R300 (2008-2009)

GABINO BURGOAMILAGROS APEZETXEA

AURKIBIDEA

AHOZKO HIZKUNTZA JASOA LANTZEKO PROPOSAMENA ........... 3

Ahozko hizkuntza............................................................................................ 3

Testu-pedagogia............................................................................................. 4

Hizkuntza-edukiak beste arloetan .................................................................... 7

Ahozko hizkuntzaren izaera......................................................................... 8

Lehen Hezkuntzan lantzeko aukerak.............................................................. 9

Bibliografia ............................................................................................................ 11

LUZERA NEURRIEN AZALPENA AHOZ .......................................................12

Unitatea nola egin ......................................................................................... 13

Azken xedea ..........................................................................................................

14

Lan-prozedurak: .................................................................................................... 14

1. Matematikako ikasunitatea egin................................................................. 152. Ikasunitateko atal garrantzitsuenak identifikatu. ..............................

. 343. Hizlariak erabiltzen dituen komunikazio-baliabideak aztertueta

erabili............................................................................................................. 36

3.1. Gorputz-adierazpeneko eta ahoskatzeko ariketak egin................363.2. Entzumen-ariketak

egin...................................................................... 36

2

4. Azalpena idatziz egin................................................................................... 375. Azalpena ebaluatu......................................................................................... 38

3

AHOZKO HIZKUNTZA JASOA LANTZEKO PROPOSAMENA

Eskolan, orain arte, idatzizko generoak landu dira nagusiki; askotariko testuak idatzi, irakurri eta ulertu izan dira. Egungo gizartean, ordea, ahozko adierazpenak indarra hartu du eta jendaurrean “ondo hitz egiten” jakiteak berebiziko garrantzia dauka: debate batean parte hartu, aurkezpen bat egin, akordioak bilatu, hitzaldiak egin... Hots, ahozko hizkuntzan jardun, baina idatzizko testuetan oinarrituta: alde batetik, idatziak gero jendaurrean egiteko balio dezakeelako; bestetik, ahoz esandakoa gero idatz daitekeelako (aktak, esate baterako).

Gure kasuan, hizkuntza gutxitu batez ari garela, badirudi azken urteetan euskara eskola-hizkuntza bilakatu dela eta ikasleek gero eta adierazkortasun txikiagoa dutela. Beste era batera esanda, hizkuntzari buruzko ezagutza formala du eskolak, baina hizkuntza bera erabiltzeko gaitasunak eta trebetasunak ez dira lantzen. Hortaz, egoera hori gainditu nahi bada, beharrezkoa da ikastetxeetan idatzizko hizkuntzaz gain ahozko jarduna lantzea bi helburu hauek lortze aldera: ahozko hizkuntzaren konpetentzia maila lortzeko eta hizkuntzaren erabilera bermatzeko.

Ahozko hizkuntzaEgia da, gure ikastetxeetan euskalduntze-programak ezarri

zirenetik batez ere, ahozko hizkuntza landu izan dela euskara ikastera zuzenduta. Horrela, ikasgeletan aho-korapiloak, txisteak, ipuinak, antzerkiak, edota bertsoak buruz ikasten ziren, ikasi ondoren gelakideen aurrean errezitatzeko. Ariketa horien helburua, gehienetan, hizkuntzaren muinak -hiztegia, perpausen egitura, esamoldeak...- barneratzea zen eta, aldi berean, ulermena eta erabilera sustatzea.

Ahozko hizkuntza ulertzeko era hori guztiz baztertu gabe, baina gaurko pertsonen premiei erantzun nahian, lurralde frankofonoetatik proposamen berritzaile bat datorkigu. J.P. Bronckartek eta laguntzaileek urteak eman dituzte hizkuntzaren funtzioa aztertzen. Haien ustez, hizkuntza ekintza diskurtsiboa da, giza elkarrekintza printzipioan oinarrituta. Hau da, hizkuntza komunikatzeko sortu zen, eta erabiliz ikasten da. Eta horretarako, zer hobe eskolan hizkuntza ikasteko erabiltzea baino? Joaquim Dolzek dioenez, ahozko hizkuntza ez dute soilik ikasi behar beste ama-hizkuntza bat dutenek (gure kasuan, euskaldun berriek), baizik eta guztiek, ama-hizkuntzan ikasten dutenek ez baitute hizkuntza jasoa erabiltzen gehienetan. Azken batean, hemen ideia hau azaltzen da: egungo hizkuntza-premiak aldatu egin dira, idaztea bezain garrantzitsua da ahozko

hizkuntza jasoa erabiltzen trebea izatea jendaurrean. Beraz, hezkuntza-sistemak, beste hainbat arlo jorratzen dituen ardura berberaz, bere gain hartu behar du ahozko hizkuntza jasoa lantzeko eginkizuna.

Kontua da, hizkuntza jasoa landu beharko bada, ezinbestekoa dela hori programatzea, eta, ildo horretan, ikastetxeak horretarako prestatu behar direla. Hasteko, gelan hizketan hasteko, irakasleak ez ezik, ikasleek ere parte hartu beharko dute. Orduan, zer gertatuko da? Irakasleok galduko al dugu gelaren “aginpidea”? Irakaslearen lana izango da ahozko hizkuntza lantzeko metodologia bat aplikatzea, gelako baldintzak jardun berrirako egokitzea eta denbora/tokia neurriz eskaintzea. Horiekin batera, ikasle eta irakasleen arteko beste elkarrekintza batean oinarritutako lan-dinamikan ariko dira.

