· 2021. 8. 1. · - competencias bÁsicas (ccbb) 92- contidos 93- estÁndares aprendizaxe 94-...

ProgramaciónDepartamento deCiencias NaturaisI.E.S. Isidro Parga Pondal(Carballo)CURSO 2017-2018

1

Xefe de Departamento: Ana Mª García Pazos

Índice Páxina

INTRODUCIÓN /COMPOSICIÓN SEMINARIO 10

GRUPOS IMPARTIDOS 11

REUNIÓN DO DEPARTAMENTO 11

DATAS DE PREAVALIACIÓNS 11

DATAS AVALIACIÓNS 12

MARCO DE REFERENCIA DA PROGRAMACIÓN 14

OBXECTIVOS DA ETAPA 19

CONTRIBUCIÓN DA MATERIA Á ADQUISICIÓN

DAS COMPETENCIAS BÁSICAS 21

METODOLOXÍA 24

ATENCIÓN Á DIVERSIDADE 26

ALUMNOS CON MATERIAS PENDENTES 29

2

PROCEDEMENTOS PARA ACREDITAR COÑECEMENTOS PREVIOS 31

CONTIDOS TRANSVERSAIS 31

RECURSOS DIDÁCTICOS 34

Plan TIC. MEDIOS DISPOÑIBLES 39

PROXECTO LECTOR 40

ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES 43

1º E.S.O. 45

- OBXECTIVOS 46

- CONTIDOS 46

- CRITERIOS AVALIACIÓN 47

- ESTÁNDARES APRENDIZAXE 47

- COMPETENCIAS CLAVE 47

- CONTIDOS MÍNIMOS 50

- SECUENCIACIÓN E TEMPORALIZACIÓN 51

- CRITERIOS DE AVALIACIÓN 52

- PLAN DE AVALIACIÓN

2º E.S.O.TÉCNICAS DE MICROSCOPÍA E ANÁLISE DE MOSTRAS 56

- OBXECTIVOS DE 2º DA E.S.O. 56

3

- CONTRIBUCIÓN Ó DESENVOLVEMENTO DAS COMPET. BÁSICAS 58

- XUSTIFICACIÓN DA MATERIA 60

- OBXECTIVOS 61

- CONTIDOS 63

- CONTIDOS MÍNIMOS ESIXIBLES 66


- ORIENTACIÓNS METODOLÓXICAS 67


- PLAN DE AVALIACIÓN 70

3º E.S.O BIOLOXÍA-XEOLOXÍA 76

- COMPETENCIAS BÁSICAS (CCBB) 76

- OBXECTIVOS DO 3º CURSO ESO 77

- CONTIDOS/CRITERIOS AVAL./ESTÁNDARES APREND./COMP.C. 80




4º E.S.O BIOLOXÍA-XEOLOXÍA 91

- OBXECTIVOS DA BIOLOXÍA EN 4ºESO 91

4


- CONTIDOS 93






4º E.S.O. CULTURA CIENTÍFICA 111

-INTRODUCCIÓN 112

-OBXECTIVOS 114


- CONTIDOS 115






1º BACHARELATO BIOLOXÍA-XEOLOXÍA 126

5

- OBXECTIVOS XERAIS DO BACHARELATO 126

- METODOLOXÍA XERAL DO BACHARELATO 128

- 1º BACHARELATO INTRODUCCIÓN 129

- OBXECTIVOS 131

- CONTIDOS 138

- ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE 140


- CONTRIBUCIÓN COMPETENCIAS CLAVE. 143


- PLAN AVALIACIÓN 145

BIOLOXÍA 2º BACHARELATO / INTRODUCCIÓN 149

-OBXECTIVOS 151

-CONTIDOS 151

-CRITERIOS DE AVALIACIÓN 152

-ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE 152

-COMPETENCIAS CLAVE 152

-CONTIDOS MÍNIMOS 159

6

-TEMPORALIZACIÓN 161

-ORIENTACIÓNS METODOLÓXICAS 163

- Plan de Avaliación (Sistema de cualificación) 164

CIENCIAS DA TERRA E DO MEDIO AMBIENTE 2º BACH. 167

- INTRODUCIÓN 171

- OBXECTIVOS 171

- CONTIDOS 171



- Plan de Avaliación (Sistema de cualificación) 179

ANATOMÍA APLICADA 1º BACHARELATO

- INTRODUCIÓN 183

7

- OBXECTIVOS 184

- CONTIDOS 184


- ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE 186



11 - E.S.A. 195

- NIVEL I 207

- MÓDULO 1 209

- BLOQUE 1 209

- BLOQUE 2 214

8

- MÓDULO 2

- BLOQUE 1 220

- BLOQUE 2 226

- NIVEL II 279

- MÓDULO 3

- BLOQUE 1 234

- BLOQUE 2 240

- MÓDULO 4

- BLOQUE 1 246

- BLOQUE 2 255

- Metodoloxía e Plan Lector 262

- Plan TIC e Avaliación 263

-PLAN DE CONVIVENCIA 265

-PROCEDEMENTOS PARA AVALIAR A PROPIAPROGRAMACIÓN 281

9

INTRODUCCIÓN:

A maioría do alumnado ó que vai dirixida esta programación vive en ámbito urbano pero con moitas relacións coámbito rural: comerciais, familiares…

Hai alumnos de procedencia extranxeira, especialmente Sudamérica.

A maior parte da poboación traballa no sector secundario e no terciario. Obsérvanse moitas diferencias a niveleconómico.

Carballo é unha localidade con unha oferta cultural importante ó longo do todo o ano, ademáis dispón de unhaserie de espazos onde permanentemente hai formación: conservatorio de música, escola de idiomas, rede importantede bibliotecas…así como posibilidade de práctica de unha importante cantidade de deportes.

1.1.- COMPOSICIÓN DO SEMINARIO

O seminario está composto polos seguintes membros:

Mª del Carmen Lema Cotelo

Olga González Palmou

Ana Mª García Pazos (Xefa de departamento)

Mª Esther Bértoa Naya10

1.2.- GRUPOS IMPARTIDOS

Os membros do seminario imparten os seguintes grupos:

1º da E.S.O: Mª del Carmen Lema Cotelo e Ana Mª García Pazos.

2º E.S.O: Ana Mª García Pazos e Olga González Palmou.

3º E.S.O: Olga González Palmou.

4º ESO: : Ana Mª García Pazos.

1º BAC: Mª delCarmen Lema Cotelo e Olga González Palmou

2º BAC: Ana Mª García Pazos, Mª del Carmen Lema Cotelo e Olga González Palmou.

ESA e BAC ADULTOS E PENDENTES: Mª Esther Bértoa Naya.

1.3.- REUNIÓNS DO DEPARTAMENTO

As datas das reunións do departamento están sen determinar, pero levaranse a cabo polo menos unha vez ó mes e haberá comunicacióncáseque a diario entre os membros do dpto. en horas comúns sen clase e por correo electrónico cando sexa necesario.

1.4.-DATAS DE PREAVALIACIÓNS E AVALIACIÓN INICIAL APROXIMADAS, FINALIDADE EMETODOLOXÍA

Avaliación inicial de ESO: Outubro

11

As probas propostas a os alumnos versarán sobre contidos cursados en anos anteriores e dos que parten as materias de este ano.

A partir de aquí podemos establecer un plan de reforzo individualizado, ou colectivo se fora necesario, aplicando actividades de reforzoestablecidas para os estándares que o alumnado non foi quen de demostrar que é capaz de realizar.

Procurarase dar información:

- Da súa situación disciplinaria, nº de faltas, expedientes, etc.- Estudo de implantación de medidas de reforzo.- Estudo de aplicación de medidas de adaptación.- Revisión do nivel das adaptacións curriculares (AC)- Alumnado con necesidade de apoio en L.Castelá, L. Galega ou Matemáticas.-

1.5.- DATAS DE AVALIACIÓNS APROXIMADAS

PLAN XERAL DE SESIÓNS DE AVALIACIÓN E CUALIFICACIÓN DO ALUMNADO (CURSO 2016-2017)

1ª Avaliación: Mes de decembro. ESO, PDC e BACHARELATOS (ordinario e adultos)

Días 18-19-20

2ª Avaliación: Mes de marzo. ESO, 1º E 2º BACHARELATO (ordinario e adultos)

3ª Avaliación: 2º Bacharelato, Maio.

Mes de Xuño. ESO, 1º BACHARELATO (ordinario e adultos)

12

Avaliación de pendentes de ESO e 1º de BACHARELATO:

Probas finais. Os alumnos da ESO e de 2º de bacharelato con disciplinas pendentes de cursos anteriores serán convocados, se é o caso, a unhaproba final durante o mes de maio de 2016.

DATAS PARA A AVALIACIÓN DAS ENSINANZAS DE ADULTOS:

Nivel I mód.1----------------Av. inicial: Setembro

1ª Aval.: Novembro

ESA FINAL : Febreiro

Extraordinaria : Maio

Nivel I mód.2 --------------- Av. inicial: Xaneiro

1ª Aval.: Abril

FINAL : Xuño

Nivel II mód.3 -------------- Av.inicial : Setembro

1ª Aval.: Novembro

Extraordinaria : Abril

Nivel II mód.4----------------Av. inicial: Xaneiro

1ª Aval.: Abril

FINAL : Xuño

13

EXAMES EXTRAORDINARIOS DE SETEMBRO

Pendentes de fixar as datas

Este calendario de avaliacións esta pendente de aprobación polo claustro de profesores.

2.1.- MARCO DE REFERENCIA DA PROGRAMACIÓN

A programación toma como referencia o decreto que establece o currículo para a educación secundaria obrigatoria na Comunidade Autónoma deGalicia DECRETO 86/2015, do 25 de xuño de 2015 ( DOGA Luns 29 de Xuño do 2015).

Para os efectos deste decreto, entenderase por:

Currículo: regulación dos elementos que determinan os procesos de ensino

e aprendizaxe para cada unha das ensinanzas e etapas educativas.

O currículo está integrado polos obxectivos, as competencias, os contidos,

os criterios de avaliación, os estándares e os resultados de aprendizaxe avalia-

bles, e pola metodoloxía didáctica.

a) Obxectivos: referentes relativos aos logros que o alumnado debe alcanzar14

ao rematar o proceso educativo, como resultado das experiencias de ensino e

aprendizaxe intencionalmente planificadas para tal fin.

b) Competencias: capacidades para aplicar de xeito integrado os contidos pro-

pios de cada ensinanza e etapa educativa, co fin de lograr a realización ade-

cuada de actividades e a resolución eficaz de problemas complexos.

c) Contidos: conxunto de coñecementos, habilidades, destrezas e actitudes que

contribúen ao logro dos obxectivos de cada ensinanza e etapa educativa, e á

adquisición de competencias. Os contidos ordénanse en disciplinas, que se

clasifican en materias, ámbitos, áreas e módulos, en función das ensinanzas,

das etapas educativas ou dos programas en que participe o alumnado.

d) Criterios de avaliación: referente específico para avaliar a aprendizaxe do

alumnado. Describen aquilo que se quere valorar e que o alumnado debe lo-

grar, tanto en coñecementos coma en competencias, e responden ao que se

pretende conseguir en cada disciplina.

15

e) Estándares de aprendizaxe avaliables: especificacións dos criterios de ava-

liación que permiten definir os resultados de aprendizaxe e que concretan o

que o alumnado debe saber, comprender e saber facer en cada disciplina. De-

ben ser observables, medibles e avaliables, e permitir graduar o rendemento ou

o logro alcanzado. Deben contribuír a facilitar o deseño de probas estandariza-

das e comparables.

f) Metodoloxía didáctica: conxunto de estratexias, procedementos e accións

organizadas e planificadas polo profesorado, de xeito consciente e reflexivo,

coa finalidade de posibilitar a aprendizaxe do alumnado e o logro dos obxecti-

vos suscitados.

Competencias clave

Para os efectos desta programación, as competencias clave do currículo serán as seguintes:

Comunicación lingüística (CCL).

16

Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía

(CMCCT).

Competencia dixital (CD).

Aprender a aprender (CAA).

Competencias sociais e cívicas (CSC).

Sentido de iniciativa e espírito emprendedor (CSIEE).

Conciencia e expresións culturais (CCEC).

A descrición das relacións entre as competencias, os contidos e os criterios de avaliación na educación secundaria obrigatoria e nobacharelato será a establecida de conformidade coa Orde ECD/65/2015, do 21 de xaneiro, pola que se describen as relacións entre ascompetencias, os contidos e os criterios de avaliación da educación primaria, da educación secundaria obrigatoria e do bacharelato.

Potenciarase o desenvolvemento da competencia de comunicación lingüísti-

ca, da competencia matemática e das competencias básicas en ciencia e tec-

noloxía.

Para unha adquisición eficaz das competencias e a súa integración efectiva

no currículo, deberán deseñarse actividades de aprendizaxe integradas que lle

permitan ao alumnado avanzar cara aos resultados de aprendizaxe en máis

17

dunha competencia ao mesmo tempo.

Elementos transversais

1. A comprensión lectora, a expresión oral e escrita, a comunicación audiovi-

sual, as tecnoloxías da información e da comunicación, o emprendemento, e a

educación cívica e constitucional traballaranse en todas as materias, sen pre-

xuízo do seu tratamento específico nalgunhas das materias de cada etapa.

2. A consellería con competencias en materia de educación fomentará o de-

senvolvemento da igualdade efectiva entre homes e mulleres, a prevención da

violencia de xénero ou contra persoas con discapacidade, e os valores inheren-

tes ao principio de igualdade de trato e non discriminación por calquera condi-

ción ou circunstancia persoal ou social.

Do mesmo xeito, promoverá a aprendizaxe da prevención e resolución pacífica

18

de conflitos en todos os ámbitos da vida persoal, familiar e social, así como dos

valores que sustentan a liberdade, a xustiza, a igualdade, o pluralismo político,

a paz, a democracia, o respecto aos dereitos humanos, o respecto por igual

aos homes e ás mulleres, e ás persoas con discapacidade, e o rexeitamento da

violencia terrorista, a pluralidade, o respecto ao Estado de dereito, o respecto e

a consideración ás vítimas do terrorismo, e a prevención do terrorismo e de

calquera tipo de violencia.

2.2.- OBXECTIVOS XERAIS DA ETAPA

A educación secundaria obrigatoria contribuirá a desenvolver nos alumnos enas alumnas as capacidades que lles permitan:

a) Asumir responsablemente os seus deberes, coñecer e exercer os seus dereitos no respecto ás demais persoas, practicar a tolerancia, acooperación e a solidariedade entre as persoas e os grupos, exercitarse no diálogo, afianzando os dereitos humanos e a igualdade de trato e deoportunidades entre mulleres e homes, como valores comúns dunha sociedade plural, e prepararse para o exercicio da cidadanía democrática.

b) Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual e en equipo, como condición necesaria para unha realización eficazdas tarefas da aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal.

19

c) Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e oportunidades entre eles. Rexeitar a discriminación das persoas por razónde sexo ou por calquera outra condición ou circunstancia persoal ou social. Rexeitar os estereotipos que supoñan discriminación entre homes emulleres, así como calquera manifestación de violencia contra a muller.

d) Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da personalidade e nas súas relacións coas demais persoas, así como rexeitar aviolencia, os prexuízos de calquera tipo e os comportamentos sexistas, e resolver pacificamente os conflitos.

e) Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes de información, para adquirir novos coñecementos con sentido crítico. Adquirir unhapreparación básica no campo das tecnoloxías, especialmente as da información e a comunicación.

f) Concibir o coñecemento científico como un saber integrado, que se estrutura en materias, así como coñecer e aplicar os métodos paraidentificar os problemas en diversos campos do coñecemento e da experiencia.

g) Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza en si mesmo, a participación, o sentido crítico, a iniciativa persoal e a capacidade paraaprender a aprender, planificar, tomar decisións e asumir responsabilidades.

h) Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, na lingua galega e na lingua castelá, textos e mensaxes complexas, e iniciarseno coñecemento, na lectura e no estudo da literatura.

i) Comprender e expresarse nunha ou máis linguas estranxeiras de maneira apropiada.

20

l) Coñecer, valorar e respectar os aspectos básicos da cultura e da historia propias e das outras persoas, así como o patrimonio artístico e cultural.Coñecer mulleres e homes que realizaran achegas importantes á cultura e á sociedade galega, ou a outras culturas do mundo.

m) Coñecer e aceptar o funcionamento do propio corpo e o das outras persoas, respectar as diferenzas, afianzar os hábitos de coidado e saúdecorporais, e incorporar a educación física e a práctica do deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social. Coñecer e valorar adimensión humana da sexualidade en toda a súa diversidade. Valorar criticamente os hábitos sociais relacionados coa saúde, o consumo, ocoidado dos seres vivos e o medio ambiente, contribuíndo á súa conservación e á súa mellora.

n) Apreciar a creación artística e comprender a linguaxe das manifestacións artísticas, utilizando diversos medios de expresión e representación.

ñ) Coñecer e valorar os aspectos básicos do patrimonio lingüístico, cultural, histórico e artístico de Galicia, participar na súa conservación e nasúa mellora, e respectar a diversidade lingüística e cultural como dereito dos pobos e das persoas, desenvolvendo actitudes de interese e respectocara ao exercicio deste dereito.

o) Coñecer e valorar a importancia do uso da lingua galega como elemento fundamental para o mantemento da identidade de Galicia, e comomedio de relación interpersoal e expresión de riqueza cultural nun contexto plurilingüe, que permite a comunicación con outras linguas, enespecial coas pertencentes á comunidade lusófona.

2.3.- CONTRIBUCIÓN DA MATERIA Á ADQUISICIÓN DAS COMPETENCIAS BÁSICAS (CCBB).

21

As ciencias da natureza contribúen á adquisición das competencias básicas desde a organización das materias que integran a área, da súaestrutura conceptual, da metodoloxía utilizada e das actitudes e valores que promove.

1.- A comunicación, nos ámbitos da comprensión e expresión, tanto oral como escrita, constitúe un eixe fundamental no proceso de ensino eaprendizaxe do coñecemento científico, contribuíndo ao desenvolvemento da competencia en comunicación lingüística.

Nesta área trátase de desenvolver a capacidade de comprensión cando se fan lecturas de textos científicos e o alumnado aprende a diferencialosdoutros que non son científicos, cando se contrastan materiais escritos e audiovisuais de diferentes fontes, tanto descritivos como argumentativos,nun proceso que pasa pola identificación dos conceptos e ideas principais, a interpretación do papel que desempeñan segundo o contexto e asrelacións que se establecen entre eles. Na resolución de problemas débese estimular a lectura comprensiva a través da contextualización dasituación, da identificación dos conceptos que aparecen e das relacións que se establecen entre os ditos conceptos e os datos.

No ensino da área a expresión oral e escrita busca a coherencia e precisión no uso da linguaxe, tanto no nivel descritivo como no interpretativo.Trabállase a expresión cando se emiten hipóteses, contrástanse ideas, acláranse significados sobre conceptos ou procesos científicos en contextosdiferentes, realízanse sínteses, elabóranse mapas conceptuais, extráense conclusións, realízanse informes ou organízanse debates onde sefomenten actitudes que favorezan a mellora na expresión oral e escrita, a confianza para expresarse en público, o saber escoitar, o contrastaropinións e ter en conta as ideas dos demais.

2.- Contribúe esta área ao desenvolvemento da competencia matemática, dado que o coñecemento científico se cuantifica grazas á linguaxematemática. O emprego de números, símbolos, operacións e relacións entre eles forman parte da metodoloxía científica e constitúen unha baseimportante para a comprensión de leis e principios.

Na realización de investigacións sinxelas, traballos prácticos ou resolucións de problemas desenvólvense capacidades para identificar e manexarvariables, para organizar e representar datos obtidos de maneira experimental, para a interpretación gráfica das relacións entre eles, para realizaroperacións con números e símbolos, para atopar as solucións correctas, para cuantificar as leis e principios científicos e para utilizar estratexiasbásicas na resolución. Nas ciencias da natureza emprégase o razoamento matemático como apoio cara a unha mellor comprensión das relaciónsentre conceptos.

22

3.- A competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico recae de xeito importante sobre esta área na cal o alumnado aprende osconceptos básicos que lle permitan a análise, desde diferentes eidos do coñecemento científico, da materia, dos seres vivos, dos fenómenosnaturais, das súas transformacións, dos seus efectos sobre o ambiente e a saúde, dos cambios e dos obxectos tecnolóxicos.

4.- A área de ciencias da natureza contribúe á competencia de tratamento da información e competencia dixital, xa que se traballan habilidadespara identificar, contextualizar, relacionar e sintetizar a información procedente de diferentes fontes e presentada en diversas linguaxes propiasdas tecnoloxías da información e comunicación, como os buscadores pola internet, documentos dixitais, foros, chats, mensaxaría, xornaisdixitais, revistas divulgativas na web, presentacións electrónicas e simulacións interactivas. Cando se traballa a crítica reflexiva sobre asinformacións de tipo científico que achegan as tecnoloxías da información e a comunicación, foméntanse actitudes favorables ao emprego delasevitando o seu emprego indiscriminado.

Cando se apoia a aprendizaxe de modelos teóricos por medio de simulacións, cando se traballan representacións de datos por medio deprogramas informáticos, cando se realizan experiencias virtuais para contrastalas coas reais, cando se representan estruturas moleculares,atómicas, anatómicas, xeolóxicas, situacións problemáticas coa axuda dos ordenadores, desde a área estase a contribuír á competencia dixital.

5.- En relación coa competencia social e cidadá, esta área trata de dotar o alumnado das habilidades necesarias para comprender a problemáticaactual en relación coa súa persoa, co resto da sociedade e co planeta. A aproximación do currículo á situación concreta na cal se vive facilita aparticipación activa do alumnado en actividades que impliquen esa cidadanía responsable.

As ciencias da natureza contribúen a coñecer e aceptar o funcionamento do corpo, respectar as diferenzas, afianzar os hábitos de coidado e saúdecorporais e ser críticos cos hábitos sociais pouco saudables e a contribuír á conservación e mellora do ambiente.

Os debates históricos sobre as diferentes concepcións dos fenómenos que afectan as persoas serven para traballar habilidades sociais relacionadascoa participación, cooperación e poñerse en lugar dos outros, aceptar diferenzas, respectar os valores, crenzas e incluso a diversidade de culturas.

6.- A contribución da área á competencia cultural e artística, na expresión das ideas, conceptos e principios das ciencias da natureza empréganse,de xeito creativo, diferentes códigos artísticos para representar fenómenos ou situacións dun xeito comprensible.

Desde a área de ciencias contribúese a desenvolver esta competencia cando se promove a presentación das ideas ou traballos en formatosdiversos, onde se lles deixa ás alumnas e aos alumnos a liberdade de elixir os ditos formatos estéticos e artísticos, cando se utilizan os museos de

23

ciencias para espallar os xeitos de pensar ou facer doutras culturas, ou nas exposicións relacionadas co ámbito científico, como medio de coñecer,comprender e desfrutar do coñecemento científico.

6.- O desenvolvemento da competencia de aprender a aprender desde os ámbitos científico e tecnolóxico, nun mundo en continuo e aceleradocambio, implica espertar inquedanzas e motivacións cara á aprendizaxe permanente. Cando afloran as ideas previas do alumnado sobre oscontidos científicos, favorécese esta competencia xa que se está a promover que as alumnas e os alumnos sexan conscientes do seus propioscoñecementos e limitacións. Pódese empregar a historia da ciencia para que os estudantes non caian no desánimo de estar case sempre erradosnas súas concepcións, cando ata os máis grandes científicos experimentaron erros e resistencias ás novas ideas.

2.5.- METODOLOXÍA

A metodoloxía didáctica na educación secundaria obrigatoria tomará en consideración os coñecementos e características do alumnado, de xeitoque as súas aprendizaxes sexan significativas, potenciará a súa participación activa no proceso de aprendizaxe e favorecerá a creatividade e ascapacidades de aprender por si mesmo e para traballar en equipo. Así mesmo, nas aprendizaxes integraranse os recursos das tecnoloxías dainformación e da comunicación e iniciarase a aplicación dos métodos científicos.

Utilizarase un modelo pedagóxico constructivista, que promova unha aprendizaxe significativa. Partindo desta base, apuntaremos algunhasorientacións sobre a metodoloxía de traballo no aula, entendendo que o profesor deberá aplicalas con flexibilidade, adaptándose en cada caso áscaracterísticas do seu alumnado.

a) Terase en conta o momento de desenvolvemento no que se atopan os alumnos . Trátase de adolescentes que, se ben xa acadaron o estadiopsicolóxico das operacións formais, atópanse nunha etapa persoal de cambio e inestabilidade emocional. Son inquedos, mostran interese portemas moi diversos, pero cambian tamén moi facilmente o seu foco de atención. Por este motivo, é necesario captar a súa atención, implicándoosna súa propia aprendizaxe, mediante a continua relación dos contidos da materia con temas que sexan do seu interese.

b) Para que a aprendizaxe sexa realmente construtiva é imprescindible detectar as ideas previas acerca dos conceptos a estudar (avaliacióninicial). Para iso, antes de iniciar cada bloque temático, realizarase algunha actividade de detección destes preconceptos. Só despois de coñecer as

24

carencias educativas dos alumnos, poderemos corrixilas, co propósito de modificar os esquemas mentais que sostiñan as teorías erróneas iniciais.O mellor xeito de facelo, será provocar nos alumnos un conflito cognitivo, é dicir, plantexarlles algunha situación que evidencie a falsidade dassúas hipóteses, para así crear a necesidade de cambiar os conceptos antigos por outros máis adecuados.

c) Tratarase de atopar un equilibrio entre a aprendizaxe por recepción e a aprendizaxe por descubrimento. A limitación de tempo induce ausar “en exceso” o primeiro sistema. En todo caso, pódese comezar cunhas explicacións teóricas básicas do profesor, dirixidas a todo oalumnado. A posterior realización de diferentes actividades de reforzo, afondamento ou ampliación permitirá graduar a complexidade doscontidos e adaptalos á diversidade dos alumnos. A diversidade de intereses e niveis tamén se atende usando diferentes recursos adecuados ó niveldo alumnado: bibliográficos, audiovisuais, contacto con entorno ou as novas tecnoloxías da información e a comunicación. Estas últimas cunhadobre intención; como ferramentas de traballo pero tamén como obxecto de estudo da ferramenta en si mesma, para facilitar a aprendizaxeautónoma e a inserción no mundo laboral do alumno.

d) Proporanse actividades variadas, cunha metodoloxía activa. Estarán distribuídas en tres niveis de complexidade crecente: Básico (B),Medio (M) e Superior (S). Os alumnos comezarán cas actividades de nivel básico. A medida que as superen pasarán a realizar outras de nivelmedio ou superior. Aqueles alumnos que presenten dificultades seguirán completando as de nivel básico e reforzando os contidos.

e) O mellor xeito de aprender ciencia é facer ciencia. Lonxe de servir tan só como referente teórico ao que recorrer para explicar certasinvestigacións do pasado, o método científico debe ser utilizado a diario na aula, tanto na elaboración e contraste de hipóteses como narealización de traballos experimentais. Polo tanto, e aínda a repetición sistemática de exercicios é necesaria para a asimilación de métodos deresolución de problemas, teremos que introducir tamén actividades deseñadas como investigación, que representen situacións próximas árealidade, e actividades prácticas de laboratorio, que fomenten destrezas manipulativas e investigadoras.

f) Remarcarase a relación entre Ciencia, Tecnoloxía e Sociedade. Mediante debates, xogos de rol, busca de información, traballos en grupo,etc son metodoloxías que permiten traballar os contidos actitudinais e as áreas transversais.

g) Aconséllase o agrupamento dos alumnos para a realización de varias actividades. É conveniente que os grupos de traballo, de tres a catropersoas, sexan permanentes ó longo de cada Unidade Didáctica e que estean integrados por alumnos heteroxéneos no referente a nivel intelectual,participación, motivación, espontaneidade, etc. É conveniente nomear un representante ou secretario do grupo que anote e resuma, e logo expoña,o que o grupo comenta. Normalmente debe ser o profesor o que nomee a ese representante cando interese implicar a algún estudante desmotivadoou de menor capacidade, ou dar responsabilidade e protagonismo a outro tímido.

25

h) Cada alumno debería ter un caderno de clase no que recoller de xeito individual as observacións e conclusións dos traballos prácticos.Aínda que o traballo sexa grupal o caderno debería ser individual, e será obxecto de avaliación periódica.

i) Na medida do posible intentarase incluír actividades que fomenten a interdisciplinaridade co fin de lle ofrecer ao alumno unha visiónglobal e integradora da aprendizaxe, que lle permita establecer relacións entre os diferentes campos do saber.

k) Por último, e aínda que a avaliación da aprendizaxe dos alumnos será continua, ao longo de todo o curso (avaliación formativa),introduciranse varias actividades para a avaliación específica de algúns contidos concretos. Tamén se realizará unha actividade específica aofinal de cada período de avaliación, co fin de determinar o grao de consecución dos obxectivos planeados (avaliación sumativa), e ao final docurso se planeará algunha actividade de avaliación do propio proceso de ensinanza-aprendizaxe.

2.6.- ATENCIÓN Á DIVERSIDADE

2.6.A.- ALUMNOS CON NECESIDADES EDUCATIVAS ESPECIAIS.

No presente curso sí que hai alumnos e alumnas en 1º da ESO con necesidades esducativas especiais e o nosodpto. en colaboración co dpto. de orientación elaborou as correspondentes adaptacións curriculares e está aelaborar material de traballo axeitado a cada caso particular.

A filosofía básica do tratamento da diversidade na aula persegue adaptar, se é preciso, as ensinanzas ó alumnado con necesidades educativasespeciais. Á hora de tratar os contidos, teranse en conta aqueles que respondan mellor ás diferentes capacidades, necesidades, intereses emotivacións do alumnado, asumindo a heteroxeneidade do mesmo. Así, a información contida no libro do alumno e as imaxes do mesmo(debuxos, fotografías, táboas e mapas conceptuais) permiten atender as diferentes formas que os alumnos teñen de captar esa información.

26

Aínda que moitas medidas de atención ó alumnado con necesidades educativas especiais non dependen exclusivamente deste Departamento, si écompetencia del indicar unhas directrices básicas para intentar que o alumnado desenvolva ó máximo posible as competencias básicas.

A avaliación e a promoción tomarán como referencia os obxectivos e criterios de avaliación fixados nas adaptacións.

As actividades prantexadas para a atención ó alumnado inclúen:

Cuestións iniciais acerca dos contidos da unidade a estudar.

Actividades de reforzo a realizar ó final dos diferentes epígrafes de cada unidade, a modo de repaso, de forma que o alumno volva arevisar os contidos buscando as respostas.

Actividades de desenvolvemento de contidos procedimentais e relacionadas ca aplicación do método científico.

Actividades de aplicación e relación, estruturadas en tres niveis de dificultade (básico, medio e superior), con preguntas de tipoprocedimental que dan un carácter interpretativo e non meramente descritivo, desenvolvendo a capacidade de expresión gráfica, deobservación, etc.

Actividades de afondamento (nivel superior) cun maior nivel de esixencia que requiran a toma de datos, busca bibliográfica, reflexión,investigación, repaso coidadoso dos contidos da unidade, etc.

Actividades de traballo en grupos heteroxéneos, permitindo que cada integrante aporte algo ó grupo e que os alumnos se axuden oumotiven entre si.

Textos complementarios relacionados cas diferentes unidades, sobre temas de actualidade que motivan ós alumnos ó comprobar estes arelación entre os contidos e a vida cotiá (CTS)

Direccións de Internet, con información relativa ós contidos de cada unidade que propicia a integración das novas tecnoloxías dainformación e a comunicación no proceso de ensinanza, e permite o afondamento en aqueles temas que sexan de especial interese para osalumnos.

27

No caso de alumnos con problemas de aprendizaxe e/ou conduta procurarase un aumento dos contidos procedimentais e actitudinais fronte ósconceptuais. As adaptacións curriculares que se realicen acolleranse a esta premisa. No caso de realizar adaptacións curriculares significativas,estas conlevarán a supresión dunha parte dos contidos conceptuais, manténdose a correspondente coordinación cos criterios de avaliación e osobxectivos específicos de cada Unidade Didáctica. En calquera caso, nunca se perderán de vista os obxectivos xerais da etapa e perseguirase aadquisición das competencias básicas ó máximo nivel de acordo cas capacidades do alumnado.

Todas aquelas adaptacións que se vaian aplicando quedarán depositadas nunha carpeta correspondente no Departamento de Ciencias Naturais.

2.6.b.- ALUMNOS ESTRANXEIROS.

A incorporación ó curso de alumnado procedente de sistemas educativos estranxeiros que estea en idade de escolarización obrigatoria realizarasetendo como referente a súa idade e competencia curricular, a determinar mediante probas de avaliación similares ás utilizadas para a avaliacióninicial dos alumnos dos grupos de referencia e en colaboración co Departamento de Orientación.

Para facilitar a adaptación do alumnado de programas específicos de aprendizaxe que asistan ás clases do grupo de referencia deseñaranse asseguintes actuacións:

Caso de ser necesario, actividades do nivel correspondente ó alumno. Fomentarán sobre todo os contidos procedimentais de carácterinterpretativo que desenvolvan capacidades de observación, gráficas, de expresión.

Actividades de reforzo a realizar ó final dos diferentes epígrafes de cada unidade, a modo de repaso, de forma que o alumno volva arevisar os contidos buscando as respostas.

Actividades de desenvolvemento de contidos procedimentais e relacionadas ca aplicación do método científico.

Facilitar a participación nas actividades en grupo, aínda que poidan superar o nivel do alumno, co fin de incrementar a integración.

2.6.c.- ALUMNOS CON SUPERDOTACIÓN.

28

A atención ós alumnos con superdotación ou, no seu caso, o deseño dos programas específicos de intensificación da aprendizaxe dos alumnoscon superdotación basearanse nas seguintes premisas:

Deseño de actividades de afondamento (nivel superior) cun maior nivel de esixencia que requiran a toma de datos, busca bibliográfica,reflexión, investigación, repaso coidadoso dos contidos da unidade, etc.

Facilitar a participación en actividades de traballo en grupos heteroxéneos que permita unha integración do alumno con superdotación eun contacto con outros alumnos de diferentes capacidades.

Adaptación curricular; cando o enriquecemento dos contidos non é suficiente para as necesidades educativas dos alumnos. Neste caso,engádense máis obxectivos e contidos ó currículo, o cal nos leva a ampliar tamén o número de actividades e os criterios de avaliación. Éprobable que teñamos que modificar tamén a metodoloxía e os procedementos de avaliación.

Flexibilización da duración de niveis e etapas educativos; trátase dunha medida extraordinaria que se debe tomar só cando se esgotaronas anteriores, e que vén recollida no Real Decreto 943/2003, do 18 de xullo. Consiste na incorporación do alumno a un curso superior óque lle corresponde pola súa idade. A decisión corresponde á Administración educativa, co consentimento dos pais.

2.6.d.- ALUMNOS REPETIDORES.

Para evitar que o proceso de repetición se converta no inicio de outro curso falido tomaranse as seguintes medidas:

Valorar a necesidade dunha maior incentivación do alumnado repetidor, mediante o análise das avaliacións iniciais e formativas.

Caso de ser necesario, as actividades para alumnos repetidores farán fincapé en actividades de reforzo a realizar ó final dos diferentesepígrafes de cada unidade, a modo de repaso, de forma que o alumno volva a revisar os contidos buscando as respostas e actividades dedesenvolvemento de contidos procedimentais e relacionadas ca aplicación do método científico.

29

2.6.e.- ALUMNOS CON MATERIAS PENDENTES DE CURSOS ANTERIORES AVALIADAS NEGATIVAMENTE.

Para aqueles alumnos que teñan algunha materia pendente de cursos anteriores prográmanse as seguintes medidas como estratexia para acadar osobxectivos, segundo as orientacións sinaladas no Decreto actual vixente.

a) Aqueles alumnos que teñan pendente de avaliación positiva algunha materia de cursos anteriores terán que realizar unha serie deactividades de recuperación, distribuídas por Unidades Didácticas, que, se o profesor encargado da avaliación o estima conveniente,recibirán en dúas partes, ó comezo do curso e no mes de xaneiro. O prazo de resolución en entrega de tales actividades será a segundasemana de xaneiro e a última de maio. A cualificación deducida da corrección destas actividades será o 30% da nota final da materiapendente de avaliación positiva.

b) Aqueles alumnos que se incorporen por primeira vez ó centro recibirán tamén as mencionadas actividades e terán os mesmos prazos deresolución e entrega.

c) Os alumnos poden realizar as actividades nas sesións específicas de reforzo se tales sesións están dispoñibles.

d) Se o profesor o estima conveniente, a finais do mes de xaneiro haberá unha proba escrita cos contidos referidos ás actividades derecuperación. Haberá outra proba a finais de maio sobre o segundo grupo de actividades. A cualificación deducida da corrección destasprobas suporá o 70% da cualificación final. O alumno ten dereito a unha proba en maio sobre os contidos establecida por lei.

e) O seguimento dos alumnos con materias pendentes será realizado pola profesora Mª Esther Bértoa Naya que lles impartirá as actividadesde reforzo .

Os alumnos que non superen a materia en xuño terán dereito a unha proba en setembro.

30

Os alumnos que non superen a materia en xuño terán dereito a unha proba en setembro, para a que tamén deberán presentar as actividades derecuperación debidamente resoltas.

2.7.- CONTIDOS TRANSVERSAIS

Na materia non soamente se trata de acadar os obxectivos curriculares, se non tamén hai que contribuír á consecuciónduns obxectivos que permitan ó alumno unha entrada plena na vida adulta. Esta educación en valores debe ser parteintegrante da materia. Pódense deseñar actividades específicas para traballar esas actitudes (análise da prensa diaria,debates, xogos de rol) pero non debemos esquecer que o propio enfoque da materia pode permitir e facilitar a integración.Tendemos a mostrar ós alumnos unha “ciencia sobre o ben e o mal”, idealizada. O feito de acercar a ciencia ós alumnos,mencionando que está realizada por persoas con virtudes e defectos permite integrar varios temas transversais. Introduciranécdotas sobre falsificacións, plaxios, ostracismos forzados, etc, humaniza a ciencia. Falar do ADN permite introducir opapel da muller na investigación científica e relacionar ca igualdade de oportunidades entre sexos. Tratar temasambientais ten unha doada relación ca educación ambiental e a saúde. E se nos saímos das meras referencias a células parapasar a outro nivel de debate en seguida aparecen nefastas ideas previas sobre hábitos sexuais (educación para a saúde).

2.7.a.- PRIMEIRO CICLO

31

Durante o primeiro ciclo trataranse temas transversais relacionados ca educación ambiental, educación para a saúde, educación sexual,educación para o consumidor, educación non sexista e educación para a convivencia.

A educación non sexista e a educación para a convivencia serán tratados ó longo de todo o ciclo. Os outros temas transversais serántratados de xeito máis específico nalgúns temas.

Educación ambiental

Ecoloxía, problemas ambientais, respecto ó medio.

Educación para a saúde

Hixiene persoal, dieta, deporte, algunhas enfermidades infecciosas, substancias tóxicas e drogas.

Educación sexual

A adolescencia, cambios operados. A menarquía. A conduta sexual, técnicas de control de natalidade, reprodución asistida. Enfermidadesde transmisión sexual e métodos de protección.

Educación para o consumidor

Relación ca educación ambiental e consumo responsable dos recursos naturais. Elección dos alimentos adecuados, recomendacións,conservación, manipulación, caducidade.

Educación non sexista

Presentar á muller en situacións de igualdade respecto ó home tanto no ámbito científico como noutros cotiáns. Utilizar “linguaxecoeducativa” tanto en imaxes como en textos. Utilizar situacións reais de igualdade.

Educación para a convivencia

32

Respectar a autonomía dos demais. Presentar e utilizar o diálogo como forma de solucionar diferenzas.

2.7.b.- SEGUNDO CICLO

Durante o segundo ciclo trataranse temas transversais relacionados ca educación ambiental, educación para a saúde, educación sexual,educación para o consumidor, educación non sexista e educación para a convivencia.

A educación non sexista e a educación para a convivencia serán tratados ó longo de todo o ciclo. Os outros temas transversais serántratados de xeito máis específico nalgúns temas.

Educación ambiental

Obxectivos: Adquirir experiencias e coñecementos que permitan ter unha comprensión maior dos problemas ambientais. Desenvolvercapacidades de relacionarse co medio sen contribuír ó seu deterioro.

Contidos: Os contidos contemplaranse basicamente nos temas referidos a rochas e minerais ou unidades de ecoloxía que xa os tratan (impactoambiental sobre o solo, influencia das accións humanas nos ecosistemas, problemas medioambientais, mantemento da biodiversidade...)

Educación para a saúde

Obxectivos: Desenvolver hábitos básicos de saúde. Valorar o perigo do manexo de determinadas substancias.

Contidos: O estudo da anatomía e a fisioloxía é o punto de partida para tratar este tema transversal, incluíndo puntos tan importantes como adieta, o estudo dos alimentos, a hixiene, o coñecemento das enfermidades máis comúns, o efecto negativo do tabaco, as drogas e o alcol na saúde,etc. Pero tamén está presente na realización de prácticas de laboratorio que impliquen o traballo con substancias nocivas, no uso responsabledestas e dos produtos químicos cotiás, como por exemplo os de uso no fogar.

Educación sexual

Obxectivos: Comprender os cambios da adolescencia. Valorar a importancia dunha conduta sexual saudable.

Contidos: Abórdanse cuestións anatómicas e fisiolóxicas, facendo fincapé nos métodos anticonceptivos e nas enfermidades de transmisiónsexual.

33

Educación para o consumidor

Obxectivos: Crear unha conciencia de consumidor responsable. Adquirir esquemas de decisión que consideren tódalas alternativas: individuais,sociais, medioambientais.

Contidos: Aspectos relativos ó uso responsable de bens, como a auga, a elección de alimentos, a presión consumista que acelera o uso dosrecursos naturais non renovables, a influencia da química e xenética na calidade de vida, etc.

Educación non sexista

Obxectivos: Analizar criticamente a realidade e corrixir prexuízos sexistas e a súa manifestacións. Consolidar hábitos non discriminatorios.

Contidos: Presentar á muller en situacións de igualdade respecto ó home tanto no ámbito científico como noutros cotiáns. Utilizar “linguaxecoeducativa” tanto en imaxes como en textos. Utilizar situacións reais de igualdade.

Educación para a convivencia

Obxectivos: Respecto á autonomía dos demais. Presentar e utilizar o diálogo como forma de solucionar diferenzas.

Contidos: Tema implícito no traballo en equipo, e na convivencia cos demais. Presentar e utilizar o diálogo como forma de solucionardiferenzas.

Educación vial

Trátase como parte da educación para o estudio da saúde e hábitos saudables.

2.8.- RECURSOS DIDÁCTICOS

34

É importante que os materiais e recursos utilizados ó longo do curso sexan o máis variados posible de tal forma que permitan manter aatención do alumno e desenvolver distintos tipos de destrezas. Os recursos en materiais que se poden usar clasificámolos en:

Impresos; recomendaráselles ós alumnos un libro de texto, elixido polo departamento didáctico, no que se recollan os contidos da materia.Ademais, cando o profesor o considere oportuno, tamén lles proporcionará fotocopias sobre aspectos puntuais do temario que deban serprecisados ou ampliado. Esporadicamente, poderase utilizar revistas de divulgación científica ou artigos de prensa para analizar textos.

Os libros de texto para cada curso son os seguintes:

1º E.S.O. : Título: Bioloxía-Xeoloxía 1. Aula 3D. Autor: M.A. Fernández e outros. Ano publicación: 2015. Editorial: Vicens Vives I.S.B.N. :978846823122

2º E.S.O.: Asignatura de libre configuración sin libro de texto.

3º E.S.O.Título: Bioloxía-Xeoloxía 3. Aula 3D Autor: M.A. Fernández e outros Ano publicación: 2015 Editorial: Vicens Vives I.S.B.N. :978846823124-2

4º E.S.O.: Bioloxía e Xeoloxía. Serie Observa. Proxecto Saber Facer. Santillana.

1º BAC: Bioloxía e Xeoloxía. Proxecto Savia. SM

1ºBAC: Anatomía Aplicada, libro recomendado: Anatomía Aplicada. Autor:M.D. Torres Lobejón e outros. Ano publicación 2017. Ed. VicensVives. I.S.B.N. 978-84-682-5135-6

1º BACH: Cultura Científica: Non hai libro obligatorio.

2º BAC: Ciencias da Terra e Medioambientais (CCTM). Non hai libros obrigatorios.

2º Bac.: Bioloxía. Proxecto Savia. SM.

De uso diario; utilizarase o encerado como ferramenta de apoio á explicación do profesor, exposición por parte dos alumnos, resolución deproblemas, etc. O alumno contará con lapis e caderno para ir anotando o que considere oportuno ou o que o profesor lle indique.

35

Audiovisuais; Pantalla dixital e o Proxector para que os alumnos visualicen imaxenes, vídeos previamente seleccionados polo profesor, xa queexiste abundante material didáctico tanto en internet como de outras fontes que pode ser utilizado na aula deste xeito.

De laboratorio; para as diferentes actividades prácticas de laboratorio, utilizarase o material dispoñible no mesmo.

De busca de información; Dirixidos ós alumnos, deben estar compostos de materiais individuais e colectivos. Os primeiros deben cumprir unhafunción de consulta e motivación; os segundos, ampliar as posibilidades de obter información sobre temas variados sen as limitacións do libro detexto. O acceso á biblioteca ou a internet son os máis adecuados.

Informáticos; basicamente, utilizaranse programas titoriais de Bioloxía e Xeoloxía obtidos en páxinas gratuítas de Internet, nos cales seutilizan applets (programas interactivos en linguaxe JAVA) de simulación de situacións. Neles, os alumnos poden cambiar o valor das diferentesvariables e executar o programa tantas veces como sexa necesario, sacando así as súas propias conclusións mediante a elaboración e contraste dehipóteses.

36

PLAN TIC

XUSTIFICACIÓN DO PROXECTO

As tecnoloxías da información e da comunicación (TIC) deben converterse nun recurso para motivar o alumnado e converterse nunha nova formade ensinar: cambio, mellora, experimentación, innovación educativa. Existe a necesidade de incorporar e potenciar as TIC’s ao proceso de ensino– aprendizaxe como un recurso máis. O obxectivo é explotar o tremendo potencial de innovación que as TIC teñen como elemento de mellora dapráctica docente e sempre na búsqueda dunha mellor preparación e uns mellores resultados dos nosos alumnos e alumnas.

Estes recursos abren á docencia novas posibilidades:

Acceso inmediato a novas fontes de información e recursos (internet). Acceso a novos canles de comunicación (correo, foros, blogs, etc) que nos permiten intercambiar traballos, ideas, etc. Creación de recursos (fotografía dixital, vídeo, escanares, …) a través de diversas ferramentas: procesadores de texto, editores de

imáxenes, páxinas web, presentacións multimedia, … Utilización de aplicacións interactivas de aprendizaxe: recursos en páxinas web. Avaliación. Existen páxinas para valorar os coñecementos e as destrezas dos usuarios. Etc…

As vantaxes para o alumnado:

Alto poder de motivación, que o predispón hacia o aprendizaxe e aumenta a súa atención e interese polas tarefas. A posibilidade de iteración que ofrecen, polo que se pasa de unha actitude pasiva por parte do alumnado a unha actividade constante, a

unha búsqueda e replantexamento continuo dos contidos e procedementos.

37

Aumenta a implicación do alumnado nas tarefas e desenrolan a súa iniciativa, xa que se ven obrigados constantemente a tomar decisións,filtrar a información, escoller e seleccionar.

Favorecen o traballo colaborativo cos iguais, o traballo en grupo, non soamente polo feito de compartir ordenador, senón pola necesidadede contar cos demais para realizar as tarefas encomendadas polo profesor. Estimula ós compoñentes dos grupos a intercambiar ideas, adiscutir e decidir en común, etc.

Aumentar o desenrolo de habilidades de búsqueda e selección de información debido o grande volume de información da que se dispón através de internet.

Favorecen a comunicación entre todos, as ferramentas de comunicación TIC ofrecen un medio de comunicación idóneo entrecompañeiros e compañeiras, entre centros, cos pais, etc.

Melloran as capacidades de expresión, ao dispoñer e poder utilizar unha serie de ferramentas como procesadores de texto, programas deretoque dixital, etc.

Permítelle ao alumnado a posibilidade inmediata de crear e modificar materiais, resolución de tarefas, exercicios, cuestionariosinteractivos. Isto permítelles aprender dos seus erros, ensaiar respostas alternativas, etc.

Representan un elemento integrador nas aulas nas que haxa alumnado con necesidades educativas especiais.

Tamén podemos encontrar unha serie de vantaxes para o profesorado:

Representan unha fonte de recursos educativos para a docencia. Acceso a páxinas web, coa inmensidade de posibilidades que ofrece. Permiten ao profesorado unha individualización da ensinanza, pois o ordenador pode adaptarse aos coñecementos previos do alumnado e

ao seu ritmo de traballo. Facilítalles a realización de diversos agrupamentos para a realización de diferentes tarefas. Libéraos de traballos repetitivos, monótonos e rutinarios que se lles pode encomendar ao ordenador, polo que poden dedicarse a atención

personalizada de alumnos e alumnas. Facilitan a avaliación e control. Existen programas e materiais didácticos que propoñen actividades aos estudantes, avalían os seus

resultados e proporcionan informes de seguimento e control. Facilítalles a súa actualización profesional.

38

Permíteslle coñecer que se fai noutros centros e poder contactar con eles, participar en foros, etc.

MEDIOS DISPOÑIBLES

Actualmente o Seminario de Ciencias Naturais conta con:

4 ordenadores no Departamento, dous novos, un reciclado e outro vello. Ordenadores para consulta na Biblioteca. Portátiles para o uso do profesorado nas clases. Unha pizarra dixital a nivel de centro, nunha aula específica. Cañón fixo no laboratorio, e tamén na practica totalidade das aulas do centro. Rede fixa (cableado) e inalámbrica en todo o centro. Servizos WEB: Páxina web e outros recursos web (foros, aula virtual, etc). Servizos de impresión en rede: Impresora-fotocopiadora. Ademais das impresoras propias do departamento (2).

39

PROXECTO LECTOR DE CENTRO

Aplicación do Proxecto Lector do Centro ás materias do Departamento de Ciencias da Natureza.

O departamento de Ciencias Naturais en aplicación do proxecto lector ten recomendado ós alumnos unha serie de libros por cursos,independientemente de que nas aulas, os alumnos de ESO len sempre en voz alta a introdución do tema que se vai tratar ese día. O procedementoa seguir é o seguinte:

- Lectura individual de textos, en clase e como tarefas para casa.

- Lectura en voz alta de textos en clase.

- Localización das ideas principais e secundarias nos textos: elaboración de esquemas e resumos.

- Distinción de información e opinión.

- Traballos de ampliación de coñecementos a partir do exposto nos textos (búsquedas en soporte bibliográfico, en prensa, en Internet...).

- Utilización da Biblioteca e das aulas de recursos para a obtención da información. Establecer nos horarios dos grupos (se fose posible)algunhas sesións de clase na Biblioteca e nas aulas de recursos.

Selección dos libros

40

1º Ciclo da ESO

Lectura de prensa e comentario de noticias

Lectura voluntaria de libros:

El Universo, Isaac Asimov

100 preguntas básicas sobre ciencia.

Los mejores científicos de la historia

Traballos de ampliación de coñecementos sobre

Darwin

Cambio climático

Polímeros e a súa aplicación na nosa vida cotiá

Obesidade

A importancia da sorisa na nosa saúde

Móviles

O corazón e a pel

Traballos realizados para publicarse na nosa revista Rotativa Saudable: “Condimentos” e “Envellecemento”

2º Ciclo da ESO


41

Lectura voluntaria de libros:

“Diario rojo de Flanagan” e “Diario rojo de Carlota” Andrew Martín, edit. destino

“Billete de ida y vuelta” Genma Lienas, edit. El Aleph

“Chamábase Luís” Marina Mayoral, edit. Xerais

“Por qué a mi” Valeria Piaza, edit. Alfaguara.

Bacharelato


Lectura de libros de xeito voluntario

“Curación emocional” David Servan-Shreiber

“Anticáncer” David Servan-Shreiber

“La Ley del más débil” Sharon Moalem

“Otra manera de vivir” Jane Goodall

“La saga humana” J.L. Arsuaga

“Confieso que he comido” Manuel Toharia

“Carta a mi hija adolescente”Izabella Little

“La ciencia de la salud” Valentín Fuster

“Corazón y mente” Valentín Fuster y Rojas Marcos.

42

“La rebelión de las formas” J .Wagensberg

“El mono obeso” Campillo

“El mono estresado” Campillo

Todos estos libros están a disposición do alumnado no dpto. de Ciencias Naturais.

Como novidade este curso tamén lerán en 2º da E.S.O.: “Balmis y los niños de la vacuna” e “A flor de piel”.

2.9.-ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES

Dende a área de Ciencias da Natureza adóitanse organizar actividades extraescolares que axudan a desenvolver os contidos, incluíndo ostransversais. Así, en saídas ó medio, tanto en horario lectivo como extraescolar, atópase ocasión para que o alumno aprenda a respectar aNatureza, a gozar con ela, a comportarse civicamente en situacións fóra da escola, a colaborar cos compañeiros... Todo isto tamén actúa comocomplemento doutros temas programados para a área. Tamén, para facilitar ver a relación “Ciencia-Tecnoloxía-Sociedade” intentaranse realizarvisitas a industrias cercanas e outros centros de interese didáctico para completar o estudo da aula.

. ACTIVIDADES EXTRAESCOLARES DPTO CIENCIAS PARA O CURSO 2016/2017

-Parcicipación nos programas "Xermolón" e "Froita na escola" pertencentes ó Plan Proxecta.43

-Percorrido de un tramo do Camiño de Santiago.

-Participación na campaña de recollida de xoguetes e colaboración coa promoción do Comercio Xusto.

-Visita Museos relacionados coas Ciencias: Domus, Casa das Ciencias...

-Visita Sogama.

-Visita industria alimentaria, solicitarase a varias.

-Visita centros de interpretación e investigación.

-Realización de un intermareal.

-Viaxe a Madrid.

-Visita a museos, empresas, exposicións, rutas xeolóxicas, humedais, asistencia a exposicións.... y todas aquellas actividades que surjan de forma puntual a lo largo del curso académico y que sean consideradas de interés por el departamento.

Así mesmo, sempre que sexa posible, realizaranse talleres e saídas a exposicións, proxeccións, conferencias, etc. que teñan lugar no concelloou preto do mesmo.

-Colaboración con outros departametos do centro ou de outros centros en actividades que consideremos de interese para o noso alumnado.

Todas estas actividades estarán suxeitas á participación dos alumnos, sobre todo no que respecta a aquelas actividades que se desenvolven fóra do horario lectivo, é ás posibilidades do centro.

44

Bioloxía e Xeoloxía. 1º de ESO

Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Competencias clave

Bloque 1. Habilidades, destrezas e estratexias. Metodoloxía científica

h o

B1.1. O vocabulario científico na expresión oral eescrita.

B1.1. Utilizar adecuadamente o vocabulario cientí-fico nun contexto preciso e adecuado ao seu nivel.

BXB1.1.1. Identifica os termos máis frecuentes dovocabulario científico, e exprésase de xeito correc-to tanto oralmente como por escrito.

CCL CMCCT

b e f g h m o

B1.2. Metodoloxía científica: características bási-cas.

