1. unibertsoa eta lurra
TRANSCRIPT
5. MAILA Santillana. Gizarte zientziak (egokitzapena)
1 www.margarigela.blogspot.com www.laguntza3ziklo.blogspot.com
UNIBERTSOA
Unibertsoaren osagaiak: ASTRO GUZTIAK (izarrak, planetak…) eta haien
arteko ESPAZIOA.
IZARRAK
Gasezko esfera haundi handiak dira.
Argia eta beroa ematen dute, bere barruan energia handia daukatelako.
Lurretik gero eta gertuago, orduan gero eta distiratsuago ikusten ditugu.
Eguzkia da Lurretik gertuen dagoen izarra.
LURRA ETA UNIBERTSOA 1
5. MAILA Santillana. Gizarte zientziak (egokitzapena)
2 www.margarigela.blogspot.com www.laguntza3ziklo.blogspot.com
KONSTELAZIOAK
Izarren multzoak dira.
Zeruan, irudiak osatzen dituzte. Adibidez: Hartz Handia, Hartz Txikia, Orion
eta zodiakalak (Aries, Tauro…).
GALAXIAK:
Milaka edo miloika izarren multzoak, gas eta harrien zatiak dira.
LURRA daogen galaxia, ESNE BIDEA da.
Esne Bideak espiral forma du.
GALDERAK:
Zer dira izarrak?
Zer dira galaxiak?
Zein da Lurra dagoen galaxia?
5. MAILA Santillana. Gizarte zientziak (egokitzapena)
3 www.margarigela.blogspot.com www.laguntza3ziklo.blogspot.com
EGUZKI-SISTEMA
Eguzkiak eta haren inguruan biraka ari diren astroek, osatzen dute.
EGUZKIA:
Eguzkia izar bat da. Argia eta beroa ematen du.
LURRAk Eguzkiaren inguruan bira egiten du.
Eguzkia Lurra baino handiagoa da.
Eguzkiaren argia eta beroa Lurrean bizitzeko beharrezkoa.
PLANETAK ETA SATELITEAK:
Planetek izar baten inguruan bira, egiten dute. Ez dute argirik.
Eguzki- Sisteman, planetak Eguzkiaren inguruan biratzen dira.
Eguzki-sisteman zortzi planeta daude:
Merkurio, Artizarra, Lurra, Marte, Jupiter, Saturno, Urano eta Neptuno.
5. MAILA Santillana. Gizarte zientziak (egokitzapena)
4 www.margarigela.blogspot.com www.laguntza3ziklo.blogspot.com
Ilargia
Sateliteak planeten inguruan biraka dabiltza.
Ez dute argirik eta ez dute berorik ematen.
Lurraren inguruan ILARGIA daukagu.
Jupiterren inguruan, aldiz, hirurogei (60) baino satelite gehiago biraka ari
dira.
PLANETA NANOAK:
Planetak baino askoz txikiagoak dira. Eguzkiaren inguruan biraka ari dira.
Ezagunena PLUTON da.
5. MAILA Santillana. Gizarte zientziak (egokitzapena)
5 www.margarigela.blogspot.com www.laguntza3ziklo.blogspot.com
ZERUKO GORPUTZ TXIKIAK:
ASTEROIDEAK
Harri zatiak dira.
Forma irregularra dute.
Eguzkiaren inguruan biraka ibiltzen dira.
METEORITOAK
Zeruko gorputz arrokatsu txikiak dira. Asteroide txikiak dira.
Lurrera irits daitezke.
Lurreko atmosfera zeharkatzen dutenean, piztu egiten dira.
KOMETAK
Astro izoztuak dira.
Eguzkiaren inguruan biraka ibiltzen dira. Bide eliptikoa egiten dute.
Gasezko eta hautsezko isats handia sortzen dute.
5. MAILA Santillana. Gizarte zientziak (egokitzapena)
6 www.margarigela.blogspot.com www.laguntza3ziklo.blogspot.com
JARDUERAK:
Zerrendatu Eguzki-sistemaren planetak:
Planetek eta sateliteek argia eta beroa ematen dute?
Planeta nano baten izena ezagutzen duzu?
Bilatu Halley kometaren irudi bat.
Zure ustez zer gertatzen ari da?
5. MAILA Santillana. Gizarte zientziak (egokitzapena)
7 www.margarigela.blogspot.com www.laguntza3ziklo.blogspot.com
LURRAREN HIGIDURAK (MUGIMENDUAK)
LURRAREN ERROTAZIO-HIGIDURA
Lurrak bere ardatzaren inguruan bira egiten du.
Lurrak egun bat (24 ordu) behar du bira oso bat emateko.
Egunak eta gauak sortzen dira.
LURRAREN TRANSLAZIO- HIGIDURA
Lurrak Eguzkiaren inguruan bira egiten du.
Urtebete (365 egun) behar du bira oso bat emateko.
Urtaroak sortzen dira: udaberria, uda, udazkena eta negua.
Ipar hemisferioan uda denean, Hego hemisferioan negua da, eta
alderantziz.
EGUNA GAUA
24 ORDU
5. MAILA Santillana. Gizarte zientziak (egokitzapena)
8 www.margarigela.blogspot.com www.laguntza3ziklo.blogspot.com
ILARGIAREN HIGIDURAK
Ilargiak bere ardatzaren inguruan bira egiten du.
28 egun behar ditu bira oso bat egiteko.
Ilargiak Lurraren inguruan biraka ibiltzen da.
Horretrako, 28 egun ere behar ditu buelta oso bat emateko.
