A DINÁMICA EXTERNA DO PLANETA

Profesor: Adán Gonçalves

INTRODUCIÓN

Durante o século XVIII tentouse atopar unha explicación a uns enormes

bloques de pedra abandonados dispersos por Centroeuropa e

Norteamérica. A súa composición era moi diferente á das rochas de

arredor e as veces xacía no medio dunha chaira co evidentes signos de

que foran levados ata alí. Pero que podería transportar bloques de

toneladas durante Km?

O naturalista John Playfair resumiu as investigacións que nos levaron ao

achado do axente implicado “…as máquinas máis poderosas que utiliza a

natureza,…son os glaciares, eses ríos de xeo… en movemento perpetuo”,

poñendo en evidencia que nun pasado non moi afastado o xeo recubría

gran parte de Europa e Norteamérica.

Glaciar en Alaska

Bloques erráticos

A DINÁMICA TERRESTRE

O noso planeta nun principio foi unha bola fundida

incandescente que pouco a pouco foise arrefiando e

solidificando (formáronse as rochas).

Tampouco había mares, e a atmosfera primitiva non tiña

osíxeno.

E por suposto, non había vida.

Na actualidade segue a cambiar, de feito, a Terra está en

contínuo cambio dende que se orixinou hai uns 4600 m.a. xunto

co resto do sistema solar.

Hoxe sabemos que a maioría dos cambios suceden de xeito

gradual, e incluso as consecuencias das catástrofes

planetarias soen dilatarse no tempo.

Por eso en moitos casos estos cambios pásannos

desapercibidos.

Os procesos que modifican o noso planeta chámanse en

conxunto Dinámica terrestre.

QUE É A DINÁMICA TERRESTRE?

A dinámica terrestre é o conxunto de procesos que fan

cambiar o noso planeta na escala de tempo xeolóxico.

Estos procesos poden ter orixe nunha enerxía externa (o

sol) e fálase de Dinámica externa ou ter a súa orixe na

enerxía procedente do interior terrestre e fálase de

Dinámica interna.

A dinámica externa do planeta

Meteorización

Características

Clasificación

Factores

Modelado do relevo

Axentes atmosféricos

Características

Axentes xeolóxicos

Vento

Glaciares

Augas salvaxes

Ríos

Augas subterráneas

Mar

Rochas sedimentarias

Características

Clasificación

Procesos

Erosión

Transporte

Sedimentación

DE QUE IMOS FALAR

1. A METEORIZACIÓN DAS ROCHAS. AXENTES ATMOSFÉRICOS

A superficie terrestre atópase exposta a actuación dos

diversos axentes atmosféricos que orixinan o deterioro

das rochas.

Os fragmentos de rochas de calquera tamaño,

composición e procedencia denomínanse clastos.

Os axentes atmosféricos que provocan esta fragmentación son:

A chuvia e a neve: mollan as rochas e producen

- A disolución das rochas.

- Reaccións químicas que alteran as rochas

Os cambios de temperatura: producen a dilatación e contración das

rochas que pode fendelas.

A conxelación da auga: a auga que se infiltra nas fendas das rochas,

pode conxelarse, entón aumenta de volume e rompe as rochas.

O resultado da disgregación das rochas son as acumulacións de clastos

nas ladeiras dos relevos chamadas pedreiras ou penedías.

Meteorización: conxunto de procesos debidos aos axentes atmosféricos

que provocan a disgregación das rochas in situ.

Pedreira

Fragmentación das rochas

Clastos

Chuvia e neve

Cambios de temperatura

Conxelación da auga

DIA NOITE

METEORIZACIÓN

OS AXENTES ATMOSFÉRICOS

A meteorización é máis eficaz na zonas con:

Climas moi fríos (Conxelación-Desconxelación)

Atmosfera contaminada (Chuvia ácida)

Cambios de temperatura bruscos

Características da Meteorización

En todo caso, non todas as rochas se meteorizan coa mesma facilidade.

TIPOS DE METEORIZACIÓN

Meteorización mecánica: Prodúcese cando a rocha se fragmenta debido

a:

- Dilatacións e contracións pola temperatura

- Tensións pola conxelación da auga (Xelifracción)

- Impactos das rochas ao caer.

