2. breve historia da sociolingüística galega. principais problemas, conceptos, debates e...

8/14/2019 2. Breve historia da sociolingstica galega. Principais problemas, conceptos, debates e orientacins. Bilingismo,

1/9

2. Breve historia da sociolingstica galega. Principais problemas, conceptos, debates eorientacins. Bilingismo, diglosia, asimilacin lingstica, conflito lingstico,

normalizacin

1. Ramn Pieiro:A lingoaxe i as lingoas

A lingoaxe i as lingoas o discurso de ingreso na Real AcademiaGalega lido porRamn Pieiro o 25 de novembro de 1967. considerado o textofundacional da sociolingstica galega, pero quizais sera mis acertado consideralo o

texto co que se inicia o proceso de formacin da sociolingstica galega, xa que non un texto sociolingstico acadmico.

Ramn Pieiro formula a cuestin da linguaxe e as linguas en termosantropolxicos, para logo analizar a situacin social do galego e facer unprognstico das lias de futuro, tema central do discurso1.

1.1.Introducin de nocins propias da sociolingstica

Ramn Pieiro introduce neste discurso nocins coma prexuzo ouprestixio, piares fundamentais da teora sociolingstica. A formulacin da situacindo galego nestes termos unha novidade na poca.

posbel que as viaxes que fai aos Estados Unidos tean algo que vercoa introducin destes conceptos, xa que en 1966 fora a Norteamrica convidado porEmilio Gonzlez Lpez2, nun momento no que estaba nacendo a sociolingsticanas universidades norteamericanas.

1.2.Anlise da situacin do galego: prexuzos

1) Prexuzo sociolxico: Ramn Pieiro analiza a distribucin desigual doidioma, xa que se asocia o galego aos grupos desfavorecidos e o casteln aosdominantes. Fai esta anlise desde a perspectiva da psicoloxa social, dicir,relacionando a lingua coa identidade colectiva e os efectos psicolxicos eideolxicos que provoca esta situacin nela.

Das caras do complexo de inferioridade (elite e masas bloquansemutuamente):

As elites viran as costas maiora imitando os grupos alleos. As masas caracterzanse pola sa resignacin e pasividade.

Dselle un sentido histrico e social ao problema da lingua, xa que esteafecta a autorrealizacin da colectividade humana que a fala. As, o

problema da lingua o problema do pas e a recuperacin da lingua arecuperacin do pas3.

2) Prexuzo lingstico:

a) Variedade dialectal4: non un defecto da lingua, xa que a variedadedialectal algo inherente a tdalas linguas. Aqu acta o proceso desincdoque (parte polo todo), xa que cando existe unha variedade estndara diversidade da lingua vese escurecida. Neste momento non exista o

1 Pode que o ttulo do discurso pretenda esquivar a censura, como era frecuente na poca, xa que nacarta enviada a Rodrigues Lapa en 1972 Ramn Pieiro moito mis explcito.2 Exiliado republicano que abre o camio para a consideracin acadmica do galego na CityUniversitity de Nova York.3 Castelao xa se referira a esta idea (a lingua o camio da nosa redencin).4

Temos que ter en conta que o termo dialecto relacional na actualidade, pero no sculo XIX facareferencia a un subsistema sen variedade estndar que s se realiza nos falares informais.

Introducin sociolingstica galega2007/2008

USC

1
http://www.realacademiagalega.org/GoToMainPage.dohttp://www.realacademiagalega.org/GoToMainPage.dohttp://gl.wikipedia.org/wiki/Ram?n_Pi?eirohttp://www.realacademiagalega.org/GoToMainPage.dohttp://www.realacademiagalega.org/GoToMainPage.dohttp://gl.wikipedia.org/wiki/Ram?n_Pi?eiro


2/9


normalizacin

estndar, polo que a variacin dialectal se ve mis claramente, mais isto none un defecto do galego, xa que se d en tdalas linguas.

b) Anarqua ortogrfica: Ramn Pieiro considera que esta unha cuestinconvencional e di, quizais desde unha perspectiva bastante optimista, que doada de solucionar.

