A CIDADE MEDIEVALE

A ARTE GOTICA

TEMA 3

CIDADES MEDIEVAIS

O ESTILO GOTICO

Introdución• Entre os séculos XII e XIV, iniciouse en Europa un

desenvolvemento económico que favoreceu o renacer das cidades.

• As cidades pasaron a ser un centro de produción artesanal e de intercambio de produtos. Nelas desenvolveuse unha próspera burguesía que gobernaba a cidade.

• Os monarcas aproveitaron o crecemento desta burguesía para aumentar e afianzar o seu poder sobre a nobreza feudal.

• Un novo estilo artístico, o Gótico, permitiu construír edificios máis altos e esveltos.

• A partir de mediados do século XIV e durante parte do XV, Europa sufriu unha crise económica e social xeneralizada.

03

Expansión agraria e crecemento demográfico

•A partir do século XI, en Europa occidental introducíronse unha serie de innovacións técnicas na agricultura:•Novas técnicas de cultivo, como a rotación trienal e o uso do esterco de animais como fertilizante.•Novos instrumentos agrícolas (arado normando) melloraron a utilización da forza dos animais de tiro para os labores do campo•Entre os séculos XII e XIV, a aplicación destes adiantos supuxo un aumento da produtividade en gran parte de Europa occidental.

03

Expansión agraria e crecemento demográfico

SÉCULO XI

Novos métodos de cultivo

Innovacions técnicas agrícolas na Europa Occidental.

Rotación Trienal

Esterco

BarbeitoCerealCereal

Novos instrumentos agrícolas

Arado normando ou de vertedeira

Uso do cabalo

Muiños de vento para moeer gran

SÉCULO XII al XIV Grande aumento da productividade na maior parte da Europa

Occidental

Prodúcense excedentes dedicados ao comercio nos mercados das cidades

Aumenta a poboación por melloras na alimentación, de 45 a 75 mill de hb no s.XIV en Europa

Prodúcense excedentes de man de obra agrícola o que conleva emigración as cidades

As cidades e os mercaderes

Os excedentes agrícolas de abadías e conventos

Nova división do traballo

• Os campesiños producen m.p

• Os artesanos produtos manufacturados • En rúas segundo os

oficios

Rotas terrestres para o comercio

Novos arrabais para comerciar que van formando os burgos ou novas cidades onde viven os burgueses.

•Nas cidades

Mercados leises para protexer aos mercaderes

Feiras Cidades e momentos concretos

Fin da autosuficiencia

As cidades, novos centros económicos

• A mellora da agricultura estimulou a revitalización ou a aparición das cidades.

• Os agricultores, ao produciren máis do que necesitaban para o seu consumo, xeraron un excedente ou sobrante de alimentos e materias primas.

• Os campesiños, os nobres e mais os eclesiásticos, propietarios das terras, buscaron mercados onde vender eses produtos, e atopáronos nas nacentes cidades europeas.

• O crecemento da poboación fomentou a emigración dunha parte dos campesiños ás cidades, onde atopaban maior liberdade persoal e oportunidades para melloraren a súa vida.

03

AS CIDADES MEDIEVAIS• Os comerciantes e artesáns agrupábanse sen orde nas proximidades dos castelos.

• Estes novos barrios empezáronse a chamar burgos e aos seus habitantes, burgueses.

• A cidade está rodeada por unha muralla, que ten función defensiva e ao mesmo tempo fiscal e xurídica. Vivir dentro da muralla ou fora, nos arrabalos, creaba un status diferente.

• Nas distintas portas da muralla pagábanse os impostos ao entrar.

• Existen barrios de carpinteiros, tinguidores, ourives, zapateiros. Cada grupo formaba un GREMIO

• As rúas eran estreitas e tortuosas, había moitas costas e sucidade. Era normal que deambularan polas mesmas animais e persoas á vez. Xeralmente partían do centro e expandíanse radialmente cara as portas das murallas.

• No centro situábase a Catedral e na praza da mesma, o mercado, o axuntamento e a casa dos gremios.

A cidade medieval.

Cidades

Rodeadas de murallas ou pegadas a elas.

Construcións luxosas, palaciospara nobres e monarcas. Rodeadas de murallas ou pegadas a elas.

Rúas:

Estreitas, sucias, case sen pavimento e sen beirarrúas.

Desperdicios das casas.

Escasa hixiene, isto traía enfermidades como•Cólera•Tifus.•Peste

Nº incendios.

Artesáns e gremios

• Os artesáns de cada oficio agrupábanse en gremios, estruturados de xeito xerárquico: aprendices, oficiais e mestres artesáns.

• O gremio preocupábase de manter o cumprimento dunha serie de normas.

A cidade medieval converteuse nun centro de produción de obxectos manufacturados.

O traballo artesanal organizábase en pequenos obradoiros, cuxo propietario era o mestre artesán, que dispoñía das súas propias ferramentas. Tratábase dun traballo manual.

Artesáns e Gremios.

Productos manufacturados Taller artesán•Mestre artesán.

•Traballo manual.

