5010274-profesor i 5/10/06 13:19 página 1...conceptos básicos sobre drogodependencias. 2.2.2....

5010274-PROFESOR_I 5/10/06 13:19 Página 1

1 PRIMEIRO BLOQUE1.1.Actividades de exploración e motivación

1.1.1. Presentación e principios básicos daintervención.

1.1.2. Repartición de materiais.1.1.3. Definición do curso. Obxectivos, deseño e

actividades; familiarizar o grupo co que seespera da intervención.

1.1.4. Presentación dos participantes, expectativaspersoais do curso, inicio do proceso deautoanálise (deberanse cubrir os anexos“Folla de rexistro inicial” e “Datosreferentes ao consumo de drogas”).

1.2.Contidos teóricos e traballos prácticos1.2.1. Descrición dos recursos de atención ás

drogodependencias na ComunidadeAutónoma galega.

1.2.2. Lexislación básica sobre drogas: estatal eautonómica.

1.3.Debate sobre os temas tratados

2 SEGUNDO BLOQUE2.1.Actividades de exploración e motivación

2.1.1. Repartición de materiais.2.1.2. Definición dos obxectivos, contidos e

actividades da sesión.2.1.3. Revisión do grao de consecución das

expectativas persoais do curso.

2.2.Contidos teóricos e traballos prácticos(deberanse cubrir os anexos “Información ecoñecementos sobre drogas” e “Percepción dosriscos asociados co consumo de drogas)2.2.1. Conceptos básicos sobre drogodependencias. 2.2.2. Información básica sobre drogas. Descrición

e clasificación (incidencia na substanciamotivo da denuncia).

MANUAL DOPROFESOR


2.2.3. Exercitar a análise e a reflexión individual egrupal mediante materiais audiovisuais e aproxección dun DVD (deberanse cubrir osanexos “Información e coñecementos sobredrogas” e “Percepción dos riscos asociadosao consumo de drogas”).

2.3.Debate

3 TERCEIRO BLOQUE3.1.Actividades de exploración e motivación

3.1.1. Repartición de materiais.3.1.2. Definición dos obxectivos, contidos e

actividades da sesión.3.1.3. Revisión do grao de consecución das

expectativas persoais do curso. Breveavaliación do proceso.

3.2. Contidos teóricos e traballos prácticos3.2.1. Análise das causas da conduta de consumo.

Definición de crenzas, exposición destas e assúas fontes.

3.2.2. Definir e clasificar o proceso de toma dedecisións. As consecuencias da nosa conduta.Destrezas básicas de afrontamento,habilidades para rexeitar ofertas de consumo.Contexto de ocio e risco de consumo.

3.2.3. Entrega de exercicios prácticos que axuden aadquirir estratexias de rexeitamento aoconsumo en situacións da vida real.

3.3.Debate sobre os temas tratados

3.4.Avaliación do curso (deberase cubrir o anexo“Cuestionario de avaliación do curso”)


PRIMEIRO BLOQUE


6 • PROGRAMA ALTERNATIVA

PRIMEIRO BLOQUERECURSOS DE ATENCIÓN ÁS DROGODEPENDENCIAS

1- PROGRAMAS DE PREVENCIÓN E INCORPORACIÓN SOCIALO Plan de Galicia sobre Drogas contempla a seguinte tipo-loxía de programas nas áreas de Prevención e Incorpora-ción Social:

✓ Programas comunitarios: programas orientados a pro-mover a acción solidaria contra todo tipo de discrimina-ción social e marxinación, nos que se inclúen as drogo-dependencias. Impulsar melloras na participación eintegración social comunitaria das persoas afectadas po-los problemas derivados do consumo de drogas.

✓ Programas de prevención de drogodependencias: pro-gramas enfocados á sensibilización, información, aseso-ramento e formación sobre problemas derivados do con-sumo de drogas mediante o fomento de hábitos de vidasaudable.

✓ Programas de incorporación social de drogodepen-dentes: programas enfocados a favorecer a incorpora-ción á sociedade das persoas afectadas polo consumo dedrogas a través de medidas de formación ocupacional elaboral, acceso a recursos normalizados e mellora nascapacidades de relación social.

2- RECURSOS DE ATENCIÓN ÁS DROGODEPENDENCIASTerase acceso a través dos servizos de saúde e servizos so-ciais de tipo xeral ou por acceso directo.

✓ Unidades asistenciais de drogodependencias (UAD): soncentros ou servizos de tratamento ambulatorio das dro-godependencias que desenvolven actividades terapéuti-cas para un paciente consumidor de drogas e/ou drogo-dependente, a súa familia e o seu contorno. Galicia contacon 17 UAD.


MANUAL DO PROFESOR • 7

✓ Unidades de desintoxicación hospitalaria (UDH): sonaquelas que, dentro dun servizo hospitalario, realizan tra-tamentos de desintoxicación en réxime de internamentohospitalario. Na actualidade están en funcionamento seis.

✓ Unidades de día (UD): son aquelas que, en réxime de es-tadía de día, realizan tratamentos de deshabituación me-diante terapia farmacolóxica, psicolóxica e/ou ocupacio-nal, promovendo a participación activa dos pacientesdurante un período de tempo de varios meses. Hoxe endía, a Subdirección Xeral de Saúde Mental e Drogode-pendencias conta con dez unidades de día.

✓ Comunidades terapéuticas (CT ): aquelas unidades, cen-tros ou servizos que, en réxime de internamento, reali-zan tratamentos de deshabituación mediante terapia far-macolóxica, psicolóxica e/ou ocupacional, promovendoa participación activa dos pacientes por un período detempo de varios meses. Na actualidade, a SubdirecciónXeral de Saúde Mental e Drogodependencias ten a ple-no funcionamento tres CT, ademais de 32 prazas concer-tadas co Proxecto Home e 40 prazas na comunidade te-rapeutica intrapenitenciaria do establecementopenitenciario de Ourense, xestionadas pola mesma enti-dade.


LEXISLACIÓN

No punto relativo á lexislación en materia de drogas, faraseespecial fincapé na explicación do artigo 25 da Lei orgánica1/1992, do 21 de febreiro, de protección da seguridade cida-dá, por ser este o precepto en que se sustentan as denunciasinterpostas contra os asistentes.

Artigo 25 da Lei orgánica 1/1992: 1.- Constitúen infraccións graves á seguridade cidadá o con-

sumo en lugares, vías, establecementos ou transportes pú-blicos, así como a posesión ilícita, aínda que non estivesedestinada ao tráfico, de drogas tóxicas, estupefacentes, ousubstancias psicótropas, sempre que non constitúa infrac-ción penal, así como o abandono nos sitios mencionados deútiles ou instrumentos utilizados para o seu consumo.

2.- As sancións impostas por estas infraccións poderán suspen-derse se o infractor se somete a un tratamento de deshabi-tuación nun centro ou servizo debidamente acreditado, naforma e polo tempo que regulamentariamente se determi-ne.

Malia o manifestado, co fin de tentar darlles resposta ás cues-tións que poidan xurdir ao longo do debate, os profesionais en-cargados de impartir esta sesión deberán ter presente o restoda lexislación en materia de drogas. En concreto e unicamen-te como exemplo:


Explicación doartigo 25 da Lei

orgánica 1/1992,do 21 de febreiro,

de protección daseguridade cidadá,

por ser este oprecepto en que se

sustentan asdenuncias

interpostas contraos asistentes


Normativa estatal:Lei orgánica 10/1995, do 23 de novembro, do Código penal.Lei 28/2005, de 26 de decembro, de medidas sanitarias fron-te ao tabaco e reguladora da venda, a subministración, oconsumo e a publicidade dos produtos do tabaco.Real decreto 1079/1993, do 2 de xullo, de remisión das san-cións administrativas e seguimento dos tratamentos de des-habituación.

Normativa autonómica:Lei 2/1996, do 8 de maio, de Galicia sobre drogas.



SEGUNDO BLOQUE


SEGUNDO BLOQUECONCEPTOS BÁSICOS SOBRE DROGODEPENDENCIAS

DROGASEntre as numerosas definicións existentes, resulta especial-mente clarificadora a de FUNES para quen “droga será cal-quera das múltiples substancias que o home usou, usa ou in-ventará ao longo dos séculos, con capacidade para modificaras funcións do organismo vivo que teñen que ver coa súa con-duta, o seu xuízo, o seu comportamento, a súa percepción ouo seu estado de ánimo”.

Non existe “a droga”, senón diversas substancias, máis oumenos adictivas, consumidas de distintas formas por persoasdiferentes e que poden dar lugar a variados tipos de situaciónsmáis ou menos problemáticas.

As drogas non son de seu positivas nin negativas. Do signi-ficado que para unha persoa concreta e o seu medio social te-ñan os efectos dunha determinada substancia, dependerá queo seu consumo poida acabar resultando problemático.

Quen precise recorrer ao alcohol para compensar a súa in-seguridade ten bastantes probabilidades de que a súa vida aca-be organizándose arredor da bebida.

Quen precise incorporarse ao consumo de heroína para terun lugar no seu grupo de iguais e adquirir, deste xeito, unhacerta identidade ten non poucas probabilidades de que toda asúa traxectoria vital se estruture arredor da heroína.