Hortaz, dagoeneko gelan egin behar diren aldaketez ari gara: Galdera itxiak egitetik elkarrizketetara pasatzea; ikasleen arteko elkarrekintza sustatzea; metodologia tradizionala albo batera utzi, eta gelaren antolaketan talde txikitan aritzea; gaiak taldeka aztertzeko aukeratzea; irakaslea orientatzaile bihurtzea; gela barruko komunikazioa sortzea... Aldaketa horiek guztiak era antolatuan egingo ditugu, ikastetxean adostutako AHOZKO HIZKUNTZAREN CURRICULUMARI egokituta.

Testu-pedagogiaHizkuntza lantzeko era ez da askorik aldatu azkenaldian eskolan.

Oraindik leku handia hartzen du hizkuntzaren aspektu teknikoak alderdi komunikatzailearen kaltetan. Egoera horri buelta emateko, testu-pedagogia izeneko korronte bat sortu zen Ginebran J.P. Bronckarten eta B. Schneuwlyren inguruan. Korronte horrek dio testua dela hizkuntzaren funtzionamendurako elementu egokia edo bereizlea; testua hizkuntzaren alde komunikatzailea bermatzen duen ahozko zein idatzizko adierazpenez osatua dago.

Horregatik guztiagatik, hizkuntzalari horiek proposatzen dute testuetan oinarritzea hizkuntzaren komunikagarritasuna lantzeko, honako urrats hauek jarraituz:

- Kontestualizatzea: Jorratuko den gaia ikasleei aurkeztu, gaiari buruz ikasleek dituzten aurre-ezagutzak jaso, eta erabaki ikasiko dutena nola aplikatu edo zer egoera komunikatibo sortu.

- Planifikatzea: Aukeratutako generoaren ezaugarriak aztertu, horren hausnarketa egin eta ariketak egin.

- Testualizatzea: Genero horri dagozkion unitate linguistikoekin testua sortu, gero, azken xederako balioko baitu, eta zuzendu, ebaluazio formatzaile eran.

- Azken xedea egitea.

5

Lana aurrera eramateko eragozpenak kontuan hartzea komeni da, besteak beste:

- ikasgelen egoera, neurria, tamaina, ikasle kopurua eta materialak.

- ikastetxeetan erabiltzen den metodologia analitikoa: epe motzeko helburuak, gai mugatuak, didaktika-zuzentzaileak, irakasleen arteko interakzio txikia.

-hizkuntzaren programazio zaharkituak; deskontestualizatutako edukiak; gramatika-eduki soilak eta ondorengo ariketa errepikakorrak; ortografiari gehiegizko garrantzia ematea; ikasliburuetan oinarritzeko joera eta inguruko errealitatetik at dauden helburu eta ekintzak.

- irakasleen formakuntza-eredu zaharra, hizkuntza arloan bereziki, batez ere diskurtsoaren teoriei dagokienez.

Horrela, irakaskuntzan hizkuntzaren berezko helburu komunikatzaileak lantzeko arrazoiak sendoak izanik, metodologia eraldatzeko saio bat egin beharko litzateke. Hasteko, hezkuntzaren demokratizatze aldera, ikasleen aurre-ezagupenak jaso beharko dira, ondoren programazioa osatzeko. Gero, hizkuntzaren sozializaziorantz jo behar da, hots, bizitzan behar diren testuak landu, ikastetxean. Era horretan, hizkuntzaren aprendizaia, kontestualizatzeaz gain, motibazio-iturri bihur daiteke.

Alderdi horiek kontuan hartuta, hizkuntza lantzeko sekuentzia didaktikoak egitea proposatzen du Joaquim Dolz Ginebrako Unibertsitateko doktoreak. Sekuentzia didaktikoa azken xede edo azken ekintza baten inguruan antolatzen den lana da. Lan horrek helburu didaktiko jakinak ditu, eta horiek erdiesteko, hainbat ariketa (banakakoak, taldekoak, ahozkoak, idatzizkoak...) egiten dira. Adibide batekin argitzen saiatuko gara.

Koka gaitezen Lehen Hezkuntzako Bigarren Zikloan. Hizkuntza arloan eskutitzak nola idazten diren ikasi behar dute. Hortaz, irakasleak aurrez jorratua du landu nahi duen generoa eta horri dagozkion edukiak. Lanean hasteko, irakasleak ikasleei gaiaren aurkezpena egiten die: zer ikasiko duten, zertarako balio duen eta noiz erabiltzen den genero hori. Ondoren, gelakideen artean prestatzen dute ikasiko dutena zertan erabiliko duten, esate baterako: udal agintariei eskutitza idatzi gelak margotzeko eskatzeko, edo zuzendariari eskola-kiroleko entrenamenduetarako, ordutegiaren desegokitasuna adierazteko. Kontua da ikasleak jabetu daitezela ikasiko dutenak zerbaitetarako balioko diela. Horri azken xedea edo kontestualizatzea deritzogu.

Azken xedea zein izango den erabaki ondoren, jorratuko den generoaren ereduak aztertuko dira. Hau da: aurrena, eskutitz batzuk irakurriko dira gelan, ezaugarriak antzeman eta ariketak egin eduki

6

horiek barneratzeko. Genero bakoitzak ezaugarri jakinak ditu egituran, morfosintaxian (aditz-denbora, pertsona, hitz-kategoriak...) eta hiztegian. Beraz, gramatika atal honetan landuko da, eta ikasturte bakoitzean genero batzuk landuz gero, Lehen Hezkuntzan lortu nahi diren helburuak planifika daitezke.

Genero horren ezaugarriez ohartu ondoren, testuratze-lana egingo da, hots, testua idatziko dute. Baina, horretarako, aurrena pentsatu behar dute nori, zertarako eta nola idatzi. Horri testua planifikatzea deritzo. Beraz, ikasle bakoitzak pentsatu behar du ikasi duena nola aplikatu eta nori idatzi. Zalantzarik gabe, errealismo osoz bideratuko da idazten dutena, helburu komunikatzailea bermatze aldera. Jarraian, idatzitako testua zuzendu egingo du norberak eta irakaslearekin batera, aurrez jarritako irizpideen arabera. Zuzenketa era eraikitzailean egingo da, ebaluazioaren helburua ikastea baita.