Gremios:

Organización de artesáns por oficios para controlar a producción calidade dos productos.

Para facer cumprir as normas, as mesmas horas de traballo, os mesmos materiaies, os mesmos prezos, calidade…y prezo final.

Organización xerárquica:

Aprendiz: aos sete años, o mestre, lle daba aloxamento, o alimentaba, vestía… e lle ensinaba o oficio,sen cobrar

Oficial: cando o aprendiz sabía o oficio, facía un exame e se o superaba ascendía a oficial, xa podía cobrar un soldo.

Maestro: se o oficial adquiría moita categoría o gremio podía ascendelo a mestre e podía montar o seu propio taller.

OS GREMIOS

Casa-obradoiro dun artesán03

Feiras e mercados

• Os núcleos urbanos acollían o mercado ao que acudían os campesiños da zona para intercambiar produtos agrícolas por manufacturas.

• Apareceron as feiras, mercados periódicos de grandes dimensións onde se mercaban e vendían grandes cantidades de produtos.

As grandes rutas do comercio

• O comercio marítimo adquiriu máis importancia que o terrestre para as longas distancias. A causa era a maior capacidade e velocidade dos barcos.

• A primeira gran ruta marítima abriuse no Mediterráneo. Importábanse produtos de luxo (seda e especias) e exportábanse tecidos, armas e ferramentas.

• Unha segunda ruta foi a do Atlántico e o Báltico. Transportábanse las, viños, peles, madeiras e trigo.

03

As Rotas comerciais

a) Rota comercial do Mediterráneo

Adquire co tempo maior importancia que o terrestre.

Consecuencia das cruzadas

Cidades: Venecia, Xénova, Marsella

Comerciaban con

a) Norte de Italia

Imperio Bizantino

Productos

•Xénova.•Venecia.•Florencia.

Exportacions: texidos, armas, ferramentas…

Comercio Marítimo

b) Rota comercial do Atlántico e Báltico

Cidades: Lisboa, portos castellanos do mar Cantábrico e do mar Báltico (A Hansa), cidades dos Países Baixos (Amberes, Bruxas,…)

Productos: lás de castela, viños franceses, ferro, peles, madeiras e trigo do Báltico.

Consecuencias: Formáronse dous grandes focos do comercio na Europa medieval

b) Flandes•Bruxas.•Gante.

Portos musulmans do Próximo Oriente

Importacions: sedas, especies, perfumes…

Rotas comerciais

A aparición da burguesía

• A base da súa riqueza era o diñeiro que cobraban polo seu traballo, pola venda dos seus produtos ou os beneficios dos seus negocios.

• Segundo a súa riqueza, distinguíase a alta burguesía, formada por grandes comerciantes e banqueiros, e a pequena burguesía, formada por mestres artesáns e pequenos comerciantes.

03

O crecemento das cidades transformou a sociedade feudal. Isto permitiu a formación dun novo grupo social non privilexiado, a burguesía.

A burguesía estaba formada por persoas dedicadas ao traballo artesanal e ao comercio, que non dependían de ningún señor feudal.

Habitantes das cidades medievais.

Habitantes das cidades:

1) burguesía : habitantes da cidade, con diñeiro, non depende xa da terra,

nin dun señor feudal.

a) Alta burguesía: familias de grandes comerciantes e banqueiros.

b) Baixa burguesía: mestres artesáns e pequenos comerciantes.

2) Habitantes más humildes: oficiais, aprendices dos gremios.

3) Xudeus: Vivían en barrios separados, aljamas ou xudarías. Tiñan gran fortuna co comercio, a banca…

Goberno das cidades:

Ao principio organizadas en Comunas ou asembleas de cidadáns.

Máis tarde foron elixidos Alcaldes que construíron os primeiros Concellos

Patriciado Urbano: familias ricas de comerciantes e banqueiros que co tempo fixéronse co poder e o goberno das cidades.

•Os nobres, mercadores, notarios e algúns médicos vivían en grandes pazos, de varios pisos.•Tamén había hospitais e hospicios para socorrer aos pobres.•As cidades estaban gobernadas por un consello

Ca d’oro, Venecia

03

Casa Burguesa : Ca d´oro, Venecia

A cultura urbana

• Nos séculos X e XI, en Europa occidental, ler e escribir era un labor reservado a cregos, funcionarios reais e ricos comerciantes.

• Segundo foi avanzando o século XII, a mellora das condicións económicas e o desenvolvemento da vida urbana propiciaron unha maior ilustración entre algúns nobres e burgueses.

• A necesidade de coñecementos potenciou o desenvolvemento das escolas nas cidades, dependentes da Igrexa ou do goberno da cidade.

03

• Moi cedo formáronse corporacións chamadas universidades.Ao redor de 1150, son fundadas as primeiras universidades medievais.Ensinaban: o trivium: gramática, retórica e lóxica; e o quadrivium: aritmética, xeometría, música e astronomía.

AS UNIVERSIDADES

O afianzamento do poder real

• Entre os séculos X e XII, a monarquía exerceu un escaso poder sobre o territorio do seu reino. Os reis non se podían impoñer aos señores feudais.

