TORTURATUAREN MINA, NAHIKOA FROGA

IRUZURRA: Falciani zerrendakoizenak, lege hauste izugarrienicebergaren tontorra > 4

ASTEARI ZEHARKA BEGIRA

Gatazkaren saminak eta etekinak RAMON SOLA > 11

www.gaur8.infomila leiho zabalik

2015ko otsailaren 14a | VIII. urtea • 404. zbk.0,50 euro

ISTANBULEKO PROTOKOLOAK, NAZIOARTEKO ESTANDAR ZIENTIFIKOETAN

OINARRITUTA, TESTIGANTZAK TORTURAREN

FROGATZAT ONARTZEN DITU. > 12 Iñigo URIZ | ARGAZKI PRESS

Arduraduna: Amagoia Mujika Telleria. Erredakzioa: Oihana Llorente Arretxea.

Argitaratzailea: Astero. Lege Gordailua: SS-77/07. Helbidea: Portuetxe 23-2a. 20018

Donostia. P.K.: 1099. Tel.: 943 31 69 99 / Faxa: 943 31 69 98. e-posta: info@gaur8.info.

Publizitatea: Euskal Prensa. Tel.: 94 424 72 06.mila leiho zabalik

HEZKUNTZA, HIZKUNTZA POLITIKA ETA KULTURA SAILAK(HIZKUNTZA POLITIKARAKO SAILBURUORDETZAK) DIRUZ LAGUNDUA

SINADURAK:

03 Iñaki Soto: Nafar herritarrak, etxetiar «Deep Blue» politikoak10 Ander Gortazar Balerdi: Frei Otto ikusten dut11 Ramon Sola: Gatazkaren saminak eta etekinak17 Ainara Azpiazu «Axpi»20 Arantxa Urbe: PISAren gomendioen gainetik LOMCEk egingo duena21 Iker Barandiaran: Igogailuek aguantatu behar dutena27 Koldo Sagasti: Eskorbuto hauteskundeetara27 Amaia Agirre: Mozorroak31 Olatz Perez de Viñaspre Garralda: Teklatu adimentsuak?

Falciani zerrenda, iruzurraren

icebergaren tontorra 04

Homosexualitatearen inguruko

eztabaida pil-pilean Irlandan 08

Istanbuleko Protokoloa, lekukotzak

tortura froga bihurtzeko bidea 12

Minbizia duten lagunek kirola

egiteko pistak bildu dituzte 18

e.lkarrizketa: Uxune Martinez,

Ingumako kudeatzailea 22

Hartzituak, zentzudun kontserbak

prestatzeko errezeta 26

Infraganti: Iker Ibarluzea,

meteorologoa 28

8

18

22

4

28

2015 | otsaila | 14

GAUR8• 2 / 3hutsa

atze

rria

Podemos dela eta ez dela, Nafarroan, eta berezikialdaketa politikoa desio duten nafarren artean,foru hauteskundeetarako atzo amaitu zen pro-zesu parte-hartzailean izena ematearen egoki-tasunaz asko hitz egin da azkenaldian. Laburesanda, prozesu parte-hartzailea irekia zenez,

benetako hauteskundeetan Ahal Dugu-ri boza ematekoinongo asmorik ez dutenek ere hautagai horren hautake-tan eragiteko aukera zuten. Nafarroa estatu auzia den hei-nean, Estatuaren estoldetan eta erregimenaren zirkulue-tan hizketaldi hau errepikatu egingo zela pentsatzeaklogikoa dirudi. Estatu arrazoi horren izenean jendea tortu-ratzeko, hiltzeko edo sikiera beren borondatea erosteko gaiizan badira, dozena pare bat mugikor erosi eta nahiago du-ten hautagaiaren alde egiteko prest egongo zirela argi da-go. Egin duten edo ez, hori beste kontu bat da. Azken bate-an, erabaki hau hartzeko egin behar diren kalkuluak osokonplexuak baitira.Nolanahi ere, eztabaida hor

egon da. Adibidez, gure pro-feta birtuala, Osaba Sabine(aka @aranagoiri) honelamintzo zen: «Bueno, ya he re-gistrado un alter ego en Pode-mos Navarra y he votado a lacandidata que menos me dis-gusta. Si hay agostazo no esmi culpa». Eztabaida honek guztiok

barruan –edo azalean– dara-magun makiavelo txikiakpiztu ditu. Podemos fenome-no orokorraren ezaugarrieta-ko bat natura kalkulatzaile hori sustatzea izan denez,besteongan ere eragin horixe du. Etxean ibiltzeko «DeepBlue» txikiak bihurtzen gara, Kasparovi irabazi zion kal-kulu-makina-erraldoi haren antzekoak. Eztabaida mora-lez harago, Ahal Dugukoek argi utzi baitute beraientzatez dagoela kontraesanik beraien kide izan ez eta prozesuhonetan bozkatzean –betiere bozkatzen duzuna gogoko-en duzun hautagaia bada eta ez gutxien beldurtzen zai-tuen arerioa, noski–, kaleko eztabaida parte-hartzeakizan dezakeen ondorio eta emaitza politikoei buruzkoaizan da, batez ere. Hori, eta politikoki identifikatuta dau-den pertsonak inskribatzearen egokitasunaz. Adibidez, Joan Bosch hautagai ofizialista ez da osteko

paktuez batere argi aritu, eta Madrilen alderdiak ditueninteres orokorren menpe jarri ditu erabaki horiek, alegia,Moncloara heltzeko laguntzen duen edo ez duen lagun-

tzen jarriko du balizko edozein akordioren aurretik. De-mokratikoki, baina menpe. Beste hautagaiak, Laura Pere-zek, ordea, argi utzi du berak erregimena sostengatu du-ten alderdiak kanporatzeko balioko duen indarmetaketak babestuko dituela, EH Bildurekin lor daitezke-enak barne, jakina. Hartara, Osabaren botoa argi dago.Kontrako argudioak entzun ditut, ordea. Kalkuluetara

bueltatuz, UPN-PP-PSN hiruhortzari hautagaietatik zei-nek kendu diezaiokeen gehiago aztertu dute askok, alda-keta gauzatu ahal izateko lehendabiziko baldintza, pak-tuen aurretik, emaitzak baitira. Tabernako demoskopiahonen arabera, Boschek emaitza hobeak lor ditzake espa-rru geografiko eta ideologiko arrotzetan –«bera bezainarrotzetan», esan du baten batek–. Bide batez, askok uste dute benetako bataila paktuak

bozkatzeko prozesu parte-hartzailean egongo dela. Izanere, hauteskundeen osteko prozesu hori erreferendum

birtual bat izan daiteke, honek dituen arrisku eta aukeraguztiekin. Orduan ez soilik Sabino Arana, Barcina beraere bozkatzera joan daiteke. Esan bezala, lehendabizikanpaina, hauteskunde eguna eta emaitzak datoz, orain-goz makiaveloentzat epemuga atzo amaitu baitzen. «Deep Blue» aipatu dut eta honetaz ari ginela Mikel

Zubimendi lagunak anekdota bat kontatu dit. Makinahorretan historia osoko jokalari onenen mugimenduguztiak sartu zituzten, orduko txapeldunari irabazteko.Ondorioz, Kasparovi aise irabazi zion «Deep Blue»-k le-hendabiziko partidan. Bigarrenean, ordea, txapeldunerrusiarrak ume baten moduan jokatu zuen eta makina-ren kalkuluak hautsi zituen. Akaso, umekeriarik gabe,baina gehiegizko sofistikazioak albo batera utzita, urtee-tan hezitako sen politikoari jarraituz jokatu beharko ge-nuke. •

{ datorrena }

Nafar herritarrak, etxetiar«Deep Blue» politikoak

Estatu arrazoiaren izenean jendeari edozeregiteko prest egon badira, dozena batmugikor erosi eta nahiago dutenhautagaiaren alde egiteko prest egongozirela pentsatzeak logikoa dirudi

Iñaki Soto

hutsa

hutsahutsa

atzerria

nikabide partzuergo batekHSBC bankuaren Genevakoegoitzan kontu ezkutuak zituz-ten 106.000 pertsonen izen-abizen identifikatu ditu. 200herrialde ezberdinetako biztan-leak daude tartean. Kontu ho-rietatik, 2006ko azaroaren 9tik2007ko martxoaren 31ra arte,180.600 milioi euro inguru pa-satu ziren. Eta kontuan hartubehar da komunikabide par-tzuergoak Falcianik eskuratu zi-tuen fitxategien kopuru txikibat baino ez duela kaleratu. Gai-nera, banku bakar batean etaepe mugatu batean egindakooperazioak bakarrik agertzendira. Zer ez ote da egongo ezku-tuan Suitzako gainontzeko ban-kuetan? Falcianik berak adierazi du li-

tekeena dela banku frantsesakere iruzur sistema horren parteizatea. «Ezinezkoa da bankufrantses handiak auziarekininolako zerikusirik ez izatea»,esan du. Kontuak kontu, jada“SuisseLeaks” izena jaso duenikerketak harritzeko modukozerrenda argitaratu du. Edoagian ez da horren harrigarria...

ARISTOKRATAK ETA POLITIKOAK

Zerrendan, besteak beste, bierrege agertzen dira. MarokokoMohamed VI.ak 9,1 milioi dolarizan zituen kontu zifratu bate-an; Jordaniako Abdallah II.ak,bere aldetik, 41,8 milioi. Bestesatrapa batzuk ere agertzen dirazerrendan: Bandar bin Sultanprintze saudiarra, Salman binHamad Al Kalifa Bahraingoprintzea, Qaboos Bin SaidOmango sultana, MalaysiakoKalsom sultanaren emaztea...Halaber, Hosni Mubarak Egipto-ko presidente ohiaren ministroizandako Rachid Mohamed Ra-chid edota Baxar al-Assad Siria-ko presidentearen Rami Majluflehengusu diruduna ere badau-de zerrendan.Latinoamerikako ordezkari

politikoak ere agertzen dira ze-rrendan: Horacio Manuel CartesParaguaiko presidente eta en-presa talde handi baten jabea;Venezuelako Alejandro Andradepolitikari chavista edota Ekua-dorko enpresaburu aberatsenaeta oposizioko kidea den Alvaro

Pablo Ruiz de Aretxabaleta

IRUZURRAREN AURPEGIAFalciani zerrendako izenak lege hausteizugarrien icebergaren tontorra baino ez dira

Herve Falcianik pilatutako HSBC bankuko bezeroen ingurukodatuetan oinarrituta asteon argitaratu diren izen-abizenakiruzur sistema itzel baten zati txiki bat baino ez dira. Falcanizerrendak aurpegiak jarri dizkio iruzur horri. 106.00 izendituen arren, zerrendak banku bakar bateko eta bi urtekoiruzurra besterik ez du jasotzen. Icebergaren tontorra.

HSBC bankuko urte parebateko datuek agerian utzidute iruzurraren aurpegia. Andrew COWIE | AFP

JENDARTEA / b

Zerga iruzurrarennazioarteko siste-ma, HSBC bankubritainiarrak sus-pertua eta orain ar-gitara atera dena,

iceberg erraldoi baten tontorrabaino ez da. Herve Falc ianiHSBC bankuko filial suitzarrekolangile ohiak ezagutarazi di-tuen ezkutuko kontuei buruzkoinformazioek milioika eurokoondareak ezkutatzeko tresnakagerian jarri ditu. Baina dirutzahoriek, Estatuen ogasun publi-koei ihes egiteko bideak erakus-teaz gain, iruzurra egiten dute-nen izen-abizenak ere badituzte

atzetik. Enpresari eta bankarihandiek, artistek, kirolariek,erregeek, aristokratek edo poli-tikoek osatzen dute Falciani ze-rrenda. Eta horiekin batera, dro-ga, diamante edota armatrafikatzaileek. Bitxia, benetan,zerrenda horretako herritarrengehiengoak aitortutako lanbi-dea zein den ikustea: «etxeko-andrea»! Falcianik 2007an HSBC ban-

kuko datuak hartu eta agintarifrantsesen esku utzi zituen, bai-na aste honetan azaleratu diraartxibo horietan agertzen direnedukiak. Izan ere, “Le Monde”egunkariak zuzendutako komu-

2015 | otsaila | 14

GAUR8• 4 / 5

Noboa. Enpresarien zerrenda lu-zea da, horietako asko politika-ren munduarekin zuzenean lo-tutakoak. Izugarri aberatsakdirenenak ere ez dira falta ze-rrendan. Belhassen Trabelsi en-presaria airelinea eta hotel kate-en jabea da. Bide batez, Zine ElAbidine Ben Ali Tunisiako dikta-dorearen koinatua ere bada. AE-Betako Alfred Taubman, Mexi-koko Carlos Hank Rhon (PRIalderdiko buruzagia ere izan ze-na), Edmond J. Safra bankari li-banoarra, Kerry Parker milioi-dun australiarra, Aliko DangoteAfrikako enpresaburu aberatse-na edota Greziako Lvrentis Lav-rentiadis ere aipatu beharreko-ak dira.

DINASTIAK

Eta batzuek familian ezkutatudute aberastasuna Suitzan. Izanere, hiru dinastien abizenakbehintzat agertzen dira “Swiss-Leaks” ikerketak azaleratutakoagirietan. Flick familia alemaniarra as-

palditik da ezaguna negozioenmunduan. Enpresa ugariren ak-ziodunak dira, besteak beste ika-tzaren arloan, altzairugintzanedo automobilgintzan. Hama-

lau kontu ezkututan 87 milioidolar gorde zituzten 2006 eta2007 artean.Brasilgo familia aberatseneta-

koa den Steinbruch dinastiak464,2 milioi dolar zituen ezku-tuan. Eta Estatu espainiarrekoBotin bankari dinastia ere 2.000milioi euro izatera iritsi zen.Emilio eta Jaime Botin anaiakzein gaur egun Santander talde-ko presidente den Ana PatriciaBotin zerrendan agertzen zirelaezaguna zen aldez aurretik ere.Hain zuzen, abizen boteretsuhori zerrendan agertu izanak Es-tatu espainiarreko agintariakizutu zituen, eta, ondorioz, bizerga-amnistia ezarri dituzte az-ken urteotan.

Fernando Alonso gidariareneta Tina Turner

abeslariaren izenak agertudira, besteak beste, zerrenda

luzean. Kazuiro NOGI | AFP -

GAUR8

HSBC BANKUAK BEZEROAKOHARTARAZI ZITUENHSBCk bere bezeroak ondo zaintzen ditu. Bere dirutzaezkutatzen laguntzeaz gain, Falciani zerrendako datuakargitara aterako zirela jakin zuenean bezeroekinharremanetan jarri zen berehala. “Le Monde” egunkariak etaICIJ Ikerketako Kazetarien Nazioarteko Partzuergoak datuakargitaratu baino egun batzuk lehenago, urtarrilaren 29an,abisua bidali zien bezeroei HSBC Private Bankingekozuzendaria den Andreas von Plantak eta Franco Morrapresidenteak. «Zure bizitza pribatuan komunikabideekbidegabe sartzearen eragina gutxitzeko zentzuzko neurriguztiak hartzen jarraituko dugu. Barkatu eragozpenak»,adierazi zuten mezuan. Hainbat herrialdetan HSBCren aurkakoikerketak iragarri badituzte ere, orain arte irekita dagoenprozesu bakarra Herve Falcani beraren kontrakoa da. «Agiriaklapurtu, eta banku eta merkataritza sekretua urratzea» egoztendio Suitzak. Kartzelatik pasatu bada ere, Parisek eta Madrilekbere estradizioa ukatu dute, iruzurgileen datuak jaso ondoren.Falcianik estatuen laguntza eskatu du bera bezalakosalatarientzat. Bere ustez, «iruzurra erakunde bat da, industriabat. Borondatearen emaitza da, ez zoriarena».

Enpresari eta bankari boteretsuak, artistak,kirolariak, erregeak, aristokratak, politikoak...agertzen dira zerrendan. Eta, beraiekin batera,baita droga eta arma trafikatzaileak ere

Genevako HSBC bankuko egoitzako ezkutukokontuetatik 180.600 milioi dolar igaro ziren2006ko azaroaren 9tik 2007ko martxoaren31ra. Ez ahaztu banku bakar batez ari garela...

atzerria

Kirol munduko izen ospetsuugari ere aurki daitezke zerren-dan. Esaterako, Michel Schum-macher, Fernando Alonso etaHeikki Kovalainen 1 Formulakopilotuak edo Valentino Rossimotoziklismo gidaria. Alonsogarai hartan Suitzan bizi zen,eta, ondorioz, bere izena argita-ratzeagatik salaketa jarriko due-la iragarri du pilotu asturiarrak.HSBC bankuan 23,9 milioi dolarzituen Rossik ogasunarekin zi-tuen zorrak jada ordaindu di-tuela adierazi du. Hori bai, oraindela gutxi eta ez zegokion mo-mentuan... Diego Forlan futbola-ri uruguaitarra eta Marat Safintenislari errusiarra ere agertzendira zerrendan.Artistak ere ez dira falta. Da-

vid Bowie musikaria, ChristianSlater aktorea, Tina Turner abes-laria, Phil Collins musikaria, ElleMcPherson modeloa edo JoanCollins aktorea ezagutarazi diraorain arte. Turner eta Bowierenkasuan, hala ere, Suitzan bizi zi-ren garai horretan. Bien bitartean, zerrenda egu-

netik egunera handituz doa.Izan ere, datuak eskuratu dituenkomunikabideen partzuergoapixkanaka-pixkanaka ari da ize-nak argitaratzen.