Bukatzeko, azken xedea gauzatuko da: jorratu den idatzizko testua bideratu edo ahozko testu gisa formulatu. Bigarren aukera horretan, ahozko jardunak dituen berezko ezaugarriak aztertu eta landu egin behar dira. Alderdi hori garatzeko, ikasgelan denbora eman eta entrenatu egin behar da.

Jarri dugun adibidean ez dago ahozko jardunik. Beste adibide batzuk, ordea, ez dira falta: itsasoan bizi diren animaliei buruzko azalpen-testua ikastetxeko irratsaioan azaldu edo beste gela bati aurkeztu hitzaldi baten bidez. Edo, ipuin generoa landu, eta, azken xederako, ikasleek idatzitako ipuinen bilduma Lehen Zikloko neska-mutilei ahoz gora irakurri.

Hizkuntza-edukiak beste arloetanOrain arte, Hizkuntza arloan lan egiteko eraz aritu gara, hau da,

testua oinarri hartuta, testu–pedagogia izeneko metodoaz, idatzizko eta ahozko testuak sortu egoera baten barnean, eta sozialki duen balioa emanez. Baina kontuan hartuta idatzizko eta ahozko adierazpenak hizkuntzan ez ezik, beste arloetan ere egiten direla, eta, aldi berean, eskolako hizkuntza nagusiaz gain beste batzuk ere lantzen direla jakinda, laster ohartuko gara hizkuntza arloak hartzen duen dimentsioaz.

Lehenengo, hizkuntzen arteko harremanez jardungo dugu. Izan ere, frogatua dago hizkuntzen artean, nahiz eta jatorri eta ezaugarri desberdinetakoak izan, transferentziak gertatzen direla. Horren arabera, ama-hizkuntza aberatsa duen ume batek bigarren hizkuntza ikasteko ez luke eragozpenik eduki behar. Gainera, hizkuntza batean ikasten den edukia beste batera transferitzen da. Horrek esan nahi du, adibidez, euskaraz ikasten badu deskribapena egiten, gero

7

gaztelaniaz genero hori jorratu behar denean, testu mota horren ezaugarriak ezagunak zaizkiola. Hortaz, bigarren hizkuntzan ikasi behar duen testuaren egitura ez du zertan berriz aztertu, ikasi…

Hizkuntzen artean gertatzen diren transferentziak direla medio, komenigarria da eskolan lantzen den hizkuntza bakoitzari (euskara eta gaztelania, batik bat) dagokion programazioa besteenarekin sinkronizatzea. Hau da, aurrena euskaraz ikasten dena, hurrengo ikasturtean, gaztelaniaz egitea. Hartara, ikasturte batean hizkuntza batean ikasten dena hurrengoan beste batean ikasiko du. Horren abantailak begi-bistan daude: batean ikasitakoa bestean aplika daiteke, edukiak urtez urte birpasatzeko aukera dago, eta, bigarren urtean, edukiren bat gehiago txertatzeko aukera ematen du, nahiz eta hizkuntza desberdinean izan... Hizkuntzen programazioak sinkronizatzea garrantzitsua da ikasleek eduki berberak landu ez ditzaten ikasturte berean, hizkuntzen arteko transferentzia-ahalmena landu dezaten, eta bi hizkuntzak elkarrekin gurutza ez daitezen.

Gaia amaitzeko, komeni da argitzea hizkuntzez ari garenean nagusiki euskaraz eta gaztelaniaz ari garela. Horrek ez du esan nahi hirugarren hizkuntza hemendik at dagoenik; alderantziz, ikastetxeetan beste hizkuntza bat lantzen da (ingelesa). Lehenengo ardura hizkuntzaz jabetzea denez, era berean aplika daiteke: lehendabizi ahoz, eta, pixkanaka-pixkanaka, idatziz. (Ikus Txingudi Ikastolan aplikatzen den metodoa, Rosa Mari Aranok sorturikoa).

Testuekin lan egiteko sistema hori Lehen Hezkuntzako edozein mailatan has daiteke. Baina, kontuan hartuz Lehen Zikloan idazkuntzaz jabetzen ari direla, neurriko idatzizko ekoizpenak sortuko dituztela jakin behar dugu: zerrendak, esaldi laburrak, oharrak... Ahoz egingo dituzten ekoizpenak ere sinpleak izango dira lehen urteetan: ipuin motz bat, errezeta baten urratsak... Bigarren Ziklotik aurrera, aldiz, generoak lantzeko gutxieneko trebetasuna izango dute, eta beste hizkuntzen jabekuntzan aurrerapausoak egiten ari direnez, pixkanaka-pixkanaka aukera izango dute testu-pedagogia lantzeko.

Bukatzeko, hizkuntza bidea ere bada ingurumen arloan, historian, matematikan, eta abarrean. Beraz, idatz-generoak hizkuntza arloan (bi edo hiru hizkuntzatan) lantzeko proposamena egin arren, ahozko testuak beste arloetan ere landu daitezke, hizkuntza arloarekin koordinatuta eta elkarlanean, ikasleek ikas-prozedurak alferrik ez errepikatze aldera.

Ahozko hizkuntzaren izaeraDagoeneko azalduta dago idatzizko eta ahozko testuak baliatuko

ditugula hizkuntzaren berariazko ezaugarria —komunikazioa, alegia— lantzeko. Irakasleen artean, badakigu zerbait idatzizko testua sortzeko

8

prozesuaz, baina ahozkoari buruz, ezer gutxi. Azken urteetan, ordea, hizkuntzaren alde horrek garrantzia hartu duenez geroztik, ikerketak ugaritu egin dira.