Meteorización química: débese a digregación das rochas por reaccións

químicas que alteran os minerais que a forman.

Meteorización biolóxica: fragmentación pola actuación dos seres vivos.

- Raíces de plantas.

- Substancias dos organismos que alteran as rochas.

2. OS PROCESOS DE METEORIZACIÓN

El agua penetra en las grietas La roca se fractura El agua se congela y aumenta de volumen

Tipos de procesos de meteorización

PROCESO DE GELIFRACCIÓN

Meteorización mecánica Meteorización química

Minerales de arcilla

Meteorización biológica

Raíces de los vegetales

Factores que inflúen na Meteorización

A eficacia dos procesos de meteorización depende de dous factores:

A temperatura

A humidade

Se o ambiente é húmido e cálido as reaccións químicas son moi

efectivas e ten tamén moita importancia a biolóxica.

En ambientes fríos e secos as rochas poden fragmentarse, pero

permanecen químicamente inalteradas.

Factores que inflúen na meteorización

Meteorización mecánica Meteorización química

Ambiente húmedo

Meteorización biolóxica

Temperaturas cambiantes

Ambiente húmedo e caluroso

3. A MODELAXE DO RELEVO. OS AXENTES XEOLÓXICOS

IMPORTANTE!: neste tema imos establecer a diferenza entre dous

termos que soen confundirse: axentes atmosféricos e axentes

xeolóxicos.

Quen é quen?

Evidentemente, son dous termos moi relacionados, pero hai

diferenzas salientables.

Os axentes atmosféricos, como vimos, son fundamentalmente a

chuvia, a neve, as diferenzas de temperaturas e a conxelación da

auga, e asócianse a disgregación das rochas in situ.

Os axentes xeolóxicos son fundamentalmente o vento, os glaciares,

as augas salvaxes, os ríos, as augas subterráneas e o mar e están

asociados aos procesos de erosión, transporte e sedimentación.

3. A MODELAXE DO RELEVO. OS AXENTES XEOLÓXICOS

Existen moitos tipos de paisaxes e todas elas foron modeladas pola

acción dos axentes xeolóxicos. Por tanto,…

…Os axentes xeolóxicos son os mecanismos que de xeito natural

modelan a paisaxe, transportan materiais e acumúlanos en forma de

sedimentos.

Procesos

Todos os axentes xeolóxicos realizan os seguintes procesos:

Erosión: é a retirada de materiais dende o seu lugar de orixe.

- O axente xeolóxico pode arrastrar os fragmentos de rocha

resultado da meteorización.

- O axente xeolóxico pode arrancar directamente os fragmentos

da rocha da que forman parte e arrastralos (disgregación con

movemento)

A erosión ao longo de millóns de anos produce grandes modificacións no

relevo: escava vales, desgasta montañas, fai retroceder cantís…

A modelaxe do relevo corresponde aos cambios que a erosión dos axentes

xeolóxicos produce na paisaxe.

Cada axente xeolóxico orixina unha paisaxe carácterística.

Non todos os axentes erosionan coa mesma rapidez. A eficacia do

proceso erosivo ven dada por:

A enerxía do axente xeolóxico: por exemplo non é o mesmo un río

caudaloso que un regato.

A resistencia das rochas: non son iguais as arxilas que o granito.

Enerxía do axente xeolóxico

A erosión

Fervenzas

Río Cabriel (Cuenca)

Resistencia das rochas

Modelaxe do relevo

Procesos

Transporte: todos os axentes xeolóxicos teñen capacidade para transportar

clastos. O transporte pode suceder de dous xeitos:

- Transporte polo fondo: o axente xeolóxico ( a ondanada, unha

corrente de auga ou de aire ou xeo) producen o movemento dos clastos

polo chan (arrastrándoos ou facendoos rodar).

- Transporte en suspensión: os clastos son transportados sen tocar o

chan, ou ben caendo e sendo levantados de novo unha e outra vez

(saltación).