ARMA ETA DROGA TRAFIKATZAILEAK

Glamour gutxiagoko pertsonakere ez dira falta. Abdoul-KarimDan-Azoumi Badicaren jabeada, Afrika Erdiko Errepublikako

diamante esportatzaile handie-na. Iaz Nazio Batuek egindakotxosten batek Badica Seleka mi-lizia musulmanen finantzazioiturri nagusia dela salatu zuen.Seleka miliziaren eta Gobernua-ren arteko borrokek milaka hil-dako eragin dituzte jada.Jose Mestre kataluniarra Ter-

cat zamaketa enpresaren buruada, Bartzelonako portuan dago-en handiena. Kokaina trafikoa-gatik 12 urteko kartzela zigorrajaso zuen. HSBC bankuan 8,9milioi dolar gorde zituen 2006eta 2007 artean. Arturo delTiempo Dominikar Errepublika-ko eraikuntza arloko enpresabu-rua da, bera ere narkotrafika-tzailea Kokaina trafikoagatik 7urteko kartzela zigorra jasozuen. HSBCn 3 milioi euro zi-tuen epe berean.Falciani zerrenda “Le Monde”

buru duen komunikabide par-tzuergoa eskaintzen ari denabaino askoz luzeagoa da, baina

agertzen diren denak ez dirairuzurgileak, Suitzako bankukobezeroak baizik. Kazetari taldebatek datuok ikertu ditu onda-sunak ezkutatzen ari direnakzeintzuk diren argitzeko. Izanere, Suitzan dirua izatea ez daberez legez kanpokoa. Baina baidagokion zergak ez ordaintzea.Eta, noski, dirua gordetzeko or-duan Suitza aukeratzen bada, ezda bakarrik bertako kontuekematen dituzten etekinengatik,banku-sekretua ziurtatzen dute-lako baizik. Modu horretan, lan-bideagatik, jabegoagatik edotaetekinengatik ordaindu beha-rreko zergak saihesten dira.Sekretu maila desberdinak

daude. Suitzak zuhurtasuna es-kaintzen du. Baina ez da nahi-koa. Gehienetan kontuak ezdaude izen bati lotuta, zenbakibati baizik. Eta dirua erabat es-taltzeko, kontua beste paradisufiskal batean (Panama, BirjinaUharteak, Barbados...) kokatuta-ko enpresa-pantaila baten ize-nean egon daiteke. Eta tarteanizen-mailegatzaileak jartzen di-ra. Miatzeko oso zaila den ama-rauna osatzen da horrela. Falcia-ni zerrendak, hortaz, ezagunaizanagatik inoiz mahai gaineanjartzen ez den praktika bat aza-leratu du, izen-abizen zehatze-kin. Ezagunak oso. “The Guardian” egunkariaren

arabera, Suitzako bankuak kon-tuon jabeentzako kutxazain pa-pera betetzen zuen, eta, hala,

«SwissLeaks»eko agirienarabera, HSBCen dirugehien zuen espainolaEmilio Botin zen, 2.000milioi euro inguru, etaparadisu fiskaletakoenpresen bidez ezkutatuzituen. Pedro ARMESTRE | AFP

Artistak ez dira falta zerrendan: David Bowie,Phill Collins eta Tina Turner musikariak,Christian Slater eta Joan Collins aktoreak...Horietako batzuk, hori bai, Suitzan biza dira

Gehienetan kontuak ez daude izen bati lotuta,zenbaki bati baizik. Eta dirua erabat estaltzeko,beste paradisu fiskal batean kokatutakoenpresa-pantaila baten izenean egon daiteke

egunero Britainia Handitik,Frantziatik, Alemaniatik, Espai-niatik, Italiatik, AEBetatik, Bel-gikatik edo Herbeheretatik iris-ten ziren kontudunak Suitzangutxi erabiltzen diren dibisakateratzeko: librak, dolarrak, eu-roak... Diru hori bakoitzaren he-rrialdean gastatzeko edo etxe-bizitzak erosteko baliatzenzuten. Baina askotan ez zutenharaino joan beharrik ere, beze-ro espainiar asko Madrilen edoBartzelonan elkartzen baitzirenbankuko ordezkariekin! Estatu espainoleko kasuan,

Falcianiren zerrendan HBSCko4.000 bezero inguru agertzendira, guztira 1.769 milioi eurogorde zituztenak Suitzan2006an eta 2007an. Batzuk Sui-tzan bertan bizi ziren eta bestebatzuk Ogasun espainolari ai-tortutako finantza tresnak era-biltzen ari ziren. Baina beste as-koren kasuan, Suitzako kontuaPanama bezalako paradisu fis-kaletan kokatutako enpresa-pantailetara dirua helaraztekoamarrua besterik ez zen. Izanere, bezero espainiarrekin lotu-tako 261 enpresek dute egoitzaparadisu fiskal horietan.

BOTIN

Zerrendako izenen artean Al-fons Godall Bartzelona futboltaldeko presidenteorde ohia, Ra-mon Lopez Vilas epailea, JordiPujol Ferrusola, Guillermo Lucade Tena –“ABC” egunkariko sor-tzailearen semea eta egun Vocen-to taldeko akzioduna–, FernandMasaveu bankaria edo Prado fa-milia –Manuel Prado y Colon deCarvajal Juan Carlos errege ohia-ren lagunarena– agertzen dira. Baina guztien gainetik izen bat

nabarmentzen da: Botin. Swiss-Leaks ikerketako agirien arabera,HSBC bankuan diru gehien zuenespainola zen, 2.000 milioi euroinguru. Gerora, paradisu fiskale-tako enpresen bidez ezkutatuzuen. Emilio Botin 2003tik izanzen HSBCren bezeroa North StarOverseas Enterprises Inc izenekoenpresa baten bitartez; bost kon-tu ezberdinen zituen enpresaketa 2006an eta 2007an 82 milioidolar zituen guztira. North Starenpresako egoitza Panaman ze-goen eta 2011n Botinek itxi egin

2015 | otsaila | 14

GAUR8• 6 / 7

behar izan zuen Zerga Agentziaauzia ikertzen hastean. Izan ere,agintari frantsesek Herve Falcia-nik emandako datuak beste he-rrietakoekin partekatu zituzten. Estatu espainolera 2010ean iri-

tsi ziren datuok, Elena Salgado(PSOE) Ogasun ministroa zene-an. Baina zerrendan hain izenboteretsuak ikusterakoan, izuazabaldu zen Administrazioan.Modu horretan, ikuskapen zorro-tzaren bidea aukeratu beharrean,azaleratutako iruzurgileekinkontaktuan jarri zen Administra-zioa beren egoera zuzen zezaten.

BI AMNISTIA

Ikuskapen prozesua aukeratuizan balu, Ogasun Publikoarenaurkako delituak salatu beharkozituen Gobernuak. Erregulaziobide horrekin, berriz, epaitegiakalboratu zituen. Horrela, «boron-datez» egoera zuzentzeko eskatuzien iruzurgileei, damutu izanbalira bezala, benetan delitu bategiten harrapatu zituenean. Ondorioz, ordura arte aitortu

gabeko 260 milioi euro eskuratuzituen Ogasun espainolak.Gehienak Botin familiak eginda-ko iruzurrari zegozkion. Izan ere,211 milioi euro ordaindu zituen

sendiak. Hala ere, Zerga Agentziaez zegoen ziur ordaindu beharre-ko kopurua hori zen eta Entzute-gi Nazionalera jo zuen. Izan ere,pantaila bezala erabilitako azpie-gitura korapilatsuak (trust, fun-dazio eta mota askotako elkarte-ek osatutakoa) diruaren bideajarraitzea zailtzen zuen. Azkenbatean, Botin sendiak dirua ez-kutatzeko enpresa sare konple-xua erabili zuen, gehienak para-disu fiskaletan kokatuak eta izenmailegatzaileen izenean erregis-tratutakoak. Ikerketak ikerketa,Entzutegi Nazionalaren gainetikere Botinek gehiago ez ordain-tzea lortu zuen. Dirua zenbat etanorena zen zehaztea hain zailaizanik, eta auzipetuaren abizena-ren pisuak bultzatuta, epaileakontzat jo zuen azkenean ordain-dutakoa eta kasua itxi egin zuen.Kito. Ez zen azken amnistia izan.

Cristobal Montoro (PP) ministro

zela, 2012an dirua atzerrian ezku-tatzen zutenei bide berdina es-kaini zieten berriro. Horrela,%10eko zigorra baino ez zutenordaindu behar izan ezkutuanizandako dirua zuritzeko –hiruurte zehatzeko epean egindakoiruzurrei bakarrik ezarri zitzaienamnistia–. Euskal Herriko izenak ere ager-

tzen omen dira Falciani zerren-dan. Oraindik ez da bat bera ereezagutu, baina, Ser irrati katea-ren arabera, EAEko 150 pertsonainguru agertzen dira; Gipuzkoa-ko 80, Bizkaiko 60 eta Arabako11. HSBCk onartu du kasu batzue-

tan bezeroek banku-sekretuazbaliatu zirela «aitortu gabekokontuak ezkutatzeko». Baina bar-ne aldaketak egin dituela etaegun bere politika aldatu duelaadierazi du. Sinistu egin behar aldugu?

HSBCRI KONTU ESKE

SwissLeaks ikerketak HSBC ban-kuari kontuak eskatzera behartuditu gobernuak. AEBetan «diruazuritzea» epaitzen zen kasu bate-an akordio bat hitzartu zutenHSBCko ordezkariak, eta ban-kuak 1.920 milioi dolar ordaindu

zituen epaiketara ez joateko. Bai-na New Yorkeko fiskalak oharta-razi du hitzarmen horrek ez diolainolako babesik ematen bankua-ri beste kasuen aurrean. BritainiaHandian, 2010ean jaso zituenZerga eta Muga Zerbitzuak Fal-cianiren datuak agintari frantse-sen eskutik, zerga delituak baka-rrik ikertzeko baldintzarekin.Hortaz, ezin izan zituzten diruazuritze delituak ikertu. KomunenGanbarak HSBCren jarduera iker-tuko duela iragarri du, hala ere. Belgikak «ez du HSBCko bu-

ruak atxilotzeko nazioartekoagindurik eskatuko», adierazi duFiskaltzak, joan den astelehene-an kontrakoa esan bazuen ere.Michel Claise epailea HSBCko zu-zendaritzarekin «pazientzia gal-tzen» hasia dela adierazi zuenFiskaltzak. Azaroan Claisek ban-kuari «zerga iruzur larria eta diruzuritzea» egotzi zizkion, diaman-teen negozioarekin lotuta batikbat.Ikerketak iragarri dituzte El

Salvador eta Tunisian ere. Portu-galen agintariek Falcani zerren-dari buruzko zehaztasun gehiagoeskatu dituzte, «delituak daudenargitzeko». Inolako dudarik ba aldute oraindik ala?

Marokoko Mohamed VIk 9,1milioi izan zituen kontuzifratu batean. Albokoirudian, Joan Collins aktorefamatua, zerrendan agertudena. AFP

Dinastia boteretsuak agertzen dira SwissLeaksikerketak azaleratutako agirietan. Besteakbeste, Flick alemaniarra, Steinbruch brasildarraedota Botin bankari dinastia espainiarra

Agintari espainiarrak urduri jarri ziren Botinsendiaren izena zerrendan ikustean.Iruzurgileak epaitzearen alde egin beharrean,egoera «borondatez» erregulatzeko eskatu zien

atzerria

Egunkari batean on-doko titularra ira-kurtzen badugu,“Apaiz batek berekongregazioarentxalo zaparrada ja-

so du homosexuala dela onartuondoren”, segur aski ez dugupentsatuko halakorik Irlandangertatu denik. Baina, bai, Dubli-neko eliza batean gertatu zenurte hasieran. Father Martin Do-lan St Nicholas of Myra elizakoapaiz bakarra da. Eraikina Fran-cis Streeten dago, Dublingo er-dialdean.“Osasun ministroak publikoki

onartu du bere homosexualita-tea zuzeneko irrati elkarrizketabatean”. Titular hori ere ez ge-nuke Irlandarekin lotuko, bainabertan gertatu da. 2015. urteahastearekin batera, Leo Varadka-rrek, Fine Gael alderdi eskuinda-rreko ministroak, bere herrita-rren aurrean agertu zuenhomosexuala dela. Gainera,analista politikoen esanetan, Va-radkarrek aukera asko dauzkabere alderdiko lider burua izate-ko etorkizunean.Maiatzean, oraindik zehazte-

ko dagoen egun batean, irlanda-rrak erreferendumera deitutadaude, sexu bereko bi pertso-nen arteko ezkontza onartzenduten edo ez erabakitzeko. Erre-ferendum horren bueltan ulertubehar dira Father Martin Dolanapaizaren eta Leo Varadkar mi-nistroaren adierazpenak. Father Martin Dolan apaizak,

bere homosexualitateaz moduirekian hitz egiteaz gain, argieta garbi esan zuen mezaren er-dian ezkontza homosexualenaldeko kanpainan parte hartze-ko asmoa duela. Albistea Irlan-dako komunikabideetan agertuorduko kazetari guztiak ElizaKatolikoaren erantzunaren zaingeratu ziren, baina ez zen inola-ko iritzirik heldu iturri ofizialhorretatik. Aldiz, St Nicholas ofMyra kongregazioaren baitatiksegituan atera ziren beren apai-zaren alde; «oso pozik gaudegure apaizarekin, eta ez duguonartuko gure elizatik atera-

tzea, norbaitek asmo hori ager-tuko balu», esan zuten tinko be-re elizako kideek. Varadkarrek, bere aldetik, na-

barmendu du berak argi eta gar-bi agertu nahi izan duela berehomosexualitatea inork ez de-zan esan zerbait ezkutatzen aridenik. Eta gaineratu du maiatze-ko erreferendumaz gain, bestehelburu eta egiteko batzukdauzkala mahai gainean homo-sexualitateari dagokionez. Ho-mosexualen arteko ezkontzeibidea irekitzeaz gain, pertsonahomosexualek odola ematekomodua izan dezatela arautunahi du –gaur egun debekatutadaukate–, eta subrogatutakohaurdunaldietara ere zabaldunahi ditu aitatasun eta amata-sun eskubideak.

Irlandan homosexualitatea le-gez kanpokoa zen 1993. urtera ar-te. Hartara, aise esan daiteke Ir-landa asko aldatu dela azkenurteetan. Horren adierazle dirasexu bereko pertsonen ezkontza-ren inguruan egindako galdeke-tak. 2008. urtetik hona, aldekoenjarrera gailendu da; urte askoan

herritarren %60 egon da alde etaegun %70era igo da aldekoenportzentajea. Kontrakoena, be-rriz, %20aren bueltan dago. 2011. urteaz geroztik, sexu be-

reko pertsonek elkartze zibila-ren atea zabalik daukate, bainaez ezkontza zibilarena, eta hordago gakoa. LGTB edo lesbiana,gay, transexual eta bisexualenmugimenduaren inguruko 160taldek salatu dutenez ezkontzazibilak eskubide gehiago eskain-tzen ditu, baina hori, oraingoz,bikote heterosexualen esku bai-no ez dago. Berez oraindik ez da hasi maia-

tzean izango den erreferenduma-ren inguruko kanpaina baina ho-mosexualen arteko ezkontzenaldekoentzat borroka aspaldianhasi zen. Ikustear dago kontrako-ak zenbat diren eta noraino altxa-tzen duten ahotsa, baina, orain-goz, isil samar dabiltza eta horioso adierazgarria da. Horrek ere

2015. urtea hastearekinbat, armairutik ateradira Father Martin Dolanapaiza eta Leo Varadkarministroa. Berenhomosexualitateapubliko egin dute bieketa irlandarrengehiengoak patxadahandiarekin txalotu duerakutsi duten ausardia. GAUR8

IRLANDA ETA HOMOSEXUALITATEAApaiz eta ministro banak homosexual direla onartu dutesexu berekoen ezkontzari buruzko galdeketaren atarian

Iñaki Irigoien

Irlanda aldatzen ari da azken urteotan. 1993ra artehomosexualitatea legez kanpokoa zen herrialdean,baina, datorren maiatzean, sexu bereko pertsonenarteko ezkontzen inguruko erreferenduma egingo da.Jendartean nabarmen zabaldu da aldeko jarrera, eta, orain, legeak arrastaka aldaketara egokitu behar dira.

JENDARTEA / b

2015 | otsaila | 14

GAUR8• 8 / 9

garbi erakusten du Irlanda zenbataldatu den azken urteetan. Alda-keta horren seinale nabarmenenaEliza Katolikoak Irlandako jendar-tean duen indarra gero eta txikia-goa dela da. Oraindik lehenengoeta bigarren hezkuntzako eskolen%80 Eliza Katolikoaren mendedaude eta bertako Konstituzioanherri katoliko bezala agertzen daIrlanda, baina sumatzen dira al-daketak. Azken urteetan Elizakontu handiagoarekin ibiltzen daaholku moralak partitzerakoan,eta harrigarria ere gertatzen da,kontuan izanda duela urte gutxi-ra arte Irlandako Errepublikakoministroak Elizatik pasatzen zire-la baimen eske edozein lege sina-tu baino lehen.