Ildo honetan, George Brownen eta Gillian Yuleren ustez, mintzatzea lan sintaktikoa da; hau da, hizkuntza-piezak elkarren ondoan, segida onean eta hutsunerik gabe lotzea da. Hitz egiteko, buruko ideien eskemak hitz bihurtu behar dira, eta ondo jositako hitz-segida egin. Diskurtsoa deitzen zaio horri, eta entrenamendu luzea behar du.

Bestetik, hiztunak entzulea aintzat hartu behar du, eta hari egokitu diskurtsoa. Hizlariak errazago uler diezaion, honako estrategia hauek erabil ditzake: intentsitatea aldatu, hitzei eman nahi dien garrantziaren arabera; argibideak, perifrasiak edota errepikapenak egin; hizkuntza-erregistroa entzuleari egokitu.

Eskolan mintzatzen ikasteko, alderdi hauek landuko dira:1. Elkarrizketaren arauak - Kalitatea: Adibideak eta frogak eskaini. - Kantitatea: Ideia nagusiak hartu eta alferrik ez luzatu. - Pertinentzia: Esandakoa beste norbaitek dioenarekin lotu. - Modua eta argitasuna: Azalpena ordenatua izan, adibideak

jarri...2. Hiztegi egokia erabili.3. Erregistro formala erabili.4. Ondo hitz egitearen ezaugarriak zaindu: jariotasuna, zuzentasun gramatikala, diskurtsoaren koherentzia, kohesioa eta egokitasuna.5. Gorputz-jarrera egokia mantendu: ondo eseri edo zutik tente

egon, eskuen mugimendua, begirada, ahotsa egoki kudeatu.Alderdi horiek garatzeko, eskolan denbora eskaini behar zaio,

programatu, edukiak mailakatu eta irakasleak formatu egin behar dira. Horrela, Lehen Hezkuntzan eta Bigarren Hezkuntzan, urteetan zehar egindako lanarekin hizlari konpetenteak lortuko ditugu.

Lehen Hezkuntzan lantzeko aukerakEz ditugu hemen xehatuko eskolak dituen aukera guztiak. Baina

adibide batzuk zerrendatzea komeni da Lehen Hezkuntzan zer landu daitekeen jakiteko. ARLOAK GAIAK IDATZIZKO AHOZKO

TESTUAK TESTUAKHizkuntzak Olerkiak/bertsoak Olerkiak/bertsoak Jaialdiak/kantuak

Errezetak/arauak Instrukzioa Irratsaioa Albistea Informazioa Albistegia Biografia Biografia Irakurketa

9

Ipuina Ipuina Kontaketa Irakurketa Antzerkia

Ingurumena Animaliak Azalpena Hitzaldia Landaretza Azalpena Hitzaldia Herriko historia Azalpena Hitzaldia Energiaren iturriak Azalpena Hitzaldia Urtaroen ezaugarriak Azalpena Hitzaldia Uraren erabilera Informazioa Irratsaioa Hondakinen trataera Argudioa Mahai-ingurua

Matematika Sistema metrikoa Azalpena Hitzaldia Buruketak Argudioa Hitzaldia Logika-ariketak Argudioa Mahai-ingurua

Sekuentzia didaktikoa, beraz, hizkuntza ikuspegi komunikatzaile batetik lantzeko aukera ematen duen tresna da; planifikatu egiten da, eta ikasturtez ikasturte progresiboki landu daiteke. Gainera, ikaslearen eta irakaslearen arteko elkarrekintza positiboa ezinbestekoa da proiektuak aurrera eramateko. Eta horrekin batera, gelaren antolaketa eta lan-giroa aldatu egin behar dira: ikasleen mugimendua ahalbidetzea, elkarrekin hitz egitea, elkarri erantzutea, talde-lana bultzatzea, informazioa biltzeko guneak eta denbora ematea, irakaslearen azalpenak gutxitzea... Azken batean, gela lan-eremu bihurtzea.

Arestian azaldutakoa adibide bat besterik ez da. Horrek esan nahi du edozein gairi nahi bezalako estaldura eman diezaiokegula; hau da: Zergatik ez eman irratsaio batean gai zientifikoei buruzko azalpenak? Zergatik ez egin literatura-lehiaketa ikastetxean? Edo maila bat gazteagoei zuzendutako mahai-ingurua zaborren tratamendua dela eta? Edo gurasoei hitzaldia eman antzinako Erromari buruz?

Kontua da kasu horiek guztiak ahozko hizkuntza formala lantzeko adibideak eta aukerak direla. Horietatik kanpo gelditzen da lagunartekoa edo hizkera ez formala. Baina hemen ez aipatzeak ez du esan nahi irakaskuntzan landu behar ez denik, beste atal bat dela baizik. Dena den, bada tarteko esparru bat: euskalkia noiz eta nola landu irakaskuntzan. Koldo Zuazok “Euskararen sendabelarrak” saiakeran honako hau dio:

“Hasierako epean, Haur Hezkuntza deitu ohi denean, ahozkoa izan ohi da jarduna, eta, beraz, herriko hizkeran egin liteke epe horretako irakaskuntza...

...Lehen Hezkuntza izan ohi da hurrengo epea, irakurtzen eta idazten hasten den garaia. Tokian tokiko euskalkian egin liteke urrats hau: etxeko hizkeratik euskalki jasora iristea litzateke helburua, eta euskalkitik Euskara Baturako urratsa ere egingo litzateke epea amaitu

10

orduko. Behin Bigarren Hezkuntzaraz gero, Euskara Batua izango da eredua...”.