DROGODEPENDENTE Consumidor de drogas que estableceu cara a algunha delas unharelación de dependencia. Dada a realidade actual de policonsu-mo, poden aparecer cadros de dependencia simultánea de variassubstancias (por exemplo, unha persoa que se está desintoxican-do da heroína e comeza a amosar unha síndrome de abstinen-cia alcohólica). Tamén pode ocorrer que non se dea unha depen-dencia clara dunha substancia, senón unha dependencia difusada necesidade de interpoñer mediadores químicos entre o suxei-to e a realidade. Mediadores químicos que incrementen a eufo-ria, neutralicen o aburrimento ou, simplemente, axuden a cons-truír unha identidade ou a lograr a aprobación dos outros.


Droga serácalquera das

múltiplessubstancias que o

home usou, usa ouinventará ao longo

dos séculos, concapacidade para

modificar asfuncións do

organismo vivo queteñen que ver coa

súa conduta, o seuxuízo, o seu

comportamento, asúa percepción ou oseu estado de ánimo

Drogodependenteé o consumidor de

drogas queestableceu cara a

algunha delas unharelación de

dependencia


Introducirse no universo das drogas é un percorrido parti-cular para cada suxeito. Por iso, cómpre abandonar etiquetase estereotipos cando de facer un diagnóstico e unha propostaterapéutica se trate e atreverse a escoitar o latexo íntimo queen cada individuo dá conta do seu itinerario tóxico.

A drogodependencia non existe como categoría na que es-tarían incluídas aquelas persoas que se internan nun consumoproblemático de drogas e ousan traspasar os límites dunha su-posta normalidade. Existen drogodependentes, cada un coa súahistoria, o seu percorrido, a súa traxectoria, e isto é o que haique desvelar para facer posible unha axuda personalizada.

É bo lembrar a HUGO FREDA cando dicía que “é o toxi-cómano o que fai a droga”, querendo destacar o carácter se-cundario da substancia. O realmente importante son as carac-terísticas do suxeito que se aproxima a elas e o medio socialno que constrúe a súa vida, o significado que para un e outroteñen as drogas.

CONDICIÓNS DE INICIOFalar de causas do consumo de drogas resulta, cando menos,aventurado. Á diversidade de factores coñecidos, únese o fei-to de que ningún deles parece ser requisito necesario nin sufi-ciente para dar conta do inicio no consumo.

En cada caso dáse unha combinación orixinal de factoresque explica o seu percorrido particular.

Por iso, semella máis adecuado falar das condicións que fa-vorecen este proceso, as máis salientables parecen ser:✓ Presión do grupo de iguais que, igual que facilita a adop-

ción de determinados sinais de identidade (forma de vestir,música que se escoita, etc.), ten un papel de primeira ordeno inicio do consumo.

✓ Curiosidade por experimentar. Trazo natural e desexable naadolescencia que é preciso, non obstante, educar, co fin deimpedir que se focalice en situacións de risco

✓ Busca do pracer, de certa desconexión con respecto ás exi-xencias máis agoniantes da realidade, nun intento de gozarao máximo o tempo de lecer. É este un estilo de diversiónao que non son alleos os hábitos do ambiente familiar e so-cial no que o adolescente se socializou (a “inevitable” aso-


Falar de causas doconsumo de drogasresulta, candomenos, aventurado


ciación do alcohol con calquera celebración, poñamos porcaso, que vai calando na mentalidade do neno e do adoles-cente).

✓ Control familiar inconsistente. Cando a normativa familiaré excesivamente autoritaria, relaxada ou variable, faise di-fícil a interiorización polos nenos dunhas pautas de compor-tamento claras.

✓ Dispoñibilidade de drogas. Se no medio no que o adolescen-te vive o seu tempo de lecer hai unha presenza importantede drogas, o inicio no consumo resulta favorecido.

O consumo de drogas é cada vez menos unha cuestión mar-xinal, aínda que en condicións sociais desfavorecidas pode ad-quirir unhas connotacións particulares.

De aí que unha planificación adecuada do traballo preven-tivo, ademais de promover unha mellora xeneralizada da cali-dade de vida da poboación, deba salientar elementos tales co-mo:

✓ Educar a nenos e adolescentes en valores e actitudes deresponsabilidade para coa saúde propia e a da comuni-dade.

✓ Desenvolver habilidades sociais que os axuden a resistiras presións do grupo de iguais para consumir.

✓ Canalizar positivamente a curiosidade adolescente co finde que, mantendo vivo o seu pulo exploratorio, se desin-terese ao máximo por condutas de risco.

✓ Promover unha vivencia do tempo libre que axude o ado-lescente a atopar satisfaccións que non comprometan oseu desenvolvemento.

✓ Favorecer un exercicio razoable da autoridade paterna,que lle permita ao neno interiorizar unhas normas acep-tables de convivencia e tomar decisións responsables, aín-da que actúe movido pola curiosidade e o pracer.


O consumo dedrogas é cada vez

menos unhacuestión marxinal,

aínda que encondicións sociais

desfavorecidas podeadquirir unhas

connotaciónsparticulares


USOIgual que co concepto de abuso, non resulta sinxelo precisar ode uso: o que para unhas persoas e/ou culturas é uso, pode sig-nificar para outras un claro abuso e viceversa.

Non obstante, por uso de drogas podemos entender aquelamodalidade de consumo que non reporta consecuencias nega-tivas para o suxeito, nin físicas, nin psicolóxicas, nin sociais,ben sexa por producirse en pequenas cantidades ou cunha fre-cuencia mínima, ben sexa, tamén, por tratarse de pautas deconsumo adaptadas ao seu medio e integradas na súa cultura.

Existen substancias que teñen pouca posibilidade de uso re-ducido pola rápida “tolerancia” que provocan e polo seu ele-vado “risco de uso”. Sería este o caso dos derivados opiáceos.Outro tanto ocorre co tabaco, cuxos usuarios son, na súa maio-ría, dependentes.

RISCO DE USORefírese ao potencial adictivo dunha substancia, á súa capaci-dade para xerar dependencia, para involucrarse no metabolis-mo e no funcionamento psíquico dun suxeito e facerse impres-cindible na súa vida.

Indubidablemente, unhas drogas teñen maior risco de usoque outras. Pero o establecemento dun proceso de dependen-cia require a presenza dun suxeito que consuma drogas e aca-be establecendo con elas unha relación de dependencia.

ABUSOÉ un concepto ambiguo porque fai referencia aos costumes pro-pios de cada cultura. O que unha sociedade considera norma-tivo nun momento da súa historia pode parecer abusivo paraoutra. Ou para a mesma nun momento diferente.

Podería entenderse por abuso de drogas o seu uso inadecua-do, ata o punto de que poida comprometer física, psíquica e/ousocialmente a evolución do suxeito, ben pola cantidade consu-mida (abuso cuantitativo), ben polas circunstancias en que seproduce o consumo (abuso cualitativo).



DEPENDENCIASe seguimos o memorando da Organización Mundial da Saú-de (OMS), podemos conceptualizar a dependencia como aque-la pauta de comportamento na cal se lle dá prioridade ao usodunha substancia psicoactiva fronte a outras condutas consi-deradas antes como máis importantes.

Este concepto pode subdividirse en:

✓ Dependencia física: a droga incorporouse ao metabo-lismo do suxeito. O organismo habituouse á presenzaconstante da substancia, de tal xeito que necesita man-ter un determinado nivel en sangue para funcionar connormalidade. Cando este nivel descende por debaixo duncerto límite, aparece a síndrome de abstinencia caracte-rística de cada droga.

✓ Dependencia psíquica: compulsión a consumir periodi-camente a droga de que se trate para experimentar unestado afectivo positivo (pracer, benestar, euforia, sensi-bilidade, etc.) ou librarse dun estado afectivo negativo(aburrimento, timidez, estrés, etc.).

A dependencia física é relativamente fácil de romper trasun período de desintoxicación que, con axuda ou non de fár-macos, pode prolongarse, como máximo, durante 15 días enfunción de cada droga.

O realmente traballoso é desactivar a dependencia psíqui-ca, propiciar cambios na conduta e emocións do suxeito quelle permitan funcionar psiquicamente (obter satisfacción, su-perar o aburrimento, afrontar a ansiedade, tolerar a frustra-ción, establecer relacións sociais, etc.) sen necesidade de acu-dir ás drogas, que lle permitan enfrontarse aos desafíos edificultades que comparten coas demais persoas da súa xera-ción sen repregarse tras os “cantos de serea” da alquimia.


Dependencia éaquela pauta de

comportamento nacal se lle dá

prioridade ao usodunha substancia

psicoactiva fronte aoutras condutas

consideradas antescomo máis

importantes


CODEPENDENCIAUtilízase este concepto para facer referencia ao impacto quea drogodependencia dun individuo ten no seu contorno emocio-nal (familia, parella, amizades, etc.). Estas persoas ven alte-rada a súa conduta, as súas actitudes e os seus sentimentos dunmodo que pode incluír algunhas destas reaccións:

✓ Desenvolver unha conduta permisiva co drogodependen-te que lle impida enfrontarse coas consecuencias das sú-as accións.

✓ Reaccións emocionais de ansiedade, depresión, perda deautoestima, etc.

