Elektronik Siyaset Bilimi Araştırmaları Dergisi Ocak 2013 Cilt: 4 Sayı:1Die Elektronische Zeitschrift für politikwissenschaftliche Studien Januar 2013 Vol:4 Num:1Electronic Journal of Political Science Studies January 2013 Vol:4 No:1

Elektronik Siyaset Bilimi Araştırmaları Dergisi Ocak 2013 Cilt:4 Sayı:1

Türk-Alman Üniversiteleri Üzerine Söyleşi

Konuk: Prof. Dr. İbrahim S. Canbolat

SORU 1: Almanların yurtdışında kurdukları üniversitelere bakıldığında bunlarınUzakdoğu (Çin, Endonezya ve Singapur) ve Ortadoğu (Mısır, Ürdün, Umman ve BirleşikArap Emirlikleri) bölgelerine yoğunlaştıkları gözlemlenmektedir. Uzakdoğu ülkelerininekonomik bakımdan gelişmiş ülkeler oldukları düşünüldüğünde bu durum Almanlarınpazar arayışlarının bir sonucu olarak değerlendirilebilir mi?

Prof. Dr. İbrahim S. Canbolat: Burada sözü edilen Alman üniversiteleri FederalAlmanya Cumhuriyeti tarafından son dönemlerde yurtdışında ilgili ülkeyle ortak olarakaçılan üniversitelerdir. Bir karışıklığa ve yanlış anlamaya yol açmamak için bu konuda kısabir açıklama yapmakta yarar var. Almanların tarihsel süreçte kurdukları ilk üniversite,hâlen yurtdışında bulunan Prag Üniversitesi’dir. 1348 yılında kurulan bu üniversite, ozamanın siyasi ve fiziki koşullarında Alman toprağı sayılan şimdiki Çek Cumhuriyeti’ninBaşkenti Prag’da kurulmuştur. İkinci Alman üniversitesi ise 1365 yılında kurulan ViyanaÜniversitesi’dir. Şu anda Almanya sınırları içindeki en eski Alman üniversitesi, 1386yılında kurulan Heidelberg Üniversitesi’dir. Bunların kuruluş amaçları, normal vegeleneksel bilimsel öğrenim ve araştırmaya yöneliktir.Ama şimdilerde yurtdışında açılan üniversitelerin kuruluşları, daha çok stratejik hedeflerdoğrultusundadır. Federal Almanya Cumhuriyeti, İkinci Dünya Savaşı’na yol açan vesavaş süresince de kendini gösteren Alman taşkınlığının diğer güçler tarafındanfrenlenmesi düşüncesiyle, 1949 yılında sınırlı egemenlik yetkilerle oluşmuş bir devlettir.Askerî gücü sınırlı olduğu için, olumsuz imajdan kurtulup kendini uluslararası alandakabul ettirecek araçların başında yurtdışı kültür politikası ile ekonomik ve ticari ilişkilergelmekteydi. Özellikle Uzakdoğu ve Arap ülkeleri ile ilişkilerde ekonomik ve ticariilişkilerin yeri büyüktür. Almanya büyük bir sanayi ülkesidir, devasa bir üretim gücünesahiptir, ama o ölçüde de hammaddeye bağımlıdır. Pazar gereksinimini bu iki farklıboyutta düşünmek gerekir. Açılan üniversitelerin bu bakımdan önemli katkılarının olmasıbekleniyor.

SORU 2: Almanların yurtdışında kurdukları üniversitelerden Kahire Alman Üniversitesi(8.000), Ürdün Alman Üniversitesi (5.000) ve Türk-Alman Üniversitesi (5.000 tamkapasite öğretime başladığında) öğrenci sayısı bakımından önde gelen üniversitelerdir.Diğer altı ülkedeki üniversitelerin toplam öğrenci sayılarının 2.500’ün biraz üzerindeolduğu dikkate alındığında, bu durum Almanya’nın söz konusu ülkeler ile ekonomikilişkileri geliştirmenin ötesinde kültürel olarak ve/veya aydınlar aracılığıyla nüfuz etmeçabaları olarak yorumlanabilir mi?

Prof. Dr. İbrahim S. Canbolat: Önce şunu ifade edelim; Türkiye’de açılan Türk-AlmanÜniversitesi henüz öğrenci almamıştır. Kuruluş sürecinin tamamlanmasından sonraöğrenime geçilecektir. Görüldüğü kadarıyla, bazı sorunlar var. Tabii burada iki taraflı birdurum söz konusudur. Almanya ve Türkiye bu üniversitenin hayata geçirilmesinde malî ve

Prof. Dr. İbrahim S. Canbolat Uludağ Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesidir. Busöyleşi Esba-Dergisi Editörü Doç. Dr. Fahri Türk tarafından oluşturulan sorulara İ. Canbolat’ın 28 Ocak2013 tarihli e-mektupta verdiği cevaplara istinaden hazırlanmıştır.