c) Desprestixio social: este aspecto sera mis lxico encadralo dentro doprexuzo social. O autor refrese a tres mbitos clave para o galego: Medios de comunicacin de masas. Escola. Igrexa, un mbito que se ten frecuentemente en conta neste perodo xa

que era a xustificacin ideolxica e apoio social do franquismo, perodesde o Concilio Vaticano II (1963 1964) cambia o seu enfoque enmoitos aspectos, entre eles a lingua. As, deixarase de usar o latn enfavor das linguas vernculas, feito no que os galeguistas poeranmoitas esperanzas. Porn, a Conferencia Episcopal decidira que a lingua

verncula de Galiza era o casteln.

3) Prexuzo ideolxico: est baseado na asociacin que se fai na culturaoccidental entre progreso e homoxeneizacin social e lingstica dahumanidade. Neste senso Ramn Pieiro puntualiza que: Desde o punto de vista cientfico tcnico necesaria unha ferramenta

de comunicacin universal, porque o importante a eficaciacomunicativa.

O anterior non se pode estender ao conxunto do xnero humano, xa que s unha visin parcial, polo que reivindica as funcins representativa eexpresiva da lingua (Humbodlt). dicir, o progreso debe sercompatbel coa pluralidade.

1.3.Conclusins

Esta unha intervencin que debemos enmarcar nun contexto no que haiunha certa efervescencia e se achegan puntos de vista novos. Isto dbese a:

1) Afrouxamento do rxime franquista.2) Cambio social profundo que leva consigo mudanzas substanciais na

conciencia lingstica:a) A poltica lingstica do rxime intensifica a presin do casteln, xa que

conta con poderosos medios de difusin, como son os medios de

comunicacin de masas (radio e televisin) e a escola que supoen: A exposicin masiva ao casteln. A difusin de modelos de recoecemento lingstico orais en mbitos

formais e informais.b) A emigracin, un fenmeno complexo desde o punto de vista

sociolingstico: Ten consecuencias catastrficas para o galego xa que acada grandes

proporcins, de xeito que o hbitat rural, nicho ecolxico da lingua,fica practicamente despoboado.

Con todo, os emigrantes manteen o galego nos medios sociais deorixe, en especial os que van a lugares de fala non casteln (nos que

saber ou non casteln non relevante).


USC

2
http://www.microsoft.com/isapi/redir.dll?prd=ie&pver=6&ar=msnhomehttp://www.microsoft.com/isapi/redir.dll?prd=ie&pver=6&ar=msnhome


3/9


normalizacin

c) As cidades, que experimentan un crecemento moi raqutico que fai que oambiente social estea dominado polos sectores castelns, pero isto nontia porque ser necesariamente as se medrasen mis axia e non nunhaditadura.

Exemplo disto o caso de Chequia, onde se d un desenvolvemento urbano e industrial

moi rpido que fai que a poboacin rural se desprace masivamente s cidades. Isto fai que acapacidade de asimilacin social das cidades sexa insuficiente, de xeito que se crean redesde sociabilidade das comunidades chegadas de novo que teen como lingua o checo, e nono alemn (lingua de cultura no momento), o que leva consigo un renacemento da conciencialingstica5.Porn, as cidades galegas nunca se viron desbordadas. Con todo, nos anos 20 e 30 dsealgo semellante na Corua (Irmandades da Fala) e un pouco mis tarde en Vigo, que seconverte nun dos centros da cultura en galego durante a Repblica. Se isto acontecese encondicins democrticas podera ter outro efecto.

Hai unha crise da conciencia lingstica que se manifesta de diferentesmaneiras e da que Pieiro se decata, pero ten unha visin optimista por mor de:

a) A Ley General de Educacin, que permite que se ensine o galego fra de

horario escolar, o que fai necesaria a elaboracin dun estndar.b) Os grupos galeguistas universitarios, nos que ve a aparicin do galego comolingua urbana.