JENDARTEA, BAIEZKOAREN ALDE

Erreferendumaren bezperatan,eta artean kanpaina hasi gabedagoela, Irlandako jendarteanhomosexualitatearen aldeko ja-

rrera igartzen da. Bistakoa da,beraz, ezezkoaren aldekoek ezdaukatela bide samurra aurre-tik. Egoeraren jakitun, badirudiezezkoaren aldekoek albora utzidutela gotzainen jarrera, «ez-kontzak derrigorrez gizon etaemakume baten artekoa» izanbehar duela defendatzen duenaalegia, eta beste bide batzuk za-balduko dituzte. Badirudi berenborroka umeen eskubideen al-detik bideratuko dutela. Hartara, erreferendumarenbezperatan aldekoek eta kontra-koek ikuspuntu desberdinetatikheldu diote gaiari. Ezkontza ho-mosexualen aldekoentzat, «esku-bide berdintasuna» dago oina-rrian. Leo Varadkar ministroarenhitzetan, «gauzak dauden bezala,une honetan nik ez dauzkat bes-te irlandar batzuen eskubide ber-dinak, eta hori aldatu egin beharda». Ezkontza homosexualen kon-trakoek, berriz, eskubide berdin-

tasunaren eztabaidatik urrundunahi izan dute eta aitatasuna-ren eta amatasunaren auziarihelduta ari dira kanpaina egi-ten. «Ezkontza homosexualaklegeztatzen badira, adoptatzekoeskubidea ere legeztatuko da etahaur askoren egoera okertuko da.Haur batek aita eta ama izan be-har ditu». Gaur egungo Irlandan,baina, errealitateak datu argiga-rriak uzten ditu: lau umetik batbizi da familian aitarik edo ama-rik izan gabe. Horietako batzukbikote homosexualen seme-ala-bak dira, bide batetik edo beste-tik guraso izateko modua egitendutelako. Batzuetan gurasobaka-rren paperean adoptatzen dituz-te haurrak, eta, besteetan, Irlan-datik kanpoko adopzioetarajotzen dute. Errealitate hori exis-titzen da dagoeneko, eta ez bat-batean sortuko ezkontza homo-sexualen kontrakoek zabaldunahi duten bezala. Gobernuaren jarrera homo-sexualen ezkontzen aldekoa da.Horrek ez du esan nahi parla-mentari batzuk kontra ez dau-denik, batez ere lehen minis-troaren alderdikoak, bainaoraingoz kontrakoen ahotsa osoxume dabil. Pentsatzekoa da ho-ri aldatu egingo dela datozen as-

teetan, behin erreferendumarengaldera zehaztu ondoren etagaldeketaren data gerturatuahala. Baina galdera zuzena etasinplea izatea espero da. Berez,irlandarrek honako esaldia be-ren Konstituzioan sartu edo ezerabaki behar dute: «Bi pertsonaezkon daitezke beren sexuakontuan hartu gabe». Pentsa daiteke alderdi guztiakalde egonik eta Eliza Katolikoa-ren buruek egun daukaten irudikaskarra kontuan izanda errefe-rendumaren emaitza nahikogarbi dagoela, baina ez aldekoeketa ez kontrakoek ez dakite zergertatuko den. Irlandako errefe-rendumetan parte hartzea osoeskasa izaten da beti eta kontra-koek beren jendea bozkatzeraeramatea lortzen badute, edo-zein emaitza da posible, nahizeta jendartearen iritzi orokorrabestelakoa izan. Irlandako Go-bernuak badaki hori gerta daite-keela, behin baino gehiagotangaldu baitituzte galdeketak. Ho-rregatik, ezkontza homosexua-len aldeko kanpaina ez da go-bernuaren eskuetan egongo,jendartearen eskuetan baizik;ikasleak, katoliko progresistak,LGTB taldeak... lanean hastekoprest daude.

Irlandan homosexualitatea legez kanpokoa zen1993. urtera arte. Baina 2008. urteaz geroztikegindako galdeketetan jendartearen gehiengoasexu berekoen ezkontzaren alde agertu da

Ezkontza homosexualen kontrakoak eskubideberdintasunaren eztabaidatik urrundu nahiizan dute eta aitatasunaren eta amatasunarenauziari helduta ari dira kanpaina egiten

Irlandan ohikoak dira erreferendumak.Edozein lege edo Europako akordiokIrlandako Konstituzioari eragiten badio,irlandar guztiek daukate bozka bidez bereniritzia emateko aukera. Hartara, maiatzeansexu bereko pertsonen arteko ezkontzariburuzko iritzia emango dute. Azken hamarurteotan egiten den hamargarren galdeketaizango da. Berez herritarrek erabakiko dutena

Irlandako Konstituzioan honako esaldiatxertatu edo ez izango da: «Bi pertsona ezkondaitezke beren sexua kontuan hartu gabe».Esaldi laburra da, baina garrantzi eta pisuhandikoa. Askoren ustez galdeketa garrantzitsua da batez ere Irlandako bikote ezheterosexualentzako, baina, aldi berean,Irlandatik kanpo ere garrantzia izango du,mundu mailako eragina izango duen esperimentu soziologiko bat izango baita. «Bi pertsona ezkon daitezke beren sexua

kontuan hartu gabe». Azken urteetakoinkestek garbi utzi dute irlandarren gehiengo

oso zabala horren alde dagoela. Horrenjakitun, ezkontza homosexualen kontradaudenek estrategia aldatzea erabaki dute, etamartxan jarri dute “But” kanpaina. «Gu ezgaude sexu berekoen ezkontzaren kontra,baina...». Eta bide horretan, kontra ez egonarren ez bozkatzeko eskatzen dute. Ezezkoen aldekoek galdutzat eman dute

dagoeneko ezkontza homosexualen ingurukoeztabaida, eta borroka beste norabide baterabegira jarri dute: «Ni ezkontza horien aldenago, baina eta umeak? Izan ere, osogarrantzitsua da aita eta ama edukitzea»;«gauean, gaixorik dagoenean, nori deitukodio ume txiki batek amarik ez baldinbadauka?»; «gizonaren figura falta denfamilietan haurrak ez daude ondo; haurrarenhezkuntzan akats larria da hori»... Horrelakomezuetan oinarrituko da kontrakoenkanpaina. Ikusi egin behar lau milioi irlandarhartuko dituen esperimentu soziologikoakzer ematen duen; aurreiritziek, usteek etabeldurrek zer pisu daukaten.

KONTRAKOEN «BUT» KANPAINA

hutsa

3 BEG

IRADA:

arki

tekt

ura

/ h

ezku

ntz

a /

tekn

olog

ia Maiz ikusten ditugu zerura begira jartzen gare-nean. Txoriak dira, zientoka, zeruan formageometriko bereziak, elastikoak, ia likidoakmarrazten dituztenak. Hegazti saldoak ez duzuzendaririk edo txori bakoitzaren posizio etaabiadura zehaztuko duen agindu hierarkikorik,

eta, hala ere, ezkutuko logika sendo bat antzematen da formahorietan guztietan.

“Saldo portaera” esango nioke euskaraz ingeles hiztunekswarm behaviour esaten dioten kontzeptuari –onartzen dirakontraproposamenak–.

Kontrol egiturarik gabeko portaera orokor konplexua da sal-do portaera, bakarkako portaeren emaitza. Unitate bakoi-tzak –txori, erle, arrain, gizaki– haren ondokoekin elkarreragi-ten du parametro jakin batzuen arabera: izan daiteke airearenabiadura, ondoko unitateekiko distantzia minimo eta maxi-moa, ondokoekiko batez besteko norabide eta abiadura... Ba-karkako interakzio hauen batura da, momentu oro, egituraglobal konplexua azaleratzen duena.

Matematikariak hamarkadak daramatzate saldo portaerahauek gobernatzen dituzten arauak ikertu eta modelizatzen.“World War Z” filma ikusi baduzu, esaterako, suma zenezakezein arauren arabera modelizatu ziren Brad Pitt gogaitzen du-ten zonbi saldoak.

Espazioaz jabetzeko modu bat den heinean, saldo portaerakontzeptu arras interesgarria da arkitektura eta hirigintzarenarloan ere. Frei Otto arkitektoak urte luzez landu du metodolo-gia hau; eraikinak, hiriak eta lurraldea begiratzeko beste modubat. Zein parametroren baturak azaltzen du herrien sorrera etakokapena? Alde batetik, baliabide naturalekiko distantzia ma-

ximo batek, baina baita beste herriekiko distantzia minimo ba-tek ere. Herri kaskoan, etxeak ez dira ausaz eraiki, baserriak ezdira ausaz kokatu lurraldean, hiri handietako slum edo txabolaasentamenduen forma organikoa ez da aleatorioki sortutakozerbait. Badira arau inplizituak: unitateen azalera minimoa, al-tuera maximoa, bide sarearen luzera total minimoa baina uni-tate bakoitzak sarbide bat izan dezan bermatuko duena. Hala,arau ikusezin horiek ebazteko gai bagara, gai izango gara hiriedo lurralde egitura horiek etorkizunean izango duten portae-ra aurreikusteko.

Eskala txikiko adibide bat irakurri nion Frei Ottori: tabernahuts bat betetzeko prozesua. Ikusi zuen izkinak direla oku-patzen lehenak, besteekiko distantzia maximoa duten to-kiak, alegia. Eta erdiko puntua betetzen dela ondoren, arrazoiberarengatik. Jendea sartu ahala, kuadrillen arteko distantziaahalik eta handiena izan dadin saiatzen dela kuadrilla bakoitza,aurrera-atzera ezker-eskuin mugituz, taberna modu optimoanokupatzen den arte.

Ordutik, kosta egiten zait Frei Otto edonon ez ikustea. Tran-bian noala ikusten dut, ebazten saiatzen naizenean zein arauezkutukok baldintzatu duen nire eserleku hautua. Zinemarasartzean ikusten dut, pantailatik ez gertuegi baina ez urrunegieseri nahi dudanean, erdiko puntuarekiko perpendikular bainakorridorerantz makurtua, eta ondoan inor ez dugula ahal bada.Edo San Sebastian bezperan, telebistaz Konstituzio plazarenbetetze prozesua disekzionatzen dudan bitartean, parametrozparametro.

Jende saldoa gara azken finean, eta txori saldoa ginateke bal-din eta hegan egin ahalko bagenu. •

Ilustrazioa: ANDER GORTAZAR BALERDI

Ander Gortazar Balerdi – @derzu_uzalaArkitektoa

Frei Otto ikusten dut

2015 | otsaila | 14

GAUR8• 10 / 11hutsa

her

ria

Galdera bitxia luzatu du Mario Fernandezek:«Zer egingo luke zuetako bakoitzak, borrokaantiterroristaren lehenengo lerroan egon denpertsona batentzako laguntza eskatu balizue-te?». Eta erantzuna ere eman dio: «Suposatzendut nik egin nuen gauza bera egingo lukeela

zuetako bakoitzak, eta nire aurretik pertsona eta erakundeaskok egin duten berdina». Ba ez, suposizio okerra, Fernan-dez jauna, aurretik gezur borobilez eta egia erdiz osatutabaitago zure galdera. «Laguntza» hori ez baita laguntza, ezdu segurtasunarekin inolako zerikusirik (norengandik ba-bestu behar zuten bada Cabieces 2012. urtetik aurrera,behin ETAk borroka armatua amaituta, hilero 6.000 eurojasotzen hasi zenean?). Patrika betetze hutsarekin du zeri-kusia horrek. Kutxabankeko presidente ohiak egiten digungaldera maltzurrari benetan helduz, errazagoa da erantzu-na: «Dena hain garbia, onargarria, errespetagarria, ia eredu-garria baldin bazen, zergatikez zuten jende aurrean azaldueta justifikatu?». Gezurrak mi-laka bide, bihurgune eta zirri-kitu ditu; egiak, berriz, bidebakarra eta zuzena.Harridura sortzen du eskan-

daluak, baina gertatu denuneagatik bereziki. Aurretik,gatazka gordineko garaietan,holakoak barra-barra aurki ge-nitzake. Epai bidez egiaztatutadago, Nafarroako presidentezen garaian, Leitzarango auto-bidearen aurkako ETAren era-soak komisio ilegalak kobra-tzeko baliatu zituela Gabriel Urralburuk (orduantxe hobetoulertu genuen ezker abertzalearen kontrako bere oldarral-dien azpian, «kalean iraindu eta tu egin behar zaie» mikatzhorien atzean, interes propiorik ere bazela). Rafael Vera ha-rro ageri berri da GALen «lorpenaz», baina ez du hain gus-tura aldarrikatzen diru erreserbatuak poltsikora eramatea-gatik kondenatua izan zela (orotara lau milioi euro eramanzituztela dio epaiak). Eta azken urteotan askoren ahotanageri da segurtasun enpresa pribatuetan Jaime Mayor Ore-jak eta abarrek dituzten negozioak («horrelakoak gertatzendirenean, segurtasunik ez izatea interesatzen zaizu, eta ezindut argiago mintzatu», ondorioztatu zuen Chema HerzogErrenteriako PPko zinegotziak).Nabarmen gelditu da ere, astebetetik hona, Cabiecesena

askoren arteko kasu bakar eta txiki bat baino ez dela. Ez ba-karrik Fernandezek beste izen batzuk mahai gainean jarri

dituelako, iritzigile askok leiho horiek zabaltzeak dakartzanarriskuez ohartarazi dutelako. Kirats gehiegi, esan du batenbatek. Noraino ordea? Zenbat enpresek eta erakundeek di-tuzte beren «diru erreserbatu» propioak, Estatuaz harata-go? Bidegik berak ere ba al zuen, A-P1 autobidean agertzenari zena ikusita? Kazetarientzako «fondo de reptiles» fama-tu hura inoiz desagertu al zen?Ukaezina da, hau guztia ikusita, gatazkak ez duela baka-

rrik samin ikaragarria eragin; etekin lotsagarria ere eragindu batzuentzat, oraindik neurtu ezin dugun tamainan. Ete-kin ekonomiko soilaz ari gara, etekin politikoaz ere luze hitzegin zitekeelako. Eta bada kontuan hartzeko beste ezaugarribat: samina gatazkaren bi aldeek pairatu dute, eta eurekinbatera baita ez alde batean ez bestean ez zeuden lagun as-kok eta askok ere. Etekinak, ordea, alde bakar batean pilatudira, eta, dudarik gabe, alde horretan ere ez ziren guztion ar-tean berdintasunez banatuko («lehen lerroan» Cabieces?).

Txingudiko elkarbizitzari buruzko jardunaldietan, indar-keria jasandako biktima ezberdinak elkartu dira pasa denastean. Hausnarketa interesgarri eta zintzo asko utzi dituz-te, elkarren arteko solasaldi lasai eta oparoan. Bat aipatzea-gatik, hauxe, ETAk hildako espetxe funtzionario batenanaia den Josemi Gomez Elosegik plazaratutakoa: «Bildugaren guztietan, akordioetara heldu ohi izan gara. Sufri-menduak lotzen gaitu, eta horregatik beste pertsonaren to-kian jartzeko gai gara». Horra hor paradoxa handia: gehieneman dutenek, benetako «lehen lerroan» egon direnek ale-gia, errazago heltzen diote elkarbizitzari, beren larruan ga-tazka hain gordin jasan ez duten politiko profesionalek bai-no. Cabieces, Urralburu, Vera, Mayor Oreja eta abarrenaikusita, azalpena begien bistakoa da: nekeza izan behar duetekinari (ekonomikoari zein politikoari) muzin egiteak. Sa-minak elkartzen du, etekinak urrundu. •

{ asteari zeharka begira }

Gatazkaren saminaketa etekinak

Samina gatazkaren bi aldeek pairatu dute.Etekinak, ordea, alde bakarrean pilatu dira;ekonomikoak eta politikoak. Horrexegatikari dira errazago elkartzen bi aldeetakobiktimak bi aldeetako politikoak baino

hutsa

hutsahutsa

Ramon Sola

herria

Torturak gutxitanuzten ditu ikusga-rriak diren aztar-nak. Salaketak, bai-na, badaude. Baitaikusiezinak diren

markak ere. Orban horiek age-rian jarriz tortura bera frogatzeada Istanbuleko Protokoloarenegitekoa. Barne minak tortura-ren beraren frogagiri bilakatzea,alegia.

Torturaren eta bestelako tratuedo zigor krudel, anker edoiraingarrien ikerkuntza eta do-kumentazio eraginkorrerako es-kuliburua da Istanbulgo Proto-koloa. 1999. urtean osatu zen,osasunean eta giza eskubidee-tan entzute handia zuten 75 adi-turen eta torturaren aurka ari-tzen diren 40 erakunderenbabesarekin. Ordutik hona Na-zio Batuen Erakundearen babeseta bultzada jaso du IstanbulekoProtokoloak, erreferentziazkonazioarteko estandar gisa onar-tzera iritsiz.

Eskuliburu honek ezartzenduen metodo zientifikoak Eus-kal Herriko buruko osasunekoeta auzitegi medikuntzako hain-bat profesionalen arreta piztuzuen orain dela lau bat urte. Ze-hazki, Giza Eskubideen AldekoArgituz Elkartea izan zen ha-maika psikologo, psikiatra etamedikuren atea jo zuena. Tarte-an Olatz Barrenetxea eta IñakiMarkezena. «Hasiera batean do-zena erdi profesional elkartu gi-nen eta txosten xume bat egiteazen asmoa; gauza batek besteraeraman du, eta, azkenean, 35profesional ia lau urtez aritu ga-ra lanean», azaldu du Markezek.

Tortura testigantza torturarenberaren froga moduan onartzeaizan da profesional hauen bu-ruhauste nagusia. Tortura existi-tzen zela esan eta hura ukatzenzutenen arteko dikotomia izanda orain arte nagusi Euskal He-rrian eta Estatu espainolean. «Ba-tzuek baietz eta besteek ezetzzioten. Mundu aldrebesa dirudigainera; haiek dituzte neurriguztiak baina torturatzen ez du-tela frogatu beharrean, gu garatorturatzen dela frogatu behardutenak», kexu da Barrenetxea.

Torturaren inguruko txoste-nak beti egin izan direla nabar-

Bost egunekoinkomunikazioak urte luzezirauten duten arrastoak uztenditu torturatuaren osasunean.THINSKTOCK

oihana.llorente@gaur8.info

TORTURA VS SINESGARRITASUNATestigantza froga bihurtu dute,nazioarteko estandar zientifikoekin bat

Tortura testigantzaren eta zantzu klinikoen arteko batetortzea aztertzean datza Istanbuleko Protokoloa.Hemengo eta hango profesionalek metodologia ezinzehatzagoa erabiliz Euskal Herriko 45 tortura salaketarensinesgarritasuna frogatzea lortu dute. Aldi horietan,bederen, torturatu dela agerian jarriz.

