Verandering van tijden; planologie permanent bèta

Reflectie op Strategische Planning in theorie en praktijk Universiteit van Amsterdam, planologie 30 november 2015Jurgen Hoogendoorn Twitter @jrgnhoogendoorn

Wat the hack is going on?1. Economie vanuit historisch perspectief +

sociologische duiding; liquid modernity2. Ruimtelijke Economische werkelijkheid na

20083. Ontwikkelingen in de samenleving4. Innovatie in de ruimtelijke sector (aantallen,

schaal, tijd)5. Prototype en permanent Bèta6. Nieuwe competenties ruimtelijke professional7. Wat kies jij?

Industriële revoluties• Ontstaan economie als wetenschap (gebonden aan

naties; BNP) • Mens kwam los van zijn oorspronkelijke omgeving

(van platteland)• Werken in fabrieken ergens anders (meestal in

stad). Met grote kans op ontslag en armoede • Na WO II gingen bedrijven op zoek naar plek met

meest goedkope arbeid• Sinds jaren ’60 Globalisering versneld door IT

technologie• Herindustrialisatie?; local brands, 3D printen

stadslandbouw

Permanente onzekerheid• Volgens socioloog Zygmunt Bauman is mens sinds

industriële revolutie in permanente onzekerheid (liquid modernity)

• Door de nationale overheden is onzekerheid altijd geïnterpreteerd als veiligheidsvraagstuk (als angstreductie van burgers) en daarmee dienend aan het neo liberale kapitalisme

• Staatsveiligheid (extern, intern,) gezondheidheid (woningwet 1901), risicoreductie, etc

• Globale kapitalisme – transnationale prolemen (zoals milieu, klimaat en economische ongelijkheid) worden nationaal aangepakt -> gedoemd te mislukken

Nieuwe werkelijkheid na 2008 (ruimtelijk -economisch)1. Einde krediet- en vastgoed aangedreven project-

en gebiedsontwikkeling (geen/weinig effectieve vraag naar woningen, kantoren, winkels etc)

1. Vastgoed- en bouwsector weet niet te innoveren en gaat grotendeels over de kop (creative destruction – Schumpeter)

1. Gemeenten; van grondexploitant naar medespeler

Oorzaken wegvallen vraag• Financieringsproblematiek (risicomijdend gedrag

bij ontwikkelaars en consumenten en banken)

• Maatschappelijke veranderingen: afname kantoorgebruik door vergrijzing, HNW, duurzaamheidwens (hergebruik) etc.

• Ook in kwalitatieve zin omslag van aanbodsturing naar vraagsturing

Systeemfout in (RO-) systeem GROEI• Financierings-, ruimtelijk-juridisch systeem

gebaseerd op groei (sinds wederopbouw na WOII)• Groeidenken zit in genen en cultuur ruimtelijke

professionals• We leven in een vergrijzend en krimpend

werelddeel dat Europa heet

Overvloed; planologie nog nodig?

Ruimtelijke ordening is het (her)verdelen van schaarste in ruimte.

Opkomende permanente en existentiële vraag (nog niet beantwoord):Heeft Ruimtelijke ordening nog bestaansrecht bij overvloed? Wat is de toekomstige meerwaarde van ruimtelijke ordening?

Samenleving verhoudt zich anders tot Overheid Samenleving als rizoom:

Franse filosofen Gilles Deleuze en Félix Guattari (1998) stellen samenleving voorals een ‘rizoom’. Een rizoom is in letterlijke zin een veelal horizontaal vertakte wortelstructuur, die niet te herleiden is tot één hoofdtak of tot één plant aan de oppervlakte,maar bestaat uit ondergronds voortwoekerende worteltakken waartussen steeds nieuwe verbindingen kunnen ontstaan.

Naar participerende overheid?• Publieke systeemwereld (grootschalig, hiërarchisch

en bureaucratisch) losgezongen van de leefwereld -> vastlopen

• Netwerkorganisaties als (privaat) beweging van onderaf; kleinschalig, persoonlijk, horizontaal, informeel, generalistisch, oplossingsgericht, met veel ruimte voor passie/plezier en plaatsgebonden

Sociologische werkelijkheidBurger• Ontsystematiseerd (wegens gebrek aan vertrouwen in systemen)• Nieuw ethiek• Regelt het zelf wel (buiten de systemen)• Zoekt de menselijke maat• Delen is het nieuwe vermenigvuldigen = macht

(kennis an sich is geen macht meer omdat het in overvloed aanwezig en bereikbaar is via internet)

• Klein is het nieuwe groot• Pssst…….In Spanje trek naar platteland groter dan naar de stad; hippe neo-rurales

Werkelijkheid noopt tot innoveren; chaoskruis

Bron: Jaap Peters, Niets nieuws onder de zon en andere toevalligheden. Strategie uit chaos, 2008.