Isto que expresa na rplica6 a un artigo A recuperao literria dogalego que Rodrigues Lapa publicara en Coloquio / Letras en 1973 e no queapuntaba que a situacin do galego non tia sada e que a nica sada era aasuncin do portugus como lingua de cultura por parte daqueles sectores quenon se quixeran asimilar ao casteln. Esta rplica, que contn unha historia socialda lingua resumida, ten interese tamn porque se introduce a cuestin do galego eo portugus.

2. Alonso Montero7: Informe dramtico sobre a lenguagallega (1973)

O Informe dramtico sobre la lengua gallega o texto co que nace asociolingstica galega, un texto que foca a problemtica do galego desde unhaperspectiva sociolingstica e do que destacan os seus prognsticos pesimistas, xaque a primeira vez que un defensor da lingua fai algo as. Alonso Montero di que ogalego desaparecer en 25 anos se non se cumpren as seguintes seis condicins:

1) Preescolar e EXB en galego.2) Presenza no ensino.3) Radio, prensa e televisin practicamente en galego na sa totalidade.

4) Teatro en galego en cidades, vilas e aldeas.5) Literatura de quiosco en galego.6) Multiplicar por cen o nmero de ttulos anuais e por dez as tiraxes.

As, o Informe dramtico sobre la lengua gallega supn rachar aconxectura da eternidade e reaccins moi virulentas, en especial por parte de

5 Este caso foi estudado porKarl Deutsch.6 Publicada enOlladas no futuro (1974)7 Outras obras destacadas de Alonso Montero son Ensayo de bilingstica: galego e casteln frente afrente (1966); Realismo y conciencia crtica en la literatura gallega (1968), obra na que introduce o

termo dilingismo apuntando intuitivamente diglosia en autores coma Rosala; O que cmpre saberda lingua galega (1969); Constitucin del gallego en lengua literaria : Datos de una problemticacultural y sociolgica en el siglo XIX(1970).