JENDARTEA / b

2015 | otsaila | 14

GAUR8• 12 / 13

mendu nahi izan du psikologobizkaitarrak, baina azterketa kli-niko horiek sinesgarritasuna es-kuratzeko beharrezkoa zenfunts nahikorik ez zutela onartudu. «Beti frogen handicap-a ge-nuen, testigantzan egiatik zen-bat dagoen eta asmatutakoazenbat den frogatu ezina. Dina-mika horretan katramilatutaegon gara», dio.Istanbuleko Protokoloarekin,

baina, dinamika horrekin haus-teko aukera ikusi eta nazioartekoestandar zientifiko horietan sa-kontzeko erabakia hartu zuten.Lehen aldia izan da IstanbulekoProtokoloa Estatu espainoleanerabiltzen dela, eta, ikuspuntuakademikotik independentziabermatzeko, Euskal Herriko, Esta-tu espainoleko eta atzerriko 35profesionalen eta hamaika era-kunderen lanarekin egin duteaurrera. «Euskal Herriko gatazkapolitiko edo sozialarekin inolakoharremanik ez duten Valentzia,Katalunia ala Madrileko profe-sionalek hartu dute parte. Era be-rean, azterlanak IRCT TorturarenBiktimak Birgaitzeko Nazioarte-ko Batzordearen eta EHUko Etikaeta Ikerkuntza Sailaren babesaeta ikuskapena jaso du», azaldudu Markezek.

SOSLAI ZABALAPraktikan, tortura salaketen etasalatzaileek erakusten dituztensintomen arteko harremana az-tertzean datza metodologia. Ho-rretarako, soslai desberdineko45 lagunekin aritu dira lanean.Belaunaldi desberdinetako kide-ak daude laginean, EspainiakoPolizia Nazionalak, Guardia Zi-bilak edota Ertzaintzak atxilotu-takoak eta inkomunikazioa bu-katuta torturak salatutakoakdenak. Tartean badira ere Gar-zon Protokoloa deritzona apli-katuta inkomunikazioa igaroduten herritarrak.Torturak sufritutako herritar

bakoitzak atxiloketa unetikepaile aurrera igaro arte gertatuzen guztia azaldu behar izan du.Trauman espezializatutako psi-kologo ala psikiatra batek gida-tu du elkarrizketa bakoitza etahasieratik bukaerara arte kama-ra batek grabatu du saioa. Medi-kuak bikoteka aritu dira, bat

Euskal Herrikoa eta bestea, du-pla, Estatu espainolekoa. Harielkarrizketaren grabazioa bidal-tzen zioten, baita euskal medi-kuek egindako informea ere.«Haiek grabazio ikusi, gure in-formeak gainbegiratu eta zu-zentzen eta osatzen zituzten.Haien ikuskapena oso ona izanda, distantziatik guk baina gau-za gehiago ikusi dituzte. Neu-traltasun handia lortu dugukanpoko ikuskapenarekin», dioziur Barrenetxeak.Ordu askoko lana eskatzen du

Istanbuleko Protokoloa zehatzezartzeak, kasu bakoitzean 20eta 40 ordu artekoa, izan ere, el-karrizketa benetan sakonak eginbehar izan dituzte. «Torturatuakdistantzia askorekin azaltzenbadu gertatutakoa, elkarrizketamoztu eta erresistentzia horiekhausten joan behar gara. Geroeta denbora gehiago pasa atxi-loketa unetik, gero eta erresis-tentzia gehiago aurkitzen ditu-gu; hala, elkarrizketa suabeetanez da sintomatologiarik apenasageri», azaldu du psikologoak.Batzuetan elkarrizketak ere

eten behar izan dituztela emandu aditzera. Izan ere, mareoak,tentsio jaitsierak, dardarak, ar-nasketa arazoak edota antsieta-tea moduko sintomak azaleratuizan dira saioetan bertan. Unehorietan, elkarrizketa eten etaterapia lasaigarriekin elkarriz-ketatua bere onera itzultzensaiatzen ziren. Ezinezkoa zenegoeretan hurrengo eguneanitzultzeko eskatzen zieten. «El-karrizketa gehiegi ez luzatzen

Ikerketak iraun duen bitarteanazterketan parte hartzen ari zirenhainbat torturaturen aurkako epaiketakegin dira. Istanbuleko Protokoloarijarraiki pertsona hauei zegozkienadituen txostenak eginda zeudenez,abokatuek epaiketan froga gisa erabilidituzte, eta, Olatz Barrenetxeaknabarmendu duenez, erabilitako hiruepaiketetan auzipetutako herritarrakabsolbitu egin dituzte.

Entzutetsuena, baina, Segiko kideizatea leporatuta atxilotutako 40 gazteenaurkako epaiketa izan da. Istanbuleko

Protokoloa halako makroepaiketa bateanerabiltzen zen lehen aldia zen etaauzipetu guztiak absolbitu egin zituzten.Olatz Barrenetxea psikologoa AuzitegiNazionalean izan zen auzipetuekegindako tortura salaketen eta jasandakotratuak utzitako ondorioen arteko loturaepaileen aurrean azalduz. Ez zen lehenaldia Madrileko epaitegi horretan berebezeroen testigantzen berri ematenzuela, baina auzi hura «desberdina» izanzela dio. «Oso kontuan hartu zituztenaurkeztutako adituen txostenak,Istanbuleko Protokoloarekiko interesa

erakutsi zuten, galdetuz eta ulertunahian. Beste askotan guk egindakoinformeak irakurri ere ez dituztela egindirudi, baina oraingoan ezberdina izanzen», gaineratu du.

Gazte guztiak absolbitzeaz gainera,epaiak tortura lekukotzak jasotzen ditubai eta Istanbuleko Protokoloa bera aipatu ere.

Orain ikusteke dago Segiko kide izatealeporatuta epaitutako beste 28 gazteenepaian ere Istanbuleko Protokoloaksinesgarri jotako tortura testigantzakaintzat hartzen diren edo ez.

ABSOLUZIORAKO GILTZARRI ERE IZAN DA PROTOKOLOA

Goiko irudian, Ibai Esteibarlanda gaztea. Behean, Olatz Barrenetxea eta Iñaki Markez. Marisol RAMIREZ | ARGAZKI PRESS

herria

ahalegintzen ginen, behin zauriairekita eurentzat ona ez zelako.Ariketa bukatzean zauria ixtensaiatu gara, zaintza zerbitzu bateskaini diegu denei eta batzueiterapiara joatea ere gomendatudiegu», gaineratu du Markezek.

Alor metodologikoan zalantzaizpirik suerta ez zedin, protoko-loak berak ezartzen dituen pausoguztiak emateaz gain, torturareninpaktuak eta sintomatologia az-tertzeko nazioartean erabiltzendiren test psikometrikoak erabilizituzten. Zehazki, trauma ondo-ko estresa, depresioa, antsietatea,pertsonalitatea eta errua neur-tzen ahalegindu ziren. Torturare-kin batere harremanik ez dutengaldetegiak ipini zizkieten tortu-ratuei eta ahalik eta azkarrenerantzun behar izan zituzten testhoriek.

Emaitzak medikuen arreta ereeragin du. Izan ere, elkarrizketa-tuen % 83k trauma ondoko estre-saren sintomaren bat erakutsidu. «Atxiloketa unea gogoraraz-ten dieten estimuluen aurreansintomatologia guztia itzultzenzaie askori: urduritasuna, izerdia,lotarako edo atentzioa jartzekozailtasunak... –azaldu du Barrene-txeak–. Kontrol bat ala uniforme-dun bat ikustean, goizeko ordu

txikitan dei bat jaso ala leiho az-pian balaztada bat entzutean...».

Denboraren poderioz desager-tu ez diren sintomak dira psiko-logoen kezka eragin dutenak.«Hogei urte ondoren trauma on-doko estresa agertzen duten per-tsonei atxilotu eta berehala eginizan bagenie azterketa, disparatebat aterako zen. Egia da, hala ere,denborak batzuetan lagundu egi-ten duela, baina, beste kasu ba-tzuetan, sintomatologia izoztuegiten duela», dio medikuak.

Torturatuetako hainbatek atxi-loketa unean abiatutako gaixota-sun psikosomatikoak dituztelaere frogatu dute, azalekoak, gas-trikoak edo zefalea modukoakbatik bat. Badira ere torturatuekeurek atxiloketa unearekin lo-

tzen ez dituzten arazoak. «Den-tistenganako beldurra, adibidez, ahoa denbora luzez zabalik edu-kitzeak eragiten dien itotze sen-tsazioagatik; buff edo bufandakezin eramatea, itotze sentsazioberagatik; soinua ezin jasatea;atzetik ezin agurtzea; jende asko-ren artean akitzea... Askori per-tsonalitatea bera ere aldatzenzaio», azaldu du.

SINTOMEK BIZIRIK DIRAUTE

Barrenetxeak, baina, argi adiera-zi nahi izan du sintomatologia-ren agerpenak ez duela sinesga-rritasunarekin loturarik. Ez badaageri ez du esan nahi testigantzagezurra denik, argitu duenez, as-kotan minaren ukapena egitenda-eta. «Euskal Herrian gainera,indarrean dagoen kulturak era-gin handia du horretan, dena de-lakoa ere aurrera egiten dutenhorietakoak gara, kulturalki be-deren», ohartarazi du.

Eskuratutako emaitzak ez diranolanahikoak. Testigantzen%53,3k gehienezko sendotasunadutela frogatu da, %31,1 oso sen-doak direla eta gainontzeko%15,6 sendoak. Ikerketan partehartu duten 45 lagunak, beraz,torturatuak izan direla frogatudu Istanbuleko Protokoloak.

Nortasunaren haustura etahondamena bilatzen dutenhogeita hamar teknikajasotzen ditu ikerketak.THINSKTOCK

Juan Carlos RUIZ | ARGAZKI PRESS

«Dentistenganako beldurra, bufandak ezineramatea, soinua ezin jasatea, atzetik ezinagurtzea.... torturatuen artean oso ohikoakdiren kontuak dira»

«Pertsona hauek torturatuak izan direlaziurtatu eta tratu anker horrek eurenosasunean eragin handia izan duelabaieztatu dugu ikerketarekin»

«Pertsona hauek torturatuakizan direla ziurtatu eta tratu an-ker horrek euren osasunean era-gin handia izan duela baieztatudugu. Are gehiago, ikertu gabeitxi ziren 45 tortura salaketaegon direla frogatu dugu –dio ar-gi Markezek –. Guk errealitate batikusarazi dugu, tortura arazo ins-tituzional bat da eta norbaitekneurriak hartuko beharko dituorain».

Aztertutako 45 kasuekin, errea-litate bat bistaratu eta salatzeazharago, tresna bat jarri dute osa-sun alorreko profesionalok ma-hai gainean. Babes eta onarpenzabala lortu duen metodologiaindartsu bat, hain zuzen ere. Iker-keta joan den urteko irailean Ma-drilen egin zen Psikiatriako Mun-duko Biltzarrean aurkeztu zuten.Aurrez, baina, Londresen eginda-ko aurkezpenean Amnesty Inter-national, Redress eta Reprievenazioarteko gobernuz kanpokoerakundeen babesa eskuratuzuen ikerketak. Ginebrara ere bi-daiatu zuten Nazio Batuen kon-talariekin aritzeko eta torturarenaurkako, terrorismoaren kontra-ko eta giza eskubideen aldeko kontalariak ikerketaren babesleizatea lortu zuten. «Estatu espai-noleko eta atzerriko babes hori

2015 | otsaila | 14

GAUR8• 14 / 15

bilatu dugu, ikerketa eta metodo-logiari pisu eta garrantzi handia-goa emateko», dio Markezek.

Torturaren aitorpenerako bidebat zabaltzeaz gain, IstanbulekoProtokoloa torturatuentzat ereikuspegi terapeutikotik «onura-garria» dela diote bai Markezekbai Barrenetxeak. «Askotan, le-hen aldia da torturari buruz hitzegiten dutela. Aurrez antzemanedota torturarekin lotu ez dituz-ten ondorio psikologikoez ohar-tzen dira, eta horiek lantzen hasdaitezke», esan du Barrenetxeak.Markezen ustez, testigantzari be-rari sinesgarritasuna ematea ga-rrantzitsua da torturatuentzat,orain arte gezurti moduan kata-logatuak izan direlako.

Ibai Esteibarlanda ikerketanparte hartu duen 45 torturatuhorietako bat da. 2009ko azaro-an atxilotu zuten beste 40 gazte-rekin batera, Segi gazte erakun-dearen aurkako polizia operaziobatean. Polizi espainolaren eskuigarotako inkomunikazioa egu-netan torturatua izan zela salatuzuen epailearen aurrean, baitasalaketa judiziala ipini ere. Poli-zia espainolak, baina, haren kon-tra egin zuen epaitegietan eta sa-laketa faltsua jartzeagatik salatuzuen.

Bi urte eman zituen preso Es-teibarlandak, baina, inkomunika-zioa gainditu ahala erabaki zuenaskatasuna berreskuratuta tortu-rak utzitako markak gainditzekolaguntza eskatuko zuela. «Tarte-an, ezin. Kartzelan hori guztiaizoztu besterik ezin duzu egin,han ez dago laguntza aukerarik,norberak ahal duen moduan da-rama», dio penatuta.

Askatasuna berreskuratuta etalehen hilabetetako «euforiaren»ostean deitu zion azkenena psi-kologoari. Harekin tratamen-duan zegoela, 2012. urtearen er-dialdean, suertatu zitzaionIstanbuleko Protokoloarekin lanegiteko aukera, eta ez zuen zalan-tzarik eduki. «Nire terapiarenatal moduan egin nuen», gehitudu.

Istanbuleko Protokoloak testi-gantza oso sendoa zela ondorioz-tatu zuen eta bere gorputzak,buruak eta ingurune sozialak tes-tigantzarekin harremana zutenaldaketak jasan zituztela.

Ikerketari amaiera emateko,aurkezpenaren ostean partehartu zuten profesionalek, peri-tatutako 45 lagunek eta eurenfamiliek topaketa batzuk eginzituzten, azterketarekin lortuta-koaren berri emateko.

BABES GEHIAGOREN BILA

Aurrerantzean babes bila jarrai-tzeko asmoa dutela iragarri etahurrengo geltokia Europako Par-lamentuan egingo dutela ere esan digute. Era berean, Nazio Ba-tuen Erakundeko torturaren aur-kako kontalariari lan elkarrizketabat galdegin diote dagoeneko.Izan ere, aurten bertan egin beha-rra du Estatu espainoleko tortura-ren gaineko informea.

Euskal Herrian zein Estatu es-painolean aurkezpen bira bateanmurgilduta daude uneotan egi-tasmoan parte hartu dutenak.Bartzelonan eta Madrilen aur-keztu dute jada eta Espainiako Neuropsikiatria Elkartearen in-plikazio ere bilatu dute. «Bideahori da, gure interesa ez da egi-tasmoa parte hartu dugunon ar-tean geratzea, buru osasunekoedo auzitegiko medikuen arteanedota abokatuen artean Istanbu-leko Protokoloa ezagutzea da xe-dea, horretan formatzea», gaine-ratu du Markezek. Barrenetxeakgogora ekarri bezala gainera, ze-hazki haientzat da Protokoloa,abokatu eta auzitegiko mediku,psikologo eta psikiatrei zuzendu-tako alderdiak jasotzen baititu.«Haientzat da lan tresna, haiekdira atxilotuak ikusten lehenaketa haiek ezagutu beharko luke-te», gehitu du.

Oraindik lan asko dago egiteko.Euskal Memoria Fundazioak10.000 salaketa inguru zenbatuditu 1960tik hona, eta hainbatikerketaren arabera tortura jasandutenen artean hirutik batek ba-karrik salatzen ditu tratu txarrak.

Ikerketarekin 45 lagunen tortu-ra salaketak ziurtatu dira etaorain neurriak hartu behar direladefendatu dute aho batez bi me-dikuek. «Gure esku frogatzea bes-terik ez dago, erreparatze neu-rr iak eta ez errepikatzekogarantiak jarri behar dira orain.Istanbuleko Protokoloa, bestefrogak bezala, behin mina egin-dakoan heltzen da, beranduegi». Paco Etxeberria eta Jonan Fernandez, tortura salaketen gaineko Lakuaren proiektua aurkezten. Andoni CANELLADA | ARGAZKI PRESS

Istanbuleko Protokoloaren inguruko ikerketaLakuako Giza Eskubideen Batzordean aurkeztuzuten iazko azaroan. Alderdi guztietakopolitikariek entzun zuten azalpena eta denekmetodologiaren sendotasuna nabarmenduzutela ekarri du gogora Iñaki Markezek.Ordutik hona, Lakuako Bake eta BizikidetzaIdazkaritzak 1960-2013 aldian izandakotortura salaketak ikertzeko abian jarritakoproiektuan parte hartzeko gonbita jaso etaonartu egin dute Istanbuleko Protokoloarenikerketan aritutako hainbat profesionalek.Tartean, Barrenetxeak eta Markezek berak. Lan«nekeza» izango dela argi dute biek, torturakasu batzuk orain dela ia mende erdigertatutakoak direlako; «erresistentziahandiak aurkituko ditugula aurreikustendugu, zaila da hainbeste denbora igaro osteaninkomunikazioko egun horietaraitzultzea –dio Barrenetxeak–. Ondoren, zauriabehin irekita, pertsona horiekin eginbeharreko zaintza ere handia izango da».Lau urteko ikerketaren ostean, 45 kasu

baieztatzea lortu dute, orain, baina, azterketaberria kuantitatiboki aurrerapausonabarmena izango delakoan dira. «200 kasuinguru ikertzen baditugu, emaitzakestrapolatu ahalko dira, eta, beraz, ikerketahonetatik ondorio benetan interesgarriakatera daitezke», dio itxaropentsubizkaitarrak.

Paco Etxeberria auzitegikomedikua buruduen EHUko Kriminologia EuskalInstitutuarekin batera ari da lanean JonanFernandezen idazkaritza. Lehen erroldarenemaitzak orain astebete jakinarazi zituzten etaoraingoz Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoakoherritarren 3.587 tortura salaketa erregistratudituztela eman dute aditzera. SalaketakEspainiako Polizia Nazionalaren, GuardiaZibilaren eta Ertzaintzaren kontrakoak dira.Ikerlana 2016ko irailean osatzea espero dute.