✓ Alteracións psicosomáticas como consecuencia do estrés(insomnio, perda de apetito, etc.).

✓ Estreitamento da vida social.

✓ Etc.

A codependencia supón un clima negativo pouco permeable ánecesidade de cambiar. En non poucas ocasións, provoca inad-vertidamente o mantemento da dependencia e sabota (por acciónou omisión) o propio proceso de recuperación. De aí, que sexatan importante implicar a estas persoas no tratamento co fin deconter as súas reaccións emocionais e facelas máis competentespara actuar con eficacia ante a situación de drogodependencia.

ABSTINENCIA En sentido estrito, enténdese por abstinencia o non consumode drogas ou o seu abandono tras un período máis ou menoslongo de uso, abuso ou dependencia.

É o obxectivo último dos programas terapéuticos, aínda queparece cada vez máis conveniente sacar o proceso de recupe-ración da disxuntiva todo/nada, adicto/abstinente. Faise nece-sario recoñecer que, ao longo dese proceso, distintas persoascon traxectorias particulares, poden atoparse en diferentes mo-mentos da espiral que conduce da dependencia ao abandonodefinitivo das drogas.

Quizais o importante non sexa tanto que o suxeito cese can-to antes no seu consumo, senón ofrecer en cada momento dasúa recuperación os recursos que lle faciliten o tránsito a un


Codependencia, éo impacto que adrogodependenciadun individuo tenno seu contornoemocional


grao cada vez maior de abstinencia.

SÍNDROME DE ABSTINENCIATamén chamada síndrome de retirada ou de privación, é popu-larmente coñecida como “mono”. É un conxunto de síntomaspsíquicos e físicos que aparecen ao interromper ou diminuír oconsumo dunha droga da que se depende fisicamente.

Cada substancia dá lugar a unha síndrome de abstinenciacaracterística, que nunca convén minimizar (como ás veces sefai co tabaco), pero tampouco dramatizar (como moi a miúdose fai coa heroína).

Sen restarlle a importancia que ten (no caso do alcohol po-den aparecer cadros graves de delirium tremens), non deixa deser un momento case anecdótico na travesía que supón o aban-dono das drogas.

SÍNDROME DE ABSTINENCIA CONDICIONADAO consumo repetido de drogas nun ambiente determinado (ba-rrio, bares, “colegas”, etc.) provoca que determinados estímu-los dese ambiente se acaben asociando aos efectos das drogas.

Sendo así, situar o suxeito, unha vez lograda a abstinencia,en presenza destes estímulos pode ser suficiente para desenca-dear un cadro similar á síndrome de abstinencia que pon o su-xeito en risco de recaer.

De aí, a conveniencia de realizar un traballo terapéuticoorientado a desactivar o poder evocador destes estímulos.

Desta síndrome de abstinencia condicionada falouse espe-cialmente en relación coa heroína. Pero é perfectamente apli-cable a calquera outra substancia, como saben moi ben os fu-madores, aos cales, ás veces, o simple cheiro do tabaco alleoos fai titubear na súa decisión de abstinencia.

SÍNDROME DE ABSTINENCIA TARDÍAFálase de síndrome de abstinencia tardía cando aparecen sín-tomas (trastornos físicos e psíquicos) en suxeitos dependentesde opiáceos xa desintoxicados, que persisten durante un longoperíodo de tempo (xeralmente meses) e dificultan, deste xeito,a adaptación do individuo a unha vida sen drogas. Este proce-


A síndrome deabstinencia é un

conxunto desíntomas psíquicos

e físicos queaparecen ao

interromper oudiminuír o consumodunha droga da que

se dependefisicamente


so daría conta de boa parte das recaídas.

TIPOS DE CONSUMONon existe unha modalidade única de consumo de drogas, se-nón diversas posibilidades que podemos clasificar así:

✓ Experimental: aquela persoa que, guiada pola curiosi-dade, se anima a probar unha ou outra droga e que, pos-teriormente, pode continuar o consumo ou interrompe-lo. A maioría dos que experimentan con drogas non pasandeste estadio.

✓ Ocasional: uso espazado de drogas, cunha frecuenciamenor a unha vez por semana. Xeralmente o suxeitoacepta de forma pasiva as invitacións que recibe sen to-mar a iniciativa de buscar as drogas.

✓ Recreativa: consumo de drogas en momentos de diver-sión e busca de pracer. Pódese converter en problemáti-ca cando a frecuencia das “celebracións” aumenta, co-mo ocorre, por exemplo, co uso recreativo de alcohol querealiza unha porcentaxe importante de mozos/as ao lon-go da fin de semana. Neste caso podemos falar xa dunconsumo habitual no cal o suxeito busca activamente osefectos das drogas. Outro risco importante do uso recrea-tivo ten lugar cando se produce no cerebro unha combi-nación química (alcohol, porros, cocaína, etc.) de impre-visibles consecuencias.

✓ Sistemática: forma de consumo daquel drogodependen-te que, varias veces ao día, recorre ás drogas (xeralmen-te a varias). A vida vaise estreitando ata xirar obsesiva-mente arredor das drogas, mentres que calquera outraactividade vai lentamente perdendo importancia.

TOLERANCIADise que unha droga produce tolerancia cando cómpre ir au-mentando a cantidade consumida para experimentar os mes-mos efectos. Ou o que é o mesmo, cando os efectos da mesmacantidade son cada vez menores.

É o que ocorre, poñamos por caso, co alcohol. Nos primei-ros consumos adolescentes afecta notablemente, aínda con do-


Non existe unhamodalidade única deconsumo de drogas

Dise que unha drogaproduce toleranciacando cómpre iraumentando acantidade consumidapara experimentar osmesmos efectos


ses moi pequenas. Non obstante, se un insiste e se converte enconsumidor habitual, o organismo vaise adaptando ao tóxicocomo medida de protección, acelérase a eliminación do alco-hol e increméntase a capacidade de “aguante”. Aquela persoaque “aguanta” moito alcohol sen inmutarse debería sentirsemáis preocupada que orgullosa da súa suposta fortaleza. A to-lerancia é un indicio de alteración metabólica, consecuenciadun consumo crónico do que o organismo intenta defenderse.

Cando un drogodependente abandona o consumo, a súa to-lerancia ao tóxico comeza a diminuír, de tal xeito que, se pa-sado un tempo prosegue o consumo nas doses de antes, pade-cerá unha intoxicación aguda que, en función do tipo de drogade que se trate, o pode levar ao coma ou á morte. Así se expli-can boa parte das mortes por sobredose en suxeitos dependen-tes da heroína.

TOLERANCIA CRUZADAProceso polo cal unha persoa que desenvolveu tolerancia caraa unha determinada substancia devén tolerante tamén cara asubstancias de similar familia farmacolóxica.

Como exemplo podemos citar a tolerancia aos barbitúricosque desenvolven os alcohólicos.

POLICONSUMONon é frecuente entre consumidores habituais a utilización dunhaúnica droga. Xeralmente, realízase un consumo de diversassubstancias máis ou menos adictivas. Así, por exemplo, póden-se beber cantidades excesivas de alcohol, fumar máis dun pa-quete de cigarros ao día, fumar “porros” e inhalar cocaína asfins de semana. As combinacións posibles serían numerosas.

Ata tal punto está xeneralizada esta situación de policon-sumo que, cando un drogodependente fai unha demanda de tra-tamento, non é inusual encontrar unha dependencia difusa dediversas substancias.



INTOXICACIÓNCando o consumo dunha droga é superior, en cantidade ou fre-cuencia, á capacidade do organismo para eliminala, falamosde intoxicación, que podemos dividir en:

✓ Intoxicación aguda: é a “borracheira” ou “colocón” pro-vocados por unha acumulación da substancia nun tempomenor do que o organismo emprega en desintoxicarse.Cando é grave, pode chegar a poñer en risco a vida doconsumidor (sobredose de heroína, coma etílico, etc.).

✓ Intoxicación crónica: cando o consumo da substancia sefai cotián e o organismo recibe diariamente unha cantida-de superior á que consegue eliminar. Maniféstase a travésde fenómenos de tolerancia e dependencia variables en fun-ción de cada droga e organismo do consumidor.A intoxicación crónica supón unha alteración biolóxica,psicolóxica e social nun suxeito permanentemente im-pregnado de substancias adictivas.

SOBREDOSEIntoxicación aguda dunha substancia que desborda toda posi-bilidade de resposta defensiva do organismo.

No caso do alcohol, conduce ao coma e, se non se intervéna tempo, á morte.

No caso da heroína, caracterízase polos seguintes síntomas:•Pupilas en punta de alfinete. •Cor azulada da pel.•Coma.•Depresión respiratoria que leva o suxeito á morte se non

se actúa con celeridade.Un drogodependente da heroína pode padecer unha sobre-

dose por consumir unha substancia cunha pureza superior áhabitual, ou por proseguir o consumo nas mesmas doses queantes logo dun período de abstinencia que lle fixese perder atolerancia á substancia.

Estes poden ser os cadros máis graves, pero tamén o restodas drogas poden provocar unha reacción de sobredose queameace a integridade psicofísica do usuario.