USC

3
http://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+informe+dram%E1tico&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=DZ&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=XAlonso+Montero+constituci{226}on+del+gallego%26SORT%3DDZhttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+informe+dram%E1tico&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=DZ&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=XAlonso+Montero+constituci{226}on+del+gallego%26SORT%3DDZhttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+informe+dram%E1tico&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=DZ&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=XAlonso+Montero+constituci{226}on+del+gallego%26SORT%3DDZhttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+informe+dram%E1tico&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=DZ&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=XAlonso+Montero+constituci{226}on+del+gallego%26SORT%3DDZhttp://en.wikipedia.org/wiki/Karl_Deutschhttp://iacobus.usc.es/search*gag?/Yolladas+no+futuro+ram{226}on+pi{228}neiro&searchscope=1&SORT=DZ/Yolladas+no+futuro+ram{226}on+pi{228}neiro&searchscope=1&SORT=DZ&extended=0&SUBKEY=olladas%20no%20futuro%20ram%F3n%20pi%F1eiro/1%2C2%2C2%2CB/framesehttp://iacobus.usc.es/search*gag?/Yolladas+no+futuro+ram{226}on+pi{228}neiro&searchscope=1&SORT=DZ/Yolladas+no+futuro+ram{226}on+pi{228}neiro&searchscope=1&SORT=DZ&extended=0&SUBKEY=olladas%20no%20futuro%20ram%F3n%20pi%F1eiro/1%2C2%2C2%2CB/framesehttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+biling%FC%EDstica&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=D&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=aAlonso+Monterohttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+biling%FC%EDstica&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=D&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=aAlonso+Monterohttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+realismo+conciencia+cr%EDtica&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=DZ&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=XAlonso+Montero+biling{232}u{226}istica%26SORT%253http://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+realismo+conciencia+cr%EDtica&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=DZ&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=XAlonso+Montero+biling{232}u{226}istica%26SORT%253http://iacobus.usc.es/search*gag?/XAlonso+Montero+o+que+c{226}ompre+saber&searchscope=1&SORT=DZ/XAlonso+Montero+o+que+c{226}ompre+saber&searchscope=1&SORT=DZ&extended=0&SUBKEY=Alonso%20Montero%20o%20que%20c%F3mpre%20saber/1%2C27279%2C27279%2CB/frahttp://iacobus.usc.es/search*gag?/XAlonso+Montero+o+que+c{226}ompre+saber&searchscope=1&SORT=DZ/XAlonso+Montero+o+que+c{226}ompre+saber&searchscope=1&SORT=DZ&extended=0&SUBKEY=Alonso%20Montero%20o%20que%20c%F3mpre%20saber/1%2C27279%2C27279%2CB/frahttp://iacobus.usc.es/search*gag?/XAlonso+Montero+o+que+c{226}ompre+saber&searchscope=1&SORT=DZ/XAlonso+Montero+o+que+c{226}ompre+saber&searchscope=1&SORT=DZ&extended=0&SUBKEY=Alonso%20Montero%20o%20que%20c%F3mpre%20saber/1%2C27279%2C27279%2CB/frahttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+constituci%F3n+del+gallego&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=DZ&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=XAlonso+Montero+o+que+c{226}ompre+saber%26SORT%3DDZhttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+constituci%F3n+del+gallego&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=DZ&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=XAlonso+Montero+o+que+c{226}ompre+saber%26SORT%3DDZhttp://en.wikipedia.org/wiki/Karl_Deutschhttp://iacobus.usc.es/search*gag?/Yolladas+no+futuro+ram{226}on+pi{228}neiro&searchscope=1&SORT=DZ/Yolladas+no+futuro+ram{226}on+pi{228}neiro&searchscope=1&SORT=DZ&extended=0&SUBKEY=olladas%20no%20futuro%20ram%F3n%20pi%F1eiro/1%2C2%2C2%2CB/framesehttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+biling%FC%EDstica&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=D&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=aAlonso+Monterohttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+biling%FC%EDstica&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=D&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=aAlonso+Monterohttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+realismo+conciencia+cr%EDtica&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=DZ&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=XAlonso+Montero+biling{232}u{226}istica%26SORT%253http://iacobus.usc.es/search*gag?/XAlonso+Montero+o+que+c{226}ompre+saber&searchscope=1&SORT=DZ/XAlonso+Montero+o+que+c{226}ompre+saber&searchscope=1&SORT=DZ&extended=0&SUBKEY=Alonso%20Montero%20o%20que%20c%F3mpre%20saber/1%2C27279%2C27279%2CB/frahttp://iacobus.usc.es/search*gag?/XAlonso+Montero+o+que+c{226}ompre+saber&searchscope=1&SORT=DZ/XAlonso+Montero+o+que+c{226}ompre+saber&searchscope=1&SORT=DZ&extended=0&SUBKEY=Alonso%20Montero%20o%20que%20c%F3mpre%20saber/1%2C27279%2C27279%2CB/frahttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+constituci%F3n+del+gallego&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=DZ&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=XAlonso+Montero+o+que+c{226}ompre+saber%26SORT%3DDZhttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+constituci%F3n+del+gallego&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=DZ&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=XAlonso+Montero+o+que+c{226}ompre+saber%26SORT%3DDZhttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+informe+dram%E1tico&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=DZ&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=XAlonso+Montero+constituci{226}on+del+gallego%26SORT%3DDZhttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+informe+dram%E1tico&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=DZ&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=XAlonso+Montero+constituci{226}on+del+gallego%26SORT%3DDZhttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+informe+dram%E1tico&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=DZ&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=XAlonso+Montero+constituci{226}on+del+gallego%26SORT%3DDZhttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+informe+dram%E1tico&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=DZ&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=XAlonso+Montero+constituci{226}on+del+gallego%26SORT%3DDZ


4/9


normalizacin

sectores favorbeis lingua, como son a de Guillermo Rojo e Francisco Rodrguez,que marcarn as das correntes da sociolingstica galega.

2.1.Ruptura da conxectura da eternidade

Alonso Montero racha cun pacto social e ideolxico implcito, unideoloxema ou configuracin ideolxica compartida por sectores sociais diversos8,feito que o fai moi poderoso.