Ordura arte, lanak hiru fasetan egingo dira, bostazterlan osagarri barne hartuz. Lehen fasean, seieta zortzi hilabete arteko iraupena izan duena,salaketak zenbatetsi dira, tratu txarren etatorturen prebalentziari buruzko informazioagiri erabilgarrien azterlanaren txostena eginezeta hainbat iturriko informazioa aztertuz, horiguztia aurkeztu berri duten errolda osatzeko.Orain abiatuko dute bigarren fasea, bederatzi

eta hamabi hilabete artean iraungo ditu, eta,egiaztapena izango da fase honen helburunagusiena. Lan horretan arituko diraBarrenetxea eta Markez, beste hamaikapsikologo eta psikiatrarekin batera. 200 kasuadierazgarri eta 40 kasu enblematikorenazterketa kualitatibo, narratibo eta berariazkoaegingo dute datozen hilabeteotan.Hirugarren fasean, amaierako txostena

osatzea aurreikusten dute, ondorioak etagomendioak jasoz.

EMAITZAK ESTRAPOLATZEKO AUKERA,LAKUAREN ESKUTIK

2015 | otsaila | 14

GAUR8• 16 / 17hutsa

iRRITZIA:

{

}

AinaraAZPIAZU“AXPI”

herria

Kirola osasuna da,baita osasunezmakalago dabil-tzanentzat ere.Baina garrantzi-tsua da norberak

bere neurriko jarduera fisikoaegitea. Eta minbizia dutenenneurriak ez du zerikusirik sanodaudenen neurriarekin. Arazoada duela gutxira arte ez dela ape-nas aztertu jarduera fisikoakminbizi gaixoengan duen eragi-na eta, horregatik, ez zegoen gai-xoontzat egokia den jarduera fi-sikoaren gida espezifikorik.Hartara, minbizia zutenei gaixo-tasunik gabeko pertsonentzateginak dauden gidak jarraitzeagomendatzen zitzaien. Eta ez dagomendio zuzena. «Minbiziareneta tratamenduen eraginez, per-tsona hauen jarduera fisiko ko-purua, gaitasun aerobikoa, inda-rra eta masa muskularra nabarijaisten dira. Horrela, argi dagominbizia daukan pertsona batekezin duela pertsona arruntentza-ko eratutako gida bateko inten-tsitate berdina jarraitu», azaldudute Erreka Gil-Rey eta Sara Mal-donado ikertzaileek.

Euskal Herriko Unibertsitate-ko Jarduera Fisikoaren eta Kiro-laren Zientzien Fakultateko Gor-putz eta Kirol HezkuntzakoSaileko kide dira Gil-Rey etaMaldonado, eta, Miranda deEbroko Udaleko Medikuntza etaKirol Kabineteko kideak direnKoro Quevedo-Jerezekin eta Fer-nando Herrero-Romanekin ba-

tera, minbizia duten gaixoen-tzako ariketa fisiko intentsiboakegiteko jarraibideak zehaztu di-tuzte. Halakorik egin den lehenaldia izan da eta “Internationaljournal of sports medicine” al-dizkariak argitaratu du “Exerci-se Intensity Guidelines for Can-cer Survivors: a Comparisonwith Reference Values” izenekolana. Lau ikertzaileek jarduerafisikoak minbizi gaixoenganduen eragina zorrotz aztertu du-te eta ateratako ondorioetatik ti-raka osatu dute gaixoek egin be-

harreko jarduera fisikoen gidazehatza.

Lehenik eta behin, FernandezHerrero doktoreak 152 minbizigaixori beren gaitasun fisikoabaloratzeko proba zuzena eginzien Miranda de Ebron, Burgo-sen. «Lehenbizi, ospitaletik on-kologoak gaixoari baimenaematen zion jarduera fisiko pro-grama batean sartzeko. Behinbaimena edukita, Miranda deEbroko kirol medikuntza zen-trotik pasatzen ziren bertan Fer-nando Herrero medikuarekinkontsulta bat izateko; osasuneta bizi kalitate galdeketa ba-tzuk betetzen zituzten, gaitasunfisikoa baloratzeko proba zuze-na egiten zuten eta baita gor-putz osaketaren analisi bat ere»,zehaztu dute EHUko ikerlariek.

Hartara, kontsulta horietatikondorioztatu zutenez, «popula-zio honek, adin bereko pertsonaarruntek baino %35-50 gaitasunaerobiko baxuagoa dauka etaminbizi gaixoentzat edozein jar-duera fisikok askoz ahaleginhandiagoa eskatzen du. Hori ja-kinik, hemendik aurrera, gaita-sun fisikoa baloratzeko probazuzena egin gabe ere, minbiziaduten gaixoei euren bihotzmaiztasun maximoa ateratzekoformula bat aplikatzeko mo-

Minbizia dutenpertsonentzako jarduerafisikoa oso onuragarriaizan daiteke. Bainagarrantzitsua da berenerrealitatera egokitutakojarduera izatea.Horretarako gida batosatu dute lau ikerlarik. Jon URBE | ARGAZKI PRESS

MINBIZIA ETAKIROLAMinbizia duten pertsonekjarduera fisikoa egitekojarraibideak bildu dituzte

amagoia.mujika@gaur8.info

Apenas aztertu den jarduera fisikoak minbizia dutenenganduen eragina. Hari horri tiraka jardun dira lau ikerlari etagaixoek zer-nolako kirol jarduera egin behar duten jaso dutegida batean. Izan ere, kirolak bizi itxaropena luzatzen,tratamenduaren ondorioak samurtzen eta bigarren minbizibat izateko aukera murrizten lagun dezake.

OSASUNA / b

2015 | otsaila | 14

GAUR8• 18 / 19

duan izango gara, euren erreali-tatera askoz gehiago hurbilduz.Horrela, jarduera fisiko progra-ma bat diseinatzerako orduan,jakin dezakegu, pultsometro ba-ten laguntzaz, bihotz maiztasunmaximoaren %70etik gorakoedozein jarduerak intentsitatealtua suposatuko duela, eta ba-dakigu anemia, immune siste-ma baxua edo hezur transplan-tea izan duten pazienteengankaltegarria izan daitekeela hori».

KIROLAREN ONURAK

Ikerketan parte hartu dutenprofesionalek nabarmentzendutenez, «minbizia kontzeptuoso orokor eta konplexua da,200 gaixotasun ezberdin barnehartzen dituena. Horiek guztiekezaugarri komun batzuk dituz-te: kontrolik gabeko hazkuntzazelularra, kode genetikoan ger-tatutako mutazio edo akatsenondorioz beste organoak inba-ditzeko eta metastasia egitekogaitasuna, azidosia, hantura etasistema immunologiakoarenahultzea». Hartara, eta hainbeste gaixo-

tasun ezberdin egonda, zaila daondorio orokorrak ateratzea.Baina, oro har, honako onurakbaiezta daitezke: egiaztatu da

pertsona hauen biziraupenaigotzen dela, tratamenduen bi-garren mailako ondorioak (ne-kea, mina, hezur osasuna, masamuskularraren galera…) gutxi-tzen direla eta bigarren minbizimota bat izateko zein beste edo-zein gaixotasun izateko (diabe-tesa, gaixotasun kardiobaskula-rra, sindrome metabolikoa,osteoporosia…) aukerak gutxi-tzen direla. «Nekea eta mina gutxitu egi-

ten dira eta gaitasun kardiobas-kularra eta gorputz osaketa ho-betu. Azken horrek izugarrizkogarrantzia dauka. Minbizi gai-xoetan izugarrizko masa mus-kular galera ematen da askotan,kakexia deitzen dena. Ematendiren heriotzen %20 arrazoi ho-rregatik izaten dira. Beraz, inda-rra eta masa muskularra handi-tzea izan beharko litzateke kirolprogramaren helburuetakobat», nabarmendu dute EHUkoikertzaileek.Gainera, onura horietako asko

beste gaixotasunen bat dutenpertsonek lortzen dituzten ber-dinak izaten direla esan dute;«diabetesa edo gaixotasun kar-diobaskularra dutenen artean,esaterako, jarduera fisikoak era-giten duen intsulinaren sentsi-

bilitatearen hobekuntzak zeingantz azidoen mobilizazioakhilkortasun arriskua jaitsi deza-ke». Eta gorputzean ez ezik, al-derdi psikosozialean ere badituonurak jarduera fisikoak. «Bizikalitatea eta autoestimua igo-tzen dira, eta, aldiz, depresioa,beldurra eta antsietate mailajaitsi egiten dira».

INDARRA LANTZEA, GARRANTZITSUA

Ez da erraza minbizia dutenekjarduera fisikoa egiteko jarraibi-deak orokortu eta laburbiltzea,gaixo bakoitzak bere ezaugarrie-tara moldatutako kirol progra-ma bat izan beharko baitu; min-bizi mota, fasea, tratamenduak,bigarren mailako ondorioak,bestelako gaixotasun edo osa-sun arazoak, ezaugarri fisiologi-koak eta psikologikoak kontuanhartuko dituena. Baina ErrekaGil-Reyk eta Sara Maldonadokjarduera fisiko horrek hiru atalnagusi izan beharko lituzkeelanabarmendu dute: alderdi kar-diobaskularra, indarra eta arlopsikologikoa. «Guretzat garrantzitsuena in-

darra lantzea da, aldi bereangaitasun kardiobaskularra han-ditzen baita. Indarra eta masamuskularra handitzeak izuga-

Jarduera fisikoak gaixodaudenen biziitxaropena luzatzenlagun dezake,tratamendu latzenondorioak samur ditzakeeta bigarren minbizi batizateko aukera bera eremurritz dezake. Juanan RUIZ | ARGAZKI PRESS

rrizko eragin positiboa izan de-zake kakexia duten gaixoetan.Indarrari dagokionez, norbera-ren pisuarekin ariketak egindaitezke, goma elastikoekin, hi-droterapia edo uretan egiten di-ren ariketen bidez, gimnasiokomakina eta pisuekin edota tal-deko jardueren bidez (pilates,step, flying…). Azkeneko indargidek minbizi gaixoentzat aste-an bizpahiru egunetan ariketakegitea gomendatzen dute 45-60minutuz, 8-12 ariketa, 2-4 serieeta 10-17 errepikapen bitartean,beste errepikapen bat egitekoindarrik ia ez izan arte. Alderdikardiobaskularrari dagokionez,astean intentsitate ertaineko150 minutu pilatzea izango dahelburua, edota 75 minutu in-tentsitate altuan. Zailena da ja-kitea zer-nolako intentsitatetanegin behar dugun lana, bainahorretarako argitaratu dugu gi-da hau. Ibiltzeaz eta korrika egi-teaz aparte, uretako jarduerek,dantzak eta aerobikak, bizikle-tak eta arraunak onura nabar-menak ekar ditzakete, batez eregantz ehuna gutxitzen delakoeta gaitasun aerobikoa handi-tzen delako, nekea atzeratuz.Bukatzeko, alderdi psikologikoaahaztu gabe, astean 1-3 egune-tan (45-90 minutu eguneko) in-tentsitate lasaia suposatzen du-ten yoga, tai txia, meditazioa,kontrol posturala edo stret-ching global aktiboa… bezalakojarduerak egitea oso gomenda-garria da estres, antsietate, mineta neke maila gutxitzen baitu-te eta bizi kalitatea, umorea etamugikortasuna handitu».Jarduera fisikoa lagungarri

zaie minbizia dutenei, bai alder-di fisiologikoan eta baita psiko-sozialean ere. «Gainera frogatu-ta dago jarduera fisikoa egitenduten pertsona osasuntsuekedota gaixoek minbiziaz hiltze-ko aukera askoz gutxiago dituz-tela». Hori bai, adituek berezikinabarmentzen dute norbera be-re neurrira aritzearen garran-tzia. Eta, orain, minbizia dute-nek ere eskura daukate berenneurri egokia zehazten duen gi-da. Gidaliburua, printzipioz, ar-gitaratu den aldizkarian (“Inter-national Journal of SportsMedicine”) agertuko da.

hutsa

3 BEG

IRADA:

arki

tekt

ura

/ h

ezku

ntz

a/

tekn

olog

ia PISAk 2014. urtean eginzuen azken neurketa, bos-garrena, hain zuzen. Neur-keta horretako arduradu-nei Espainiako EstatukoHezkuntzak dituen ahulda-

deen gainean galdetu zieten elkarriz-keta batean. Bi aipatu zituzten: aldebatetik, ikasleak buruz ikastera ohitutadaudela, eta, ondorioz, memorizazioasoilik lantzen dutenez, ez dutela pentsa-mendu abstraktua garatzen; eta, beste-tik, sistema eta eskola hezitzailearentransmisioan oinarrituta daudela, eta,ikasleen parte hartzea ez dagoenez ber-matuta, aspertu egiten direla eta, ondo-rioz, ez daudela motibatuta.

PISAko neurketetan emaitza onakeman dituzten herrialde batzuek badu-te, gainera, nabarmentzen dituen besteezaugarri interesgarri bat: ekitatea. Fin-landiak, esaterako, emaitza onak lor-tzen ditu, baina ekitate handiz. Besteherrialde batzuetan, aldiz, ikasle oso gu-txi batzuek emaitza oso onak lortzen di-tuzte, eta beste batzuek, berriz, oso es-kasak. Ekitatea erakusten dutensistemek helburu bat dute: ikasleenaniztasuna abiapuntu izanik, ikasleguztiek emaitza altuak lortzea. LOMCE-ren helburua, ordea, gutxi batzuekemaitza altuak lortzea da, denen emai-tza onak alboratuz. Hezkuntza Siste-mak, beraz, emaitzen kuantitatibotasu-naz gain emaitzen kualitatibotasunazdesberdintzen dira.

Gaur egun denen ahotan errazegi da-bil, akaso, “hezkuntza kalitatea” kon-tzeptua. Zer barne hartu beharko luke,baina, kalitate horrek? Batik bat, eskola-ren zeregina guztien eskubideak berma-tzea izatea, eta, bide horretan, helburuaikasle guztien ikaste prozesuaren arra-kasta izatea.

Bestalde, Hezkuntza zientzia denheinean, gainerako zientzietan bezala,adituek ikerketak eta aurkikuntzakegiten dituzte. Beste zientzietan ez be-zala, ordea, zientifikoki demostratuta-ko teoria eta praktika berri horienaplikazioa oso nekez egiten da eskolanedo ez da egiten. Hezkuntza zientziek,eta eredugarriak diren Finlandiakohezkuntza sistemek, ikuspegi huma-nistikotik planteatzen dute hezkuntza,

ikerketan sustatua. Ikaskuntza mun-dua ezagutzera, ikasgaien arteko mu-gak gainditzera, proiektuka lan egiteraeta interesguneak indartzera doa.

Hainbat ahotsekin batera, Euskal Cu-rriculumak konpetentzietan oinarri-tutako ikuspegi humanista agertzendu. Hezkuntza planteamendu horipertsonan fokatzen da. Gaur egun ongidakigu alderdi kognitiboarekin baterabeste alderdi batzuek ere, afektiboaketa motibazioak, adibidez, berebizikoeragina dutela ikaste prozesuetan. Le-ge berriak, alta, ez ditu aipatu ere egi-ten aukera berdintasuna, ikasleak par-taide izatea, elkarbizitza, hezkidetza,eta abar. Alderdi humanoa, beraz, aldebatera utziko du.

Europatik etengabe aipatzen ari dirapertsonak oinarrizko gaitasunetan he-zi behar direla, konpetentzietan: jen-darte konplexu batean bizi gara, aniz-tasuna da nagusi, desberdintasunikaragarriak daude. Etengabe jasotzenari gara informazioa eta zailtasunak

ditugu informazio uholde hori kudea-tzeko. Horren guztiaren aurrean, inoizbaino beharrezkoagoa bihurtu zaigueskolan ikasleen oinarrizko gaitasunakgaratzea.

LOMCEk, ordea, ikasi beharko direnkontzeptuen zerrendatze bat ezarrikodu. Ez ditu, sikiera, jarrerazko edukiakkontuan izango. Zerrenda hori, intereszehatz eta interesatu batzuei erantzute-ra dator, interes merkantilista eta neoli-beralei, zehazki.

Dagoeneko badakigu elkarrekin ika-siz gehiago eta hobeto ikasten dugu-la, eta, gainera, bizitzarako beharrez-koak zaizkigun konpetentzia askogaratzen ditugula. LOMCEK, ordea,emaitza onak ditu helburu –ikasle gutxibatzuenak–, horretarako bultzatuko di-tuen estrategiak bakarka ikastea, me-morizatzea eta abar izango dira. Bidehori ikaste prozesuaz ikerketek diotena-ren justu kontrako norabidean doa, etaPISAko adituek nabarmendutako biahuldadeetan sakontzera dator. •

Ikasleak buruz ikastera ohituta daude eta ez daude motibatuta. THINKSTOCK

PISAren gomendioen gainetikLOMCEk egingo duena

Arantxa UrbeHezitzailea eta Hik Hasi-ko kidea

2015 | otsaila | 14

GAUR8• 20 / 21hutsa

her

rita

rrak

Aitortu beharra daukat, aspaldiko partez, zeharoutzita nuen praktika bati eutsi diodala, bainazin dagizuet asmoa dela, nire aisialdiaren ku-deaketa hobetzeko bidean, laster uztea eta jadaahaleginetan hasia naizela. Bai, aspaldian,oharkabean, telebista ikusten aritu naiz, tarte-

an telezaborra. Ondorioz, Euskal Herriko zein Espainiakohainbat pertsonei –izenez erreferentzia nuenak eta baitaezagutzen ez nituenak ere– aurpegia jarri diet. Arrazoia ezda izan ohiko kafe tarteetan “outsider” sentitzeaz nazkatuizana. Ohituta nago aspalditik “herri-ezagutza” deritzotene-tik kanpo egoten eta telebista, aurkezle, aktore, kirolari etaare gutxiago hemengo edo ondoko “farandula”-ko pertso-naiez ezer gutxi jakiten. Ez ditut horiek guztiak zaku bereansartuko, baina azken udatan gure kostaldean egindako ego-naldietan gertatu izan zait norbaitek, aztoratuta, ohartaraziizana ondoan nituenak futbol jokalariak zirela. Nik halakokasuetan lehenengo erreflexua eskuak poltsikora eramate-koa dut eta jarraian ohartarazleari futboleko Lehen Mailakojokalarietatik ezagutzen dudan bakarra nire herrikidea delaazaltzen saiatzea.