B1.3. Experimentación en bioloxía e xeoloxía:obtención, selección e interpretación de informa-ción de carácter científico a partir da selección e arecollida de mostras do medio natural ou doutrasfontes.

B1.2. Procurar, seleccionar e interpretar a informa-ción de carácter científico, e utilizala para formarunha opinión propia, expresarse con precisión eargumentar sobre problemas relacionados co me-dio natural e a saúde.

BXB1.2.1. Procura, selecciona e interpreta ainformación de carácter científico a partir da utili-zación de diversas fontes.

CD CAA

BXB1.2.2. Transmite a información seleccionadade xeito preciso, utilizando diversos soportes.

CD CCL

BXB1.2.3. Utiliza a información de carácter científi-co para formar unha opinión propia e argumentarsobre problemas relacionados.

CAA CCL

b f g

B1.4. Planificación e realización do traballo expe-rimental, e interpretación dos seus resultados.

B1.5. Normas de seguridade no laboratorio, ecoidado dos instrumentos e do material.

B1.3. Realizar un traballo experimental coa axudadun guión de prácticas de laboratorio ou de cam-po, describir a súa execución e interpretar os seusresultados.

BXB1.3.1. Coñece e respecta as normas de segu-ridade no laboratorio, e coida os instrumentos e omaterial empregado.

CMCCT CSC

BXB1.3.2. Desenvolve con autonomía a planifica-ción do traballo experimental, utilizando tanto ins-trumentos ópticos de recoñecemento como mate-rial básico de laboratorio, argumenta o procesoexperimental seguido, describe as súas observa-cións e interpreta os seus resultados.

CSIEE CMCCT CAA

Bloque 2. A Terra no universo

f B2.1. Principais modelos sobre a orixe do Univer-so.

B2.1. Recoñecer as ideas principais sobre a orixedo Universo, e a formación e a evolución das gala-xias.

BXB2.1.1. Identifica as ideas principais sobre aorixe do universo.

CMCCT

f l

B2.2. Compoñentes do Universo. B2.3. Características do Sistema Solar e dos seus

compoñentes.

B2.2. Expor a organización do Universo e doSistema Solar, así como algunhas das concep-cións que sobre este sistema planetario se tiveron

BXB2.2.1. Recoñece os compoñentes do Universoe do Sistema Solar, e describe as súas caracterís-ticas xerais.

CMCCT

CIENCIAS DA NATUREZA 1º ESO

45



B2.4. Concepcións sobre o Sistema Solar ao longoda historia.

ao longo da historia.

f B2.5. Os planetas no Sistema Solar. B2.3. Relacionar comparativamente a posición dunplaneta no sistema solar coas súas características.

BXB2.3.1. Precisa as características que se danno planeta Terra que permiten o desenvolvementoda vida nel, e que non se dan nos outros planetas.

CMCCT

f B2.6. O planeta Terra: características. B2.4. Localizar a posición da Terra no SistemaSolar.

BXB2.4.1. Identifica a posición da Terra no Siste-ma Solar.

CMCCT

f B2.7. Os movementos da Terra, da Lúa e do Sol, eas súas consecuencias.

B2.5. Establecer os movementos da Terra, da Lúae do Sol, e relacionalos coa existencia do día e anoite, as estacións, as mareas e as eclipses.

BXB2.5.1. Categoriza os fenómenos principaisrelacionados co movemento e a posición dos as-tros, e deduce a súa importancia para a vida.

CMCCT

BXB2.5.2. Interpreta correctamente en gráficos eesquemas fenómenos como as fases lunares e aseclipses, e establece a súa relación coa posiciónrelativa da Terra, a Lúa e o Sol.

CMCCT

f B2.8. A xeosfera: estrutura e composición dacodia, o manto e o núcleo.

B2.6. Identificar os materiais terrestres segundo asúa abundancia e a distribución nas grandes ca-pas da Terra.

BXB2.6.1. Describe as características xerais dosmateriais máis frecuentes nas zonas externas doplaneta e xustifica a súa distribución en capas enfunción da súa densidade.

CMCCT

BXB2.6.2. Describe as características xerais dacodia, o manto e o núcleo terrestre, e os materiaisque os compoñen, e relaciona esas característicascoa súa situación.

CMCCT

f g n ñ

B2.9. Minerais e rochas: propiedades, característi-cas e utilidades.

B2.10. Xestión sustentable dos recursos minerais.Recursos minerais en Galicia.

B2.7. Recoñecer as propiedades e as característi-cas dos minerais e das rochas, distinguir as súasaplicacións máis frecuentes e salientar a súa im-portancia económica e a xestión sustentable.

BXB2.7.1. Identifica minerais e rochas utilizandocriterios que permitan diferencialos.

CMCCT CAA

BXB2.7.2. Describe algunhas das aplicacións máisfrecuentes dos minerais e das rochas no ámbito davida cotiá.

CCEC

BXB2.7.3. Recoñece a importancia do uso respon-sable e a xestión sustentable dos recursos mine-rais.

CSC

46



f B2.11. A atmosfera: composición e estrutura. Oaire e os seus compoñentes. Efecto invernadoiro.Importancia da atmosfera para os seres vivos.

B2.8. Analizar as características e a composiciónda atmosfera, e as propiedades do aire.

BXB2.8.1. Recoñece a estrutura e a composiciónda atmosfera.

CMCCT

BXB2.8.2. Recoñece a composición do aire eidentifica os contaminantes principais en relacióncoa súa orixe.

CMCCT

BXB2.8.3. Identifica e xustifica con argumenta-cións sinxelas as causas que sustentan o papelprotector da atmosfera para os seres vivos.

CMCCT

b e f g m

B2.12. Contaminación atmosférica: repercusións eposibles solucións.

B2.9. Investigar e recoller información sobre osproblemas de contaminación ambiental actuais eas súas repercusións, e desenvolver actitudes quecontribúan á súa solución.

BXB2.9.1. Relaciona a contaminación ambientalcoa deterioración ambiental, e propón accións ehábitos que contribúan á súa solución.

CSC CSIEE

f m

B2.12. Contaminación atmosférica: repercusións eposibles solucións.

B2.10. Recoñecer a importancia do papel protectorda atmosfera para os seres vivos e considerar asrepercusións da actividade humana nela.

BXB2.10.1. Relaciona situacións en que a activi-dade humana interfire coa acción protectora daatmosfera.

CSC

f B2.13. A hidrosfera. Propiedades da auga. Impor-tancia da auga para os seres vivos.

B2.11. Describir as propiedades da auga e a súaimportancia para a existencia da vida.

BXB2.11.1. Recoñece as propiedades anómalasda auga en relación coas súas consecuencias parao mantemento da vida na Terra.

CMCCT

f m

B2.14. A auga na Terra. Auga doce e salgada. B2.15. Ciclo da auga. B2.16. A auga como recurso.

B2.12. Interpretar a distribución da auga na Terra,así como o ciclo da auga e o uso que fai dela o serhumano.

BXB2.12.1. Describe o ciclo da auga en relacióncos seus cambios de estado de agregación.

CMCCT

a f g m

B2.17. Xestión sustentable da auga. B2.13. Valorar e identificar a necesidade dunhaxestión sustentable da auga e de actuacións per-soais e colectivas que potencien a redución doconsumo e a súa reutilización.

BXB2.13.1. Comprende e identifica o significadoda xestión sustentable da auga doce, e enumeramedidas concretas que colaboren nesa xestión.

CSC CSIEE

f m

B2.18. Contaminación das augas doces e salga-das.

B2.14. Xustificar e argumentar a importancia depreservar e non contaminar as augas doces e sal-gadas.

BXB2.14.1. Recoñece os problemas de contami-nación de augas doces e salgadas, en relacióncoas actividades humanas

CSC



f B2.19. A biosfera. Características que fixeron daTerra un planeta habitable.

B2.15. Seleccionar as características que fan daTerra un planeta especial para o desenvolvementoda vida.

BXB2.15.1. Describe as características que posibi-litaron o desenvolvemento da vida na Terra.

CMCCT

Bloque 3. A biodiversidade no planeta Terra

f l m

B3.1. Concepto de biodiversidade. Importancia dabiodiversidade.

B3.2. Sistemas de clasificación dos seres vivos.Concepto de especie. Nomenclatura binomial.

B3.3. Reinos dos seres vivos: Moneras, Protoctis-tas, Fungi, Metafitas e Metazoos.

B3.1. Recoñecer a importancia da biodiversidade eas características morfolóxicas principais dos gru-pos taxonómicos.

BXB3.1.1. Estima a importancia da biodiversidadee aplica criterios de clasificación dos seres vivos,relacionando os animais e as plantas máis comúnsco seu grupo taxonómico.

CCEC CMCCT

f B3.1. Concepto de biodiversidade. Importancia dabiodiversidade.


B3.3. Reinos dos seres vivos. Moneras, Protoctis-tas, Fungi, Metafitas e Metazoos.

B3.2. Categorizar os criterios que serven paraclasificar os seres vivos e identificar os principaismodelos taxonómicos aos que pertencen os ani-mais e as plantas máis comúns.

BXB3.2.1. Identifica e recoñece exemplares carac-terísticos de cada un destes grupos, e salienta asúa importancia biolóxica.

CMCCT

f m

B3.1. Concepto de biodiversidade. Importancia dabiodiversidade.


B3.3. Reinos dos seres vivos. Moneras, Protoctis-tas, Fungi, Metafitas e Metazoos.

B3.3. Describir as características xerais dos gran-des grupos taxonómicos e explicar a súa impor-tancia no conxunto dos seres vivos.

BXB3.3.1. Discrimina as características xerais esingulares de cada grupo taxonómico.

CMCCT

f B3.4. Invertebrados: poríferos, celentéreos, anéli-dos, moluscos, equinodermos e artrópodos. Carac-terísticas anatómicas e fisiolóxicas.

B3.5. Vertebrados: peixes, anfibios, réptiles, avese mamíferos. Características anatómicas e fisioló-xicas.

B3.4. Caracterizar os principais grupos de inverte-brados e vertebrados.

BXB3.4.1. Asocia invertebrados comúns co grupotaxonómico ao que pertencen.

CMCCT

BXB3.4.2. Recoñece exemplares de vertebrados easígnaos á clase á que pertencen.

CMCCT

f m

B3.6. Plantas: brións, fieitos, ximnospermas eanxiospermas. Características principais, nutrición,relación e reprodución.

B3.5. Coñecer e definir as funcións vitais dasplantas e a súa importancia para a vida, e caracte-rizar os principais grupos de plantas.

BXB3.5.1. Detalla o proceso da nutrición autótrofae relaciónao coa súa importancia para o conxuntode todos os seres vivos.

CMCCT

BXB3.5.2. Describe as características xerais e CMCCT

47



singulares dos principais grupos de plantas.

b e g

B3.7. Clasificación de animais e plantas a partir declaves dicotómicas e outros medios.

B3.6. Utilizar claves dicotómicas ou outros mediospara a identificación e a clasificación de animais eplantas.

BXB3.6.1. Clasifica e identifica animais e plantas apartir de claves de identificación.

CAA

g l ñ

B3.8. Identificación de plantas e animais propiosdalgúns ecosistemas, especies en extinción e es-pecies endémicas. Adaptacións dos animais e asplantas ao medio. Biodiversidade en Galicia.

B3.7. Determinar a partir da observación as adap-tacións que permiten aos animais e ás plantas so-brevivir en determinados ecosistemas, con espe-cial atención aos ecosistemas galegos.

BXB3.7.1. Identifica exemplares de plantas eanimais propios dalgúns ecosistemas ou de intere-se especial por seren especies en perigo de extin-ción ou endémicas.

CMCCT

BXB3.7.2. Relaciona coa súa adaptación ao medioa presenza de determinadas estruturas nos ani-mais e nas plantas máis comúns.

CAA CMCCT

BXB3.7.3. Identifica exemplares de plantas eanimais propios dos ecosistemas galegos.

CCEC

Bloque 4. Os ecosistemas

f B4.1. Ecosistema: identificación dos seus compo-ñentes.

B4.2. Factores abióticos e bióticos nos ecosiste-mas.

B4.3. Ecosistemas acuáticos. B4.4. Ecosistemas terrestres.

B4.1. Diferenciar os compoñentes dun ecosistema. BXB4.1.1. Identifica os compoñentes dun ecosis-tema.

CMCCT

f g m

B4.5. Factores desencadeantes de desequilibriosnos ecosistemas.

B4.6. Estratexias para restablecer o equilibrio nosecosistemas.

B4.2. Identificar nun ecosistema os factores de-sencadeantes de desequilibrios e establecer estra-texias para restablecer o seu equilibrio.

BXB4.2.1. Recoñece e enumera os factores de-sencadeantes de desequilibrios nun ecosistema.

CMCCT

a g m

B4.7. Accións que favorecen a conservaciónambiental.

B4.3. Recoñecer e difundir accións que favorezana conservación ambiental.

BXB4.3.1. Selecciona accións que preveñen adestrución ambiental.

CSC CSIEE

Bloque 5. Proxecto de investigación

b B5.1. Método científico. Elaboración de hipóteses, B5.1. Planear, aplicar e integrar as destrezas e as BXB5.1.1. Integra e aplica as destrezas propias do CAA

48

CONTIDOS MÍNIMOS ESIXIBLES

Participar con actitude positiva en clase.

Realizar o traballo diario con regularidade.

Coidar e responsabilizarse do seu material, do de outros e do centro.

Comprender e expresar mensaxes científicas oralmente.

Comprender e expresar mensaxes científicas escritas.

Seleccionar información adecuada dun texto.

Realizar actividades de síntese.

Aplicar conceptos básicos para explicar fenómenos naturais.

Participar en equipo con actitude de colaboración.

Astros: estrelas, planetas, satélites, asteroides e cometas. Galaxias, a Vía Láctea e o Sistema Solar.

49

Os movementos e capas de Terra. Eclipses.

Seleción e interpretación de información recollida do medio natural.

Minerais e rochas, propiedades e características.

Xestión sustentable dos recursos.

Os cinco reinos.

Biodiversidade, a súa importancia.

Identificación dos compoñentes dos ecosistemas.

A atmosfera. Capas e funcións. Contaminación atmosférica.

A auga. A hidrosfera. Ciclo da auga. A auga e a saúde.

Organización de un proxecto de investigación en equipo.

Secuenciación e temporalización de contidos

1ª Avaliación: Bloque 1: Metodoloxía Científica.

Bloque 2: O Universo e a Terra.

2ª Avaliación: Bloque 3: Biodiversidade no Planeta.

3ª Avaliación: Bloque 4: Os Ecosistemas.

50

Para a elaboración da programación supuxéronse Unidades Didácticas quincenais, conformando un total de 30 semanas para o seudesenvolvemento. Tendo en conta que o curso académico consta de aproximadamente 35 semanas, iso deixa dispoñibles 5 semanas paraavaliacións iniciais, actividades de recuperación ou os imponderables propios de cada curso.

A secuenciación dos temas seguirá a orde proposta como norma xeral, non descartándose a alteración da mesma en función dunha maiorcoordinación e complementación dos contidos con outras áreas con contidos afíns (Matemáticas, Sociais e Tecnoloxía principalmente), e doaproveitamento de sucesos e situacións puntuais de relevancia.

PLAN DE AVALIACIÓN

AVALIACIÓN INICIAL

Durante todo o curso, se avaliará o alumnado dunha forma continua, mediante diferentes procedementos que aseguren a consecución dunhaavaliación formativa ó longo de todo o proceso de ensino-aprendizaxe. Non obstante, é imprescindible realizar tamén algún tipo de avaliacióninicial que nos informe sobre as carencias educativas concretas dos alumnos e alumnas. Os resultados obtidos nesta actividade darannos areferencia do nivel de aprendizaxe coa que debemos comezar cada unidade didáctica. Deste xeito, poderase introducir as modificaciónsnecesarias na programación para axustar a aprendizaxe ás necesidades reais dos alumnos. As probas de avaliación inicial realizaranse ó inicio decada bloque temático e tratarán de determinar os coñecementos conceptuais, procedimentais e actitudinais dos alumnos. Utilizaranse dousinstrumentos de recollida de información:

Cuestionarios escritos individuais.

Posta en común de temas e preguntas.

AVALIACIÓN FORMATIVA CONTÍNUA

Instrumentos da avaliación

A avaliación dos alumnos utilizará tres instrumentos de recollida de información. Os alumnos deben ter claro o uso destes factores para a súaavaliación:

51

a) Caderno de notas do Profesor: Constitúe un rexistro persoal que o profesor leva de cada estudante e onde realiza anotacións periódicasatendendo á súa integración no grupo e actitude cos compañeiros, diálogos co docente, participación en preguntas e opinións, atención ásintervencións do profesor e de outros alumnos, constancia e ritmo no traballo, etc.

b) Análise das producións do alumno: Cada estudante debe levar un caderno de clase no que, de forma individual aínda que as actividadespodan ser grupais, irá anotando todos os conceptos, exercicios e respostas, resumos, prácticas de laboratorio, etc. O caderno será revisadoperiodicamente, sendo obxecto de avaliación tanto o seu contido como a súa presentación. No caso de informes sobre as saídas, traballosou outras actividades, serán valoradas de xeito semellante.

c) Proba específica escrita: Ó final de cada unidade farase un exame que permita valorar a adquisición de contidos conceptuais e, en menormedida, procedimentais. As probas escritas deben ter varias preguntas, con diferentes grados de dificultade, segundo os obxectivos e oscriterios de avaliación propostos para a unidade.

Realización e valoración de probas escritas

A cadencia de probas escritas pode ser adaptada por cada profesor en función do grupo de alumnos, pero de xeito xeral esta programación propóna seguinte organización. Realizarase unha proba escrita ó final de cada unidade, con varias preguntas de dificultade variable.

AVALIACIÓN FINAL

Procedementos e criterios de calificación

a) Actitude xeral: 20% da nota, van incluídos neste apartado os seguintes puntos:

-Traballo desenvuelto na aula.

-Interese polas tarefas.

52

-Participación nas actividades propostas e cumprimento das normas.

b) Probas obxectivas: 80% da nota.

Estas probas poden ser tanto escritas como orais.

A avaliación será continua segundo a lexislación vixente.

Se un alumno copia nun exame conlevará apercebemento e suspenso nese exame.

Aqueles alumnos que non asistan a clase durante largos períodos de tempo, dos que, polo tanto, resulta moi difícil facer un axeitado seguimentoacadémico e, aínda así, deban ser avaliados, terán a opción a unha proba escrita con cuestións referentes ós contidos conceptuais, procedimentaise actitudinais impartidos durante o período de ausencia.

Avaliación Ordinaria de Xuño

Entenderase que o alumno superou a materia se a cualificación da terceira avaliación é de polo menos 5.

Avaliación Extraordinaria de Setembro.

En Setembro formularase unha proba escrita que abranguerá toda a materia impartida durante o curso. Para entender que o alumno superou amateria, este deberá obter, polo menos, unha cualificación de 4,5 na devandita proba.

Avaliación da ensinanza

Durante a avaliación final débese avaliar tamén o proceso de ensinanza, para valorar a necesidade de revisar algún elemento do proceso. Oselementos que nos permitirán avalialo son:

53

a) Cuestionarios a alumnos: Ó final de cada avaliación os alumnos cubrirán un cuestionario sobre o proceso de ensinanza. Este incluirácuestións claras e precisas sobre aspectos relevantes da ensinanza (claridade das exposicións, valor motivacional das actividades,suficiencia ou insuficiencia do tempo dedicado, variedade e adecuación dos materiais empregados, percepción da nosa actitude,propostas de mellora, ...)

b) Debates: Se o “clima” do grupo o permite e resulta adecuado para a súa práctica, este tipo de procedementos resultan insustituiblespara un coñecemento directo dos problemas, coñecemento que é intuitivo en gran parte, máis aló da sistematización.

c) Contraste de experiencias e puntos de vista: Aínda que non se pode sistematizar, pódense dedicar parte das reunións deDepartamento a intercambiar experiencias entre docentes, con máis relevancia se comparten o mesmo espazo didáctico.

d) Análise dos resultados das aprendizaxes: O análise da aprendizaxe debe estar dirixido a buscar as causas que a produción, para encaso adecuado tomar medidas de corrección. O análise débese realizar tamén cos alumnos, sendo o momento adecuado as fechasanteriores á avaliación (unha pre-avaliación). Mencionar que a obtención de datos negativos por un grupo de alumnos non indica unhaavaliación negativa da ensinanza. Cando os resultados negativos son xeneralizados en todos os grupos é cando pode haber un erro noproceso

54

TÉCNICAS DE MICROSCOPÍA E ANÁLISE DE MOSTRAS BIOLÓXICAS

ASIGNATURA DE LIBRE CONFIGURACIÓN PROPOSTA POLO DPTO DE BIOLOXÍA-XEOLOXÍA

OBXECTIVOS DO 2º CURSO DE ESO

1. Aprender a se relacionar cos demais e a participar en actividades de grupo con actitudes solidarias e tolerantes.

2. Coñecer e respectar os dereitos e deberes dos cidadáns e cidadás, preparándose para o exercicio dos priros e para o cumprimento dos segun-dos.

3. Asimilar hábitos e estratexias de traballo autónomo que favorezan a aprendizaxe e desenvolvemento intelectual do alumnado.

4. Valorar criticamente as diferenzas entre individuos ou colectivos e rexeitar os prexuízos sociais e calquera xeito de discriminación baseado endiferenzas de raza, sexo, crenzas ou clase social.

5. Establecer relacións afectivas con persoas de distintas idades e sexo, superando calquera tipo de discriminación baseado nas característicaspersoais e sociais.

55

6. Aprender a xestionar a información (procura, selección e tratamento de datos), interpretala e valorala de forma crítica, e transmitírllela aosdemais de xeito organizado e intelixible.

7. Utilizar as novas tecnoloxías da información e da comunicación para a xestión e a análise de datos, a presentación de traballos e informes.

8. Utilizar estratexias de identificación e resolución de problemas en diferentes áreas de coñecemento, mediante a aplicación do razoamentolóxico, a formulación e o contraste de hipóteses.

9. Analizar e valorar criticamente o desenvolvemento científico e tecnolóxico que tivo lugar ao longo da historia en diferentes eidos do saber, asícomo a súa incidencia no medio físico, social e cultural.

10. Desenvolver o propio autoconcepto, elaborando unha imaxe positiva pero realista da propia personalidade, potenciando a autonomía persoalna aprendizaxe e unha actitude positiva cara ao esforzo e á superación das dificultades.

11. Comprender e producir mensaxes orais e escritas para se comunicar e organizar o pensamento, reflexionar sobre os procesos implicados nouso da linguaxe; e recoñecer as particularidades das distintas linguas que se falan en España.

12. Ler e interpretar textos literarios a partir do coñecemento do seu contexto cultural e histórico.

13. Adquirir unha destreza comunicativa funcional na lingua ou linguas estranxeiras obxecto de estudo.

14. Coñecer e respectar os aspectos básicos da propia cultura desenvolvendo actitudes de respecto e interese por outras culturas.

15. Comprender os aspectos básicos do funcionamento do corpo humano e desenvolver actitudes e hábitos positivos cara á conservación e preven-ción da saúde individual e colectiva (levar unha vida sa cun exercicio físico periódico, unha hixiene esmerada e unha alimentación equilibradaetc.).

16. Analizar os mecanismos básicos que rexen o funcionamento do medio físico valorando as repercusións que as actividades humanas teñen so-bre el e as diversas formas de contribuír activamente a defendelo, conservalo e melloralo.

17. Saber interpretar e producir mensaxes que utilicen códigos artísticos, científicos e técnicos co fin de enriquecer as posibilidades de comunica-ción de forma precisa, creativa e comunicativa.

18. Valorar o patrimonio lingüístico, cultural, histórico e artístico de Galicia adoptando actitudes que favorezan a súa preservación e desenvolvemen-to.

19. Comprender a importancia do coñecemento do uso do galego como parte da nosa

56

identidade colectiva e individual.

CONTRIBUCIÓN AO DESENVOLVEMENTO DAS

COMPETENCIAS BÁSICAS (CCBB): 2º DE ESO

1. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico

– Recoñecer os procesos que permiten a nutrición/reprodución dos distintos reinos dos seres vivos.

– Distinguir a función de alguns aparellos a partir da súa observación.

– Recoñecer dun xeito práctico os órganos e sistemas que participan na coordinación e a adaptación d e animais e plantas.

– Distinguir as principais formas de enerxía.

– Coñecer as interaccións entre o medio físico e os seres vivos.

2. Competencia matemática

– Interpretar gráficas.

– Facer medidas e cambios de unidades.

– Analizar táboas con valores numéricos relacionados cun proceso natural.

– Realizar pequenos cálculos que permitan caracterizar un fenómeno natural.

– Aplicar estratexias matemáticas para resolver problemas científicos.

3. Tratamento da información e competencia dixital

– Elaborar esquemas e mapas conceptuais para organizar a información relativa a un tema.

57

– Converter información entre as linguaxes natural, gráfica e estatística.

– Seleccionar información a través de internet.

4. Competencia social e cidadá

– Valorar as vantaxes e os inconvenientes dunha situación para tomar a decisión axeitada.

– Contribuír á alfabetización científica para valorar adecuadamente as investigacións recentes.

– Participar en debates sobre temas científicos argumentando o propio punto de vista.

– Comprender a necesidade de conservar o medio natural para as xeracións vindeiras.

– Utilizar un razoamento científico para valorar a información técnica recibida.

5. Competencia en comunicación lingüística

– Explicar oralmente ou por escrito o desenvolvemento dun fenómeno natural ou dun experimento.

– Argumentar coa linguaxe apropiada as afirmacións de carácter científico e técnico.

– Definir conceptos e explicar fenómenos naturais utilizando un léxico preciso.

6. Competencia para aprender a aprender

- Perseverar na aplicación dun procedemento para mellorar a destreza persoal.

- Integrar os novos coñecementos na estrutura de coñecemento persoal.

- Comprobar as solucións das cuestións que se formulan.

- Buscar unha coherencia global dos coñecementos científicos.

7. Autonomía e iniciativa persoal

58

- Levar a cabo proxectos de tipo experimental, de laboratorio e de campo.

- Propor hipóteses e analizar a súa coherencia coas observacións realizadas.

- Potenciar o espírito crítico fronte a informacións de calquera índole.

- Utilizar sistemas de clasificación.

TÉCNICAS DE MICROSCOPÍA E ANÁLISE DE MOSTRAS BIOLÓXICAS, XUSTIFICACIÓN DAMATERIA:

A maiores das razóns comúns que xustifican a presenza das materias propias de este dpto. no currículum da ESO, esta nova materia ten

unas características específicas que a fan especialmente útil neste nivel do ensino entre as cales salientamos:

-Establece unha continuidade entre 1º e 3º da ESO dado que según a Lexislación actual en 2º da ESO non hai ningunha materia de Bioloxía

Xeoloxía polo cal de non tela, os coñecementos adquiridos en 1º neste ámbito difícilmente os conservarán cando cheguen a 3º da ESO.

-Con esta materia adquirirían uns coñecementos e habilidades que dende outras materias do dpto. neste momentos non lles poderíamos aportar.

Actualmente apenas se poden levar a cabo prácticas de laboratorio porque non se poden facer desdobles dos grupos e os profesores non

disponemos de horas de apoio para este fin.

-Ademáis de aportar coñecementos é una asignatura especialmente motivadora porque se impartiría con unha metodoloxía especialmente activa

e participativa, favorecendo tanto o traballo individual como cooperativo.

59

-Botará man das TIC e terá un carácter interdisciplinar e integrador de contidos tanto dentro do ámbito das Ciencia Naturais como noutros

campos do coñecemento. -Aportaralles tanto coñecemento sobre o propio corpo como hábitos relacionados coa saúde consumo e coidado dos

seres vivos e do seu medio contribuindo a súa conservación e mellora.

-Contribuirá o desenrolo de destrezas básicas na manipulación de utensilios e aparellos, uso de distintas fontes de información e toma de

decisións.

-Permitirálles concebir o coñecemento científico como un saber integrado e coñecer e aplicar os métodos para identificar os problemas nos

distintos ámbitos da investigación.

-Axudaráos a que sexan capaces de asumir responsablemente tarefas, prácticas tolerantes, respeto polas opiniós dos demáis, solidaridade,

igualdade de trato especialmente no tocante a sexo.

-Prepararaos tanto para estudios superiores como para a súa inserción no mundo laboral.

OBXECTIVOS DE Técnicas de microscopía e análise de mostras biolóxicas 2º DE ESO

1. Identificar os utensilios de uso máis común no laboratorio e coñecer a súa función.

2. Coñecer as normas básicas de comportamento específicas de espazos como o laboratorio.

3. Ser conscientes dos posibles perigos, risco de accidentes que poden ter lugar no laboratorio e adquirir a capacidade de evitalos.

4. .Identificar os utensilios de uso máis común no laboratorio e coñecer a súa función.

5. Coñecemento do método científico e aplicalo ás súas prácticas.

60

6. Coñecer a utilidade de cada unha das partes do microscopio e a utilidade globlal deste aparato.

7. Saber preparar unha mostra biolóxica para ser observada.

8. Facer gráficos, representacións, resumos do visto e experimentado.

9. Relacionar o observado no laboratorio con experiencias cotiáns.

10. Relacionar a práctica con conceptos teóricos aprendidos en niveis inferiores.

11. Despertar e satisfacer a súa curiosidade por distintos apectos e procesos dos seres vivos.

12. Valorar positivamente os cambios rexistrados nos diferentes modelos científicos que se elaboraron para explicar a constitución da materia edos seres vivos, e interpretalos como un proceso de construción do saber científico.

13. Participar activamente nas experiencias de laboratorio que se organizan en grupo, respectando as ideas diferentes das propias.

14. Ser capaces de escoitar as ideas dos demáis compañeiros do grupos e ser capaces de consensuar unha idea conxunta.

15. Colaborar con membros do grupo que por calquer razón non é capaz de ir ó mesmo ritmo que a maioría na realización das tarefas.

16. Analizar táboas, gráficos e textos que permitan coñecer os diferentes conceptos introducidos.

17. Deseñar, planificar e elaborar actividades prácticas en equipo que permitan estudar os diferentes conceptos introducidos.

18. Integrar a información procedente de diferentes fontes (impresa, audiovisual, internet), comprobando a súa coherencia.

19. Elaborar traballos escritos e orais sobre determinados temas científicos resumindo a información recompilada.

20. Interpretar os contidos de tipo científico (materia e enerxía, a adaptación dos seres vivos, a nutrición, a reprodución, a coordinación etc.) apli-cando os coñecementos doutras disciplinas.

21.Relacionar o observado no laboratorio con situacións da súa vida cotián.

22.Familiarizarse cos nomes dos nutrintes e asocialos ós alimentos que os conteñen.

23.Tomar conciencia da importancia de coñecer a composición dos alimentos que se consumen como un primeiro paso para conseguir unha dietaequilibrada

61

CONTIDOS DE TÉCNICAS DE MICROSCOPÍA E ANÁLISE DE MOSTRAS BIOLÓXICAS DO 2ºCURSO DA ESO

Bloque 1. Contidos comúns.

– Familiarización coas características básicas do traballo científico, mediante a proposta de problemas, discusión do seu interese, aproximacióná formulación de hipóteses, experimentación, comunicación dos resultados en diferentes formatos, etc., para comprender mellor os fenómenosnaturais e resolver os problemas que presenta o seu estudo.

– Utilización da experimentación para coñecer mellor os fenómenos naturais e comprobar suposicións sobre a súa evolución.

– Emprego de modelos sinxelos para interpretar os fenómenos e identificar as relacións entre conceptos.

– Utilización dos medios de comunicación e das tecnoloxías da comunicación e da información para obter información sobre os fenómenosnaturais, no tratamento de datos e interpretación gráfica, na visualización de modelos explicativos, na busca de relación entre variables e nacomunicación de resultados e conclusións.

– Interpretación de información de carácter científico e utilización desta información para formar unha opinión propia e expresarseaxeitadamente.

– Recoñecemento da importancia do coñecemento científico e da súa evolución histórica, para comprender mellor os argumentos que facilitan atoma de decisións sobre situacións sociais e individuais.

– Utilización correcta dos materiais e instrumentos experimentais e respecto polas normas de seguridade.

62

Bloque 2. Material de laboratorio

Recoñecemento dos principais utensilios utilizados nas prácticas do laboratorio de Ciencias Naturais.

-Saber en que situacións son útiles cada un deles.

-Identificación dos riscos, perigos que pode supoñer a súa manipulación se non se teñen en conta una serie de normas.

-O microscopio, uso correcto.

-Historia da microscopía.

-Recoñecemento dos reactivos e colorantes máis utilizados no laboratorio.

-Prinpais reactivos e normas de uso.

-Perigosidade, normas de uso.

-Etiquetado correcto.

-Coñecemento do proceso de preparación das mostras biolóxicas para a súa observación posterior.

Bloque 3. Obtención e materiais biolóxicos para ser observados.

- Recolección correcta de materiais biolóxicos tanto do medio natural, alimentos como do propio corpo, por ex. Epitelio bucal.

- Coñecemento das técnicas de tinción máis usuais utilizadas no laboratorio.

- Manipulación correcta de intrumentos específicos para a preparación das mostras: microtomo, bisturí, distintos soportes, morteiros, asas desementar...

- Utilización dos instumentos de medida: pipetas, buretas, vasos e precisión nos datos obtidos.

Bloque 4. Observación de mostras biolóxicas.

63

- Observación de mostras xa preparadas: células animais e vexetais, estructuras de seres vivos, por ex. alas de mosca, parénquima vexetal...

- Observación de mostras preparadas por eles mesmos: Célula animal e vexetal, bacterias iogurte, lévedos do pan e da froita.

- Observacións “libres” que permitan satisfacer a curiosidade do alumno e nunca anteriormente puidera facelo. Cabe esperar que moitasveces non poidan facelo pero deberán comprender porqué.

Bloque 5. Composición dalgúns alimentos que consomen habitualmente.

- Detectar a presenza e cantidade de vitamina C en diferentes froitas e zumes comerciais.

- Informarse da importancia da vitamina C para o mantemento da saúde e cales son os alimentos que a conteñen.

-Detectar presenza de almidón en alimentos que non o deberían levar.

-Detectar presenza de proteínas nos alimentos máis habituais.

-Detectar presenza de distintos tipos de graxas en alimentos “sanos” e tamén en outros non tan aconsellables.

-Tomar conciencia da importancia de coñecer a composición dos alimentos que se consumen como un primeiro paso para conseguir unha dietaequilibrada.

Bloque 6. Cultivo de champiñóns no laboratorio

– Identificación das condicións necesarias para o cultivo de fungos: nutrintes, temperatura, humidade...

– Preparación do sustrato apropiado.

64

– Utilización de distintas técnicas de reprodución: esporas, reprodución asexual a partir de micelio.

– Utilización correcta dos aparatos que permitan optimizar o desenrolo dos fungos nas distintas etapas do seu ciclo biolóxico.

Exposición dos resultados a toda a comunidade educativa en un espazo común.

– CONTIDOS MÍNIMOS ESIXIBLES










Materiais do laboratorio: forma e función.

Manipulación correcta dos distintos utensilios.

O microscopio, manexo.

Preparación de mostras.

65

Observación e transcripción do observado na súa libreta.

SECUENCIACIÓN E TEMPORALIZACIÓN DOS CONTIDOS DE 2º ESO DE TÉCNICAS DE MICROSCOPÍA E ANÁLISE

DE MOSTRAS BIOLÓXICAS

1ª Avaliación: Bloque 1 e 2



Para a temporalización hai que ter en conta que é unha asignatura que require desdoble do alumnado de xeito que cada grupo irá ó

laboratorio unha vez cada dúas semanas, o grupo que quede na aula terá material aportado pola profesora con tarefas encamiñadas a preparar a

próxima sesión de laboratorio o ben traballará sobre o tratado no laboratorio na sesión anterior.

ORIENTACIÓNS METODOLÓXICAS

O docente deberá procurar situacións próximas aos alumnos para que estes poidan aplicar en diferentes contextos os contidos dos catro saberesque conformen cada una das competencias (saber, saber facer, saber ser e saber estar). Así mesmo, creará contextos e situacións que representenretos para os alumnos; que os inciten a se cuestionar os seus saberes actuais; que os obriguen a ampliar a súa perspectiva e a contrastar o seuparecer co dos seus compañeiros, a xustificar e a interpretar con rigor, etc.

Para traballar as competencias básicas relacionadas co dominio emocional e as habilidades sociais terán un especial protagonismo as actividadesde planificación e execución de tarefas en grupo que favorezan o diálogo, a escoita, a cooperación e a confrontación de opinións.

66

O xeito de avaliar o nivel de competencia alcanzado será a través da aplicación dos coñecementos e as habilidades traballadas. No entanto, ascompetencias supoñen un dominio completo da actividade en cuestión; non son só habilidades, aínda que estas sempre estean presentes. Por tanto,ademais das habilidades, teranse en conta tamén as actitudes e os elementos cognitivos.

A metodoloxía será especialmente activa, o alumnado coa guía do profesor encargarase das tarefas a partir das cales extraerá o coñecemento, dendea preparación da práctica á súa realización e elaboración de informes e conclusións así como o mantemento do material de laboratorio.

Co fin de aportar coñecemento pero tamén motivador daráselles información e tamén a procurarán eles mesmos sobre investigadores importantes noeido das Ciencias, poñerase especial fincapé nos da nosa rexión ou entornos próximos.

Utilizarán o método científico ó 100%, tanto na elaboración e contraste de hipótesis como na realización das tarefas experimentais. As actividadesdeseñadas reproducirán situación o máis próximas posible á realidade cotián e fomentarán destrezas manipulativas e investigadoras.

Os contidos a memorizar serán mínimos e limitaránse ó coñecemento do material de laboratorio e partes do microscopio, que de todos os xeitos iránadquirindo e fixando coa práctica.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

.Coñecer o material de laboratorio

.Manipular correctamente os distintos materiais.

.Manexar o microscopio

.Preparar mostras para ser observadas.

67

.Reflectir as súas actividades e conclusións no seu caderno de traballo.

.Ter en conta as normas de comportamento e seguridade no laboratorio.

Ademais o alumno debe:








Aplicar conceptos básicos para describir estructuras, procesos dos seres vivos.


Analizar e valorar criticamente o impacto do desenvolvemento científico na sociedade.

68

PLAN DE AVALIACIÓN

AVALIACIÓN INICIAL

Durante todo o curso, se avaliará o alumnado dunha forma continua, mediante diferentes procedementos que aseguren a consecución dunhaavaliación formativa ó longo de todo o proceso de ensino-aprendizaxe. Non obstante, é imprescindible realizar tamén algún tipo de avaliacióninicial que nos informe sobre as carencias educativas concretas dos alumnos e alumnas. Os resultados obtidos nesta actividade darannos areferencia do nivel de aprendizaxe coa que debemos comezar cada unidade didáctica. Deste xeito, poderase introducir as modificaciónsnecesarias na programación para axustar a aprendizaxe ás necesidades reais dos alumnos. As probas de avaliación inicial realizaranse ó inicio decada bloque temático e tratarán de determinar os coñecementos conceptuais, procedimentais e actitudinais dos alumnos. Utilizarase comoinstrumento de recollida de información:





d) Caderno de notas do Profesor: Constitúe un rexistro persoal que o profesor leva de cada estudante e onde realiza anotacións periódicasatendendo á súa integración no grupo e actitude cos compañeiros, diálogos co docente, participación en preguntas e opinións, atención ásintervencións do profesor e de outros alumnos, constancia e ritmo no traballo, etc.

e) Análise das producións do alumno: Cada estudante debe levar un caderno de clase no que, de forma individual aínda que as actividadespodan ser grupais, irá anotando todos os conceptos, exercicios e respostas, resumos, prácticas de laboratorio, etc. O caderno será revisadoperiodicamente, sendo obxecto de avaliación tanto o seu contido como a súa presentación. No caso de informes sobre as saídas, traballosou outras actividades, serán valoradas de xeito semellante.

69

f) Proba específica escrita: Ó final de cada unidade farase un exame que permita valorar a adquisición de contidos conceptuais e, en menormedida, procedimentais. As probas escritas deben ter varias preguntas, con diferentes grados de dificultade, segundo os obxectivos e oscriterios de avaliación propostos para a unidade.



Valoración de cada avaliación

Os criterios de cualificación a utilizar en cada avaliación están recollidos na avaliación final.

AVALIACIÓN FINAL


a) Producións dos alumnos: A libreta donde están rexistradas todas as actividades da clase. 50 % da nota.

Valorarase a presenza/ausencia de contidos, presentación, grado de resolución acadado nas actividades e a adecuada cumplimentación dos guiónsde actividades de laboratorio e complementarias. Os retrasos manifestos na entrega das actividades suporán unha redución na cualificación.

b) Probas escritas. 25% da nota.

Valorarase tanto o nivel de contidos como a correcta presentación, ortografía e expresión.

c) Actitude. 25% da nota.

Valorarase a participación en clase, o interese por realizar con puntualidade as tarefas, o coidado do material e o comportamentorespectuoso cos compañeiros, profesor e resto da comunidade escolar.

70

Debido ás características propias da materia que se imparte en 2º da E.S.O. os criterios de cuantificación adaptaranse ós instrumentos decualificación empregados en cada trimestre.

A avaliación será continua segundo a lexislación vixente










Cuestionarios a alumnos: Ó final de cada avaliación os alumnos cubrirán un cuestionario sobre o proceso de ensinanza. Este incluirácuestións claras e precisas sobre aspectos relevantes da ensinanza (claridade das exposicións, valor motivacional das actividades, suficienciaou insuficiencia do tempo dedicado, variedade e adecuación dos materiais empregados, percepción da nosa actitude, propostas demellora, ...)

71

Debates: Se o “clima” do grupo o permite e resulta adecuado para a súa práctica, este tipo de procedementos resultan insustituibles para uncoñecemento directo dos problemas, coñecemento que é intuitivo en gran parte, máis aló da sistematización.

Contraste de experiencias e puntos de vista: Aínda que non se pode sistematizar, pódense dedicar parte das reunións de Departamento aintercambiar experiencias entre docentes, con máis relevancia se comparten o mesmo espazo didáctico.

Análise dos resultados das aprendizaxes: O análise da aprendizaxe debe estar dirixido a buscar as causas que a produción, para en casoadecuado tomar medidas de corrección. O análise débese realizar tamén cos alumnos, sendo o momento adecuado as fechas anteriores áavaliación (unha pre-avaliación). Mencionar que a obtención de datos negativos por un grupo de alumnos non indica unha avaliación negativa daensinanza. Cando os resultados negativos son xeneralizados en todos os grupos é cando pode haber un erro no proceso.

AVALIACIÓN DA PROPIA PROGRAMACIÓN:

Ademáis das consideracións xerais xa expostas sobre este punto, hai que salientar que este tipo de avaliación éespecialmente importante nesta materia. De feito fomos obtendo información directa dos propios alumnos que en xeralexpesaron un alto grao de aceptación da materia e tamén o reflectiron nunha enquisa que se lles fixo ó final de curso.

Tamén vimos que temos que ser flexibles coas prácticas propostas porque en ocasións xurden outras polas que eles seamosan moi interesados e que tamén lles aportan coñecementos e téntase satisfacer a súa curiosidade e levalas a cabo.

72

PROGRAMACIÓN BIOLOXÍA E XEOLOXÍA 3º da ESO

Contribución ó desenvolvemento das competencias Básicas (CCBB)

1. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico

– Coñecer os diferentes niveis de organización do corpo humano.

– Diferenciar os grupos de alimentos e valorar os beneficios dunha dieta equilibrada.

– Recoñecer a estrutura básica, a función e as doenzas relacionadas co aparello dixestivo.

– Coñecer o funcionamento dos aparellos e sistemas corporais responsables da nutrición, a percepción e mais a locomoción.

– Desenvolver hábitos de vida saudables que contribúan a evitar enfermidades e mellorar a calidade de vida.

– Coñecer o aparello reprodutor humano, o seu funcionamento e os métodos anticonceptivos.

– Clasificar os principais recursos naturais.

– Recoñecer os principais impactos ambientais.

– Relacionar a formación do relevo coa acción dos axentes xeolóxicos externos.

– Recoñecer as principais funcións da atmosfera.

– Interpretar mapas meteorolóxicos.

2. Competencia matemática

– Aplicar a linguaxe matemática para cuantificar fenómenos naturais.

– Analizar as causas e as consecuencias dun proceso natural.

– Describir un fenómeno do medio físico empregando ferramentas matemáticas.

– Resolver problemas científicos aplicando estratexias matemáticas.

73

3. Tratamento da información e competencia dixital

– Organizar a información relativa a un tema elaborando esquemas e mapas conceptuais.

– Redactar memorias en que se interrelacionen as linguaxes natural, gráfica e estatística.

– Elaborar información textual ou gráfica utilizando diferentes programas informáticos.

– Procurar recursos educativos en internet.

4. Competencia social e cidadá

– Considerar as vantaxes e inconvenientes dunha situación para tomar decisións fundamentadas.

– Comprender a evolución da sociedade baixo o prisma dos avances científicos.

– Liberar a sociedade de prexuízos sen fundamento científico.

– Contribuír á alfabetización científica para valorar axeitadamente as investigacións recentes.

– Xulgar os debates científicos que contribuíron á extensión dos dereitos humanos.

5. Competencia en comunicación lingüística

– Argumentar as afirmacións de carácter científico e técnico.

– Explicar oralmente ou por escrito as etapas sucesivas dun experimento.

– Describir fenómenos naturais utilizando un léxico preciso.

– Transmitir ideas sobre a natureza.

6. Competencia para aprender a aprender

– Analizar as causas e as consecuencias dun proceso natural.

– Adquirir as destrezas creativas ligadas ao traballo científico.

– Buscar unha coherencia global dos coñecementos científicos.

– Integrar os novos coñecementos á estrutura de coñecemento persoal.

– Expresar ideas oralmente e por escrito.

74



Bloque 1. Habilidades, destrezas e estratexias. Metodoloxía científica

h o

B1.1. O vocabulario científico na expresión oral eescrita.

B1.1. Utilizar adecuadamente o vocabulario cientí-fico nun contexto preciso e adecuado ao seu nivel.

BXB1.1.1. Identifica os termos máis frecuentes dovocabulario científico e exprésase con corrección,tanto oralmente como por escrito.

CCL CMCCT

7. Autonomía e iniciativa persoal

– Potenciar o espírito crítico fronte a informacións de calquera índole.

– Levar a cabo proxectos de tipo experimental e desenvolver a capacidade de análise.

– Propor hipóteses e analizar a súa coherencia coas observacións realizadas.

– Participar na construción tentativa de solucións dun problema.

75



b e f g h m o

B1.2. Metodoloxía científica: características bási-cas.

B1.3. Experimentación en bioloxía e xeoloxía:obtención, selección e interpretación de informa-ción de carácter científico a partir da selección e arecollida de mostras do medio natural ou doutrasfontes.

B1.2. Procurar, seleccionar e interpretar a informa-ción de carácter científico e utilizala para formarunha opinión propia, expresarse con precisión eargumentar sobre problemas relacionados co me-dio natural e a saúde.

BXB1.2.1. Procura, selecciona e interpreta ainformación de carácter científico a partir da utili-zación de diversas fontes.

CD CAA

BXB1.2.2. Transmite a información seleccionadade xeito preciso utilizando diversos soportes.

CD CCL

BXB1.2.3. Utiliza a información de carácter cientí-fico para formar unha opinión propia e argumentarsobre problemas relacionados.

CAA CCL

b f g

B1.4. Planificación e realización do traballo expe-rimental, e interpretación dos seus resultados.

B1.5. Normas de seguridade no laboratorio, ecoidado dos instrumentos e do material.

B1.3. Realizar un traballo experimental con axudadun guión de prácticas de laboratorio ou de cam-po, describir a súa execución e interpretar os seusresultados.

BXB1.3.1. Coñece e respecta as normas de segu-ridade no laboratorio, e coida os instrumentos e omaterial empregado.

CMCCT CSC

BXB1.3.2. Desenvolve con autonomía a planifica-ción do traballo experimental, utilizando tanto ins-trumentos ópticos de recoñecemento como mate-rial básico de laboratorio, argumenta o procesoexperimental seguido, describe as súas observa-cións e interpreta os seus resultados.

CSIEE CMCCT CAA

Bloque 2. A célula, unidade estrutural e funcional dos seres vivos

f B2.1. Características da materia viva e diferenzascoa materia inerte.

B2.2. A célula. Características básicas da célulaprocariota e eucariota, animal e vexetal.

B2.1. Recoñecer que os seres vivos están consti-tuídos por células e determinar as característicasque os diferencian da materia inerte.

BXB2.1.1. Diferencia a materia viva da inertepartindo das características particulares de ambas.

CMCCT

BXB2.1.2. Establece comparativamente as analo-xías e as diferenzas entre célula procariota e euca-riota, e entre célula animal e vexetal.

CMCCT

f B2.3. Funcións vitais: nutrición, relación e reprodu-ción.

B2.2. Describir as funcións comúns a todos osseres vivos, diferenciando entre nutrición autótrofae heterótrofa.

BXB2.2.1. Recoñece e diferencia a importancia decada función para o mantemento da vida.

CMCCT

BXB2.2.2. Contrasta o proceso de nutrición autó-trofa e nutrición heterótrofa, e deduce a relaciónentre elas.

CMCCT

Bloque 3. As persoas e a saúde. Promoción da saúde

76



f B3.1. Niveis de organización da materia viva. B3.2. Organización xeral do corpo humano: célu-

las, tecidos, órganos, aparellos e sistemas B3.3. A célula animal: estruturas celulares. Orgá-

nulos celulares e a súa función.

B3.1. Catalogar os niveis de organización damateria viva (células, tecidos, órganos e aparellosou sistemas) e diferenciar as principais estruturascelulares e as súas funcións.

BXB3.1.1. Interpreta os niveis de organización noser humano e procura a relación entre eles.

CAA

BXB3.1.2. Diferencia os tipos celulares e describea función dos orgánulos máis importantes.

CMCCT

f B3.4. Os tecidos do corpo humano: estrutura efuncións.

B3.2. Diferenciar os tecidos máis importantes doser humano e a súa función.

BXB3.2.1. Recoñece os principais tecidos queconforman o corpo humano e asóciaos á súa fun-ción.

CMCCT

f m

B3.5. Saúde e doenza, e factores que as determi-nan.

B3.3. Descubrir, a partir do coñecemento doconcepto de saúde e doenza, os factores que osdeterminan.

BXB3.3.1. Argumenta as implicacións dos hábitospara a saúde, e xustifica con exemplos as elec-cións que realiza ou pode realizar para promovelaindividual e colectivamente.

CSC

f m

B3.6. Doenzas infecciosas e non infecciosas. B3.4. Clasificar as doenzas e determinar as infec-ciosas e non infecciosas máis comúns que afectana poboación (causas, prevención e tratamentos).

BXB3.4.1. Recoñece as doenzas e as infecciónsmáis comúns, e relaciónaas coas súas causas.

CMCCT

BXB3.4.2. Distingue e explica os mecanismos detransmisión das doenzas infecciosas.

CMCCT

m B3.7. Hixiene e prevención. Hábitos e estilos devida saudables.

B3.5. Valorar e identificar hábitos e estilos de vidasaudables como método de prevención das doen-zas.

BXB3.5.1. Coñece e describe hábitos de vidasaudable e identifícaos como medio de promociónda súa saúde e da das demais persoas.

CSC

BXB3.5.2. Propón métodos para evitar o contaxioe a propagación das doenzas infecciosas máiscomúns.

CSIEE CSC

a c d e m

B3.7. Hixiene e prevención. Hábitos e estilos devida saudables.

B3.6. Seleccionar información, establecer diferen-zas dos tipos de doenzas dun mundo globalizadoe deseñar propostas de actuación.

BXB3.6.1. Establece diferenzas entre as doenzasque afectan as rexións dun mundo globalizado, edeseña propostas de actuación.

CSC CSIEE

f m

B3.8. Sistema inmunitario. Vacinas, soros e anti-bióticos.

B3.9. Uso responsable de medicamentos.

B3.7. Determinar o funcionamento básico dosistema inmune e as continuas contribucións dasciencias biomédicas, e describir a importancia douso responsable dos medicamentos.

BXB3.7.1. Explica en que consiste o proceso deinmunidade, e valora o papel das vacinas comométodo de prevención das doenzas.

CMCCT CSC

77



a b c m

B3.10. Transplantes e doazón de células, sanguee órganos.

B3.8. Recoñecer e transmitir a importancia que tena prevención como práctica habitual e integradanas súas vidas e as consecuencias positivas dadoazón de células, sangue e órganos.

BXB3.8.1. Detalla a importancia da doazón decélulas, sangue e órganos para a sociedade e pa-ra o ser humano.

CSC

f g m

B3.11. Substancias aditivas: tabaco, alcohol eoutras drogas. Problemas asociados.

B3.9. Investigar as alteracións producidas pordistintos tipos de substancias aditivas, e elaborarpropostas de prevención e control.

BXB3.9.1. Detecta as situacións de risco para asaúde relacionadas co consumo de substanciastóxicas e estimulantes, como tabaco, alcohol, dro-gas, etc., contrasta os seus efectos nocivos e pro-pón medidas de prevención e control.

CSC CSIEE

a d g m

B3.11. Substancias aditivas: tabaco, alcohol eoutras drogas. Problemas asociados.

B3.10. Recoñecer as consecuencias para o indivi-duo e a sociedade de seguir condutas de risco.

BXB3.10.1. Identifica as consecuencias de seguircondutas de risco coas drogas, para o individuo ea sociedade.

CSC

f m

B3.12. Alimentación e nutrición. Alimentos e nu-trientes: tipos e funcións básicas.

B3.11. Recoñecer a diferenza entre alimentación enutrición, e diferenciar os principais nutrientes e assúas funcións básicas.

BXB3.11.1. Discrimina o proceso de nutrición doda alimentación.

CMCCT

BXB3.11.2. Relaciona cada nutriente coa súafunción no organismo, e recoñece hábitos nutricio-nais saudables.

CMCCT

f g m

B3.13. Dieta e saúde. Dieta equilibrada. Deseño eanálise de dietas. Hábitos nutricionais saudables.Trastornos da conduta alimentaria.

B3.12. Relacionar as dietas coa saúde a través deexemplos prácticos.

BXB3.12.1. Deseña hábitos nutricionais saudablesmediante a elaboración de dietas equilibradas, uti-lizando táboas con grupos de alimentos cos nu-trientes principais presentes neles e o seu valorcalórico.

CAA CD

c m

B3.13. Dieta e saúde. Dieta equilibrada. Deseño eanálise de dietas. Hábitos nutricionais saudables.Trastornos da conduta alimentaria.

B3.13. Argumentar a importancia dunha boaalimentación e do exercicio físico na saúde, e iden-tificar as doenzas e os trastornos principais daconduta alimentaria.

BXB3.13.1. Valora e determina unha dieta equili-brada para unha vida saudable e identifica os prin-cipais trastornos da conduta alimentaria.

CAA CSC

78



f m

B3.14. Función de nutrición. Visión global e inte-gradora de aparellos e procesos que interveñen nanutrición.

B3.15. Asociar a fase do proceso de nutrición querealiza cada aparello implicado.

BXB3.15.1. Recoñece a función de cada aparello ede cada sistema nas funcións de nutrición.

CMCCT

f m

B3.15. Anatomía e fisioloxía dos aparellos dixesti-vo, respiratorio, circulatorio e excretor.