1) Este ideoloxema a conxectura de eternidade que descansa naconsideracin da lingua e a orde social coma fenmenos naturais e, polotanto, invaribeis (os campesios falan galego, o galego a lingua falada

polos campesios, os campesios s poden falar galego, sempre haber

campesios, polo tanto sempre existir o galego). Isto serve de consolo para osdefensores da lingua e de escusa para os detractores.

2) Porn, Alonso Montero dectase de que os fenmenos sociais sonvaribeis, polo que o futuro da lingua non est garantido. As, oscampesios non s poden desaparecer como clase social, senn que tamncomezan a falar casteln.

2.2.Reaccins

Prodcense das importantes reaccins ao prognstico pesimista deAlonso Montero:

1) Guillermo Rojo (revista Verba, n 1, 1974), quen fai unha descualificacindo que di Alonso Montero en termos cientficos. Esta reaccin dar lugar corrente da sociolingstica acadmica.

2) Francisco Rodrguez (nun artigo publicado nun xornal en 1974 e contido enConflito lingstico e ideoloxa en Galicia, 1976), quen reacciona desde onacionalismo poltico, dando lugar corrente da sociolingstica doactivismo do nacionalismo poltico.

Reaccins ao Informedramtico sobre lalengua gallega

Guillermo Rojo sociolingstica acadmica

Francisco Rodrguez sociolingstica do activismo do nacionalismo poltico

Nas das reaccins est presente a percepcin de que nos procesos derecuperacin e substitucin lingstica teen moita importancia as espectativas.

Entn, se os propios defensores da lingua din que non ten futuro estaran empuxandoaos falantes a abandonala. Porn, debemos ter en conta que Alonso Montero pretendexogar co efecto de alarma para espertar as a conciencia lingstica.

3. Sociolingstica acadmica e sociolingstica activista

3.1.Sociolingstica acadmica

Esta corrente leva a cabo anlises a nivel macro, dicir, cuantitativas eusando mtodos estatsticos. Destacan na sociolingstica acadmica Guillermo

8

o que Bouridieu denomina doxa, unha nocin que non discutida, presentada coma unha descricine non coma unha ideoloxa. Cando se percibe coma unha ideoloxa entn dse heterodoxia (necesariapara a existencia da ortodoxia).


USC

4
http://iacobus.usc.es/search*gag?/Xconflicto+ling{232}u{226}istico+e+ideolox{226}ia+en+galicia&searchscope=1&SORT=DZ/Xconflicto+ling{232}u{226}istico+e+ideolox{226}ia+en+galicia&searchscope=1&SORT=DZ&extended=0&SUBKEY=conflicto%20ling%FC%EDstico%252http://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+informe+dram%E1tico&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=DZ&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=XAlonso+Montero+constituci{226}on+del+gallego%26SORT%3DDZhttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+informe+dram%E1tico&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=DZ&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=XAlonso+Montero+constituci{226}on+del+gallego%26SORT%3DDZhttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+informe+dram%E1tico&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=DZ&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=XAlonso+Montero+constituci{226}on+del+gallego%26SORT%3DDZhttp://en.wikipedia.org/wiki/Pierre_Bourdieuhttp://en.wikipedia.org/wiki/Pierre_Bourdieuhttp://iacobus.usc.es/search*gag?/Xconflicto+ling{232}u{226}istico+e+ideolox{226}ia+en+galicia&searchscope=1&SORT=DZ/Xconflicto+ling{232}u{226}istico+e+ideolox{226}ia+en+galicia&searchscope=1&SORT=DZ&extended=0&SUBKEY=conflicto%20ling%FC%EDstico%252http://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+informe+dram%E1tico&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=DZ&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=XAlonso+Montero+constituci{226}on+del+gallego%26SORT%3DDZhttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+informe+dram%E1tico&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=DZ&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=XAlonso+Montero+constituci{226}on+del+gallego%26SORT%3DDZhttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=Alonso+Montero+informe+dram%E1tico&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=DZ&extended=0&SUBMIT=Busca&searchlimits=&searchorigarg=XAlonso+Montero+constituci{226}on+del+gallego%26SORT%3DDZ