Bibliografia

RUIZ BIKANDI, Uri: Didáctica de la segunda lengua en educación infantil y primaria, Síntesis, Madrid, 2000.ZENBAITEN ARTEAN: El discurso oral formal. Contenidos de aprendizaje y secuencias didácticas, Grao, Barcelona, 2005.ZENBAITEN ARTEAN: Pedagogía del texto. Testuaren pedagogia, Labayru ikastegia. Bilbo, 1992.ZENBAITEN ARTEAN: Secuencias didácticas para aprender a escribir, Grao, Barcelona, 1992.

11

LUZERA NEURRIEN AZALPENA

Izen-

abizenak:........................................................................................Data:.................................................................................................

.....

UNITATEA NOLA EGIN

1. Matematika-saioak: ordubeteko 9 saio. 3 aste.12

2. Hizkuntzan:- Hitzaldia entzun, ezaugarriei erreparatu. 1saio- Gelan adostean, kontzeptu-mapa egin. 1 saio - Entseguak eta gorputz-adierazpen lantzeko ariketak, 2 saio

3. Azalpena egin:- matematikan eta informatikan, 4 saio- hizkuntzan: entsegu orokorra, 1 saio

4. Azalpena egin eta ebaluazioa. 1 saio

5. Azalpenak:- bizpahiru laguneko taldeak- gelakideen aurrean (denek ezin dute azalpena egin)- talde txikitan jarrita (denek egin dezakete)

6. Guztira, gutxi gorabehera:- matematika, 12 saio- informatika, 2 saio- hizkuntza, 5 saio- azalpena, 1 saio (matematikan, hizkuntzan...)

AZKEN XEDEA:

- Luzera-neurriari buruzko azalpen bat prestatuko duzu. Azalpena taldearen aurrean egingo duzu. - Hori horrela, zu hizlari bihurtuko zara, eta kontuan izan beharko duzu, azalpena prestatzean, gaia entzulearentzat arrotza izango dela. - Azalpenaren helburua luzera-neurriari buruzko informazio zehatza ematea da. Hori modu atsegin batean egiteko, beste baliabide batzuk ere erabili beharko dituzu.

13

LAN PROZEDURAK:

- Ikasunitatea egin.- Funtsezko atalak identifikatzen ikasi.- Hizlariak erabiltzen dituen komunikazio-baliabideez ohartu.- Komunikazio-baliabide horiek berak erabili.- Azalpen egituratua egin.- Azalpena ebaluatu.

1. IKASUNITATEA EGIN

Estimazioak. Esan ezazu gutxi gorabehera zer neurri duten objektu hauek:

Gelako mahaiaren - luzera .............- zabalera ............

Orriaren - luzera ..............- zabalera ............

Leihoaren - luzera ..............- zabalera ............

14

Arbelaren - luzera ..............- zabalera ............

Gelaren - luzera ..............- zabalera ............

1.1. NON DAGO ZER

Badakigu metroa dela luzera-neurriaren unitatea.Ez dakigu zer unitate diren hura baino handiagoak eta

txikiagoak.Pistei jarraituz, ordenatu unitate guztiak handitik txikira.- Metroa kide guztien erdian dago.- Dekametroa kilometroaren eta metroaren artean dago.- Zentimetroa azken-aurrekoa da.- Hektometroa kilometroa baino txikiagoa eta dekametroa baino handiagoa da.- Dezimetroa metroaren eta zentimetroaren artean dago.- Milimetroa zentimetroaren ondoren dator.- Bat falta zaigu, handiena: kilometroa.

Handitik txikira

* Ordena itzazu txikitik handira luzera-unitate hauek:

LABURTUTA IZEN OSOA- -- -

15

X 10

: 10

x 100

: 100

x 1000

: 1000

- -- -- -- -- -

- Zer unitate da metroa baino hamar aldiz handiagoa?- Eta 10 aldiz txikiagoa?- Eta 100 aldiz handiagoa?- Eta 100 aldiz txikiagoa?- Eta 1000 aldiz handiagoa?- Eta 1000 aldiz txikiagoa?

1.2. BINAKAKO LANANeurtu objektu hauen luzera eta bete itzazu taulan metro, dezimetro eta

zentimetro unitateak erabiliz.Neurtzekoak Metroa Dezimetroa ZentimetroaOrri baten zabaleraOrri baten luzeraMahaiaren zabaleraMahaiaren luzeraGelaren zabaleraGelaren luzeraArbelaren zabaleraArbelaren luzera

1.3. ERANTZUN GALDERA HAUEI- Zer zabalera du orriak?- Zer luzera du orriak?- Zenbat luze da mahaia? - Zenbat zabal da mahaia?- Zenbat du luzeran gelak?- Zenbat du zabaleran gelak?- Zenbat da luzean arbela? - Zenbat da zabalean arbela?

1.4. IRAKURRI POLIKI POLIKI ETA, ONDOREN, ZUZENDU AURREKO ARIKETAZerbaiten tamaina adierazteko, honako esapide hauek erabiltzen

dira:- Leihoak bi metroko zabalera du.

16

Metroa

- Leihoak 50 cm-ko luzera du.- Leihoa bi metro luze da.- Leihoa 50 cm zabal da.- Leihoak bi metro du luzeran.- Leihoak 50 cm du zabaleran.- Leihoa bi metro da luzean.- Leihoa 50 cm da zabalean.

1.5. IRAKUR EZAZU ARRETAZ SISTEMA METRIKO HAMARTARRA

Ahoz erantzun.- Zure ustez, zer esan nahi du eskala honek?- Azaltzen diren neurriak ezagutzen al dituzu?