Amsterdam springt uit economisch dal!

Sterke bevolkingsgroei AmsterdamIn 2014 zijn er 12.000 inwoners bij

gekomen

Groei Toerismehttp://

www.ois.amsterdam.nl/visualisatie/dashboard_toerisme.html

Woningmarkt kookt droog Op Russisch gas?

http://www.groene.nl/artikel/russen-op-de-herengracht

Woningproductie explodeert

Gebiedsontwikkeling burger aan zet?

• Minder corporaties, projectontwikkelaars etc • Meer kleine partijen voorbeelden (collectieve)

zelfbouwer, ontwikkelende bouwers met eigen vermogen (Hurks), ontwikkelaars die bouwen met vermogen van pensioenfondsen en rijke families (Wonam), organisaties die bouwen voor specifieke niches zoals studenten (Duwo en Verwey/Mungra) en straks ook woningcoöperaties (WaalwijkWonen)

• Minder nieuwbouw meer transformatie Amsterdam wordt 32% van de nieuwbouw inmiddels gerealiseerd via transformatie. 

Gebiedsontwikkeling of het internationaal kapitaal?

Tijd; de toekomst en het verre perspectief is NU• Mijlpalen in de verre toekomst. Onszelf gestelde opgave voor

2040(!) 300.000 woningen toevoegen in de noordvleugel. Eindbeeld Zuidas na 2035• Realtime strategy

London als voorbeeldSaskia Sassen Who owns our cities – and why

this urban takeover should concern us. http://www.theguardian.com/cities/2015/nov/24/who-owns-our-cities-and-why-this-urban-takeover-should-concern-us-all?CMP=share_btn_tw

“all  foreign corporate buying of properties from 2013 to 2014 grew by 248% in Amsterdam/Randstadt, 180% in Madrid and 475% in Nanjing.”

Manoeuvreren in chaos; prototype en permanent bèta • De werkelijkheid, ook in gebiedsontwikkeling, heeft te

maken met een toename van (het aantal) snelheden en complexiteiten

• Geen nieuwe versie van gebiedsontwikkeling, integendeel het aantal versies wordt oneindig uitgebreid.

• Gebiedsontwikkeling is permanent bèta geworden, waarbij lokaal geformuleerde prototypen (een werkend begin van een antwoord op een vraag die nooit af is) werkzaam zijn voor zolang als het duurt en daarmee per definitie tijdelijk.

What about you! nieuwe ruimtelijke professional

Opleiding en hiërarchie doen er niet toe , oplossend vermogen wel.

As we speak: nieuwe ruimtelijke professionals passen oplossend en waardecreërend vermogen improviserend en experimenterend al toe.

meer vrouwen en jongeren; ander waardenpatroon

transparantie, vertrouwen, dialoog, samenwerken en cocreatie in plaats van concurrentie, professionele bescheidenheid in plaats van borstklopperij, luisteren en doen in plaats van praten, en passie en betrokkenheid in plaats van ratio en zakelijkheid

Competenties?• Bescheiden en dienstbaar (kunnen luisteren)• Losvragen in plaats van vaststellen (=oordelen)• Improvisatievermogen en kunnen ‘spelen’• Empathie• Communicatieve vaardigheden• Digitale vaardigheden (social media)• Ontwerp als service aan samenleving (ipv eindbeeld)• Moed en durf (tegen huidige systeem in denken en

doen)• Verbindingen aangaan (is ook positie kiezen/activisme)• Divers netwerk (met andere vaardigheden en kennis)

Wat kies jij?

Publieke dienaar die zijn kennis en vaardigheden ten dienste stelt van samenleving. Kiezen voor mensen

Of

Kennis en vaardigheden ten dienste stellen tbv het bouwen van steden in emerging economies? Kiezen voor het grote geld en het kapitalistisch systeem.

Dank voor je aandacht!