O transporte

Transporte polo fondo Transporte en suspensión

Os clastos redondéanse

Os clastos non

tocan o chan

Saltación Os clastos son arrastrados

Tormenta de pó

Procesos

Sedimentación: prodúcese no momento en que o axente xeolóxico deposita

os clastos nun lugar ao perder a súa capacidade para continuar o transporte.

As veces, un axente perde temporalmente a súa capacidade de transporte e

deposita os sedimentos, cando a recupera de novo volve a transportalos. Pore

exemplo un río nunha enchente.

Cando un axente deposita os seus materiais é frecuente que sexan recollidos

por outro que de novo os pon en movemento. Por exemplo os depósitos dun río

transportados polo mar.

A sedimentación

Depositanse

os clastos

grosos

Area depositada

polo vento

Clastos depositados

por glaciar

4. CLASIFICACIÓN DOS AXENTES XEOLÓXICOS

Hai seis axentes xeolóxicos fundamentais:

Vento

Glaciares

Augas salvaxes

Ríos

Augas subterráneas

Mar

O motor que mobiliza estes axentes é o SOL xunto coa GRAVIDADE.

A orixe dos axentes xeolóxicos

5. O VENTO

A capacidade erosiva do vento é bastante reducida, salvo en zonas onde non

hai vexetación, existen materiais finos (arxilas e areas) e hai ventos

constantes. A acción do vento orixina diversas estruturas:

Columna de area A Barjanes B

Ergs

Regs

C

D

Rocas en

forma de

cogomelo

Deflación: é o proceso polo cal o vento levanta a arxila e a area. Esto orixina as columnas de area.

COLUMNA DE AREA A

Erg: son os desertos de area. A acumulación de area produce dunas, se teñen forma de media lúa chámanse Barjanes

ERG B

Dunas

Barján

Reg: campos de pedra formados por deflación.

REG C

A area transportada polo vento realiza un “lixado” chamado abrasión eólica

Como os grans máis grandes van a menor altura, as rochas erosiónanse máis pola base orixinando a forma de cogomelo.

ROCHAS EN FORMA DE

COGOMELO D

Por último, o pó transportado polo vento

pode tamén formar extensos depósitos

chamados loess.

6. OS GLACIARES

Os glaciares son masas de xeo que se desprazan dende a zona de acumulación de

neve ata aquelas onde o xeo se funde.

- Prodúcense en zonas onde a neve non chega a fundirse en verán e vaise

acumulando. Ao acumularse a neve comprímese e transformase en xeo a

certa profundidade. (Dous procesos: Acumulación + Compresión).

- Estas zonas son as zonas polares e as de alta montaña.

Tipos de Glaciares:

- Glaciar de casquete: aquel no que o xeo recobre miles de km e tapa o

relevo.

- Glaciar alpino: aquel no que o xeo encáuzase entre as montañas. A zona

onde se acumula chámase circo glaciario e discorren entre as montañas

cara a zonas topográficamente máis baixas formando as linguas de xeo

debido a gravidade.

A capacidade de erosión e transporte dos glaciares é enorme.

Os glaciares

A B

D

C

Relevos

escarpados Val en U

Lingua

Circo

Relevos escarpados: debidos a que o xeo produce unha intensa meteorización mecánica sobre as rochas

En circos glaciarios a neve acumúlase e transformase en xeo.

O circo forma unha lingua glaciar. As linguas arrastran grandes cantidades de materiais chamadas morenas (laterais, centrais e frontais).

As linguas excavan vales en forma de U

Vales glaciares nos que se observa a forma de U do seu perfil transversal

Estrías glaciarias: os materiais que constitúen a morena de fondo (materiais

arrastrados baixo o glaciar), actúan como unha lima sobre as rochas que forman

o cauce, orixinando estrías no sentido de avance do glaciar. Estas estrías son

visibles o desaparacer a lingua glaciar

7. AUGAS SALVAXES

As augas salvaxes son aquelas que discorren pola superficie, en zonas onde o

clima é seco e a vexetación escasa, cando chove de xeito torrencial e a auga nos

se infiltra no terreo.