Irakur ezazu arretaz.- Sistema metriko hamartarra luzera-, edukiera- eta pisu-neurrien

multzoa da.- Neurrien oinarria metroa (m) da. Hortik datorkio metriko izena.- Luzera-, edukiera- eta pisu-neurriak hamarnaka handitzen eta

txikitzen dira.

x10 x10 x10 x10 x10 x10

km hm dam m dm cm mm

:10 :10 :10 :10 :10 :10

Begiratu adibide hauei:6 dam = 60 m (6 x 10) 900 m = 90 dam (900 : 10)8 hm = 800 m (8 x 10 x 10) 1000 mm = 1 m (1000 : 10 : 10 :

10)

17

Haiez gain, historian zehar izan dira beste luzera-unitate batzuk, hala nola:

Oina. Luzera-unitate bat da, gutxi gorabehera oin baten luzeraren baliokidea. Gaur egun herrialde anglosaxoietan bakarrik erabiltzen da, eta adostutako balioa 1 ft (foot) = 30,48 cm da.

Milia. Luzera-unitate hori ez dago sistema metrikoan. Sistema metrikoan metroa ezarri baino lehen, mundu osoan erabilitako unitatea izan zen milia. Gaur egun, herrialde anglosaxoietan eta itsasoan baino ez da erabiltzen.

1 milia = 1609,344 metro = 1760 yarda = 5280 oin

Yarda. Luzera-unitate bat da, Erresuma Batuan eta Ameriketako Estatu Batuetan oinarrizkoa den sistema.

1 Yarda = 3 oin = 0,9144 metro.

Arra. Eskua zabaldurik hatz lodiaren eta txikiaren punten artean dagoen distantzia luzera-neurri gisa erabili izan da. Adibidez: Arra bete falta zaio marrarako.

Kana. Luzera-neurria, metroa baino zerbait laburragoa. Gaur egun, batez ere, enborrak neurtzeko erabiltzen da.

Soka. Antzinako luzera-neurria; zortzi kana eta erdiri dagokio.

18

1.6. LUZERA NEURRIEN IDAZKERA

Neurri bat adierazteko bi modu daude:Idazkera luzea: unitate guztiak aipatuz.

Adibidez: 1 dm eta 5 cm 2 m, 8 dm eta 3 cm

Idazkera laburra: unitate bakarra aipatuz.Adibidez: 1,5 dm

15,2 mAzken kasuan, komaren ezkerretan dagoen zifrak aukeratutako

unitatea adierazten du.1,5 dm = 1 dm eta 5 cm

ARIKETAK

1.1. Pasa itzazu neurri hauek idazkera luzetik laburrera.1 dm eta 6 cm = ______ dm1 dm eta 6 cm = ______ cm1 m eta 3 dm = _______ m1 dm eta 3 cm = ______ dm1 m, 5 dm eta 6 cm = _____ m1 m, 5 dm eta 6 cm = _____ dm1 m, 5 dm eta 6 cm = _____ cm

1.2. Pasa itzazu neurri hauek idazkera laburretik luzera.1,8 m = ____ m eta ____ dm3,7 dm = ____ dm eta ____ cm36 cm = ____ dm eta ____ cm154 cm = __ m, __ dm eta __ cm8,6 dm = ____ dm eta ____ cm10,4 cm = __ m, __ dm eta __ cm34,5 dm = ____ dm eta ____ cm438 cm = ___ m, ____ dm eta ____ cm

1.3. Pasa itzazu neurri hauek beheko taulara.A 3,5 m D 43 cmB 4,6 dm E 132 cmC 316 cm F 1 m eta 45 cm

19

2. Kotxe baten luzera 4 metro eta erdi da. Atzean daraman karabanaren luzera 5 metro eta 40 cm da. Zer luzera dute biek? Eman erantzuna idazkera laburrean eta idazkera luzean.

m dm cm mmABCDEF

20

3. Egin grafiko bat 6 gelakideren luzera kontuan izanik. Atera ondorioak, eta azaldu zure taldekoei.

21

4.1. Neurtu marra hauek, eta adierazi bi modu desberdinetan neurria.

1

_______________ _______________

2

______________ ________________

3

_____________ ________________

4

_____________ ________________

5

_____________ ________________

6

_______________ _____________________

4.2. Adieraz itzazu neurri hauek marra banaren bidez.

- 1 dm eta 5 cm

22

- 15 cm eta 5 mm

- 2 cm eta 40 mm

- 1 dm, 1 cm eta 1 mm

- 100 mm

- 10 cm

- 5 cm eta 50 mm

5.1. Horma baten zabalera osoa 370 cm-koa da. Horma horretan daude 1 m eta 50 cm-ko ohe bat eta 0,45 m-ko bi gau-mahaitxo. Altzari horiek guztiak horma horretan ondo sartzen diren jakin nahi dugu.

5.2. Dortoka batek orduko 3 metro egiten du. Zenbat zentimetro egingo du ordu erdian? (eman erantzuna idazkera laburrean)

Eta 6 orduan? (eman erantzuna idazkera luzean)

23

5.3. 1,80 metro zabal den bide baten ertzean belarra hazi da, eta alde bakoitzean 23 zentimetrora heltzen da. Zer zabalera du orain bide horrek?

6. Egin esandakoa.

1 m + 3 dm, zenbat dm dira?

2 m + 4 dm, zenbat dm dira?

7 m + 3 dm, zenbat cm dira?

10 dm + 8 dm + 2 dm, zenbat cm dira?

2 m + 3 m + 8 dm, zenbat dm dira?

7.1. Nekanek etxeko pasilloa neurtu du: 12 pauso, 8 oin eta 6 arra dauzka. Zenbat cm ditu pasilloak guztira?

12 cm 19 cm26 cm

Adierazi orain metrotan eta milimetrotan pasilloaren luzera.

24

7.2. Jaioneren pauso bakoitza 34 cm luze da. Zenbat cm egingo ditu 300 pauso ematean?

Zenbat metro izango dira?