B3.16. Identificar os compoñentes dos aparellosdixestivo, circulatorio, respiratorio e excretor, e co-ñecer o seu funcionamento.

BXB3.16.1. Coñece e explica os compoñentes dosaparellos dixestivo, circulatorio, respiratorio e ex-cretor, e o seu funcionamento.

CMCCT

f m

B3.16. Alteracións máis frecuentes e doenzasasociadas aos aparellos que interveñen na nutri-ción: prevención e hábitos de vida saudables.

B3.17. Indagar acerca das doenzas máis habituaisnos aparellos relacionados coa nutrición, así comosobre as súas causas e a maneira de previlas.

BXB3.17.1. Diferencia as doenzas máis frecuentesdos órganos, os aparellos e os sistemas implica-dos na nutrición, e asóciaas coas súas causas.

CMCCT

f m

B3.17. Función de relación. Sistema nervioso esistema endócrino.

B3.18. Órganos dos sentidos: estrutura e función;coidado e hixiene.

B3.18. Describir os procesos implicados na funciónde relación, e os sistemas e aparellos implicados,e recoñecer e diferenciar os órganos dos sentidose os coidados do oído e a vista.

BXB3.18.1. Especifica a función de cada aparelloe de cada sistema implicados nas funcións de re-lación.

CMCCT

BXB3.18.2. Describe os procesos implicados nafunción de relación, e identifica o órgano ou a es-trutura responsables de cada proceso.

CMCCT

BXB3.18.3. Clasifica os tipos de receptores senso-riais e relaciónaos cos órganos dos sentidos enque se atopan.

CMCCT

f m

B3.19. Coordinación e sistema nervioso: organiza-ción e función.

B3.20. Doenzas comúns do sistema nervioso:causas, factores de risco e prevención.

B3.19. Explicar a misión integradora do sistemanervioso ante diferentes estímulos, e describir oseu funcionamento.

BXB3.19.1. Identifica algunhas doenzas comúnsdo sistema nervioso e relaciónaas coas súas cau-sas, cos factores de risco e coa súa prevención.

CMCCT CSC

f m

B3.21. Sistema endócrino: glándulas endócrinas eo seu funcionamento. Principais alteracións.

B3.20. Asociar as principais glándulas endócrinascoas hormonas que sintetizan e coa súa función.

BXB3.20.1. Enumera as glándulas endócrinas easocia con elas as hormonas segregadas e a súafunción.

CMCCT

f m

B3.22. Visión integradora dos sistemas nervioso eendócrino.

B3.21. Relacionar funcionalmente o sistema neu-ro-endócrino.

BXB3.21.1. Recoñece algún proceso que teñalugar na vida cotiá no que se evidencie claramentea integración neuroendócrina.

CMCCT



f m

B3.23. Aparello locomotor. Organización e rela-cións funcionais entre ósos, músculos e sistemanervioso.

B3.23. Analizar as relacións funcionais entre ósos,músculos e sistema nervioso.

BXB3.23.1. Diferencia os tipos de músculos enfunción do seu tipo de contracción, e relaciónaosco sistema nervioso que os controla.

CMCCT

f m

B3.24. Factores de risco e prevención das lesións. B3.24. Detallar as lesións máis frecuentes noaparello locomotor e como se preveñen.

BXB3.24.1. Identifica os factores de risco máisfrecuentes que poden afectar o aparello locomotore relaciónaos coas lesións que producen.

CSC CAA

f m

B3.25. Reprodución humana. Anatomía e fisioloxíado aparello reprodutor. Cambios físicos e psíqui-cos na adolescencia.

B3.25. Referir os aspectos básicos do aparelloreprodutor, diferenciar entre sexualidade e repro-dución, e interpretar debuxos e esquemas do apa-rello reprodutor.

BXB3.25.1. Identifica en esquemas os órganos doaparello reprodutor masculino e feminino, e espe-cifica a súa función.

CMCCT

f m

B3.26. Ciclo menstrual. Fecundación, embarazo eparto.

B3.26. Recoñecer os aspectos básicos da repro-dución humana e describir os acontecementosfundamentais da fecundación, do embarazo e doparto.

BXB3.26.1. Describe as principais etapas do ciclomenstrual e indica que glándulas e que hormonasparticipan na súa regulación.

CMCCT

BXB3.26.2. Identifica os acontecementos funda-mentais da fecundación, do embarazo e do parto

CMCCT

f m

B3.27. Análise dos métodos anticonceptivos. B3.28. Doenzas de transmisión sexual: preven-

ción.

B3.27. Comparar os métodos anticonceptivos,clasificalos segundo a súa eficacia e recoñecer aimportancia dalgúns deles na prevención de doen-zas de transmisión sexual.

BXB3.27.1. Discrimina os métodos de anticoncep-ción humana.

CMCCT

BXB3.27.2. Categoriza as principais doenzas detransmisión sexual e argumenta sobre a súa pre-vención.

CMCCT CSC CCEC

e g m

B3.29. Técnicas de reprodución asistida. B3.28. Compilar información sobre as técnicas dereprodución asistida e de fecundación in vitro, paraargumentar o beneficio que supuxo este avancecientífico para a sociedade.

BXB3.28.1. Identifica as técnicas de reproduciónasistida máis frecuentes.

CMCCT

a c d m

B3.30. Reposta sexual humana. Sexo e sexualida-de. Saúde e hixiene sexual.

B3.29. Valorar e considerar a súa propia sexuali-dade e a das persoas do contorno, e transmitir anecesidade de reflexionar, debater, considerar ecompartir.

BXB3.29.1. Actúa, decide e defende responsable-mente a súa sexualidade e a das persoas do seucontorno.

CSC CCEC

Bloque 4. O relevo terrestre e a súa evolución

79



f B4.1. Modelaxe do relevo. Factores que condicio-nan o relevo terrestre.

B4.1. Identificar algunhas das causas que fan queo relevo difira duns sitios a outros.

BXB4.1.1. Identifica a influencia do clima e dascaracterísticas das rochas que condicionan os ti-pos de relevo e inflúen neles.

CMCCT

f B4.2. Procesos xeolóxicos externos e diferenzascos internos. Meteorización, erosión, transporte esedimentación.

B4.2. Relacionar os procesos xeolóxicos externoscoa enerxía que os activa e diferencialos dos pro-cesos internos.

BXB4.2.1. Relaciona a enerxía solar cos procesosexternos, e xustifica o papel da gravidade na súadinámica.

CMCCT

BXB4.2.2. Diferencia os procesos de meteoriza-ción, erosión, transporte e sedimentación, e osseus efectos no relevo.

CMCCT

f B4.3. Augas superficiais e modelaxe do relevo:formas características.

B4.3. Analizar e predicir a acción das augas super-ficiais, e identificar as formas de erosión e depósi-tos máis características.

BXB4.3.1. Analiza a actividade de erosión, trans-porte e sedimentación producida polas augas su-perficiais, e recoñece algún dos seus efectos norelevo.

CMCCT

f m

B4.4. Augas subterráneas: circulación e explota-ción.

B4.4. Valorar e analizar a importancia das augassubterráneas, e xustificar a súa dinámica e a súarelación coas augas superficiais.

BXB4.4.1. Valora e analiza a importancia dasaugas subterráneas e os riscos da súa sobreexplo-tación.

CMCCT CSC

f B4.5. Acción xeolóxica do mar: dinámica mariña emodelaxe litoral.

B4.5. Analizar a dinámica mariña e a súa influen-cia na modelaxe litoral.

BXB4.5.1. Relaciona os movementos da auga domar coa erosión, o transporte e a sedimentaciónno litoral, e identifica algunhas formas resultantescaracterísticas.

CMCCT

f B4.6. Acción xeolóxica do vento: modelaxe eólica. B4.6. Relacionar a acción eólica coas condiciónsque a fan posible, e identificar algunhas formasresultantes.

BXB4.6.1. Asocia a actividade eólica cos ambien-tes en que esta actividade xeolóxica pode ser rele-vante.

CMCCT

f B4.7. Acción xeolóxica dos glaciares: formas deerosión e depósito que orixinan.

B4.7. Analizar a acción xeolóxica dos glaciares exustificar as características das formas de erosióne depósito resultantes.

BXB4.7.1. Analiza a dinámica glaciar e identificaos seus efectos sobre o relevo.

CMCCT

f l ñ

B4.8. Factores que condicionan a modelaxe dapaisaxe galega.

B4.8. Indagar e identificar os factores que condi-cionan a modelaxe da paisaxe nas zonas próximasao alumnado.

BXB4.8.1. Investiga acerca da paisaxe do seucontorno máis próximo e identifica algúns dos fac-tores que condicionaron a súa modelaxe.

CCEC CAA

f B4.9. Acción xeolóxica dos seres vivos. A especie B4.9. Recoñecer e identificar a actividade xeolóxi-ca dos seres vivos e valorar a importancia da es-

BXB4.9.1. Identifica a intervención de seres vivosen procesos de meteorización, erosión, transporte

CMCCT

80



g m

humana como axente xeolóxico. pecie humana como axente xeolóxico externo. e sedimentación.

BXB4.9.2. Valora e describe a importancia dasactividades humanas na transformación da super-ficie terrestre.

CSC CCEC

f B4.10. Manifestacións da enerxía interna da Terra. B4.10. Diferenciar os cambios na superficie terres-tre xerados pola enerxía do interior terrestre dosde orixe externa.

BXB4.10.1. Diferencia un proceso xeolóxico exter-no dun interno e identifica os seus efectos no rele-vo.

CMCCT

f B4.11. Actividade sísmica e volcánica: orixe e tiposde magmas.

B4.11. Analizar as actividades sísmica e volcánica,as súas características e os efectos que xeran.

BXB4.11.1. Coñece e describe como se orixinanos sismos e os efectos que xeran.

CMCCT

BXB4.11.2. Relaciona os tipos de erupción volcá-nica co magma que as orixina, e asóciaos co seugrao de perigo.

CMCCT

f g

B4.12. Distribución de volcáns e terremotos.Riscos sísmico e volcánico: importancia da súapredición e da súa prevención.

B4.12. Relacionar a actividade sísmica e volcánicacoa dinámica do interior terrestre e xustificar a súadistribución planetaria.

BXB4.12.1. Xustifica a existencia de zonas en queos terremotos son máis frecuentes e de maiormagnitude.

CAA CMCCT

f g

B4.12. Distribución de volcáns e os terremotos.Riscos sísmico e volcánico: importancia da súapredición e da súa prevención.

B4.13. Sismicidade en Galicia.

B4.13. Valorar e describir a importancia de coñe-cer os riscos sísmico e volcánico, e as formas deprevilos.

BXB5.13.1. Valora e describe o risco sísmico e, deser o caso, volcánico existente na zona en quehabita, e coñece as medidas de prevención quedebe adoptar.

CAA CSC

Bloque 5. O solo como ecosistema.

f B5.1. O solo como ecosistema. B5.2. Compoñentes do solo e as súas interac-

cións.

B5.1. Analizar os compoñentes do solo e esque-matizar as relacións entre eles.

BXB5.1.1. Recoñece que o solo é o resultado dainteracción entre os compoñentes bióticos e abióti-cos, e sinala algunha das súas interaccións.

CMCCT

f g m

B5.3. Importancia do solo. Riscos da súa sobreex-plotación, degradación ou perda.

B5.2. Valorar e determinar a importancia do solo eos riscos que comporta a súa sobreexplotación,degradación ou perda.

BXB5.2.1. Recoñece a fraxilidade do solo e valoraa necesidade de protexelo.

CMCCT CSC


81



b f g

B6.1. Método científico. Elaboración de hipóteses,e a súa comprobación e argumentación, a partir daexperimentación ou a observación.

B6.2. Elaborar hipóteses e contrastalas a través daexperimentación ou da observación e a argumen-tación.

BXB6.2.1. Utiliza argumentos que xustifiquen ashipóteses que propón.

CAA CCL

e B6.2. Artigo científico. Fontes de divulgacióncientífica.

B6.3. Utilizar fontes de información variada, ediscriminar e decidir sobre elas e os métodos em-pregados para a súa obtención.

BXB6.3.1. Utiliza fontes de información apoiándo-se nas TIC, para a elaboración e a presentacióndas súas investigacións.

CMCCT CD

a b c

B6.3. Proxecto de investigación en equipo. Orga-nización. Participación e colaboración respectuosano traballo individual e en equipo. Presentación deconclusións.

B6.4. Participar, valorar e respectar o traballoindividual e en equipo.

BXB6.4.1. Participa, valora e respecta o traballoindividual e en grupo.

CAA CMCCT CSC CSIEE

a b d h o

B6.3. Proxecto de investigación en equipo. Orga-nización. Participación e colaboración respectuosano traballo individual e en equipo. Presentación deconclusións.

B6.5. Expor e defender en público o proxecto deinvestigación realizado.

BXB6.5.1. Deseña pequenos traballos de investi-gación sobre animais e/ou plantas, os ecosistemasdo seu contorno ou a alimentación e a nutriciónhumana, para a súa presentación e defensa naaula.

CSIEE CD

BXB6.5.2. Expresa con precisión e coherencia asconclusións das súas investigacións, tanto verbal-mente como por escrito.

CCL CCEC

82











Coñecer o método científico.

83

Materiais e normas de seguridade no laboratorio.

A materia viva.

A célula e os distintos tipos.

Funcións vitais.

O corpo humano: organización xeral, doenzas e saúde.

Sistema inmune e conceptos relacionados: vacinas, soros, rechazo…

Sustancias aditivas.

Dieta e saúde.

Anatomía e fisioloxía dos aparatos respiratorio, dixestivo e excretor

Funcións de relación: sistema nervioso, sistema endocrino, órganos dos sentidos.

Aparato locomotor: osos, músculos.

Reprodución humana. Métodos anticonceptivos.

O relevo

A auga e a superficie terrestre.

Axentes xeolóxicos externos

Enerxía interna da Terra.

84

Ecosistemas: Composición e dinámica.

Investigación en equipo.

SECUENCIACIÓN E TEMPORALIZACIÓN DE CONTIDOS

1ª Avaliación: Bloque 1,2 e inicio do 3.

Método científico. Habilidades.

A célula como unidade funcional e estructural dos seres vivos.

Funcións de nutrición

2ª Avaliación: Bloque 3

Funcións de relación e reprodución.

As persoas e a saúde.

3ª Avaliación: Bloques 4, 5 e 6.

O relevo terrestre e a súa evolución.

85

O solo como ecosistema.

Proxecto de investigación.

Para a elaboración da programación supuxéronse Unidades Didácticas quincenais, conformando un total de 30semanas para o seu desenvolvemento. Tendo en conta que o curso académico consta de aproximadamente 35semanas, iso deixa dispoñibles 5 semanas para avaliacións iniciais, actividades de recuperación ou osimponderables propios de cada curso.

A secuenciación dos temas seguirá a orde proposta como norma xeral, non descartándose a alteración da mesmaen función dunha maior coordinación e complementación dos contidos con outras áreas con contidos afíns(Matemáticas, Sociais e Tecnoloxía principalmente), e do aproveitamento de sucesos e situacións puntuais derelevancia.

PLAN DE AVALIACIÓN

AVALIACIÓN INICIAL

Durante todo o curso, se avaliará o alumnado dunha forma continua, mediante diferentes procedementos que aseguren a consecución dunhaavaliación formativa ó longo de todo o proceso de ensino-aprendizaxe. Non obstante, é imprescindible realizar tamén algún tipo de avaliacióninicial que nos informe sobre as carencias educativas concretas dos alumnos e alumnas. Os resultados obtidos nesta actividade darannos areferencia do nivel de aprendizaxe coa que debemos comezar cada unidade didáctica. Deste xeito, poderase introducir as modificaciónsnecesarias na programación para axustar a aprendizaxe ás necesidades reais dos alumnos. As probas de avaliación inicial realizaranse ó inicio de

86

cada bloque temático e tratarán de determinar os coñecementos conceptuais, procedimentais e actitudinais dos alumnos. Utilizaranse dousinstrumentos de recollida de información:






g) Caderno de notas do Profesor: Constitúe un rexistro persoal que o profesor leva de cada estudante e onde realiza anotacións periódicasatendendo á súa integración no grupo e actitude cos compañeiros, diálogos co docente, participación en preguntas e opinións, atención ásintervencións do profesor e de outros alumnos, constancia e ritmo no traballo, etc.

h) Análise das producións do alumno: Cada estudante debe levar un caderno de clase no que, de forma individual aínda que as actividadespodan ser grupais, irá anotando todos os conceptos, exercicios e respostas, resumos, prácticas de laboratorio, etc. O caderno será revisadoperiodicamente, sendo obxecto de avaliación tanto o seu contido como a súa presentación. No caso de informes sobre as saídas, traballosou outras actividades, serán valoradas de xeito semellante.

i) Proba específica escrita: Ó final de cada unidade farase un exame que permita valorar a adquisición de contidos conceptuais e, en menormedida, procedimentais. As probas escritas deben ter varias preguntas, con diferentes grados de dificultade, segundo os obxectivos e oscriterios de avaliación propostos para a unidade.



AVALIACIÓN FINAL

87



-Traballo diario.










88





- Cuestionarios a alumnos: Ó final de cada avaliación os alumnos cubrirán un cuestionario sobre o proceso de ensinanza. Este incluirácuestións claras e precisas sobre aspectos relevantes da ensinanza (claridade das exposicións, valor motivacional das actividades, suficienciaou insuficiencia do tempo dedicado, variedade e adecuación dos materiais empregados, percepción da nosa actitude, propostas de mellora, ...)

- Debates: Se o “clima” do grupo o permite e resulta adecuado para a súa práctica, este tipo de procedementos resultan insustituibles para uncoñecemento directo dos problemas, coñecemento que é intuitivo en gran parte, máis aló da sistematización.

- Contraste de experiencias e puntos de vista: Aínda que non se pode sistematizar, pódense dedicar parte das reunións de Departamento aintercambiar experiencias entre docentes, con máis relevancia se comparten o mesmo espazo didáctico.

- Análise dos resultados das aprendizaxes: O análise da aprendizaxe debe estar dirixido a buscar as causas que a produción, para en casoadecuado tomar medidas de corrección. O análise débese realizar tamén cos alumnos, sendo o momento adecuado as fechas anteriores áavaliación (unha pre-avaliación). Mencionar que a obtención de datos negativos por un grupo de alumnos non indica unha avaliaciónnegativa da ensinanza. Cando os resultados negativos son xeneralizados en todos os grupos é cando pode haber un erro no proceso.

89


Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Competenciasclave

Bloque 1. A evolución da vida

f h

B1.1. Célula procariota e célula eucariota: relaciónsevolutivas. Célula animal e célula vexetal: morfolo-

B1.1. Determinar as analoxías e as diferenzas naestrutura das células procariotas e eucariotas, e

BXB1.1.1. Compara a célula procariota e a eucario-ta, a animal e a vexetal, e recoñece a función dos

CAA CMCCT

BIOLOXÍA-XEOLOXÍA 4º da ESO

90



xía e función. interpretar as relacións evolutivas entre elas. orgánulos celulares e a relación entre morfoloxía efunción.

BXB1.1.2. Identifica tipos de células utilizando omicroscopio óptico, micrografías e esquemas gráfi-cos.

CD CAA

f g

B1.2. Núcleo e ciclo celular. B1.2. Identificar o núcleo celular e a súa organiza-ción segundo as fases do ciclo celular, a través daobservación directa ou indirecta.

BXB1.2.1. Distingue os compoñentes do núcleo e asúa función segundo as etapas do ciclo celular.

CCL CAA

g f

B1.3. Cromatina e cromosomas. Cariotipo. B1.3. Comparar a estrutura dos cromosomas e dacromatina.

BXB1.3.1. Recoñece as partes dun cromosomautilizándoo para construír un cariotipo.

CMCCT

g f h

B1.4. Mitose e meiose: principais procesos, impor-tancia e significado biolóxico.

B1.4. Formular e identificar os principais procesosque teñen lugar na mitose e na meiose, e revisar oseu significado e a súa importancia biolóxica.

BXB1.4.1. Recoñece as fases da mitose e meiose,diferencia ambos os procesos e distingue o seusignificado biolóxico.

CMCCT CAA

g f h

B1.5. Ácidos nucleicos: ADN e ARN. B1.5. Comparar os tipos e a composición dosácidos nucleicos, e relacionalos coa súa función.

BXB1.5.1. Distingue os ácidos nucleicos e enumeraos seus compoñentes.

CAA CSIEE

g h

B1.6. ADN e xenética molecular. Proceso de repli-cación do ADN. Concepto de xene.

B1.6. Relacionar a replicación do ADN coa conser-vación da información xenética.

BXB1.6.1. Recoñece a función do ADN comoportador da información xenética, e relaciónao coconcepto de xene.

CAA

g b

B1.7. Expresión da información xenética. Códigoxenético.

B1.7. Comprender e ilustrar como se expresa ainformación xenética, utilizando o código xenético eresolvendo problemas sinxelos.

BXB1.7.1. Ilustra os mecanismos da expresiónxenética por medio do código xenético.

CAA CSIEE

b a

B1.8. Mutacións. Relacións coa evolución. B1.8. Valorar e recoñecer o papel das mutacións nadiversidade xenética, e comprender a relación entremutación e evolución.

BXB1.8.1. Recoñece e explica en que consisten asmutacións e os seus tipos.

CMCCT CAA

f g h

B1.9. Herdanza e transmisión de caracteres. Intro-dución e desenvolvemento das leis de Mendel.

B1.10. Base cromosómica da herdanza mendelia-na.

B1.9. Formular os principios da xenética mendelia-na, aplicando as leis da herdanza na resolución deproblemas sinxelos, e recoñecer a base cromosó-mica das leis de Mendel.

BXB1.9.1. Recoñece os principios básicos daxenética mendeliana e resolve problemas prácticosde cruzamentos con un ou dous caracteres.

CMCCT CAA CCEC



B1.11. Aplicacións das leis de Mendel.

g B1.12. Herdanza do sexo e herdanza ligada aosexo.

B1.10. Diferenciar a herdanza do sexo e a ligada aosexo, e establecer a relación entre elas.

BXB1.10.1. Resolve problemas prácticos sobre aherdanza do sexo e a ligada ao sexo.

CAA CSIEE

a c g m

B1.13. Doenzas hereditarias máis frecuentes e oseu alcance social.

B1.11. Coñecer e identificar algunhas doenzashereditarias, a súa prevención e o seu alcance so-cial.

BXB1.11.1. Identifica as doenzas hereditarias máisfrecuentes e o seu alcance social, e resolve pro-blemas prácticos sobre doenzas hereditarias, utili-zando árbores xenealóxicas.

CMCCT CSC

f B1.14. Técnicas da enxeñaría xenética. B1.12. Identificar as técnicas da enxeñaría xenéti-ca: ADN recombinante e PCR.

BXB1.12.1. Diferencia técnicas de traballo enenxeñaría xenética.

CMCCT CSIEE

g h m

B1.15. Aplicacións da enxeñaría xenética. Biotec-noloxía. Bioética.

B1.13. Comprender e describir o proceso da clona-ción.

BXB1.13.1. Describe as técnicas de clonaciónanimal, distinguindo clonación terapéutica e repro-dutiva.

CSC CSIEE CAA

a c g


B1.14. Recoñecer as aplicacións da enxeñaríaxenética: organismos modificados xeneticamente(OMX).

BXB1.14.1. Analiza as implicacións éticas, sociais eambientais da enxeñaría xenética.

CSC CSIEE

a c d


B1.15. Valorar e interpretar as aplicacións datecnoloxía do ADN recombinante na agricultura, nagandaría, no ambiente e na saúde.

BXB1.15.1. Interpreta criticamente as consecuen-cias dos avances actuais no campo da biotecnolo-xía.

CSC

a c g h

B1.16. Orixe e evolución dos seres vivos. Hipótesessobre a orixe da vida na Terra.

B1.17. Teorías da evolución. Feito e mecanismosda evolución.

B1.16. Coñecer e describir as hipóteses sobre aorixe da vida e as probas da evolución. Compararlamarckismo, darwinismo e neodarwinismo.

BXB1.16.1. Distingue as características diferencia-doras entre lamarckismo, darwinismo e neodarwi-nismo.

CMCCT CAA

g h

B1.16. Orixe e evolución dos seres vivos. Hipótesessobre a orixe da vida na Terra.

B1.17. Teorías da evolución. Feito e mecanismosda evolución.

B1.17. Comprender e establecer os mecanismos daevolución destacando a importancia da mutación ea selección. Analizar o debate entre gradualismo,saltacionismo e neutralismo.

BXB1.17.1. Establece a relación entre variabilidadexenética, adaptación e selección natural.

CAA

g B1.18. As árbores filoxenéticas no proceso de B1.18. Interpretar árbores filoxenéticas, incluíndo a BXB1.18.1. Interpreta árbores filoxenéticas. CAA

91



evolución. humana.

g h b

B1.19. Evolución humana: proceso de hominiza-ción.

B1.19. Describir a hominización. BXB1.19.1. Recoñece e describe as fases dahominización.

CMCCT CCL

Bloque 2. A dinámica da Terra

f g h

B2.1. Historia da Terra. Orixe da Terra. Tempoxeolóxico: ideas históricas sobre a idade da Terra.Principios e procedementos que permiten recons-truír a súa historia. Utilización do actualismo comométodo de interpretación.

B2.1. Recoñecer, compilar e contrastar feitos queamosen a Terra como un planeta cambiante.

BXB2.1.1. Identifica e describe feitos que amosen aTerra como un planeta cambiante, e relaciónaoscos fenómenos que suceden na actualidade.

CAA

g B2.1. Historia da Terra. Orixe da Terra. Tempoxeolóxico: ideas históricas sobre a idade da Terra.Principios e procedementos que permiten recons-truír a súa historia. Utilización do actualismo comométodo de interpretación.

B2.2. Rexistrar e reconstruír algúns dos cambiosmáis notables da historia da Terra, e asocialos coasúa situación actual.

BXB2.2.1. Reconstrúe algúns cambios notables naTerra, mediante a utilización de modelos temporaisa escala e recoñecendo as unidades temporais nahistoria xeolóxica.

CAA CSIEE

g h

B2.2. Eóns, eras xeolóxicas e períodos xeolóxicos:situación dos acontecementos xeolóxicos e biolóxi-cos importantes.

B2.3. Categorizar e integrar os procesos xeolóxicosmáis importantes da historia da Terra.

BXB2.3.1. Discrimina os principais acontecementosxeolóxicos, climáticos e biolóxicos que tiveron lugarao longo da historia da Terra, e recoñece algúnsanimais e plantas característicos de cada era.

CMCCT

f B2.3. Os fósiles guía e o seu emprego para adatación e o estudo de procesos xeolóxicos.

B2.4. Recoñecer e datar eóns, eras e períodosxeolóxicos, utilizando o coñecemento dos fósilesguía.

BXB2.4.1. Relaciona algún dos fósiles guía máiscaracterístico coa súa era xeolóxica.

CAA

e f

B2.4. Interpretación de mapas topográficos e reali-zación de perfís topográficos. Interpretación e data-ción de procesos representados en cortes xeolóxi-cos.

B2.5. Interpretar cortes xeolóxicos sinxelos e perfístopográficos como procedemento para o estudodunha zona ou dun terreo.

BXB2.5.1. Interpreta un mapa topográfico e faiperfís topográficos..

CMCCT CCL

BXB2.5.2. Resolve problemas sinxelos de dataciónrelativa, aplicando os principios de superposiciónde estratos, superposición de procesos e correla-ción.

CMCCT

92



g f

B2.5. Estrutura e composición da Terra. Modelosxeodinámico e xeoquímico.

B2.6. A tectónica de placas e as súas manifesta-cións. Evolución histórica da deriva continental átectónica de placas.

B2.7. Combinar o modelo dinámico da estruturainterna da Terra coa teoría da tectónica de placas.

BXB2.7.1. Relaciona as características da estruturainterna da Terra e asóciaas cos fenómenos superfi-ciais.

CAA CSIEE

g B2.6. A tectónica de placas e as súas manifesta-cións. Evolución histórica da deriva continental átectónica de placas.

B2.8. Recoñecer as evidencias da deriva continen-tal e da expansión do fondo oceánico.

BXB2.8.1. Expresa algunhas evidencias actuais daderiva continental e da expansión do fondo oceáni-co.

CAA


B2.9. Interpretar algúns fenómenos xeolóxicosasociados ao movemento da litosfera e relacionaloscoa súa situación en mapas terrestres. Comprenderos fenómenos naturais producidos nos contactosdas placas.

BXB2.9.1. Coñece e explica razoadamente osmovementos relativos das placas litosféricas.

CAA CMCCT

BXB2.9.2. Interpreta as consecuencias dos move-mentos das placas no relevo.

CAA

g h

B2.6. A tectónica de placas e as súas manifesta-cións. Evolución histórica da deriva continental átectónica de placas.

B2.10. Explicar a orixe das cordilleiras, os arcos deillas e os oróxenos térmicos.

BXB2.10.1. Identifica as causas dos principaisrelevos terrestres.

CMCCT


B2.11. Contrastar os tipos de placas litosféricas easociarlles movementos e consecuencias.

BXB2.11.1. Relaciona os movementos das placascon procesos tectónicos.

CAA CCL

g b

B2.7. Evolución do relevo como resultado da inte-racción da dinámica externa e interna.

B2.12. Analizar que o relevo, na súa orixe e na súaevolución, é resultado da interacción entre os pro-cesos xeolóxicos internos e externos.

BXB2.12.1. Interpreta a evolución do relevo baixo ainfluencia da dinámica externa e interna.

CAA

Bloque 3. Ecoloxía e medio ambiente

f h

B3.1. Compoñentes e estrutura do ecosistema:comunidade e biótopo. Hábitat e nicho ecolóxico.

B3.1. Explicar os conceptos de ecosistema, bióto-po, poboación, comunidade, ecotón, hábitat e nichoecolóxico.

BXB3.1.1. Identifica o concepto de ecosistema edistingue os seus compoñentes.

CMCCT

BXB3.1.2. Analiza as relacións entre biótopo ebiocenose, e avalía a súa importancia para mantero equilibrio do ecosistema.

CAA CSIEE CCL

93



g b f

B3.2. Factores ambientais e seres vivos. Factoreslimitantes e adaptacións. Límite de tolerancia.

B3.2. Comparar adaptacións dos seres vivos adiferentes medios, mediante a utilización de exem-plos.

BXB3.2.1. Interpreta as adaptacións dos seresvivos a un ambiente determinado, relacionando aadaptación co factor ou os factores ambientais de-sencadeantes deste.

CSC CAA

a b

B3.2. Factores ambientais e seres vivos. Factoreslimitantes e adaptacións. Límite de tolerancia.

B3.3. Categorizar os factores ambientais e a súainfluencia sobre os seres vivos, e recoñecer o con-cepto de factor limitante e límite de tolerancia.

BXB3.3.1. Recoñece os factores ambientais quecondicionan o desenvolvemento dos seres vivosnun ambiente determinado, e valora a súa impor-tancia na conservación deste.

CMCCT CAA

g f

B3.3. Relacións intraespecíficas e interespecíficas.Influencia na regulación dos ecosistemas.

B3.4. Autorregulación do ecosistema, da poboacióne da comunidade.

B3.4. Identificar as relacións intraespecíficas einterespecíficas como factores de regulación dosecosistemas.

BXB3.4.1. Recoñece e describe relacións e a súainfluencia na regulación dos ecosistemas, interpre-tando casos prácticos en contextos reais.

CMCCT

f h

B3.5. Relacións tróficas: cadeas e redes. B3.5. Explicar os conceptos de cadeas e redestróficas.

BXB3.5.1. Recoñece os niveis tróficos e as súasrelacións nos ecosistemas, e valora a súa impor-tancia para a vida en xeral e o mantemento destas.

CAA CSC CCL

a c g

B3.6. Dinámica do ecosistema. B3.7. Ciclo da materia e fluxo da enerxía. B3.8. Pirámides ecolóxicas. B3.9. Ciclos bioxeoquímicos e sucesións ecolóxi-

cas.

B3.6. Expresar como se produce a transferencia demateria e enerxía ao longo dunha cadea ou redetrófica, e deducir as consecuencias prácticas naxestión sustentable dalgúns recursos por parte doser humano.

BXB3.6.1. Compara as consecuencias prácticas naxestión sustentable dalgúns recursos por parte doser humano, e valora criticamente a súa importan-cia.

CSC CCEC

a c m

B3.10. Eficiencia ecolóxica e aproveitamento dosrecursos alimentarios. Regra do 10 %.

B3.7. Relacionar as perdas enerxéticas producidasen cada nivel trófico co aproveitamento dos recur-sos alimentarios do planeta desde un punto de vistasustentable.

BXB3.7.1. Establece a relación entre as transferen-cias de enerxía dos niveis tróficos e a súa eficienciaenerxética.

CAA

a c

B3.11. Actividade humana e medio ambiente.Impactos e valoración das actividades humanasnos ecosistemas. Consecuencias ambientais doconsumo humano de enerxía.

B3.12. Os recursos naturais e os seus tipos. Asuperpoboación e as súas consecuencias: defores-tación, sobreexplotación, incendios, etc.

B3.8. Contrastar algunhas actuacións humanassobre diferentes ecosistemas, valorar a súa influen-cia e argumentar as razóns de certas actuaciónsindividuais e colectivas para evitar a súa deteriora-ción.

BXB3.8.1. Argumenta sobre as actuacións huma-nas que teñen unha influencia negativa sobre osecosistemas: contaminación, desertización, esgo-tamento de recursos, etc.

CSC CCL CCEC

BXB3.8.2. Defende e conclúe sobre posibles actua-cións para a mellora ambiental e analiza desde dis-tintos puntos de vista un problema ambiental do

CMCCT CAA

94



contorno próximo, elabora informes e preséntaosutilizando distintos medios.

CCL

b f

B3.13. Os residuos e a súa xestión. Coñecementode técnicas sinxelas para coñecer o grao de con-taminación e depuración ambiental.

B3.9. Concretar procesos de tratamento de resi-duos e describir a xestión que dos residuos se faino seu contorno próximo.

BXB3.9.1. Describe os procesos de tratamento deresiduos, e valora criticamente a súa recollida se-lectiva.

CSC CSIEE

m c a

B3.13. Os residuos e a súa xestión. Coñecementode técnicas sinxelas para coñecer o grao de con-taminación e depuración ambiental.

B3.10. Contrastar argumentos a favor da recollidaselectiva de residuos e a súa repercusión a nivelfamiliar e social.

BXB3.10.1. Argumenta os proles e os contras dareciclaxe e da reutilización de recursos materiais.

CSC CAA

a g

B3.14. Uso de enerxías renovables como factorfundamental para un desenvolvemento sustentable.Consecuencias ambientais do consumo humano deenerxía.

B3.11. Asociar a importancia da utilización deenerxías renovables no desenvolvemento susten-table.

BXB3.11.1. Destaca a importancia das enerxíasrenovables para o desenvolvemento sustentable doplaneta.

CSC CCL


b c e f g

B4.1. Método científico. Elaboración de hipóteses, ecomprobación e argumentación a partir da experi-mentación ou a observación.

B4.1. Planear, aplicar, e integrar as destrezas e ashabilidades propias do traballo científico.

BXB4.1.1. Integra e aplica as destrezas propias dosmétodos da ciencia.

CAA CMCCT CSIEE

b e f g h

B4.1. Método científico. Elaboración de hipóteses, ecomprobación e argumentación a partir da experi-mentación ou a observación.

B4.2. Elaborar hipóteses e contrastalas a través daexperimentación ou da observación e a argumenta-ción.

BXB4.2.1. Utiliza argumentos que xustifiquen ashipóteses que propón.

CAA CCL CMCCT

b e f h o

B4.2. Artigo científico. Fontes de divulgación cientí-fica.

B4.3. Discriminar e decidir sobre as fontes deinformación e os métodos empregados para a súaobtención.

BXB4.3.1. Utiliza fontes de información, apoiándosenas TIC, para a elaboración e a presentación dassúas investigacións.

CAA CCL CMCCT CD

95



a b c d g

B4.3. Proxecto de investigación: organización.Participación e colaboración respectuosa no traba-llo individual e en equipo. Presentación de conclu-sións.

B4.4. Participar, valorar e respectar o traballoindividual e en grupo.

BXB4.4.1. Participa, valora e respecta o traballoindividual e en grupo.

CAA CSC CSIEE

a b d e g h o

B4.3. Proxecto de investigación: organización.Participación e colaboración respectuosa no traba-llo individual e en equipo. Presentación de conclu-sións.

B4.5. Presentar e defender en público o proxectode investigación realizado.

BXB4.5.1. Deseña pequenos traballos de investiga-ción sobre animais e/ou plantas, os ecosistemas doseu contorno ou a alimentación e a nutrición huma-na, para a súa presentación e a súa defensa naaula.

CCL CSIEE CD CMCCT

BXB4.5.2. Expresa con precisión e coherencia asconclusións das súas investigacións, tanto verbalmen-

te como por escrito.

CCL








96





Diferenciar entre os procesos de mitose e meiose explicando os conceptos de célula haploide e diploide. Coñecer a importancia da meiosecomo mecanismo redutor do número dos cromosomas para formar gametos. Saber facer e explicar un esquema dun ciclo biolóxico dunorganismo animal.

Explicar os conceptos de: xen, alelo, xenotipo, fenotipo, homocigoto, heterocigoto, dominante, recesivo, codominante, cromosomashomólogos, cromátida , cromatina, mutación, transxénico.

Interpretar casos elementais de herdanza biolóxica (tendo en conta un só carácter), facendo predicións sobre as características dadescendencia ou sobre o tipo de herdanza que presenta dito carácter. Coñecer e explicar a orixe da diversidade dos carácteres nos seresvivos. Coñecer o concepto de diagnóstico prenatal e a súa finalidade.

Coñecer as teorías de Lamarck e Darwin e aplicalas a casos concretos. Explicar o significado dos feitos que proban a evolución, así comoo proceso de selección natural. Coñecer os fundamentos das teorías evolucionistas actuais e o papel das mutacións e da reproduciónsexual como fonte de variabilidade. Coñecer algúns datos sobre a orixe da especie humana.

Coñecer os conceptos básicos da ecoloxía: biotopo, ecosistema, biocenose, factor limitante. Explicar as relacións inter e intraespecíficasque poden describirse nun ecosistema. Coñecer os niveis tróficos que se poden identificar nun ecosistema e elaborar representaciónsgráficas desas relacións. Explicar os procesos que experimenta a enerxía no ecosistema: transformacións, produción de traballo e calor,etc.

Coñecer os ciclos bioxeoquímicos do carbono e do nitróxeno, representalos en forma esquemática e saber interpretar esquemas relativos aeles. Entender os cambios periódicos nos ecosistemas. Entender as sucesións primarias e secundarias.

97

Definir os conceptos de medio ambiente, recurso e impacto e citar exemplos. Coñecer os principais problemas medio ambientais. Coñeceras principais solucións, aplicables a nivel individual, que poden emprenderse para frear os impactos ambientais.

Describir os procesos xeolóxicos externos. Explicar a influencia de diferentes factores na modelaxe do relevo. Recoñecemento dediferentes formas de relevo características de distintos axentes climáticos.

Identificar algunhas probas dos cambios na distribución de continentes e océanos ó longo da historia da Terra. Debuxar e coñecer osmodelos do interior terrestre. Describir as ideas básicas da teoría da tectónica de placas.

Distinguir entre magnitude e intensidade dun terremoto e as súas escalas de medida. Explicar a orixe dos volcáns, enumerar os produtosvolcánicos e diferenciar os volcáns en función da súa actividade. Recoñecer os riscos sísmicos e volcánicos e describir a prevención dosmesmos.

Coñecer os principios nos que se basea a cronoloxía absoluta e relativa. Saber indicar as eras, o seus períodos e ter unha idea aproximadada súa cronoloxía. Indicar algúns dos acontecementos máis representativos da orixe e evolución dos seres vivos.

Coñecer os principais antepasados dos homínidos e as súas características e en particular: os Australopithecus, o Homo habilis, o Homoantecessor, Homo erectus e Homo sapiens (neanderthalensis e sapiens).

A célula

1. Interese polo mundo microscópico

2. Os compoñentes das células (I)

3. Os compoñentes das células (II)

4. A estrutura da célula

Aprendo como son... Os orgánulos da célula eucariota

98

5. A célula, unidade funcional dos seres vivos

6. Histoloxía

A división celular

1. ADN, xenes e cromosomas (I)

2. O ciclo de vida da célula (II)

3. A división celular: mitose e citocinese

4. A meiose (I)

5. A meiose (II)

6. A reprodución dos organismos

Xenética

1. Xenes e caracteres hereditarios

2. A herdanza dos xenes (I)

3. A herdanza dos xenes (II)

Aprendo... Mendel e o nacemento da Xenética

5. As enfermidades xenéticas (I)

6. As enfermidades xenéticas (II)

ADN e Biotecnoloxía

1. O ADN é a clave da vida

99

2. ADN, xenes e proteínas

3. As nutricións

4. Biotecnoloxía

Aprendo... Os usos da tecnoloxía de ADN

5. Biotecnoloxía aplicada á saúde

6. Biotecnoloxía aplicada á agricultura e á gandaría

7. Outras aplicacións da biotecnoloxía

A EVOLUCIÓN BIOLÓXICA

1. A orixe da vida

2. Principais teorías evolutivas (I)

3. Principais teorías evolutivas (II)

Aprendo o que son... As probas da evolución

4. Mecanismos da evolución (I)

5. Formación dunha especie

Aprendo cal é... A orixe da especie humana

DINÁMICA DOS ECOSISTEMAS

1. Materia e enerxía dos ecosistemas (I)

2. Materia e enerxía dos ecosistemas (II)

100

Aprendo... Como se recicla a materia

3. Autorregulación do ecosistema (I)

4. Autorregulación do ecosistema (II)

AS TRANSFORMACIÓNS NOS ECOSISTEMAS

1. Cambios naturais: as sucesións ecolóxicas

2. A formación do solo

3. Modificacións ambientais

4. O solo, un recurso natural en retroceso

5. Os seres vivos adáptanse. O medio acuático

6. Os seres vivos adáptanse. O medio aéreo e terrestre

A TERRA, UN PLANETA EN CONTINUO CAMBIO

1. A orixe da Terra

2. O tempo en xeoloxía (I)

3. O tempo en xeoloxía (II)

4. Os fósiles

5. O Precámbrico

6. O Paleozoico

7. O Mesozoico

101

8. O Cenozoico

Aprendo como é... A árbore evolutiva dos organismos

A tectónica das placas

1. A deriva continental

Aprendo... Argumentos que demostran a deriva continental

2. A expansión do fondo oceánico

3. A tectónica de placas (I)

4. A tectónica de placas (II)

5. Os límites diverxentes

6. Os límites converxentes

7. Os límites neutros

Manifestacións da enerxía interna da Terra

1. Manifestacións da enerxía interna da Terra (I)

2. Manifestacións da enerxía interna da Terra (II)

3. Os volcáns (I)

4. A formación de cordilleiras

5. Efectos dos procesos internos nas rochas (I)

6. Efectos dos procesos internos nas rochas (II)

102

SECUENCIACIÓN E TEMPORALIZACIÓN DE CONTIDOS.

1ª Avaliación: Bloque 1. A dinámica da Terra

2ª Avaliación: Bloque 2. Ecoloxía e medio ambiente.

3ª Avaliación: Bloque 3. Xenética e evolución.

Para a elaboración da programación supoñéronse Unidades Didácticas quincenais (9 sesións), conformando un total de 30 semanas para o seudesenvolvemento. Tendo en conta que o curso académico consta de aproximadamente 35 semanas, iso deixa dispoñibles 5 semanas (unhas 15sesións, cun reparto de 5 sesións por avaliación) para avaliacións iniciais, actividades de recuperación ou os imponderables propios de cadacurso.

Os contidos xerais establecen tres grandes bloques, polo que a secuenciación baséase nesa división, pretendendo un afondamento progresivo ólongo de cada avaliación nos contidos correspondentes. O bloque de Dinámica terrestre tratouse en 2º, e moitos conceptos relacionados en 3º,polo que os alumnos soen ter unha base suficiente, permitindo unha certa flexibilidade nas unidades.

O bloque Xenética e evolución e Ecoloxía e medio ambiente poden ser fácilmente enlazados pola unidade A evolución biolóxica.

Colocar o bloque de ecoloxía na segunda avaliación é consecuencia de manter a relación co 1º pero tamén permite iniciar a avaliación ca partefinal do primeiro bloque (historia da Terra), un tema ameno que introduce conceptos nunca tratados polos alumnos.

Colocar ecoloxía neste tramo tamén é consecuencia de que xa se traballa o tema en 2º, pero moitas veces de xeito rápido, ó corresponder co finalde curso. No caso de que non o viran moi en profundidade, agora temos tempo de corrixir a falta de base.

O bloque de Dinámica terrestre tratouse en 2º, e moitos conceptos relacionados en 3º, polo que os alumnos soen ter unha base suficiente,permitindo unha certa flexibilidade nas unidades

103


1.- Describi-los procesos de división celular, explicando as diferenzas no mecanismo e finalidade da mitose e da meiose.

2.- Aplica-las leis de Mendel para a resolución de problemas sinxelos de transmisión de carácteres hereditarios, incidindo en xenética humana.

3.- Expoñer razoadamente datos que sustentan a teoría da evolución, así como as controversias suscitadas ó respecto.

4.- Caracterizar un ecosistema a través da identificación dos seus compoñentes abióticos e bióticos e das interaccións principais.

5.- Relaciona-la circulación da materia e da enerxía nos ecosistemas coa dispoñibilidade de recursos biolóxicos, e os cambios na estrutura edinámica dos ecosistemas con impactos asociados a determinadas actividades humanas.

6.- Recoñecer na natureza, ou mediante fotos e diapositivas, indicadores de procesos de erosión, transporte e sedimentación, sinalando o axentecausante e os factores externos predominantes no modelado do relevo.

7.- Explica-las principais manifestacións da dinámica interna da Terra á luz da tectónica global e realizar mapas mundiais e zonais de situacióndas placas litosféricas.

8.- Coñece-las principais unidades temporais na historia da Terra cos seus acontecementos máis relevantes, e explica-la importancia dos fósilescomo testemuñas paleobióticas e paleoambientais.

9.- Interpretar mapas e cortes xeolóxicos simplificados centrándose na secuenciación de acontecementos no tempo.

Ademais o alumno debe:



104









PLAN DE AVALIACIÓN

AVALIACIÓN INICIAL

Durante todo o curso, se avaliará o alumnado dunha forma continua, mediante diferentes procedementos que aseguren a consecución dunhaavaliación formativa ó longo de todo o proceso de ensino-aprendizaxe. Non obstante, é imprescindible realizar tamén algún tipo de avaliacióninicial que nos informe sobre as carencias educativas concretas dos alumnos e alumnas. Os resultados obtidos nesta actividade darannos areferencia do nivel de aprendizaxe coa que debemos comezar cada unidade didáctica. Deste xeito, poderase introducir as modificaciónsnecesarias na programación para axustar a aprendizaxe ás necesidades reais dos alumnos. As probas de avaliación inicial realizaranse ó inicio de

105

cada bloque temático e tratarán de determinar os coñecementos conceptuais, procedimentais e actitudinais dos alumnos. Utilizaranse dousinstrumentos de recollida de información:






Caderno de notas do Profesor: Constitúe un rexistro persoal que o profesor leva de cada estudante e onde realiza anotacións periódicasatendendo á súa integración no grupo e actitude cos compañeiros, diálogos co docente, participación en preguntas e opinións, atención ásintervencións do profesor e de outros alumnos, constancia e ritmo no traballo, etc.

Análise das producións do alumno: Cada estudante debe levar un caderno de clase no que, de forma individual aínda que as actividadespodan ser grupais, irá anotando todos os conceptos, exercicios e respostas, resumos, prácticas de laboratorio, etc. O caderno será revisadoperiodicamente, sendo obxecto de avaliación tanto o seu contido como a súa presentación. No caso de informes sobre as saídas, traballosou outras actividades, serán valoradas de xeito semellante.

Proba específica escrita: Ó final de cada unidade farase un exame que permita valorar a adquisición de contidos conceptuais e, en menormedida, procedimentais. As probas escritas deben ter varias preguntas, con diferentes grados de dificultade, segundo os obxectivos e oscriterios de avaliación propostos para a unidade.




106


AVALIACIÓN FINAL



-Traballo diario.








107








Cuestionarios a alumnos: Ó final de cada avaliación os alumnos cubrirán un cuestionario sobre o proceso de ensinanza. Este incluirácuestións claras e precisas sobre aspectos relevantes da ensinanza (claridade das exposicións, valor motivacional das actividades,suficiencia ou insuficiencia do tempo dedicado, variedade e adecuación dos materiais empregados, percepción da nosa actitude, propostasde mellora, ...)

Debates: Se o “clima” do grupo o permite e resulta adecuado para a súa práctica, este tipo de procedementos resultan insustituibles paraun coñecemento directo dos problemas, coñecemento que é intuitivo en gran parte, máis aló da sistematización.


Análise dos resultados das aprendizaxes: O análise da aprendizaxe debe estar dirixido a buscar as causas que a produción, para en casoadecuado tomar medidas de corrección. O análise débese realizar tamén cos alumnos, sendo o momento adecuado as fechas anteriores áavaliación (unha pre-avaliación). Mencionar que a obtención de datos negativos por un grupo de alumnos non indica unha avaliaciónnegativa da ensinanza. Cando os resultados negativos son xeneralizados en todos os grupos é cando pode haber un erro no proceso.

108

BACHARELATO

Obxectivos

O bacharelato contribuirá a desenvolver no alumnado as capacidades que lle permitan:

a) Exercer a cidadanía democrática, desde unha perspectiva global, e adquirir unha conciencia cívica responsable, inspirada polos valores daConstitución

española e do Estatuto de autonomía de Galicia, así como polos dereitos humanos, que fomente a corresponsabilidade na construción dunhasociedade xusta e equitativa e favoreza a sustentabilidade.

b) Consolidar unha madureza persoal e social que lle permita actuar de forma responsable e autónoma e desenvolver o seu espírito crítico. Serquen de prever e resolver pacificamente os conflitos persoais, familiares e sociais.

109

c) Fomentar a igualdade efectiva de dereitos e oportunidades entre homes e mulleres, analizar e valorar criticamente as desigualdades ediscriminacións existentes e, en particular, a violencia contra a muller, e impulsar a igualdade real e a non discriminación das persoas porcalquera condición ou circunstancia persoal ou social, con atención especial ás persoas con discapacidade.

d) Afianzar os hábitos de lectura, estudo e disciplina, como condicións necesarias para o eficaz aproveitamento da aprendizaxe e como medio dedesenvolvemento persoal.

e) Dominar, tanto na súa expresión oral como na escrita, a lingua galega e a lingua castelá.

f) Expresarse con fluidez e corrección nunha ou máis linguas estranxeiras.

g) Utilizar con solvencia e responsabilidade as tecnoloxías da información e da comunicación.

h) Coñecer e valorar criticamente as realidades do mundo contemporáneo, os seus antecedentes históricos e os principais factores da súaevolución. Participar de xeito solidario no desenvolvemento e na mellora do seu contorno social.

i) Acceder aos coñecementos científicos e tecnolóxicos fundamentais, e dominar as habilidades básicas propias da modalidade elixida.

110

l) Comprender os elementos e os procedementos fundamentais da investigación e dos métodos científicos. Coñecer e valorar de forma crítica acontribución da ciencia e da tecnoloxía ao cambio das condicións de vida, así como afianzar a sensibilidade e o respecto cara ao medio ambientee a ordenación sustentable do territorio, con especial referencia ao territorio galego.

m) Afianzar o espírito emprendedor con actitudes de creatividade, flexibilidade, iniciativa, traballo en equipo, confianza nun mesmo e sentidocrítico.

n) Desenvolver a sensibilidade artística e literaria, así como o criterio estético, como fontes de formación e enriquecemento cultural.

ñ) Utilizar a educación física e o deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social, e impulsar condutas e hábitos saudables.

o) Afianzar actitudes de respecto e prevención no ámbito da seguridade viaria.

p) Valorar, respectar e afianzar o patrimonio material e inmaterial de Galicia, e contribuír á súa conservación e mellora no contexto dun mundoglobalizado.

Metodoloxía

111

Teranse en conta os diferentes ritmos de aprendizaxe do alumnado e as súas características individuais e/ou estilos de aprendizaxe, co fin de

conseguir que todo o alumnado alcance o máximo desenvolvemento das súas capacidades. Así mesmo, estas metodoloxías deberán favorecer a

capacidade do alumnado para aprender por si mesmo, para traballar en equipo e promover o traballo en equipo, e para aplicar métodos de

investigación apropiados.

1. Favorecerase o traballo individual e en grupo, o pensamento autónomo, crítico e rigoroso, o uso de técnicas e hábitos de investigación en

distintos campos do saber, a capacidade do alumnado de aprender por si mesmo, así como a transferencia e a aplicación do aprendido.

2. As tecnoloxías da información e da comunicación serán unha ferramenta necesaria para a aprendizaxe en todas as materias, tanto polo seu

carácter imprescindible na educación superior como pola súa utilidade e relevancia para a vida cotiá e a inserción laboral.

3. Adoptaranse as medidas necesarias para que as habilidades de comprensión de lectura e de uso da información, a expresión escrita e a

capacidade de se expresar correctamente en público se traballen nas asignaturas de este dpto. Axudarase a que o alumnado de bacharelato

adquira, ademais, un manexo adecuado da información en diferentes soportes e procedente de distintas fontes, incluída a biblioteca escolar, en

liña co concepto de alfabetizacións múltiples.

112

Cultura Científica 1º bacharelato

Introdución

Tanto a ciencia como a tecnoloxía son alicerces do benestar das nacións, e ambas son necesarias para que un país poida enfrontarse a novos retose atopar solucións para eles.

O desenvolvemento social, económico e tecnolóxico dun país, a súa posición nun mundo cada vez máis competitivo e globalizado, así como obenestar da cidadanía na sociedade da información e do coñecemento, dependen directamente da súa formación intelectual e, entre outrosfactores, da súa cultura científica.

Que a ciencia forma parte do acervo cultural da humanidade é innegable; de feito, calquera cultura pasada apoiou os seus avances e logros noscoñecementos científicos que se ían adquirindo e que se debían ao esforzo e á creatividade humana. A materia denominada Cultura Científicadebe, daquela, contribuír á adquisición desta dimensión da competencia en conciencia e expresión cultural.

113

Individualmente considerada, a ciencia é unha das grandes construcións teóricas da humanidade; o seu coñecemento forma o individuo,proporciónalle capacidade de análise e de procura da verdade. Na vida diaria estamos en continuo contacto con situacións de carácter científicoque nos afectan directamente, situacións que a cidadanía do século XXI debe ser capaz de entender e de valorar criticamente.

Repetidas veces, os medios de comunicación informan sobre cuestións científicas e tecnolóxicas de actualidade. A materia de Cultura Científicacontribúe a que o alumnado avalíe enunciados relacionados con estas cuestións e tome decisións fundamentadas en probas de carácter científico,diferenciándoas das crenzas e das opinións. En definitiva, trátase de que os cidadáns e as cidadás sexan competentes para tomar decisiónsbaseadas no coñecemento científico, nun marco democrático de participación cidadá, desenvolvendo deste xeito a competencia social e cívica.