Cando o consumodunha droga ésuperior, encantidade oufrecuencia, ácapacidade doorganismo paraeliminala, falamosde intoxicación

A sobredose é aintoxicación agudadunha substanciaque desborda todaposibilidade deresposta defensivado organismo


CLASIFICACIÓN DAS DROGASDas distintas clasificacións existentes, ímonos referir a dúas:

1 POLOS SEUS EFECTOS SOBRE O SISTEMA NERVIOSOCENTRAL

A - DEPRESORES DO SNCSubstancias que bloquean o funcionamento do cerebro e pro-vocan reaccións que poden ir desde a desinhibición ata o co-ma nun proceso progresivo de adormecemento cerebral. Asmáis importantes deste grupo son:

✓ Opiáceos: heroína, morfina, metadona, “Buprex”, etc.✓ Alcohol.✓ Tranquilizantes: “valium”, “tranxilium”, etc.✓ Hipnóticos: barbitúricos e non barbitúricos.

B - ESTIMULANTES DO SNCSubstancias que aceleran o funcionamento do cerebro, en-tre as que podemos destacar:

✓ Estimulantes maiores. Anfetaminas.Cocaína.

✓ Estimulantes menores: Nicotina.Xantinas (cafeína, etc.).

C - PERTUBADORES DO SNCSubstancias que alteran o funcionamento do cerebro e danlugar a distorsións perceptivas, alucinacións, etc.

✓ Alucinóxenos: LSD, etc.✓ Derivados de cannabis: haxix, marihuana, inhalantes

(acetonas, bencenos, etc.), drogas de deseño (éxtase, etc.).



2 POLA CODIFICACIÓN SOCIOCULTURAL DO SEU CONSUMO

A - DROGAS INSTITUCIONALIZADASAquelas que teñen un recoñecemento legal e un uso norma-tivo, cando non unha clara promoción (publicidade, etc.),malia seren as que máis problemas sociosanitarios xeran.

Entre nosoutros serían, principalmente, o alcohol, o taba-co e os psicofármacos.

B - DROGAS NON INSTITUCIONALIZADASA súa venda está sancionada pola lei e teñen un uso mino-ritario entre diversos colectivos para os que xogan un rolidentificador. Malia o seu consumo restrinxido, son as quemáis alarma social xeran como consecuencia dos estereoti-pos cos que se correlacionan (delincuencia, marxinalidade,etc.).



DESCRICIÓN DE CARACTERÍSTICAS E EFECTOS DASDISTINTAS DROGAS

En cada curso deberase incidir na substancia obxecto da de-nuncia.

O ALCOHOLÉ a droga máis consumida no noso contorno sociocultural, aque máis problemas sociais e sanitarios xera (accidentes detráfico, malos tratos, alcoholismo, patoloxía orgánica diversa,absentismo laboral, etc.).

Trátase dun depresor do SNC que bloquea progresivamen-te o funcionamento dos centros cerebrais superiores. Produce,nun primeiro momento, a desinhibición emocional e condutualdo suxeito, posteriormente, graos crecentes de confusión e des-coordinación psicomotora.

Os efectos agudos do etanol dependen da súa concentraciónno sangue, de modo que os efectos estimulantes que aparecenco consumo en doses baixas de etanol responden a unha acciónfarmacolóxica de tipo inhibidor sobre os circuítos nerviososque limitan a actividade cortical; é dicir, prodúcese unha inhi-bición do córtex frontal. Non obstante, conforme aumentan asconcentracións do etanol no sangue, increméntase a depresióncentral, xa que o efecto inhibidor sobre o funcionamento neu-ronal irá afectando a outros centros nerviosos, dependendo dacantidade presente no sangue nun momento determinado (ta-xa de alcoholemia).

Existe unha marcada diferenza xeracional no consumo dealcohol. A poboación xuvenil fai un consumo distinto do tradi-cional. Un consumo centrado nas tardes e noites da fin de se-mana, cun carácter esencialmente lúdico no marco do grupode mozos/as e baseado na inxestión de cervexa e bebidas de al-ta graduación. Durante os días laborais, a inxestión é case anec-dótica.

Efectos do alcoholOs efectos son a tres niveis: orgánicos, psicolóxicos e sociais.


O alcohol é a drogamáis consumida no

noso contornosociocultural, a que

máis problemassociais e sanitarios

xera


✓ Efectos orgánicos: aos poucos minutos da inxestión do al-cohol, este pasa ao sangue, onde pode chegar a manterse18 horas, e dende el exerce a súa acción sobre os órganosdo corpo. O alcohol afecta a todo o corpo, pero onde máisdano ocasiona é no fígado e no cerebro.

A dependencia física do alcohol provoca que a síndrome deabstinencia nun alcohólico se desenvolva con tremores, fe-bre, taquicardia e irritabilidade.

✓ Efectos psicolóxicos: a primeira zona do cerebro que o al-cohol alcanza é a área frontal. Esta área do cerebro con-trola o pensamento, o xuízo e o autocontrol. É por isto po-lo que a xente, cando bebe un pouco de máis, a miúdosemella animada e ás veces aparvada. Simplemente, ten me-nos control debido a que o alcohol paraliza progresivamen-te o funcionamento dos centros inhibidores do cerebro.

O alcohol afecta os centros superiores do cerebro, os senti-mentos, a reflexión, a memoria, a atención e o control so-cial.

O consumo excesivo produce falta de coordinación, lentitu-de nos reflexos e mareo ata aparecer dobre visión e perdade equilibrio.

O consumo continuado provoca irritabilidade, agresividade,cafalopatía, insomnio, confusión, delirios e alucinacións conideas paranoides de persecución que poden derivar en de-mencias.

✓ Efectos sociais: o efecto máis importante no eido social noque á mocidade se refire prodúcese nos accidentes de tráfi-co; altísimas porcentaxes de accidentes de tráfico teñen co-mo causa a inxestión excesiva de alcohol. Por esta vía pro-dúcense máis mortos por día que con calquera outra droga;calcúlase que preto de 2.500 mozos/as menores de 27 anosperden a vida nas estradas españolas todos os anos e Gali-cia é unha das comunidades onde maior numero de acciden-tes se producen. Nos mozos/as é a primeira causa de mor-talidade.



O TABACOExisten cerca de catro mil substancias tóxicas no fume do ta-baco. Aquelas cuxa influencia negativa sobre a saúde está cien-tificamente demostrada son:

✓ Alcatráns: son os responsables dos cancros atribuíbles aotabaquismo: cancro de pulmón especialmente, pero taméndoutros órganos, como a boca, a larinxe, o esófago, etc.

✓ Monóxido de carbono: gas altamente tóxico, producido po-la combustión do tabaco e do papel que envolve o cigarro.Penetra no sangue a través dos alvéolos pulmonares e di-fúndese por el con gran facilidade. Favorece a aparición depatoloxía cardiovascular en persoas sas e complícaa nas quexa a padecen.

✓ Substancias irritantes: responsables de que os cilios quetapizan a mucosa da árbore respiratoria vexan dificultadoo seu labor de limpeza. Dan conta da tose e do incrementoda mucosidade típicos dos fumadores, así como da patolo-xía respiratoria debida ao tabaquismo (bronquite crónica eenfisema pulmonar).

✓ Nicotina: principal alcaloide do tabaco que se clasifica far-macoloxicamente entre os estimulantes menores do SNC.Ten, así mesmo, un efecto paradoxal, e o fumador pode re-gulalo para que sexa relaxante ou estimulante (basicamen-te controlando a frecuencia e a profundidade das aspira-cións).

É recoñecida a capacidade da nicotina para xerar dependen-cia psicofisiolóxica, coa conseguinte síndrome de abstinenciatras a suspensión do seu consumo, caracterizada por ansie-dade, irritabilidade, insomnio, dificultade de concentración,dor de cabeza, cansazo e un intenso desexo de fumar.

Efectos do tabacoFumar un cigarro eleva o ritmo cardíaco, a frecuencia respi-ratoria e a tensión arterial, o que produce un aumento do “ton“do organismo. Cando o fumador inhala o fume do cigarro, deforma case inmediata a nicotina chega ao cerebro, onde ten un


Existen cerca decatro mil

substanciastóxicas no fume do

tabaco


efecto recompensante para o suxeito. Pouco a pouco vaise con-vertendo nun hábito moi arraigado na conduta da persoa, quetodos os días realiza o xesto automático de fumar.

CANNABISCánabo é o termo galego que reciben as plantas pertencentesao xénero Cannabis, as variedades máis coñecidas son: indica,sativa e rudelaris. As dúas primeiras son as que se usan parao consumo, polo seu alto contido en cannaboides psicoactivos,mentres que a variedade rudelaris se usa como fibra para con-feccionar teas, como nutriente e para elaborar materiais deconstrución, entre outros usos.

A planta do cannabis é dioica, hai macho e femia, e é estaúltima a que presenta maior cantidade de principios activos.É unha planta moi resistente que tolera ben os cambios climá-ticos, excepto a conxelación.

Atopáronse máis de 400 compostos químicos na planta docannabis, 60 dos cales son exclusivos da planta e por iso se lleschama cannabinoides. Entre os cannabinoides psicoactivos máisimportantes está o delta9-tetrahidrocannabinol (THC). Esta éa substancia química máis activa e a responsable de case to-dos os efectos.