7.3. Lotu gezien bitartez berdinak diren neurriak

1 m 10 dm 100 mm 1 dm

10 cm 1 cm 100 cm 1.000 mm 10 mm

8. Behean dauzkazu dominoa osatzeko piezak.

25

9.1. Talde bateko ikasleei eskatu diegu bakoitzak duen altuera koadernoan idazteko. Baina erantzuna zer unitatetan eman behar duten esatea ahaztu zaigu. Hona hemen jaso ditugun erantzunak: Kepak 135 cm, Luisik 13,7 dm, Josuk 13,6 m eta Anek 1,39 m. Neurri bat oker dago; zein da eta zergatik?Ordena itzazu beste hiru lagunen altuerak (altuenetik txikienera).

26

9.2. Ibilbide batean 15 zuhaitz daude ilaran landatuta. Zuhaitz batetik bestera 2 m, 9 dm eta 6 cm daude. Zenbat metro daude lehenengo zuhaitzetik azken zuhaitzeraino? Egiazta ezazu zure erantzuna marrazki baten bidez.

10. Bete itzazu behean dauden hutsuneak, eta bilatu hizki-zopan. Ondo egiten baduzu, mezu sekretu bat agertuko da.

Mezu sekretua: .....................................

27

11. Bila itzazu azpimarratutakoen baliokideak edo berdinak direnak, eta biribildu itzazu.

Altuera eta pisua: 1,93 metro eta 75 kilo.

19,3 dm 193 dam 0.193 km

Metro ............batek 50 cm ditu.

Metroak ............... zentimetro ditu.

Metroa mila bider ...................da milimetroa baino.

Metro ............... batek 25 cm ditu.

Metroa baino hamar aldiz ................: dezimetroa.

Zentimetroa baino .............. aldiz txikiagoa: milimetroa.

..................

..... milimetro behar dira metroa osatzeko.

.................. 100 cm adina da.

....................... hamar zentimetro ditu.

.....................

... 10 dezimetro ditu.

Dezimetroa ............... zentimetro adina da.

1 m: ........... cm

28

Garaipenak: 2003ko Munduko Txapelketan, urrea 200 eta 400 metro bizkar-estiloan, eta 200 metro tximeleta-estiloan.

4000 cm 4 hm 40 km 20 dm 0,2 km 2 mm

«Guri metro erdi ur sartu zitzaigun etxean», esan zuen Jimenezek.

50 cm 500 m 5 hm

Nire arrebari, adibidez, metro eta erdi ur sartu zitzaion etxe berrian.

1,5 m 15 dam 0,15 cm

Izan ere, Hondarribiko aireportuak 1.754 metro ditu.

1,754 km 17,54 km 175,4 km

Sailez sail eta geruzaz geruza 30 metro sakonerako zuloa betetzen dute.

300 dm 3 dm 0,3 dm

Horri esker, 27.000 metro inguru hodi berritu edo eraikiko direla iragarri du.

2,7 km 27 km 270km

29

12. Hemen dituzu munduko mendi altuenetako batzuk. Jar itzazu grafikoan handitik txikira ordenatuz.Everest (8.848 m) K2 (8.611 m) Kangchenjunga (8.586 m)Lhotse (8.545 m) Makalu (8.462 m) Cho Oyu (8.201 m)

30

13.1. Jon, Kepa eta Ander goizeko zortzietan abiatu dira etxetik eskolara joateko. Hirurak auzo banatan bizi dira.

Jon bizikletaz joan da, 20 km/h-ko abiaduran.Kepa autoz joan da amarekin, 60 km/h-ko abiaduran.Ander oinez joan da, 5 km/h-ko abiaduran.Hirurak batera iritsi dira ikastetxera.Nor bizi da urrunen ikastetxetik?Nork behar izan du denbora

gehiago ikastetxera iristeko?

13.2. Soka erostera joan gara eta hainbat neurritako paketeak daudela ikusi dugu. Etiketa gorria duen paketeak 2 m eta 50 cm ditu; etiketa urdina duenak, 4,35 m; eta etiketa horia duenak, 5 m. Zenbat metro gehiago ditu etiketa horia duen paketeak etiketa gorria duenak baino?

9 m soka behar baldin badugu, zein erosi beharko dugu soka gutxien sobera gelditzeko?

13.3. Bi animaliak elkarren artean 16 cm-ko aldea daukate altueran. Animalia altuenak 7 dm ditu; zenbat zentimetro luze da baxuena?

13.4. Txirrindulari batek 15 km egin ditu ordubetean. Zenbat metro egingo ditu hiru orduan?

31

13.5. Txirrindulari batek 6 km egin ditu 10 minutuan. Abiadura horretan joanez gero, zenbat kilometro egingo ditu 2 orduan?

2. IKASUNITATEKO ATAL GARRANTZITSUENAK IDENTIFIKATU- Hitzaldia entzun, eta haren ezaugarriei erreparatu:

- azentuak- lastertasuna (testua azkarrago edo geldiago)- etenak- intentsitatea (batzuetan gogotsu aritzen gara, beste

batzuetan ez hainbeste)- erritmoa- intonazioa

- Ondoren, gelan adostu eta irakaslearen laguntzarekin kontzeptu-mapa egin.

Hona hemen hitzaldia:

32

HIZTEGIKO HUTSUNEAK

Nola esaten da hori ingelesez?

Bederatzi edo hamar urte nituen ingeleseko teacher-a, irakaslea, lehen aldiz gelan sartu zenean. Beldurra eragiten zidan hizkuntza, language, arrotz hark; beldurra ikasgaiak, gelak, ikaskideek; beldurra ulertzen ez nituen galderak, questions-ak, erantzuteak; beldurra irakasleari tutik ez ulertzeak. It was terrible!

Lehen jaunartzea egin berritan, pauso handia izan zen ingelesa ikastea. Hasteko, galdera errazak, problem ez zirenak: What is your name?, Zein da zure izena?; How are you? I`m fine, thanks, and you?, Zer moduz zaude? Ni ondo, eta zu? Noiznahi eta nonahi balio zuten galdera-erantzunak.