Ilargiaren aldiak:
365 egun
urtebete
5. MAILA Santillana. Gizarte zientziak (egokitzapena)
9 www.margarigela.blogspot.com www.laguntza3ziklo.blogspot.com
JARDUERAK:
Zeintzuk dira Lurraren mugimenduak? Zenbat irauten dute?
Ilargiak, zeren inguruan biratzen du?
Lotu:
Ilgora - ilbehera - ilberria - ilbetea
Sailkatu planeten izenak Eguzkitik hurbilen dagoenetik hasi eta urrunen dagoenaraino: Saturno, Marte, Neptuno, Lurra, Jupiter, Mercurio, Urano eta Artizarra
Lotu:
Kometa Planeten inguruan jiraka dabilen zeruko gorputza.
Planeta Eguzkiaren inguruan jiraka dabil. Izarra Izotz, hauts eta gasez osaturiko zeruko gorputza.
Satelitea Argia eta beroa ematen duen zeruko gorputza.
5. MAILA Santillana. Gizarte zientziak (egokitzapena)
10 www.margarigela.blogspot.com www.laguntza3ziklo.blogspot.com
LURRAREN GERUZAK
LURRAREN GERUZAK
ATMOSFERA: Lurra inguratzen duen gas-
geruza da.
Aire geruza da.
Hodeiak daude.
BIOSFERA: Lurreko izaki
bizidun guztien multzoa da.
HIDROSFERA: Ur-geruza
da. Gure planetan zatirik
handiena urez osatuta
dago (ur gazia, ozeanoak,
eta ur geza).
GEOSFERA: Planetaren
atal solidoa da. Harriz
osatuta dago.
5. MAILA Santillana. Gizarte zientziak (egokitzapena)
11 www.margarigela.blogspot.com www.laguntza3ziklo.blogspot.com
GEOSFERA
Lurraren atal solidoa da, harriz eta mineralez osatuta dago.
Hiru geruza bereizten dira: lurrazala, mantua eta nukleoa
LURRAZALA: Kanpo geruza fina da.
Harriz osatuta dago.
MANTUA: Lurrazalaren
azpian dago.Harri
solidoek eta material
erdiurtuek osatzen dute.
NUKLEOA: Barru-barruko
geruza da. Materialak urtuta
daude, oso tenperaturak
altuak direlako.
5. MAILA Santillana. Gizarte zientziak (egokitzapena)
12 www.margarigela.blogspot.com www.laguntza3ziklo.blogspot.com
LURRAZALA ALDATU EGITEN DA: Lurrazala etengabe aldatzen da. Aldaketa batzuk barrutik etortzen dira:
Sumendi-erupzioak
Lurrikarak
Bilatu sumendi baten irudia:
Sumendietan gora ateratzen da
magma.
Lurrikarak: Lurraren gainazalean
bat-bateko mugimenduak dira.
5. MAILA Santillana. Gizarte zientziak (egokitzapena)
13 www.margarigela.blogspot.com www.laguntza3ziklo.blogspot.com
HIGADURA, GARRAIOA ETA SEDIMENTAZIOA
Urak eta haizeak lurrazala aldatzen dute higaduraren, garraioaren eta
sedimentazioaren ondorioz.
Erosio (higadura)- adibideak:
erosioa
5. MAILA Santillana. Gizarte zientziak (egokitzapena)
14 www.margarigela.blogspot.com www.laguntza3ziklo.blogspot.com
Garraoia:
Sedimentazioa:
Erosioa eta sedimentazioa:
EROSIOA
SEDIMENTAZIOA
5. MAILA Santillana. Gizarte zientziak (egokitzapena)
15 www.margarigela.blogspot.com www.laguntza3ziklo.blogspot.com
JARDUERAK:
Idatzi Lurreko geruzen izenak.
Geosferaren geruzak idatzi:
Izenak ipini:
5. MAILA Santillana. Gizarte zientziak (egokitzapena)
16 www.margarigela.blogspot.com www.laguntza3ziklo.blogspot.com
Taula osatu:
- Bere ardatzaren inguruan biratzen da. (2 aldiz)
- Egunak eta gauak
- Ilargiaren aldiak
- Eguzkiaren inguruan bira egiten du.
- Lurraren inguruan biraka egiten du.
- Urtaroak.
- 28 egun (2 aldiz)
Deskribapena Iraupena Ondorioak Lurraren errotazioa
Lurraren translazioa
Ilargiaren errotazioa
Ilargiaren translazioa
5. MAILA Santillana. Gizarte zientziak (egokitzapena)
17 www.margarigela.blogspot.com www.laguntza3ziklo.blogspot.com
Zer esan nahi dute hitz hauek?
Lurrikara:
Sumendia:
Satelitea:
Kometa:
Konstelazioak:
Zer dira izarrak?
5. MAILA Santillana. Gizarte zientziak (egokitzapena)
18 www.margarigela.blogspot.com www.laguntza3ziklo.blogspot.com
Planeten izenak kokatu:
Idatzi sumendi baten atalak: tximinia, kraterra, konoa, magma
5. MAILA Santillana. Gizarte zientziak (egokitzapena)
19 www.margarigela.blogspot.com www.laguntza3ziklo.blogspot.com
Idatzi dagokion lekuan:
Sedimentazioa - higadura - garraioa
Materialak pilatu egiten dira eta dunak sortzen dituzte:
Haizeak materialak zatitzen (erauzten) ditu.
Apurtu dituen materialak batetik bestera eramaten ditu haizeak.