Un dos aspectos básicos da competencia científica é a capacidade de utilizar probas e argumentar en relación a cuestións de carácter científico, etomar decisións baseadas en probas. A materia de Cultura Científica debe contribuír a isto, a través dunha metodoloxía que enfronte o alumnadoao reto de utilizar probas e argumentar nun contexto real e mediante o diálogo entre iguais. O traballo cooperativo e colaborativo, a formulaciónde tarefas en contextos reais e o traballo experimental deben, xa que logo, formar parte do desenvolvemento curricular na aula.

Partindo do enfoque competencial do currículo, a materia de Cultura Científica servirá para o desenvolvemento das competencias lingüística edixital, a través da realización de tarefas grupais que supoñan compilar e organizar información, expola de xeito oral e escrito, elaborarpresentacións, defender as opinións propias en debates e outras situacións de aula.

A materia tamén contribuirá ao desenvolvemento das competencias de aprender a aprender, e de sentido de iniciativa e espírito emprendedor, através dunha metodoloxía que promova situacións de aula que fomenten a responsabilidade do alumnado no proceso de aprendizaxe, a avaliacióne a autoavaliación, a autocrítica e a promoción da iniciativa do alumnado para que sexa o protagonista do proceso.

Outra razón do interese da materia de Cultura Científica é a importancia do coñecemento e da utilización do método científico, útil non só noámbito da investigación, senón en xeral en todas as disciplinas e actividades. Ademais, o fomento de vocacións científicas é outra das dimensiónsás que esta materia debe contribuír.

Por tanto, requírese que a sociedade adquira unha cultura científica básica que lle permita entender o mundo actual e ser quen de tomar decisiónsbaseadas no coñecemento científico en distintos contextos; é dicir, conseguir a alfabetización científica da cidadanía. Por iso, esta materiavincúlase tanto á etapa de ESO como á de bacharelato.

No cuarto curso de ESO, a materia de Cultura Científica establece a base de coñecemento científico sobre temas xerais como o universo, osavances tecnolóxicos, a saúde, a calidade de vida e a contribución do coñecemento dos materiais aos avances da humanidade.

114

Para primeiro de bacharelato déixanse cuestións algo máis complexas, como a formación da Terra e a orixe da vida, a xenética, os avancesbiomédicos e, para rematar, un bloque dedicado a todo o relacionado coas tecnoloxías da información e da comunicación.

Tanto en cuarto de ESO como en primeiro de bacharelato, no bloque 1 establécense os procedementos de traballo para abordar os contidos dosoutros bloques de coñecemento. Para lograr a adquisición das competencias, deben formar parte do desenvolvemento curricular a obtención e aselección crítica de información de carácter científico; a valoración da importancia da ciencia e a tecnoloxía na vida diaria; a comunicación deinformación de carácter científico nos soportes escrito, oral e virtual; o diálogo e o debate entre iguais sobre os temas científico tecnolóxicos; otraballo cooperativo e colaborativo. Trátase, pois, ademais de adquirir coñecementos científico tecnolóxicos, de contribuír á capacidade de avaliarde xeito crítico e comunicar eficazmente cuestións de carácter científico e tecnolóxico. Por tanto, as estratexias fundamentais dos procedementosde traballo deben impregnar o resto de bloques de coñecemento, formando parte indivisible á hora de abordar cuestións relacionadas coa culturacientífica.


Bloque 1. Procedementos de traballo

d e g i l

B1.1. A comunicación en ciencia e tecnoloxía. Oartigo científico. Fontes de divulgación científica.Elaboración e presentación de informes utilizandodistintos medios.

B1.1. Obter, seleccionar e valorar informaciónsrelacionadas con temas científicos da actualidade.

CCIB1.1.1. Analiza un texto científico e valora deforma crítica o seu contido.

CAA CCL

CCIB1.1.2. Presenta información sobre un tematras realizar unha procura guiada de fontes decontido científico, utilizando tanto os soportes tra-dicionais como internet.

CCL CD CAA

a b o

B1.2. Ciencia, tecnoloxía e sociedade: perspecti-va histórica.

B1.2. Valorar a importancia da investigación e odesenvolvemento tecnolóxico na actividade cotiá.

CCIB1.2.1. Analiza o papel da investigacióncientífica como motor da nosa sociedade e a súaimportancia ao longo da historia.

CAA CCEC

115

e g m l

B1.1. A comunicación en ciencia e tecnoloxía. Oartigo científico. Fontes de divulgación científica.Elaboración e presentación de informes utilizandodistintos medios.

B1.3. Comunicar conclusións e ideas en distintossoportes a públicos diversos, utilizando eficaz-mente as tecnoloxías da información e da comu-nicación para transmitir opinións propias argu-mentadas.

CCIB1.3.1. Comenta artigos científicos divulgati-vos realizando valoracións críticas e análise dasconsecuencias sociais, e defende en público assúas conclusións.

CCL CD CAA CSIEE

Bloque 2. A Terra e a vida

i l

B2.1. Orixe e formación da Terra: deriva continen-tal e tectónica de placas.

B2.1. Xustificar a teoría de deriva continental enfunción das evidencias experimentais que a apo-ian.

CCIB2.1.1. Xustifica a teoría de deriva continentala partir das probas xeográficas, paleontolóxicas,xeolóxicas e paleoclimáticas.

CMCCT


l B2.1. Orixe e formación da Terra: deriva continen-tal e tectónica de placas.

B2.2. Explicar a tectónica de placas e os fenóme-nos a que dá lugar, así como os riscos como con-secuencia destes fenómenos.

CCIB2.2.1. Utiliza a tectónica de placas paraexplicar a expansión do fondo oceánico e a acti-vidade sísmica e volcánica nos bordos das pla-cas.

CMCCT

CCIB2.2.2. Nomea e explica medidas preditivas epreventivas para o vulcanismo e os terremotos.

CMCCT

l B2.2. Vulcanismo e terremotos: predición e pre-vención.

B2.3. Determinar as consecuencias do estudo dapropagación das ondas sísmicas P e S, respectodas capas internas da Terra.

CCIB2.3.1. Relaciona a existencia de capasterrestres coa propagación das ondas sísmicas através delas.

CAA

a b

B2.3. Orixe da vida na Terra. B2.4. Coñecer e describir os últimos avancescientíficos sobre a orixe da vida na Terra e enun-

CCIB2.4.1. Coñece e explica as teorías acerca daorixe da vida na Terra.

CMCCT

116

h ciar as teorías científicas que explican a orixe davida na Terra, diferenciándoas das baseadas encrenzas.

CCIB2.4.2. Describe as últimas investigaciónscientíficas en torno ao coñecemento da orixe e odesenvolvemento da vida na Terra.

CCEC

l h

B2.4. Do fixismo ao evolucionismo. Evolución adebate: teorías científicas e pseudocientíficas so-bre a evolución. Evolución do ser humano.

B2.5. Establecer as probas que apoian a teoría daselección natural de Darwin e utilizala para expli-car a evolución dos seres vivos na Terra, enfron-tándoa a teorías non científicas.

CCIB2.5.1. Describe as probas biolóxicas, pale-ontolóxicas e moleculares que apoian a teoría daevolución das especies.

CMCCT

CCIB2.5.2. Enfronta as teorías de Darwin eLamarck para explicar a selección natural.

CMCCT

CCIB2.5.3. Enfronta o neodarwinismo coas expli-cacións non científicas sobre a evolución.

CMCCT

l m

B2.4. Do fixismo ao evolucionismo. Evolución adebate: teorías científicas e pseudocientíficas so-bre a evolución. Evolución do ser humano.

B2.6. Recoñecer a evolución desde os primeiroshomínidos ata o ser humano actual e estableceras adaptacións que nos fixeron evolucionar.

CCIB2.6.1. Establece as etapas evolutivas doshomínidos ata chegar ao Homo Sapiens, salien-tando as súas características fundamentais, comoa capacidade cranial e altura.

CMCCT

CCIB2.6.2. Valora de forma crítica as informa-cións asociadas ao Universo, á Terra e á orixedas especies, distinguindo entre información cien-tífica real, opinión e ideoloxía.

CSC

Bloque 3. Avances en biomedicina


h l ñ

B3.1. Evolución histórica da investigación médicae farmacéutica.

B3.1. Analizar a evolución histórica na considera-ción e no tratamento das doenzas.

CCIB3.1.1. Coñece a evolución histórica dosmétodos de diagnóstico e tratamento das doen-zas.

CCEC

117

a l i


B3.2. Distinguir entre o que é medicina e o quenon o é.

CCIB3.2.1. Establece a existencia de alternativasá medicina tradicional, valorando o seu funda-mento científico e os riscos que levan consigo.

CSC

a B3.2. Últimos avances en medicina. B3.3. Valorar as vantaxes que suscita a realiza-ción dun transplante e as súas consecuencias.

CCIB3.3.1. Propón os transplantes como alterna-tiva no tratamento de certas doenzas, valorandoas súas vantaxes e os seus inconvenientes.

CSC

a h l


B3.4. Tomar conciencia da importancia da inves-tigación médico-farmacéutica.

CCIB3.4.1. Describe o proceso que segue aindustria farmacéutica para descubrir, desenvol-ver, ensaiar e comercializar os fármacos.

CMCCT

a B3.3. Valoración crítica da información relaciona-da coa medicina. Uso responsable dos medica-mentos. Patentes.

B3.5. Facer un uso responsable do sistemasanitario e dos medicamentos.

CCIB3.5.1. Xustifica a necesidade de facer unuso racional da sanidade e dos medicamentos.

CSC

b e i

B3.3. Valoración crítica da información relaciona-da coa medicina. Uso responsable dos medica-mentos. Patentes.

B3.6. Diferenciar a información procedente defontes científicas das que proceden de pseudo-ciencias ou que perseguen obxectivos simple-mente comerciais.

CCIB3.6.1. Discrimina a información recibidasobre tratamentos médicos e medicamentos enfunción da fonte consultada.

CCL CSIEE

Bloque 4. A revolución xenética

h B4.1. Revolución xenética. Xenoma humano.Tecnoloxías do ADN recombinante e enxeñaríaxenética. Aplicacións.

B4.1. Recoñecer os feitos históricos máis salien-tables para o estudo da xenética.

CCIB4.1.1. Coñece e explica o desenvolvementohistórico dos estudos levados a cabo dentro docampo da xenética.

CCEC

e g i l

B4.1. Revolución xenética. Xenoma humano.Tecnoloxías do ADN recombinante e enxeñaríaxenética. Aplicacións.

B4.2. Obter, seleccionar e valorar informaciónssobre o ADN, o código xenético, a enxeñaría xe-nética e as súas aplicacións médicas.

CCIB4.2.1. Sabe situar a información xenéticaque posúe calquera ser vivo, establecendo a rela-ción xerárquica entre as estruturas, desde o nu-cleótido ata os xenes responsables da herdanza.

CAA CD

c i

B4.1. Revolución xenética. Xenoma humano.Tecnoloxías do ADN recombinante e enxeñaría

B4.3. Coñecer os proxectos que se desenvolvenactualmente como consecuencia de descifrar o

CCIB4.3.1. Coñece e explica a forma en que secodifica a información xenética no ADN, xustifi-

CMCCT


118

l xenética. Aplicacións. xenoma humano, tales como HapMap e Encode. cando a necesidade de obter o xenoma completodun individuo e descifrar o seu significado.

i l

B4.1. Revolución xenética. Xenoma humano.Tecnoloxías do ADN recombinante e enxeñaríaxenética. Aplicacións.

B4.4. Describir e avaliar as aplicacións da enxe-ñaría xenética na obtención de fármacos, trans-xénicos e terapias xénicas.

CCIB4.4.1. Describe e analiza as aplicacións daenxeñaría xenética na obtención de fármacos,transxénicos e terapias xénicas.

CCL

a b

B4.2. Técnicas de reprodución asistida: implica-cións éticas e sociais.

B4.5. Valorar as repercusións sociais da reprodu-ción asistida e a selección e a conservación deembrións.

CCIB4.5.1. Establece as repercusións sociais eeconómicas da reprodución asistida e a seleccióne conservación de embrións.

CSIEE CSC

b l

B4.3. Células nai e clonación: aplicacións eperspectivas de futuro.

B4.6. Analizar os posibles usos da clonación. CCIB4.6.1. Describe e analiza as posibilidadesque ofrece a clonación en diferentes campos.

CAA

i l

B4.3. Células nai e clonación: aplicacións eperspectivas de futuro.

B4.7. Establecer o método de obtención dos tiposde células nai, así como a súa potencialidade pa-ra xerar tecidos, órganos e ata organismos com-pletos.

CCIB4.7.1. Recoñece os tipos de células nai enfunción da súa procedencia e da súa capacidadexenerativa, e establece en cada caso as aplica-cións principais.

CMCCT

a b c

B4.4. Xenética e sociedade. Bioética. B4.8. Identificar algúns problemas sociais edilemas morais debidos á aplicación da xenética:obtención de transxénicos, reprodución asistida eclonación.

CCIB4.8.1. Valora de xeito crítico os avancescientíficos relacionados coa xenética, os seususos e as súas consecuencias médicas e sociais.

CSC

CCIB4.8.2. Explica as vantaxes e os inconvenien-tes dos alimentos transxénicos, razoando a con-veniencia ou non do seu uso.

CMCCT CSIEE

Bloque 5. Tecnoloxías de información e comunicación

g h i p

B5.1. Orixe, evolución e análise comparativa dosequipamentos informáticos.

B5.1. Coñecer a evolución que experimentou ainformática desde os primeiros prototipos ata osmodelos máis actuais, sendo consciente do avan-ce logrado en parámetros tales como tamaño, ca-pacidade de procesamento, almacenamento, co-nectividade, portabilidade, etc.

CCIB5.1.1. Recoñece a evolución histórica docomputador en termos de tamaño e capacidadede proceso.

CCEC

CCIB5.1.2. Explica como se almacena a informa-ción en diferentes formatos físicos, tales comodiscos duros, discos ópticos e memorias, valo-rando as vantaxes e os inconvenientes de cadaun.

CCL CD

i B5.2. Incorporación da tecnoloxía dixital á vida B5.2. Determinar o fundamento dalgúns dos CCIB5.2.1. Compara as prestacións de dous CD

119


l cotiá. B5.3. Características e especificacións de equi-

pamentos. Análise e comparativa desde o puntode vista do/da usuario/a.

avances máis significativos da tecnoloxía actual. dispositivos dados do mesmo tipo, un baseado natecnoloxía analóxica e outro na dixital.

CCIB5.2.2. Explica como se establece a posiciónsobre a superficie terrestre coa información reci-bida dos sistemas de satélites GPS ouGLONASS.

CD

CCIB5.2.3. Establece e describe a infraestruturabásica que require o uso da telefonía móbil.

CD

CCIB5.2.4. Explica o fundamento físico da tecno-loxía LED e as vantaxes que supón a súa aplica-ción en pantallas planas e iluminación.

CD CMCCT

CCIB5.2.5. Coñece e describe as especificaciónsdos últimos dispositivos, valorando as posibilida-des que lle poden ofrecer ás persoas usuarias.

CD

a i

B5.4. Vantaxes e inconvenientes da evolucióntecnolóxica. Consumismo asociado ás novas tec-noloxías.

B5.3. Tomar conciencia dos beneficios e dosproblemas que pode orixinar o constante avancetecnolóxico.

CCIB5.3.1. Valora de xeito crítico a constanteevolución tecnolóxica e o consumismo que orixinana sociedade.

CSC

b B5.5. Internet na vida cotiá. Beneficios e proble-mas asociados ao uso de internet.

B5.4. Valorar de forma crítica e fundamentada oscambios que internet está a provocar na socieda-de.

CCIB5.4.1. Xustifica o uso das redes sociais,sinalando as vantaxes que ofrecen e os riscosque supoñen.

CSIEE

CCIB5.4.2. Determina os problemas aos que seenfronta internet e as solucións que se barallan.

CSIEE

CCIB5.4.3. Utiliza con propiedade conceptosespecificamente asociados ao uso de internet.

CD

a b

B5.5. Internet na vida cotiá. Beneficios e proble-mas asociados ao uso de internet.

B5.5. Efectuar valoracións críticas, medianteexposicións e debates, acerca de problemas rela-

CCIB5.5.1. Describe en que consisten os delitosinformáticos máis habituais.

CSC

120

c e g h

cionados cos delitos informáticos, o acceso a da-tos persoais e os problemas de socialización oude excesiva dependencia que pode causar o seuuso.

CCIB5.5.2. Pon de manifesto a necesidade deprotexer os datos mediante encriptación, contra-sinal, etc.

CD


a b c e g h

B5.4. Vantaxes e inconvenientes da evolucióntecnolóxica. Consumismo asociado ás novas tec-noloxías.

B5.5. Internet na vida cotiá. Beneficios e proble-mas asociados ao uso de internet.

B5.6. Demostrar que se é consciente da impor-tancia das novas tecnoloxías na sociedade actual,mediante a participación en debates, elaboraciónde redaccións e/ou comentarios de texto.

CCIB5.6.1. Sinala as implicacións sociais dodesenvolvemento tecnolóxico.

CCL CSC









121



Saber utilizar fontes de información científica.

Elaborar informes e presentalos en distintos medios.

Coñecer as distitas teorías sobre a orixe e formación da Terra.

Coñecer a teoría da Tectónica de Placas e as súas consecuencias.

Coñecer os avances tecnolóxicos e as súas consecuencias.

Identificar os principais en xenética e as súas utilidades para o ser humano e os seres vivos en xeral.

Valorar a importancia da ciencia en relación coa saúde ó longo da historia.

Coñecer as doenzas actuáis máis frecuentes facendo fincapé no uso responsable dos medicamentos e o mantemento da saúde.

Coñecer as consecuencias para distintos ámbitos do desenvolvemento da Humanidade e o uso que se lle esta dando ós distintos materiais.

Secuenciación e Temporalización de contidos:

1ª Avaliación: Comunicación en Ciencia e Tecnoloxía.

Orixe e formación da Terra. Tectónica de Placas.

Vulcanismo e Terremotos.

122

2ª Avaliación: A orixe da vida. Evolución, teorías evolutivas.

Evolución histórica da investigación médica.

3ª Avaliación: Revolución xenética. Xenoma humano.

Tecnoloxía da información e da comunicación.

Papel das novas tecnoloxías na sociedade actual.

PLAN DE AVALIACIÓN

AVALIACIÓN INICIAL

Durante todo o curso, se avaliará o alumnado dunha forma continua, mediante diferentes procedementos que aseguren a consecución dunhaavaliación formativa ó longo de todo o proceso de ensino-aprendizaxe. Non obstante, é imprescindible realizar tamén algún tipo de avaliacióninicial que nos informe sobre as carencias educativas concretas dos alumnos e alumnas. Os resultados obtidos nesta actividade darannos areferencia do nivel de aprendizaxe coa que debemos comezar cada unidade didáctica. Deste xeito, poderase introducir as modificaciónsnecesarias na programación para axustar a aprendizaxe ás necesidades reais dos alumnos. As probas de avaliación inicial realizaranse ó inicio decada bloque temático e tratarán de determinar os coñecementos conceptuais, procedimentais e actitudinais dos alumnos. Utilizaranse dousinstrumentos de recollida de información:





123


Caderno de notas do Profesor: Constitúe un rexistro persoal que o profesor leva de cada estudante e onde realiza anotacións periódicasatendendo á súa integración no grupo e actitude cos compañeiros, diálogos co docente, participación en preguntas e opinións, atención ásintervencións do profesor e de outros alumnos, constancia e ritmo no traballo, etc.

Análise das producións do alumno: Cada estudante debe levar un caderno de clase no que, de forma individual aínda que as actividadespodan ser grupais, irá anotando todos os conceptos, exercicios e respostas, resumos, prácticas de laboratorio, etc. O caderno será revisadoperiodicamente, sendo obxecto de avaliación tanto o seu contido como a súa presentación. No caso de informes sobre as saídas, traballosou outras actividades, serán valoradas de xeito semellante.

Proba específica escrita: Ó final de cada unidade farase un exame que permita valorar a adquisición de contidos conceptuais e, en menormedida, procedimentais. As probas escritas deben ter varias preguntas, con diferentes grados de dificultade, segundo os obxectivos e oscriterios de avaliación propostos para a unidade.





AVALIACIÓN FINAL


124













125




Cuestionarios a alumnos: Ó final de cada avaliación os alumnos cubrirán un cuestionario sobre o proceso de ensinanza. Este incluirácuestións claras e precisas sobre aspectos relevantes da ensinanza (claridade das exposicións, valor motivacional das actividades,suficiencia ou insuficiencia do tempo dedicado, variedade e adecuación dos materiais empregados, percepción da nosa actitude, propostasde mellora, ...)

Debates: Se o “clima” do grupo o permite e resulta adecuado para a súa práctica, este tipo de procedementos resultan insustituibles paraun coñecemento directo dos problemas, coñecemento que é intuitivo en gran parte, máis aló da sistematización.


Análise dos resultados das aprendizaxes: O análise da aprendizaxe debe estar dirixido a buscar as causas que a produción, para en casoadecuado tomar medidas de corrección. O análise débese realizar tamén cos alumnos, sendo o momento adecuado as fechas anteriores áavaliación (unha pre-avaliación). Mencionar que a obtención de datos negativos por un grupo de alumnos non indica unha avaliaciónnegativa da ensinanza. Cando os resultados negativos son xeneralizados en todos os grupos é cando pode haber un erro no proceso.

1º BACHARELATO

Bioloxía e Xeoloxía

126

Introducción.

A bioloxía e a xeoloxía teñen como finalidade facilitar a comprensión do contorno no que vivimos, proporcionándolles ós alumnos e alumnas ascapacidades de analizar e valorar o mundo para participar, de forma solidaria e autónoma, como cidadáns responsables na mellora do seucontorno social.

Esa formación posibilitarálles o dominio dos coñecementos científicos e tecnolóxicos fundamentais e as habilidades básicas necesarias paraproseguir estudios posteriores.

A bioloxía e a xeoloxía do primeiro curso de bacharelato da modalidade de ciencias da natureza e da saúde abrangue dúas disciplinas quecomparten algunhas características comúns entre as que podemos destacar as súas fontes primarias de coñecemento, os métodos de análise einvestigación (proceso científico, métodos experimentais, conceptos e técnicas físico-químicas, etc.) e a súa relación con estudios posteriores.

Nas dúas disciplinas únense coñecementos básicos adquiridos por métodos científicos e novos coñecementos froito de aplicacións técnicas deinvestigación moito máis avanzadas, que forman parte dunha nova visión do mundo, e da vida, que caracteriza o momento actual.

A bioloxía e a xeoloxía proporciónanlles ós alumnos e alumnas os coñecementos básicos respecto do soporte físico do noso mundo, o planetaTerra, e respecto dos seres vivos que o habitan, considerados como organismos; é dicir, analizando a relación, a finalidade e a xerarquía entre assúas distintas partes e os procesos que levan a cabo.

O ensino da bioloxía e da xeoloxía debe propoñerse desde a perspectiva da relación que existe entre o traballo científico e os principais avancesproducidos nestas disciplinas polo que a metodoloxía debe basearse nos procedementos e nas técnicas de investigación que os fan posibles; destemodo, favorecerase a comprensión das diversas teorías e modelos e, ó mesmo tempo, que o alumnado adquira as técnicas que lle permitiránsistematizar o seu traballo e axustalo ás pautas do método científico.

En tódalas situacións nas que sexa posible estableceranse conexións entre os contidos e a realidade que rodea os alumnos, co fin de que sehabitúen á observación comprensiva dos fenómenos do seu arredor.

127

Bioloxía e Xeoloxía 1 º de Bacharelato.


Bloque 1. Os seres vivos: composición e función

e i

B1.1. Niveis de organización dos seresvivos.

B1.2. Características dos seres vivos:funcións de nutrición, relación e reprodu-ción.

B1.1. Especificar as características dos seresvivos.

BXB1.1.1. Describe as características dos seresvivos: funcións de nutrición, relación e reprodución.

CCL

l B1.3. Concepto de bioelemento e biomolé-cula.

B1.4. Clasificación dos bioelementos e dasbiomoléculas.

B1.2. Distinguir bioelemento, oligoelemento ebiomolécula.

BXB1.2.1. Identifica e clasifica os bioelementos e asbiomoléculas presentes nos seres vivos.

CAA CMCCT

l B1.5. Estrutura, composición química e B1.3. Diferenciar e clasificar os tipos de biomolé- BXB1.3.1. Distingue as características fisicoquímicas CAA

A metodoloxía, polo tanto, deberá seguir o proceso de avance e de construcción de coñecementos científicos: partirase de coñecementos previosadquiridos polos alumnos e alumnas na etapa anterior e afondarase no seu estudio, ampliando o abano destes.

A descrición da situación actual de determinados aspectos relacionados con problemas de saúde ou do medio é básica no estudio destasdisciplinas e ten a finalidade de fomenta-lo interese e a sensibilidade por estas cuestións, así como o desenvolvemento de actitudes positivas caraa elas.

Os contidos da xeoloxía estructúranse en dous núcleos: o primeiro, dedicado ó estudio dos sistemas terrestres internos, resaltando os métodos deestudio e algunhas consecuencias das súas interrelacións; e o segundo núcleo, dedicado á análise dos procesos de cristalización e dos distintosmecanismos de formación de rochas e depósitos minerais, relacionándoos coa dinámica xeral do planeta.

Os contidos de bioloxía abranguen nun primeiro núcleo o estudio dos criterios nos que se basea a clasificación dos seres vivos e cómo seestructuran en diferentes niveis de organización; nun segundo núcleo, céntranse no estudio anatómico e fisiolóxico dos dous grandes reinos (oreino «plantas» e o reino «animais»).

Trátase, polo tanto, dunha bioloxía dos organismos que non pretende afondar en explicacións físico-químicas dos procesos vitais e dos aspectoscelular, subcelular e molecular, que serán tratados no curso seguinte.

128



d propiedades das biomoléculas. culas que constitúen a materia viva, e relaciona-los coas súas respectivas funcións biolóxicas nacélula.

e as propiedades das moléculas básicas que confi-guran a estrutura celular, e destaca a uniformidademolecular dos seres vivos.

CMCCT

d i

B1.5. Estrutura, composición química epropiedades das biomoléculas.

B1.4. Diferenciar os monómeros constituíntesdas macromoléculas orgánicas.

BXB1.4.1. Identifica os monómeros constituíntes dasmacromoléculas orgánicas.

CAA

d i

B1.6. Relación entre estrutura e funciónsbiolóxicas das biomoléculas.

B1.5. Recoñecer e identificar algunhas macro-moléculas cuxa conformación estea directamen-te relacionada coa súa función.

BXB1.5.1. Asocia biomoléculas coa súa funciónbiolóxica de acordo coa súa estrutura tridimensional.

CAA CD

Bloque 2. A organización celular

e i g

B2.1. A célula como unidade estrutural,funcional e xenética.

B2.2. Modelos de organización celular:célula procariota e eucariota; célula animal ecélula vexetal.

B2.1. Describir a célula como unidade estrutural,funcional e xenética dos seres vivos, e distinguirunha célula procariota dunha eucariota e unhacélula animal dunha vexetal, analizando as súassemellanzas e as súas diferenzas.

BXB2.1.1. Interpreta a célula como unha unidadeestrutural, funcional e xenética dos seres vivos.

CAA CMCCT

BXB2.1.2. Perfila células procariotas e eucarióticas enomea as súas estruturas.

CAA CMCCT

m g

B2.3. Estrutura e función dos orgánuloscelulares.

B2.4. Planificación e realización de prácticasde laboratorio. Observación microscópica decélulas eucariotas animais e vexetais.

B2.2. Identificar os orgánulos celulares, e descri-bir a súa estrutura e a súa función.

BXB2.2.1. Representa esquematicamente os orgá-nulos celulares e asocia cada orgánulo coa súa fun-ción ou coas súas funcións.

CD CMCCT

BXB2.2.2. Recoñece e nomea células animais evexetais mediante microfotografías ou preparaciónsmicroscópicas.

CAA CD

e i

B2.5. Ciclo celular. División celular: mitose emeiose. Importancia na evolución dos seresvivos.

B2.3. Recoñecer e identificar as fases da mitosee da meiose, e argumentar a súa importanciabiolóxica.

BXB2.3.1. Describe os acontecementos fundamen-tais en cada fase da mitose e da meiose.

CCL

d l

B2.5. Ciclo celular. División celular: mitosee meiose. Importancia na evolución dos se-res vivos.

B2.4. Establecer as analoxías e as diferenzasprincipais entre os procesos de división celularmitótica e meiótica.

BXB2.4.1. Selecciona as principais analoxías ediferenzas entre a mitose e a meiose.

CMCCT CD

Bloque 3. Histoloxía

i g

B3.1. Concepto de tecido, órgano, aparelloe sistema.

B3.1. Diferenciar os niveis de organizacióncelular e interpretar como se chega ao nivel tisu-lar.

BXB3.1.1. Identifica os niveis de organización celulare determina as súas vantaxes para os seres plurice-lulares.

CAA129



i l

B3.2. Principais tecidos animais: estrutura efunción.

B3.3. Principais tecidos vexetais: estrutura efunción.

B3.2. Recoñecer e indicar a estrutura e a com-posición dos tecidos animais e vexetais, en rela-ción coas súas funcións.

BXB3.2.1. Relaciona tecidos animais e/ou vexetaiscoas súas células características, asociando a cadaunha a súa función.

CMCCT

g m

B3.4. Observacións microscópicas detecidos animais e vexetais.

B3.3. Asociar imaxes microscópicas ao tecido aoque pertencen.

BXB3.3.1. Relaciona imaxes microscópicas co tecidoao que pertencen.

CAA CD

Bloque 4. A biodiversidade

d l p

B4.1. Clasificación e nomenclatura dosseres vivos. Grandes grupos taxonómicos.

B4.1. Coñecer e indicar os grandes grupostaxonómicos de seres vivos.

BXB4.1.1. Identifica os grandes grupos taxonómicosdos seres vivos.

CMCCT

b d p

B4.1. Clasificación e nomenclatura dosseres vivos. Grandes grupos taxonómicos.

B4.2. Interpretar os sistemas de clasificación enomenclatura dos seres vivos.

BXB4.2.1. Coñece e utiliza claves dicotómicas ououtros medios para a identificación e clasificación deespecies de animais e plantas.

CAA CSIEE

BXB4.2.2. Manexa e traballa cos sistemas de clasifi-cación e a nomenclatura dos seres vivos.

CAA CSC CSIEE

e a

B4.2. Concepto de biodiversidade. Índicesde biodiversidade.

B4.3. Definir o concepto de biodiversidade ecoñecer e identificar os principais índices de cál-culo de diversidade biolóxica.

BXB4. 3.1. Coñece o concepto de biodiversidade erelaciónao coa variedade e a abundancia de espe-cies.

CCEC

BXB4.3.2. Resolve problemas de cálculo de índicesde diversidade.

CAA CMCCT

BXB4.3.3. Aprecia o reino vexetal como desencade-ante da biodiversidade.

CAA CSC

l h

B4.3. Características dos dominios e dosreinos dos seres vivos.

B4.4. Coñecer e indicar as características dostres dominios e os cinco reinos en que se clasifi-can os seres vivos.

BXB4.4.1. Recoñece os tres dominios e os cincoreinos en que agrupan os seres vivos.

CAA CMCCT

BXB4.4.2. Enumera as características de cada undos dominios e dos reinos en que se clasifican osseres vivos.

CCL

130



h i p

B4.4. Grandes zonas bioxeográficas. B4.5. Patróns de distribución. Principais

biomas. Os biomas galegos.

B4.5. Situar as grandes zonas bioxeográficas eos principais biomas.

BXB4.5.1. Identifica os grandes biomas e sitúa sobreo mapa as principais zonas bioxeográficas.

CMCCT CCEC

BXB4.5.2. Diferencia os principais biomas e ecosis-temas terrestres e mariños.

CAA CD

h i p



B4.6. Relaciona as zonas bioxeográficas coasprincipais variables climáticas.

BXB4.6.1. Recoñece e explica a influencia do climana distribución de biomas, ecosistemas e especies.

CCL CSC

BXB4.6.2. Identifica as principais variables climáticasque inflúen na distribución dos grandes biomas.

CMCCT

l p



B4.7. Interpretar mapas bioxeográficos e deter-minar as formacións vexetais correspondentes.

BXB4.7.1. Interpreta mapas bioxeográficos e devexetación.

CD CMCCT

BXB4.7.2. Asocia e relaciona as principais forma-cións vexetais cos biomas correspondentes.

CAA

d B4.6. Factores xeolóxicos e biolóxicos queinflúen na distribución dos seres vivos.

B4.8. Valorar a importancia da latitude, a altitudee outros factores xeográficos na distribución dasespecies.

BXB4.8.1. Relaciona a latitude, a altitude, a conti-nentalidade, a insularidade e as barreiras oroxénicase mariñas coa distribución das especies.

CMCCT CD

l B4.7. A evolución como fonte de biodiversi-dade. Proceso de especiación.

B4.9. Relacionar a biodiversidade co procesoevolutivo.

BXB4.9.1. Relaciona a biodiversidade co proceso deformación de especies mediante cambios evolutivos.

CAA CSC

BXB4.9.2. Identifica o proceso de selección natural ea variabilidade individual como factores clave noaumento de biodiversidade.

CMCCT

e B4.7.A evolución como fonte de biodiversi-dade. Proceso de especiación.

B4.10. Describir o proceso de especiación eenumerar os factores que o condicionan.

BXB4.10.1. Enumera as fases da especiación. CCL

BXB4.10.2. Identifica os factores que favorecen aespeciación.

CAA CMCCT

h l p

B4.8. Ecosistemas da Península Ibérica.Ecosistemas de Galicia.

B4.11. Recoñecer e indicar a importan-cia bioxeográfica da Península Ibérica no man-temento da biodiversidade e a aportación de Ga-licia á biodiversidade.

BXB4.11.1. Sitúa a Península Ibérica e recoñece asúa situación entre dúas áreas bioxeográficas dife-rentes.

CSIEE CD

BXB4.11.2. Recoñece a importancia da Península CSC131



Ibérica como mosaico de ecosistemas. CCEC

BXB4.11.3. Enumera os principais ecosistemas daPenínsula Ibérica e de Galicia, e as súas especiesmáis representativas.

CAA CCEC

i l p

B4.9. Importancia ecolóxica das illas e a súarelación coa biodiversidade.

B4.12. Coñecer e indicar a importancia das illascomo lugares que contribúen á biodiversidade eá evolución das especies.

BXB4.12.1. Enumera os factores que favorecen aespeciación nas illas.

CAA CMCCT

BXB4.12.2. Recoñece a importancia das illas nomantemento da biodiversidade.

CCEC

e g p

B4.10. Concepto de endemismo. Principaisendemismos da Península Ibérica e de Ga-licia.

B4.13. Definir o concepto de endemismo, ecoñecer e identificar os principais endemismosda flora e da fauna españolas e galegas.

BXB4.13.1. Define o concepto de endemismo ouespecie endémica.

CMCCT

BXB4.13.2. Identifica os principais endemismos deplantas e animais en España e en Galicia.

CCEC

l b h ñ

B4.11. Importancia biolóxica da biodiversi-dade.

B4.14. Coñecer e relacionar as aplicacións dabiodiversidade en campos como a saúde, a me-dicina, a alimentación e a industria.

BXB4.14.1. Enumera as vantaxes que se derivan domantemento da biodiversidade para o ser humano.

CAA CSC

a b h

B4.12. Causas da perda de biodiversidade. B4.15. Coñecer e indicar as principais causas deperda de biodiversidade, así como as ameazasmáis importantes para a extinción de especies.

BXB4.15.1. Enumera as principais causas de perdade biodiversidade.

CMCCT CSC

BXB4.15.2. Coñece e explica as principais ameazasque penden sobre as especies e que fomentan a súaextinción.

CSC

a h

B4.13. O factor antrópico na conservaciónda biodiversidade.

B4.16. Enumerar as principais causas de orixeantrópica que alteran a biodiversidade.

BXB4.16.1. Enumera as principais causas de perdade biodiversidade derivadas das actividades huma-nas.

CAA CSC

BXB4.16.2. Indica as principais medidas que redu-cen a perda de biodiversidade.

CSIEE

a c

B4.13. O factor antrópico na conservaciónda biodiversidade.

B4.17. Comprender e diferenciar os inconvenien-tes producidos polo tráfico de especies exóticas

BXB4.17.1. Coñece e explica os principais efectosderivados da introdución de especies alóctonas nos

CMCCT

132



p e pola liberación no medio de especies alóctonasou invasoras.

ecosistemas.

e p

B4.14. Estudo dun ecosistema. Cómputo dabiodiversidade.

B4.18. Describir as principais especies e valorara biodiversidade dun ecosistema próximo.

BXB4.18.1. Deseña experiencias para o estudo deecosistemas e a valoración da súa biodiversidade.

CCEC CSIEE CD

Bloque 5. As plantas: funcións e adaptacións ao medio

e l

B5.1. Absorción da auga e os sales mineraisnos vexetais.

B5.1. Describir como se realiza a absorción daauga e os sales minerais.

BXB5.1.1. Describe a absorción da auga e os salesminerais.

CAA CMCCT

i l

B5.2. Funcións de nutrición nas plantas.Proceso de obtención e transporte dos nu-trientes.

B5.2. Coñecer e identificar a composición dozume bruto e os seus mecanismos de transporte.

BXB5.2.1. Coñece e explica a composición do zumebruto e os seus mecanismos de transporte.

CMCCT CCL

e B5.3. Procesos de transpiración, intercam-bio de gases e gutación.

B5.3. Explicar os procesos de transpira-ción, intercambio de gases e gutación.

BXB5.3.1. Describe os procesos de transpiración,intercambio de gases e gutación.

CMCCT CCL

l B5.4. Transporte do zume elaborado. B5.4. Coñecer e identificar a composición dozume elaborado e os seus mecanismos detransporte.

BXB5.4.1. Explica a composición do zume elaboradoe os seus mecanismos de transporte.

CAA CMCCT

l B5.5. Fotosíntese. B5.5. Comprender e diferenciar as fases dafotosíntese e os factores que afectan o proceso.

BXB5.5.1. Detalla os principais feitos que acontecendurante cada fase da fotosíntese e asocia, a nivel deorgánulo, onde se producen.

CAA CMCCT

i l

B5.6. Importancia biolóxica da fotosíntese. B5.6. Salientar a importancia biolóxica da foto-síntese.

BXB5.6.1. Argumenta e precisa a importancia dafotosíntese como proceso de biosíntese, imprescin-dible para o mantemento da vida na Terra.

CCL CSC

e B5.7. A excreción en vexetais. Tecidossecretores.

B5.7. Explicar a función de excreción en vexetaise as substancias producidas polos tecidos secre-tores.

BXB5.7.1. Recoñece algún exemplo de excreción envexetais.

CMCCT

BXB5.7.2. Relaciona os tecidos secretores e assubstancias que producen.

CAA

e g

B5.8. Funcións de relación nas plantas.Tropismos e nastias.

B5.8. Describir tropismos e nastias, e ilustraloscon exemplos.

BXB5.8.1. Describe e coñece exemplosde tropismos e nastias.

CMCCT133



e l

B5.9. Hormonas vexetais: tipos e funcións. B5.9. Definir o proceso de regulación nas plantasmediante hormonas vexetais.

BXB5.9.1. Valora o proceso de regulación dashormonas vexetais.

CAA

i l

B5.9. Hormonas vexetais: tipos e funcións. B5.10. Coñecer e relacionar os tipos de fitohor-monas coas súas funcións.

BXB5.10.1. Relaciona as fitohormonas coas súasfuncións.

CAA

l i

B5.10. Efectos da luz e a temperatura sobreo desenvolvemento das plantas.

B5.11. Comprender e diferenciar os efectos datemperatura e da luz no desenvolvemento dasplantas.

BXB5.11.1. Argumenta os efectos da temperatura ea luz no desenvolvemento das plantas.

CCL

d l

B5.11. Funcións de reprodución en vexetais:tipos de reprodución.

B5.12. Entender os mecanismos de reproduciónasexual e a reprodución sexual nas plantas.

BXB5.12.1. Distingue os mecanismos de reprodu-ción asexual e a reprodución sexual nas plantas.

CAA CMCCT

l i

B5.12. Ciclos biolóxicos dos principaisgrupos de plantas.

B5.13. Diferenciar os ciclos biolóxicosde briofitas, pteridofitas e espermafitas, e as sú-as fases e estruturas características.

BXB5.13.1. Diferencia os ciclos biolóxicose briofitas, pteridofitas e espermafitas, e as súas fa-ses e estruturas características.

CMCCT

BXB5.13.2. Interpreta esquemas, debuxos, gráficase ciclos biolóxicos dos grupos de plantas.

CAA CMCCT

l i

B5.13. Semente e froito. B5.14. Polinización e fecundación nas

espermafitas.

B5.14. Entender os procesos de polinización ede dobre fecundación nas espermafitas. Forma-ción da semente e o froito.

BXB5.14.1. Explica os procesos de polinización e defecundación nas espermafitas e diferencia a orixe eas partes da semente e do froito.

CMCCT CCL

d l

B5.15. Propagación dos froitos e disemina-ción das sementes. Proceso da xermina-ción.

B5.15. Coñecer e indicar os mecanismos dediseminación das sementes e os tipos de xermi-nación.

BXB5.15.1. Distingue os mecanismos de disemina-ción das sementes e os tipos de xerminación.

CMCCT

i l

B5.15. Propagación dos froitos e disemina-ción das sementes. Proceso da xermina-ción.

B5.16. Coñecer e relacionar as formas de propa-gación dos froitos.

BXB5.16.1. Identifica os mecanismosde propagación dos froitos.

CMCCT CAA

i l

B5.16. Adaptacións dos vexetais ao medio. B5.17. Recoñecer e relacionar as adaptaciónsmáis características dos vexetais aos medios enque habitan.

BXB5.17.1. Relaciona as adaptacións dos vexetaisco medio en que se desenvolven.

CAA

m g

B5.17. Aplicacións e experiencias prácticasde anatomía e fisioloxía vexetal.

B5.18. Deseñar e realizar experiencias en que seprobe a influencia de determinados factores nofuncionamento dos vexetais.

BXB5.18.1. Realiza experiencias que demostren aintervención de determinados factores no funciona-mento das plantas.

CSIEE CMCCT

134



Bloque 6. Os animais: Funcións e adaptacións ao medio

l B6.1. Funcións de nutrición nos animais. B6.1. Comprender e discriminar os conceptos denutrición heterótrofa e de alimentación.

BXB6.1.1. Argumenta as diferenzasmáis significativas entre os conceptos de nutricióne alimentación.

CAA CCL

BXB6.1.2. Coñece as características da nutriciónheterótrofa e distingue os tipos principais.

CAA CMCCT

i B6.2. Estrutura e función dos aparellosdixestivos e as súas glándulas.

B6.2. Distinguir os modelos de aparellos dixesti-vos dos invertebrados.

BXB6.2.1. Recoñece e diferencia os aparellos dixes-tivos dos invertebrados.

CMCCT

i B6.2. Estrutura e función dos aparellosdixestivos e as súas glándulas.

B6.3. Distinguir os modelos de aparellos dixesti-vos dos vertebrados.

BXB6.3.1. Recoñece e diferencia os aparellos dixes-tivos dos vertebrados.

CMCCT

l ñ

B6.2. Estrutura e función dos aparellosdixestivos e as súas glándulas.

B6.4. Diferenciar a estrutura e a función dosórganos do aparello dixestivo e as súas glándu-las.

BXB6.4.1. Relaciona cada órgano do aparello dixes-tivo coa súa función.

CAA

BXB6.4.2. Describe a absorción no intestino. CCL

l B6.3. Aparellos circulatorios. Pigmentosrespiratorios nos animais. Linfa.

B6. 5. Coñecer e relacionar a importancia depigmentos respiratorios no transporte de osíxe-no.

BXB6.5.1. Recoñece e explica a existencia de pig-mentos respiratorios nos animais.

CAA CCL CMCCT

l e

B6.3. Aparellos circulatorios. Pigmentosrespiratorios nos animais. Linfa.

B6.6. Comprender e describir os conceptos decirculación aberta e pechada, circulación simplee dobre, incompleta ou completa.

BXB6.6.1. Relaciona circulación aberta e pechadacos animais que a presentan e explica as súas van-taxes e os seus inconvenientes.

CAA

BXB6.6.2. Asocia representacións sinxelas do apa-rello circulatorio co tipo de circulación (simple, dobre,incompleta ou completa).

CD CMCCT

l B6.3. Aparellos circulatorios. Pigmentosrespiratorios nos animais. Linfa.

B6.7. Coñecer e relacionar a composición e afunción da linfa.

BXB6.7.1. Indica a composición da linfa e identificaas súas principais funcións.

CMCCT

i B6.4. Transporte de gases e respiración.Tipos de aparellos respiratorios. Respiracióncelular.

B6.8. Distinguir respiración celular de respiración(ventilación e intercambio gasoso).

BXB6.8.1. Diferencia respiración celular e respira-ción, e explica o significado biolóxico de respira-ción celular.

CAA CMCCT

135



l e

B6.5. Transporte de gases e a respiración.Tipos de aparellos respiratorios. Respiracióncelular.

B6.9. Coñecer e indicar os tipos de aparellosrespiratorios en invertebrados e vertebrados.

BXB6.9.1. Asocia os aparellos respiratorios cosgrupos aos que pertencen, e recoñéceos en repre-sentacións esquemáticas.

CD

e B6.5. Excreción: tipos de aparellos excreto-res en invertebrados e vertebrados. Produ-tos da excreción.

B6.10. Definir o concepto de excreción e relacio-nalo cos obxectivos que persegue.

BXB6.10.1. Define e explica o proceso da excreción. CCL

e l

B6.5. Excreción: tipos de aparellos excreto-res en invertebrados e vertebrados. Produ-tos da excreción.

B6.11. Enumerar os principais produtosde excreción e sinalar as diferenzas apreciablesnos grupos de animais en relación con estesprodutos.

BXB6.11.1. Enumera os principais produtos deexcreción e clasifica os grupos de animais segundoos produtos de excreción.

CAA CMCCT

e B6.5. Excreción: tipos de aparellos excreto-res en invertebrados e vertebrados. Produ-tos da excreción.

B6.12. Describir os principais tipos órganos eaparellos excretores nos distintos grupos deanimais.

BXB6.12.1. Describe os principais aparellos excreto-res dos animais e recoñece as súas principais estru-turas a partir de representación esquemáticas.

CMCCT

d B6.5. Excreción: tipos de aparellos excreto-res en invertebrados e vertebrados. Produ-tos da excreción.

B6.13. Estudar a estrutura das nefronas e oproceso de formación dos ouriños.

BXB6.13.1. Localiza e identifica as rexións du-nha nefrona.

CAA CMCCT

BXB6.13.2. Explica o proceso de formación dosouriños.

CMCCT

l B6.5. Excreción: tipos de aparellos excreto-res en invertebrados e vertebrados. Produ-tos da excreción.

B6.14. Coñecer e relacionar mecanismos especí-ficos ou singulares de excreción en vertebrados.

BXB6.14.1. Identifica os mecanismos específicos ousingulares de excreción dos vertebrados.

CMCCT

l e

B6.6. Funcións de relación nos animais.Receptores e efectores. Sistemas nerviosoe endócrino. Homeostase.

B6.15. Comprender e describir o funcionamentointegrado dos sistemas nervioso e hormonal enanimais.

BXB6.15.1. Integra a coordinación nerviosa e hor-monal, relacionando ambas as dúas funcións.

CAA

i B6.6. Funcións de relación nos animais.Receptores e efectores. Sistemas nerviosoe endócrino. Homeostase.

B6.16. Coñecer e identificar os principais com-poñentes do sistema nervioso e o seu funciona-mento.

BXB6.16.1. Define estímulo, receptor, transmisor,efector.

CCL

BXB6.16.2. Identifica distintos tipos de receptoressensoriais e nervios.

CAA CMCCT

e B6.6. Funcións de relación nos animais.Receptores e efectores. Sistemas nervioso

B6.17. Explicar o mecanismo de transmisióndo impulso nervioso.

BXB6.17.1. Explica a transmisión do impulso nervio-so na neurona e entre neuronas.

CCL

136



e endócrino. Homeostase.


B6.18. Identificar os principais tipos de sistemasnerviosos en invertebrados.

BXB6.18.1. Distingue os principais tipos de sistemasnerviosos en invertebrados.

CAA CMCCT

l B6.6. Funcións de relación nos animais.Receptores e efectores. Sistemas nerviosoe endócrino. Homeostase.

B6.19. Diferenciar o desenvolvemento do siste-ma nervioso en vertebrados.

BXB6.19.1. Identifica os principais sistemas nervio-sos de vertebrados.

CMCCT

e l


B6.20. Describir os compoñentes e as funciónsdo sistema nervioso tanto desde o punto de vistaanatómico (SNC e SNP) como desde o funcional(somático e autónomo).

BXB6.20.1. Describe o sistema nervioso central eperiférico dos vertebrados, e diferencia as funciónsdo sistema nervioso somático e o autónomo.

CMCCT

e l


B6.21. Describir os compoñentes do sistemaendócrino e a súa relación co sistema nervioso.

BXB6.21.1. Establece a relación entre o sistemaendócrino e o sistema nervioso.

CAA CSIEE


B6.22. Enumerar as glándulas endócrinas envertebrados, as hormonas que producen e asfuncións destas.

BXB6.22.1. Describe as diferenzas entre glándulasendócrinas e exócrinas.

CCL CMCCT

BXB6.22.2. Discrimina a función reguladora e en quelugar se evidencia a actuación dalgunhas das hor-monas que actúan no corpo humano.

CAA CMCCT

BXB6.22.3. Relaciona cada glándula endócrina coahormona ou as hormonas máis importantes que se-grega, e explica a súa función de control.

CMCCT

i l


B6.23. Coñecer e identificar as hormonas e asestruturas que as producen nos principais gruposde invertebrados.

BXB6.23.1. Relaciona as principais hormonas dosinvertebrados coa súa función de control.

CAA

BXB6.23.2. Identifica o concepto de homeostase e asúa relación co sistema nervioso e endócrino.

CMCCT

e B6.7. Reprodución nos animais. Tipos dereprodución. Vantaxes e inconvenientes.

B6.24. Definir o concepto de reprodución ediferenciar entre reprodución sexual e asexual.Tipos. Vantaxes e inconvenientes.

BXB6.24.1. Describe as diferenzas entre reprodu-ción asexual e sexual, e argumenta as vantaxes e osinconvenientes de cada unha.

CCL CMCCT

137



BXB6.24.2. Identifica tipos de reprodución asexualen organismos unicelulares e pluricelulares.

CMCCT

BXB6.24.3. Distingue os tipos de reprodución se-xual.

CAA

e B6.8. Gametoxénese. B6.25. Describir os procesos da gametoxénese. BXB6.25.1. Distingue e compara o proceso deespermatoxénese e ovoxénese.

CAA

l B6.9. Fecundación e desenvolvementoembrionario.

B6.26. Coñecer e relacionar os tipos de fecunda-ción en animais e as súas etapas.

BXB6.26.1. Diferencia os tipos de fecundación enanimais e as súas etapas.

CMCCT

e B6.9. Fecundación e desenvolvementoembrionario.

B6.27. Describir as fases do desenvolvementoembrionario.

BXB6.27.1. Identifica as fases do desenvolvementoembrionario e os acontecementos característicos decada unha.

CAA CMCCT

BXB6.27.2. Relaciona os tipos de ovo cos procesosde segmentación e gastrulación durante o desenvol-vemento embrionario.

CMCCT

d B6.10. Ciclos biolóxicos máis característicosdos animais.

B6. 28. Analizar os ciclos biolóxicos dos animais. BXB6.28.1. Identifica as fases dos ciclos biolóxicosdos animais.

CAA

l i

B6.11. Adaptacións dos animais ao medio. B6.29. Recoñecer e relacionar as adaptaciónsmáis características dos animais aos medios enque habitan.

BXB6.29.1. Identifica as adaptacións animais aosmedios aéreos.

CAA

BXB6.29.2. Identifica as adaptacións animais aosmedios acuáticos.

CAA

BXB6.29.3. Identifica as adaptacións animais aosmedios terrestres.

CAA

m

g

B6.12. Aplicacións e experiencias prácticasde anatomía e fisioloxía animal.

B6.30. Realizar experiencias de fisioloxía eanatomía animal.

BXB6.30.1. Describe e realiza experiencias defisioloxía e anatomía animal.

CSIEE

Bloque 7. Estrutura e composición da Terra

i l

B7.1. Análise e interpretación dos métodosde estudo da Terra.

B7.1. Interpretar os métodos de estudo da Terrae identificar as súas achegas e as súas limita-cións.

BXB7.1.1. Caracteriza os métodos de estudo daTerra sobre a base dos procedementos que utiliza eas súas achegas e limitacións.

CMCCT CD

138



d l

B7.2. Estrutura do interior terrestre: capasque se diferencian en función da súa com-posición e da súa mecánica.

B7.2. Identificar as capas que conforman ointerior do planeta de acordo coa súa composi-ción, diferencialas das que se establecen en fun-ción da súa mecánica, e marcar as descontinui-dades e as zonas de transición.

BXB7.2.1. Resume a estrutura e composición dointerior terrestre, distinguindo as súas capas en fun-ción da súa composición e da súa mecánica, asícomo as descontinuidades e as zonas de transiciónentre elas.

CCL

BXB7.2.2. Sitúa en mapas e esquemas as capas daTerra, e identifica as descontinuidades que permitendiferencialas.

CMCCT CD

BXB7.2.3. Analiza o modelo xeoquímico e xeodiná-mico da Terra e contrasta o que achega cada un de-les ao coñecemento da estrutura da Terra.

CCEC

e B7.3. Dinámica litosférica. B7.3. Precisar os procesos que condicionan aestrutura actual terrestre.

BXB7.3.1. Detalla e enumera procesos que deronlugar á estrutura actual do planeta.

CAA CCL

l B7.4. Evolución das teorías desde a derivacontinental ata a tectónica de placas.

B7.4. Comprender e diferenciar a teoría daderiva continental de Wegener e a súa relevan-cia para o desenvolvemento da teoría da tectóni-ca de placas.

BXB7.4.1. Indica as achegas máis relevantes daderiva continental, para o desenvolvemento da teoríada Tectónica de placas.

CCEC

b B7.4. Evolución das teorías desde a derivacontinental ata a tectónica de placas.

B7.5. Clasificar os bordos de placas litosféricas esinalar os procesos que acontecen entre eles.

BXB7.5.1. Identifica os tipos de bordos de placas eexplica os fenómenos asociados a eles.

CD CMCCT

g B7.5. Achegas das novas tecnoloxías nainvestigación do noso planeta.

B7.6. Aplicar os avances das novas tecnoloxíasna investigación xeolóxica.

BXB7.6.1. Distingue métodos desenvolvidos grazasás novas tecnoloxías, asociándoos coa investigacióndun fenómeno natural.

CD CMCCT

b p

B7.6. Minerais e rochas: conceptos. Clasifi-cación xenética das rochas.

B7.7. Observación de coleccións de mine-rais e rochas.

B7.8. Recoñecemento e identificación deminerais e rochas frecuentes en Galicia.

B7.7. Seleccionar e identificar os minerais e ostipos de rochas máis frecuentes, nomeadamenteos utilizados en edificios, monumentos e outrasaplicacións de interese social ou industrial.

BXB7.7.1. Identifica as aplicacións de interese socialou industrial de determinados tipos de minerais erochas.