Vocabulary-a ere egiten genuen. Noski, hasteko hitz errazak: elefant, cat, tv, radio, telephone, submarine, hotel, fruit, bottle, boat, fantastic, cinema, colour, guitar, tennis, meeting, footing, football, stady, student, school eta horrelakoak.

Gorputza ingelesez body. Gure body-a ezagutu behar genuela, eta hasi ginen bada banaka-banaka hitzak ikasten. Gorputz baten marrazkia koloretako kartulinan, eta andereñoa makiltxo batekin atal bakoitza erakusten, irakasten: burua, head; ilea, hair; sudurra, nose; begia, eye; belarria, ear; ahoa, mouth; besoa, arm; eskua, hand; hanka, leg; belauna, knee; oina, foot; behatza, finger. Ahaleginduz gero, ia denak datozkit burura oraindik ere. Baina, nola esaten da zakila ingelesez? Eta alua? Nola esaten da alua ingelesez? Horiek ez ditut gogoan. Ikasi ez nituelako agian, ala irakatsi ez zizkidatelako.

Normalean horrelako gauzak dira aurrena ikasten direnak, baina ez dakit bada, ez dakit nola esaten den zakila ingelesez, ezta alua nola esaten den ere. Ez dut gogoan, eta ez dut hiztegian edo Interneten begiratu nahi izan. Saiakeratxo bat egin dut, nirekin batera ingelesa ikasi zutenei galdetu... Lauzpabosti galdetu, eta inork ez daki. Bederatzi urteko ilobari ere galdetu diot, eta hark ere ez daki. Burua, hanka, begia eta eskua esaten badaki. Baina ez daki zakila nola esaten den ingelesez, ezta alua ere. Ilobak ere ez ote ditu, bada, ikasi? Ala ez ote dizkiote irakatsi? Koloretako kartulinetako body-ak jantzita ote daude oraindik, duela 20 urte bezalaxe? Burua head eta begia eye dela badakizu. Zergatik ez dakizu nola esaten den zakila ingelesez? Eta alua?

33

3. HIZLARIAK ERABILTZEN DITUEN KOMUNIKAZIO BALIABIDEAK AZTERTU ETA ERABILI

Azalpenetarako, bi ariketa sorta egingo ditugu gelan: bata, gorputz-adierazpena eta ahozkoa lantzekoa; bestea, entzumena lantzekoa.

3.1. GORPUTZ ADIERAZPENEKO ETA AHOSKATZEKO ARIKETAK EGIN- Ahoskerari dagozkion loturak, bustidurak eta abar markatu.- Azentua markatu. Silaba bat nabarmentzen du eta indar

handiagoa ematen dio.- Puntuazio-markak kontuan hartu.- Hainbat tonu erabiliz hitz egin (baxu hasi, eta gero eta altuago)

haiek konturatzeko zein den egokiena besteen aurrean aritzeko.- Ikasleak banan-banan ispiluaren aurrean jarri, eta zerbait

kontatzen duten bitartean, ohartarazi nola jartzen dituzten burua eta eskuak.

- Binaka, bata bestearen parean jarrita, batek ispiluarena egingo du, eta, aldi berean, besteak egiten dituen keinuak imitatuko ditu.

- Erlaxatze-ariketak egin: musika lasaia entzuten den bitartean arnasketa-ariketak egin, lurrean etzanda, hankak eta besoak

34

ahalik eta gehien lasaituz.- Besteen aurrean zerbait kontatu honako elementu hauek

kontuan hartuz: hitz egiteko tonua, burua altxatuta edukitzea eta begirada entzuleei zuzentzea, eta gorputza eta eskuak erlaxaturik edukitzea.

3.2. ENTZUMEN ARIKETAK EGIN- Musika entzun, begiak itxita eta isilik.- Ipuin ezagun bat entzun.- Talde txikitan banaturik, batek zerbait kontatzen duen

bitartean, beste batek zarata sortu, entzunaldia oztopatzeko. Bukatzean, ondorioak atera.

4. AZALPENA IDATZIZ EGINAzalpena egiteko kontuan izan behar ditudan pausoak hauek

dira:- Sarrera egingo dut.- Luzera-neurriaren definizioa egingo dut.- Luzera-neurriaren unitateak eta haien baliokideak azalduko

ditut.- Luzera-neurrien erabilera aurkeztuko dut.- Informatika-baliabideak erabiliko ditut (kontzeptu-mapa, grafikoren bat, datuen arteko konparazioa...).- Entzuleei begira hitz egingo dut.- Denok entzuteko moduan hitz egingo dut.- Erritmo eta intonazio egokiaz arituko naiz.- Garbi eta ulertzeko moduan hitz egingo dut.

35

5. AZALPENA EBALUATUAzalpenak ikasle talde baten aurrean egingo dira. Ebaluazioa hizlariak batetik eta entzuleek bestetik egingo dute, taula honetako irizpideak kontuan hartuta:

KONTROL ZERRENDA BAI EZ BATZUETAN

SARRERA EGIN DUT

LUZERA NEURRIAREN DEFINIZIOA EGIN DUTLUZERA NEURRIAREN UNITATEAK ETA HAIEN BALIOKIDEAK AZALDU DITUTAURKEZTU DUT LUZERA NEURRI HORIEK ZERTARAKO ERABILTZEN DIRENINFORMATIKA BALIABIDEAK ERABILI DITUTENTZULEEI BEGIRA HITZ EGIN DUTDENOK ENTZUTEKO MODUAN HITZ EGIN DUTERRITMO ETA INTONAZIO EGOKIAZ ARITU NAIZGARBI ETA ULERTZEKO MODUAN HITZ EGIN DUT

36