A concentración de THC varía segundo as partes da plantae tamén dunhas plantas a outras. A cantidade de cannabinoi-des preséntase na planta na seguinte orde: corazóns, follas, ta-los, raíces e sementes. As follas e os corazóns conteñen maio-res concentracións de THC e son as que se usan polas súaspropiedades psicoactivas.

Logo do consumo de cannabis, o THC pasa ao fluxo sanguí-neo e actúa sobre o cerebro.

Algunhas áreas do cerebro teñen moitos receptores de THC,mentres que outras teñen moi poucos ou ningún. Unha rexióndo cerebro que contén moitos receptores THC é o hipocampo,que é o que procesa a memoria. Baixo a influencia do canna-bis, a nova información pode non colocarse na memoria, de aítodos os “despistes“ dos consumidores de cannabis.

De case todos é sabido que o cannabis pode producir risaincontrolable, isto débese a que o THC tamén actúa sobre osistema límbico, encargado de controlar as emocións.

É a droga ilegal de uso máis estendido.


Entre oscannabinoidespsicoactivos máisimportantes está odelta9-tetrahidrocannabinol (THC)

É a droga ilegal deuso máis estendido


O cannabis adoita presentarse de tres formas diferentes para oseu consumo:

✓ Marihuana, maría ou herba

✓ Haxix, resina ou costo

✓ Aceite de haxix (a menos coñecida )

Marihuana, maría ou herbaSon os corazóns, follas e talos secos e triturados que se fumansós ou mesturados con tabaco rubio, en porros ou pipas; ta-mén se poden comer (en ensaladas, pasteis, etc.) ou tomar eninfusións.

A variedade sativa da marihuana é a variedade máis con-sumida en todo o mundo. A súa coloración varía segundo o lu-gar de procedencia: verdosa a marroquí, marrón escura a co-lombiana e centroamericana...

Os seus efectos difiren en relación coa súa riqueza en THC,a cal varía segundo o clima onde medra a planta, o método decultivo, a recolección, o almacenamento... Adoita ter normal-mente entre un 1% e un 5% de THC e non adoita estar adul-terada ou cortada con outras substancias.

Haxix, resina ou costoÉ unha pasta feita coa resina prensada que segrega a parteflorida do cánabo femia (os corazóns). Preséntase como pocomprimido en pastillas, bloques ou pílulas de cor café inten-sa, de diferente peso, envoltos en papel de estaño, aluminio oualgodón.

O haxix pode presentar diferentes tonalidades, formas e ri-queza de THC (do 15% ao 50%) dependendo do país de orixe.En ocasións, adoita estar adulterado con pensos compostos,aceites, esterco, derivados do petróleo, goma de coche, plásti-cos e substancias similares. Estes adulterantes poden causardanos imprevisibles.

O THC non é soluble en auga e por iso só se pode consumirmediante a inxestión (comida ou bebida) ou a inhalación (fu-mada en porros e a forma máis habitual, pipas..).

O haxix pode ser de diferentes tipos: mallado (duro, seco emoi adulterado), pole (de media calidade), de belota (o de me-llor calidade).



Aceite de haxixÉ un concentrado líquido que se obtén mesturando a resina conalgún disolvente (como acetona, alcohol ou gasolina) o cal seevapora en parte e despois se filtra, o que dá lugar a unha pas-ta viscosa.

As proporcións de THC son moi elevadas (do 25% ao 50%).Tanto o haxix como o aceite conteñen proporcións de THC moi-to máis considerables que a marihuana.

O aceite fúmase, xa sexa untándoo previamente no papel docigarro ou, máis comunmente, mesturándoo co tabaco. Podeadulterarse con outros tipos de aceites comestibles.

Formas de consumoAs formas máis comúns de consumo do haxix e da marihuanason a fumada e a inxerida oralmente (comida ou bebida en in-fusións).

✓ Inhalada ou fumada: esta é a principal forma de consumo.Os/as consumidores/as fuman estas substancias en porrosou mediante pipas comúns ou pipas de auga ou “bhong”,que arrefría a auga antes de inhalalo.

Tras inhalar o fume, os efectos son case inmediatos debidoa que os principios activos se absorben rápida e eficazmente acausa da elevada liposolubilidade dos cannabinoides. Absór-bese entre o 50% e o 70% do principio activo. Os efectos aca-dan o seu punto máximo entre os trinta minutos e unha horadespois do consumo e veñen durar entre unha e tres horas, des-pois os efectos van diminuíndo.

Efectos do cannabis

Efectos agudos do cannabis

Efectos sobre o sistema nervioso central✓ Efectos psicolóxicos: euforia, benestar, relaxación,

somnolencia.✓ Efectos cognitivos: alteración da memoria a corto pra-

zo, dificultade na concentración.✓ Efectos sobre o rendemento psicomotor: empeoramen-

to tempo reacción e atención. Incoordinación moto-ra.


As formas máiscomúns de consumodo haxix e damarihuana son afumada e a inxeridaoralmente



✓ Efectos sobre a condución de vehículos: empeoramen-to da condución. Maior risco de accidentes.

✓ Efectos sobre o sono: somnolencia.

✓ Efectos sobre o apetito: aumento do apetito

✓ Analxesia: diminución da dor.

Efectos sistémicos✓ Efectos cardiovasculares: aumento da frecuencia car-

díaca. Aumento da presión arterial. Aumento do gas-to cardíaco.

✓ Efectos respiratorios: lixeira broncodilatación. Expo-sición ao fume e substancias canceríxenas do tabaco.

✓ Efectos oculares: arrubiamento das conxuntivas. Re-dución da presión intraocular.

✓ Efectos gastrointestinais: sequidade da boca. Antie-mese.

✓ Efectos sobre o músculo estriado: relaxación muscu-lar.

✓ Efectos inmunolóxicos: alteración da inmunidade ce-lular.

✓ Efectos endócrinos: diminución das hormonas sexuais.Aumento da prolactina (galactorrea).

✓ Efectos no embarazo e lactación: maior risco de bai-xo peso ao nacer. Paso de cannabinoides ao leite.

Efectos crónicos do cannabis

Efectos cognitivos: alteración da memoria e atención.Efectos sobre o rendemento psicomotor: empeoramentoda condución. Maior risco de accidentes.Efectos sobre o rendemento escolar: peor rendemento,maior conflitividade, aumento do absentismo, abandonoprematuro dos estudos.

Cannabis e trastornos mentais

Trastornos por consumo de cannabis: dependencia. Abuso.Trastornos asociados ao consumo de cannabis: trastor-nos de ansiedade. Trastornos depresivos. Psicose induci-da e esquizofrenia.


Outros cadros clínicos relacionados co consumo de can-nabis: intoxicación. Delirium. Flashback. “Síndromeamotivacional” ou intoxicación crónica.Trastornos depersonalidade.

Clínica do abuso ou dependencia de cannabis

✓ Abandono do grupo de amigos non consumidores.

✓ Desinterese por actividades que non teñan relación di-recta co consumo.

✓ Preocupación por dispoñer de cannabis.

✓ Uso compulsivo do cannabis.

✓ Problemas de rendemento escolar ou laboral.

✓ Síntomas de abstinencia caracterizados por: irritabi-lidade, agresividade, inquietude, nerviosismo, diminu-ción do apetito, e dificultades para durmir que cedenao consumir cannabis.

COCAÍNA

✓ Definición: o clorhidrato de cocaína é un po branco que seextrae do arbusto da coca (Erythroxylon coca). Trátase dunestimulante de acción rápida e curta duración, que produ-ce unha dependencia psíquica moi grande e unha física me-nor.

✓ Outros derivados da folla de coca:

✓ Pasta base (sulfato de cocaína) ou basuco: substanciaintermedia que se utiliza para a elaboración do resto dederivados. Fúmase, aínda así o seu consumo é perigosopola gran cantidade de adulterantes e impurezas que pre-senta.

✓ Crack (clorhidrato de cocaína + bicarbonato sódico +amoníaco + auga + calor moderada). A súa forma deconsumo máis habitual é inhalar os vapores que se des-prenden ao quentarse as boliñas de crack sobre papel dealuminio. Tamén se fuma como tabaco (producindo máisrápido os efectos) ou en pipas de auga. Ten efectos seme-


A cocaína é unestimulante de

acción rápida ecurta duración, que

produce unhadependencia

psíquica moi grandee unha física menor


llantes aos da cocaína, pero de menor duración. Produ-ce unha gran dependencia e tolerancia ao pouco tempode empezar a consumila.

✓ Base libre (clorhidrato de cocaína+ éter + calor eleva-da). É quimicamente igual ao crack.

Formas de consumo

✓ Inhalada ou nifrada (en liñas ou raias): os efectos come-zan rapidamente e duran uns 40 minutos.

✓ Fumada: o efecto é máis rápido e intenso, pero dura me-nos. Gran parte da droga destrúese a temperaturas altas.

✓ Inxectada: o comezo e duración dos efectos son iguais queos da fumada. Produce maior adicción.

✓ Inxerida: os efectos aparecen máis tarde ca se se inhala.

Efectos Podemos citar algúns dos efectos físicos xerais que lles afec-tan aos consumidores de cocaína:

✓ Midríase ou dilatación anormal da pupila con inmobiliza-ción do iris.

✓ Sequidade da boca.

✓ Aumento da suor e da temperatura corporal.

✓ Espasmos e tremores.