116 İbrahim CANBOLAT

Elektronik Siyaset Bilimi Araştırmaları Dergisi Ocak 2013 Cilt:4 Sayı:1

öğretim kadrosunun temini ile idamesi konusunda yükümlülükler üstlenmekdurumundadır. Bu yükümlülüklerin tanımı ve gerçekleştirilmesi anlamında bazı sorunlarya da gecikmeler olabilir. Hâlen bunların aşılması noktasında çalışmalar yürütüldüğünedair haberler alıyoruz.Esas soruya dönecek olursak, şunu ifade etmemiz gerekir ki, yurtdışında açılan tüm Almanüniversitelerin varlık sebepleri arasında kültür önemli bir yere sahiptir. Çünkü kültür,varlığın devam ettirilmesine yönelik bir değer üretimi olarak, her faaliyet alanındabelirleyici bir işlev görür. Zihin dünyasının etkilenmesinden tutun, ekonomik üretimekadar her alanda kültürel etkiden bahsetmek mümkündür. Bunun soruda belirttiğinizMüslüman kültür coğrafyasında üniversite marifetiyle takip edilmesi, Almanlar açısındanbir stratejik hedef olabileceği gibi, Türkiye ya da diğer ülkeler için de öyle olmakdurumundadır.

SORU 3: Türkiye ile Almanya arasındaki bilimsel ilişkiler İkinci Dünya Savaşı’na kadaryoğun iken, 1945-1990 arasında oldukça düşük yoğunlukta seyretmiştir. Almanlarınözellikle 1990’ların sonunda Türkiye’de üniversite kurma atağına geçmesi (Türk-AlmanÜniversitesinin öğretime başlaması ve Türk-Alman Eğitim ve Bilimsel AraştırmalarVakfı’nın (TAVAK) kuracağı Türk-Alman Avrupa Üniversitesi) Berlin’in Türkiye’deözellikle kültürel anlamda nüfuz kurma mücadelesi olarak değerlendirilebilir mi?

Prof. Dr. İbrahim S. Canbolat: Önceki soruya verilen yanıtta ifade ettiğimiz gibi,kültürel anlamda nüfuz tesis etme amacı, her ülke için geçerlidir. Önemli olan, bununulusal çıkarlara uygun bir tarzda yürütülmesidir. Bu bir bakıma, dış politika etkinliği desayılır ilgili devletler için.

SORU 4: TAVAK, özel “Türk-Alman Avrupa Üniversitesi” haricinde Akdeniz ve EgeBölgesi Bilimsel Araştırmalar Merkezi, Uluslararası Göç Araştırmaları Merkezi veAlternatif Enerjiler Araştırma Merkezi gibi çeşitli araştırma merkezleri ve enstitülerkurmayı da planlamaktadır. Halihazır da “Türk-Alman Üniversitesi” kurulmuşkenAlmanya’nın böyle bir girişimi desteklemesi sadece Alman özel sektörünün Türkiye’yeilgi duymasıyla açıklanabilir mi? Kaldı ki TAVAK’ın kuracağı üniversitede mühendislikbilimleri de yer almayacaktır.

Prof. Dr. İbrahim S. Canbolat: Burada Alman özel sektörü ile Alman devletinibirbirinden çok ayrı değerlendirmek yanlış olur. Devletler, ülkede ekonomik ve kültürelüretim yapacak ulusal aktörlere uluslararası kaynak desteği sağlamayı kendileriningörevleri arasında görür. Devlet, bütçesinden yurtdışında bir üniversite için pay ayrılıyorsa,bunu bu anlamda da yorumlayabiliriz.

SORU 5: Size göre, Türkiye Türk-Alman Üniversitesi veya TAVAK’ın kuracağıüniversite yardımıyla kendi teknolojik ve ekonomik kalkınmasını ne dereceye kadargerçekleştirebilir? Yoksa ülkemizde bu kadar İngilizce eğitim yapan üniversite varken,Almanca eğitim veren üniversitelerin kurulması yabancı dille eğitim yapan kurumlara biryenisini eklemek mi olacaktır?