CAA CSC

Bloque 8. Os procesos xeolóxicos e petroxenéticos

i B8.1. Magmatismo. Clasificación das rochas B8.1. Relacionar o magmatismo e a tectónica de BXB8.1.1. Explica a relación entre o magmatismo e CMCCT

139



l magmáticas. Rochas magmáticasde interese. O magmatismo na tectónica deplacas.

placas. a tectónica de placas, e coñece as estruturas resul-tantes da localización dos magmas en profundidadee en superficie.

l B8.1. Magmatismo. Clasificación das rochasmagmáticas. Rochas magmáticasde interese. O magmatismo na tectónica deplacas.

B8.2. Categorizar os tipos de magmas sobre abase da súa composición e distinguir os factoresque inflúen no magmatismo.

BXB8.2.1. Discrimina os factores que determinan ostipos de magmas, e clasifícaos atendendo á súacomposición.

CAA

i l

B8.1. Magmatismo. Clasificación das rochasmagmáticas. Rochas magmáticasde interese. O magmatismo na tectónica deplacas.

B8.3. Recoñecer e relacionar a utilidade dasrochas magmáticas analizando as súas caracte-rísticas, os seus tipos e as súas utilidades.

BXB8.3.1. Diferencia os tipos de rochas magmáti-cas, identifica as máis frecuentes, con axuda de cla-ves, e relaciona a súa textura co seu proceso deformación.

CAA

l B8.1. Magmatismo. Clasificación das rochasmagmáticas. Rochas magmáticasde interese. O magmatismo na tectónica deplacas.

B8.4. Establecer as diferenzas de activida-de volcánica, asociándoas ao tipo de magma.

BXB8.4.1. Relaciona os tipos de actividade volcánicacoas características do magma, e diferencia os pro-dutos emitidos nunha erupción volcánica.

CAA CMCCT

i l

B8.2. Riscos xeolóxicos: vulcanismo esismicidade.

B8.5. Diferenciar os riscos xeolóxicos derivadosdos procesos internos. Vulcanismoe sismicidade.

BXB8.5.1. Analiza os riscos xeolóxicos derivadosdos procesos internos. Vulcanismo e sismicidade.

CSC

e B8.3. Metamorfismo: procesos metamórfi-cos. Fisicoquímica do metamorfismo; tiposde metamorfismo. Clasificación das rochasmetamórficas. O metamorfismo na Tectóni-ca de placas.

B8.6. Detallar o proceso de metamorfismo erelacionar os factores que lle afectan cos seustipos.

BXB8.6.1. Clasifica o metamorfismo en función dosfactores que o condicionan.

CMCCT CAA

d B8.3. Metamorfismo: procesos metamórfi-cos. Fisicoquímica do metamorfismo; tiposde metamorfismo. Clasificación das rochasmetamórficas. O metamorfismo na Tectóni-ca de placas.

B8.7. Identificar rochas metamórficas a partir dassúas características e das súas utilidades.

BXB8.7.1. Ordena e clasifica as rochas metamórfi-cas máis frecuentes da codia terres-tre, relacionando a súa textura co tipo de metamor-fismo experimentado.

CAA

i B8.4. Procesos sedimentarios. Faciessedimentarias: identificación e interpreta-ción. Clasificación e xénese das principaisrochas sedimentarias.

B8.8. Relacionar estruturas sedimentarias eambientes sedimentarios.

BXB8.8.1. Detalla e discrimina as fases do procesode formación dunha rocha sedimentaria

CMCCT

140



e B8.4. Procesos sedimentarios. Faciessedimentarias: identificación e interpreta-ción. Clasificación e xénese das principaisrochas sedimentarias.

B8.9. Explicar a diaxénese e as súas fases. BXB8.9.1. Describe as fases da diaxénese. CCL

i l

B8.4. Procesos sedimentarios. Faciessedimentarias: identificación e interpreta-ción. Clasificación e xénese das principaisrochas sedimentarias.

B8.10. Clasificar as rochas sedimentarias apli-cando como criterio as súas distintas orixes.

BXB8.10.1. Ordena e clasifica segundo a súa orixeas rochas sedimentarias máis frecuentes da codiaterrestre.

CAA CSIEE

l B8.5. A deformación en relacióná tectónica de placas. Comportamento me-cánico das rochas.

B8.11. Analizar os tipos de deformaciónque experimentan as rochas, establecendo a súarelación cos esforzos a que se ven sometidas.

BXB8.11.1. Asocia os tipos de deformación tectónicacos esforzos aos que se someten as rochas e coaspropiedades destas.

CAA

BXB8.11.2. Relaciona os tipos de estrutu-ras xeolóxicas coa tectónica de placas.

CD

m g

B8.6. Tipos de deformación: dobras e fallas. B8.7. Técnicas para a identificación de

distintos tipos de rochas. B8.8. Construción de modelos onde se

representen os principais tipos de prega-mentos e fallas.

B8.12. Representar os elementos dunha dobra edunha falla.

BXB8.12.1. Distingue os elementos dunha dobra eclasifícaos atendendo a diferentes criterios.

CMCCT

BXB8.12.2. Recoñece e clasifica os tipos de falla,identificando os elementos que a constitúen.

CAA CMCCT

Bloque 9. Historia da Terra

m l

B9.1. Estratigrafía: concepto e obxectivos.Principios. Definición de estrato.

B9.2. Interpretación e realización de mapastopográficos e cortes xeolóxicos.

B9.1. Deducir a existencia de estruturas xeolóxi-cas e a súa relación co relevo, a partir de mapastopográficos e cortes xeolóxicos dunha zona de-terminada.

BXB9.1.1. Interpreta e realiza mapas topográficos ecortes xeolóxicos sinxelos.

CMCCT CAA

l e

B9.3. Datacións relativas e absolutas:estudo de cortes xeolóxicos sinxelos. Gran-des divisións xeolóxicas: Táboa do tempoxeolóxico. Principais acontecementos nahistoria xeolóxica da Terra. Oroxenias.

B9.2. Aplicar criterios cronolóxicos para a data-ción relativa de formacións xeolóxicas e defor-macións localizadas nun corte xeolóxico. Descri-bir as grandes divisións do tempo en xeoloxía.Oroxenias e grandes acontecementos xeolóxi-cos.

BXB9.2.1. Interpreta cortes xeolóxicos e determina aantigüidade dos seu estratos, as discordancias e ahistoria xeolóxica da rexión, e identifica os grandesacontecementos xeolóxicos ocorridos e as oroxe-nias.

CMCCT CAA

141

PLAN DE AVALIACIÓN

AVALIACIÓN INICIAL

Durante todo o curso, se avaliará o alumnado dunha forma continua, mediante diferentes procedementos que aseguren a consecución dunhaavaliación formativa ó longo de todo o proceso de ensino-aprendizaxe. Non obstante, é imprescindible realizar tamén algún tipo de avaliacióninicial que nos informe sobre as carencias educativas concretas dos alumnos e alumnas, pero só en 1º BAC. Os resultados obtidos nestaactividade darannos a referencia do nivel de aprendizaxe coa que debemos comezar cada unidade didáctica. Deste xeito, poderase introducir asmodificacións necesarias na programación para axustar a aprendizaxe ás necesidades reais dos alumnos. As probas de avaliación inicialrealizaranse ó inicio de cada bloque temático e tratarán de determinar os coñecementos conceptuais, procedimentais e actitudinais dos alumnos.




j) Caderno de notas do Profesor: Constitúe un rexistro persoal que o profesor leva de cada estudante e onde realiza anotacións periódicasatendendo á súa integración no grupo e actitude cos compañeiros, diálogos co docente, participación en preguntas e opinións, etc.

142

k) Análise das producións do alumno: Participación nas actividades que programe o departamento: Saídas, talleres ou obradoiros,participación na semana da Saúde e Ciencia na rúa, prácticas de laboratorio, traballos individuais ou en grupo utilizando as Tics para a súarepresentación e ou outras actividades que podan ir aparecendo como a participación na Olimpiada de Bioloxía.

l) Proba específica escrita: Ó final de cada unidade farase un exame que permita valorar a adquisición de contidos conceptuais e, enmenor medida, procedimentais. As probas escritas deben ter varias preguntas, con diferentes grados de dificultade, segundo os obxectivose os criterios de avaliación propostos para a unidade.





AVALIACIÓN FINAL

Para calcular a nota final de cada avaliación teranse en conta as seguintes proporcións:

20% da nota: Actitude.

80% da nota: Producións dos alumnos máis probas obxectivas.



143









e) Cuestionarios a alumnos: Ó final de cada avaliación os alumnos cubrirán un cuestionario sobre o proceso de ensinanza. Este incluirácuestións claras e precisas sobre aspectos relevantes da ensinanza (claridade das exposicións, valor motivacional das actividades,suficiencia ou insuficiencia do tempo dedicado, variedade e adecuación dos materiais empregados, percepción da nosa actitude,propostas de mellora, ...)

f) Debates: Se o “clima” do grupo o permite e resulta adecuado para a súa práctica, este tipo de procedementos resultan insustituiblespara un coñecemento directo dos problemas, coñecemento que é intuitivo en gran parte, máis aló da sistematización.

144

g) Contraste de experiencias e puntos de vista: Aínda que non se pode sistematizar, pódense dedicar parte das reunións deDepartamento a intercambiar experiencias entre docentes, con máis relevancia se comparten o mesmo espazo didáctico.

h) Análise dos resultados das aprendizaxes: O análise da aprendizaxe debe estar dirixido a buscar as causas que a produción, para encaso adecuado tomar medidas de corrección. O análise débese realizar tamén cos alumnos, sendo o momento adecuado as fechasanteriores á avaliación (unha pre-avaliación). Mencionar que a obtención de datos negativos por un grupo de alumnos non indica unhaavaliación negativa da ensinanza. Cando os resultados negativos son xeneralizados en todos os grupos é cando pode haber un erro noproceso.

SISTEMA DE CUALIFICACIÓN.

Realizaranse unha ou varias probas escritas de cada bloque temático. Os criterios de avaliacion son os expostos anteriormente en cadaunidade didáctica.

O/a alumno/a obterá, seleccionará e valorará informacións sobre distintos temas científicos e tecnolóxicos propostos polo/a profesor/a.

Realización e presentación de exercicios por parte do alumno/a, propostos polo/a profesor/a.

Realización e exposición de traballos na clase, por parte do/a alumno/a, sobre temas propostos polo/a profesor/a.

Para obter unha cualificación final positiva, é indispensable ter superado as tres avaliacións nas que se dividiu o curso.

145

BIOLOXÍA 2º Bacharelato

Introdución.

A materia de bioloxía ten como obxectivo a interpretación do mundo vivo e preparar o alumnado para comprender e explicar mellor os seresvivos, como están constituídos e como funcionan, como se estudan, como se contrastan as hipóteses e os feitos experimentais para elaborar asteorías biolóxicas.

A moderna bioloxía mostra como as fronteiras da investigación se foron desprazando axudadas pola tecnoloxía e como o coñecemento danatureza da vida progresou cara á comprensión dos niveis celulares e moleculares. Isto implicou o desenvolvemento de novas ramas como abioloxía e fisioloxía celular, a bioquímica, a embrioloxía, a xenética, a xenómica, a proteómica, a biotecnoloxía.

Os enfoques descritivos e cualitativos baseados en numerosas observacións, pero escasa experimentación; a formalización teórica e a interacciónentre distintas metodoloxías e disciplinas biolóxicas cambiaron na segunda metade de século XIX. A aplicación de deseños experimentais, acuantificación das variables a estudar e, sobre todo, a formalización de teorías ou paradigmas centrais, como a teoría celular, a teoría daevolución por selección natural, etc. supuxeron cambios transcendentais no avance da estruturación da bioloxía como ciencia. Na primeirametade do século XX formúlanse teorías e modelos biolóxicos que configuran un corpo teórico central sobre os seres vivos. Estas teoríasdeterminan a madureza da bioloxía como ciencia. Porén, é na segunda metade do século XX cando se originan importantes cambios nametodoloxía experimental e nos enfoques teóricos. As técnicas de manipulación do ADN, os encimas de restrición, a PCR, permitiron unhaacelerada comprensión da estrutura e funcionamento molecular dos seres vivos, con aplicacións médicas e tecnolóxicas insospeitadas hai só unpar de decenios.

O papel educativo da bioloxía no bacharelato presenta tres aspectos diferentes. O primeiro é o de permitir outra visión do mundo, a que acheganos novos

146

Bioloxía. 2º de bacharelato

Obxectivos Contidos Criterios avaliación Estándares de aprendizaxe Competencias clave

Bloque 1. A base molecular e fisicoquímica da vida

i e

B1.1. Compoñentes químicos da vida. Conceptode bioelemento. Tipos, propiedades e funciónsdos bioelementos.

B1.2. Os enlaces químicos e a súa importanciaen bioloxía.

B1.3. Biomoléculas: concepto, clasificación etécnicas de separación.

B1.1. Determinar as propiedades fisicoquímicasdos bioelementos que os fan indispensables pa-ra a vida. Relacionar os enlaces químicos coasúa importancia biolóxica.

BB1.1. Describe técnicas instrumentais e méto-dos físicos e químicos que permiten o illamentodas moléculas e a súa contribución ao grandeavance da experimentación biolóxica.

CAA CMCCT

BB1.1.2. Clasifica os tipos de bioelementosrelacionando cada un coa súa proporción e coasúa función biolóxica.

CAA

BB1.1.3. Discrimina os enlaces químicos quepermiten a formación de moléculas inorgánicas eorgánicas presentes nos seres vivos.

CMCCT CD

i l e

B1.4. Biomoléculas inorgánicas. Estrutura epropiedades fisicoquímicas da auga que a fanunha molécula imprescindible para a vida. Fun-cións dos sales minerais.

B1.2. Argumentar as razóns polas que a auga eos sales minerais son fundamentais nos proce-sos biolóxicos.

BB1.2.1. Relaciona a estrutura química da augacoas súas funcións biolóxicas.

CAA

BB1.2.2. Distingue os tipos de sales minerais, e CMCCT

coñecementos, en estreita relación co seu proceso de construción teórica. A célula, a súa estrutura e función son o fío condutor arredor do que searticulan os diferentes contidos.

Outro elemento na formación é promover unha actitude investigadora baseada na análise e na práctica dos procedementos básicos do traballocientífico.

Finalmente, aínda que non menos importante, é necesario considerar as múltiples implicacións persoais, sociais, éticas, legais, económicas oupolíticas dos novos descubrimentos e das influencias mutuas entre a sociedade, a bioloxía e a tecnoloxía e o xénero.

147



B1.5. Fisicoquímica das dispersións acuosas.Difusión, osmose e diálise.

relaciona a composición coa función.

BB1.2.3. Contrasta e realiza experiencias dosprocesos de difusión, osmose e diálise, e inter-preta a súa relación coa concentración salinadas células.

CMCCT CAA CD

d l

B1.6. Biomoléculas orgánicas: concepto, clasifi-cación, estrutura, propiedades e funcións bioló-xicas de glícidos, lípidos, prótidos e ácidos nu-cleicos.

B1.3. Recoñecer e identificar os tipos de molé-culas que constitúen a materia viva, e relaciona-los coas súas respectivas funcións biolóxicas nacélula.

BB1.3.1. Recoñece e clasifica os tipos de biomo-léculas orgánicas, e relaciona a súa composiciónquímica coa súa estrutura e coa súa función.

CAA CSIEE

BB1.3.2. Deseña e realiza experiencias identifi-cando en mostras biolóxicas a presenza de mo-léculas orgánicas.

CSIEE CMCCT

BB1.3.3. Contrasta e relaciona os procesos dediálise, centrifugación e electroforese, e interpre-ta a súa relación coas biomoléculas orgánicas.

CAA CMCCT CD

i g

B1.6. Biomoléculas orgánicas: concepto, clasifi-cación, estrutura, propiedades e funcións bioló-xicas de glícidos, lípidos, prótidos e ácidos nu-cleicos.

B1.4. Identificar os tipos de monómeros queforman as macromoléculas biolóxicas e os enla-ces que os unen.

BB1.4.1. Identifica os monómeros e distingue osenlaces químicos que permiten a síntese dasmacromoléculas: enlaces O-glicosídico, enlaceéster, enlace peptídico e enlace O-nucleosídico.

CMCCT CD

i B1.6. Biomoléculas orgánicas: concepto, clasifi-cación, estrutura, propiedades e funcións bioló-xicas de glícidos, lípidos, prótidos e ácidos nu-cleicos.

B1.5. Determinar a composición química edescribir a función, a localización e exemplosdas principais biomoléculas orgánicas.

BB1.5.1. Describe a composición e a función dasprincipais biomoléculas orgánicas.

CCL

l B1.7. Encimas: concepto, clasificación, propie-dades e funcións. Catálise enzimática. Activa-ción e inhibición enzimática. Alosterismo.

B1.6. Comprender e diferenciar a función bioca-talizadora dos encimas, con valoración da súaimportancia biolóxica.

BB1.6.1. Contrasta o papel fundamental dosencimas como biocatalizadores, e relaciona assúas propiedades coa súa función catalítica.

CAA CMCCT

l ñ

B1.8. Vitaminas: concepto, clasificación e fun-cións.

B1.7. Sinalar a importancia das vitaminas para omantemento da vida.

BB1.7.1. Identifica os tipos de vitaminas aso-ciando a súa imprescindible función coas doen-zas que preveñen.

CAA CCEC

Bloque 2. A célula viva. Morfoloxía, estrutura e fisioloxía celular

148



i e

B2.1. A célula como unidade estrutural e funcio-nal dos seres vivos. Teoría celular.

B2.2. Evolución dos métodos de estudo dascélulas. Preparación e procesamento das mos-tras para a observación ao microscopio óptico eelectrónico.

B2.3. Morfoloxía celular. Composición, estrutura,funcións e propiedades das envolturas e dosorgánulos celulares.

B2.4. Modelos de organización celular en proca-riotas e eucarióticas. Células animais e vexetais.

B2.1. Establecer as diferenzas estruturais e decomposición entre células procariotas e eucarió-ticas.

BB2.1.1. Compara unha célula procariota conunha eucariótica, e identifica os orgánulos cito-plasmático presentes nelas.

CAA CMCCT CD

d e l

B2.3. Morfoloxía celular. Composición, estrutura,funcións e propiedades das envolturas e dosorgánulos celulares.

B2.4. Modelos de organización celular en proca-riotas e eucarióticas. Células animais e vexetais.

B2.5. Observación microscópica de célulasprocariotas e eucariotas tanto animais como ve-xetais.

B2.2. Interpretar e identificar a estrutura dunhacélula eucariótica animal e dunha vexetal, repre-sentar os seus orgánulos e describir a súa fun-ción.

BB2.2.1. Esquematiza os orgánulos citoplasmá-ticos e recoñece as súas estructuras.

CSIEE

BB2.2.2. Analiza a relación entre a composiciónquímica, a estrutura e a ultraestructura dos or-gánulos celulares, e a súa función.

CSIEE CAA

i B2.6. Ciclo celular. B2.3. Analizar o ciclo celular e diferenciar assúas fases.

BB2.3.1. Identifica as fases do ciclo celular, eexplica os principais procesos que acontecen encada unha.

CCL CD

e l

B2.7. División celular. Mitose en células animaise vexetais.

B2.8. Meiose. Necesidade biolóxica da meiosepara a reprodución sexual. Importancia da re-produción sexual na evolución dos seres vivos.

B2.9. Observación de células en mitose. Estudodas fases da división celular.

B2.4. Distinguir e identificar os tipos de divisióncelular, e desenvolver os acontecementos queteñen lugar en cada fase.

BB2.4.1. Recoñece en microfotografías e es-quemas as fases da mitose e da meiose, e indi-ca os acontecementos básicos que se producenen cada unha.

CAA CMCCT CD

BB2.4.2. Establece as analoxías e as diferenzasmáis significativas entre mitose e meiose.

CAA CSIEE

149



cies. e i m

B2.10. Importancia da membrana nos fenóme-nos de transporte. Tipos de transporte. Endoci-tose e exocitose.

B2.6. Examinar e comprender a importancia dasmembranas na regulación dos intercambios ce-lulares para o mantemento da vida, e realizarexperiencias sobre a plasmolise e a turxescen-cia.

BB2.6.1. Compara e distingue os tipos e ossubtipos de transporte a través das membranas,e explica detalladamente as características decada un.

CAA CCL CSIEE

l B2.11. Introdución ao metabolismo: catabolismoe anabolismo.

B2.12. Reaccións metabólicas: aspectos enerxé-ticos e de regulación.

B2.7. Comprender e diferenciar os procesos decatabolismo e anabolismo, e establecer a rela-ción entre ambos.

BB2.7.1. Define e interpreta os procesos catabó-licos e os anabólicos, así como os intercambiosenerxéticos asociados a eles.

CAA CSIEE CCL

e i f

B2.13. Respiración celular: o seu significadobiolóxico. Orgánulos celulares implicados noproceso respiratorio.

B2.8. Describir as fases da respiración celular,identificando rutas e produtos iniciais e finais.

BB2.8.1. Sitúa, a nivel celular e a nivel de orgá-nulo, o lugar onde se produce cada un destesprocesos, e diferencia en cada caso as rutasprincipais de degradación e de síntese, e os en-cimas e as moléculas máis importantes respon-sables dos devanditos procesos.

CAA CMCCT

i B2.14. Diferenzas entre as vías aeróbicas eanaeróbicas.

B2.15. As fermentacións e as súas aplicacións.Observación do proceso de fermentación me-

B2.9. Diferenciar a vía aeróbica da anaeróbica. BB2.9.1. Contrasta as vías aeróbicas e anaeró-bicas, e establece a súa relación co seu rende-mento enerxético.

CMCCT

i B2.14. Diferenzas entre as vías aeróbicas eanaeróbicas.

B2.15. As fermentacións e as súas aplicacións.Observación do proceso de fermentación me-

B2.9. Diferenciar a vía aeróbica da anaeróbica. BB2.9.2. Valora a importancia das fermentaciónsen numerosos procesos industriais, e recoñeceas súas aplicacións.

CCEC CSC

l B2.16. Fotosíntese: localización celular enprocariotas e eucarióticas. Etapas do procesofotosintético. Balance global.

B2.10. Pormenorizar os procesos que teñenlugar en cada fase da fotosíntese.

BB2.10.1.Identifica e clasifica os tipos de orga-nismos fotosintéticos.

CAA CSIEE

l B2.16. Fotosíntese: localización celular enprocariotas e eucarióticas. Etapas do procesofotosintético. Balance global.

B2.10. Pormenorizar os procesos que teñenlugar en cada fase da fotosíntese.

BB2.10.2. Localiza a nivel subcelular onde seleva a cabo cada fase, e destaca os procesosque teñen lugar.

CAA

a l

B2.17. Importancia biolóxica da fotosíntese. B2.11. Xustificar a importancia biolóxica dafotosíntese como proceso de biosíntese, indivi-dual para os organismos pero tamén global no

BB2.11.1. Contrasta a importancia biolóxica dafotosíntese para o mantemento da vida na Terra.

CSC CCEC

150



mantemento da vida na Terra.

e i

B2.18. Quimiosíntese. B2.12. Argumentar a importancia da quimiosín-tese.

BB2.12.1. Valora o papel biolóxico dos organis-mos quimiosintéticos.

CCEC

Bloque 3. Xenética e evolución

i d

B3.1. Xenética molecular. Importancia biolóxicado ADN como portador da información xenética.Concepto de xene.

B3.1. Analizar o papel do ADN como portador dainformación xenética.

BB3.1.1. Describe a estrutura e a composiciónquímica do ADN, e recoñece a súa importanciabiolóxica como molécula responsable do alma-cenamento, a conservación e a transmisión dainformación xenética.

CCL CSC CCEC

l B3.2. Replicación do ADN. Etapas da replica-ción. Diferenzas entre o proceso replicativo entreeucarióticas e procariotas.

B3.2. Distinguir as etapas da replicación e osencimas implicados nela.

BB3.2.1. Diferencia as etapas da replicación eidentifica os encimas implicados nela.

CAA CMCCT

i l

B3.3. ARN: tipos e funcións. B3.4. Fluxo da información xenética nos seres

vivos. B3.5. Expresión dos xenes. Transcrición e

tradución xenéticas en procariotas e eucarióti-cas. O código xenético na información xenética.

B3.3. Establecer a relación do ADN coa síntesede proteínas.

BB3.3.1. Establece a relación do ADN co proce-so da síntese de proteínas.

CAA CMCCT

i B3.3. ARN: tipos e funcións. B3.5. Expresión dos xenes. Transcrición e

tradución xenéticas en procariotas e eucarióti-cas. O código xenético na información xenética.

B3.6. Resolución de problemas de xenética molecu-

lar.

B3.4. Determinar as características e as fun-cións dos ARN.

BB3.4.1. Diferencia os tipos de ARN e a funciónde cada un nos procesos de transcrición e tra-dución.

CAA

BB3.4.2. Recoñece e indica as característicasfundamentais do código xenético, e aplica esecoñecemento á resolución de problemas de xe-nética molecular.

CAA CMCCT

g m

B3.5. Expresión dos xenes. Transcrición etradución xenéticas en procariotas e eucarióti-cas. O código xenético na información xenética.

B3.6. Resolución de problemas de xenética molecu-

B3.5. Elaborar e interpretar esquemas dosprocesos de replicación, transcrición e tradución,e a regulación da expresión xénica.

BB3.5.1. Interpreta e explica esquemas dosprocesos de replicación, transcrición e tradución.

CD CMCCT

BB3.5.2. Resolve exercicios prácticos de repli-cación, transcrición e tradución, e de aplicación

CMCCT

151



lar. B3.7. Regulación da expresión xénica.

do código xenético.

BB3.5.3. Identifica e distingue os encimas princi-pais relacionados cos procesos de transcrición etradución.

CAACD

e ñ

B3.8. Mutacións: tipos. Axentes mutaxénicos. B3.6. Definir o concepto de mutación e distinguiros principais tipos e axentes mutaxénicos.

BB3.6.1. Describe o concepto de mutación eestablece a súa relación cos fallos na transmi-sión da información xenética.

CCL

BB3.6.2. Clasifica as mutacións e identifica osaxentes mutaxénicos máis frecuentes.

CAA CSC

h l ñ

B3.9. Mutacións e cancro. B3.10. Implicacións das mutacións na evolución

e na aparición de novas especies.

B3.7. Relacionar mutación e cancro. Destacar aimportancia das mutacións na evolución das es-pecies.

BB3.7.1. Asocia a relación entre a mutación e ocancro, e determina os riscos que implican al-gúns axentes mutaxénicos.

CAA CSC CCEC

BB3.7.2. Destaca a importancia das mutaciónsna evolución e na aparición de novas especies.

CAA CSC CCEC

a g

B3.11. Enxeñaría xenética. Principais liñasactuais de investigación. Organismos modifica-dos xeneticamente.

B3.8. Desenvolver os avances máis recentes noámbito da enxeñaría xenética, así como as súasaplicacións.

BB3.8.1. Resume e realiza investigacións sobreas técnicas desenvolvidas nos procesos de ma-nipulación xenética para a obtención de orga-nismos transxénicos.

CSIEE CSC CCEC

a c d

B3.12. Proxecto xenoma: repercusións sociais evaloracións éticas da manipulación xenética edas novas terapias xénicas.

B3.9. Analizar os progresos no coñecemento doxenoma humano e a súa influencia nos novostratamentos.

BB3.9.1. Recoñece e indica os descubrimentosmáis recentes sobre o xenoma humano e as sú-as aplicacións en enxeñaría xenética, e valoraas súas implicacións éticas e sociais.

CSC CCEC

b e m

B3.13. Xenética mendeliana. Teoría cromosómi-ca da herdanza. Determinismo do sexo e her-danza ligada ao sexo e influída polo sexo.

B3.10. Formular os principios da xenética men-deliana, aplicando as leis da herdanza na reso-lución de problemas, e establecer a relación en-tre as proporcións da descendencia e a informa-ción xenética.

BB3.10.1. Analiza e predí aplicando os principiosda xenética mendeliana, os resultados de exer-cicios de transmisión de caracteres autosómicos,caracteres ligados ao sexo e influídos polo sexo.

CAA CMCCT

b B3.14. Evidencias do proceso evolutivo. B3.11. Diferenciar evidencias do proceso evolu- BB3.11.1. Argumenta evidencias que demostran CSIEE

152



i tivo. o feito evolutivo. CCL

m B3.15. Darwinismo e neodarwinismo: teoríasintética da evolución.

B3.12. Recoñecer e diferenciar os principios dateoría darwinista e neodarwinista.

BB3.12.1. Identifica os principios da teoríadarwinista e neodarwinista, e compara as súasdiferenzas.

CAA

a B3.16. Xenética de poboacións. Frecuenciasxénicas e a súa relación coa evolución.

B3.13. Relacionar o xenotipo e as frecuenciasxénicas coa xenética de poboacións e a súa in-fluencia na evolución.

BB3.13.1. Distingue os factores que inflúen nasfrecuencias xénicas.

CMCCT

BB3.13.2. Comprende e aplica modelos deestudo das frecuencias xénicas na investigaciónprivada e en modelos teóricos.

CAA CMCCT

CSIEE

d e l

B3.17. A mutación e a recombinación xénicacomo procesos que xeran cambios e adapta-cións. Principios da selección natural.

B3.14. Recoñecer e indicar a importancia damutación e a recombinación como motores daevolución.

BB3.14.1. Ilustra a relación entre mutación erecombinación, o aumento da diversidade e asúa influencia na evolución dos seres vivos.

CSC CCEC

l a

B3.18. Evolución e biodiversidade. B3.19. Proceso de especiación. Modelos de

especiación.

B3.15. Analizar os factores que incrementan abiodiversidade e a súa influencia no proceso deespeciación.

BB3.15.1. Distingue tipos de especiación eidentifica os factores que posibilitan a segrega-ción dunha especie orixinal en dúas especiesdiferentes.

CCEC CAA

Bloque 4. O mundo dos microorganismos e súas aplicacións. Biotecnoloxía

l m

B4.1. Microbioloxía. Concepto de microorganis-mo. Microorganismos con organización celular esen ela.

B4.1. Diferenciar os tipos de microorganismosen función da súa organización celular.

BB4.1.1. Clasifica os microorganismos no grupotaxonómico ao que pertencen.

CSIEE

e B4.2. Virus, outras formas acelulares e partícu-las infectivas subvirais. Bacterias. Fungos mi-croscópicos. Protozoos. Algas microscópicas.

B4.3. Observación microscópica de protozoos,algas e fungos.

B4.2. Describir as características estruturais efuncionais dos grupos de microorganismos.

BB4.2.1. Analiza a estrutura e a composicióndos microorganismos e relaciónaas coa súa fun-ción.

CSIEE

l m

B4.4. Métodos de estudo dos microorganismos.Esterilización e pasteurización.

B4.5. Realización de experiencias de cultivo demicroorganismos.

B4.3. Identificar os métodos de illamento, cultivoe esterilización dos microorganismos.

BB4.3.1. Describe técnicas instrumentais quepermiten o illamento, o cultivo e o estudo dosmicroorganismos para a experimentación bioló-xica.

CD CMCCT

153



a l

B4.6. Microorganismos nos ciclos xeoquímicos. B4.4. Valorar a importancia dos microorganis-mos nos ciclos xeoquímicos.

BB4.4.1. Recoñece e explica o papel fundamen-tal dos microorganismos nos ciclos xeoquímicos.

CCL CMCCT

b c d

B4.7. Microorganismos como axentes produto-res de doenzas.

B4.5. Recoñecer e numerar as doenzas máisfrecuentes transmitidas polos microorganismos,utilizando o vocabulario axeitado relacionadocon elas.

BB4.5.1. Relaciona os microorganismos patóxe-nos máis frecuentes coas doenzas que orixinan.

CSC CD

a c g ñ

B4.8. Biotecnoloxía. Utilización dos microorga-nismos nos procesos industriais: produtos elabo-rados por biotecnoloxía.

B4.9. Realización de experiencias con microor-ganismos fermentadores.

B4.6. Avaliar as aplicacións da biotecnoloxía e amicrobioloxía na industria alimentaria e farma-céutica, e na mellora do medio.

BB4.6.1. Analiza a intervención dos microorga-nismos en numerosos procesos naturais e indus-triais, e as súas numerosas aplicacións

CAA CCEC CSC CMCCT

BB4.6.2. Recoñece e identifica os tipos demicroorganismos implicados en procesos fer-mentativos de interese industrial.

CCEC CSC CMCCT

BB4.6.3. Valora as aplicacións da biotecnoloxíae a enxeñaría xenética na obtención de produtosfarmacéuticos, en medicina e en biorremedia-ción, para o mantemento e a mellora do medio.

CD CMCCT

Bloque 5. O sistema inmunitario. A inmunoloxía e as súas aplicacións

d e b

B5.1. Concepto actual de inmunidade. Sistemainmunitario. Defensas internas inespecíficas.

B5.1. Desenvolver o concepto actual de inmuni-dade.

BB5.1.1. Analiza os mecanismos de autodefensados seres vivos e identifica os tipos de respostainmunitaria.

CAA CSIEE

l i

B5.2. Inmunidade específica: características etipos (celular e humoral). Células responsables.

B5.3. Identificación de células inmunitariasmediante a súa observación.

B5.2. Distinguir inmunidade inespecífica e espe-cífica, así como as súas células respectivas.

BB5.2.1. Describe as características e os méto-dos de acción das células implicadas na respos-ta inmune.

CCL

i l

B5.4. Mecanismo de acción da resposta inmuni-taria. Memoria inmunolóxica.

B5.3. Discriminar resposta inmune primaria esecundaria.

BB5.3.1. Compara as características da respostainmune primaria e secundaria.

CAA

e g

B5.5. Antíxenos e anticorpos. Estrutura dosanticorpos. Formas de acción. A súa función na

B5.4. Definir os conceptos de antíxeno e anti-corpo, e identificar a estrutura dos anticorpos.

BB5.4.1. Define os conceptos de antíxeno e deanticorpo, e recoñece a estrutura e a composi-

CCL CAA

154



i resposta inmune. ción química dos anticorpos.

i l

B5.6. Reacción antíxeno-anticorpo: tipos ecaracterísticas.

B5.5. Diferenciar os tipos de reacción antíxeno-anticorpo.

BB5.5.1. Clasifica os tipos de reacción antíxeno-anticorpo e resume as características de cadaun.

CAA

i l

B5.7. Inmunidade natural e artificial ou adquirida.Soros e vacinas. A súa importancia na loita con-tra as doenzas infecciosas.

B5.6. Diferenciar inmunidade natural e artificial,e soro e vacina.

BB5.6.1. Destaca a importancia da memoriainmunolóxica no mecanismo de acción da res-posta inmunitaria e asóciaa coa síntese de vaci-nas e soros.

CAA

m h ñ

B5.8. Disfuncións e deficiencias do sistemainmunitario. Alerxias e inmunodeficiencias.

B5.9. Sistema inmunitario e cancro.

B5.7. Investigar a relación entre as disfunciónsdo sistema inmune e algunhas patoloxías fre-cuentes.

BB5.7.1. Resume as principais alteracións edisfuncións do sistema inmunitario, e analiza asdiferenzas entre alerxias e inmunodeficiencias.

CCL CSIEE

h g a

B5.10. A SIDA e os seus efectos no sistemainmunitario.

B5.8. Analizar e describir o ciclo do virus do VIH. BB5.8.1. Describe o ciclo de desenvolvementodo VIH.

CAA CD CCL

e i

B5.11. Doenzas autoinmunes. B5.9. Describir o proceso de autoinmunidade. BB5.9.1. Clasifica e cita exemplos das doenzasautoinmunes máis frecuentes, así como os seusefectos sobre a saúde.

CSIEE CSC CCEC

e a c

B5.12. Anticorpos monoclonais e enxeñaríaxenética.

B5.13. Transplante de órganos e problemas derexeitamento. Reflexión ética sobre a doazón deórganos, medula e sangue.

B5.10. Argumentar e valorar os avances dainmunoloxía e a enxeñaría xenética nos trata-mentos con anticorpos monoclonais e os trans-plantes de órganos, e a problemática do rexei-tamento.

BB5.10.1. Recoñece e valora as aplicacións dainmunoloxía e da enxeñaría xenética para a pro-dución de anticorpos monoclonais.

CSC CCEC

BB5.10.2. Describe os problemas asociados aotransplante de órganos, e identifica as célulasque actúan.

CAA CSC CCEC

BB5.10.3. Clasifica e entende os tipos de trans-plantes, e relaciona os avances neste ámbito coimpacto futuro na doazón de órganos, medula esangue.

CSC CCEC

155











Saber utilizar fontes de información científica.

Elaborar informes e presentalos en distintos medios.

Bioelementos e biomoléculas, orgánicas e inorgánicas. Propiedades e clasificación.

Ósmose, difusión, diálise.

Clasificación, estructura, propiedades e funcións de glícidos, lípidos e proteínas.

156

Encimas: Concepto e tipos.

Vitaminas: Función e clasificación.

A célula: morfoloxía e tipos.

Orgánulos celulares: Estructura e función.

Observaciones microscópicas de distintos tipos de células.

Ciclo celular, mitose e meiose.

Transporte a través da membrana.

Metabolismo, principais rutas, onde empezan e onde acaban e para que se levan a cabo.

Fotosíntese, importancia biolóxica. Etapas e balance global.

Quimiosíntese.

Xenética molecular: ADN estructura e función.

ARN: tipos e función

Expresión dos xenes.

Mutacións, axentes mutáxenos e cancro.

Relación mutación / evolución / biodiversidade.

Xenética mendeliana.

157

Enxeñería xenética, proxecto xenoma.

Evolución.

Virus / Bacterias / Protozoos.

Cultivo de microorganismos en laboratorio.

Microorganismos e enfermidades.

Biotecnoloxía.

Inmunidade: celular / humoral /natural / artificial.

A SIDA.

Autoinmunidade.

Transplantes.

TEMPORALIZACIÓN

1ª Avaliación: Bloque 1.

2ª Avaliación: Bloques 2,3.

158

3ª Avaliación: Bloques 4,5.

Os contidos seleccionados estrutúranse en cinco grandes bloques. No primeiro bloque realízase unha introdución á bioloxía, aos seus avances elimitacións, á súa importancia na sociedade e á súa evolución; afóndase na base molecular da vida, dos componentes químicos da materia viva, assúas propiedades e importancia biolóxica. Para desenvolver este primeiro bloque deberíase facer fincapé nos modelos teóricos que serven parainterpretar os distintos fenómenos biolóxicos presentes nos outros bloques de contidos.

O segundo bloque está dirixido ao seguinte nivel de organización, o nivel celular, onde se analizan os aspectos morfolóxicos, estruturais efuncionais da célula como unidade dos seres vivos. Será a teoría celular a que servirá como marco teórico para explicar a célula como unidade deestrutura e función e os seus diferentes tipos.

O bloque terceiro aborda o estudo da herdanza a partir da xenética clásica ou mendeliana. A base química da herdanza, a xenética molecular,debería introducir a controversia histórica sobre a base material da información xenética, se eran as proteínas as moléculas da información ou osácidos nucleicos. Farase referencia ao proxecto xenoma humano e ás súas aplicacións e implicacións sociais.

O resto dos contidos do bloque céntranse nos xenes das hemoglobinas: permite explicar o concepto de xene e a súa estrutura, as mutacións e asúas implicacións evolutivas, a transcrición e a tradución, sobre un exemplo concreto, o que posibilita un mellor entendemento.

O cuarto bloque céntrase no coñecemento dos microorganismos, en particular das bacterias. É, polo tanto, un bloque moi apropiado paradesenvolver as aplicacións da bioloxía nos procesos industriais, alimentarios, farmacolóxicos, sanitarios, etc., así como a súa relación coatemática ambiental.

159

E, finalmente, o quinto bloque aborda o estudo detallado dos mecanismos de autodefensa dos organismos, enfatizando o concepto deinmunidade adquirida nos vertebrados e nos mecanismos celulares e moleculares involucrados. Merecen especial atención o cancro (xenessupresores de tumores e oncoxenes) e a Sida.

Orientacións metodolóxicas.

A metodoloxía adecuada para desenvolver a biología no bacharelato é aquela que potencia a capacidade do alumnado para a autoaprendizaxe,traballar en equipo, aplicar métodos adecuados de investigación e para que chegue a comprender a conexión entre os coñecementos teóricos e assúas aplicación prácticas.

Proposta de estratexias metodolóxicas para desenvolver as capacidades plasmadas nos obxectivos:

-Crear na aula un clima que favoreza as aprendizajes significativas, que desenvolva o interese pola materia e os seus estudos posteriores, quepermita a interacción e o intercambio na aula.

-Ter en conta as ideas previas do alumnado para o deseño e a secuencia de actividades, facilitando a construción de aprendizaxes cooperativasque propicien o cambio conceptual, metodolóxico e actitudinal.

-Dotar o alumnado de ferramentas que lle permitan iniciarse nos métodos de investigación mediante a preparación de actividades cun obxectivofundamental de desenvolvemento de procedementos.

-Propoñer actividades que relacionen os fenómenos estudados na aula cos da vida cotiá, mediante análise de situacións concretas, comentarios denovas de actualidade ou realizando saídas didácticas (laboratorios, fábricas, etc.) combinadas con informes ou traballos específicos.

-Ademáis das actividades propias do laboratorio de Bioloxía, os alumnos tentarán relacionar o que van aprendendo con situacións ou materiaisda vida cotián: Lectura de prensa, revistas, etiquetas dos alimentos, resultados de analíticas de sangue anónimas…

160

.

PLAN DE AVALIACIÓN

AVALIACIÓN INICIAL





m) Caderno de notas do Profesor: Constitúe un rexistro persoal que o profesor leva de cada estudante e onde realiza anotacións periódicasatendendo á súa integración no grupo e actitude cos compañeiros, diálogos co docente, participación en preguntas e opinións, etc.

n) Análise das producións do alumno: Participación nas actividades que programe o departamento: Saídas, talleres ou obradoiros,participación na semana da Saúde e Ciencia na rúa, prácticas de laboratorio, traballos individuais ou en grupo utilizando as Tics para a súarepresentación e ou outras actividades que podan ir aparecendo como a participación na Olimpiada de Bioloxía.

161

o) Proba específica escrita: Ó final de cada unidade farase un exame que permita valorar a adquisición de contidos conceptuais e, enmenor medida, procedimentais. As probas escritas deben ter varias preguntas, con diferentes grados de dificultade, segundo os obxectivose os criterios de avaliación propostos para a unidade.





AVALIACIÓN FINAL


a) Producións dos alumnos (Actividades por escrito de clase, de laboratorio e complementarias). 10 % da nota.

Valorarase a presenza/ausencia de contidos, presentación, grado de resolución acadado nas actividades e a adecuada cumplimentación dos guiónsde actividades de laboratorio e complementarias. Os retrasos manifestos na entrega das actividades suporán unha redución na cualificación.

b) Probas escritas. 80% da nota.


c) Actitude. 10% da nota.

Valorarase a participación en clase, o interese por realizar con puntualidade as tarefas, o coidado do material e o comportamento respectuoso coscompañeiros, profesor e resto da comunidade escolar.


162


Avaliación Ordinaria de xuño


Avaliación Extraordinaria de setembro.

En setembro formularase unha proba escrita que abranguerá toda a materia impartida durante o curso. Para entender que o alumno superou amateria, este deberá obter, polo menos, unha cualificación de 5 na devandita proba.



i) Cuestionarios a alumnos: Ó final de cada avaliación os alumnos cubrirán un cuestionario sobre o proceso de ensinanza. Este incluirácuestións claras e precisas sobre aspectos relevantes da ensinanza (claridade das exposicións, valor motivacional das actividades,suficiencia ou insuficiencia do tempo dedicado, variedade e adecuación dos materiais empregados, percepción da nosa actitude,propostas de mellora, ...)

j) Debates: Se o “clima” do grupo o permite e resulta adecuado para a súa práctica, este tipo de procedementos resultan insustituiblespara un coñecemento directo dos problemas, coñecemento que é intuitivo en gran parte, máis aló da sistematización.

k) Contraste de experiencias e puntos de vista: Aínda que non se pode sistematizar, pódense dedicar parte das reunións deDepartamento a intercambiar experiencias entre docentes, con máis relevancia se comparten o mesmo espazo didáctico.

l) Análise dos resultados das aprendizaxes: O análise da aprendizaxe debe estar dirixido a buscar as causas que a produción, para encaso adecuado tomar medidas de corrección. O análise débese realizar tamén cos alumnos, sendo o momento adecuado as fechas

163

anteriores á avaliación (unha pre-avaliación). Mencionar que a obtención de datos negativos por un grupo de alumnos non indica unhaavaliación negativa da ensinanza. Cando os resultados negativos son xeneralizados en todos os grupos é cando pode haber un erro noproceso.

CIENCIAS DA TERRA E AMBIENTAIS (CCTMA)

Introdución.

Os contidos da materia configúranse ao redor de dous grandes aspectos: o estudo dos sistemas terrestres e as súas interaccións co sistemahumano. É unha ciencia multidisciplinar e de síntese, de aplicación doutras ciencias como a xeoloxía, bioloxía, ecoloxía, química, física, conmoitas achegas procedentes do campo das ciencias sociais, polo que ten un interese tanto científico coma socioeconómico.

Proporciona os coñecementos necesarios para entender a dinámica do noso planeta, interpretar o seu pasado, predicir o seu futuro e ofrecerpropostas de solución a diversos problemas que a sociedade ten formulados, como a investigación sobre fontes alternativas de enerxía, oabastecemento de materias primas para satisfacer as necesidades dunha sociedade en continuo crecemento e desenvolvemento, os impactosambientais e o quecemento global do planeta, así como os factores que inciden neles. Os seres vivos e os ecosistemas son sistemas complexosnos cales se establecen infinidade de relacións entre os seus compoñentes. Cando introducimos unha modificación nalgún destes sistemas non éfácil predicir cales van ser as consecuencias sobre os seus elementos e os seus posibles desequilibrios.

A aparición dos denominados problemas ambientais globais como o cambio climático, a perda de biodiversidade, etc. espertou o interese,primeiro ecoloxista e despois nas comunidades científicas, polo medio natural a partir do último terzo do século XX. A partir da Conferencia deRío comeza a divulgarse o concepto de sustentabilidade como a vía que debe seguir a humanidade. As Ciencias da Terra abordan cuestiónsambientais de alcance mundial, rexional e local, como a emisión de gases causantes da chuvia ácida e do incremento do efecto invernadoiro, otratamento do lixo, a sobreexplotación dos caladoiros, as mareas negras, etc. Un dos desafíos existenciais para a cidadanía do século XXI é a súacapacidade de coexistir pacificamente co ambiente. As Ciencias da Terra deben dotar o alumnado, o futuro cidadán, dos coñecementos e da

164

capacidade de extraer conclusións respecto ao uso eficaze sustentable das fontes de enerxía, da auga e, en xeral, dos recursos terrestres e respectoá deterioración do ambiente. O seu estudo promove un coñecemento rigoroso da Terra e unha reflexión crítica sobre os problemas ambientais quenos afectan máis directamente, como os incendios, mareas negras, deterioración das rías, chuvia ácida, etc., aplicando modelos teóricos eprocedementos científicos de análise, á vez que proporciona unha visión para encontrar a forma de contribuír a mitigar os riscos e aproveitareficazmente os recursos nun contexto de sustentabilidade. As alumnas e os alumnos comprenden e estudan, deste xeito, o seu medio natural e osprocesos asociados. Partindo dos problemas máis próximos, poderán xulgar e avaliar as transformacións e os cambios que ocorren no seucontorno e, consecuentemente, comportaranse moito mellor no seu contorno inmediato. En definitiva, facilítalles a información necesaria paratomar decisións fundamentadas e responsables sobre asuntos importantes para as súas vidas, como persoas e como membros da sociedade.

A materia exixe, dadas as súas características, pór en xogo os coñecementos adquiridos nos cursos anteriores, en especial aqueles relativos aomedio natural, impartidos nas materias de bioloxía e xeoloxía, física e química e xeografía, ademais dos que se obteñen de maneira informal,presentes nos medios de comunicación. O desenvolvemento da materia implica de forma explícita o estudo das relacións entre ciencia, técnica,sociedade e medio natural, tanto na análise das situacións coma nas diferentes opcións que se poderían formular. Os adiantos técnicos, así como ogrande avance dos sistemas informáticos e das telecomunicacións, ofrecen unhas ferramentas imprescindibles para a análise de datos e paradesenvolver modelos preditivos.

Os contidos organízanse en tres bloques.

O primeiro bloque iníciase cunha introdución sobre o concepto de medio natural e o enfoque que se lle dará á materia.

O segundo bloque constitúe o núcleo central da materia e nel estúdanse os diferentes subsistemas naturais: a xeosfera, con especial atención átectónica de placas, a hidrosfera e a atmosfera facendo especial referencia ao clima e á biosfera.

O terceiro bloque é unha recapitulación baixo o punto de vista da sociedade humana e nel analízanse aspectos económicos, lexislativos e dexestión ambiental. Estúdanse os indicadores de estado do planeta, as repercusións dos problemas ambientais e as súas posibles solucións,propoñendo alternativas desde o punto de vista global como o desenvolvemento sustentable e outros instrumentos como a educación ambiental emedidas lexislativas.

Obxectivos.

165

A finalidade da materia é o desenvolvemento das seguintes capacidades:

1. Comprender o funcionamento da Terra e dos sistemas terrestres e as súas interaccións desde unha óptica sistémica, como fundamento para ainterpretación das repercusións globais dalgúns feitos aparentemente locais e viceversa.

2. Coñecer a influencia dos procesos xeolóxicos no medio natural e na vida humana.

3. Avaliar as posibilidades de utilización dos recursos naturais, incluíndo as súas aplicacións, e recoñecer a existencia dos seus límites, valorandoa necesidade de adaptar o uso á capacidade de renovación e aplicando aos problemas ambientais a óptica do desenvolvemento sustentable.

4. Analizar as causas que dan lugar a riscos naturais, coñecer os impactos derivados da explotación dos recursos e considerar diversas medidas deprevención e corrección.

5. Investigar cientificamente os problemas ambientais, mediante técnicas variadas de tipo fisicoquímico, biolóxico, xeolóxico e matemático, erecoñecer a importancia dos aspectos históricos, sociolóxicos, económicos e culturais nos estudos sobre o medio natural.

6. Utilizar as tecnoloxías da información e a comunicación para realizar simulacións, tratar datos e extraer e utilizar información de diferentesfontes, avaliar o seu contido, fundamentar os traballos e realizar informes.

7. Promover actitudes favorables ao respecto e á protección do medio natural, desenvolvendo a capacidade de valorar as actuacións sobre ocontorno e tomar libremente iniciativas na súa defensa.

Contidos.

Contidos comúns.

-Busca, selección e tratamento de información relevante para o coñecemento do medio natural, utilizando diferentes recursos: visuais,cartográficos, bibliográficos e deseños experimentais coa terminología adecuada.

166

-Emprego das TIC como ferramenta que axude na interpretación de conceptos, na obtención, tratamento e representación de datos, na procura ecomunicación da información.

-Participación en debates e traballos en equipo, revisando e contrastando as ideas propias, argumentando e empregando o vocabulario específicoen exposicións orais e escritas.

-Lectura, análise e comentario de textos e libros científicos sinxelos, así como artigos de divulgación científica, xurídica, económica e social, quepermitan comprender e afondar nas cuestións tratadas.

167

Ciencias da Terra e do Medio Ambiente. 2º de bacharelato

Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe CompetenciasClave

Bloque 1. Medio ambiente e fontes de información ambiental

i l

B1.1. Concepto de medio ambiente e dinámica desistemas. Modelos da teoría de Sistemas.

B1.1. Realizar modelos de sistemas considerando asvariables, analizando a interdependencia dos seuselementos e establecendo as súas relacións causais.

CTMAB1.1.1. Contrasta a interdependencia doselementos dun sistema establecendo as súas rela-cións.

CMCCT

CTMAB1.1.2. Elabora modelos de sistemas nos querepresenta as relacións causais, interpretando asconsecuencias da variación dos distintos factores.

CAA

i l

B1.2. O medio natural como sistema. Aplicación dateoría de sistemas ao sistema natural.

B1.3. Humanidade e medio ambiente. Historia dasrelacións da humanidade coa natureza.

B1.2. Aplicar a dinámica de sistemas aos cambiosambientais acontecidos como consecuencia da apa-rición da vida e as actividades humanas ao longo dahistoria.

CTMAB1.2.1. Analiza, a partir de modelos sinxelos,os cambios ambientais que tiveron lugar como con-secuencia da aparición da vida e da acción humanaao longo da historia.

CCEC CAA

i l

B1.4. Recursos naturais, riscos e impactos ambien-tais.

B1.3. Identificar recursos, riscos e impactos, aso-ciándoos á actividade humana sobre o medio am-biente.

CTMAB1.3.1. Identifica e clasifica recursos, riscos eimpactos ambientais asociados.

CMCCT

g i l

B1.5. Fontes de información ambiental. B1.4. Identificar os principais instrumentos de infor-mación ambiental.

CTMAB1.4.1. Coñece e enumera os principaismétodos de información ambiental.

CMCCT CD

CTMAB1.4.2. Extrae conclusións sobre cuestiónsambientais a partir de distintas fontes de informa-ción.

CCL CD CSIEE

Bloque 2. Dinámica dos sistemas fluídos

i l

B2.1. A radiación solar como recurso enerxético. B2.2. As masas fluídas e a súa relación co funcio-

namento do clima.

B2.1. Identificar os efectos da radiación solar nadinámica das capas fluídas, no clima e na xeodiná-mica externa.

CTMAB2.1.1. Valora a radiación solar como recursoenerxético.

CMCCT CSC

CTMAB2.1.2. Relaciona a radiación solar coa diná-mica das capas fluídas e o clima.

CMCCT

CTMAB2.1.3. Explica a relación entre radiación solare xeodinámica externa.

CMCCT

i B2.2. As masas fluídas e a súa relación co funcio- B2.2. Comprender o funcionamento das capas CTMAB2.2.1. Explica a dinámica da atmosfera e as CMCCT

-Elaboración de informes sobre problemas ambientais (como a sobreexplotación de recursos, a predición de riscos, impactos ambientais)fomentando a autonomía, a capacidade de reflexión e de emitir un xuízo crítico, facendo propostas de mellora e empregando os termos científicosadecuados con precisión e rigor.

-Recoñecemento da necesidade dun desenvolvemento sustentable e valoración das consecuenciasambientais da evolución tecnolóxica.Aplicación á realidade galega.

-Concepto de medio natural e interdisciplinariedade das ciencias

168



l namento do clima. fluídas establecendo a súa relación co clima. súas consecuencias no clima. CAA

i l

B2.3. Compoñentes da atmosfera, orixe e importan-cia biolóxica.

B2.3. Recoñecer os compoñentes da atmosferarelacionándoos coa súa procedencia e importanciabiolóxica.

CTMAB2.3.1. Identifica os compoñentes da atmosfe-ra en relación coa súa procedencia, a súa distribu-ción e a súa dinámica.

CMCCT CAA

CTMAB2.3.2. Relaciona os compoñentes da atmos-fera coa súa importancia biolóxica.

CMCCT CAA

i l

B2.4. Capa de ozono: orixe e importancia. B2.5. Diminución da capa de ozono: efectos e medi-

das preventivas.

B2.4. Comprender a importancia da capa de ozono ea súa orixe.

CTMAB2.4.1. Determina a importancia da capa deozono e valora os efectos da súa diminución.

CMCCT CSC

CTMAB2.4.2. Sinala medidas que preveñen a dimi-nución da capa de ozono.

CSIEE

i l

B2.6. Efecto invernadoiro: relación coa vida na Terra.Causas e consecuencias do aumento do efecto in-vernadoiro.