Inguruan ditudan modernoek esaten didate jada ez delatelebistarik ikusten, akabatuta dagoela, eta gaur egun guta-ko gehienok Internet bidez aukeratu eta kontsumitzen du-gula kultura eta aisialdia. Ez nago guztiz ados, eta ez espre-suki telebista defendatzearren. Oraindik telebistakgizartean izugarrizko eragina duelakoan nago. Hain zuzenere, ezagutzen ditut antzerkian zein zineman ibilbide luzeeta esanguratsua egin baina ia jende guztiak inoiz ‘“Goenka-le” telesailean parte hartu dutelako bakarrik ezagutzen di-tuen aktoreak; beraien lana horrexegatik soilik baloratzendiete. Gajoak haiek, are eta gehiago hemendik aurrera ho-rrek ere ez baititu ikusgarri egingo! Hurbilago etorrita, nikneuk Goiena enpresako hedabideetan lan ugari egin nituenluzaroan, baina jendeak beti gogora ekartzen du Goiena Te-lebistan aritu nintzenekoa, eta oraindik ere han jarraitzendudalakoan daude asko eta asko. Are gehiago, duela urte gu-txi tinbrea entzun eta etxeko atea Jehovaren lekuko batzueizabaltzerakoan, horietako batek «tú sales en la tele» bota zi-dan harrituta. Bi pertsonen elkarrizketa soilean oinarrituta-ko euskara hutsezko saioa izanda ez zuen ezer ulertuko, bai-na…hari ere nonbait erretinan gelditu!

Kafe-orduko tertulia hutsaletan eta eraikin handietakoigogailu geldoetan eguraldiaz hitz egiteak ibilbide mugatua

duenez, jendea behartuta sentitzen da, isiluneen beldur irra-zionalak bultzatuta, funts handirik gabeko kontuak berba-gai jartzen eta hor telebista izaten da lehengai nagusieneta-koa. Hala, ezagutzen dut tertulia horien parte izateko astebarruan ordu txikietan “Gran hermano” ikustera bere buruabehartu zuenik ere. Kafea albo batera utzi gabe, ezin ahaztuegunkari honetan lanean nengoela nire lankide batek kafe-makina hornitzera etortzen zen gizona ikusi zuenean hartuzuen zorioneko ezustea eta ilusioa; eta ia segidan atsekabea,nik bertsolaritza modan jarri zuen belaunaldiaren aurreko-ak izenez baino ezagutzen ez nituela egiaztatzean. Nire aldeesan beharra daukat lankide nuen langile hori bertsozaleamorratua dela, eta jada horretan ez dela aldatuko, eztaahaleginduko ere. Baina nik ere baditut zaletasunak, eta,nahiz eta ez naizen batere mitomanoa, artista bat ikusi etaberehala berarekin hitz egin nahi izan dudan aldirik ereizan dut. Pentsa ze glamour-a: “TMEO” aldizkarian jaio etahazitako “Herminio bolaextra” komiki-pertsonaiaren egileMauro Entrialgorekin matinée kontzertu batean topo egineta hunkituta zoriondu nuen, bere autografo-marrazki bateskuratuta.

Argi eta garbi, telebistakoak nagusi izan ohi badira ere,bakoitzak bere erreferenteak ditu, nonbaitekoak. Eta hortiktiratuta ezin ukatu xelebrea izan zela orain dela urte ba-tzuk Venezian gertatu zitzaidana: San Markos plaza ezagu-nean uso tonak uxatzen nengoela, bat-batean 80ko hamar-kada bukaeran Ingalaterrako hardcore-punk eszenanzeresana eman zuen Subhumans taldeko abeslari Dick iku-si nuen. Bi alditan pentsatu gabe berarengana jo nuen etanire burua aurkeztu nuen. Gizona aho bete hortz eta lotsa-tuta gelditu zen sorpresak jota, zer esan jakin gabe; eta be-rarekin zegoen laguna, aldiz, egoera bitxiaz jabetuta etaabeslaria hala ikusita barreari eutsi ezinik. Azaldu beharradago, lehengoaren haritik, Subhumans taldea ez zela inoiztelebistan agertu, Ingalaterratik kanpo zaletu gutxik beste-rik ez dugula gogoratuko, seguruenik atzerrian inork inoizez duela ezagutu; eta antzeko egoera bat irudikatzekotanpareka daitekeela Bap! taldeko abeslaria Frantziako Esta-tuan, musika giroetatik kanpo, portugaldar batek ezagutuizanarekin.

Iraganean Bap! eta gaur egun Inoreneroni taldeko abesla-ri den Enekok “The revolution has been televised” abestendu aspalditik, eta, hala, ezer ez da aldatu. Izan ere, errua ezdago telebistan, gugan baizik. •

{ koadernoa }

Igogailuek aguantatubehar dutena

Iker Barandiaran

hutsa

hutsahutsa

«The revolution has been televised». Ezer ez da aldatu, erruaez dago telebistan, gugan baizik

herritarrak

Zenbaki esangura-tsuak pilatzen ditu:37.000 erreferen-tzia eta 8.000 auto-re baino gehiago.Hamabost urteko

ibilbidea egina du UEUren Ingu-ma datu-baseak, eta, denborahorretan guztian, datu-baseabera edukiz aberastea ez ezik,euskaraz zientzia egiten duenkomunitateari itxura emateaeta trinkotzea ere lortu dute.Nazioartekotasuna dela-eta in-gelesak zientzia arloan hartuduen pisua medio, euskaraz egi-ten den zientzia produkzioakbehera egin duela ohartarazi duUxune Martinez Inguma datu-baseko kudeatzaileak. Egoerarenaurrean zera dio: «Gauza bat danazioarteko komunitate zienti-fikoari lanaren berri ematea in-

gelesez, baina hemen ere euska-raz egiteko bideak badira». Eus-karaz egiten den lanari balioaematea da, bere ustetan, gakoa.Ingumaren erronkei dagokione-an, argi du: sarean ikusgarrita-suna lortzea eta ezagutaraztea.

Hamabost urteko langa gaindi-tu duzue. Zein hutsune betetze-ko sortu zen datu-basea?2000. urtean sortu zen Inguma.Sorrerako helburua euskaraz,bai ahoz bai idatziz, egiten zirenzientzia arloko lanak biltzeazen; bidez batez, lan horien egi-leak ezagutzera ere eman nahigenituen. Egileak nolabait saka-banatuta zeuden eta ez geni-tuen ezagutzen. Euskaraz lanakegiten zituen komunitate zienti-fiko bat ba ote zegoen ere ez ge-nekien. Komunitate horri itxura

ematea eta trinkotzea zen, berazhelburua. Hasiera batean kultu-ra eta zientziako gaiak euskarazlantzen zituzten zer-nolako al-dizkariak zeuden finkatzen hasiginen. Argitaletxeak ere aztertugenituen, zein motatakoak zi-ren, unibertsitateetan eta han-dik kanpora; hala, zein zen eu-ren lana eta non zituzten eurenbildumak ikusi genuen. Datuhoriek pixkanaka hasi ginen bil-tzen eta egile desberdinek egin-dako lanak jasotzen.

Ahozko lanak jasotzea ez daohikoena agian.Ahozko lanak jasotzea guztiz be-harrezko ikusi genuen. Gurehizkuntzan transmisio handiaegin da ahoz. Agerikoa da ber-tsogintzak, kantagintzak... dutenpisua gure herrian. Ohitura as-

ko ahoz aho transmititu dira.Zientzian ere gertatzen da hori.1973tik aurrera ahozko produk-zioa handia izan zen. Idatzizkoasoilik jasotzen bagenuen,proiektua hanka motz geratzenzela uste genuen, ez genuela de-na biltzen. Egia da ez dela gauzabera. Idatzizkoa ikusi egiten daeta egin dela ziurtasun gehiago-rekin esan dezakezu. Ahozko la-nak hitzarmenen bidez jasotzenditugu. Unibertsitate eta era-kundeekin lan egiten dugu,haiek jakinarazten digute zeregin den eta nork egin duen.

Zientzia euskaraz egiten duenkomunitatea irudikatu du In-gumak.Esan izan zaigu, kanpotik batezere, zientzia eta kultura ezin zi-rela landu euskaraz, gure hiz-

«Ez dakigu erdaraz

bilatutako gai hori

euskaraz ere aurki

dezakegula.

Ingumak nahi

duena euskal

produkzioa begien

bistara jartzea da;

hau ere badago, gu

ere gai gara eta

adituak baditugu»

“

2015 | otsaila | 14

GAUR8• 22 / 23

kuntzak ez zuela gaitasunikkontzeptu batzuk adieraztekoeta ez zegoela pertsona egokirikhori egiteko gai zenik. Argi da-go hori gezurra dela. Adierazga-rria da Einsteinek 1919an kale-ratu zuela bere teoria famatuaeta 1923an jada euskaraz baze-goela. Gu gai ginen zientziaeuskaraz egiteko, baina jaso ga-be zegoen.

Datu-base oparoa duzue, zen-baki esanguratsuak dituena.Gaur egun 187 erakunderen la-nak jasotzen ditugu gure datu-basean. Urtero-urtero erakunde-ren bat gehitzen saiatzen gara.Dagoeneko 37.000 erreferentzia-tik gora jasoak daude eta 8.000autore baino gehiago. Kopuruahandia da kontuan izanda zer-nolako komunitate txikia garen.

Jasota duguna euskara batua fin-katu zenetik honakoa da.

Gaur egun, ordea, ingelesa dazientzia egiteko gehien erabil-tzen den hizkuntza. Horrek no-la eragiten du?Joxe Ramon Etxebarriak esatenduen moduan, gure komunita-teak gainerakoek dituzten ara-zo berak ditu. Euskarari dago-kionez, hazkunde bat izan da1965. urtetik aurrera. Egon diraegi le batzuk oso oparoak,ehundik gora erreferentzia pi-latu dituztenak. Nolabait apus-tu bat egin zuten bere garaianeuskaraz aritzeko zientzian.2000. urtera arte produkzioahanditzen joan da, baina unehonetan beheranzko joera na-gusitu da. Zer gertatu da? Eus-karari beste hizkuntza guztieigertatzen zaiena gertatu zaio,nazioartekotasunak eragin dio.Zientziaren ikerketa ingelesezargitaratzen da. Hori asko na-baritu dugu Inguman. 2005.urtetik aurrera produkzioa jais-ten ari da apurka-apurka.

Alor guztietan gertatzen dahori?1970etik 1995era arte zientziagogorretan, fisika, kimika, ma-tematika, natur zientziak... eus-karazko produkzio handia zego-en. Egun ez. Giza zientzietanmantendu egin da euskararenerabilera eta esan dezakezu alorhorrek mantentzen duela pro-dukzioaren hein handiena.

Euskaraz egitea lehen baloreazen, orain, berriz, ez. Bueltaemango du egoerak?Nik neuk zail ikusten dut. Ez dutgaizki ikusten ikertzaileek inge-les idaztea, ezagutzen dudalakoikerketa mundua eta badakida-lako lehen mailako ikerketaerreferentzialtasuna lantzekoingelesez egin behar dela. Eus-kal Herrian ere ikerketa talde as-ko euskaldunez osatuta baldinbadaude ere, ingelesez egitendute lan, nahiz eta euren arteanharremana euskalduna izan.Horrek ez du kentzen, ordea, lanhorren berri emateko euskaraezin denik erabili. Nazioartekokomunitate zientifikoari lana-ren berri ingelesez emateak ez

du esan nahi hemen euskarazegiteko bideak ezin direnik ga-ratu. Arazoa da zoritxarrez ezdela berdin baloratzen. Aldatubehar dena euskaraz egiten denlan horren balioa eta erakusga-rritasunaren pisua da; gehiagoeman behar zaio. Aldatu behardira unibertsitateetako balora-zioak, irizpideak...

Dibulgazioari ematen zaion ga-rrantzia ez dela handia ereesan izan dute ikertzaile askok.Ikerketan aritzen diren pertso-nentzat dibulgazioak ez du pisu-rik ia euren curriculumean, ezda puntuak ematen dituen alo-rra. Ikertzaileek dibulgazioa bo-rondatez egiten dute, beharraikusten dutelako, horretarakoprest daudelako, gizarteariemandakoa itzuli nahi diotela-ko... Dibulgazioari ez zaio pisu-rik ematen, baina dibulgazioaoso garrantzitsua da. Askotanuste dugu eskolan gabiltzan sa-soian jasotzen dugula kulturaeta zientziaren ezagutza zatihandiena, baina hori ez da egia.Guk gure bizitzaren %5 baino ezdugu pasatzen mundu akademi-koan. Gure bizitzaren %5eanezin dugu jaso ezagutza guztia.Egun badira ikerketak diotenakgehiago dakigula kultura zienti-fikoaz museo edo erakusketeta-ra joanez, aldizkariak edotaegunkariak irakurriz, hitzaldiakentzunez... Hortik jasotzen dugukultura zientifiko gehiena. Di-bulgazioak, beraz, pisu handiadu, transmititzen diguna askodelako.

Dibulgatzeko premiarik ez,baina ikerlarien artean publi-katzeko premia handia da. Su-matzen duzu? Bai, lehia bat dago hor. Curricu-luma egiteko erreferentzia ko-puru bat behar du ikertzaileak, eta, zoritxarrez, aldizkari batzukbetetzen dituzte arau batzuk etahaietan publikatzeak askoz erepuntu gehiago ematen ditu.Arazoa da “izen ona” duten al-dizkarietan argitaratzea oso zai-la dela, jende guztiak beren la-nak haietara bidatzen ditu eta.Hori dela eta, artikulu eta lan as-ko bidean geratzen dira eta ho-rrek desesperazio puntu bat ereArgazkiak: Luis JAUREGIALTZO | ARGAZKI PRESS

«Euskarari bestehizkuntza guztieigertatzen zaiena

gertatu zaio,nazioartekotasunak

eragin dio.Zientziaren ikerketa

ingelesezargitaratzen da»

UXUNEMARTINEZ

UEUren datu-basearen muinak primeran

ezagutzen ditu, bai eta zientzia

produkzioaren inguruko xehetasunak eta

dibulgazioaren gorabeherak ere.

Maider Eizmendi

INGUMA DATU-BASEARENKUDEATZAILEA

herritarrak

sortzen du. Orokorrean ez zaigugustatzen sortu den joko hori,baina, hala ere, euskarazko la-nak argitaratzen dituzten aldiz-kariak horretan ere sartuta dau-de jada. Indexaziorako arauguztiak betetzen ari dira eurenaldizkarietan argitaratzen direnartikuluak puntuatzeko. Bideegokia ez dela ikusi arren etanolabait gure kontra egiten due-la jakin arren, jokoan sartzen ga-ra, gainerakoan galtzen atera-tzen garelako.

Egindako lana ezagutzera ema-teko bide bat da zuen datu-ba-sea, zer-nolako erantzuna jaso-tzen duzue egileen aldetik?Autoreen aldetik oso jarrera onajasotzen dugu beti. Zorionekoakgara, zeren badira autore askolan berriak egiten dituzteneanjakinarazi egiten digutenak. Au-tore gehienak kontziente diraeuskal komunitate zientifikokoparte direla. Azken denboransartu ditugun erreferentzia askojende gaztearenak dira. Tesiaegin eta defendatu ostean bereikerketa lana ezagutzera ematenari den jendea da. Euren datuakjaso eta Inguma datu-baseansartu ditugula esaten diegune-an, halako esker ona sentitzendugu haien partetik. Azken ba-tean zerbaiten parte sentitzendira, egiten ari diren lana etxe-an ere aintzat hartzen dela su-matzen dute.

Bilaketak egiteko orduan, eus-kara ez beste hizkuntza batzukerabiltzeko joera dago. Ez dahala?Bai, baina Ingumak egiaztatzendu komunitate bat badagoelaeta edozein jakintza arlokogaiak euskaraz landu daitezkee-la. Informazio iturriak bilatzeanbeste hizkuntzetan dauden itu-rrietara jotzeko joera dugu. Az-ken batean ez dakigu zer balia-bide ditugun eskura, ez dakiguguk ere baditugula liburuak, ar-tikuluak... Ez dakigu erdaraz bi-latutako gai hori euskaraz ereaurki dezakegula. Ingumak nahiduena euskal produkzioa begienbistara jartzea da; hau ere bada-go, gu ere gai gara eta adituakbaditugu. Horri balio ematensaiatzen gara.

Bilatzaile ugari daude, zerkematen dio balio berezia Ingu-mari? Inguman klik bakar batekin edo-zein liburutegitan dauden erre-ferentzia, artikulu eta liburuaktopa daitezke. Era berean,38.000 erreferentziatik ia erdiazuzenean kontsulta ditzake era-biltzaileak, inora mugitu gabe.Gainera, aditu batekin harrema-netan jartzeko beharra izanezgero, kontaktuak jar zaitezke for-mulario bat beteta soilik. Berebalio nagusiak erraztasuna etaharremanetan jartzeko aukeradira. Gaur egun Inguma datu-ba-sean gehien erabiltzen den zer-bitzua harremanetan jartzekoada. Egile guztien kontaktua ezdugu, %70arena edo dugu orain-goz, baino baten batek eskatuzgero, saiatzen gara hura lortzen. Gure beharra zalantzan jarri

izan dute, baina, azken batean,idatzizkoa eta ahozkoa jasotzenduen egitasmoa gara, bilgunea.Proiektu honek duen berezita-suna da guztia biltzen duela ko-munitate baten trinkotasunaadierazteko eta esateko zientziaeta kultura euskaraz lantzen ariden komunitatea bat badagoe-la. Bilguneak beharrezkoak dira

eta horren balioa aldarrikatubehar da.

