOAK (gaixotu egiten dituzte pertsonak, sendatzeko antibiotikoa)
•Onuragarriak: Gizakiarekin sinbiosian bizi direnak
6. PROTOZOOAKOrganismo zelulabakar eukariotoak dira (animalien zelula). Ingurune urtsuetan bizi dira.
BIZI FUNTZIOAK•Elikadura: Heterotrofoa (hondakinak, mikroorganismoak jan eta batzuk parasitoak dira)•Erlazioa: Flagelo, pseudopodo edo zilioen bidez lekualdatu•Ugalketa: Zelula-zatiketa
7. ALGAKOrganismo eukarioto zelula bakarrak eta zelula anitzekoak (landareen zelula). Kloroplastoak eta horma zelularra dute.
BIZI-FUNTZIOAK•Elikadura: Autotrofoa (fotosintesia egiten dute)•Erlazioa: Urtarrak dira gehienak, baina animalietan, harri edo landareetan bizi daitezke•Ugalketa: Sexugabekoa (zatiketa edo esporen bidez). Batzuek sexu bidezko ugalketa