B2.5. Determinar a orixe do efecto invernadoiro e asúa relación coa vida na Terra.

CTMAB2.5.1. Valora o efecto invernadoiro e a súarelación coa vida na Terra.

CMCCT CSC

CTMAB2.5.2. Comprende e explica que factoresprovocan o aumento do efecto invernadoiro e as sú-as consecuencias.

CMCCT CAA

i l

B2.7. A hidrosfera e o seu papel como reguladorclimático.

B2.6. Comprender o papel da hidrosfera comoregulador climático.

CTMAB2.6.1. Razoa o funcionamento da hidrosferacomo regulador climático.

CMCCT

CTMAB2.6.2. Determina a influencia da circulaciónoceánica no clima.

CMCCT CAA

i l

B2.8. Relación das correntes oceánicas coa circula-ción dos ventos e o clima e con algúns fenómenosclimáticos.

B2.7. Asociar algúns fenómenos climáticos coascorrentes oceánicas (ou a temperatura superficial daauga).

CTMAB2.7.1. Explica a relación entre as correntesoceánicas e fenómenos como "El Niño" e os fura-cáns, entre outros.

CMCCT

CTMAB2.7.2. Asocia as correntes oceánicas coacirculación dos ventos e o clima.

CMCCT

i B2.9. Formación das precipitacións. Tipos de precipi-tacións.

B2.8. Explicar a formación de precipitacións enrelación aos movementos de masas de aire e inter-

CTMAB2.8.1. Relaciona a circulación de masas deaire cos tipos de precipitacións.

CMCCT169



l B2.10. Interpretación de mapas meteorolóxicos. pretar mapas meteorolóxicos. CTMAB2.8.2. Interpreta mapas meteorolóxicos. CMCCT CAA

b i l p

B2.11. Os riscos climáticos, causas e consecuen-cias. Medidas de predición, prevención e corrección.

B2.9. Identificar os riscos climáticos, valorando osfactores que contribúen a favorecelos e a paliar osseus efectos.

CTMAB2.9.1. Relaciona os riscos climáticos cosfactores que os orixinan e coas súas consecuencias.

CMCCT CAA

CTMAB2.9.2. Propón medidas para evitar ou diminu-ír os efectos dos riscos climáticos.

CSIEE

Bloque 3. Contaminación atmosférica

i l p

B3.1. Orixe e efectos da contaminación atmosférica. B3.1. Argumentar a orixe da contaminación atmosfé-rica e identificar os efectos sociais, ambientais e sa-nitarios que produce.

CTMAB3.1.1. Identifica os efectos biolóxicos dacontaminación atmosférica.

CMCCT

CTMAB3.1.2. Asocia os contaminantes coa súa orixee recoñece as súas consecuencias sociais, ambien-tais e sanitarias.

CMCCT CAA

h i l

B3.2. Medidas preventivas e correctoras da contami-nación atmosférica e do efecto invernadoiro.

B3.2. Propor medidas que favorecen a diminución dacontaminación atmosférica e do efecto invernadoiro.

CTMAB3.2.1. Describe medidas que preveñen ouatenúan a contaminación atmosférica e o efecto in-vernadoiro.

CMCCT CAA CSIEE

i l

B3.1. Orixe e efectos da contaminación atmosférica. B3.3. Factores que inflúen na dispersión dos conta-

minantes atmosféricos.

B3.3. Relacionar a contaminación atmosférica cosseus efectos biolóxicos e con certas condicións me-teorolóxicas e/ou topográficas.

CTMAB3.3.1. Relaciona o grao de contaminacióncon certas condicións meteorolóxicas e/ou topográfi-cas.

CMCCT CAA

CTMAB3.3.2. Explica os efectos biolóxicos produci-dos pola contaminación atmosférica.

CMCCT

i l

B3.4. Efectos da contaminación atmosférica segundoo seu raio de influencia.

B3.4. Clasificar os efectos locais, rexionais e globaisda contaminación atmosférica.

CTMAB3.4.1. Describe os efectos locais, rexionais eglobais ocasionados pola contaminación do aire.

CMCCT

i l

B3.5. Ozono troposférico e ozono estratosférico. B3.5. Distinguir a orixe e os efectos do ozono tropos-férico e do ozono estratosférico.

CTMAB3.5.1. Distingue a orixe e os efectos doozono troposférico e do estratosférico.

CMCCT

170



Bloque 4. Contaminación das augas

i l

B4.1. Ciclo hidrolóxico. B4.2. Orixe e efectos da contaminación das augas

superficiais e subterráneas.

B4.1. Clasificar os contaminantes da auga en rela-ción á súa orixe e aos seus efectos.

CTMAB4.1.1. Coñece e describe a orixe e os efectosda contaminación das augas superficiais e subterrá-neas.

CMCCT

CTMAB4.1.2. Relaciona os principais contaminantesda auga coa súa orixe e cos seus efectos.

CMCCT CAA

i l

B4.3. Parámetros de medida da calidade da auga. B4.2. Coñecer os indicadores de calidade da auga. CTMAB4.2.1. Coñece e describe os principais indi-cadores de calidade da auga.

CMCCT

h i l p

B4.2. Orixe e efectos da contaminación das augassuperficiais e subterráneas.

B4.4. Prevención e corrección da contaminación daauga.

B4.3. Valorar as repercusións para a humanidade dacontaminación da auga, e propón medidas que a evi-ten ou diminúan.

CTMAB4.3.1. Describe o proceso de eutrofizacióndas augas e valora as súas consecuencias.

CMCCT CAA

CTMAB4.3.2. Propón actitudes e accións individuais,estatais e intergobernamentais, que reduzan as re-percusións ambientais da contaminación da auga.

CMCCT CSIEE CSC

i l

B4.5. Sistemas de tratamento e depuración dasaugas.

B4.4. Coñecer os sistemas de potabilización e depu-ración das augas residuais.

CTMAB4.4.1. Esquematiza as fases de potabiliza-ción e depuración da auga nunha EDAR.

CMCCT

Bloque 5. A xeosfera e os riscos xeolóxicos

i l

B5.1. Xeosfera: soporte dos restantes subsistemasterrestres.

B5.2. Riscos xeolóxicos e a súa relación cos fluxosde enerxía terrestres.

B5.1. Relacionar os fluxos de enerxía e os riscosxeolóxicos.

CTMAB5.1.1. Identifica as manifestacións da enerxíainterna da Terra e a súa relación cos riscos xeolóxi-cos.

CMCCT CAA

h i l

B5.3. Orixe dos riscos xeolóxicos internos. B5.2. Identificar os factores que determinan, favore-cen e atenúan os riscos xeolóxicos sísmico e volcá-nico.

CTMAB5.2.1. Explica a orixe e os factores quedeterminan os riscos sísmico e volcánico.

CMCCT CAA

h i l m

B5.4. Métodos de predición e prevención dos riscosxeolóxicos.

B5.5. Danos orixinados polos riscos xeolóxicos.

B5.3. Identificar os danos que producen os riscosxeolóxicos, e determinar métodos de predición eprevención.

CTMAB5.3.1. Coñece os métodos de predición eprevención dos riscos xeolóxicos.

CMCCT CSIEE

CTMAB5.3.2. Relaciona os riscos xeolóxicos cos CMCCT

171



p danos que producen. CAA

i l

B5.6. O relevo como consecuencia da interacción dadinámica interna e externa do planeta.

B5.4. Comprender o relevo como a interacción dadinámica interna e externa.

CTMAB5.4.1. Interpreta o relevo como consecuenciada interacción da dinámica interna e externa do pla-neta.

CMCCT CAA

i l

B5.7. Riscos asociados aos sistemas de ladeira efluviais.

B5.5. Determinar os riscos asociados aos sistemasde ladeira e fluviais, e valorar os factores que inflúen.

CTMAB5.5.1. Identifica os riscos asociados aossistemas de ladeira e fluviais, e comprende os facto-res que interveñen.

CMCCT CAA

a h i l m p

B5.8. Importancia da ordenación do territorio naprevención dos riscos xeolóxicos.

B5.9. Impactos máis frecuentes na paisaxe.

B5.6. Recoñecer a fraxilidade da paisaxe fronte aosimpactos ambientais e valorar a ordenación do terri-torio como prevención de riscos.

CTMAB5.6.1. Valora a ordenación do territorio comométodo de prevención de riscos.

CSC CSIEE CCEC

CTMAB5.6.2. Avalía a fraxilidade da paisaxe e osimpactos máis frecuentes que sofre.

CSC CCEC

i l

B5.10. Recursos da xeosfera: problemas ambientaisocasionados pola súa explotación.

B5.7. Recoñecer os recursos minerais, os combusti-bles fósiles e os impactos derivados do seu uso.

CTMAB5.7.1. Relaciona a utilización dos principaisrecursos minerais e enerxéticos cos problemas am-bientais ocasionados e cos riscos asociados.

CMCCT CAA

a h i l p

B5.11. Impactos derivados da explotación dos recur-sos da xeosfera en Galicia.

B5.8. Identifica os impactos derivados da explotacióndos recursos da xeosfera en Galicia.

CTMAB5.8.1.Coñece os principais impactos deriva-dos da explotación dos recursos da xeosfera no seucontorno máis próximo.

CMCCT CCEC

a b h i l p

B5.12. Uso eficiente da enerxía e dos recursos. B5.9. Identificar medidas de uso eficiente da enerxíae dos recursos, determinando os seus beneficios.

CTMAB5.9.1. Valora o uso eficiente da enerxía e dosrecursos.

CSC CCEC

CTMAB5.9.2. Avalía as medidas que promoven unuso eficiente da enerxía e dos recursos.

CSC CCEC CSIEE

Bloque 6. Circulación de materia e enerxía na biosfera



i l

B6.1. Circulación de materia e enerxía na biosfera. B6.2. Relacións tróficas nos ecosistemas, cadeas e

redes tróficas. Representacións gráficas. B6.3. Factores limitantes da produción primaria.

B6.1. Recoñecer as relacións tróficas dos ecosiste-mas, valorando a influencia dos factores limitantesda produción primaria e daqueles que aumentan asúa rendibilidade.

CTMAB6.1.1. Identifica os factores limitantes daprodución primaria e aqueles que aumentan a súarendibilidade.

CMCCT CAA

CTMAB6.1.2. Esquematiza as relacións tróficas dunecosistema.

CMCCT CAA

CTMAB6.1.3. Interpreta gráficos, pirámides, cadease redes tróficas.

CMCCT CAA

CTMAB6.1.4. Explica as causas da diferenza deprodutividade en mares e continentes.

CMCCT CAA

i l

B6.4. Ciclos bioxeoquímicos do osíxeno, o carbono,o nitróxeno, o fósforo e o xofre.

B6.2. Comprender a circulación de bioelementos(sobre todo O, C, N, P e S) entre os subsistemasterrestres.

CTMAB6.2.1. Esquematiza os ciclos bioxeoquímicose argumenta a importancia do seu equilibrio.

CMCCT CAA

i l

B6.5. Os ecosistemas no tempo: sucesión, autorre-gulación e regresión.

B6.3. Comprender os cambios que se suceden nosecosistemas ao longo do tempo.

CTMAB6.3.1. Identifica os cambios que se producennas sucesións ecolóxicas e interpreta a variación dosparámetros tróficos.

CMCCT CAA

h i l

B6.6. Autorregulación dos ecosistemas e repercu-sión da acción humana sobre eles.

B6.4. Comprender os mecanismos naturais deautorregulación dos ecosistemas e valorar a reper-cusión da acción humana sobre eles.

CTMAB6.4.1. Coñece os mecanismos naturais deautorregulación dos ecosistemas.

CMCCT CAA

CTMAB6.4.2. Argumenta e relaciona as actividadeshumanas coas repercusións na dinámica dos ecosis-temas.

CMCCT CAA CSIEE

a b h i l p

B6.7. Concepto de biodiversidade. B6.8. Causas e repercusións da perda da biodiversi-

dade.

B6.5. Distinguir a importancia da biodiversidade erecoñecer as actividades que teñen efectos negati-vos sobre ela.

CTMAB6.5.1. Argumenta a importancia da biodiver-sidade e os riscos que supón a súa diminución.

CMCCT CCEC CSC

CTMAB6.5.2. Relaciona as accións humanas coasúa influencia na biodiversidade do ecosistema.

CMCCT CAA

172



i l

B6.9. O solo como interfase. B6.10. Edafoxénese e tipos de solos.

B6.6. Identificar os tipos de solo, en relación coalitoloxía e o clima que os orixinou.

CTMAB6.6.1. Clasifica os tipos de solo en relacióncoa litoloxía e o clima que os orixina.

CMCCT CAA

b h i l p

B6.11. Usos e fraxilidade do solo como recurso. B6.7. Valorar o solo como recurso fráxil e escaso. CTMAB6.7.1. Valora o solo como recurso fráxil eescaso.

CSC CCEC

i l

B6.12. Impactos sobre o solo. Técnicas de valora-ción do grao de alteración dun solo.

B6.8. Coñecer técnicas de valoración do grao dealteración dun solo.

CTMAB6.8.1. Identifica o grao de alteración dun soloaplicando distintas técnicas de valoración.

CMCCT CSIEE

a h i l p

B6.13. Impactos sobre a biosfera producidos poladeforestación, a agricultura e a gandaría.

B6.9. Analizar os problemas ambientais producidospola deforestación, a agricultura e a gandaría.

CTMAB6.9.1. Analiza os problemas ambientaisproducidos pola deforestación, a agricultura e a gan-daría.

CMCCT CAA

i l

B6.14. O sistema litoral como interfase. B6.10. Comprender as características do sistemalitoral.

CTMAB6.10.1. Coñece as características dos siste-ma litoral.

CMCCT

a h i l p

B6.15. Importancia ecolóxica dos recursos do siste-ma litoral, impactos derivados da súa sobreexplota-ción.

B6.11. Analizar e valorar a evolución dos recursospesqueiros.

CTMAB6.11.1. Valora o sistema litoral como fonte derecursos e biodiversidade.

CSC CCEC

CTMAB6.11.2. Relaciona a sobreexplotación dosrecursos pesqueiros con impactos nas zonas litorais.

CMCCT CAA CCEC

a b h i l p

B6.16. Importancia da conservación das zonaslitorais.

B6.12. Valorar a conservación das zonas litorais poloseu elevado valor ecolóxico.

CTMAB6.12.1. Establece a importancia da conser-vación das zonas litorais.

CCEC CSC

173



Bloque 7. A xestión do planeta e o desenvolvemento sustentable

a b e h m

B7.1. Xestión dos impactos ambientais; alternativasante a problemática ambiental: desenvolvementoincontrolado, conservacionismo e desenvolvementosustentable.

B7.1. Establecer diferenzas entre o desenvolvemen-to incontrolado, o conservacionismo e o desenvol-vemento sustentable.

CTMAB7.1.1. Distingue modelos de uso dos recur-sos e deseña outros sustentables.

CMCCT CSIEE

CTMAB7.1.2. Argumenta as diferenzas entre odesenvolvemento incontrolado, o conservacionismoe o desenvolvemento sustentable.

CCL CSC CCEC

g i l

B7.2. Avaliación do impacto ambiental. B7.3. Instrumentos de xestión ambiental.

B7.2. Coñecer algúns instrumentos de avaliaciónambiental.

CTMAB7.2.1. Analiza a información facilitada poralgúns instrumentos de avaliación ambiental, e con-clúe impactos e medidas correctoras.

CD CAA CSIEE

a b h m

B7.4. Relación entre desenvolvemento, calidade devida e problemas ambientais no ámbito internacional.

B7.3. Identificar a relación, a nivel internacional,entre o desenvolvemento dos países, a calidade devida e os problemas ambientais.

CTMAB7.3.1. Analiza o desenvolvemento dos paísesen relación con problemas ambientais e coa calidadede vida.

CSC CAA CSIEE

a h i l

B7.5. Modelos de xestión de recursos. B7.4. Determinar a orixe dos residuos, as conse-cuencias da súa produción e do seu consumo, e asalternativas á súa xestión.

CTMAB7.4.1. Relaciona o consumo dalgúns produ-tos e a deterioración do medio.

CMCCT CAA

CTMAB7.4.2. Expón políticas ambientais adecuadasá defensa do medio.

CCL CCEC CSIEE

CTMAB7.4.3. Argumenta a orixe dos residuos valo-rando a súa xestión.

CCL CMCCT CAA

a g i l p

B7.2. Avaliación do impacto ambiental. B7.3. Instrumentos de xestión ambiental.

B7.5. Valorar a importancia do uso de novas tecno-loxías nos estudos ambientais e interpretar matricessinxelas para a ordenación do territorio.

CTMAB7.5.1. Comprende e explica a importancia douso de novas tecnoloxías nos estudos ambientais.

CMCCT CCL CSC

CTMAB7.5.2. Analiza a información de matricessinxelas, valorando o uso do territorio.

CMCCT CAA

174



a b d e h p

B7.6. Influencia dos organismos nacionais e interna-cionais en materia ambiental.

B7.7. Lexislación ambiental.

B7.6. Coñecer os principais organismos nacionais einternacionais en materia ambiental, e a lexislaciónestatal e autonómica sobre algúns impactos ambien-tais.

CTMAB7.6.1. Coñece e explica os principais orga-nismos nacionais e internacionais, e a súa influenciaen materia ambiental.

CD CCL CCEC

CTMAB7.6.2. Coñece a lexislación española egalega sobre algúns impactos ambientais e as nor-mas de prevención aplicables.

CCL CAA

a b m p

B7.8. Protección dos espazos naturais. B7.9. Espazos naturais en España e, en particular,

en Galicia.

B7.7. Valorar a protección dos espazos naturais. CTMAB7.7.1. Argumenta a necesidade de protec-ción dos espazos naturais e as súas consecuencias;en particular, os do seu contorno máis próximo.

CCL CSC CCEC

PLAN DE AVALIACIÓN

AVALIACIÓN INICIAL

Durante todo o curso, se avaliará o alumnado dunha forma continua, mediante diferentes procedementos que aseguren a consecución dunhaavaliación formativa ó longo de todo o proceso de ensino-aprendizaxe. Non obstante, é imprescindible realizar tamén algún tipo de avaliación

175

inicial que nos informe sobre as carencias educativas concretas dos alumnos e alumnas, pero só en 1º BAC. Os resultados obtidos nestaactividade darannos a referencia do nivel de aprendizaxe coa que debemos comezar cada unidade didáctica. Deste xeito, poderase introducir asmodificacións necesarias na programación para axustar a aprendizaxe ás necesidades reais dos alumnos. As probas de avaliación inicialrealizaranse ó inicio de cada bloque temático e tratarán de determinar os coñecementos conceptuais, procedimentais e actitudinais dos alumnos.




p) Caderno de notas do Profesor: Constitúe un rexistro persoal que o profesor leva de cada estudante e onde realiza anotacións periódicasatendendo á súa integración no grupo e actitude cos compañeiros, diálogos co docente, participación en preguntas e opinións, etc.

q) Análise das producións do alumno: Participación nas actividades que programe o departamento: Saídas, talleres ou obradoiros,participación na semana da Saúde e Ciencia na rúa, prácticas de laboratorio, traballos individuais ou en grupo utilizando as Tics para a súarepresentación e ou outras actividades que podan ir aparecendo como a participación na Olimpiada de Bioloxía.

r) Proba específica escrita: Ó final de cada unidade farase un exame que permita valorar a adquisición de contidos conceptuais e, enmenor medida, procedimentais. As probas escritas deben ter varias preguntas, con diferentes grados de dificultade, segundo os obxectivose os criterios de avaliación propostos para a unidade.





176

AVALIACIÓN FINAL

Para calcular a nota final de cada avaliación teranse en conta as seguintes proporcións:

20% da nota: Actitude.

80% da nota: Producións dos alumnos máis probas obxectivas.









Se se dera a circunstancia de que un alumno suspendera a avaliación tendo os exames aprobados, pero non tendo participado nas actividadescorrespondentes, … dito alumno deberá facer a recuperación da proba ou probas escritas correspondentes a esa avaliación.

177



m) Cuestionarios a alumnos: Ó final de cada avaliación os alumnos cubrirán un cuestionario sobre o proceso de ensinanza. Este incluirácuestións claras e precisas sobre aspectos relevantes da ensinanza (claridade das exposicións, valor motivacional das actividades,suficiencia ou insuficiencia do tempo dedicado, variedade e adecuación dos materiais empregados, percepción da nosa actitude,propostas de mellora, ...)

n) Debates: Se o “clima” do grupo o permite e resulta adecuado para a súa práctica, este tipo de procedementos resultan insustituiblespara un coñecemento directo dos problemas, coñecemento que é intuitivo en gran parte, máis aló da sistematización.

o) Contraste de experiencias e puntos de vista: Aínda que non se pode sistematizar, pódense dedicar parte das reunións deDepartamento a intercambiar experiencias entre docentes, con máis relevancia se comparten o mesmo espazo didáctico.

p) Análise dos resultados das aprendizaxes: O análise da aprendizaxe debe estar dirixido a buscar as causas que a produción, para encaso adecuado tomar medidas de corrección. O análise débese realizar tamén cos alumnos, sendo o momento adecuado as fechasanteriores á avaliación (unha pre-avaliación). Mencionar que a obtención de datos negativos por un grupo de alumnos non indica unhaavaliación negativa da ensinanza. Cando os resultados negativos son xeneralizados en todos os grupos é cando pode haber un erro noproceso.

178

Anatomía Aplicada

INTRODUCIÓN:

A materia de Anatomía Aplicada pretende achegar os coñecementos científicos que permitan comprender o corpo humano e a motricidadehumana en relación coas manifestacións artísticas corporais e coa saúde.

O corpo e o movemento son medios de expresión e comunicación, polo que comprender as estruturas e o funcionamento do corpo humano e daacción motora dotará o alumnado da base necesaria para que, dentro dunhas marxes saudables, poida mellorar o seu rendemento no procesocreativo e nas técnicas de execución artística, así como, en xeral, na vida. Para iso, esta materia está integrada por coñecementos, destrezas eactitudes de diversas áreas de coñecemento que se ocupan do estudo do corpo humano e da súa motricidade, tales como a anatomía, a fisioloxía,a biomecánica e as ciencias da actividade física.

Anatomía Aplicada abrangue as estruturas e as funcións do corpo humano máis relacionadas coa acción motora e o seu rendemento, como son osistema locomotor e o cardiopulmonar, ou os sistemas de control e regulación; afonda en como estas estruturas determinan o comportamentomotor e as técnicas expresivas que compoñen as manifestacións artísticas corporais, e os efectos que a actividade física ten sobre elas e sobre asaúde. Na mesma liña, abórdanse tamén nocións básicas dos sistemas de achega e utilización da enerxía, e afóndase nas bases da conduta motora.Toda a materia estrutúrase en oito grandes bloques: "As características do movemento", "Organización básica do corpo humano", "O sistemalocomotor", "O sistema cardiopulmonar","O sistema de achega e utilización da enerxía","Os sistemas de coordinación e de regulación","Expresión e comunicación corporal", "Elementos comúns".

179

Anatomía Aplicada. 1º de bacharelato


Bloque 1. As características do movemento

d i l n

B1.1. Elementos da acción motora. Mecanismosde percepción, decisión e execución.

B1.2. O movemento humano como ferramentaartístico-expresiva. Conciencia corporal e esta-dos psicofísicos.

B1.1. Analizar os mecanismos que interveñennunha acción motora, relacionándoos coa fina-lidade expresiva das actividades artísticas.

AAB1.1.1. Recoñece e enumera os elementosda acción motora e os factores que interveñennos mecanismos de percepción, decisión eexecución de determinadas accións motoras.

CMCCT

AAB1.1.2. Identifica e describe a relación entrea execución dunha acción motora e a súa fina-lidade.

CMCCT

d i l n

B1.3. Características da execución das acciónsmotoras propias da actividade artística.

B1.4. Relación corporal coa gravidade e graosde tensión muscular.

B1.5. Capacidades coordinativas como compo-ñentes cualitativos das accións motoras.

B1.2. Identificar as características da execucióndas accións motoras propias da actividade ar-tística, e describir a súa achega á finalidadedestas e a súa relación coas capacidades co-ordinativas.

AAB1.2.1. Detecta as características da execu-ción de accións motoras propias das activida-des artísticas.

CMCCT

AAB1.2.2. Propón modificacións das caracterís-ticas dunha execución para cambiar o seucompoñente expresivo-comunicativo.

CCEC CSIEE

AAB1.2.3. Argumenta a contribución das capa-cidades coordinativas ao desenvolvemento dasaccións motoras.

CMCCT

Bloque 2. Organización básica do corpo humano

180



d i l

B2.1. Niveis de organización do corpo humano. B2.2. Funcións vitais. B2.3. Órganos e sistemas do corpo humano.

Localización e funcións básicas.

B2.1. Interpretar o funcionamento do corpohumano como o resultado da integración ana-tómica e funcional dos elementos que confor-man os seus niveis de organización e que ocaracterizan como unha unidade estrutural efuncional.

AAB2.1.1. Diferencia os niveis de organizacióndo corpo humano.

CMCCT

AAB2.1.2. Describe a organización xeral docorpo humano utilizando diagramas e modelos.

CMCCT

AAB2.1.3. Especifica as funcións vitais docorpo humano, sinalando as súas característi-cas máis salientables.

CMCCT

AAB2.1.4. Localiza os órganos e os sistemas, erelaciónaos coas súas funcións.

CMCCT

Bloque 3. O sistema locomotor

d i l

B3.1. Estrutura e funcionamento do sistemalocomotor.

B3.2. Tipos de ósos, músculos e articulacións.Funcionamento nos movementos propios dasactividades artísticas.

B3.1. Recoñecer a estrutura e o funcionamentodo sistema locomotor humano en movementospropios das actividades artísticas, razoando asrelacións funcionais que se establecen entre assúas partes.

AAB3.1.1. Describe a estrutura e a función dosistema esquelético en relación coa mobilidadedo corpo humano.

CMCCT

AAB3.1.2. Identifica o tipo de óso vinculándoocoa súa función.

CMCCT

AAB3.1.3. Diferencia os tipos de articulaciónsen relación coa mobilidade que permiten.

CMCCT

AAB3.1.4. Describe a estrutura e a función dosistema muscular, identificando a súa funciona-lidade como parte activa do sistema locomotor.

CMCCT

AAB3.1.5. Diferencia os tipos de músculo enrelación coa súa función.

CMCCT

AAB3.1.6. Describe a fisioloxía e o mecanismoda contracción muscular.

CMCCT

d i

B3.4. Anatomía funcional. B3.5. Fisioloxía muscular

B3.2. Analizar a execución de movementosaplicando os principios anatómicos funcionais,a fisioloxía muscular e as bases da biomecáni-

AAB3.2.1. Interpreta os principios da mecánicae da cinética, aplicándoos ao funcionamento doaparello locomotor e ao movemento.

CMCCT

181



l B3.6. Biomecánica do movemento humano.Aplicación aos xestos motores das actividadesartísticas.

B3.7. Adaptacións que se producen no sistemalocomotor como resultado da práctica sistemati-zada de actividade física e de actividades artís-ticas.

ca, e establecendo relacións razoadas. AAB3.2.2. Identifica os ósos, as articulacións eos músculos principais implicados en diversosmovementos, utilizando a terminoloxía axeita-da.

CCL CMCCT

AAB3.2.3. Relaciona a estrutura muscular coasúa función na execución dun movemento e asforzas que actúan neste.

CMCCT

AAB3.2.4. Relaciona diferentes tipos de pancascoas articulacións do corpo humano e coa par-ticipación muscular nos seus movementos.

CMCCT

AAB3.2.5. Clasifica os principais movementosarticulares en función dos planos e dos eixesdo espazo.

CMCCT

AAB3.2.6. Argumenta os efectos da prácticasistematizada de exercicio físico sobre os ele-mentos estruturais e funcionais do sistema lo-comotor, en relación coas actividades artísticase os estilos de vida.

CMCCT

d i l

B3.8. Alteracións posturais: identificación,causas e corrección.

B3.9. Hábitos saudables de hixiene postural napráctica das actividades artísticas.

B3.3. Valorar a corrección postural e identificaros malos hábitos posturais, co fin de traballarde forma segura e evitar lesións.

AAB3.3.1. Identifica as alteracións máis impor-tantes derivadas do mal uso postural e propónalternativas saudables.

CMCCT

AAB3.3.2. Controla a súa postura e aplicamedidas preventivas na execución de move-mentos propios das actividades artísticas, evalora a súa influencia na saúde.

CMCCT CSIEE

d i l

B3.10. Lesións do aparello locomotor nasactividades artísticas. Hábitos saudables e pre-vención de lesións.

B3.11. Importancia do quecemento e da volta ácalma na práctica de actividades artísticas.

B3.4. Identificar as lesións máis comúns doaparello locomotor nas actividades artísticas,en relación coas súas causas fundamentais.

AAB3.4.1. Identifica as principais patoloxías elesións relacionadas co sistema locomotor nasactividades artísticas, e xustifica as súas cau-sas principais.

CMCCT

AAB3.4.2. Analiza posturas e xestos motoresdas actividades artísticas, aplicando os princi-pios de ergonomía, e propón alternativas para

CMCCT CSIEE



traballar de forma segura e evitar lesións.

Bloque 4. O sistema cardiopulmonar

d i l

B4.1. Sistema respiratorio: características,estrutura e funcións.

B4.2. Fisioloxía da respiración. B4.3. Coordinación da respiración co movemen-

to corporal e a súa intensidade. B4.4. Sistema cardiovascular: características,

estrutura e funcións. B4.5. Fisioloxía cardíaca e da circulación. B4.6. Parámetros de saúde cardiovascular.

Análise de hábitos e costumes saudables. B4.7. Principios de acondicionamento cardio-

pulmonar para a mellora do rendemento en ac-tividades artísticas que requiran de traballo físi-co.

B4.1. Identificar o papel do sistema cardiopul-monar no rendemento das actividades artísticascorporais.

AAB4.1.1. Describe a estrutura e a función dospulmóns, detallando o intercambio de gasesque ten lugar neles e a dinámica de ventilaciónpulmonar asociada.

CMCCT

AAB4.1.2. Describe a estrutura e a función dosistema cardiovascular, explicando a regulacióne a integración de cada compoñente.

CMCCT

AAB4.1.3. Relaciona o latexo cardíaco, ovolume e a capacidade pulmonar coa activida-de física asociada a actividades artísticas dediversa índole.

CMCCT

d i l

B4.8. Características, estrutura e funcións doaparello fonador.

B4.9. Principais patoloxías do sistema cardio-pulmonar e as súas causas.

B4.10. Principais patoloxías que afectan oaparello fonador e as súas causas.

B4.11. Pautas e costumes saudables para osistema cardiorrespiratorio e o aparello de fona-ción.

B4.2. Relacionar o sistema cardiopulmonar coasaúde, recoñecendo hábitos e costumes sau-dables para o sistema cardiorrespiratorio e oaparello de fonación, nas accións motoras inhe-rentes ás actividades artísticas corporais e navida cotiá.

AAB4.2.1. Identifica os órganos respiratoriosimplicados na declamación e no canto.

CMCCT

AAB4.2.2. Identifica a estrutura anatómica doaparello de fonación, e describe as interacciónsentre as estruturas que o integran.

CMCCT

AAB4.2.3. Identifica as principais patoloxíasque afectan o sistema cardiopulmonar en rela-ción coas causas máis habituais e cos seusefectos nas actividades artísticas.

CMCCT

AAB4.2.4. Identifica as principais patoloxíasque afectan o aparello de fonación en relacióncoas causas máis habituais.

CMCCT

AAB4.2.4.5. Recoñece hábitos e costumessaudables para o sistema cardiorrespiratorio eo aparello de fonación, nas accións motorasinherentes ás actividades artísticas corporais e

CMCCT

182



na vida cotiá.

Bloque 5. O sistema de achega e utilización da enerxía

d i l

B5.1. Metabolismo humano. B5.2. Principais vías metabólicas de obtención

de enerxía. Metabolismo aeróbico e anaeróbico. B5.3. Metabolismo enerxético e actividade

física. Mecanismos para a mellora da eficienciade acción.

B5.4. Mecanismos fisiolóxicos presentes naaparición da fatiga e no proceso de recupera-ción.

B5.1. Argumentar os mecanismos enerxéticosque interveñen nunha acción motora, co fin dexestionar a enerxía e mellorar a eficiencia daacción.

AAB5.1.1. Describe os procesos metabólicosde produción de enerxía polas vías aeróbica eanaeróbica, e xustifica o seu rendemento ener-xético e a súa relación coa intensidade e a du-ración da actividade.

CMCCT

AAB5.1.2. Xustifica o papel do ATP comotransportador da enerxía libre, asociándoo coasubministración continua e adaptada ás nece-sidades do corpo humano.

CMCCT

AAB5.1.3. Identifica tanto os mecanismosfisiolóxicos que conducen a un estado de fatigafísica como os mecanismos de recuperación.

CMCCT

d i l

B5.5. Sistema dixestivo: características, estrutu-ra e funcións.

B5.6. Fisioloxía do proceso dixestivo. B5.7. Alimentación e nutrición. Tipos de nutrien-

tes.

B5.2. Recoñecer os procesos de dixestión eabsorción de alimentos e nutrientes, e explicaras estruturas orgánicas implicadas en cada un.

AAB5.2.1. Identifica a estrutura dos aparellos edos órganos que interveñen nos procesos dedixestión e absorción dos alimentos e nutrien-tes, en relación coas súas funcións en cadaetapa

CMCCT

AAB5.2.2. Distingue os procesos que interve-ñen na dixestión e na absorción dos alimentose dos nutrientes, vinculándoos coas estruturasorgánicas implicadas en cada un.

CMCCT

d i l

B5.8. Dieta equilibrada e a súa relación coasaúde. Tipos de alimentos. Balance enerxético.

B5.9. Necesidades de alimentación en funciónda actividade realizada.

B5.10. Hidratación. Pautas saudables de con-sumo en función da actividade realizada.

B5.3. Valorar os hábitos nutricionais que inci-den favorablemente na saúde e no rendementodas actividades artísticas corporais.

AAB5.3.1. Discrimina os nutrientes enerxéticosdos non enerxéticos, en relación cunha dieta sae equilibrada.

CMCCT

AAB5.3.2. Relaciona a hidratación co mante-mento dun estado saudable, calculando o con-sumo de auga diario necesario en distintas cir-cunstancias ou actividades.

CMCCT

AAB5.3.3. Elabora dietas equilibradas, calcu- CMCCT183



lando o balance enerxético entre inxestión eactividade, e argumenta a súa influencia na sa-úde e no rendemento físico.

AAB5.3.4. Recoñece hábitos alimentariossaudables e prexudiciais para a saúde, e sacaconclusións para mellorar o benestar persoal.

CMCCT

b d i l

B5.11. Trastornos do comportamento nutricio-nal: dietas restritivas, anorexia e bulimia. Efec-tos sobre a saúde.

B5.12. Factores sociais e derivados da propiaactividade artística que conducen á aparición dedistintos tipos de trastorno do comportamentonutricional.

B5.4. Identificar os trastornos do comportamen-to nutricional máis comúns e os efectos queteñen sobre a saúde.

AAB5.4.1. Identifica os principais trastornos docomportamento nutricional e argumenta osefectos que teñen para a saúde.

CMCCT

AAB5.4.2. Recoñece os factores sociais, inclu-índo os derivados do propio traballo artísticoque conducen á aparición nos trastornos docomportamento nutricional.

CSC

Bloque 6. Os sistemas de coordinación e de regulación

d i l

B6.1. Sistema nervioso: características, estrutu-ra e funcións. Movementos reflexos e volunta-rios.

B6.2. Sistema endócrino: características, estru-tura e funcións.

B6.3. Fisioloxía do sistema de regulación napráctica das actividades artísticas.

B6.1. Recoñecer os sistemas de coordinación eregulación do corpo humano, especificando asúa estrutura e función.

AAB6.1.1. Describe a estrutura e as funcióndos sistemas implicados no control e na regu-lación da actividade do corpo humano, estable-cendo a asociación entre eles.

CMCCT

AAB6.1.2. Recoñece as diferenzas entre osmovementos reflexos e os voluntarios, aso-ciándoos ás estruturas nerviosas implicadasneles.

CMCCT

AAB6.1.3. Interpreta a fisioloxía do sistema deregulación, indicando as interaccións entre asestruturas que o integran e a execución de ac-tividades artísticas.

CMCCT

d i l

B6.4. A función hormonal na actividade física. B6.5. Equilibrio hídrico, osmorregulación e

termoregulación no corpo humano: mecanismosde acción.

B6.6. Relación dos sistemas de regulación do

B6.2. Identificar o papel do sistema neuroendó-crino na actividade física, recoñecendo a rela-ción entre todos os sistemas do organismo hu-mano.

AAB6.2.1. Describe a función das hormonas eo importante papel que xogan na actividadefísica.

CMCCT

AAB6.2.2. Analiza o proceso de termorregula-ción e de regulación de augas e sales en rela-

CMCCT184



organismo coa actividade física e coas activida-des artísticas.

ción coa actividade física.

AAB6.2.3. Valora os beneficios do mantementodunha función hormonal para o rendementofísico do/da artista.

CMCCT

Bloque 7. Expresión e comunicación corporal

b d h n

B7.1. Posibilidades artístico-expresivas e decomunicación do corpo e do movemento.

B7.2. Achegas das actividades artísticas corpo-rais no desenvolvemento persoal do/da artista eda sociedade.

B7.1. Recoñecer as características principaisda motricidade humana e o seu papel no de-senvolvemento persoal e da sociedade.

AAB7.1.1. Recoñece e explica o valor expresi-vo, comunicativo e cultural das actividadespracticadas como contribución ao desenvolve-mento integral da persoa.

CSC CCEC

AAB7.1.2. Recoñece e explica o valor socialdas actividades artísticas corporais, desde opunto de vista tanto de practicante como deespectador.

CSC CCEC

d h n

B7.4. Danza, teatro físico e outras manifesta-cións artísticas que lle permiten ao ser humanoexpresarse corporalmente.

B7.2. Identificar as accións que lle permiten aoser humano ser capaz de expresarse corporal-mente e de relacionarse co seu ámbito.

AAB7.2.1. Identifica os elementos básicos docorpo e o movemento como recurso expresivoe de comunicación.

CCEC

AAB7.2.2. Utiliza o corpo e o movemento comomedio de expresión e de comunicación, e valo-ra o seu valor estético.

CSC CCEC

d h m n

B7.4. Toma de conciencia do corpo e do espa-zo. Elementos rítmicos. Focos expresivos docorpo.

B7.5. A linguaxe corporal como fonte de desen-volvemento creativo.

B7.3. Diversificar e desenvolver as súas habili-dades motoras específicas con fluidez, preci-sión e control, aplicándoas a distintos contextosde práctica artística.

AAB7.3.1. Conxuga a execución dos elementostécnicos das actividades de ritmo e expresiónao servizo da intencionalidade.

CCEC

AAB7.3.2. Aplica habilidades específicas ex-presivo-comunicativas para enriquecer as posi-bilidades de resposta creativa.

CCEC CSIEE

Bloque 8. Elementos comúns

d g i

B8.1. Tecnoloxías da información e da comuni-cación no proceso de aprendizaxe.

B8.1. Utilizar as tecnoloxías da información eda comunicación para mellorar o seu procesode aprendizaxe, procurando fontes de informa-ción axeitadas e participando en ámbitos cola-

AAB8.1.1. Compila información, utilizando astecnoloxías da información e da comunicación,de forma sistematizada e aplicando criterios deprocura que garantan o acceso a fontes actua-

CD CAA185



borativos con intereses comúns. lizadas e rigorosas na materia.

AAB8.1.2. Comunica e comparte a informacióncoa ferramenta tecnolóxica axeitada, para asúa discusión ou difusión.

CCL CD

d i l

B8.2. Metodoloxía científica de traballo naresolución de problemas sobre o funcionamentohumano, a saúde, a motricidade humana e asactividades artísticas.

B8.2. Aplicar destrezas de investigación expe-rimentais sinxelas coherentes cos procedemen-tos da ciencia, utilizándoas na resolución deproblemas que traten do funcionamento do cor-po humano, a saúde e a motricidade humana.

AAB8.2.1. Aplica unha metodoloxía científicana formulación e na resolución de problemassinxelos sobre algunhas funcións importantesda actividade artística.

CMCCT CAA

AAB8.2.2. Amosa curiosidade, creatividade,actividade indagadora e espírito crítico, e reco-ñece que son trazos importantes para aprendera aprender.

CAA CSIEE

AAB8.2.3. Coñece e aplica métodos de investi-gación que permitan desenvolver proxectospropios.

CAA CMCCT CSIEE

a d m

B8.3. Traballo en grupo. Técnicas de aprendi-zaxe cooperativa.

B8.3. Demostrar de xeito activo motivación,interese e capacidade para o traballo en grupoe para a asunción de tarefas e responsabilida-des.

AAB8.3.1. Participa na planificación das tare-fas, asumindo o traballo encomendado, e com-parte as decisións tomadas en grupo.

CAA CSIEE

AAB8.3.2. Valora e reforza as achegas enri-quecedoras dos compañeiros e das compañei-ras, e apoia o traballo das demais persoas.

CAA CSC

186

PLAN DE AVALIACIÓN

AVALIACIÓN INICIAL





s) Caderno de notas do Profesor: Constitúe un rexistro persoal que o profesor leva de cada estudante e onde realiza anotacións periódicasatendendo á súa integración no grupo e actitude cos compañeiros, diálogos co docente, participación en preguntas e opinións, etc.

t) Análise das producións do alumno: Participación nas actividades que programe o departamento: Saídas, talleres ou obradoiros,participación na semana da Saúde e Ciencia na rúa, prácticas de laboratorio, traballos individuais ou en grupo utilizando as Tics para a súarepresentación e ou outras actividades que podan ir aparecendo como a participación na Olimpiada de Bioloxía.

187

u) Proba específica escrita: Ó final de cada unidade farase un exame que permita valorar a adquisición de contidos conceptuais e, enmenor medida, procedimentais. As probas escritas deben ter varias preguntas, con diferentes grados de dificultade, segundo os obxectivose os criterios de avaliación propostos para a unidade.





AVALIACIÓN FINAL


a) Producións dos alumnos (Actividades por escrito de clase, de laboratorio e complementarias) máis Probas escritas. 80% da nota.

Valorarase a presenza/ausencia de contidos, presentación, grado de resolución acadado nas actividades e a adecuada cumplimentación dosguións de actividades de laboratorio e complementarias. Os retrasos manifestos na entrega das actividades suporán unha redución nacualificación.


b) Actitude. 20% da nota.




188









q) Cuestionarios a alumnos: Ó final de cada avaliación os alumnos cubrirán un cuestionario sobre o proceso de ensinanza. Este incluirácuestións claras e precisas sobre aspectos relevantes da ensinanza (claridade das exposicións, valor motivacional das actividades,suficiencia ou insuficiencia do tempo dedicado, variedade e adecuación dos materiais empregados, percepción da nosa actitude,propostas de mellora, ...)

r) Debates: Se o “clima” do grupo o permite e resulta adecuado para a súa práctica, este tipo de procedementos resultan insustituiblespara un coñecemento directo dos problemas, coñecemento que é intuitivo en gran parte, máis aló da sistematización.

s) Contraste de experiencias e puntos de vista: Aínda que non se pode sistematizar, pódense dedicar parte das reunións deDepartamento a intercambiar experiencias entre docentes, con máis relevancia se comparten o mesmo espazo didáctico.

189

t) Análise dos resultados das aprendizaxes: O análise da aprendizaxe debe estar dirixido a buscar as causas que a produción, para encaso adecuado tomar medidas de corrección. O análise débese realizar tamén cos alumnos, sendo o momento adecuado as fechasanteriores á avaliación (unha pre-avaliación). Mencionar que a obtención de datos negativos por un grupo de alumnos non indica unhaavaliación negativa da ensinanza. Cando os resultados negativos son xeneralizados en todos os grupos é cando pode haber un erro noproceso.

PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA DA E.S.A.

ÁMBITO CIENTÍFICO-TECNOLÓXICO

INTRODUCIÓN

Na educación secundaria obrigatoria para persoas adultas, o ámbito científico-tecnolóxico toma como referente os aspectos básicos docurrículo referidos ás materias de ciencias da natureza, de matemáticas e de tecnoloxía, así como os aspectos relacionados coa saúde e co medionatural da materia de educación física da educación secundaria obrigatoria, recollidos no anexo II do Decreto 133/2007, do 5 de xullo.

Todos estes aspectos pretenden conformar unha proposta curricular coherente e integradora que lle achegue á formación das persoasadultas un coñecemento axeitado do mundo actual, coa finalidade da súa inserción activa e responsable na sociedade.

O ámbito científico-tecnolóxico, polo seu aspecto instrumental e formal, polos contidos que aborda e polos obxectivos que persegue,posúe potencialidades educativas que contribúen activamente á formación das persoas adultas. O tratamento globalizado das materias integradasno ámbito procura presentar o coñecemento científico como un conxunto en que cada materia contribúe desde a súa perspectiva, e seguindo unfío condutor, á formación das persoas adultas.

190

As ciencias, cun conxunto amplo de coñecementos, teñen en común un determinado xeito de representar e interpretar a realidade. Partenda necesidade de resolver un problema práctico e apóianse na súa capacidade para tratar, explicar, describir, predicir, establecer modelos,xeneralizar e construír situacións reais, así como dar consistencia e rigor aos coñecementos, para axudar a interpretar o mundo que nos rodea.

No mundo actual temos problemas globais e locais que nos afectan na vida diaria, como a destrución da capa de ozono, a deforestación, acontaminación ambiental e o esgotamento dos recursos, que son explicados polas ciencias da natureza. Estas axúdannos a mellorar a saúdeindividual e social, e son parte esencial da formación que unha persoa en idade adulta debe posuír.

O valor formativo das matemáticas hase basear no seu xeito de facer, na utilización do razoamento e no modo de xustificar unha solución.Todo o saber que transmiten as matemáticas, conectado coa realidade, permite a súa utilización fóra do contexto educativo. A finalidade destamateria non é só a aprendizaxe de conceptos útiles e necesarios para a vida, senón a súa utilización en contextos do mundo real.

A formación básica que a unha persoa adulta lle cómpre para a súa incorporación ao mundo laboral ou ao sistema educativo debe ter enconta a importancia e a presenza da tecnoloxía na actualidade, tanto nos obxectos e nos procesos tecnolóxicos como nas tecnoloxías dainformación e da comunicación. Isto fai que a tecnoloxía como materia de estudo, integrada no ámbito científico-tecnolóxico, sexa uninstrumento básico na formación da cidadanía, ao tratar de facilitar a comprensión dos obxectos técnicos, a súa utilización e a súa manipulación.Na actualidade, a ciencia e a tecnoloxía avanzan rápida e conxuntamente, e son unha medida do desenvolvemento económico dos paísesindustrializados.

Os coñecementos técnicos e científicos foron protagonistas do desenvolvemento social e económico do século pasado e, na actualidade,ademais da súa repercusión directa sobre a calidade de vida da poboación, contribúen a facer individuos máis racionais, críticos e libres. Asuntosde enorme transcendencia actual, como o uso terapéutico de células troncais ou embrionarias, a clonación, a utilización de produtos transxénicos,a interrupción do embarazo, os puntos a favor e en contra das fontes de enerxía que usamos actualmente e das que se están a desenvolver, a

191

explotación dos recursos naturais, o desenvolvemento sustentable, a xestión de residuos, o cambio climático, etc., precisan un debate social serioe rigoroso, non dogmático, non sometido ás presións de determinados medios de comunicación nin de grupos políticos, económicos ninrelixiosos, e iso só é posible nunha sociedade informada cientificamente e capacitada para asimilar novos achados e novas propostas científicas.Por todo isto, a formación das persoas adultas debe concibir o saber que achega o ámbito científico-tecnolóxico como un obxecto social eeducativo de primeira necesidade; debe dotar ná poboación adulta das aptitudes necesarias para recoñecer e resolver os problemas a que seenfronta, pondo a énfase nas capacidades para resolver problemas e non no contido. Cómpre, xa que logo, que a cidadanía posúa unha formacióntécnico-científica básica, tendo en conta os beneficios persoais e sociais que achega.

Xunto coa función formativa das ciencias, teremos en conta que o estudo das materias do ámbito científico-tecnolóxico ten unha clarafinalidade instrumental no mundo de hoxe. Os coñecementos que proporciona para comprendermos mensaxes dos medios de comunicación, paraanalizarmos o ámbito do consumo e da economía persoal e tomarmos decisións ao respecto, para realizarmos medidas e estimacións, para sermosconscientes da deterioración ambiental e coñecermos xeitos de actuar para conseguir un desenvolvemento sustentable son fundamentais para nós,e tamén para as xeracións futuras.

Desde outro punto de vista, a promoción da saúde e da calidade de vida proporciónanlle ao individuo un equilibrio psíquico e físico quecontribúe ás prácticas saudables para o tempo de lecer e a mellora persoal.

Na educación das persoas adultas, o currículo do ámbito científico-tecnolóxico debe ter en conta o saber de que parte o alumnado, todo unconxunto de experiencias e de coñecementos adquiridos ao longo da súa traxectoria vital, na situación familiar, na experiencia laboral e noutrosámbitos, así como o grao de madureza que presenta. Deberá ter tamén en conta as necesidades de inserción no mundo laboral e a capacitaciónque lle permita acceder aos seguintes niveis do sistema educativo, que lle posibilite mellorar a súa cualificación persoal, social e cultural. Todoisto supón un desafío á hora de deseñar o currículo do ámbito.

O ÁMBITO CIENTÍFICO-TECNOLÓXICO E AS COMPETENCIAS BÁSICAS

192

Polo xeito de organizar os contidos, polas habilidades que transmite e polas destrezas que ensina, o ámbito cientifíco-tecnolóxicocontribúe de xeito eficaz ao desenvolvemento das competencias en comunicación lingüística, á competencia matemática, ao tratamento dainformación e á competencia dixital, á competencia para aprender a aprender, e á autonomía e iniciativa persoal, pero cómpre non esquecermosque a posibilidade de argumentar coherentemente que permite un razoamento ben estruturado contribúe ao desenvolvemento da competenciasocial e cidadá. Queda, por último, a competencia cultural e artística a que contribúe o ámbito coa creatividade das ideas e das experiencias deinvestigación científica.

COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA

O ámbito cientifíco-tecnolóxico contribúe á competencia en comunicación lingüística do seguinte xeito:

Co uso da linguaxe como instrumento de comunicación oral e escrita, de representación, de interpretación e de comprensión do coñecementocientífico.

Coa adquisición e o uso de vocabulario específico, co uso da linguaxe formal das matemáticas, das ciencias e das tecnoloxías, e as súascaracterísticas: rigor, concreción e exactitude.

Estimulando a lectura comprensiva de textos científicos e os enunciados dos problemas. Co desenvolvemento do razoamento, co debate das ideas e co contraste das hipóteses perante diversos sucesos. Co desenvolvemento, o uso e a comprensión das linguaxes asociadas ás tecnoloxías da información e da comunicación.

COMPETENCIA MATEMÁTICA

A contribución do ámbito cientifíco-tecnolóxico á competencia matemática conséguese mediante:

193

A adquisición de modelos e de procedementos matemáticos para interpretar feitos, e para representar fenómenos e problemas tecnolóxicos ecientíficos.

A definición, o planeamento e a resolución de problemas científicos e tecnolóxicos mediante procedementos matemáticos. O coñecemento e a utilización de ferramentas matemáticas como gráficas, táboas, estatísticas, fórmulas, e comunicación dos resultados

relacionados co medio natural, coa actividade física, coa economía e coa saúde das persoas. A utilización do rigor, a concreción e a exactitude da linguaxe matemática nas argumentacións propias e na refutación de feitos. A utilización con sentido crítico das novas tecnoloxías da información e da comunicación nos cálculos e na representación dos resultados.

COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E NA INTERACCIÓN CO MUNDO FÍSICO

O ámbito cientifíco-tecnolóxico contribúe así á competencia no coñecemento e na interacción co mundo físico:

Coa valoración crítica dos avances científicos e tecnolóxicos no mundo actual e a súa repercusión na vida das persoas. Coa valoración e o uso da metodoloxía científica: saber definir problemas, formular hipóteses, elaborar estratexias de resolución, analizar

resultados e comunicalos. Coa procura de solucións para avanzar cara a un desenvolvemento sustentable e coa formación axeitada para a toma de decisións en cuestións

da actualidade social e científica. Co coñecemento e o coidado do propio corpo, coñecendo a relación entre os hábitos de vida e a saúde. Coñecendo e valorando as implicacións da actividade humana no medio.

COMPETENCIA DE TRATAMENTO DA INFORMACIÓN E COMPATENCIA DIXITAL

O ámbito cientifíco-tecnolóxico contribúe ao tratamento da información e competencia dixital desta maneira:

194

Co desenvolvemento da capacidade de procurar, obter e tratar a información dun xeito sistemático. Coa utilización de linguaxes como a natural, a numérica, a gráfica e a xeométrica no tratamento da información. Co uso como medio de traballo das novas tecnoloxías (calculadoras, computadores, internet, programas informáticos, etc.), que permiten

representar gráficas, facer táboas e procesar textos.

COMPETENCIA SOCIAL E CIDADÁ

O ámbito cientifíco-tecnolóxico contribúe deste xeito á competencia social e cidadá:

Coa valoración da opinión, a argumentación e a elaboración de conclusións baseadas en probas contrastables. Coa consideración da formación científica e tecnolóxica básicas como unha dimensión fundamental da cultura. Coñecendo e aceptando o funcionamento do propio corpo, respectando as diferenzas entre persoas e superando os estereotipos de sexo e de

raza. Coa mellora das relacións, da inclusión social e do desenvolvemento socioafectivo en xeral. Coa valoración da importancia social da natureza como un ben para preservar de cara ao futuro.

COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA

A contribución do ámbito á competencia cultural e artística conséguese:

Coa apreciación da importancia da expresión creativa de ideas e experiencias na investigación científica, utilizando diferentes formas decomunicación: verbal, numérica, gráfica, estatística, etc.

Coa valoración da dimensión creativa e orixinal dos avances matemáticos, científicos e tecnolóxicos, e da súa contribución ao patrimoniocultural da humanidade.

Coa comprensión ou o rexeitamento de crenzas, tradicións ou experiencias, desde unha perspectiva científica. Coa valoración da importancia histórica das interaccións entre a arte e a ciencia.

195

COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDER

O ámbito cientifíco-tecnolóxico contribúe á competencia para aprender a aprender do seguinte modo:

Co desenvolvemento da capacidade de iniciar, continuar, organizar e regular a propia aprendizaxe, co fin de adquirir e asimilar novoscoñecementos e novas destrezas.

Coa potenciación de hábitos e actitudes positivas ante o traballo individual e colectivo, favorecendo a concentración e a realización de tarefas,e a perseveranza na procura de solucións.

Co coñecemento e o uso de ferramentas e de procedementos que favorezan unha maior autonomía persoal e axuden á integración laboral esocial.

COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL

O ámbito cientifíco-tecnolóxico contribúe deste xeito á autonomía e á iniciativa persoal:

Coa potenciación do espírito critico e da autonomía intelectual e moral para se enfrontar a problemas abertos, participando na construción desolucións e obtendo satisfacción co coñecemento científico e tecnolóxico.

Co desenvolvemento do coñecemento, as posibilidades e as limitacións do corpo humano, tanto no ámbito persoal como na actividade física edeportiva, nos hábitos de saúde e hixiene e no mundo laboral.