✓ Vómitos.

✓ Alteracións do ritmo cardíaco: taquicardia , arritmia.

✓ Hipertensión.

✓ Carencia vitamínica e diminución do apetito.

✓ Perforación do tabique nasal por inhalación.

✓ Depresións e crises de ansiedade. Irritabilidade xeral.



A cocaína presenta tamén nos seus consumidores unha psico-patoloxía especial que se manifesta en tres tipos de trastornos:

✓ A depresión reactiva que aparece cando lle é retirada adroga a un consumidor habitual. Pode durar varias sema-nas e é grave, xa que pode inducir ao suicidio.

✓ A psicose cocaínica pódese producir espontaneamente enpersoas normais sen necesidade de que sexan consumidoreshabituais. Caracterízase por alucinacións auditivas (vocesinsultantes) e visuais (desdobramento polidimensional dosobxectos) que poden provocar estados de extrema agresivi-dade.

✓ Síndrome de Mangan ou microzoopsias. É un cadro alu-cinatorio táctil, case específico da cocaína, no que o consu-midor percibe na pel do corpo e nas mans pequenos animaisou insectos (formigas, piollos...). A alucinación é tan realpara quen a sofre que intenta arrancarse, de calquera ma-neira, eses seres inexistentes.

DROGAS DE SÍNTESE

✓ Definición: coa denominación equívoca de drogas de dese-ño, faise referencia a un grupo amplo e diverso de substan-cias psicoactivas que comparten as seguintes características:

✓ Son producidas por síntese química en laboratorios clan-destinos.

✓ A súa estrutura química e a súa acción sobre o cerebrohumano son parecidas ás doutras drogas máis coñecidas.

✓ Algunhas destas substancias confecciónanse a partir deprodutos farmacéuticos esquecidos pola súa falta de in-terese terapéutico.

✓ Outras son un remedio químico de substancias de orixebotánica.

O proceso de fabricación non precisa materiais sofisticadosnin especiais coñecementos de química.

A rapidez con que aparecen no mercado dificulta a súa cla-sificación (en moitas ocasións as substancias son simplemen-


A cocaína presentatamén nos seus

consumidores unhapsicopatoloxía

especial

Coa denominaciónequívoca de drogas

de deseño, faisereferencia a ungrupo amplo e

diverso desubstanciaspsicoactivas



te coñecidas polas súas iniciais), pero é posible, a pesar disto,establecer unhas liñas xerais de ordenación destas.

A variedade de drogas de síntese é moi ampla, as que apa-recen con maior frecuencia son:

✓ MDA (metilenodioxianfetamina). Trátase dunha anfeta-mina alucinóxena con efectos eufóricos menos pronun-ciados que se presenta en pílulas, cápsulas e po. A MDAé coñecida como a “pílula do amor “.

✓ MDMA (metilenodioximetanfetamina).Ten efecto anoré-xico. Non foi empregada terapeuticamente ata a décadados setenta por psiquiatras norteamericanos e foi prohi-bida poucos anos despois.Preséntase en pílulas, cápsulas e po. Adminístrase fun-damentalmente por vía oral, aínda que tamén pode serinhalada ou inxectada.

✓ DOM (dimetoximetilanfetamina). Trátase dunha das subs-tancias que compoñen outra droga coñecida como STP,iniciais de serenidade, tranquilidade e paz.

✓ PCP (fenciclidina). Ten uns efectos alucinóxenos moi in-tensos e negativos. Presenta o aspecto dun po branco quese disolve na auga. Pode presentarse en pílulas, po ou co-mo líquido co que se impregnan os cigarros. O seu con-sumo é oral ou inhalado. É coñecida cos nomes: po de anxo, barco do amor, pílu-la da paixón, nube máxica.

EfectosO consumo de drogas de síntese é moi perigoso. Ao seu efectotóxico, hai que engadirlle o das substancias con que se cortane as interaccións que se producen entre todas as substanciasque entran na súa composición.

En liñas xerais, os efectos físicos que, a curto prazo, apa-recen nos seus consumidores pódense concretar en:

✓ Taquicardias, alteracións importantes e imprevistas do rit-mo cardíaco.

✓ Palpitacións, tremores e movementos involuntarios de par-tes do corpo.

O consumo dedrogas de síntese é

moi perigoso


✓ Trismo, contracción involuntaria dos músculos maseteresque producen a imposibilidade de abrir a boca.

✓ Parestesias, sensacións anormais na pel, formigos, adorme-cemento ou ardor.

✓ Sequidade na boca, os consumidores beben fundamental-mente auga e, de forma esporádica, alcohol. Estas drogas,sobre todo o MDMA, poden exercer unha acción inhibido-ra do desexo e do consumo de alcohol.

✓ Suor e náuseas.

✓ Alteracións na visión, visión borrosa ou alucinacións visuais.

A longo prazo, os efectos que causan as drogas de sínteseaínda están en estudo. Existe certa unanimidade en que pro-vocan insomnio, fatiga, crises de ansiedade e estados depresi-vos posteriores ao consumo, tamén son habituais os fenóme-nos de regresión ou flash-backs, alucinacións reiteradas, inclusodespois de abandonar o consumo.



TERCEIRO BLOQUE


TERCEIRO BLOQUECRENZAS E ACTITUDES

As crenzas no ser humano teñen o poder de xerar ideas e pen-samentos como base das máis sublimes e aberrantes constru-cións, accións e proxectos.

As ideas que emerxen das crenzas modulan as nosas con-dutas e constitúen a nosa forma de “ser” e “vivir”.

Para desenvolver estratexias de prevención encamiñadas amodificar as nosas condutas é preciso ir á crenza. O modelo deFisbhein-Ajzen está cimentado na vertente de promover nos in-dividuos cambios de crenzas ou bases conceptuais para conse-guir cambios e actitudes. A crenza, en definitiva, está relacio-nada co ámbito do coñecemento.

Polo tanto, toda actuación en educación preventiva en dro-godependencias é inútil se non vai dirixida ao eido das cren-zas, xa que é dende alí dende onde nacen os vicios non só in-telectuais, senón da vida. Ademais debemos considerar quedende as crenzas xurdirán os paradigmas e demais aspectosque definen as dinámicas dos grupos e os seus contornos de re-lación.

CONCEPTOAs crenzas defínense como a acción de considerar como ver-dadeiro a existencia dun feito. Idea que alguén ten de que al-go é de certa maneira.

FONTES DAS NOSAS CRENZASAs crenzas son o noso referente e xéranse no contexto de rela-ción social. Por conseguinte, son aprendidas e distínguenseesencialmente dúas formas de crenzas:

✓ Experiencia persoal:

•Sufrimentos, dores...

•Afectos, mostras de recoñecemento, cariño.

•Rumores, comentarios, etc.


As crenzas no serhumano teñen opoder de xerar

ideas epensamentos como

base das máissublimes eaberrantes

construcións,accións e proxectos

As crenzasdefínense como a

acción deconsiderar como

verdadeiro aexistencia dun feito



Moitas dasactitudesdesenvolvidas polosmozos/as conrelación ás drogasestán baseadas enfalsas crenzas

✓ Experiencia doutras persoas/contornos de relación:

•Fontes persoais de relación: familia, amizade, veciños, co-ñecidos.

•Fontes comerciais de mercadotecnia: publicidade.

•Fontes públicas: organizacións, colectivos.

•Fontes experimentais: manexo, análise, emprego do pro-duto.

É evidente que a influencia destas fontes será diferente enfunción do individuo receptor (trazos de personalidade: intro-versión, extroversión, neuroticismo, dominancia) e do indivi-duo no seu contorno de relación (relixión, status socioeconó-mico, educación...).

Por outra parte, tamén é posible que a información que sa-quemos delas sexa nesgada e nos leve a conclusións falsas ouerróneas, co que se orixinan, en consecuencia, falsas crenzasdebido a unha mala interpretación da información ou falsascrenzas que proceden de persoas ou ámbitos de relación nonformados na dita materia.

Pódese tamén, dende unha vertente, desagregar as crenzascomo existenciais, avaliativas e prescritivas e, dende outra, co-mo condutuais ou normativas.

Dende a nosa estratexia de prevención, centrarémonos maio-ritariamente nas crenzas prescritivas que, en certa medida, pre-dispoñen á acción, ou, en definitiva, á causa da nosa conduta,que, pola súa vez, será orixinada por crenzas condutuais quedan lugar a actitudes que determinan as condutas ou crenzasnormativas, que, pola súa vez, dan lugar a normas subxectivas.

MITOS E CRENZAS SOBRE DIVERSAS DROGASA experiencia mostra que moitas das actitudes desenvolvidaspolos mozos/as con relación ás drogas están baseadas en fal-sas crenzas. Algunha destas crenzas son:

✓ Cando consomes algún tipo de droga sénteste mellor, amó-saste tal e como es.

✓ Unha droga natural non causa dano.

✓ As drogas só son prexudiciais se se consomen habitualmen-te, quen só consome as fins de semana non está enganchado.


✓ O cannabis non crea dependencia.

✓ O alcohol fai que a xente sexa máis sociable.

✓ Algunhas drogas estimulan a potencia sexual.

✓ Fumar marihuana é mellor que fumar haxix.