5/9


normalizacin

Rojo, M. Fernndez ou M. Rodrguez Neira. Neste senso os principais traballoslevados a cabo son:

a) Las familias de la provincia de Pontevedra (1984), traballo dos socilogos Justode la Cueva e M. Ayastarn no que se inclen preguntas sobre o coecemento euso das linguas. un dos primeiros traballos de campo de tipo estatstico.

b) Aproximacin s actitudes lingsticas do profesorado de EXB en Galicia(1977) de Guillermo Rojo, baseada en enquisas sobre o coecemento, uso eactitudes (en especial no que se refire introducin do galego no ensino) nombito acadmico. Este mbito ser obxecto deste tipo de enquisas durantemoito tempo por das razns:1) Facilidade para realizar as enquisas.2) Interese estratxico do ensino.

c) Mapa sociolingstico de Galicia9, que a achega mis importante dasociolingstica acadmica: o resultado da macroenquisa realizada entre os anos 1991 e 1992, unha das

mis amplas do mundo xa que se realizaron case 40.000 entrevistas con 160tems. Isto fai que tanto a obtencin da informacin coma o seu tratamento

posterior sexan moi caros. O resultado moi fibel por mor do elevado nivel de representatividade. Supn unha mudanza substancial na conciencia lingstica, xa que at entn

defendase que o galego era a lingua maioritaria do pas pero os resultadosdestas enquisas mostras que a situacin do galego preocupante.

d) Os censos de poboacin e vivenda son outra das fontes, xa que desde a transicinrealzanse neles preguntas sobre a lingua. Con todo, teen vantaxes edesvantaxes: Vantaxes: unha enquisa moi completa porque universal e incle moitos tems.

Permite a comparabilidade de tendencias ao longo do tempo para a creacinde series cronolxicas, elemento moi importante para enriquecer asenquisas sociolingsticas. Para isto as preguntas e opcins de respostadeben ser semellantes.

Desvantaxes: As preguntas sobre a lingua son escasas. unha soa persoa a que achega a informacin de cada familia.

e) Enquisa do Instituto Galego de Estatstica en 2003, que realiza enquisasanuais sobre as condicins de vida das familias. Estas enquisas teen unha parteque mis ou menos igual en todas e outra especfica diferente cada ano, que no2003 se refera ao coecemento e uso do galego. unha enquisa importante

porque: bastante ampla (18.000 familias). Est realizada por un organismo especializado, composto por socilogos que

contaron con asesoramento de expertos para realizar a enquisa. De a que osdatos poidan ser comparbeis cos doAtlas Lingstico.

Ao non ser unha enquisa exclusivamente sobre a lingua atenase adistorsin provocada pola tendencia por parte dos enquisados a responder oque cren que o entrevistador desexa (paradoxo do observador).

9 Publicado en tres volumes: Lingua inicial e competencia (1994), Usos (1995) e Actitudes (1996).


USC

5


6/9


normalizacin

A sociolingstica acadmica moi descritiva, a sa contribucin cognostitiva, pero nela non estn presentes a crtica e a interpretacin. Isto ocorre

porque se confunde a obxectividade cientfica coa limitacin a describir. Porn, ainterpretacin da informacin fundamental para contribur de xeito mis eficaz

intervencin sociolingstica.

3.2.Sociolingstica activista

3.2.1. Principais representantes

a) Francisco Rodrguezinaugura esta corrente da sociolingstica galega coa saobra Conflicto lingstico e ideoloxa, desde unha perspectiva sociolxica, deinspiracin marxista e adherida ao nacionalismo de esquerdas.

b) Alonso Montero tamn participa dela pero, malia ter un enfoque sociolxico einspiracin marxista, non est vinculado ao nacionalismo de esquerdas, andaque se considera galeguista10.

c) Pilar Garca Negro, autora de obras coma O galego e as leis (1991) ouSempreen galego (1993). A sa obra, coma a de Francisco Rodrguez, ten mis cargapoltica c de Alonso Montero.

d) Problemtica das linguas sen normalizar. O caso galego (1982), obra deRodrguez Daz e Ll. V. Aracil, representativa desta corrente.