Prof. Dr. İbrahim S. Canbolat: Üniversitelerin ülkelerin teknolojik ve ekonomikkalkınmalarındaki rolü asla yadsınamaz. Hatta üniversitelerin, eğitim-öğretimin yanı sıra,ülkenin ekonomik kalkınması ve kültürel dönüşümüne katkıda bulunmak gibi bir görevi de

Türk-Alman Üniversiteleri Üzerine Söyleşi 117

Elektronik Siyaset Bilimi Araştırmaları Dergisi Ocak 2013 Cilt:4 Sayı:1

vardır. İki ülkenin ortak girişimiyle kurulacak bir üniversitenin böyle bir görevi nasıl ifaedeceği, kimin ya da kimlerin bundan daha kazançlı çıkacağının iyi sorgulanması veeğitim-öğretim odaklı çalışmaların buna göre yürütülmesi iyi olur.

SORU 6: Türkiye’de kurulan ve kurulacak olan Alman üniversitelerinin iki ülkeilişkilerine katkısının hangi alanlarda daha öne çıkacağını düşünüyorsunuz? Diğer yandanTürkiye ve Almanya arasındaki bilimsel ilişkilere tarihsel süreç içinde baktığınızdagünümüzde Alman üniversiteleri ile yapılan “Erasmus Değişim Programları” veüniversitelerin kurulması ile derinleşen ilişkileri nitelik bakımından nasılyorumluyorsunuz?

Prof. Dr. İbrahim S. Canbolat: Türk-Alman Üniversitesi’nin iki dilde (Almanca veTürkçe) eğitim vermesi yararlı olur. Genel konular ve Almanya’ya ilişkin araştırma veinceleme gerektiren dersler Alman dilinde, Türkiye’nin tarihî ve kültürel gerçekliğine dairdersler ise Türkçe olmalıdır. Bu hem bilim mantığına uygundur, hem de pratik faydası sözkonusudur. İki ülke arasındaki değişim programlarının işlevselliği için de gereklidir bu.Almanya’da yaşayan üç milyondan fazla Türk nüfusun okul çağındaki çocuklarınıngeleceği düşünüldüğünde, Türk-Alman Üniversitesinin bunlar için yeni bir olanak sunmasımümkündür. Almanya’da üniversiteye giriş için gerekli olan “Gymnasium” (lise)diploması almada pek başarılı olamayan Türk gençleri arasından Türkiye’ye gelerek liseöğrenimi görenler olduğuna tanık oluyoruz. Bunlar bu defa da Türkiye’de yetersiz Türkçepratiği yüzünden sorun yaşayabiliyorlar. Türk-Alman Üniversitesi bu gençlere yükseköğrenim yolunun açılmasında iyi bir adres olabilir. Uzun vadede geniş bir alanda işbirliğifırsatları yaratacağı için, iki ülke ilişkilerinin geliştirilmesi, özellikle de bazı olumsuzönyargıların kırılması yönünde bir katkı yapması beklenebilir.

SORU 7: Alman-Kazak Üniversitesi ve Kahire Alman Üniversitesine baktığımızdamevcut bölümlerin teknoloji ve mühendislik bilimleri ağırlıklı oldukları görülmektedir.Türk-Alman Üniversitesinde ise kültür, sosyal ve siyasal bilimlerin daha fazla yer aldıklarıgöze çarpmaktadır. Bu durum Türkiye’de kurulan üniversitelerin Almanya’dan teknolojitransferi hususunda zayıf kalacağı endişesini doğuruyor. Siz bu düşüncelere katılıyormusunuz?

Prof. Dr. İbrahim S. Canbolat: Bugün Batı’nın sorunları daha çok kültürel ve toplumsalniteliklidir. Türkiye’de ise nispeten teknolojik gelişme hâlâ bir hedef olarak duruyor; böyleolunca, Türk-Alman Üniversitesinden beklenti de ülkenin teknolojik gelişimine katkıanlamında düşünülebilir. Bu bir noktaya kadar doğrudur. Ama Türkiye bu konuda belirginilerlemeler de kaydetmektedir. Avrupa Birliği ile müzakere sürecinde otuz beş müktesebatkonusundan sadece birini müzakere edip başarıyla kapatmıştır, o da bilim ve teknolojibaşlığıdır. Ama buna rağmen tabii ki teknolojik gelişme Türkiye için bir hedef olmaözelliğini korumaktadır. Bu sadece Almanya ile sınırlı olmayan bir hedeftir. Bugün“Avrupa Üniversiteler Birliği” ile ortak yürütülen akademik etkinliklerle de Türküniversitelerinin teknolojik ve akademik gelişme yönünde mesafe almaları mümkündür.Türk-Alman Üniversitesi bünyesinde kültürel ve sosyal çalışmalar eğer gerçek sorunlaraodaklanılarak gerçekleştirilirse, Almanya’daki Türk toplumunun, özellikle de gençlerin,hem yaşadıkları ülkeye hem de anavatan Türkiye’ye faydalı olacak şekilde meslekieğitimlerini tamamlayarak toplumsal sorumluluklar üstlenmeleri mümkün olabilir.