Constitúen un axente xeolóxico cunha grande capacidade erosiva.

A auga forma sucos ou regos no terreo que van afondando e orixinan barrancos.

En zonas de forte pendente a erosión é moi intensa e fórmanse cárcavas,

formadas por sucos profundos que deixan entre eles cristas e columnas sen

erosionar (as chemineas de fadas). Todas estas estruturas son características

de terreos brandos, tipo arxila, máis fáciles de erosionar.

Chemineas de fadas

A miúdo estos regos ou sucos conflúen ata desembocar nun único cauce,

fórmanse entón un arroio que unicamente leva auga despois dunha forte

choiva. Nos arroios diferenciamos tres partes:

Conca de recepción: é o lugar onde se reciben todalas augas, hai unha

forte erosión é o zona onde aparecen se as hai as cárcavas.

Canal de desaugadoiro: é o cauce principal do arroio ou torrente.

Cono de dexección: onde o arroio deposita materiais. Se o cono é moi

grande e ocupa unha grande extensión soe chamarse abano aluvial.

Abano aluvial

As augas salvaxes

A

B

C

Abano aluvial

Canal de desaugadoiro

Conca de recepción Cárcavas

Cono de dexección

Chemineas de fadas

8. OS RÍOS

Os ríos son cursos permanentes de auga que van confluíndo uns nos outros

ata formar unha corrente principal que desemboca no mar.

Rede de drenaxe: está formada polo río principal e os seus afluentes.

Conca hidrográfica: é a area que aporta auga a unha rede de drenaxe.

A capacidade de erosión dun río depende do caudal e da pendente.

A acción xeolóxica dun río produce as seguintes estruturas:

Desfiladeiros: vales fluviais estreitos e profundos cando os ríos discorren

por zonas de moita pendente.

Vales en V: vales cuxas pareedes van perdendo a inclinación vertical porque

as paredes laterais son erosionadas polas augas salvaxes.

Vales en artesa: prodúcense en zonas de menor pendente onde o río perde

capacidade erosiva, esto fai que comeze a trazar curvas (meandros) que fan

retrocedes as paredes do val.

Penachaira: superficie plana orixinada tras millóns de anos na que os vales

de fondo plano vanse ampliando uníndose uns a outros.

Chaira de inundación: extensión de terreo susceptible de ser inundada ao

subir o nivel do río.

Delta: orixínanase cando o río deposita materiais na súa desembocadura

máis rápido do que os retira a ondada.

DESFILADEIROS VAL EN V FORMACIÓN DE MEANDROS

VAL EN ARTESA APORTE DE SEDIMENTOS

FORMACIÓN DUN DELTA

9. AS AUGAS SUBTERRÁNEAS

Unha parte da auga en superficie pode infiltrarse no terreo constituíndo as

augas subterráneas. A situación varía dependendo do tipo de rocha implicada.

Rochas non solubles: a auga infiltrada agóchase nos poros da rocha formando

acuíferos (acumulación de auga que podemos aproveitar mediante pozos).

Rochas solubles: a auga infiltrada pode disolver as rochas formando

diferentes estruturas.

Modelaxe cásrtica:

É o conxunto das pegadas subterráneas e superficiais producidas pola disolución

das rochas. Só se produce, por tanto, en rochas solubles como as rochas

calcáreas ou o xeso.

Cando a auga ten dióxido de carbono disolto ten carácter ácido que pode

disolver a calcita (mineral do carbonato cálcico) que forma as rochas calcáreas e

o xeso.

Na modelaxe cárstica podemos observar varias estruturas:

Covas: cavidades subterráneas producidas pola disolución das rochas. Se

forman grandes cavidades soese falar de salas ou grutas . O goteo

constante da auga carbonatada orixina depósitos de carbonato de calcio no

teito (estalactitas) ou do solo (estalagmitas).

Simas: condutos verticais que conectan coa superficie.

Dolinas: depresións no terreo debidas ao afundimento das grutas.