Zeintzuk dira aurrera begirafinkatuta dituzuen erronkak?Guk informazio asko dugu datu-basean. Hala eta guztiz ere, beha-rrezkoa da hor gaudela adieraz-tea. Sarean ikusgarritasuna lor-tzeko eta ezagutarazteko bideakbadaude, eta baliatu egin beharditugu. Gure erronka da datu-ba-sea hornitzen jarraitzea eta infor-mazio iturri ona behar duten era-biltzaileei zerbitzuak eskaintzenjarraitzea. Baina gure erronka da,era berean, dugun informazioaformatu desberdinetan eskain-tzea. Azken batean, gurea proiek-tu bibliografiko bat da, baina hel-burua da gai baten inguruandugun informazioa transmediaformatuekin eskaintzea, gure bi-laketa sistema hobetzea, Googlebilatzailean agertzea...

Dena Interneten dago, bainainformazio asko ezkutuan gel-ditzen da. Horregatik, hain zuzen ere, gurehelburua da inork gai baten ingu-ruan informazioa bilatzen duene-an, eta, hitz gakoak bilatzaileansartzean, Inguma informazio itu-

rri gisa azaltzea. Formulak badau-de eta azken urteetan horretanari gara lanean, ezkututik atera-tzeko lan horietan. Kontua da gukbezala, besteek ere gauza bera egi-ten dutela. Oro har, informazioabilatzeko oso pazientzia gutxi du-gu eta joera hori areagotu egitenda Interneten.

Internetek bilaketa prozesuaeraldatu duela diozu, baina su-posatzen dut azken hamabosturteetan teknologiari esker as-ko erraztu zaizuela lana, tekni-koki behintzat.Ba, noski, egundo egiten dugunlanak ez du lehengoarekin zeriku-sirik. Kuriosoa da, jendeak ustedu erreferentziak datu-base bate-an sartzea oso lan erraza dela, bai-na datuak egiaztatu egin behardira. Ahozko erreferentzien ziur-tasuna erakundeek ematen digu-te; idatzizkoa ikuskatu egin behardugu. Guk ez dugu testuen kalita-tea neurtzen, baina Inguman sar-tzen den produkzioak irizpide ba-tzuk bete behar ditu. Horrekguztiak denbora ematen du. Egiada lehen datuak sartzen denboraasko ematen genuela, eta, gauregun, berriz, teknologiari eskererauzketak egiten ditugula.

«Dibulgazioari ez

zaio pisurik ematen,

baina dibulgazioa

oso garrantzitsua

da. Askotan uste

dugu eskolan

gabiltzan sasoian

jasotzen dugula

kultura eta

zientziaren

ezagutza zati

handiena, baina

hori ez da egia» “

2015 | otsaila | 14

GAUR8• 24 / 25

Elurrak bazterrak zuritu ditu, argia ar-

gitu du, berritu egin ditu zelaiak, kale-

ak, espaloiak eta etxe atariak. Egune-

rokotasuna aldatu du, hankaz gora

jarri, desordenatu. Eta hala ere, hain

agertzen da zuri, eder, argitsu, orde-

natu argazkietan. Beti hor egon izan

balitz bezala.

Itsasoari begira denbora ez da exis-

titzen. Eta berdin gertatzen da elurra-

ri begira ere. Horregatik bakarrik, den-

boraren tiraniatik askatzen gaituelako

tarte batez, merezi izan du elurrak.

Eta bai, oraindik ere naturak sina-

tzen ditu artelanik bikainenak.

amagoia.mujika@gaur8.info

Jagoba MANTEROLA | ARGAZKI PRESS

NATURAKSINATZENDITUARTELANIKBIKAINENAK

C IKUSMIRA

herritarrak

NEKAZARITZA ETA ELIKADURA EKOLOGIKOA

Ortutik Ahora elikadura-rekin lotutako gaiakikuspegi agroekologikobatetik lantzeko sortuzen irabazi asmorik ga-beko elkartea da. Elika-

dura, osasuna eta kontsumoaren ingu-ruan kontzientziazioa bultzatzea etabestelako kultura agroekologiko bat sor-tzea helburu duten nekazari, sukaldari,nutrizionista eta hezitzaileak biltzen di-tu. Oraingo honetan, elikagai begetalakprestatzeko eta kontserbatzeko teknikazahar batekin datoz: hartzituak.Neguarekin bat, azak, azenarioak eta

porruak heltzen dira gure etxeetara, eta,askotan, zaila egiten zaigu hainbeste pro-dukturi irteera ematea gure menua as-pergarri bilakatu gabe. Konponbide erre-za eskaini nahi dizuegu oraingo honetan:

barazki hartzituak, bruselazen pickles-ak,hain zuzen ere.Gaian sakondu aurretik, hartzituak zer

diren azalduko dugu lehenik. Hartziduraedo fermentazioa hartzituak sortzeko pro-zesua da. Oinarrian, antzinako kontserba-zio teknikarik erabilienetakoa da elikagai-gintzan. Dena den, hartzidurak ez gaitusoberako produktuak kontserbatzen soiliklaguntzen: hartzitutako elikagaiek zapore,testura eta bestelako hainbat bide berri za-baltzen dituzte gure sukaldeetan.Hartzitutako elikagaiek balio erantsia

ematen diete gure sasoiko barazkiei. Aregehiago, hartzidurak abantaila asko dauz-ka. Osasunari dagokionez, adibidez, har-tzidura prozesuan parte hartzen dutenbakterioek, legamiek eta hondoek hain-bat substantzia onuragarri sortzen dituz-te prozesuan zehar. Aipatzekoak dira har-

tzitutako elikagaiek bai heste-floran baidigestio prozesuan dituzten ondorio onu-ragarriak. Halaber, gero eta aditu gehia-gok digestio sistemak berebiziko garran-tzia duela defendatzen dute. Hesteetanbizi diren bakterio koloniak beste organobat bailiran hartu beharko genituzke,gaitz asko ekidin baitaitezke gure hestee-tako mikrobiota edo heste-flora ondozainduz gero. Prozesuari berari dagokionez, hartzidu-

raren jarraipena egitea nahiko erraza da.Landareak mikroorganismo onberen etxedira, eta, aire faltan daudenean (egoeraanaerobikoan), erraztasunez ugaltzen dira,bide batez gure osasunerako kaltegarriakizan litezkeen mikroorganismoen ugalketasaihestuz. Mikrobio onuragarri horiekerraz metabolizatzen diren azukreak kon-tsumitzen dituzte landareetatik, aldi bere-

an substantzia antimikrobianoak sortuz:karbono dioxidoa, alkohola, azido azetikoa,azido laktikoa eta beste azido batzuk.Mundu osoko sukaldeetan tankera ho-

netako kontserbazio teknikak erabiltzendirela kontu jakina da. Erraz aurki ditzake-gu hainbat adibide: Alemanian chucrut-ada plater tradizional ezagunena, Koreankimchi-a eta Erresuma Batuan pickles-ak.Gaurkoan, pickles-ak landuko ditugu,

bruselazekin egindakoak, hain zuzen ere.Lehen esan dugun moduan, pickles-ak har-tzitutako barazkiak dira eta efektu garbi-tzailea dute gizakion organismoan. Izanere, gure gorputzera entzimak, azido lakti-koa eta hartzigarri onuragarriak eramatendituzte pickles-ek.

Ortutik Ahora elkarteaortutikahora.wordpress.com 

Hartzituak, zentzudun kontserbak

HUTSA

Ortutik Ahora elkartea

ERREZETABruselazen

«pickles»-ak

OSAGAIAK

BruselazakPipermina

Piperrauts beltzaJengibre hautsa

BaratxuriaGatza

UraBeirazko pote hermetiko bat

}PRESTAKETA Guk bruselazen pickles-ak prestatuko baditugu ere,kontuan izan errezeta hau edozein barazkirekin baliadaitekeela prozedura berdina jarraituz. Era berean,edozein espezia eta gozogarri erabil daiteke. 1. Bruselazak zuritu eta ondo garbitu. 2. Behin ondo garbituta, azak, baratxuriak etapipermina potean sartu. 3. Beste alde batetik, pitxer batean, ura, jengibrehautsa eta piperrauts beltza nahastu; ur litro bakoitzeko 20 gramo gatz gehitu. Ondonahastu. 4. Jarraian, prestatutako ur ondu hori potean iraulieta ondo itxi. 5. Potea leku fresko eta ilun batean gorde hartziduraprozesua hasteko. 7 edo 8 egun beharko ditugutxienez hartzitzeko. Denborak aurrera egin ahalabarazkien zaporea aldatuz doa. Behin irekita, poteahozkailuan gorde. * Kontuan izan gomendagarria dela bruselazak ezkozinatzea bakteria onberak desager ez daitezen. Nola jan? Zuzenean, entsaladan, ozpin saltsarekin…Edonola izanda ere, gozo-gozoak izango dira pickles-ak!

2015 | otsaila | 14

GAUR8• 26 / 27hutsa

Dagoeneko sumatzen da hautes-kunde giroa. Bai, badakit amaiga-beko kanpaina batean murgildutabizi garela, baina, oro har, orain-

txe jarri da abian hautestontziak konkista-tzeko lasterketa. Betikoek, azken hamarka-dotan itsasontzia gobernatu eta hondoraeraman dutenek, eskarmentua baliatzendute lehia horretan berme argudiotzat.Eurak dira adituak, merkatuen lema gida-tzen dakitenak, Deustuko Unibertsitatekoekonomia masterra dutenak, NazioartekoMoneta Funtsaren eta Europako BankuZentralaren oniritzia dutenak... Haien or-dez, kaosa baino ez dago, zaborra nonahi,azak baino ez ditugu jango. Begira diezaio-gun bestela Greziari eta herriak arduraga-

bekeriaz hautatutako ezkerraren eskutikdatorkien hondamendiari. Politikari pro-fesionalen esperientzian fede itsua eska-tzen diote hautesleriari, baina esperien-tzia horrek hutsaren hurrengoa balioizan die itsasontzia porrotera joan zedinekiditeko. Gaur egun pairatzen dugun krisialdia ez

zuten aurreikusi eskarmentu handikoekonomialari profesional horiek, edotaLehman Brotherseko gizon gorbatadunek;aitzitik, punkak izan ziren hiru hamarka-da lehenago egungo panorama iragarrizutenak. Punkak, bai, gandor tenteak, li-trona beroak eta guzti, eurak izan zirenetorkizuna irudikatzen asmatu zuten ba-karrak, beste inor ez zen haiek bezain gai

izan iragartzeko kapitalismoa eta estatuabideraezinak zirela, bide horretatik hon-damendira gindoazela. 80ko hamarkada-ko punken amesgaiztoa da oraina. Har di-tzagun Ikerkuntza SoziologikorakoInstitutuaren azken inkestaren emaitzak:langabezia, pobrezia, politikari ustelak,bankari lapurrak, ezkortasuna, sumina,amorrua... Gehitu horiei guztiei gitarra ka-rrankari batzuk eta bateria arritmiko bat eta horra hor Eskorbuto, La Polla edo Kor-taturen kanta bat. Zertarako berretsi kon-fiantza behin eta berriz huts egin digute-nei? Alternatiba bakarra kaosa bada, kaosaezin da hau baino okerragoa izan. Ez dagobeste irtenbiderik... Eskorbuto hauteskun-deetara! •

0hutsa

Eskorbuto hauteskundeetara

Koldo Sagasti

hutsa

Mozorroa lozorroan dugun “ni”-aezkutatzeko dela pentsa geneza-ke, baina ez ote da ezkutatu nahiizaten dugun hura agerian uz-

ten duen maskara? Inauterietan denaomen zilegi, dena zilar begi, dena zeharegi. Baina ez gara inauterietan soilik mo-zorrotzen. Ez gara inauterietan soilik ez-kutatzen. Urte osoan geratzen da ageriangarena eta izan nahi duguna. Izan nahi ge-nukeenaren parodia etenik gabekoa daegutegiaren joan-etorrian.Eta beti erlijioa dago atzean. Ohitura sa-

kratu bihurtu dira inauteriak, baina kon-fesatzeko ordua iritsi da. Izan jaunartzeak,izan ezkontzak, izan herriko festak, izanHalloween... urte osoan gabiltza inauterie-tan. Gu mozorroen azpian, eta gainean ka-tolizismoaren zomorroa.

Jainkoak gurtzearen erritualari amenegin genion aspaldi, eta ordu batzuetakojainko-jainkosak bihurtzea bihurtu dugubizipoz ikur. Lehen hildakoen gorantzanere egiten ziren gisa honetako ospakizu-nak, baina orain bizirik gaudela sentitzekobehar ditugu horrelako jaiak. Berrogeialdiaren edo garizumaren aurre-

ko ospakizun dira inauteriak. Baraualdiarenaurretik Baco ardoaren jainkoa gurtzeko an-tsia eta beharra. Biharrak egarri harrapatu-ko gaituen beldur gara agidanean. Eta zer esan jaunartze eta ezkontzei bu-

ruz? Irudimenak hainbesteko arrakastarikez duen inauteri txikiak ez al dira? Irudi-men baino irudiari men. Gurutzea lepoaneta lazoa soinekoan ibili zirkuan. Lehenen-go ostia bedeinkatua jaso eta segi aurrera.Zer-nola bataiatu ez dakidan bataio eta ez-

kontza arteko zubilana. Zurijana. Zauriba-na guraso eta aitona-amonen poltsikoetan.Eta segi aurrera. Eta ez bedi oparirik falta.Ai, eta ezkontzak! Eske ontzak hauek ere.

Aurreskua, abesbatza eta muxuak. Bainaaurretik andregaiaren soinekoa bezain zu-ria den sobrea. Sobra handirik ez duenakere gonbidatu izateko ohorea dirutan esker-tzeko obligazioa. Bestetik, ezkonberriak bai-no erakargarriago joateko ohitura izatendute batzuek, eta inauterietan baino mozo-rrotuago doazen irudipena beste batzuek. Besterik ez. Izan eta egin nahi duzuena-

ren lagungarri baino ez dadila izan mozo-rroa. Aurpegia estaltzeak ez diezazuelaipurdia bistan utz. Alkohola eta disfraza ezdaitezela bestela lortuko ez genukeengehiegizko ausardiaren errudun izan. Jaikoloretsuak opa dizkizuet. •

0hutsa

Mozorroak

Amaia Agirre

herritarrak

Neguan oskar-bi, zerua ur-din-urdin de-la ateratzendiren egunhorietako ba-

tean, eguzkipeko goxotasunean,eguraldiaz eta honek gordetzendituen misterio eta zirrikituezdihardu Iker Ibarluzea (Ibarra, 1990) meteorologo gazteak. Igo-gailuko elkarrizketa hutsal bate-rako baino gehiagorako ematendu eguraldiak, denok begiratzenbaitiogu arretaz, gure planak ze-hazteko komeni zaigunean ba-

tez ere. Eta bada horretan afizioiturria aurkitzen duenik. Zaletasun hori ogibide bihur-

tu nahian dabil Ibarluzea, Geo-grafia ikasketak egin osteanGranadako Unibertsitatean Me-teorologiari buruzko masterraeginez. Eguraldi iragarpenenarloan lehenengo urratsak ema-nak ditu dagoeneko, Tolosalde-ko Atarian eta Zumarraga-Urre-txuko irrati librean ematenbaitu eguraldiaren berri.Tolosaldeko «eguraldi gizo-

nak» txikia zenetik izan du argizein zen bere bokazioa. Lanbi-

dea zein izango zuen beti argiizan duten horietakoa da Ibar-luzea, nahiz eta berea ez zenhautu ohikoena haurrengan,suhiltzaile izan nahi duen txi-kiarena bezalakoa adibidez. Ur-teak pasata ere, helburuari eu-tsi dio. Ez zen hego haizeakjotzen duenean hartutako era-baki horietakoa.Hala, 6 urteko mutil koxkor

bat zela adi-adi begiratzen zienjada telebistan agertzen direneguraldi mapei. Ikur eta kolore-ek atentzioa deitzen zioten etajakin-min hori handituz joan zi-

tzaion urteak pasa ahala. «Egu-nero-egunero eguraldia ikustennuen, eta, 13 edo 14 urterekin,nire kasa irakurtzen hasi nin-tzen. Garbi neukan zer ikasinahi nuen eta zer izan nahinuen», azaldu du.Gainera, naturarekin lotura

berezia izan du betidanik. Men-dizalea eta naturaren ingurukogauzen zalea izanik, eskolantrebea zen halako ikasgaietan.Zaletasunak eta trebeziak era-man dute ibarratarra egural-diaren inguruko iragarpenakegitera, datuak ongi interpreta-tu eta asmatu nahiak sortzenduen ardura eta kitzika nahas-turarekin.Izan ere, eguraldiaren iragar-

penari so dagoenak zehatz-mehatz jakin nahi izaten du hu-rrengo egunetan etorriko denaeta ez da aldarte onez hartzenhuts egitea, onetik txarrerakoadenean batez ere. Iragarpenak,ordea, ez daude akatsetik salbu.Zientziaren misterioak, edo gu-tiziak, nahi bada.Horregatik, aurreikuspenak

ahalik eta zuzenenak izan daite-zen iturri ezberdinak kontsulta-tzen ditu Ibarluzeak. «Iragarpe-nak Internet erabiliz egitenditut. Nire baliabideak eta mete-orologo ofizial batenak ez diraberdinak, azken finean meteo-rologo ofizial batek askoz ereiturri gehiago baititu. Nik egitendudana da Interneten lau orrial-de ezberdinetatik mapa edo mo-delo numeriko deitzen direnakhartu eta horiek konparatuta ni-re interpretazioa egin». Lainoak,prezipitazioa, tenperatura, pre-sioa... horiek denak dira egural-diak nondik joko duen asmatze-ko kontuan hartu beharrekoelementuak.Euskal Herrian, klima aldakor

xamarra dugula kontuan hartu-ta, epe laburreko iragarpenakdira arrakasta aukera gehienaurkezten dutenak. «Zaila da ja-rraian lau egun baino gehiago-tan eguraldi bera egitea», dio.