3.2.2. Compromiso coa lingua

A diferenza da sociolingstica acadmica, con vocacin cientfica (de a oafastamento do obxecto de estudo e que moitos dos seus traballos se publiquen en

casteln), a activista adquire un compromiso co galego facendo inseparbeis a teorae a prctica. As, comzase a promover nos anos 70 o chamado monolingsmodefensivo, dicir, a prctica do galego en tdolos contextos (ags circunstanciasexcepcionais), de xeito que se d unha coherencia entre teora e prctica (que nonexista, por exemplo, entre os galeguistas da Repblica). Isto supn:

a) Unha mudanza e un esforzo moi fortes.b) Un efecto exemplificador para os falantes, xa que lle d mis visibilidade

lingua.c) Gaar mbitos, xa que tamn se esixe o seu uso na escrita.

3.2.3. Dependencia dos esquemas importados nas sas anlises

As anlises achegadas pola sociolingstica activista foron bastantedependentes de esquemas importados. As, Francisco Rodrguez basase moito nosociolingista francs L. J. Calvet (Lingstica e colonialismo. Guerra das linguas).Pero os mis seguidos son dous sociolingistas valencianos (dous dos fundadores dasociolingstica catal):

a) R. Ll. Ninyoles autor de obras coma: Idioma i prejudici(1970), traducida ao casteln como Idioma y poder

social(1972). unha obra que causa un forte impacto en Espaa. Cuatro idiomas para un Estado (1977), que contn a primeira anlise

sociolingstica seria do galego.10

Alonso Montero o creador do PCG, a rama do PC en Galiza. Anda que as diverxencias respecto aFrancisco Rodrguez semellen pequenas, nos anos 70 considerbanse posturas moi afastadas.


USC

6


7/9


normalizacin

Outras, coma Conflicte lingstic valenci (1969) ou Estructura social ipoltica lingstica (1975).

b) Ll. V. Aracil cuxa influencia mis difusa. o grande fundador dasociolingstica catal, pero non publica moitos traballos. Del podemosdestacar:

Papers de sociolingstica (1965 / 1974), que contn un artigo emblemtico para a sociolingstica do Estado Espaol: Conflit linguistique etnormalisation linguistique dans lEurope nouvelle (1969).

Dire la realitat(1983). Lo bilinguisme com a mite, escrito en occitano.

Os dous autores comparten ideas incorporadas pola sociolingsticaactivista, como o caso de conflito lingstico, normalizacin ou o bilingismocomo mito. Estas ideas chegan sociolingstica galega, sobre todo, a travs de

Idioma y poder socialde R. Ll. Ninyoles.

4. Nocins sociolingsticas

4.1.Diglosia

Estas ideas da sociolingstica catal que chegan galega son en parteherdadas dunha nocin da sociolingstica xeral: a nocin de diglosia (a primeiranocin achegada pola sociolingstica):a) C. Ferguson quen introduce o termo no seu artigo Diglossia (1969) para

describir a situacin do grego e do rabe. Describe unha situacin na que conviven das variedades da mesma lingua

histrica:

Variedade A: estabilizada, usada na escrita e nas funcinssociocomunicativas elevadas sendo, polo tanto, obxecto de cultivo e deelaboracin lingstica (gramticas, dicionarios). Ademais ten prestixio.

Variedade B: en estado dialectal, usada s na comunicacin informal eoral.

un concepto que ten dimensin: Funcional: as variedades teen unha distribucin estanca das funcins,

cada unha ten as sas funcins comunicativas (xneros do discurso, tipos detexto) exclusivas.

Formal: A elaborada e codificada, mentres que B non. Prestixio: A ten prestixio, pero B non.

b) Fishman reelabora o concepto de Ferguson para aplicalo a linguas diferentes encontacto e en desigualdade, de xeito que serve para esclarecer a nocin difusa de

bilingismo11. Neste caso mis importante a dimensin social c funcional, dea que a nocin de diglosia de Ferguson tamn se denomine diglosia funcional oudiglosia clsica. Na proposta de Fishman: Dse asimetra, o uso dunha ou outra lingua non depende do mbito, senn do

estatus do falante: A ten usos baixos e B, nunha situacin inicial, non ten usos altos. Hai falantes nativos de A.