Coa mellora nos procesos de toma de decisións e a potenciación do espírito emprendedor mediante o cálculo de riscos, a anticipación de consecuencias e a asunción de responsabilidades.

OBXECTIVOS XERAIS DO ÁMBITO

196

O ensino do ámbito científico-tecnolóxico ten como finalidade o logro dos obxectivos xerais da educación secundaria obrigatoria enrelación cos obxectivos xerais das materias que forman parte do ámbito, para conseguir o seguinte:

1. Empregar habitualmente as linguaxes matemática, científica e tecnolóxica como instrumento de comunicación para comprender, representar eexpresar situacións da vida cotiá e procedentes doutros eidos, utilizando a simboloxía, os recursos gráficos, o vocabulario e os mediostecnolóxicos axeitados para comunicar argumentacións e mensaxes con contidos científicos.

2. Desenvolver a capacidade de razoamento aplicando na resolución de problemas da vida cotiá modelos e procedementos propios dasmatemáticas, tales como o rigor, a precisión, a exploración de alternativas, a flexibilidade para modificar o punto de vista, a xustificación dosrazoamentos, a verificación das solucións e a súa coherencia coas condicións do problema analizado.

3. Utilizar na resolución de problemas da vida cotiá as estratexias e os procedementos das ciencias experimentais, tales como a definición deproblemas, a formulación de hipóteses, o deseño de pequenas investigacións, a análise dos resultados, etc., amosando unha actitude positiva e deconfianza nas propias capacidades.

4. Identificar elementos matemáticos presentes na realidade (datos estatísticos e xeométricos, gráficos, cálculos, formas, relacións espaciais, etc.)e cuantificar aqueles aspectos que permitan interpretala mellor, mediante procedementos de medida, técnicas de recolla e análise de datos, erealizando os cálculos acaídos en cada caso.

5. Desenvolver actitudes e hábitos favorables á promoción da saúde persoal e comunitaria, en aspectos relacionados coa alimentación, oconsumo, as drogodependencias, a sexualidade e a práctica deportiva, e facer fronte a prácticas da sociedade actual que teñen efectos negativossobre ela.

197

6. Valorar criticamente a contribución da ciencia e da tecnoloxía á satisfacción das necesidades humanas e á mellora do benestar persoal e social,analizando a incidencia da investigación e o desenvolvemento tecnolóxico na sociedade, no medio e na calidade de vida das persoas.

7. Utilizar os conceptos básicos das ciencias para interpretar os fenómenos naturais, apreciar a diversidade natural e participar en iniciativas deconservación, protección e mellora do medio.

8. Desenvolver unha actitude crítica fundamentada no coñecemento científico para analizar e participar na toma de decisións sobre problemasactuais da humanidade, como son as diferenzas entre países desenvolvidos e non desenvolvidos, a convivencia pacífica, o cambio climático, oesgotamento dos recursos naturais, os alimentos transxénicos, a investigación utilizando células troncais ou embrionarias, a terapia xénica ou aclonación.

9. Analizar obxectos e sistemas técnicos para identificar os elementos que os compoñen e a función de cada un, explicar o seu funcionamento erecoñecer as condicións fundamentais que interveñen no seu deseño e construción.

10. Planificar, individualmente ou en grupo, as fases do proceso de realización dunha obra ou dun obxecto técnico, adaptándoa aos obxectivos que se pretenden conseguir, co emprego das ferramentas, as substancias e os materiais que cumpra, e respectando as normas de seguranza e hixiene no traballo.

11. Utilizar recursos tecnolóxicos (calculadoras, computadores, etc.) como axuda na aprendizaxe para realizar cálculos, comprobar propiedades, procurar, almacenar, tratar, representar, transmitir e publicar información, así como empregar as redes de comunicación na propia formación, na procura de emprego ou para acceder a servizos administrativos ou comerciais.

198

12. Recoñecer os feitos máis salientables na historia das ciencias, os grandes debates históricos e o papel que desempeñaron nas revoluciónscientíficas, así como a súa repercusión na sociedade de cada momento e na evolución cultural da humanidade.

ORIENTACIÓNS METODOLÓXICAS

O continuo avance tecnolóxico experimentado polo mundo nos séculos XIX e XX, e que resulta nomeadamente acelerado na actualidade,precisa que os métodos de ensino se centren na aprendizaxe de procedementos xerais que resulten aplicables en calquera situación e diante dunhagran variedade de problemas que lle permitan ao alumnado seguir aprendendo autonomamente (aprender a aprender).

A proposta curricular do ensino de persoas adultas fai necesario un tratamento diferenciado na súa posta en práctica. O currículo doámbito científico-tecnolóxico está condicionado polas características específicas do alumnado adulto ao que se dirixe, pola organizacióninterdisciplinar e integradora do ámbito, con coñecementos procedentes de varias disciplinas e polas distintas modalidades de ensino que sepoden presentar: presencial, semipresencial e a distancia.

As persoas adultas caracterízanse por posuíren un grao de madureza que non ten o alumnado adolescente, e por disporen dunha amplabagaxe de experiencias persoais e de coñecementos construídos ao longo da súa vida en diversos contextos: persoal, familiar, laboral e social.Aínda que inicialmente estas experiencias e estes coñecementos poidan representar unha vantaxe para a aprendizaxe, en moitas ocasiónsresponden a crenzas erróneas moi asentadas no seu pensamento, polo que son difíciles de remover. Porén, unha vez revisados e recoñecidos osposibles erros, é máis doada a súa substitución polos novos coñecementos adquiridos e o establecemento de relacións entre eles, co que seconsegue unha aprendizaxe significativa.

O carácter integrador, pero tamén instrumental, do ámbito científico-tecnolóxico fai posible o estudo dunha realidade sempre plural ecomplexa, o que facilita o tratamento dos contidos dun xeito globalizado, motivador e significativo. Por iso convén partir de situacións, de

199

obxectos de estudo e de problemas próximos ao alumnado procedentes da vida cotiá, do contorno laboral ou do mundo natural, abordando o seuestudo dun xeito global coas estratexias e os procedementos propios das matemáticas, das ciencias e da tecnoloxía, como a resolución deproblemas abertos ou o método de traballo por proxectos.

Tendo en conta que unha das finalidades principais da educación de persoas adultas é a formación dunha cidadanía crítica e libre, capazde participar democraticamente na sociedade, resulta nomeadamente importante capacitar os alumnos e as alumnas para comprenderen cuestiónscientíficas que lles atinxen como persoas e como cidadáns e cidadás (saúde individual e pública, investigación con células troncais, etc.), ou queafectan local e globalmente o planeta (incendios, cambio climático, sobreexplotación dos recursos naturais, diminución da biodiversidade, etc.).

PRINCIPIOS METODOLÓXICOS BÁSICOS SOBRE OS QUE SE DEBE BASAR A EDUCACIÓN DAS PERSOAS ADULTASNO ÁMBITO CIENTÍFICO-TECNOLÓXICO:

Fomentar aprendizaxes significativas e funcionais orientadas á aplicación práctica dos coñecementos adquiridos en situacións diversas e avariedade de problemas:

Tendo en conta as experiencias e os coñecementos previos do alumnado para se ir achegando progresivamente a interpretacións máiselaboradas sobre o mundo que o rodea.

Planificando a realización de actividades que respondan ás inquietudes e ás necesidades do alumnado, que dean relevancia e sentido prácticoao seu traballo, usando estratexias e procedementos propios da ciencia.

Aplicando os coñecementos adquiridos a novas situacións da vida cotiá ou laboral, para asegurar a súa funcionalidade.

200

Presentar os contidos de xeito integrado en conexión cos outros ámbitos do currículo:

Seleccionando obxectos de estudo e problemas relacionados coa vida cotiá e o contorno laboral que faciliten un tratamento integrado e útil doscontidos.

Utilizando preferentemente o método de proxectos na resolución de problemas técnicos, polo seu carácter planificador e motivador, e o seupoder para desenvolver as capacidades que se poñen en xogo durante todo o proceso.

Realizando actividades globalizadas que permitan o tratamento interdisciplinar en coordinación co profesorado dos outros ámbitos.

Fomentar a autonomía, a iniciativa persoal, o traballo en equipo e a creatividade para se enfrontar á resolución de todo tipo de problemas:

Presentando situacións problemáticas en que o alumnado, individualmente ou en grupos, teña que abordar de xeito autónomo e creativo todasas fases do proceso: análise do problema e emisión de hipóteses, procura de estratexias de resolución, comprobación das hipóteses, extraccióne debate das conclusións, etc.

Facilitando o traballo en equipo, a colaboración entre o alumnado, a discusión en grupo, o intercambio de puntos de vista no seo do alumnado,e entre este e o profesorado, a adopción de distintos xeitos de agrupamento segundo a situación, etc.

Atender á diversidade do alumnado con ritmos de aprendizaxe, motivacións, intereses e dispoñibilidade persoal diferentes:

Pondo ao dispor do alumnado actividades con diferentes graos de complexidade ou dificultade que permitan progresar en función dasposibilidades de cadaquén.

201

Utilizando recursos didácticos e fontes de información moi variadas: gráficas, textos, táboas de datos, imaxes, experiencias en obradoiros e enlaboratorios, prensa, documentais, internet, procesadores de texto, follas de cálculo, etc.

Incorporar os recursos tecnolóxicos e informáticos na procura de información e na resolución de problemas:

Empregando o procesador de texto na elaboración de traballos escritos, a folla de cálculo na representación de gráficas de funcións eestatísticas, programas de deseño asistido nos traballos tecnolóxicos, programas de presentacións para traballos en equipo, a calculadoracientífica nos cálculos ordinarios, etc.

Observando, manipulando e mesmo confeccionando, sempre que sexa posible, modelos matemáticos e xeométricos, atómicos e moleculares,materiais propios dos laboratorios de ciencias e de tecnoloxía, etc.

Propondo pequenos proxectos de investigación experimental que impliquen a planificación do traballo, a comprobación de hipóteses e aelaboración de conclusións en pequenos grupos.

Desenvolver estratexias que fomenten actitudes responsables e o espírito crítico do alumnado para mellorar a súa participación na vidacultural, social, política e económica:

Analizando situacións conflitivas procedentes do medio natural e as consecuencias das accións humanas sobre el, en contextos concretos e deactualidade como os incendios, a explotación dos recursos naturais, os espazos protexidos, etc., participando en iniciativas que contribúan ásúa conservación e á súa mellora.

Fomentando os hábitos de coidado e saúde corporal, e o espírito crítico respecto dalgunhas prácticas sociais pouco saudables.

202

NIVEL I

INTRODUCIÓN

Os contidos comúns atinxen a todos os bloques deste nivel e deben estar presentes en todo o proceso de ensino e aprendizaxe.

En cada bloque preséntase unha secuencia dos contidos en que, partindo dun deles, se vai xustificando o estudo dos demais dun xeitointegrado.

CONTIDOS COMÚNS PARA O NIVEL I

Utilización de estratexias e técnicas na resolución de problemas, tales como a análise do enunciado, o ensaio e o erro, ou a división doproblema en partes, e comprobación da solución obtida.

Emprego correcto dos símbolos e das normas das matemáticas, e valoración desta linguaxe.

Confianza nas propias capacidades para a resolución de problemas, para comprender as relacións existentes e para tomar decisións a partirdelas.

Planificación e realización de traballos individuais e en equipo, mantendo actitudes favorables de participación e diálogo.

203

Utilización de ferramentas tecnolóxicas para facilitar os cálculos de tipo numérico e alxébrico, as representacións gráficas e a comprensión depropiedades xeométricas.

Familiarización coas características básicas do traballo científico, mediante a identificación de situacións-problema, discusión do seu interese,recoñecemento de hipóteses, experimentación, etc., para comprender mellor os fenómenos naturais, resolver os problemas que presenta o seuestudo e formular suposicións sobre a súa evolución.

Utilización dos medios de comunicación e das tecnoloxías da información para recoller e seleccionar información.

Identificación de datos e feitos científicos sobre a natureza, e utilización desa información para a coñecer.

Tecnoloxía como resposta ás necesidades humanas: fundamento do labor tecnolóxico. Proceso inventivo e de deseño.

Distribución de tarefas e responsabilidades para a elaboración de ideas e procura de solucións nas fases dun proxecto técnico.

Exemplificación do proceso técnico na industria do contorno.

MÓDULO 1

BLOQUE 1. “DA SOCIEDADE DA INFORMACIÓN AO UNIVERSO”

As técnicas da información e da comunicación (TIC) teñen un papel cada vez máis salientable aos niveis persoal, social e laboral. O seuuso vaille facilitar ao alumnado adulto a adquisición de información e coñecementos, así como o seu tratamento, a súa transmisión e a súa

204

presentación. Por iso, iníciase este primeiro bloque cun achegamento ao mundo da informática (computador, sistema operativo, almacenaxe deinformación, mantemento do sistema, internet e procura de información) que se empregará como unha ferramenta fundamental ao longo de todoo nivel. Incorpóranse deseguido os números enteiros, a partir dos naturais, para comprender e expresar matematicamente aspectos relacionadoscon eles.

A reflexión sobre a nosa situación no universo motiva o estudo do sistema solar, a Terra, os seus movementos e os calendarios. Destexeito xorden de modo natural (a raíz da distancia entre planetas, da razón entre os seus volumes, etc.) os conceptos de fracción, decimal,potencias, notación científica e raíces cadradas.

Finalizamos coa descrición dun procesador de textos para mellorar a presentación da información.

CONTIDOS

Descrición da arquitectura, dos elementos dun computador e doutros dispositivos periféricos. Funcionamento, manexo einterconexión dos elementos dun computador.

Emprego do sistema operativo como interface entre persoa e máquina. Almacenaxe, organización e recuperación da información ensoportes físicos, locais e extraíbles.

Acceso a recursos compartidos en redes locais e posta á disposición destes.

Instalación de programas e realización de tarefas básicas de mantemento de sistemas.

205

Estrutura e funcionamento da internet. Dispositivos de comunicación. Servizos da internet.

Ferramentas e aplicacións básicas para a procura e a descarga de información.

Actitude crítica e responsable cara á propiedade intelectual e á distribución dos contidos e da información en xeral.

Licenzas de uso e distribución do software.

Números naturais. Operacións con números naturais. Divisibilidade de números naturais.

Múltiplos e divisores comúns a varios números.

Necesidade de ampliar o conxunto dos números naturais co dos números negativos para expresar estados e cambios. Os númerosenteiros. Recoñecemento e conceptualización en contextos reais.

Significado e usos das operacións con números enteiros. Utilización da xerarquía e das propiedades das operacións e das regras de usodas parénteses en cálculos sinxelos.

Identificación dos elementos do sistema solar.

Coñecemento e explicación das características da Terra como planeta. A súa orixe.

206

Análise das periodicidades nos calendarios, con interpretación dos movementos e das posicións no sistema do Sol, da Terra e da Lúa.

Interpretación, coa axuda de modelos sinxelos, dos fenómenos relacionados cos movementos da Terra: o día e a noite, o ano, asestacións, as fases lunares e as eclipses.

Fraccións e decimais en contornos cotiáns e en ámbitos científicos. Significados e usos das fraccións.

Operacións con fraccións: suma, resta, produto e cociente.

Números decimais. Relacións entre fraccións e decimais.

Elaboración e utilización de estratexias persoais para o cálculo mental, para o cálculo aproximado e con calculadoras.

Potencias con expoñente enteiro. Operacións con potencias. Utilización da notación científica para representar números grandes,relacionados basicamente co mundo da ciencia.

Cadrados perfectos. Raíces cadradas empregando calculadora.

Procesador de textos.

207

Ferramentas e aplicacións básicas para o intercambio e a publicación de información.


1. Identificar os compoñentes físicos dun computador e outros dispositivos periféricos, así como conectalos e configuralos para o seu uso.Manexar o contorno gráfico dos sistemas operativos como interface de comunicación coa máquina.

Preténdese valorar a adquisición dos coñecementos que permitan administrar un computador persoal, conectar dispositivos externos econectalos con outros sistemas, realizando tarefas de mantemento e actualización, así como personalizar os contornos gráficos, xestionar os tiposde documentos, e almacenar e recuperar información en diferentes soportes.

2. Elaborar, intercambiar e publicar documentos en soporte electrónico que incorporen información textual e gráfica.

Preténdese avaliar se o alumnado é que de elaborar documentos que conteñan información textual, imaxes e gráficos, empregandoprocesadores de texto. Cumprirá que sexa capaz de intercambiar esta información con outras persoas empregando documentos progresivamentemáis complexos e de maior perfección canto á estruturación e a presentación, así como de os almacenar en soportes físicos locais e remotos, e deos publicar na rede.

3. Utilizar os servizos básicos da internet: localización de información, correo electrónico e comunicación con outras persoas usuarias.

208

Trátase de valorar se o alumnado adulto é quen de navegar pola rede, de empregar os buscadores para obter información e de almacenala.Tamén se valorará o uso dos xestores de correo electrónico e das ferramentas para a comunicación entre usuarios.

4. Utilizar os números naturais e enteiros, as fraccións e os decimais sinxelos, as súas operacións e as propiedades para recoller, transformar eintercambiar información, e aplicar estes coñecementos a outras materias do currículo ou da vida.

Trátase de valorar a capacidade de identificar e empregar os números, as operacións e as propiedades, de elixir a forma de cálculoapropiada (mental, escrita ou con calculadora) e de estimar a coherencia e a precisión dos resultados obtidos.

As potencias de expoñente enteiro empregaranse ligadas á notación científica para poder representar con comodidade cantidades moigrandes ou moi pequenas. A estimación e a obtención das raíces cadradas deberase facer case sempre para resolver situacións presentes na vidareal empregando a calculadora. Adquire especial relevancia avaliar o uso de diferentes estratexias que permitan simplificar o cálculo confraccións e decimais.

5. Resolver problemas relacionados cos ámbitos social, científico e da vida cotiá, utilizando operacións con números naturais e enteiros, condecimais e con fraccións.

Preténdese valorar a capacidade de aplicar os coñecementos adquiridos sobre os tipos de números para resolver problemas, e de valorar aadecuación do resultado ao contexto.

6. Coñecer a situación da Terra, a Lúa e o Sol no universo, e algúns fenómenos que se derivan dos seus movementos.

209

Trátase de comprobar se o alumnado é capaz de situar a Terra, a Lúa e o Sol no universo, e explicar a duración dos anos, o día e a noite, aseclipses, as fases da Lúa e as estacións, axudándose dalgún modelo sinxelo con base na interpretación dos movementos relativos da Terra e daLúa no sistema solar.

BLOQUE 2. “MATERIA, AUGA E VIDA”

Comézase este bloque coa identificación dalgunhas propiedades xerais da materia, cunha especial atención á densidade, que se utilizarácomo un criterio sinxelo para diferenciar materiais, e continúase coa descrición máis detallada doutros materiais de interese tecnolóxico (naturais,transformados e sintéticos). A estrutura, a forma e o acabamento destes materiais invitan a describir as figuras xeométricas máis frecuentes, e acalcular as súas áreas e os seus perímetros.

O tratamento dos residuos e o impacto ambiental ocasionado pola produción dos materiais antes citados serve de ligazón para o estudo dociclo da auga na natureza, da hidrosfera e da atmosfera, e isto leva a identificar os requisitos que posibilitan a vida na Terra, distinguir seresunicelulares e pluricelulares, e a os clasificar nos cinco reinos. Un exemplo de colleita de datos diversos sobre os seres vivos xustifica a súaorganización en táboas e a súa representación utilizando coordenadas cartesianas.

CONTIDOS

Realización de experiencias sinxelas para identificar e medir directa e indirectamente as propiedade xerais da materia en diferentesestados.

210

Identificación da densidade como propiedade característica das substancias. Utilización da densidade en situacións habituais paradiferenciar materiais.

Diferenciación das características observables dos estados en que se presenta a materia.

Clasificación de materiais.

Identificación dos compoñentes da atmosfera e as súas propiedades.

Explicación dos factores que condicionan o tempo atmosférico, e establecemento da relación entre tempo e clima.

Uso de instrumentos para medir variables ambientais: temperatura, presión atmosférica, humidade do ambiente e dirección do vento.

Valoración da influencia da actividade humana sobre a atmosfera, e repercusións na saúde das persoas.

Materiais terrestres; a xeosfera.

Materiais naturais, transformados e sintéticos: madeira, metais, e materiais plásticos, cerámicos e pétreos. Propiedades e técnicasbásicas de utilización.

211

Emprego das ferramentas de forma adecuada e segura.

Elementos básicos para a descrición das figuras xeométricas no plano. Paralelismo e perpendicularidade.

Clasificación de triángulos e cuadriláteros a partir de diferentes criterios. Estudo dalgunhas propiedades e relacións nestes polígonos.

Polígonos regulares. Circunferencia e círculo.

Medida de ángulos en figuras planas. Operacións con ángulos empregando calculadora.

Estimación, medición e cálculo de perímetros e de áreas de figuras representadas e reais, mediante fórmulas, triangulación ecuadriculación.

Realización de bosquexos para a anotación de medidas.

Tratamento de residuos e impacto ambiental do proceso produtivo. Uso de materiais comerciais e reciclados para a construción e afabricación de obxectos.

Recoñecemento do importante papel da auga no clima, na paisaxe e nos seres vivos.

Ciclo da auga, o seu percorrido na natureza e a súa incidencia no medio. Análise da intervención humana nese ciclo.

212

Realización de experiencias sinxelas que axuden a comprender a contaminación da auga e os procesos de depuración e potabilizaciónda auga.

Análise da distribución da auga no planeta e valoración da importancia da auga doce como recurso.

Identificación dos requisitos necesarios para a vida.

Descrición das características que definen os seres vivos: as funcións vitais.

Identificación dos seres unicelulares e pluricelulares, e utilización da lupa e do microscopio para proceder á súa observación.

Recoñecemento da biodiversidade e clasificación dos seres vivos nos cinco reinos.

Observación de organismos característicos de cada reino, con especial atención aos principais grupos dos reinos vexetal e animal.

Razóns da importancia da biodiversidade e a súa valoración como patrimonio natural.

Organización de datos en táboas de valores.

213

Coordenadas cartesianas. Representación de puntos nun sistema de eixes coordenados.

Identificación de puntos a partir das súas coordenadas.


1. Identificar e medir algunhas propiedades de materiais cotiáns, como a masa, o volume, a densidade, os estados en que se presentan e os seuscambios, así como planificar e desenvolver procedementos para as coñecer.

Preténdese comprobar se o alumnado é capaz de recoñecer e medir algunhas propiedades da materia utilizando instrumentos sinxelos quelle permitan investigar as súas características e identificar os cambios de estado que experimentan.

2. Interpretar cualitativamente fenómenos atmosféricos a partir de datos meteorolóxicos e rexistros climáticos, e identificar os compoñentes daatmosfera.

Trátase de comprobar se o alumnado adulto é capaz de explicar de xeito sinxelo os factores que inflúen no tempo atmosférico, así comoda súa capacidade para obter datos das variables meteorolóxicas empregando instrumentos de medición. Tamén se valorará o grao decoñecemento dos compoñentes da atmosfera, das súas propiedades e da súa influencia na saúde das persoas.

3. Valorar a importancia da auga para o desenvolvemento da vida, e identificar as repercusións da actividade industrial e humana sobre ela.

214

Preténdese valorar o grao de coñecemento que o alumnado adulto ten sobre o ciclo da auga, e a importancia da calidade e da cantidadedesta sobre a vida no planeta, así como das ameazas que supoñen a industria e a actividade humana, as solucións posibles, e a elaboración deesquemas sobre o seu ciclo.

4. Recoñecer e describir as propiedades de materiais naturais, transformados e sintéticos, así como as súas variedades comerciais: madeira,metais e materiais plásticos, cerámicos e pétreos. Identificalos en aplicacións comúns e coñecer técnicas básicas de conformación, unión eacabamento.

Trátase con este criterio de valorar o coñecemento que o alumnado adulto ten dos materiais presentes na xeosfera, así como dos materiastransformados e sintéticos máis frecuentes no seu contorno. Valorarase o coñecemento das súas propiedades mecánicas, eléctricas e térmicas, asúa relación coas aplicacións na fabricación de obxectos comúns, así como o coñecemento das técnicas de conformación, unión e acabamentoempregadas no seu proceso construtivo.

5. Recoñecer, describir e analizar figuras planas presentes na natureza e nas actividades artísticas, utilizar as súas propiedades para as clasificar, eestimar e calcular perímetros, áreas e ángulos empregando os instrumentos e as unidades pertinentes.

Preténdese con este criterio valorar se o alumnado adulto identifica as figuras planas presentes na natureza e na actividade artística, e se écapaz de as clasificar e de determinar a medida do seu perímetro, a área e os ángulos. Tamén se valorará a aplicación destes coñecementos parainterpretar e describir o mundo físico e as manifestacións artísticas.

6. Valorar a importancia do sistema atmosfera-hidrosfera-xeosfera para o desenvolvemento da vida, identificar as repercusións da actividadehumana sobre o medio e realizar propostas e compromisos de mellora.

215

Trátase de avaliar se o alumnado identifica algúns dos problemas ambientais, enunciando posibles consecuencias, e se propón medidasconcretas de actuación no seu contorno próximo que potencien a redución do consumo, a reutilización e a reciclaxe.

7. Recoñecer as funcións vitais como características dos seres vivos, e que estes están constituídos por células.

Trátase de valorar se o alumnado é capaz de recoñecer e describir as funcións dos seres vivos a partir de exemplos sinxelos. Valorarasetamén a identificación dun organismo como pertencente a un dos reinos a través da observación e dos seus trazos máis salientables.

8. Organizar e interpretar informacións mediante táboas e representacións gráficas.

Trátase de avaliar se o alumnado é capaz de recoller en táboas informacións numéricas procedentes da vida cotiá e do ámbito científico,de representalas nun sistema de coordenadas cartesianas, de interpretar de modo cualitativo os datos tabulados e de os representar graficamente.

MÓDULO 2

BLOQUE 1. “ENERXÍA: OBTENCIÓN E TRANSFERENCIA”Evidenciar a presenza da enerxía en innumerables situacións cotiás leva a analizar e a valorar as fontes da enerxía de que dispomos. O

tratamento matemático de datos relativos a esta última aconsella o estudo aquí das proporcións e das porcentaxes, e da proporcionalidade directae inversa.

216

Descríbese deseguida a transferencia de enerxía nas dúas formas de traballo e calor, incidindo nos efectos da calor nos cambios de estado deagregación.

O emprego de escalas termométricas serve de exemplo para introducir a linguaxe alxébrica e o planeamento e resolución de ecuacións deprimeiro grao.

De volta á enerxía, analízase a súa produción e o seu uso en Galicia, e iníciase a descrición doutras formas da enerxía, como a luz e o son,con experiencias sinxelas de propagación, reflexión, refracción e descomposición, con identificación de aplicacións prácticas.

CONTIDOS

Recoñecemento da intervención da enerxía en situacións cotiás como movementos, deformacións, variacións da temperatura, cambiosde estado, etc. Aproximación ao concepto de enerxía e á súa relación cos cambios.

Utilización de criterios para clasificar as fontes de enerxía. Valoración, desde o punto de vista ambiental, do emprego de fontes deenerxía renovables e non renovables.

Razón e proporción.

Porcentaxes para expresar partes dun todo, cotas de participación ou variación de magnitudes. Aplicacións á vida cotiá. Cálculomental, escrito e con calculadora para obter porcentaxes habituais.

217

Proporcionalidade directa e inversa. Análise de táboas. Razón de proporcionalidade. Problemas da vida cotiá. Magnitudes nonproporcionais.

Transferencia de enerxía: o traballo, a calor e a radiación.

Realización de experiencias onde o mecanismo de transferencia de enerxía sexa a calor.

Uso do termómetro para medir temperaturas. Diferenciación entre calor e temperatura.

Identificación dos cambios de estado. Determinación experimental das temperaturas de fusión e de ebulición dunha substancia pura.Representación gráfica da relación entre a temperatura e o cambio de estado.

Emprego de letras para simbolizar números inicialmente descoñecidos. Simbolización para expresar cantidades en distintos contextos,e valoración da súa utilidade.

Tradución de expresións da linguaxe cotiá á alxébrica e viceversa. Polinomios.

Resolución de problemas por métodos non alxébricos: ensaio e erro dirixido.

Significado das ecuacións e das solucións dunha ecuación.

218

Resolución de ecuacións de primeiro grao. Transformación de ecuacións noutras equivalentes. Interpretación da solución.

Utilización de ecuacións para resolución de problemas.

Análise dos procesos de xeración de enerxía a partir das fontes, do transporte e do consumo de enerxía en Galicia. Valoración dasrepercusións ambientais.

Realización de experiencias de propagación da luz. Utilización de espellos e lentes para o estudo cualitativo da reflexión e darefracción da luz.

Relación entre a luz e a visión. Estudo cualitativo da descomposición da luz branca.

Realización de experiencias de propagación e reflexión do son. Relación entre o son e a audición.

Identificación das aplicacións prácticas relacionadas coa luz e o son para a sociedade.

Valoración do problema da contaminación acústica e luminosa. Procura e análise de solucións.


219

1. Identificar a enerxía como causa de transformación e dos cambios que teñen lugar no noso contorno, a súa utilidade e as consecuencias que tenpara o ambiente.

Preténdese avaliar se o alumnado adulto recoñece a presenza da enerxía en procesos da vida cotiá, se identifica as fontes de enerxía e seemprega criterios para as clasificar. Valorarase tamén se recoñece a necesidade dun uso responsable da enerxía para contribuír ao futurosustentable.

2. Recoñecer relacións de proporcionalidade numérica. Resolver problemas da vida cotiá, con emprego da proporcionalidade e das porcentaxes.

Preténdese comprobar a capacidade de recoñecer relacións de proporcionalidade directa e inversa entre magnitudes en diferentescontextos, e de obter elementos descoñecidos a partir doutros coñecidos en situacións da vida real onde existan relacións de proporcionalidade.Ademais, valorarase a aplicación das porcentaxes noutras materias do currículo e na vida real.

3. Identificar a calor como unha forma de transferencia de enerxía, e coñecer os seus efectos sobre os corpos.

Preténdese comprobar se o alumnado diferencia calor de temperatura na análise enerxética de situacións prácticas sinxelas. Valorarase sesabe empregar o termómetro para medir temperaturas, se coñece o seu fundamento e se identifica situacións de equilibrio ou desequilibriotérmico.

4. Obter expresións alxébricas a partir da linguaxe cotiá. Empregar as ecuacións de primeiro grao como unha ferramenta máis para resolverproblemas.

220

Quérese con este criterio verificar se o alumnado é capaz de obter o valor numérico de expresións alxébricas sinxelas cunha soa letra,utilizar correctamente os signos matemáticos, traducir situacións procedentes da vida diaria e do mundo físico á linguaxe alxébrica e obter ovalor numérico destas expresións.

Valorarase tamén a resolución de problemas mediante a técnica de ensaio e erro, e máis formalmente mediante ecuacións de primeirograo, como unha ferramenta máis para resolver problemas.

Avalíase, así mesmo, a capacidade para pór en práctica estratexias persoais como alternativa á álxebra á hora de formular e resolverproblemas, interpretando en todos os casos os resultados obtidos e valorando a súa pertinencia.

5. Utilizar estratexias e técnicas de resolución de problemas, tales coma a análise do enunciado, o ensaio e erro sistemático, e a división doproblema en partes, así como a comprobación da coherencia da solución obtida. Expresar o procedemento empregado na resolución dunproblema utilizando a linguaxe matemática adecuada ao seu nivel.

Con este criterio valórase o xeito de se enfrontar a tarefas de resolución de problemas para os cales non se dispoña dun procedementoestándar que permita obter a solución. Avalíase desde a comprensión do enunciado ata a aplicación de estratexias de resolución.

Trátase de avaliar, así mesmo, a perseveranza na procura de solucións e a confianza na propia capacidade para logralas.

Preténdese valorar se o alumnado é capaz de transmitir cunha linguaxe suficientemente precisa as ideas e os procesos persoaisdesenvolvidos.

221

6. Recoñecer fenómenos cotiáns referidos á transmisión da luz e do son, e reproducir experimentalmente algún deles.

Este criterio procura avaliar se o alumnado é capaz de utilizar as propiedades da luz e do son para interpretar a reflexión e a refracción, asícomo de o aplicar a algún aparello óptico, e ao eco.

Valorarase o recoñecemento das repercusións da contaminación acústica e luminosa sobre a calidade de vida, e a formulación depropostas de solución.

BLOQUE 2. “O MEDIO E AS FUNCIÓNS DOS SERES VIVOS”

Partindo da estrutura das rochas e dos minerais máis importantes de Galicia iníciase o estudo da semellanza das figuras coa mesma formae distinto tamaño. Analízanse, así mesmo, os poliedros e os corpos redondos máis sinxelos (paralelepípedos, poliedros, cilindros, conos eesferas), dos cales se calculan e estiman os volumes e as superficies que nos permiten introducir a semellanza e a utilización dos teorema de Talese de Pitágoras para relacionar medidas e figuras.

Algunhas destas formas xeométricas pódense observar nas células dos seres vivos unicelulares e pluricelulares. Dos seres vivosanalízanse os procesos de nutrición, respiración, fotosíntese, fermentación, relación e reprodución.

A análise de datos numéricos relacionados cos seres vivos (malnutrición/mortalidade, cores da luz/fotosíntese, etc.) conduce ásrepresentacións gráficas a partir de táboas de valores, enunciados ou expresións alxébricas.

222

Finaliza o bloque coa identificación dos compoñentes dun ecosistema e o papel que xogan nel os organismos produtores, consumidores edescompoñedores.

CONTIDOS

Recoñecemento das manifestacións da enerxía interna da terra: volcáns, terremotos, pregamentos, fallas e formación de montañas.Xustificación cualitativa á luz do modelo dinámico.

Identificación do papel da enerxía interna na formación de materiais terrestres: magmatismo e metamorfismo.

Procura de noticias de xornais relacionadas coas manifestacións da enerxía interna, e análise das súas repercusións segundo o grao dedesenvolvemento do país.

Caracterización das rochas máis importantes en Galicia e dos minerais que as compoñen, e posterior observación e identificación dasúa formación cunha pequena análise.

Comparación de figuras coa mesma forma e distinto tamaño. Semellanza. Proporcionalidade de segmentos. Identificación de relaciónsde semellanza.

Ampliación e redución de figuras. Obtención, cando sexa posible, do factor de escala utilizado.

Utilización dos teoremas de Tales e Pitágoras para obter medidas e comprobar relacións entre figuras.

223

Poliedros.

Cilindros, esfera, cono e paralelepípedos. Elementos característicos e volume.

Resolución de problemas que impliquen a estimación, a medida e o cálculo de lonxitudes, superficies e volumes de obxectos docontorno inmediato.

Identificación da célula como unidade básica dos seres vivos e observación co microscopio apreciando a súa diversidade.

Caracterización das funcións de nutrición como un intercambio de materia e enerxía co ambiente.

Diferenciación dos dous tipos de nutrición: autótrofa e heterótrofa.

Descrición e comparación cualitativa dos procesos de fotosíntese, respiración e fermentación.

Valoración da importancia da fotosíntese para a vida na Terra.

Caracterización e comparación das reproducións sexual e asexual, e do seu significado desde o punto de vista da súa variabilidade.

224

Recoñecemento das funcións de relación: percepción, coordinación e resposta (movemento).

Descrición local e global de fenómenos de tipo social, natural ou científico, presentados de xeito gráfico.

Representación gráfica dunha situación que vén dada a partir dunha táboa de valores, dun enunciado ou dunha expresión alxébricasinxela.

Identificación dos compoñentes dun ecosistema, dun medio abiótico e dunha comunidade, e recoñecemento da influencia dos factoresabióticos e bióticos nos ecosistemas.

Recoñecemento do papel dos organismos produtores, consumidores e descompoñedores no ecosistema, e da relación coa reciclaxe damateria e o fluxo de enerxía.

Práctica da actividade física como fonte de saúde.

Atención á hixiene corporal logo da práctica de actividade física.

Aceptación das normas para a conservación dos medios urbano e natural.

225


1. Recoñecer as manifestacións da enerxía interna da terra e identificar o seu papel na formación das rochas magmáticas e metamórficas, eidentificar os riscos asociados aos procesos xeolóxicos internos valorando a capacidade de prevención e predición.

Tratase de comprobar se o alumnado adulto ten unha concepción dinámica da natureza, e se identifica algunhas das manifestacións dadinámica interna do relevo, como volcáns, terremotos pregamentos, fallas e formación de montañas, e o seu efecto na formación de materiaisterrestres.

Trátase de valorar tamén se o alumnado é capaz de procurar informacións relacionadas con estas manifestacións, de valorar os riscosasociados a elas e a súa repercusión, utilizando noticias de prensa, mapas e outras canles de información.

2. Identificar relacións de proporcionalidade xeométrica, e utilizalas para resolver problemas da vida cotiá.

Preténdese comprobar se o alumnado adulto identifica figuras semellantes, se é capaz de calcular a razón de semellanza e se tencapacidade para aplicar estes coñecementos a outras materias do currículo (escalas en mapas) e do mundo científico. Quérese comprobar,ademais, se sabe aplicar o teorema de Tales para resolver problemas de tipo xeométrico.

3. Recoñecer figuras xeométricas elementais (paralelepípedos, poliedros, cilindros, conos, esferas) e os seus elementos característicos. Resolverproblemas xeométricos sinxelos relacionados con estas figuras, efectuar medicións e calcular lonxitudes, áreas e volumes de espazos e obxectoscunha precisión acorde coa situación presentada, expresando o resultado da estimación, da medición e do cálculo na unidade de medida máisaxeitada.

226

Preténdese valorar o coñecemento que o alumnado adulto ten das figuras xeométricas elementais, e dos seus elementos característicos.Tamén se ha valorar a capacidade para a resolución de problemas relativos a espazos ou obxectos do contorno inmediato que requiran o cálculode lonxitudes, superficies ou volumes de figuras elementais, e seleccionar a unidade axeitada para cada un.

Trátase de comprobar, ademais, se se adquiriron as capacidades necesarias para estimar o tamaño dos obxectos e as destrezas adecuadaspara facer medicións.

Tamén se quere comprobar se saben aplicar os teoremas de Tales e Pitágoras para obter medidas a partir doutras e para facerrepresentacións e interpretar planos.

4. Recoñecer as rochas máis frecuentes de Galicia, os minerais que as compoñen e as súas aplicacións.

Valorarase a capacidade de identificar e recoñecer os tipos de rochas (magmáticas, metamórficas e sedimentarias) e de minerais máiscomúns en Galicia en mostras no laboratorio ou no medio natural, e coñecer as súas aplicacións. Valorarase, ademais, a capacidade para asdiferenciar a partir de observacións e comprobacións experimentais dalgunhas das súas propiedades.

5. Interpretar aspectos relacionados coas funcións vitais dos seres vivos a partir de observacións experimentais realizadas con organismossinxelos, comprobando o efecto que teñen determinadas variables nos procesos de nutrición, relación e reprodución.

Trátase de comprobar se o alumnado adulto coñece as funcións vitais dos seres vivos, as diferenzas entre a nutrición dos seres autótrofos eheterótrofos, as características e os tipos de reprodución, e os elementos fundamentais que interveñen na función de relación.

227

6. Interpretar relacións funcionais sinxelas dadas en forma de táboa, gráfica, expresión alxébrica ou mediante un enunciado, así como obtervalores a partir delas e extraer conclusións acerca do fenómeno estudado.

Este criterio pretende valorar o manexo dos mecanismos que relacionan os tipos de presentación da información, en especial o paso dagráfica dunha relación de proporcionalidade a calquera das outras tres: verbal, numérica e alxébrica.

Trátase de avaliar tamén a capacidade de relacionar unha expresión verbal coa súa correspondente gráfica, e de analizar unha gráfica erelacionar o resultado co significado das variables representadas que teñan que ver con fenómenos de tipo social ou do mundo natural.

7. Identificar nun ecosistema próximo o medio abiótico e as comunidades, representar as relacións tróficas establecidas entre os seus seres vivose valorar a súa diversidade.

Tratase de valorar se o alumnado é capaz de recoñecer os elementos dun ecosistema próximo, de obter datos dalgún compoñente abiótico(luz, humidade, temperatura, topografía, rochas, etc.) e biótico (animais e plantas máis abundantes), así como interpretar as relacións nas cadeastróficas e valorar a diversidade e a importancia da preservación dos ecosistemas.

8. Valorar o beneficio que a práctica da actividade física fornece á saúde.

Con este criterio trátase de que o alumnado valore a necesidade de realizar regularmente algún tipo de actividade física, así como dahixiene corporal necesaria á finalización da actividade e de que durante a actividade física se respecte e se coide o medio.

228




v) Caderno de notas do Profesor: Constitúe un rexistro persoal que o profesor leva de cada estudante e onde realiza anotacións periódicasatendendo á súa integración no grupo e actitude cos compañeiros, diálogos co docente, participación en preguntas e opinións, atención ásintervencións do profesor e de outros alumnos, constancia e ritmo no traballo, etc.

w) Análise das producións do alumno: Cada estudante debe levar un caderno de clase no que, de forma individual aínda que as actividadespodan ser grupais, irá anotando todos os conceptos, exercicios e respostas, resumos, prácticas de laboratorio, etc. O caderno será revisadoperiodicamente, sendo obxecto de avaliación tanto o seu contido como a súa presentación. No caso de informes sobre as saídas, traballosou outras actividades, serán valoradas de xeito semellante.

x) Proba específica escrita: Ó final de cada unidade farase un exame que permita valorar a adquisición de contidos conceptuais e, en menormedida, procedimentais. As probas escritas deben ter varias preguntas, con diferentes grados de dificultade, segundo os obxectivos e oscriterios de avaliación propostos para a unidade.



AVALIACIÓN FINAL


229

c) Actitude xeral: 20% da nota, van incluídos neste apartado os seguintes puntos:




d) Probas obxectivas: 80% da nota.





NIVEL II

CONTIDOS COMÚNS PARA O NIVEL II

230

Planificación e utilización de estratexias na resolución de problemas, tales como o reconto exhaustivo, a emisión de hipóteses, axeneralización, a indución ou a procura de problemas afíns, e comprobación do axuste da solución obtida á situación suscitada.

Confianza nas propias capacidades para afrontar problemas, perseveranza e flexibilidade na procura de solucións aos problemas e na melloradas atopadas.

Utilización das ferramentas tecnolóxicas e informáticas para a procura e a selección crítica de información científica, nos cálculos de tiponumérico, alxébrico ou estatístico, nas representacións gráficas de funcións e estatísticas, e na comprensión de propiedades xeométricas.

Utilización de estratexias propias do traballo científico, mediante a proposta de problemas e sinxelas investigacións, análise de variables queinterveñen, a formulación de hipóteses, a planificación de experiencias, a organización dos datos, a interpretación de resultados, e aelaboración e comunicación de conclusións.

Valoración da educación científica da cidadanía e da participación cidadá na toma de decisións como requisito das sociedades democráticassustentables, e modificación de hábitos de conduta que promovan a saúde persoal e comunitaria.

Asimilación das diferenzas sociais derivadas da desigual repartición da riqueza no mundo, que provoca unhas condicións de enormedesvantaxe en aspectos de saúde e do medio dos países pobres respecto dos ricos.

Análise de obxectos e sistemas técnicos e resolución de problemas tecnolóxicos, individualmente e en grupo, respectando as normas deseguridade na manipulación de ferramentas e de materiais.

231

Interese polo coñecemento científico e polo avance tecnolóxico, e valoración critica da súa contribución á mellora do benestar social eindividual, e da súa influencia na sociedade, na saúde, na calidade de vida das persoas e no medio.

MÓDULO 3

BLOQUE 1. “O MUNDO MICROSCÓPICO”

Os contidos deste bloque están organizados arredor do mundo microscópico, desde os puntos de vista da bioloxía e da química. O bloqueiníciase co estudo da célula, facendo fincapé en que todos os seres vivos están formados por células e en que esta é a súa unidade mínimafuncional, caracterizando os tipos de células e describindo os orgánulos e as súas funcións básicas. Préstaselles especial atención aos cromosomascomo localización do ADN e dos xenes, e aos dous tipos de división celular -meiose e mitose- así como ás técnicas da enxeñaría xenética actual eas súas repercusións éticas, sociais, etc.

Séguese co estudo da materia desde o punto de vista microscópico, coa identificación e a caracterización de mesturas, elementos ecompostos, as disolucións, os compoñentes e a súa concentración, dando pé ao estudo dos números racionais e ao uso da notación científica pararepresentar e operar con números moi grandes ou moi pequenos.

Introdúcense, por último, a teoría cinética da materia e a teoría atómica como modelos que nos serven para interpretarmossatisfactoriamente algunhas propiedades das substancias e dos estados físicos da materia, así como os seus cambios físicos e químicos. Aparecetamén a idea de conservación, tanto para a masa como para o elemento, nos cambios químicos.

CONTIDOS

232

Recoñecemento da célula como unidade estrutural e funcional dos seres vivos.

Caracterización dos tipos de células: eucariota, procariota, animal e vexetal. Descrición dos principais orgánulos.

Identificación do material hereditario na célula: cromatina e cromosomas. O ADN como constituínte dos cromosomas.

Caracterización dos procesos de división celular: mitose e meiose. Produción de gametos.

Identificación do cromosoma como organizador dos xenes. O xene como unidade portadora da información xenética.

Valoración crítica das técnicas da enxeñaría xenética, como os transxénicos, a clonación e a terapia xénica. Implicacións erepercusións éticas, médicas, ecolóxicas e sociais.

Procura de información na web sobre algunha doenza xenética ou aplicación dalgunha técnica de enxeñaría xenética actual.

Caracterización de mesturas e substancias puras. Elección das técnicas máis axeitadas para a separación experimental de substanciasen mesturas.

Identificación de disolucións e dos seus compoñentes, así como o cálculo e a expresión da súa concentración. Preparación dedisolucións. Exemplos de disolucións en produtos de uso habitual: alimentos, bebidas, limpeza doméstica, hixiene persoal, medicina,combustibles, etc.

233

Números racionais e decimais, e fraccións. Números con expresión decimal finita e periódica. Operacións cos decimais e fracciónsempregando calculadora.

Comparación de números racionais.

Representación de números racionais na recta numérica.

Utilización axeitada das cifras significativas e do arredondamento.

Interpretación, coa axuda do modelo cinético da materia, de propiedades dos gases como o volume, a temperatura e a presión, asícomo de propiedades dos sólidos e dos líquidos, como o volume, e dos cambios de estado. Aplicacións prácticas: potas a presión,inflado correcto dos pneumáticos, etc.

Identificación dos compoñentes fundamentais da materia: átomos. Núcleo e codia electrónica. Carga e masa dos protóns, neutróns eelectróns.

Uso da notación numérica científico-exponencial para expresar números moi grandes ou moi pequenos. Operacións con estes númerosempregando a calculadora.

Utilización da teoría atómica para a clasificación das substancias puras en simples e compostas. Elementos químicos. Exemplos desubstancias de uso cotián.

234

Interpretación da estrutura das substancias a través do tipo de enlace entre os seus átomos: enlace iónico, covalente e metálico.Propiedades máis importantes das substancias en relación co seu tipo de enlace. Exemplos con substancias de uso habitual.

Realización experimental dalgúns cambios físicos e químicos sinxelos.

Interpretación atómico-molecular das reaccións químicas, utilizando a representación gráfica e simbólica. Xustificación daconservación da masa nas reaccións químicas.

Observación práctica da transferencia de enerxía nas reaccións químicas. Aplicación as combustións e á fotosíntese.

Obtención de información (en textos, xornais, internet, etc.) sobre a emisión de gases nas combustións (vehículos, centrais térmicas,incendios, calefacción, etc.) e os efectos sobre o planeta. Uso de catalizadores nos tubos de escape dos vehículos.


1. Aplicar a teoría celular ao estudo dos seres vivos, con identificación das estruturas características das células procariota, eucariota, vexetal eanimal en relación coa súa función biolóxica.

Trátase de comprobar se o alumnado é capaz de recoñecer a existencia de células en distintos organismos, e de identificar as estruturascelulares en debuxos e microfotografías, sinalando a función de cada unha.

235

2. Describir os procesos de división celular, e sinalar as principais diferenzas entre mitose e meiose, así como o significado das dúas.

Con este criterio deséxase avaliar se o alumnado recoñece a mitose como un tipo de división celular necesaria na reprodución dos seresvivos unicelulares e no crecemento e a reparación do corpo nos organismos pluricelulares, e de explicar a meiose na produción dos gametos nareprodución sexual.

3. Coñecer que os xenes están constituídos por ADN e situados nos cromosomas, e valorar o papel da diversidade xenética e as consecuencias dautilización da enxeñaría xenética.

Procúrase comprobar se o alumnado é capaz de explicar que a almacenaxe da información xenética reside nos cromosomas, así como aexistencia de mutacións e as súas consecuencias na evolución e na diversidade dos seres vivos. Valorarase se é capaz de usar os seuscoñecementos para elaborar un criterio propio sobre as repercusións sociais, éticas e sanitarias da biotecnoloxía (terapia xénica, alimentostransxénicos, utilización de clons, etc.).

4. Utilizar procedementos e técnicas que permitan diferenciar mesturas, substancias simples e compostos en materiais de uso cotián, identificar asúa composición e preparar disolucións sinxelas.

Este criterio trata de comprobar se o alumnado diferencia unha substancia pura dunha mestura, e se é capaz de propor a técnica máisadecuada para separar os compoñentes dunha mestura dada e, no caso de preparar unha disolución, se sabe efectuar os cálculos previos e utilizaradecuadamente os materiais de laboratorio.

236

5. Utilizar os números racionais para recoller e tratar información, e resolver cálculos dos ámbitos científico e social, arredondando o númerodecimal coas cifras significativas adecuadas e empregando a notación científico-exponencial, cando sexa aconsellable.

Trátase de valorar a capacidade do alumnado de empregar fraccións e números decimais nos cálculos, de forma mental, escrita e concalculadora, así como de expresar o resultado do xeito máis adecuado á situación (fracción, decimal arredondado ou notación exponencial).

Trátase tamén de verificar se o alumnado é capaz de comparar números racionais entre si, de os ordenar e de os representar graficamente.

6. Empregar a teoría cinética da materia para interpretar algunhas propiedades dos gases, dos líquidos e dos sólidos; usar a teoría atómica paraidentificar elementos, compostos, moléculas e redes cristalinas; e interpretar as reaccións químicas, xustificando a conservación da masa nelas.

Preténdese verificar se o alumnado utiliza a teoría cinética da materia para interpretar os conceptos de presión, volume e temperatura nosgases, nos líquidos e nos sólidos, así como os seus cambios de estados de agregación, e se utiliza axeitadamente o modelo atómico-molecularpara diferenciar átomos, moléculas e redes cristalinas a partir de representacións gráficas, e para interpretar as reaccións químicas como a rupturae a formación de enlaces entre átomos en que se xeran novas substancias e se conserva constante a masa total.

BLOQUE 2. “AS PERSOAS E A SAÚDE”

Agrúpanse neste bloque contidos que teñen relación coa organización do corpo humano a nivel estrutural, de relación e hormonal, osfactores que condicionan a saúde física e as defensas de que dispomos contra as doenzas, tanto as propias do organismo como os fármacos e asvacinas, facendo unha valoración crítica do seu uso, así como da conveniencia de practicar hábitos de vida e consumo saudables (practicarexercicio físico, non consumir substancias que creen adicción, etc.), dando a coñecer as novas perspectivas no ámbito do tratamento da doenza eas súas diferenzas no mundo globalizado.

237

Introdúcense logo a sexualidade e a reprodución humana, a descrición dos aparellos reprodutores, a fecundación, o embarazo e o parto,cunha valoración dos métodos anticonceptivos máis utilizados e a importancia da hixiene sexual para combater as doenzas de transmisión sexual,especialmente a SIDA, co que se remata o estudo das doenzas humanas iniciado no punto anterior.

A segunda parte do bloque dedícase á descrición e ao estudo dos movementos dos corpos, en particular o movemento uniforme e ouniformemente acelerado, incidindo na inexistencia de sistemas de referencia absolutos e na interpretación das gráficas espazo/tempo evelocidade/tempo dos citados movementos.

O cálculo de tempos, posicións e velocidades leva á necesidade de resolver ecuacións de primeiro grao no movemento uniforme, desegundo grao no movemento acelerado, e de sistemas de ecuacións con dúas incógnitas nos exercicios de encontro ou alcance de móbiles, razónpola que o seu estudo se inclúe neste bloque.

CONTIDOS

Recoñecemento dos niveis de organización do corpo: células, tecidos, órganos, sistemas e aparellos.

Identificación dos factores que condicionan a saúde e a doenza. Doenzas conxénitas, hereditarias, crónicas, deficitarias e infecciosas.

238

Actuación do sistema inmunitario en casos concretos: gripe, alerxias e infeccións bacterianas. Vacinas e fármacos. Valoración críticado uso de vacinas, fármacos, transplantes, doazóns e terapias con células troncais.

Diferenciación entre alimento e nutriente. Coñecemento dos principios inmediatos necesarios para a saúde do ser humano: proteínas,glícidos, graxas, sales, vitaminas e auga.

Análise de dietas e dos hábitos saudables na alimentación. Doenzas e trastornos da conduta alimentaria: bulimia, anorexia, dietas deadelgazamento, etc.

Valoración da saúde física e mental, e a súa relación co consumo de substancias que provocan adicción: alcohol, tabaco eestupefacientes.

Identificación crítica da información contida nas etiquetas dos produtos alimentarios: aditivos, conservantes, edulcorantes e produtostransxénicos.

As funcións de relación. Identificación dos mecanismos de resposta do ser humano ante un estímulo: órganos dos sentidos, sistemanervioso e aparello locomotor.

Coñecemento da existencia do sistema endócrino e as hormonas. Funcións e alteracións frecuentes.

Diferenciación entre sexualidade e reprodución. Coñecemento e valoración dos cambios psíquicos e físicos na adolescencia.

239

Caracterización dos aparellos reprodutores masculino e feminino; óvulos e espermatozoides.

Preparación do útero para a fecundación. Ciclo menstrual. Fecundación, embarazo e parto. Técnicas de reprodución asistida.

Coñecemento e valoración dos métodos anticonceptivos máis frecuentes.

Coñecemento dos riscos das doenzas de transmisión sexual e valoración da hixiene sexual.

Práctica doutros hábitos de vida saudables. Quecemento e o seu significado na práctica da actividade física. Condición física: controldo esforzo mediante a toma da frecuencia cardíaca. Técnicas de respiración. Posicións adecuadas do corpo nas actividades cotiás notraballo e no lecer.

Recoñecemento do carácter relativo dos movementos. Sistema de referencia. Sistemas de posicionamento por satélites.

Descrición do movemento rectilíneo uniforme. Estudo práctico no laboratorio. Utilización da ecuación:vtss 0

Representación gráfica posición/tempo no movemento uniforme: estudo da función lineal.

Resolución de problemas de movemento uniforme: necesidade das ecuacións de primeiro grao. Solución das ecuacións de primeirograo e aplicacións a casos prácticos.

240

Identificación da aceleración como a característica principal do movemento de caída libre. Aceleración como rapidez do cambio davelocidade. Estudo do movemento uniformemente acelerado. Ecuacións:

atvveattvs 02

0 2

1

Representación gráfica posición/tempo do movemento uniformemente acelerado: estudo da función cuadrática.

Cálculo do tempo a partir do espazo: ecuacións de segundo grao. Técnicas de resolución.

Resolución de ecuacións de segundo grao aplicadas a outros ámbitos do coñecemento.

