GORPUTZAREN GARAPENAJaioten garanetik heldu harte, gure gorputzak hainbat aldaketa izaten dauz. Bizitzaren etapearen arabera, aldaketa horreek nabarmenagoak edo arinagoak izan daitekez.

BIZITZAREN ETAPAK

Bizitzan zehar, pertsonok hainbat etapa igaroten doguz;

HAURTZAROA:Jaiotean hasi eta gitxi gorabehera 12 urtegaz amaitzen da. Aldi horretan, neska-mutilok asko hazten dira eta gaitasun hazko hartzen dabez, adibidez: idaztekoa, irakurtekoa, berba egiten...

NERABEZAROA: Gitxi gorabehera 12 urtegaz hazi eta 19 urtera arte da. Aldi honetan nerabeek aldaketa fisiko eta psikologiko asko izaten dabez. Batzuetan aldaketa horreek onartzea zaila izaten da.

GAZTAROA:25 urte harteko aldia da, gitxi gorabehera. Gazteek euren erabagiak hartzen ikasten dabez eta behar egiteko prestatzen dira.

HELDUAROA:Etaparik luzeena da. Gitxi gorabehera gizakiak 60 urte betetzerakoan amaitzen da. Ez dabe aldaketa fisiko azkorik izaten. Tarte honetan askok, beharra daukie eta familia baten bizi dira.

ZAHARTZAROA:Bizitzako azken etapa da eta zahartzaroaren lehenengo sintomak agertzen dira. Behar egiteari izten deutsie baina euren bizitzaz gozatzeko denpora gehiago dute.

KARAKTERE SEXUALAK

Karaktere sexualak gizonezkoen eta emakumezkoen gorputzak bereizten dabezan ezaugarri fisikoak dira.

KARAKTERE SEXUAL PRIMARIOAK:Gizon eta emakumearen ugalketa aparatuak osotzen daben sexu organoak dira eta jaiotzetik daukaguz.

KARAKTERE SEXUAL SEKUNDAROAK:Gure gorputzan gertatzen diran aldaketak dira. Gizonezkoen eta emakumezkoen gorputzak kanpotik bereiztea ahalbidetzen dabe. Aldaketa honeek, pubertaroan gertatzen dira, nerabezaroaren barruan.

EMAKUMEEI: bularrak hazten jakez, pubisean eta esapeetan ulea hazten jake eta aldakak zabaltzen jakez.

GIZONEZKOEI: Sorbaldak zabaltzen jakez, muskulaturea sendotzen jake, aurpegian, besapeetan, toraxean, pubisean eta gorputz adarretan ulea hazten jake eta ahotsa baxuagoa bihurtzen jake.

UGALKETA APARATUAUgalketaren bidez izaki barriak sortzen dira eta, halan, esperientziak iraunazoten dira.

EMAKUMEZKOEN UGALKETA APARATUA

Emakumezkoen ugalketa aparatua gehienbat emakumeen gorputz barruan dagozan organoek osotzen dabe.

OBULUTEGIAK: arbendol formako organo txiki bi dira. Organo horreetan obulu izeneko zelula femeninoak sortzen dira, pubertaroan heldu egiten dira.FALOPIOREN TRONPAK: obulutegiak eta umetokia lotzen dabezan hodiak dira.UMETOKIA: buruz beherako madari formako organo hutsa eta gihartsua da. Haurdunaldian umea umetokian egoten da 9 hilabetetan.BAGINEA: umetokia kanpoaldeagaz lotzen dauan hodi gihartsua da.BULBEA: emakumezkoen ugalketa aparatuko kanpoko organo bakarra da. Ezpain izeneko tolestura batzuk daukaz azalean eta ezpainek bulbearen sarrera babesten dabe.

GIZONEZKOEN UGALKETA APARATUA

Gizonezkoen ugalketa aparatuko organo batzuk kanpoaldean dagoz eta beste batzuk barrualdean.TESTIKULUAK: edo barrabilak arraultza itxurako organo bi dira. Pubertaroan, espermatozoideak sortzen hasten dira. Gorputzaren kanpoaldean dago eta inguratzen dauan azalari eskroto deitzen jako.HODI DEFERENTEAK: testikuluak eta uretrea lotzen dabez. Gorputzaren barrualdean dagoz.SEMEN BESIKULUAK ETA PROSTATEA: semen jariakina ekoizten daben guruin bi dira. Biak barrualdean dagoz.ZAKILA: kanpoko organo gihartsua da eta barruan urtrea dago. Zakilaren mutuurra zabalagoa da eta glande dauka izena. Glandeari azal batek estaltzen deutso eta azal horri prepuzio deitzen jako. URETREA: gernua eta semena kanporatzen dauz.

GIZA UGALKETAGiza ugalketa, sexuala da. Gizakiak bibiparoak gara, amaren haurdunaldian egon eta gero amaren sabeletik irteten garelako. Ugaztunak ere gara, jaio eta gero, amaren bularretatik esnea hartzen dogulako.

ESPERMATOZOIDEA OBULOA

ERNALTZEAErnaltzea emakumeen gorputz barruan gertatzen da ia beti falopioren tronpetan. Espermatozoide bat eta obulu bat alkartzen diranean.

Espermatozoideek umetokian gora Falopioren tronpetaraino aurrera egiten dabe eta, han, espermatozoide bakarrak bat egiten dau obuluagaz.

Obulu ernaldua zigoto deitutakoa, zatitzen hasten da, eta, umetokirantz jaisten da. Umetokian, umetokiaren hormeari itsasten jako, eta haurdunaldia hasten da.

HAURDUNALDIA

Gizakiaren haurdunaldian bederatzi hilabeteko iraupena dauka eta honen barruan fase batzuk izaten dauz.

• Lehenengo 3 hilabeteetan enbrio deitze zaio. Oraganoak garatzen dira baina giza itzura eman barik.

• Hirugarren hilabetetik aurrera umeki deitzen zaio; organo guztiak garatzen zaizkio birikiak izan ezik.

Emakumezkoen gorputzak aldketak izaten dauz, adibidez:

• karena eta boltsa amniotikoa sortzen dira. Karena eta izaki bizi barria zil hesterarekin lotuta dagoz eta behar duten mantenugaiak eta oxigeno emoten deutso. Bolta amniotikoa likidoz beteta dagoen eta umekia inguratu eta tenperatura aldeketetatik babesten duen boltsa bat da.

• Sabelaldea handitu egiten da.

• Haurdunadiaren amaieran, bularrak esnea ekoizteko prestatzn dira, umea lehenengo hilabeteetan elikatzeko.

ERDITZEAErditzea, karina eta umekia, baginatik kanporatzean oinarritzen da. Prozesu honek, hiru etapa daukaz:

*umekia kanporatzea ahalbidetzen dabe umetokiaren eta abdomeneko muskuluen uzkurdurek. Umekia kanpoan denean, zil hestea ebagiten da.

*Erditzearen azken fasea, zil hestea, karena eta boltza amniotikoa kanporatzea da.

EGILEA: IRATI AGIRRE

*boltza amniotikoa haustea: likido amniotikoa baginan behera kanpora isurtzen da eta, horregaz batera, baginea dilatatzen hasten da, umekiari bertatik urteten izteko.