As augas subterráneas

A

B

C

Sima Dolina

Gruta

DOLINA

SALA OU GRUTA ESTALACTITAS E ESTALAGMITAS

10. O MAR

O mar actúa como un axente xeolóxico debido a tres movementos:

A ondada que é producida polo vento

As correntes mariñas orixinadas polas diferenzas de temperatura ou

salinidade ou por ventos moi constantes

As mareas debidas a influenza gravitatoria da Lúa e o Sol sobre o noso

planeta.

O mar produce:

A erosión das costas que orixinan o retroceso dos acantilados producindo

extensas plataformas de abrasión.

A trituración das rochas e cunchas dos seres vivos producindo unha area

fina que pode acumularse formando praias , frechas e tómbolos.

Praias: acumulación da area debido a trituración das rochas por parte do

mar xunto coas aportacións dos ríos.

Frechas: barras areentas paralelas á costa.

Tómbolos: cordóns areentos que unen unha illa coa costa.

O transporte de area ao longo da costa realízano as correntes de deriva

producidas polo vento cando sopra nunha dirección predominante oblicua á

costa.

10. O MAR

O mar

A

B

C

Plataforma de abrasión

Acantilado

Praia

Tómbolo

Frecha

11. AS ROCHAS SEDIMENTARIAS

Os sedimentos transportados polos axentes xeolóxicos acaban acumulándose en

concas sedimentarias.

- As concas sedimentarias son zonas deprimidas da codia terrestre

onde se acumulan os sedimentos. O seu fondo afúndese lentamente debido aos

sedimentos que se amorean en capas.

- As capas de sedimentos chámanse estratos e chegan a formar

espesores de miles de metros a medida que a conca afunde.

Os materiais enterrados van ser transformados por tres factores:

A gran presión, o peso dos materais.

Unha temperatura elevada, da calor interna da Terra.

A circulación da auga, que disolve e fai cristalizar minerais.

LITIFICACIÓN OU

DIAXÉNESE

Conca sedimentaría

Estratos

TEMPERATURA CIRCULACIÓN

DA AUGA

PRESIÓN

Rocha

sedimentaria

Estos tres factores fan que os sedimentos compacten pouco a pouco e solden entre sí

formando as rochas sedimentarias. O proceso de transformación dos sedimentos para

formar unha rocha sedimentaria denomínaselle litificación ou diaxénese.

Rochas sedimentarias Calcaria (Caliza) de carbonato cálcico e

cunchas

Arxilita (Arcillita) de arxilas (tamaño pequeño de gran)

Arenita (Arenisca) de area (tamaño medio de gran)

Conglomerado, de gravas (tamaño grande de gran)

Xeso (Yeso) de xeso mineral

Algunhas rochas sedimentarias

Algunhas rochas sedimentarias

Tamén podemos destacar pola súa importancia económica as rochas

sedimentarias de orixe orgánica: petróleo, carbón e gas natural.

Petróleo: Acumulación de materia orgánica debido a unha grande

mortandade de plancto mariño de xeito xunto con material tipo arxila.

Non se acumula en estratos e só é aproveitable comercialmente se escapa

da rocha nai (impermeable) a unha rocha almacén (permeable).

Carbón: acumulación de materia orgánica vexetal xunto con sedimento en

zonas pantanosas, lagunares e deltaicas que sofre un proceso especial de

diaxénese denominado carbonización.

Gas natural: orixínase habitualmente xunto co petróleo, mestúrase con

outros gases para dar lugar ao produto que utilizamos.

GRAZAS POR ATENDERME

WEBGRAFÍA

http://abanicosaluviales.weebly.com/ https://cienciasdelanaturaleza.files.wordpress.com/2012/03/tema-8_la-

dinamica-externa-del-planeta.pdf http://elgenmeme.com/post/117129078060/chiste-geol%C3%B3gico-p http://recursostic.educacion.es/ciencias/biosfera/web/alumno/3ESO/Agentes_

1/ampliaterreno.htm https://sites.google.com/site/sjcalasanzciencias2/la-dinamica-externa-del-

planeta/los-agentes-geologicos/el-mar http://es.slideshare.net/adaneco/dinmica-terrestre-35473911

http://es.slideshare.net/ItziarOlaizola/2ccnn08edit?from_action=save