Resolución de problemas de encontros de móbiles: necesidade dos sistemas de dúas ecuacións con dúas incógnitas. Métodos deresolución alxébrica e gráfica. Aplicación a casos prácticos noutros contornos.


1. Recoñecer que na saúde inflúen aspectos físicos, psíquicos, económicos e sociais, e valorar as consecuencias dos tipos de vida e dos avancesbiomédicos na previsión de doenzas e na mellora da calidade de vida, así como explicar os mecanismos de defensa do noso corpo que loitancontra os axentes patóxenos.

Con este criterio trátase de valorar se o alumnado posúe unha visión global do concepto de saúde e dos factores que inflúen nela, así como

241

os efectos dos hábitos sociais positivos (práctica deportiva, descanso adecuado, vida activa, etc.) fronte aos negativos (vida sedentaria,alcoholismo, tabaquismo, etc.).

Tamén cumprirá distinguir os tipos de doenzas (infecciosas, hereditarias, intoxicacións, etc.) e a acción das vacinas, dos antibióticos edoutros fármacos no tratamento das doenzas.

2. Distinguir as achegas dos tipos de alimentos a unha nutrición correcta e xustificar a conveniencia de adquirir hábitos alimenticios saudables.

Avalíase aquí se o alumnado diferencia entre os distintos tipos de nutrientes (proteínas, glícidos, graxas, vitaminas e sales) que achegacada alimento a partir da información contida na etiqueta ou doutras fontes, como internet.

Valorarase a importancia de manter o equilibrio entre a inxestión e o gasto calórico diario, evitando condutas absurdamente consumistascausadas con frecuencia pola publicidade, así como o recoñecemento da existencia de doenzas relacionadas coa alimentación, como a bulimia e aanorexia.

3. Identificar os órganos dos sentidos e explicar a misión integradora dos sistemas nervioso e endócrino, relacionando as alteracións máisfrecuentes cos órganos e os procesos implicados.

Preténdese comprobar se o alumnado sabe como se coordinan os sistemas endócrino e nervioso, para o que deberá caracterizar asprincipais doenzas relacionadas con eles e identificar os efectos prexudiciais de determinados factores como o consumo de drogas, o estrés, afalta de relacións persoais, a influencia dos medios de comunicación e da publicidade, etc.

242

4. Coñecer os aspectos básicos da sexualidade e da reprodución humana, e describir os procesos fundamentais da fecundación, o embarazo e oparto, así como valorar o uso de métodos de control da natalidade e a prevención de doenzas de transmisión sexual.

Avalíase con este criterio se os alumnos e as alumnas distinguen a reprodución como un mecanismo de perpetuación da especie, dasexualidade, entendida como unha actividade vital dos seres humanos e de comunicación afectiva e persoal.

Valorarase tamén o coñecemento anatómico e funcional dos aparellos reprodutores feminino e masculino para explicar o funcionamentodos métodos de control da natalidade e dalgunhas solucións a problemas de infertilidade, así como a conveniencia da hixiene sexual individual ecolectiva para evitar as doenzas de transmisión sexual.

5. Recoñecer o carácter relativo do movemento, representar e analizar situacións relacionadas cos movementos cotiáns empregando gráficas ecálculos alxébricos.

Preténdese avaliar se o alumnado acepta a inexistencia de marcos de referencia absolutos, se é capaz de describir cualitativamente omovemento uniforme e o uniformemente acelerado, se sabe confeccionar e interpretar gráficas espazo/tempo e velocidade/tempo de movementossinxelos, e se é capaz de efectuar cálculos que relacionen o espazo percorrido, a velocidade e a aceleración dun móbil empregando as ecuaciónsdos movementos implicados.

6. Resolver problemas dos ámbitos científico e social mediante a formulación e a resolución de ecuacións de primeiro e de segundo grao, e desistemas de ecuacións lineais con dúas incógnitas.

243

Procúrase con este criterio comprobar a capacidade do alumnado de utilizar expresións literais para resolver problemas, inicialmenterelacionados con móbiles e logo aplicados a outros ámbitos, que poidan ser traducidos a ecuacións ou a sistemas de ecuacións, valorando acoherencia das solucións obtidas no contexto do problema que se resolve.

MÓDULO 4

BLOQUE 1. “AS FORZAS NA NATUREZA”

Neste bloque complétase o estudo, iniciado no anterior, do movemento dos corpos en relación coas causas que o producen: as forzas.Analízanse o carácter vectorial das forzas e a súa composición, e descríbense as forzas máis frecuentes na vida cotiá: gravitatoria, elástica,normal e de rozamento.

Aplícanse para identificar os esforzos a que están sometidos os elementos dunha estrutura e para o estudo experimental da forza elástica,o que dá ocasión de introducir a folla de cálculo, coa descrición das súas funcións básicas e a súa utilización na representación gráfica cartesianados datos forza/elongación, o seu axuste a unha liña recta, determinando así a constante de elasticidade do resorte empregado.

Finalízase o estudo das forzas coa análise das que se exercen no interior dos fluídos, é dicir, a presión, o empuxe e a flotabilidade, coassúas aplicacións prácticas, e a utilización da teoría da gravitación universal para explicar o peso dos corpos e os movementos dos planetas e dossatélites no sistema solar, e dos satélites artificiais.

Continúa o bloque coa identificación dos efectos da actuación dos axentes xeolóxicos externos e internos sobre as rochas, a paisaxe e osolo, e as pegadas da tectónica de placas no afastamento actual de continentes, a existencia de cordilleiras, volcáns e terremotos.

244

A presenza de fósiles nas rochas sedimentarias permite introducir a análise da teoría da evolución das especies como un dos grandes fitosda revolución das ciencias da vida no século XX, e que provocou no seu momento (século XIX) grandes controversias científicas, sociais erelixiosas que persisten na actualidade.

Séguese co estudo dos ecosistemas e da transferencia de materia e enerxía a través das cadeas e redes tróficas, desde unha perspectivaintegradora e globalizadora da interacción e da interdependencia das persoas e o medio.

A procura de datos nos medios de comunicación e en internet sobre os efectos da intervención humana nos ecosistemas dá pé á recollidade datos e ao seu tratamento estatístico, coa organización dos datos en táboas, e o cálculo de parámetros de centralización e dispersión e derepresentacións gráficas adecuadas, usando de novo a folla de cálculo.

Finaliza o bloque cunha introdución aos fundamentos da probabilidade e a súa determinación en casos sinxelos, usando a Lei de Laplace.

CONTIDOS

Identificación de forzas na vida cotiá. Recoñecemento do carácter vectorial das forzas.

Composición gráfica das forzas. Utilización do teorema de Pitágoras no caso da composición de forzas perpendiculares.

245

Análise de forzas típicas da vida cotiá: peso, normal, elástica, tensión nos fíos, rozamento,...

Descrición dos elementos dunha estrutura e dos esforzos a que están sometidos. Deseño, planificación e construción de estruturasusando distintos tipos de apoio e triangulación.

Estudo experimental do estiramento dun resorte: confección dunha táboa de datos forza/elongación, representación gráfica cartesianae axuste a unha liña recta empregando unha folla de cálculo. Elementos básicos dunha folla de cálculo.

Comprobación experimental da dependencia da aceleración dun corpo coa súa masa e a forza aplicada sobre el. Mecánica de Newton.

Unificación das dinámicas celeste e terrestre: gravitación universal.

Análise da relación entre a forza aplicada e a presión resultante nos sólidos. Aplicacións prácticas cotiás.

Identificación da presión e da forza exercidas no interior dun fluído. Contribución de Arquímedes á interpretación da flotación.Aplicacións prácticas na vida cotiá e nos deseños tecnolóxicos.

Identificación dos efectos dos axentes xeolóxicos externos sobre as rochas e a paisaxe: a meteorización, os torrentes, as augassubterráneas, os ríos, o mar, o xeo e o vento.

Formación de sedimentos e transformación en rochas sedimentarias. Orixe do carbón, do petróleo e do gas natural.

246

Recoñecemento e valoración da formación e da destrución do solo, e dos efectos que teñen sobre el os incendios, as especies invasoras ea intervención humana.

Análise dos efectos dos axentes xeolóxicos internos: tectónica de placas, desprazamento dos continentes, dorsais oceánicas, fosas ecordilleiras, volcáns e terremotos. Modelo dinámico da estrutura interna da Terra. Ciclo das rochas.

Aparición e extinción das especies; fósiles. Análise dos datos que apoian a teoría da evolución das especies. Teorías de Lamarck e deDarwin.

Consideración da biodiversidade como resultado do proceso evolutivo.

Identificación de cadeas e redes tróficas nos ecosistemas. Pirámide ecolóxica.

Recollida de información estatística sobre as consecuencias da intervención humana nos ecosistemas: incendios forestais, especiesinvasoras, modificacións do hábitat, etc. Organización dos datos en táboas. Valoración da conveniencia de agrupar os datos enintervalos.

Determinación das frecuencias absoluta e relativa, normal e acumulada usando a calculadora.

Cálculo e análise das medidas de centralización (media, moda, mediana e cuartís), empregando a calculadora ou a folla de cálculo.Analizar o seu significado práctico en casos concretos da vida cotiá.

247

Medidas de dispersión sinxelas: valores extremos, percorrido ou rango. Significado.

Construción de gráficas adecuadas á natureza dos datos e ao obxectivo desexado, empregando a folla de cálculo.

Formulación de hipóteses sobre o comportamento de fenómenos aleatorios sinxelos e a súa comprobación experimental.

Determinación de probabilidades usando a Lei de Laplace.

Uso da probabilidade na toma de decisións. Valoración da participación en xogos de azar (loterías, apostas, bingos, etc.). Prevenciónde dependencias e ludopatías.


1. Identificar o papel das forzas como causa das deformacións e dos cambios nos movementos, así como recoñecer e representar as principaisforzas presentes en situacións e estruturas típicas do contorno.

248

Avalíase se o alumnado comprende a idea de forza como interacción mutua causante do cambio na velocidade dos móbiles (no seumódulo, na súa dirección ou no seu sentido) e do cambio no tamaño ou na forma dos obxectos.

Avalíase tamén se identifica e representa vectorialmente forzas típicas do contorno como a gravitatoria, a elástica, a normal ou a derozamento, e se identifica os esforzos de compresión, de tracción e de flexión a que están sometidos os elementos que constitúen estruturas comotrabes, piares, zapatas, tensores e arcos.

2. Utilizar a gravitación universal de Newton para explicar o peso dos corpos e os movementos de planetas, satélites, estrelas e galaxias.

Quérese comprobar con este criterio se o alumnado comprende o carácter universal da gravitación, así como se é capaz de utilizar a lei dagravitación para explicar e para calcular o peso dos corpos e a súa variación fronte á constancia da masa.

Preténdese tamén comprobar se identifica a atracción gravitatoria como a causante dos movementos orbitais dos corpos do sistema solar(planetas, satélites naturais e artificiais, cometas e asteroides), das estrelas na galaxia e, mesmo, das galaxias entre si.

3. Relacionar a presión coa forza exercida sobre unha superficie nos sólidos, e interpretar as características da presión nos fluídos.

Trátase de verificar se o alumnado entende a presión como unha consecuencia da distribución da forza que se exerce sobre unhasuperficie, así como os efectos que a presión ten nos sólidos en situacións habituais.

Preténdese, así mesmo, comprobar se os alumnos e as alumnas interpretan a presión dentro dun fluído como resultado do peso deste e das

249

forzas externas (émbolos, presión atmosférica, etc.), así como se coñecen a relación entre a presión e a profundidade, e se identifican a forza deArquímedes como resultado do aumento da presión coa profundidade no interior dun fluído.

Valórase, por último, se o alumnado relaciona a flotabilidade dun sólido coa súa densidade e a do fluído.

4. Identificar as accións dos axentes xeolóxicos externos na modelaxe do relevo terrestre e no proceso de formación das rochas sedimentarias.

Trátase de verificar se o alumnado ten unha visión dinámica do relevo terrestre e se é capaz de recoñecer e interpretar, no medio naturalou en imaxes, a acción dos axentes xeolóxicos externos e os tipos de modelado que producen, así como de explicar a orixe das rochassedimentarias, do carbón e do petróleo.

5. Utilizar o modelo dinámico da estrutura interna da Terra e a teoría da tectónica de placas para describir os fenómenos xeolóxicos asociados aosmovementos da litosfera e relacionalos coa súa situación en mapas terrestres.

Este criterio está dirixido a avaliar a capacidade do alumnado para aplicar o modelo dinámico da estrutura interna da Terra e a tectónicade placas na xustificación da formación de cordilleiras, a expansión do fondo oceánico, a coincidencia xeográfica frecuente de volcáns eterremotos nos límites das placas litosféricas, as concordancias xeolóxicas en territorios hoxe separados por océanos, etc.

6. Relacionar a evolución e a distribución dos seres vivos cos mecanismos de selección natural que actúan sobre a variabilidade xenética de cadaespecie, e salientar as súas adaptacións máis importantes.

Trátase de valorar se o alumnado sabe interpretar, á luz da teoría da evolución, os datos máis salientables do rexistro paleontolóxico, a

250

anatomía comparada, as semellanzas e as diferenzas xenéticas, embriolóxicas e bioquímicas, a distribución bioxeográfica e outros aspectosrelacionados coa evolución dos seres vivos.

7. Explicar como se realiza a transferencia de materia e de enerxía nun ecosistema ao longo dunha cadea ou rede trófica, os mecanismos derestablecemento do equilibrio ecolóxico e as consecuencias prácticas da xestión sustentable dalgúns recursos por parte do ser humano.

Trátase de comprobar se o alumnado é capaz de explicar os fundamentos do equilibrio dos ecosistemas, e como pode actuarse sobre elespara obter un fluxo de alimentos para os seres humanos de xeito sustentable.

Valorarase tamén a capacidade para explicar as repercusións das actividades humanas no mantemento da biodiversidade nos ecosistemas(desaparición de depredadores, sobreexplotación, introdución de especies exóticas, destrución de hábitats, etc.), o seu recoñecemento no nosoterritorio e a participación na xestión sustentable.

8. Elaborar e interpretar táboas e gráficas estatísticas, e calcular e interpretar os parámetros máis salientables correspondentes a distribuciónsunidimensionais discretas e continuas.

Preténdese valorar a capacidade de organizar en táboas de frecuencias e en gráficas, informacións estatísticas dos ámbitos social ecientífico, e calcular, usando calculadora ou unha folla de cálculo, os parámetros de centralización (media, mediana, moda, cuartís, etc.) e dedispersión (valores extremos, percorrido ou rango) da distribución.

Avalíase tamén a capacidade para interpretar, analizar e valorar informacións estatísticas presentes nos medios de comunicación relativasaos ámbitos físico e social.

251

9. Predicir a posibilidade de que un suceso ocorra a partir de información empírica ou por reconto de posibilidades, así como aplicar a Lei deLaplace para analizar situacións de incerteza e tomar decisións en situacións da vida cotiá.

Valórase a capacidade do alumnado para identificar os sucesos elementais dun feito aleatorio e outros sucesos compostos asociados conel, así como a capacidade de determinar e interpretar a probabilidade dun suceso a partir da experimentación ou do cálculo coa Lei de Laplace, ea capacidade de usar os resultados obtidos na toma de decisións no contorno social e físico, como por exemplo nos xogos de azar.

BLOQUE 2. “PROCESOS TÉCNICOS. A VIVENDA”

Dedícase este último bloque a afondar no coñecemento do concepto de enerxía, identificando as dúas formas da enerxía mecánica(cinética e potencial), e a súa interconversión e conservación, así como a considerar o traballo como unha forma de transferencia de enerxía entrecorpos.

252

Valóranse, así mesmo, a explotación das fontes de enerxía renovables e non renovables, o impacto ambiental da súa obtención e do seuuso, e a conveniencia de utilizar aparellos eficientes e de fomentar o aforro enerxético.

Nas máquinas, as transferencias de enerxía realízanse mediante mecanismos de transmisións e transformación de movementos, comopoleas e engrenaxes. Analízanse estes mecanismos en máquinas e proponse o deseño de maquetas que os conteñan, calculando as relacións detransmisión cando sexa preciso. Complétase o estudo das máquinas simples cunha descrición básica do funcionamento dos motores térmicos eeléctricos.

Abórdase finalmente a complexidade técnica que implica o proxecto de deseño dunha vivenda, que require a organización do traballo, aconfección de bosquexos e planos, o deseño das instalacións básicas de electricidade, comunicacións, calefacción e refrixeración, asubministración de auga e o saneamento.

Todo isto precisa tamén dun plano económico de gastos, orzamentos, petición de créditos, etc., o que xustifica introducir aquí a utilizacióne a análise das porcentaxes en facturas domésticas, nóminas, xuros bancarios, créditos hipotecarios ou impostos (IRPF, IVE, etc.).

Complétase, por último, o estudo das funcións matemáticas básicas coas de tipo exponencial, con exemplos de aplicación ao cálculo doxuro composto e ao crecemento de poboacións (bacteriana, humana, etc.).

CONTIDOS

Identificación das formas da enerxía mecánica: enerxía cinética e enerxía potencial gravitatoria.

253

Utilización das expresións:

mghEemvE pc 2

2

1

Velocidade, enerxía cinética e seguridade viaria. Valoración dos riscos propios e alleos resultantes da condución imprudente devehículos.

Interpretación do traballo como mecanismo de transferencia de enerxía. Concepto de potencia. Relación P = W/t. Unidades dotraballo e da potencia máis frecuentes na ciencia e na vida cotiá.

Construción da gráfica P/t para un traballo dado: estudo da función de proporcionalidade inversa.

Utilización do principio da conservación da enerxía mecánica en situacións sinxelas habituais que evidencien transformacións entreenerxías.

Valoración do papel da enerxía no mundo actual. Fontes de enerxía renovables e non renovables. Eficiencia e aforro enerxético.

Recoñecemento da utilización de máquinas simples en aparellos de uso cotián.

Análise de mecanismos de transmisión e transformación de movementos. Relación de transmisión. Deseño de maquetas que teñanmecanismos de transmisión e transformación do movemento.

254

Descrición básica e funcionamento dos motores térmicos e eléctricos.

Desenvolvemento de proxectos técnicos. Organización do traballo. Produción en serie.

Control de calidade. Importancia da normalización nos produtos industriais; exemplos.

Aproveitamento das materias primas e dos recursos naturais. Adquisición de hábitos que potencien o desenvolvemento sustentable.

Construción dunha vivenda. Bosquexos e planos.

Consideración crítica do impacto ambiental dunha vivenda. Integración estética no contorno.

Análise dos elementos que configuran as instalacións nunha vivenda: Electricidade. Efectos da corrente eléctrica: luz, calor emagnetismo. Circuíto eléctrico: coñecemento dos elementos básicos e simboloxía. Corrente eléctrica continua e alterna. Potenciadunha instalación e dispositivos de medida e protección.

Comunicacións: telefonía, radio e televisión. Fíos metálicos e fibras ópticas.

Auga: instalacións básicas.

Combustibles: gas, gas natural e gasóleo.

255

Calefacción e refrixeración: paneis termosolares e fotovoltaicos, e aire acondicionado.

Domótica.

Análise das acometidas, a súa normativa e a súa simboloxía. Deseño en equipo de modelos sinxelos destas instalacións.

Valoración dos gastos e das facturas domésticas. Utilización das porcentaxes na economía: aumentos e diminucións porcentuais.Orzamentos de obras. Xuro simple e composto en préstamos e hipotecas. TAE e IVE.

Números reais: expresión decimal infinita non periódica. Representación de números na recta real.

Descrición da función exponencial e a súa gráfica. Aplicación a outros exemplos naturais (crecemento bacteriano) ou sociais(crecemento da poboación).

Aforro enerxético e hídrico nas vivendas: lámpadas de baixo consumo, electrodomésticos de clase A, etc. Arquitectura bioclimática.

Importancia da evacuación dos residuos sólidos e das augas residuais en vivendas illadas e nas cidades. Depuradoras. Estacións dereciclaxe.

Valoración da educación científica da cidadanía para o progreso dunha sociedade democrática e sustentable.

256


1. Comprender as transformacións e as transferencias enerxéticas en situacións cotiás aplicando o principio de conservación da enerxía, e analizaros problemas asociados coa súa obtención e co seu uso.

Quérese avaliar se o alumnado identifica as formas da enerxía mecánica, se sabe relacionar a transferencia de enerxía mecánica cotraballo, e se sabe facer balances de enerxía sinxelos.

Valórase tamén se coñece a importancia do uso da enerxía no desenvolvemento dunha sociedade e se sabe avaliar criticamente osbeneficios fronte ao impacto ambiental que orixina a súa produción e o seu consumo.

2. Identificar, manexar e aplicar operadores mecánicos encargados da transformación e da transmisión de movementos para explicar ofuncionamento dos operadores no conxunto da máquina, deseñar obxectos técnicos e calcular relacións de transmisión.

Diríxese este criterio a comprobar se o alumnado recoñece os movementos básicos nas máquinas (rectilíneo, circular e de vaivén), asícomo se identifica os mecanismos de transmisión e transformación dos movementos e a súa función no conxunto da máquina.

Os alumnos e as alumnas deben ser capaces de aplicar estes coñecementos para deseñar maquetas con diferentes operadores mecánicos ecalcular relacións de transmisión en sistemas de poleas e engrenaxes.

257

3. Proxectar algún obxecto técnico sinxelo de interese para o alumnado, mediante a técnica de produción en cadea, elaborando planos,orzamentos e memoria.

Quérese comprobar se o alumnado é capaz de elaborar a documentación básica dalgún proceso tecnolóxico sinxelo (documentos deplanificación con datos e cálculos para a formalización dos orzamentos, memoria explicativa con gráficos ou diagramas, etc.), traballando porgrupos.

4. Describir os elementos que compoñen as instalacións dunha vivenda e as normas que regulan o seu deseño e a súa utilización, realizar deseñossinxelos empregando a simboloxía adecuada e montaxes de circuítos básicos, así como valorar as condicións que favorecen o aforro enerxético, ahabitabilidade e a estética nunha vivenda.

Trátase de avaliar se o alumnado é capaz de interpretar e utilizar correctamente a simboloxía das instalacións eléctricas, de calefacción,aire acondicionado, comunicacións (televisión e telefonía), auga e saneamento. Tamén debe coñecer e valorar as técnicas actuais de aforrohídrico e enerxético.

5. Identificar fenómenos eléctricos e magnéticos cotiáns, e valorar as repercusións da electricidade no desenvolvemento científico e tecnolóxico,e nas condicións de vida das persoas.

Preténdese comprobar se o alumnado é capaz de realizar experiencias eléctricas e magnéticas, explicalas cualitativamente e efectuarcálculos sinxelos utilizando as magnitudes da corrente eléctrica.

258

Valorarase tamén se é capaz de utilizar instrumentos sinxelos e se é consciente das repercusións dos coñecementos sobre a electricidade eda necesidade de utilizar aparellos electrodomésticos eficientes desde o punto de vista enerxético.

6. Aplicar porcentaxes e taxas na identificación dos compoñentes das facturas domésticas e na comprensión dos cálculos realizados enorzamentos, préstamos, hipotecas, xuros e impostos.

Este criterio valora a capacidade do alumnado de aplicar as porcentaxes, os aumentos e as diminucións porcentuais en problemasfinanceiros habituais, así como de interpretar e valorar a veracidade das informacións que aparecen habitualmente nos medios de comunicación.

7. Identificar relacións funcionais cuantitativas expresadas en diferentes linguaxes, e determinar, analizar e representar a función no caso daproporcionalidade inversa e da función exponencial.

Trátase de verificar a capacidade de identificar os modelos da proporcionalidade inversa e da función exponencial a partir de situaciónsreais expresadas mediante enunciados, táboas ou expresións alxébricas procedentes do medio físico ou social, ou da vida cotiá, extraendoconclusións lóxicas respecto do comportamento das variables analizadas por interpolación ou extrapolación.

METODOLOXÍA E MATERIAIS CURRICULARES

259

No desenvolvemento das clases empregaranse por parte do profesorado os métodos pedagóxicos mais axeitados para a súa actividade:explicacións orais ou a través dos recursos multimedia correspondentes. Atópase material didáctico na páxina web www.edu.xunta.es/ea.

PLAN LECTOR

O plan anual de lectura e o proxecto lector de centro teñen como finalidade a paulatina capacitación do alumnado nas competenciasbásicas que se pretenden, de cara á súa formación como cidadáns activos e solidarios. Dadas as características da materia, as actividadesrelacionadas coa lectura que levan a cabo os alumnos superan os 15 minutos diarios de clase, xa que se van enfrontar diariamente a todo tipo detextos dos que se espera unha comprensión mínima de acordo cos obxectivos da materia, co cal as súas capacidades lectoras vanse a por a probapracticamente tódolos días, onde se traballará con enunciados teóricos e de diferentes tipos de exercicios, biografías dos matemáticos maisimportantes, acontecementos históricos relacionados coa materia, revistas científicas que se poden atopar na biblioteca, etc.

Polo tanto é importante incrementar a fluidez e a comprensión lectora disfrutando da lectura como fonte de pracer e de aprendizaxe,ademais de incorporar a lectura e a escritura como formas de adquisición de novos coñecementos e de enriquecemento persoal.

PLAN DE INTRODUCIÓN DAS TECNOLOXÍAS DA INFORMACIÓN E A COMUNICACIÓN

Ao longo do desenvolvemento dos bloques temáticos establécense actividades para poder empregar as tecnoloxías da información e acomunicación, de xeito que os alumnos desenvolvan as súas destrezas e o manexo nestas ferramentas. Empregarase a calculadora científica, afolla de cálculo Excel, os programas Descartes, Derive, Cabri, Clic 3.0, etc. Ademais realizarase a procura de material bibliográfico, histórico ecalquera outro tipo de información axeitada a temporalización.

PROCEDEMENTOS INSTRUMENTAIS DE AVALIACIÓN

260

Observación do traballo diario do alumnado.

O profesorado estará atento aos aspectos máis relevantes (dificultades, erros, progresos,...) do traballo de cada alumno/a tendo en conta:1. A asistencia e puntualidade do alumno/a a clase.2. A actitude do alumno/a.3. O grao de participación na clase.4. A colaboración prestada polo alumno/a tanto ao profesor/a coma aos seus compañeiros/as.

Co fin de garantir que o rendemento académico sexa valorado conforme a criterios de transparencia, na primeira quincena de cadacuadrimestre, o profesorado informará ao alumnado do ámbito acerca dos seus aspectos máis relevantes: os obxectivos do mesmo, oscontidos, os criterios metodolóxicos, así como dos criterios de avaliación.Terase en conta que na educación secundaria para persoas adultas, a impartición e a avaliación ordinaria das ensinanzas correspondentesaos módulos un e tres do ámbito levaranse a efecto desde a cuarta semana de setembro ata a primeira semana de febreiro, ambas as dúasincluídas, e as correspondentes aos módulos dous e catro desde comezos da segunda semana do mes de febreiro ao 30 de xuño.

Sistema de avaliación.

A avaliación das aprendizaxes do alumnado adulto será continua e integradora, terá carácter formativo e estará integrada no procesoeducativo de maneira sistemática, como forma de observar o progreso na aprendizaxe dos alumnos. As actividades de avaliaciónorientaranse á detección dos progresos realizados polo alumno no ámbito. Dedicarase a primeira semana do módulo á preparación erealización da Avaliación Inicial.Realizarase unha avaliación escrita ao rematar cada un dos bloques de contidos que integran cada módulo do ámbito. Inmediatamenteantes da realización da avaliación do segundo bloque, realizarase a proba de recuperación do primeiro, para aquel alumnado que obtiveraavaliación negativa nel. Igualmente, unha vez realizada a avaliación do segundo bloque, en caso de que esta resultase negativa, oalumnado poderá realizar unha proba de recuperación do bloque 2.A avaliación final da educación secundaria para persoas adultas realizarase por bloques de contidos de tal maneira que a nota final domódulo será a media dos bloques cursados nun cuadrimestre. Cando un alumno obteña unha cualificación negativa nun ámbito por ter unou máis bloques sen superar no mesmo cuadrimestre, antes de emitir a nota final, deberá propoñerse para realizar unha proba derecuperación coa que se valorará as aprendizaxes do ámbito adquiridas. Esta proba de recuperación aplicarase só aos bloques nos queteña avaliación negativa.

261

O alumnado que non superara a avaliación final ordinaria dos módulos do ámbito cursado no primeiro cuadrimestre poderá realizar nomes de maio unha avaliación extraordinaria deses módulos. Igualmente, o alumnado que non superase a avaliación final ordinaria dosmódulos cursados no segundo cuadrimestre poderá realizar no mes de setembro unha avaliación extraordinaria.Na segunda semana do mes de xuño deberá levarse a cabo a avaliación global final do alumnado que estea cursando ensinanzas domódulo IV das ensinanzas conducentes ao título de graduado en educación secundaria.

AVALIACIÓN FINAL


a) Producións dos alumnos (Actividades por escrito de clase, de laboratorio e complementarias) máis Probas escritas. 80% da nota.

Valorarase a presenza/ausencia de contidos, presentación, grado de resolución acadado nas actividades e a adecuada cumplimentación dosguións de actividades de laboratorio e complementarias. Os retrasos manifestos na entrega das actividades suporán unha redución nacualificación.


b) Actitude. 20% da nota.





262

PROGRAMA DE REFORZO EDUCATIVO PARA A RECUPERACIÓN DA MATERIA

O reforzo educativo aplicarase con carácter xeral a tódolos alumnos que non acadaron os obxectivos da materia no curso anterior e os quepresentan problemas para superala no actual. Os profesores/as tomarán as medidas que proceda, tanto de reforzo educativo como, de ser ocaso, de adaptación curricular.

Será aplicado polo profesor/a na aula, tendo en conta: saídas ó encerado, chamadas orais, explicación individual durante breves períodosde tempo mentres o resto da clase realiza exercicios, realización de boletíns de reforzo, etc.

No caso dunha avaliación continua negativa, este reforzo pódese ampliar con exercicios complementarios para casa. Os traballoscomplementarios basearanse sempre en obxectivos mínimos, e naqueles que sexan necesarios para superar os obxectivos do ámbito.

Nas reunións de avaliación reflectirase por escrito se o alumno realizou ou non as medidas de reforzo establecidas e farase unhavaloración ou observación sobre o traballo.

ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES

Ao longo do curso faranse diferentes actividades de interese para o ámbito como talleres de xogos matemáticos, exposicións, concursofotográfico, visitas a lugares que teñan relevancia para a materia, proxecións de películas, participación nas distintas actividades que se leven acabo.

12.- PLAN DE CONVIVENCIA

263

Detección de necesidades ( A necesidade dun Plan de Convivencia)

A convivencia é unha preocupación constante entre o profesorado, porén son poucos os que recibiron unha formación específica sobre este temae case sempre, o tratamento que cada un fai ante un problema de comportamento que se presenta na aula é consecuencia do sentido común ou daaplicación do RRI o do coñecemento que se teña do mesmo.

É polo tanto necesario posuír estratexias que nos permitan detectar que situacións son as que máis favorecen os conflitos nas aulas para previlos;pero é tamén imprescindible saber como intervir nos casos nos que estes conflitos se presenten. Deste xeito, a reacción dos docentes será cohe-rente para evitar confundir aos alumnos/as e reforzar as menxases construtivas sobre as súas condutas.

Por todo isto, e tendo en conta a análise de conflitos elaboraremos protocolos de actuación sobre:

absentismo disrrupcións

mediación de conflitos

acollemento de novos membros da comunidade escolar

faltas cometidas en lugares común (corredores, patio,...)

faltas comedidas con novas tecnoloxías (teléfonos móbiles, internet, ....)

avaliacións

violencia grave e acoso escolar

Así mesmo potenciaremos o funcionamento do departamento de Mediación, elaboraremos unidades didácticas de prevención para incluír no PAT.Cremos necesario tamén un cambio substancial no concepto de avaliación e a realización dunha avaliación intermedia naqueles trimestres máislongos.

Outros cambios necesarios serían a consideración da labor titorial como fundamental para lograr un bo clima de convivencia no centro e polotanto todos os titores/as debería ter contemplado no seu horario docente unha hora máis para este labor.

264

Un centro das nosas características ten que ter un equipo de Orientación formado cando menos, por dúas persoas dado a complexidade e nivel deesixencia do noso centro.

Plan de actuación

Obxectivos

Os obxectivos de todos estes protocolos son:

a. Promover a sensibilización, implicación e compromiso do profesorado, do alumnado e de toda a comunidade educativa nos valores edu-cativos, sociais e culturais que determinen un profundo interese pola mellora da convivencia e a cultura de paz.

b. Potenciar a consideración do centro educativo como un espazo onde debe xestionarse a convivencia.

c. Fomentar a participación e implicación dos axentes da comunidade educativa nas iniciativas para a mellora dos procesos de convivencia,xerando espazos de coordinación e colaboración cos membros das distintas redes que actúan no noso centro.

d. Manter por parte do profesorado unha liña de conduta coherente, uniforme e sistemática no tratamento da orde e da disciplina.

e. Mellorar o clima de convivencia entre os integrantes da comunidade educativa, implicándoos en todas as actividades encamiñadas a faci-litar a convivencia no centro.

f. Adquirir habilidades sociais e comunicativas para a resolución de conflitos de forma pacífica.

g. Fomentar o diálogo como capacidade de interacción coas persoas.

h. Previr a violencia e o maltrato.

i. Prever unha atención específica ao alumnado que presente comportamentos que alteren a convivencia no centro e a do alumnado que pa-dece as súas consecuencias.

j. Aumentar a capacidade de toma de decisións.

k. Mellorar a autoestima e a autodisciplina das persoas.

l. Potenciar, dentro do plan de acción titorial (PAT), todas aquelas actividades que favorezan a orde, a disciplina e o respecto mutuo, entre osque destacan a elaboración e seguimento das normas específicas do grupo- clase.

265

m. Fomentar a acción titorial como instrumento para desenvolver a convivencia. A través dela o profesorado pode dispoñer dinámicas deconsolidación do grupo-clase, aportar información ao profesorado e ás familias, desenvolver actitudes de comunicación, intercambio ecoñecemento mutuo, de habilidades sociais así como de expresar a súas opinións.

Absentismo escolar

CONCEPTUALIZACIÓN

ABSENTISMO: Podémolo definir como a falta de asistencia do alumno ao seu posto escolar, practicada habitualmente, considerado isto comochegar a superar o15% da asistencia mensual.Esta definición distínguea da asistencia irregular, na que non se aprecia o carácter de habitual,senón que é esporádica e de menor frecuencia.O absentismo non debe confundirse coa non escolarización, nin coas desaparicións temporais noncomunicadas ao centro pero consentidas pola familia(vacacións, viaxes...), se ben estas, deben seguir o mesmo proceso para garantir os dereitosdo menor en canto á súa escolarización.

TIPOS DE ABSENTISMO: Pódese clasificar segundo as seguintes causas:

De orixe familiar:

Absentismo de orixe familiar “activo”provocado, pola propia familia, os nenos son utilizados para ingresar diñeiro na economía familiar: Prac-tican a mendicidade, traballan ca familia na venda ambulante axudan nas labores agrícolas, quedan na casa coidando irmáns pequenos mentres ospais traballan...

Absentismo de orixe familiar “pasivo”, a preocupación e responsabilidade da familia cara á asistencia á escola é mínima ou nula, derívase dafamilia no coidado do neno: non lle dan importancia á educación, teñen traballos nocturnos e irregulares, problemas psicolóxicos ou trastornosque non lles permiten unha orde familiar.

Absentismo orixinado nunha familia desestructurada, é o resultado das relacións moi deterioradas no ámbito da parella ou relacións paterno-fi-liais.

266

Absentismo provocado porque a familia se dedica a actividades de temporada: temporeiros, itinerantes, feirantes...o que chega a producir ab-sentismo en períodos determinados.

Absentismo de orixe escolar: absentismo xerado pola institución escolar, que se manifesta polo rexeitamento do alumno/a á escola, motivadopor diversas causas:falta de adaptación á escola, abúrrese, non lle interesa o traballo escolar, non “encaixa” co profesor, mala relación cos com-pañeiros,acoso escolar...ou ben ,pola falta de recursos da propia Institución para atender as dificultades e características dalgúns, para os que serequire un tratamento especializado que xeralmente centro non lles pode ofrecer.

Absentismo de orixe social: é o orixinado e provocado porque o alumno se sente “arrastrado” pola dinámica absentista de amigos, compañeiros,veciños; polas condicións do barrio no que vive e/ou polas condicións culturais.

EFECTOS DO ABSENTISMO

En canto os efectos do absentismo podémolo agrupar,segundo as influencias no menor, en tres categorías non excluíntes e que moitas ocasiónsvan asociadas:

Efectos psicolóxicos: como consecuencia da falta de socialización, a convivencia permanente con adultos, o contacto coas drogas e o alcohol, aausencia de normas e horarios.

Efectos no desenvolvemento: a ausencia da escolarización limita de forma irreversible as posibilidades de desenvolvemento cultural, laboral esocial dos nenos, e por tanto o seu axuste social.

Efectos físicos: como consecuencia de traballos inadecuados para nenos, exposicións ás inclemencias meteorolóxicas, accidentes urbanos...

267

Protocolos

PROTOCOLO DE ACTUACIÓN

A) ACCIÓNS DE PREVENCIÓN

. O director informará a principios de curso ao Claustro e ao Consello Escolar do protocolo que se debe seguir en caso de absentis-mo.

. O titor informará na primeira reunión de pais/nais e na primeira reunión de titoría das consecuencias do absentismo e as medidasprevistas polo centro.

. Control diario durante todo o curso da asistencia con rexistro das xustificacións utilizando o parte diario de faltas da aula e o pro-grama de control de faltas XADE-WEB.

. Xustificación das faltas. Tipos e xustificacións:

Non se poderán xustificar as ausencias a clase dun alumno/a cando estas se produzan por :

Acompañar aos pais a calquera actividade laboral ou calquera xestión que vaian realizar os mesmos. Coidar irmáns menores, facer tarefas domésticas …

Quedar para estudar, preparar exames, traballos de clase...

En todo caso, as ausencias a un exame xustificaranse cun documento oficial.

B) ACCIÓNS de DETECTAR:

268

. Mensualmente (dentro da 1ª semana do mes) o titor/a informará á familia de todas as faltas xustificadas e sen xustificar que se producisen nomes anterior.

. En casos de acumulación significativa de faltas, dun absentismo reiterado, o titor/a comunicará as faltas á familia cada 15 días.

. Sempre que o titor sospeite da autenticidade de faltas ou existan faltas sen xustificar, este citará a familia para acudir ao centro, primeiro telefo-nicamente e se non acudise ou non fose posible, contactará por carta certificada.

C) ACCIÓNS de RESOLVER:

. Sempre que o alumno/a acumule 5 sesións nun mes sen xustificar iníciase o protocolo de actuación.

. Cando se inicie este protocolo, o titor informará á xefatura de estudos; e poden requirir a colaboración do Departamento de Orientación.

. Esta fase estará totalmente desenvolvida ao mes de constatar a situación de absentismo.

. Criterios para derivar o expediente de absentismo escolar ( “protocolo de actuación’’ ) a outras instancias:

- Con carácter xeral, derivarase o expediente cando se esgoten todas as etapas do proceso de intervención que se estableceron no Plan de Absen -tismo e non se presenten outras posibilidades de intervir eficazmente. O protocolo de actuación irá asinado polo xefe,a de estudos e polo departa -mento de orientación.

DISRRUPCIÓNS NA AULA

Definición de disrrupción.

A disrrupción na aula é un fenómeno complexo que a pesar de interpretarse en moitos casos como un feito que recae nunha serie de indi-viduos, alumnado, é non obstante un fenómeno interactivo.

Considérase que a disrupción presenta as seguintes características:

269

Refírese a un conglomerado de condutas inapropiadas dentro da aula, tales como levantarse a destempo, falar cando se explica, non traermateriais, etc.

Supón que os obxectivos educativos das diferentes persoas na aula non converxen nun punto común; isto é, os propósitos educativos ini-ciais do profesor/a non son compartidos e asumidos por todo o alumnado.

Retarda, e nalgúns casos impide, o proceso de ensino e aprendizaxe.

Convértese nun problema académico, pois non permite ampliar, nin reforzar os coñecementos debidos.

Interprétase como un problema de disciplina ou mellor dito de indisciplina na aula.

Agora ben, a disrupción de baixa intensidade é atendida na interacción da aula con estratexias propias do profesorado como profesionais, e enfunción do contexto. No entanto, o gran risco son os incidentes repetitivos e de maior calado que se producen na aula, que retan a autoridade doprofesor/a, minan a súa autoestima, e significan unha dificultade ao abordar e interpretar o sentido da mensaxe que queren comunicar.

ABORDAR A DISRRUPCIÓN

Para enfrontarnos á disrrupción imos empregar tres tipos de estratexias que consideraremos: accións para PREVIR, para DETECTAR e para RE-SOLVER.

1. ACCIÓNS de PREVIR

1. Propostas metodolóxicas

1. COMPROMISOS XERAIS:

Alta atención do profesor/a: supervisión e control de posibles desaxustes antes de que ocorran.

Elaboración participativa de normas-consecuencias.

Promover o éxito. Reforzo positivo. Apoios necesarios.

Fomentar as boas relacións.

270

2. ACORDOS METODOLÓXICOS:

Diferentes formas de agrupamento

Diferentes metodoloxías para diferentes estilos de aprendizaxe.

Aprendizaxe entre iguais e aprendizaxe cooperativo.

Diferentes estratexias de avaliación: observación, corrección de actividades, reforzo, entrevista, cualificación gru-pal…

2. Uso de estratexias habituais para abordar a disrrupción

1. PROPOSTAS METODOLÓXICAS PARA O DESENVOLVEMENTO DA SESIÓN:

Programar a sesión: moi organizada, pero flexible:

Guión da sesión

Informar do plan de traballo.

Negociar alternativas.

Espazo e agrupamentos adecuados.

Ritmos: presión/atracción/pausas.

Participación do alumnado: quendas (aprender a escoitar)

Previr cambios de actividade/reformulacións da aula.

Reforzos positivos (verbais e non verbais)

Boas relacións interpersoais.

2. PROPOSTAS PARA O MANEXO DA INTERACCIÓN NO PROCESO DE COMUNICACIÓN:

271

NON VERBAIS:

Xestos/miradas que indiquen unha conduta.

Corporal: invadir o territorio do alumno/a disrruptivo/a

Como recursos de reacción á disrrupción:

Disrrupción leve: non outorgar atención.

Momento xeralizado de dispersión: silencio de espera.

ESTILO E TON:

En exposición: cercanía. Recursos humor (non sarcasmo).

En chamadas de atención: seriedade e brevidade. Ante condutas contra a norma: seriedade e brevidade

CONTIDO E TÉCNICAS:

Se é posible, indicacións centradas na tarefa (non na persoa)

Mensaxes en primeira persoa. Expresión dos sentimentos.

Bombardeo de ideas (batería de preguntas sobre o tema)

Reflexión grupal sobre o que pasou.

1. Cursos sobre habilidades socio-emocionais tanto para profesorado como para alumnado.

2. Avaliación inicial na que se porá en común os datos recollidos no Anexo 1: Para A Detección De Condutas Disrruptivas.

3. Normas de aula. Xa recollidas no Plan De Acción Titorial.

4. Entrega ao profesorado do esquema das estratexias habituais para abordar a disrrupción, recollidas neste protocolo de ac-tuación (Anexo 0), xunto co Anexo 1.

272

2. ACCIÓNS de DETECTAR

1. Entrega ao inicio do curso dun formulario para que o profesorado de cada grupo sinale aquelas condutas disrruptivas quese dean na súa clase.

2. No primeiro mes de curso o grupo de profesores da Xunta De Avaliación cubrirán o ANEXO 1 (Formulario creado polocentro para rexistrar os problemas), e poñerano en común na Avaliación Inicial, para tomar as medidas que fosen necesa-rias.

3. ACCIÓNS de RESOLVER:

Serán medidas graduais en conexión coas Normas De Aula e Centro.

1. Cambio temporal de sitio ou compañía.2. Charla breve tras a clase

3. Recordar compromisos, normas.

4. Perda do recreo, co profesor/a que tome esta decisión.

5. Estancia no centro tras as clases coa profesora/or que tome a decisión.

6. Contrato con acordos/compromisos.

7. Entrevista coa titora/or.

8. Nota á familia (Mediante o Anexo 2: Nota Informativa Para Os Pais Ou Titores do Alumno/a).

9. Falar por teléfono coa familia.

10. Corrección persoal para reflexionar ou recuperar.

11. Cumprimento do impreso de apercebemento e derivación a Xefatura de Estudos.

273

Resolución de conflitos mediante un proceso de Mediación

Definición de mediación

Entendemos por mediación unha oportunidade que se brinda as persoas que teñen un conflito de sentarse xuntas cunha terceira parte neutral (al-gún membro do departamento de mediación), falar do seu problema para intentar chegar a un acordo dun xeito produtivo e positivo, sempre deforma voluntaria.

CONFLITOS OBXECTO DA MEDIACIÓN

Os conflitos máis frecuentes que poden chegar a mediación son: rumores dañinos, insultos, alcumes molestos, queixas, malentendidos

disputas e liortas

ameazas

persoas que incordian, que abafan ou acosan

situacións degradantes e inxustas

amizades deterioradas

todas aquelas faltas tipificadas como contrarias ás normas de convivencia do centro no RRI

PROTOCOLO DE ACTUACIÓN

O procedemento de actuación é o seguinte:

Xorde un conflito entre dous alumnos/as, ou dúas partes e solicitan a axuda dos mediadores a través do departamento de Mediación. Esterequirimento virá directamente das partes implicadas no conflito.

As partes que solicitan a mediación cumprimentan as solicitudes que se atopan no departamento de Mediación.

274

O departamento de Mediación será o encargado de informar as partes dos mediadores/as existentes no centro (profesorado, alumnado, fa-milias…) podendo optar á elección que consideren oportuna. No caso de non chegar a un acordo será o departamento de Mediación quendecida.

Os mediadores/as entregan a solicitude na que se asinará o seu permiso ou consentimento para que o mediador/a realice as súas funciónscomo tal.

O departamento de mediación decidirá se o conflito é mediable ou non no prazo de tempo máis breve posible.

a. Se o conflito é mediable iniciarase todo o proceso especificado no Documento Base da Mediación (Documento II).

b. Se o conflito non é mediable, o departamento de mediación cumprimentará o Informe do equipo de mediación para casos non me-diábeis (Documento II); informará as partes en conflito e comunicará esta resolución a Xefatura de Estudios

Acollemento de novos membros.

Protocolo de acollida no centro ao novo profesorado

Ao principio de curso realízase unha reunión co profesorado incorporado ao centro para que se sintan cómodos e acollidos no seu novo lugar detraballo e coñezan aos compañeiros cos que van traballar.

Ensínaselles o centro, o entorno así como ofréceselles información básica de funcionamento.

A xefatura de estudos elabora un dossier no que se recolle a información necesaria para coñecer o centro ao que se incorpora. Pódese incluir oplano do centro, plan de convivencia, plan de emerxencia…

Para aqueles profesores que se incorporen ao longo do curso o proceso sería:

Unha vez que chega ao centro o profesor/a presentarase ao director que lle informará das liñas xerais do centro e as súas características.

A continuación o secretario lle abrirá unha ficha de inscrición no centro e lle fará a toma de posesión.

275

Por último o xefe de estudos lle informará sobre as normas do centro, as características do alumnado e dos cursos e, despois, poñerao en contactoco xefe de departamento correspondente para indicarlle o que debe facer respecto a materia que ten que impartir: programación, exames…

Protocolo Plan de acollida ao alumnado de Primaria, que no curso seguinte escolarizarase no Instituto

OBXECTIVOS

-Mellorar a coordinación entre os colexios de educación primaria e o Instituto.

-Facilitar a transición do alumnado.

ACTIVIDADES

1º- Durante o segundo trimestre establecer unha sesión de coordinación entre os xefes de departamento da área de Lingua e de Matemáticas coscoordinadores do terceiro ciclo dos colexios, ou coas persoas designadas polo director.

O contido desta sesión sería armonizar os obxectivos, contidos e criterios do terceiro ciclo cos do primeiro curso de educación secundaria.

2º- Facer un horario de visitas do alumnado de sexto de primaria ao centro de secundaria co fin de poñelos en contacto co instituto.

Esta actividade sería programada de maneira conxunta polos equipos directivos.

3º- Organizar unha charla informativa cos pais do alumnado de sexto de primaria co obxectivo de informarlles do Centro. Esta charla sería res -ponsabilidade do equipo directivo e os profesores voluntarios do Centro.

4º- Elaborar un modelo de informe final do alumnado de 6º consensuado cos directores de primaria para unificar criterios. Este informe enviaraseao instituto antes do 30 de xuño.

5º- Establecer unha reunión de traballo entre o xefe do departamento de orientación do instituto e os/as orientadores/as dos colexios adscritos,para determinar as necesidades organizativas e pedagóxicas que necesitan os/as alumnos/as con necesidades educativas especiais.

276

6º- Elaborar os agrupamentos deste alumnado de necesidades de educativos especiais co fin de conseguir unha correcta escolarización.

Seguimento e avaliación:

A avaliación realizarase baseándose en indicadores tanto cuantitativos como cualitativos, de tal xeito que, xunto cos datos obxectivos, queden re-collidos os aspectos referidos á calidade e efectividade das intervencións.

A análise estudará os seguintes aspectos:

a) En relación coa avaliación do Plan de Convivencia escolar:

. Nivel de consecución dos obxectivos propostos

. Grao de participación dos diferentes compoñentes da comunidade educativa

. Valoración dos resultados, propostas de continuidade e de mellora

b) En relación cos resultados da aplicación das normas de convivencia

. Análise dos problemas detectados

. Proposta de adopción de medidas e iniciativas que favorezan a convivencia

Espazos e tempos

O seguimento e avaliación do presente plan realizarase ao longo do vindeiro curso e nos cursos seguintes; haberá instrumentos de avaliación dia-rios, trimestrais e anuais.

277

Instrumentos de avaliación anuais

. Sociogramas: cada comezo de curso elaborarase un sociograma de todos os grupos-aula do centro para analizar as relacións interpersoais exis-tentes.

. Avaliación inicial das conductas disrruptivas na aula: no mes de outubro farase unha avaliación inicial de todos os grupos para analizar ascondutas disrruptivas e buscar actuacións conxuntas de toda a xunta de avaliación. (Véase protocolo de actuación ante a disrrupción na aula)

. Memoria anual do Observatorio da Convivencia: Ao remate do curso académico o Observatorio da Convivencia fará unha valoración globaldas accións realizadas e reflectiralas nunha memoria final, na que se indicará: o nivel de consecución dos obxectivos previstos, as dificultadesatopadas e as modificacións introducidas, así como as conclusións e as propostas de mellora que deberán incorporarse en posteriores plans. Esteinforme será trasladado ao Observatorio da Convivencia Escolar a nivel provincial.

Instrumentos de avaliación trimestrais

. Informe de convivencia, conduta e rendemento académico: en todas as avaliacións cubrirase este informe no que se analiza a problemáticado grupo e as individuais; así como as propostas da xunta de avaliación para resolver ditas situacións.(Anexo I)

. Informe trimestral de Convivencia e conflictividade: o Observatorio da Convivencia elaborará cada trimestre un informe no que recollerá oanálise de todos os informes de convivencia, conduta e rendemento académico feitos na avaliación correspondente; ademais fará un estudo com-parativo co trimestre anterior. Este informe incluirá tamén un exhaustivo estudo estatístico de apercebementos, expedientes disciplinarios e cal-quera incidencia rexistrada na Xefatura de Estudios no trimestre correspondente e con relación a trimestres anteriores.

. Reunión do Observatorio da Convivencia:reunirase, ao menos, unha vez cada trimestre para analizar estratexias de dinamización do plan deconvivencia do centro e na mediación escolar, elaborar o informe trimestral de convivencia e conflictividade e propoñer todas aquelas medidasque se consideren oportunas para a mellora da convivencia, coordinar actuacións conxuntas dos ámbitos implicados e relacionados coa mellorada convivencia e todas aquelas medidas que lle sexan encomendadas pola Administración educativa ou polo Observatorio da Convivencia Esco-lar a nivel provincial.

Instrumentos de avaliación diarios

278

. Formulario para a detección de condutas disrruptivas:o profesorado de cada grupo sinalará aquelas condutas disrruptivas que sedean na súa clase.

. Formulario para a o control de actitudes:o profesorado de cada grupo avaliará diariamente as actitudes do alumnado na súa clase.

Conclusións e propostas de mellora

O seguimento e avaliación do presente plan realizarase ao longo do vindeiro curso e nos cursos seguintes. Ao remate de cada ano académico fara-se unha avaliación do nivel de consecución das mediadas propostas no presente plan.

Corresponderalle ao Observatorio da Convivencia do centro recadar os informes e datos que permitan valorar a marcha do proxecto, e propoñer,se cómpre, as modificacións ou medidas oportunas para a súa maior eficacia.

O Observatorio da Convivencia reunirase, al menos unha vez ao trimestre para analizar as incidencias producidas, as actuacións realizadas e osresultados acadados en relación coa aplicación do Plan de Convivencia, así como para elevar ao Consello Escolar propostas para a mellora daconvivencia.

Ao finalizar o curso académico o Observatorio da Convivencia fará unha valoración global das accións realizadas e reflectiralas nunha memoriafinal, na que se indicará: o nivel de consecución dos obxectivos previstos, as dificultades atopadas e as modificacións introducidas, así como asconclusións e as propostas de mellora que deberán incorporarse en posteriores plans.

279

13.- PROCEDEMENTOS PARA AVALIAR A PROPIA PROGRAMACIÓN

O impacto e resultado da presente programación írase medindo nas súas distintas partes durante as reunións semanais de departamento, e aanálise global da mesma realizarase na reunión final de curso onde, ao considerar os resultados obtidos, introduciranse os cambios e correcciónsque se estimen oportunos de cara ao seguinte curso. Na memoria final do curso recolleranse e analizaranse os resultados antes do comenzo doseguinte curso.

Trátase de ver se estamos a facer ben ou mal un determinado proceso e polo tanto melloralo se é o caso. Buscaremos procedementos quepermitan facer avaliacións obxectivas evitando facer valoracións cualitativas que poden ser subxectivas e abstractas. Por exemplo “Distribucióntemporal” se se vai avaliando a temporalización pódese ir axustando e coa práctica ver a que hai que adicar máis ou menos tempo, ir valorando asactividades feitas día a día e das que podemos sacar conclusións sobre se contribúen ou non á comprensión diaria do tema que queríamostraballar e, en caso negativo buscar outras alternativas que melloren a comprensión.

Elaboraremos fichas das cuestións que se desexen avaliar na programación, por ex. para ir vendo os obxectivos a acadar en cada momento e oobxectivo final, de non chegar ós obxectivos propostos deixar constancia dos motivos que nos levaron a non poder cumplilos. No caso dadistribución temporal por exemplo, se se vai avaliando a temporalización pódese ir axustando e coa práctica ver a que hai que adicar máis oumenos tempo, a secuenciación, valorar as actividades feitas día a día e das que podemo sacar conclusións sobre se contribúen ou non ácomprensión dun determinado tema que queríamos traballar e en caso negativo buscar outras alternativas que desperten máis interese.

CARBALLO, Setembro 2017

280

· 2021. 8. 1. · - competencias bÁsicas (ccbb) 92- contidos 93- estÁndares aprendizaxe 94-...

Documents