✓ A persoa que máis aguanta é a que máis controla.

✓ Unha droga produce os mesmos efectos en todas as perso-as.

✓ Podo deixar de fumar cando queira.

✓ A cocaína aumenta o rendemento e a capacidade intelec-tual.

✓ O consumo de cocaína pódese controlar.

✓ Cando consomes pastillas de síntese, tes claro o que tomas.

✓ Para conseguir relaxarme e concentrarme, necesito fumar.

✓ Se se coñece o camelo, non hai ningún risco de obter malamercancía.

(Unha vez relacionadas as crenzas dos asistentes sobre asdrogas e os efectos do seu consumo, o profesional encargadode impartir o curso deberá aclaralas de forma obxectiva e con-cisa e promover o debate e a reflexión).



TOMA DE DECISIÓNSSería aconsellable explicar varios modelos de toma de deci-sións e os procedementos para a adquisición de habilidades xe-rais necesarias para promover a capacidade de tomar decisiónsautónomas cara a alternativas saudables. Exercitar a capaci-dade de tomar decisións a través da aprendizaxe do procesocompleto de toma de decisións.

ConceptoA toma de decisións é:•A capacidade de elixir, de forma autónoma e independen-

te, entre diferentes alternativas de conduta ou cursos deacción en función de criterios persoais.

•Unha estratexia de prevención que se toma como unhadestreza suxeita ás leis e principios da aprendizaxe e si-tuada nun plano de complementariedade coa formaciónde actitudes e valores.

•Unha habilidade complexa que implica o “pararse a pen-sar“.

Método dos cinco pasos para tomar decisións


A capacidade deelixir, de formaautónoma eindependente, entrediferentesalternativas deconduta ou cursosde acción enfunción de criteriospersoais

PASO 1 DEFINE claramente o problema que se che presenta.

PASO 2 Considera o maior número de ALTERNATIVAS posi-bles (pensa nas diferentes que podes levar a cabo).Cantas máis alternativas manexes, mellor decisión po-derás tomar.

PASO 3 Recolle a INFORMACIÓN que necesites para tomar adecisión.

PASO 4 Pensa nas CONSECUENCIAS de cada alternativa(pensa qué sucederá se tomas cada unha das alternati-vas posibles).

PASO 5 ELIXE a mellor alternativa e lévaa a cabo. Posterior-mente deberás comprobar a eficacia desa acción pararesolver o problema.


ADESTRAMENTO NA TOMA DE DECISIÓNS. TOMA DEDECISIÓNS COMO PROCESO FORMAL SISTEMÁTICO ECONSCIENTEA toma de decisións é unha habilidade complexa que implicapararse a pensar e que se propón fomentar nos individuos a ca-pacidade de:

✓ Contrastar información e opinións.

✓ Analizar criticamente as presións do contorno cara a unhadeterminada conduta.

✓ Controlar as respostas impulsivas.

✓ Autoobservarse e analizar situacións.

✓ Percibir se existe un problema ou situación que require to-mar unha decisión.

✓ Buscar posibles solucións ou alternativas.

✓ Valorar as solucións propostas sopesando os proles e os con-tras.

✓ Elaborar plans precisos de actuación.

✓ Analizar as consecuencias das condutas.

✓ Previr recaídas.

Desde este marco de referencia, baseado na dotación e noincremento dos recursos persoais na poboación moza e adoles-cente, proponse unha estratexia de prevención que entende atoma de decisións como unha destreza suxeita a leis e princi-pios da aprendizaxe e situada de maneira complementaria coaformación en actitudes e valores.

Así, o traballo preventivo cos mozos/as débese completarcun obxectivo fundamental: o desenvolvemento da capacidadede tomar decisións responsables sobre a utilización de diver-sas drogas. Trátase de lle ensinar á mocidade a identificar assituacións nas cales se deberá tomar unha decisión sobre o con-sumo dunha droga (socialmente aceptada ou non aceptada) ea que na vida cotiá utilice os coñecementos aprendidos paratomar unha decisión, polo que debe, aprender estratexias cog-nitivas e condutuais co fin de:


O traballopreventivo cos

mozos/as débesecompletar cun

obxectivofundamental: o

desenvolvemento dacapacidade de

tomar decisiónsresponsables sobre

a utilización dediversas drogas


✓ Recoñecer en que ámbitos será máis probable que se lle ofre-za droga para o seu consumo.

✓ Anticipar de forma realista os ámbitos que predispoñen aoconsumo.

✓ Recoñecer os factores de risco sociais e persoais que inflú-en en toda conduta e que poden afectar a súa decisión.

✓ Particularmente, deberá recoñecer o factor de presión degrupo en cada contexto e a necesidade de agradar (mostrarresposta empática e segura).

✓ Valorar as consecuencias de cada alternativa (consumo/nonconsumo) en cada ámbito e preparar a súa conduta para is-to.

Chegados a este momento, débese de estar atento a posiblescambios na conduta, no pensamento e nas emocións relacio-nados co consumo. Os asistentes xa manifestaron algunhas dasmotivacións para o cambio. Os obxectivos deberanse de ter porescrito, xa que aumenta as posibilidades de que a intervenciónresulte útil e teña éxito.

Logo de fomentar a motivación e vencer a ambivalencia, apersoa está preparada para examinar a función que xoga oconsumo na súa vida. Debe comprender que o consumo non éalgo casual, senón que depende de antecedentes e consecuen-cias, deberá incrementar a conciencia destes factores para ba-sear a toma de decisións en acontecementos concretos (análi-se funcional).

Os asistentes deberán realizar unha análise funcional do seuconsumo, centrada no consumo en xeral ou nun consumo re-cente.


Logo de fomentar amotivación e vencera ambivalencia, apersoa estápreparada paraexaminar a funciónque xoga oconsumo na súavida


DESTREZAS BÁSICAS DE AFRONTAMENTO.HABILIDADES PARA REXEITAR OFERTAS DECONSUMO. CONTEXTO DE OCIO E RISCO DECONSUMOA comunicación interpersoal é unha parte esencial da activi-dade humana, xa que a maior parte da nosa vida transcorrenalgunha forma de interacción social, ben sobre a base do una un, ben ao longo dunha diversidade de grupos.

A sociedade obriga a unha serie de interaccións sociais ca-da vez máis amplas e complexas, polo tanto, saber desenvol-verse no medio social é moi importante para o crecemento ma-durativo dos rapaces.

Unha das funcións que desempeña o consumo de drogas nacultura xuvenil é a de servir de eixe para a sociabilidade, cum-pren un papel de “lubricante social”, xa que poden contribuíra diminuír as friccións do contacto social e chegar a ser o pre-zo de admisión a un determinado grupo social ou banda.

No inicio do consumo de drogas, as influencias sociais, emáis concretamente as do grupo de iguais, xogan un papel de-terminante, e moitos problemas de relación interpersoal e dedéficits acusados de capacidades sociais están na orixe dalgúnsconsumos problemáticos de drogas.

As habilidades de interacción son comportamentos básicos,verbais e non verbais, que lle permiten ao individuo unha acep-table adaptación ao contexto de relación, e tamén ver a vidade forma satisfactoria ao ser consciente de que el domina a si-tuación e non ao revés. A autoafirmación, o autocontrol, a au-toestima, a autoconciencia, a autobservación, a autodecep-ción... forman un conxunto de percepcións do individuo que opoden levar ao éxito ou ao fracaso.

Afortunadamente, a vontade de poder, a busca de sentimen-to da propia eficacia non poden traducirse sempre en dominiosobre os demais, senón que poden volverse sobre o propio su-xeito, que se sente dono de si mesmo, posuidor de habilidadese destrezas, capaz de controlar o seu comportamento, dotadode facultades creadoras e non destrutivas.

A existencia de factores de risco no consumo de drogas sonvariables internas e/ou externas que, dentro das etapas de de-senvolvemento do mozo/a, poden poñer en perigo o seu equili-brio psíquico e a súa correcta adaptación biopsicosocial.


A comunicacióninterpersoal é unha

parte esencial daactividade humana

No inicio doconsumo de drogas,

as influenciassociais, e máis

concretamente asdo grupo de iguais,

xogan un papeldeterminante


O proceso de socialización do individuo implica desenvolvera chamada intelixencia social, a cal se fundamenta na abor-daxe do proceso dende a perspectiva evolutiva e na opción so-cial do concepto de intelixencia.

A adquisición de habilidades de interacción reforza a estru-tura de protección do suxeito fronte á acción dos múltiples fac-tores de risco aos que vai estar exposto ao longo da súa vida.

O suxeito debe comprender a súa conduta no contexto duncontorno, uns pensamentos e unhas emocións (segundo os prin-cipios da análise funcional). A persoa que teña condutas desa-daptativas pode aprender estratexias para reducir ou evitar aconduta problemática.

O enfoque baseado no modelo da aprendizaxe social estáenfocado na aprendizaxe de habilidades de autocontrol e in-terpersoais. O obxectivo principal será desenvolver destrezaspara manter unha abstinencia duradeira. Un elemento impor-tante será detectar as situacións de alto risco, que aumentana probabilidade de recaída e que consisten en sinais externose internos (emocións e pensamentos).

Logo de detectar as situacións de alto risco, deben xurdircondutas para afrontalas. Presentaranse destrezas básicas, úti-les nas situacións máis habituais para practicar en xogo de rolou en vivo.