11 Que pode ser descritiva (individual ou social) ou normativa (un ideal).


USC

7


8/9


normalizacin

Desencadanse dinmicas de asimilacin e substitucin lingstica, xa quenon se trata dunha situacin estbel coma a da diglosia clsica na que axerarqua non vista coma unha discriminacin social12.

Hai mis conflitividade social, xa que xeralmente B a lingua autctona e Aunha lingua allea asociada ao sometemento social e poltico, polo que tamn

pode acontecer que falantes de Bpromovan o seu uso en mbitos altos.

Neste contesto de conflito lingstico poderiamos distinguirideoloxas:

1) Diglsicas: partidarias de manter unha situacin estable na que convivan asdas linguas con usos diferentes.

2) Asimilistas: partidarias da expansin de A.3) Normalizadoras: partidarias de promover o uso de B nos mbitos altos.

En relacin a isto, temos que ter en conta que a diglosia social adoita ser vez funcional (diglosia socio funcional) e que, por outra banda, a situacin dediglosia clsica de Ferguson non sempre estbel xa que pode adquirir tons sociais.

As, no grego contemporneo estableceuse nun primeiro momento o katerousa ougrego clsico como variedade de prestixio, pero ao se vincular ditadura dos anos6013 do sculo XX pasa a establecerse como estndar o demotik, variedade baseadana lingua falada.

c) Britto,partindo da nocin de diglosia de Ferguson, establece unha clasificacin

tendo en conta a distancia entre os cdigos:1) Distancia ptima: variedades dunha mesma lingua histrica.2) Distancia superptima: linguas diferentes.

d) Fasold engadir o termo de endodiglosia para explicar a situacin de dasvariedades da mesma lingua nun plano sincrnico, dicir, a situacin do ingls(que ten unha distancia considerbel entre o culto e o coloquial). Por outra banda,achegar a denominacin de exodiglosia para a distancia ptima ou diglosiaclsica.

En resumo, segundo as achegas de todos estes autores atopamos:

1. Diglosia funcional.2. Diglosia social.3. Diglosia complexa (socio funcional)4. Distancia entre os cdigos:

12 Pola contra, o acceso ao rabe culto non depende da clase social, xa que practicamente tdolos

falantes teen acceso a el (nas madrasas). dicir, o seu uso non depende do estatus, senn do mbito.13 Grecia forma parte do Imperio Bizantino at que cae en 1453, desde esta data at o sculo XIX ficasometida polo Imperio Otomano, que se ve obrigado a concederlle a independencia nesta altura. Nestemomento abrirase o debate entre os tradicionalistas, partidarios da variedade katerousa (grego clsico)para os usos altos e os liberais, partidarios da variedade demotik (baseada na lingua falada). Durante aII Guerra Mundial Grecia ser invadida polos alemns e liberada por un movemento popular eestablecerase despois unha monarqua conservadora, partidaria da variedade katerousa. Pero esta

monarqua apoiar nos anos 60 do sculo XX un golpe de estado, que d lugar a unha ditadura quecaer en 1965. Desde entn a variedade katerousa asociarase ditadura, de a que a situacin mude afavor do grego demotik.


USC

8


9/9


normalizacin

Chegados a este punto, a nocin de diglosia presenta varios problemas:

a) Pode referirse a fenmenos moi heteroxneos. Se ben est sempre presente asuperposicin entre cdigos, esta pode ser de moitos tipos.

b) A sociolingstica non s debe ter en conta os fenmenos obxectivos, senntamn as percepcins que teen deles os falantes e estas non s soncomplexas, senn que tamn poden mudar. As, por exemplo, no sculo XIXo galego era visto coma unha versin antiga do casteln.


USC

9

2. breve historia da sociolingüística galega. principais problemas, conceptos, debates e...

Documents