IRAGARLE ONAREN DOHAINAK

Aldakortasun horren eraginezhurrengo egunean zerua grisedo urdin koloreko, lainotsu edogarbi, giroa heze edo lehor izan-go dugun jakin nahian hurbil-

infraganti

Umetan eguraldiaren mapak zituen gustuko eta eguraldiiragarleen hitzak entzuten hazi zen. Orain bera da isobaraeta ikur artean murgildurik dabilena, mapak interpretatu etaeguraldiak nondik joko duen aurreikusi asmoz. Hasi berriduen ibilbidean fin aritzen da, hitz jario errazarekin,Tolosaldean jada ezaguna den «eguraldi gizona».

IKER IBARLUZEA

Iker Ibarluzea Ibarrako zubi batean eserita, ibaiaren ur jarioa atzean duela. Jon URBE | ARGAZKI PRESS

2015 | otsaila | 14

GAUR8• 28 / 29

tzen zaizkio asko. Familia eta la-gunak ia egunero izaten ditugaldezka eta dagoeneko herrikobizilagunak ere hasi zaizkio ira-garpen eske. «Zuk eguraldiaematen duzu, ezta? Zer egingodu bihar», hala gerturatu omenzitzaion duela gutxi emakumebat Tolosan, besotik heltzen zio-la, hurrengo egunean plana zue-la eta eguraldia lagun izango otezuen jakin nahian. Ilusioa eginzion jasotako esker onak, zalan-tzarik gabe.

Asmatzen duen iragarlearenospea ote duen galdetuta, xumeeta zintzo agertzen da. Inor ezdago huts egitetik libre eta be-rak ere izaten omen ditu halako-ak. Aurreko astean, esaterako,Euskal Herriaren luze-zabaleaneroritako elurteen harira,ezzuen erabat asmatu eta izanzen, konfiantzak eragiten duenatrebentziarekin, kexu agertuzitzaionik. Normalean, ordea,fin ibiltzen dela nabarmendunahi izan du, irriño umilarekin.

Denborak eta esperientziakematen duten eskarmentuare-kin hobetu eta begiko duen An-doni Aizpururen elegantzia etaplanta nahiko lituzke, bere esti-lo propioa mantenduz noski.«Naturala da, kameren aurreanondo moldatzen da eta gaineraikusten da, nahiz eta ez den me-teorologoa, badakiela. Askotransmititzen du. Ez da muga-tzen gaur eta biharko iragarpe-na egitera, saiatzen da hurrengoegunetako joera ere aurrera-tzen. Jendeak estimatzen du ho-ri», aipatzen du.

Pello Zabala ere gustuko du,nahiz eta zehaztasun aldetik ezduen hain borobil ikusten.«Eguraldia esateko modu nahi-ko berezia du, azalpen orokorxamarrak emanez. Hala ere, as-matzen du normalean».

Aurreko biek ez bezala, Ibarlu-zeak kameren atzealdean ikus-ten du bere burua. Meteorologiaagentzia batean aritu nahiko lu-ke, mapa artean interpretazioakegiten. Iragarpenak publikokiegitekotan, irrati uhinen bitar-tez botako lituzkeela dio, tele-bista kameren eta objektiboarenbegirada zorrotzetik urrun. Izanere, meteorologiaz jakiteaz ha-rago, iragarpenak egiteko «bes-

telako dohain bat» ere behar de-la uste du. Komunikatzeko abi-lezia, alegia.

EGURALDIA ETA UMOREA

Bazkalosteko epeltasunean, girogozoan doa eztabaida, eta, behar-bada eguzkiak sortutako eroso-tasun horrek bultzatuta, egural-diak gure aldartean dueneraginaz galdetu diogu Ibarluzea-ri. Jendeak garrantzi berezia ema-ten dio eguraldiari, eta ez baka-rrik bere egunerokotasunaantolatzeko izan dezakeen eragi-nagatik, baita gure umorean sor-tzen dituen gorabeherengatik ere.

Eguzkiak berezko irribarreamarrazten die askori, euri zapa-rradak eta haize bortitzak mutu-rra luzatzen dien moduan. Aldar-te jatorragoa izan ohi dugueguraldia lagun dugunean. Iritzihori berretsi du Ibarluzeak, nahizeta ez daukan erabateko azalpen

zientifikorik horretarako. «Nire-tzako eguraldiak eragina daukajendearen eguneroko izaeran.Denbora luzean zehar eguralditxarra egiten badu, jendeari aur-pegi luzeagoa ikusten zaio. Suma-tzen da ez dagoela hain umoreonez, erreta bezala. Eguraldi onaegiten duenean beste alaitasunbat sumatzen da».

Paradoxatik ere badu zerbaitbaieztapen horrek, Euskal He-rrian udan ere ez baitago erabatziurtatuta eguraldi ona. Udarikilunenean esaerari eustea beste-rik ez da gelditzen orduan, egu-raldi txarrari aurpegi ona jartzeradeitzen gaituen horri alegia.

Ildo berean, hego haizearen etaaldartearen artean lotura zuzenadagoela dioen ustea bide onetikdoala uste du. Askotan lotzen dahego haizeak astindutako egunbatzuen segida umore aldakete-kin edo buruko minekin eta Ibar-

luzeak badu horrentzako azalpe-na. «Eguraldia oso egonkorra de-nean jende askori burua karga-tzen zaio. Presioaren eragina da,presioa altuagoa denean jendeariburua ere nekatu egiten bai-tzaio», dio.

Haizea, euria, beroa zein hotzatarteko, esan daiteke beraz, giza-kiok badugula halako lotura na-tural eta sentsorial bat eguraldia-rekin. Ezinbestean eragitendiguna. Horrenbestez, inauterie-tan eguraldia nola portatuko denda askok egunotan gainean duenkezka.

Zalantzak uxatzeko, Ibarrakometeorologoari galdetzea onena.Aldez aurretik eman digu abisua:askok ez dute gustuko izango be-re iragarpena, uretatik pasatako-ak izango baitira aurtengo aratus-teak. Aurreikuspen okerrakgorroto dituztenetako batzukakatsaren esperoan izango dira

orain, hartara mozorro festa sal-bu izango delakoan.

Huts egitea posible dela oharta-razita bota du iragarpena Ibarlu-zeak, baina gaurtik aurrekoak ezomen dauka oso itxura onik.«Ipar-mendebaldeko haizea ibili-ko da, nahiko zakar. Fronte batdator, lanerako gogoarekin gaine-ra, eta euri dezente utziko du la-runbat iluntzean. Igandean ereeuritan hasiko da eguna, etaeguerdi aldean zertxobait atertu-ko badu ere, zaparradek jarraitu-ko dute. Zerbait hoztuko du,nahiz eta ez diren izango lehengoasteko hotz horiek. Ipar haizea bi-zi-bizi ibiliko da eta elurra 800metro ingurura itzuliko da».

Halako iragarpen zehatza en-tzunda, neguari gelditzen zaiona-ri buruz eta udaberria nola etordaitekeen aurreratzeko eskaerariezin eutsita, nahiago du zuhurmantendu. «Epe luzera iragarpe-nak egitea arriskutsu xamarraizaten da, asmatzeko oso aukeragutxi izaten da. Pello Zabalak, adi-bidez, tenporei heltzen die, bainabatez ere usteetan oinarritutadaude. Garai bateko baserritarrentradizioa da eta egiatik zerbaitizango du horri kasu egiten ba-zioten, baina ez dauka oinarrizientifikorik eta fidagarritasungutxi dauka», azaltzen du.

Dena den, ia-ia nahigabean,etor daitekeenaren inguruko ira-kurketa egiten bukatu du. «Ne-guaren aurreneko zatia epela izandugu, prezipitazio pixka batekin.Bigarren zatia, hotzagoa eta leho-rragoa. Azkena, aldiz, euritsuagoaeta hotzagoa. Hortik jota udabe-rriak izan dezakeena da hasieranahiko euritsua eta hotza, geropixkanaka udara gerturatzen denheinean pixka bat lehortu eta be-rotzeko. Baina ikusi beharko da».

Apustua handira egin du azke-nean, eta asmatuz gero, seinaleona beretzat, baita eguzkia mai-te dutenentzat ere.

hutsa

«Egunero-egunero eguraldia ikusten nuen eta13 edo 14 urterekin nire kasa irakurtzen hasinintzen. Garbi neukan zer ikasi nahi nuen etazer izan nahi nuen», nabarmendu du Ibarluzeak

«Niretzako eguraldiak eragina dauka jendeareneguneroko izaeran. Denbora luzean zehareguraldi txarra egiten badu, jendeari aurpegiluzeagoa ikusten zaio», aipatu du

Iraia Oiarzabal Mujika

Ibarluzea Tolosaldeko «eguraldi gizona», Ibarran. Jon URBE | ARGAZKI PRESS

herritarrak

EUROPA

> Trukatuak1994. urteko egun berean jaioziren eta ospitale berdinean,Cannesko Jourdan klinikan. Eri-zain batek, ordea, akatsa izanzuen eta familiaz trukatu zi-tuen. Orain, epaitegi frantsesbatek klinikaren ardura nabar-mendu du eta neskato bakoitza-ri 800.000 euroko kalte-ordai-na eman beharko dio. Eta berenfamiliei ere ordaindu beharkodie egindako kaltea, guztira1.900.000 euro. Neskatoak txi-kiak zirela konturatu ziren fa-miliak ez zirela beren alaba bio-logikoak, fisikoki ezberdintasunhandiak izanda DNA frogakegin zituztelako. Hala ere, fami-lia bakoitzak hazi duen alabare-kin segituko du.

> HeriotzaGutxienez 300 etorkin hil diraSiziliako itsasartean, denboralebatek jota. Bizirautea lortu dutenpertsonek Palermoko Poliziariazaldu diotenez, hiru egun zera-matzaten uretan nora ezean, etajada ontzietan ura sartzen hasitazegoenean erreskatatu dituzte.UNHCR Iheslarientzako NazioBatuen Goi Mandatariaren bule-goak zehaztu duenez, «guztira,lau ontzi zeuden, batean, 29 per-tsona hilda zeuden hipotermiakjota, eta 76 bizirik. Beste hiru on-tzietako bakoitzean 100 bat per-tsona zihoazen, eta bederatzi bai-no ez dira salbatu». Lampedusara29 gorpu iritsi dira oraingoz, de-nak hotzez hildako 18 eta 25 urtebitarteko pertsonak.

> KalamuaCristina Sanchezek, MadrilgoUnibersitate Konplutentsekobiologoak frogatutzat eman duedozein tumore motak erantzu-ten duela kalamuaren aurrean.Cannabinoide motako konposa-tu organikoetan aditua da San-chez eta hamar urte bainogehiago darama ikerketa lerrohorretan lanean. Laborategikosaioetan ikusi ahal izan duenez,THC substantziak –kalamuaren substantzia psikotropikoak–minbizi zelulen suizidio pro-gramatua agintzen du. Suizidiogarbia da, gainera, sano daudenzelulei eragiten ez diena. Orainarteko saio guztiak arratoiekinegin dituzte, baina emaitzakoso baikorrak dira.

> Hartz kumeaPrioron, Leongo mendialdeandagoen herrixkan, hartz kumebat aurkitu zuten herrian ber-tan. Zehazki, Prioroko OscarMontero bizilagunak hartuzuen ezustekoa pasa den larun-batean, elurtea zela-eta galduta-ko hartz kumea bere etxeko ata-rian topatuta. Hartz kumearenirudia bolo-bolo hedatu da saresozialetan. Leon hiriburutik 60kilometrora dago Prioro, 400bat biztanle ditu eta 1.120 me-troko altueran dago. Monterokkomunikabide espainiarreiadierazi dienez, hartzak egunapoztu zion; «elurra dela eta,egunak eman ditugu inkomuni-katurik, eta bi egun eta erdi, ar-girik gabe», nabarmendu du.

Hauek dira aste honetan Europako nabigatzaileenartean arreta erakarri duten gaietako batzuk:

hutsa

Goikoa, Donostian ateratako argazkia da, 1928. urtean. Behekoa, Tolo-san jasoa, 1927. urtean. Biak, inauterietan. Beti zerbait asmatzen ari de-la uste duen belaunaldiarentzat ariketa ederra izan daiteke atzera begi-ra jarri eta argazki hauei erreparatzea. Umorea eta irudimena garaiguztietakoak dira. Aspaldi asmatu zituzten. Pascual MARIN. MARINFUNTSA / Ricardo MARTIN. PHOTO CARTE.

KUTXATEKA.COM

UMOREA ASPALDI ASMATU ZUTEN

hutsa

SARE N

2015 | otsaila | 14

GAUR8• 30 / 31hutsa

3 BEG

IRADA:

arki

tekt

ura

/ h

ezku

ntz

a /

tekn

olog

iaAzken urteetan telefonoadimentsuen erabileraikaragarri pilo igo da gureartean eta honek gure ar-teko harremanetan eragi-na izan du. Telefono mugi-

korren merkaturatzea jada erreboluziobat izan zen alorrean, eta SMSek komu-nikatzeko bide berri bat ireki ziguten.Mezu labur hauek gazteen harrema-

netan izan zuten arrakasta bereziki, etaSMSek karaktere kopuru maximo fin-koa izanik, karaktere gutxi batzuekinmezu ahalik eta zabalenak idazten zi-ren, hizkuntzen ortografia eta arauakkasu gehienetan erabat alboratuz. Hiz-kuntzena diot (pluralean), izan ere, hiz-kuntzen arteko nahasketak laburtzapenoso bitxiak sortu zituen gure gizarteelebidunean. Adibidez, “2” zenbakiarengaztelaniazko eta euskarazko adierekinordezkatuz euskarazko hitzen laburdu-rak idatz litezke: “a2”, “ados” laburtzeko;eta “2ar”, “bihar” hitza sortzeko.

Dena dela, hitzen adierazpenean ezezik, idazteko moduan ere teknikaberria ekarri zuten SMSek: telefonoa-ren zenbakizko teklatu murritzarekinmezu osoak idatzi beharra (hamabi bo-toi denera). Idazketa teknika honek hatzlodia bakarrik erabiltzeko aukera ema-ten du, eta trebeenek begiratu gabeidazteko abilezia ere garatu zuten, abia-dura handiz idaztea lortuz. Baina 90eko hamarkadan sortu eta za-

baldutako joerak smartphone edo telefo-no adimentsuen ugalketarekin topoegin zuen. Gehien zabaldu diren telefo-no adimentsuak ukimen pantaila dute-nak izan dira (Android eta iPhone gai-luak) eta hauetan ez da teklatu fisikorikegoten. Gailu hauek ukimen pantailanQWERTY motako teklatua (gaur egun or-denagailurako gehien zabaldutako tekla-tu mota) pantailaratu egiten dute lehe-netsirik, eta honek ordenagailukoteklatuaren funtzionamendu antzekodauka. Baino jakina, teklatu hauek haintxikiak izanik, hatz bakarrarekin edotabirekin tekla guztiak jo beharrean aurki-tzen gara, idazteko denbora areagotuz,eta baita akatsak egiteko aukerak ere.Telefono adimentsu hauek, adimen-

tsuak diren heinean, idazketa akats

hauek zuzentzeko aukera eskaintzendute, eta aukera hau lehenetsirik akti-batuta etortzen da. Baina, nori ez zaiogertatu “naiz” idaztera joan, eta telefo-noak “maíz” idatzi diola? Edota “baina”beharrean, “vaina”? Horrelako adibidebarregarri bezain deseroso ugari etorri-ko zaizkizue burura, eta “telefono adi-mentsuak” baino “telefono zirikatzaile-ak” izendatu beharko genituzkeela usteduenik ere badago gure artean.

Aurreko adibideetan, hizkuntza inko-herentzia baten aurrean gaudela age-rikoa da, erabiltzaileak euskaraz ida-tzi, eta telefonoak gaztelaniakohiztegi baten kontra egiten baitu zu-zenketa. Horrela, beharrezkoa ez denzuzenketa bat eginez, okerreko hitzaitzultzen du. Hortaz, idazketarako hiz-kuntza zuzen aukeratuz gero, telefono-ak ere zuzenketak zuzen egingo ditu.Baina, telefono guztiek eskaintzen aldute euskarazko zuzentzailerik? Bada,ez. Zuen telefonoak ez badu euskara sa-rrera hizkuntza gisa gehitzeko aukeraematen, gaur egunean hamaika teklatu-aplikazio daude sarean eskuragarri eus-kararentzat ere zerbitzua eskaintzendutena (batzuk dohainik ere).

Badira teklatu horien artean biziki in-teresgarriak direnak, idazketa denbora-ri begira batik bat: arrasto-teklatuak. Te-klatu hauen berezitasun nagusiaidazketa modua da, hitz bat letra bakoi-tza ukituz idatzi beharrean, hatza letrabatetik bestera arrastaka eramanazidazten baita, hitz bakoitza idazteko ha-tza altxatu gabe.Gaur egun merkatuan hainbat arras-

to-teklatu aurki daitezke Android gai-luentzat zein iPhonentzat, eta zabaldue-nak Swype, Fleksy edo Swiftkey dira.Teklatu hauek ezaugarri gehienak antze-koak badituzte ere, Swype eta Swiftkey-kbakarrik eskaintzen dute euskararentzatzerbitzua, eta, Swype teklatuaren ka-suan, aldibereko bi hizkuntzen konbina-keta ere onartzen du, testu eleanitzenidazketa bermatuz.

Ikus dezakezuenez, telefono adimen-tsu deritzen gailuak, benetan adimen-tsuak diren aukerak ematen dizkigutegure eguneroko idazketan laguntzeko,norberaren hizkuntz eskakizunei egoki-tuak gainera. Jakin-minari hegan egiten utzi, eta

teknologiaren bitxikeria honi aukerabat eman! Ez zarete damutuko! •

Badira merkatuan euskararentzat ere zerbitzua eskaintzen duten arrasto-teklatuak. GAUR8

Olatz Perez de Viñaspre Garralda

Teklatu adimentsuak?

EHUko Informatika Fakultateko ikerlaria

97

71

88

76

75

00

1

50

21

4