A práctica destas destrezas en situacións concretas, xuntocun feedback adecuado, é a forma máis efectiva de xerar au-toeficacia e crear cambios de comportamento duradeiros.

Neste enfoque precísase da participación activa e da asun-ción da responsabilidade persoal de empregar as destrezas ad-quiridas. A través da participación activa no programa de ad-quisición de habilidades e estratexias cognitivas, pódensesubstituír as condutas desadaptativas con condutas saudables,reguladas por procesos cognitivos que inclúan consciencia deproblema e planificación responsable.

Reforzar a contribución persoal de temas evita o cansazo eo desinterese, polo que resulta esencial proporcionar exemplosachegados previamente polos suxeitos.


O enfoque baseadono modelo daaprendizaxe socialestá enfocado naaprendizaxe dehabilidades deautocontrol einterpersoais. Oobxectivo principalserá desenvolverdestrezas paramanter unhaabstinenciaduradeira


DISCUSIÓN DE PROBLEMAS ACTUAISOs participantes poden presentar diversos problemas ao afron-tar a abstinencia.

Aínda que o foco de cada sesión sexa o programa que se es-tá desenvolvendo, non se debe de ignorar a importancia doutrosproblemas cotiás que interactúan co consumo. Resulta axeitadoutilizar, para abordalos, un enfoque de solución de problemasque inclúa a especificación de cada un deles, a achega das posi-bles solucións e a selección dunha maneira de abordalos.

PRESENTACIÓN DAS DESTREZAS BÁSICASAs destrezas concretas serán:

✓ Habilidade para rexeitar ofertas de consumo.

✓ Melloría da rede social de apoio.

✓ Previr e afrontar recaídas.

Débese proporcionar unha explicación da necesidade destaaprendizaxe e insistir na necesidade de practicar na vida dia-ria. O factor principal de éxito é o grao no que a persoa apli-que as destrezas adquiridas no seu desempeño diario.

EXERCICIO PRÁCTICO NA VIDA DIARIA Practicar na vida diaria aumenta a probabilidade de que se re-pitan estas condutas en situacións similares (xeneralización).



DESTREZAS PARA REXEITAR OFERTAS DE CONSUMO Puntos que cómpre ter en conta:

✓ O círculo de amizades estréitase a medida que aumenta oconsumo. Os non consumidores son evitados e pásase todo otempo cos consumidores, polo que é esencial desenvolver ca-pacidades de rexeitamento de ofertas.

✓ É mellor evitar á xente que poñerse en situacións de altorisco, pero isto non é sempre posible.

✓ É necesario desenvolver estas destrezas para manexar a pre-sión de maneira eficaz.

✓ Precísase actuar de maneira rápida e eficaz cando exercenpresión sobre un para que consuma.

✓ A práctica aumenta a posibilidade de usar estas habilida-des de maneira efectiva.

MELLORA DA REDE SOCIAL DE APOIO E AUMENTO DASACTIVIDADES DE DIVERSIÓN Puntos que cómpre ter en conta:

✓ O apoio social aumenta a confianza na capacidade persoale proporciona un recurso adicional para axudar a evitar oureducir o consumo da droga.

✓ Os mozos/as non adoitan contar con tanto apoio como llesgustaría.

✓ Existen diversas fontes de apoio potencial como a familia,amigos ou coñecidos.


É necesariodesenvolver estasdestrezas paramanexar a presiónde maneira eficaz


PLANIFICACIÓN DE URXENCIAS E AFRONTAMENTO DERECAÍDASPuntos que cómpre ter en conta:

✓ Prepararse para situacións de urxencia (situacións de altorisco, de recaídas non previstas) aumentará a capacidadede afrontalas correctamente.

✓ Deberanse comentar situacións que poidan provocar unharecaída.

✓ Presentarase o enfoque de solución de problemas como unmétodo de afrontar acontecementos non previstos.

✓ Unha recaída adoita ir acompañada de sentimentos de ver-goña e culpabilidade. Isto agrava o problema.

✓ Empregar as urxencias e os posibles consumos como opor-tunidades de aprender.



BIBLIOGRAFÍA

— Becoña Iglesias, E. Bases científicas de la prevención de las drogode-pendencias. Delegación do Gobierno para o Plan Nacional de Drogas.Ministerio del Interior. Madrid, 2002.

— Becoña Iglesias, E. Bases teóricas que sustentan los programas de pre-vención de las drogas. Delegación do Gobierno para o Plan Nacional deDrogas. Ministerio do Interior. Madrid 1999.

— Consejería de Sanidad. Comunidad de Madrid; Observatorio Europeosobre Drogas e Toxicomanías (OEDT). Banco de instrumentos para laevaluación de intervenciones preventivas (BIP). Agencia Antidroga.Consellería de Sanidade. Comunidade de Madrid. Madrid 2003.

— Consellería de Sanidade e Servizos Sociais Xunta de Galicia; Edex Ko-lektiboa. A sociedade fronte ás drogas. ABC das drogodependencias.Oficina do Comisionado do Plan Autonómico sobre Drogodependencias.Consellería de Sanidade e Servizos Sociais. Xunta de Galicia. Santia-go de Compostela,1993.

— Consellería de Sanidade-SERGAS. Xunta de Galicia. Borrador do Plande Galicia sobre Drogas 2006-2009. Subdirección Xeral de Saúde Men-tal e Drogodependencias. Consellería de Sanidade-SERGAS. Xunta deGalicia. Santiago de Compostela, 2006.

— Consellería de Sanidade. Xunta de Galicia. A mocidade e a cocaína. Co-misionado do Plan de Galicia sobre Drogas. Consellería de Sanidade.Xunta de Galicia. Santiago de Compostela, 2005.

— Consellería de Sanidade. Xunta de Galicia. A mocidade e as drogas desíntese. Comisionado do Plan de Galicia sobre Drogas. Consellería deSanidade. Xunta de Galicia. Santiago de Compostela, 2005.

— Consellería de Sanidade. Xunta de Galicia. A mocidade e o cannabis.Comisionado do Plan de Galicia sobre Drogas. Consellería de Sanida-de. Xunta de Galicia. Santiago de Compostela, 2005.

— Consellería de Sanidade. Xunta de Galicia. Os pais/nais e a cocaína:guía para pais e nais. Comisionado do Plan de Galicia sobre Drogas.Consellería de Sanidade. Xunta de Galicia. Santiago de Compostela, 2005.

— Consellería de Sanidade. Xunta de Galicia. Os pais/nais e as drogas desíntese: guía para pais e nais. Comisionado do Plan de Galicia sobreDrogas. Consellería de Sanidade. Xunta de Galicia. Santiago de Com-postela, 2005.

— Consellería de Sanidade. Xunta de Galicia. Os pais/nais e o cannabis:guía para pais e nais. Comisionado do Plan de Galicia sobre Drogas.Consellería de Sanidade. Xunta de Galicia. Santiago de Compostela,2005.



— Consellería de Sanidade. Generalitat Valencià. Prevención de riesgosasociados al consumo de sustancias adictivas en jóvenes y adolescentes.Propuesta de intervención en prevención selectiva. Dirección Xeral deDrogodependencias. Consellería de Sanidade. Generalitat Valencià.

— Flores, R.; Melero, J. C.; Soto, M. ¡Órdago! Afrontar el desafío de lasdrogas. Edex. Bilbao, 2003.

— García-Rodríguez J. A.; Ruiz, J. Tratado sobre prevención de las dro-godependencias. Edex. Bilbao, 1993.

— Melero, J.C.; Pérez de Arrospide, J. A. Drogas: + información – ries-gos. Ministerio del Interior. Delegación do Gobierno para o Plan Na-cional sobre Drogas. Madrid, 2001.

— Ministerio de Sanidade e Consumo. Cannabis. Informes da ComisiónClínica. Delegación do Gobierno para o Plan Nacional sobre Drogas.Ministerio de Sanidade e Consumo. Madrid, 2006.

— Sánchez Pardo; Dulanto Angulo. Alcohol y otras drogas: guía informa-tiva. Fundación de Ayuda contra la Drogadicción (FAD). Madrid, 1998.

— Stockley, D. Drogas. Guía ilustrada para agentes de policía. Edex. Bil-bao, 1997.

LEXISLACIÓNLEXISLACIÓN AUTONÓMICA— Lei 2/1996, do 8 de maio, de Galicia sobre drogas.

LEXISLACIÓN ESTATAL— Lei orgánica 10/1995, do 23 de novembro, do Código penal.

— Lei orgánica 1/1992, do 21 de febreiro, de protección da seguridadecidadá.

— Lei 28/2005, do 26 de decembro, de medidas sanitarias fronte ao ta-baco e reguladora da venda, a subministración, o consumo e a publici-dade dos productos do tabaco.

— Real decreto 1.911/1999, do 17 de decembro, polo que se aproba a Es-tratexia nacional sobre drogas para o período 2000-2008.

— Real decreto 1.079/1993, do 2 de xullo, de remisión das sancións ad-ministrativas e seguimento dos tratamentos de deshabituación.



5010274-profesor i 5/10/06 13:19 página 1...conceptos básicos sobre drogodependencias. 2.2.2....

Documents