• A partir do século XII, os monarcas aproveitaron o crecemento económico e o auxe da burguesía para intentar impoñer a súa autoridade sobre a nobreza feudal.

• Algúns reis apoiaron os burgueses ao lles ofrecer cartas de privilexios que os facían libres, isto é, non sometidos a ningún señor feudal.

• A cambio do apoio e dos privilexios reais, os burgueses facilitáronlles aos monarcas recursos económicos para as súas loitas contra os nobres.

O goberno das cidades

• A Casa do Concello era o edificio onde se reunían e onde se gardaban o selo, o escudo de armas ou estandarte, o arquivo dos documentos e o tesouro da cidade.

• Co tempo, o goberno das cidades foi quedando en mans das familias máis ricas de comerciantes e banqueiros, que constituíron un grupo privilexiado, o patriciado urbano.

03

No seu inicio, as cidades formaron comunas ou asembleas de todos os veciños para organizaren o seu goberno.

Posteriormente, elixíronse maxistrados, dirixidos por un alcalde.

Cortes e Parlamentos

• Nas reunións do Consello ou Corte Real aceptouse a presenza dos representantes da burguesía.

• Ao convocalos, o rei pretendía recoñecer a importancia deste estamento na sociedade medieval e pedirlles contribucións en metálico, os subsidios.

• As reunións do rei cos tres estamentos (nobreza, clero e burgueses) recibían o nome de Cortes ou Parlamentos.

03

O afianzamento do poder Real.Monarcas nos séculos X, XI e XII tiñan pouco poder fronte aos señores feudais:

A partir do século XII os reis tentan impor a súa autoridade sobre a nobreza feudal apoiándose en:

O crecemento económico. Auxe da burguesía urbana.

Cartas de Privilexios:

Concedidas polos monarcas ás cidades e os seus burgueses a cambio de:

a) Apoio político.

b) Diñeiro para afrontar os gastos das loitas fronte aos nobres

En virtude desas cartas de privilexios a cidade era libre, non sometida a un señor feudal, ou lles concedían vantaxes comerciais, permisos para montar feiras…

Outro tipo de cartas eran as Cartas Pobra que favorecían tamén con privilexios o asentamento para fundar cidades en terras de fronteiras perigosas, por exemplo na península coa Reconquista.

O afianzamento do poder Real.

Cortes e parlamentos:

Guerras entre as monarquías europeas:

Convocatoria dos monarcas aos burgueses para pedir subsidios (diñeiro) a cambio de maiores privilexios.

O tema principal era decidir fronteiras para afianzar o seu poder.

Guerra dos Cen Anos :

Entre Francia e Inglaterra

1337-1453, dos cuales 61 anos de guerra e 55 de tregua.

Problema sucesorio ao trono de Francia e pretensión de Inglaterra de ocupalo. O conflito terminou coa vitoria de Carlos VII de Francia.

Reinos de Europa occidental a mediados do século XIV

03

A crise da baixa Idade Media (s. XIV-XV)

A fame, a guerra, a peste no século XIV produce:

No século XIV prodúcese unha crise agraria

•Malas colleitas.

•Clima desfavorable.

•Terras de baixa calidade.

Fame

Frecuentes guerras entre señores feudais.

Enfermidades: Peste Negra (1347), en barco desde Crimea a Xénova.

Consecuencias:

Gran mortalidade 1/3 da poboación.

Revoltas campesiñas: o descenso da poboación provoca un empeoramento das condicións de traballo dos servos, polo que estas revoltas teñen un forte carácter antiseñorial. Ej: A jacquerie en Francia, irmandiños en Galicia,…

Revoltas urbanas•Grande represión por parte dos señores feudais

Progroms (persecucións aos xudeos)

A fame, a guerra, a peste• Desde comezos do século XIV, produciuse en Europa unha crise

agraria debida a unha sucesión de malas colleitas.

• A consecuencia foi que a produción de trigo diminuíu moito e a fame se foi espallando por todo o continente.

• A este primeiro problema uníuselle o dos danos provocados polas frecuentes guerras entre señores feudais.

• O período máis duro iniciouse no ano 1347, cando a denominada Peste Negra asolou Europa, afectando a unha poboación subalimentada e provocando unha gran mortalidade.

A crise da Baixa Idade Media (séculos XIV-XV)

A PESTE NEGRA• A Peste Negra é o nome medieval dado á Peste Bubónica, doenza que atacou a Europa durante o século XIV e matou case 25 millóns de

persoas, un cuarto da poboación da época.

• A doenza é causada pola bacteria Yersinia pestis que se espalla a través das pulgas e dos ratos.

• A Peste Negra de 1347-1351 foi unha das maiores catástrofes demográficas da historia da humanidade e contribuíu de maneira poderosa a desencadear ou agravar, a crise económica e social que viviu Europa

As revoltas campesiñas• O descenso da poboación advertiuse rapidamente no

campo, onde comezou a escasear a man de obra e moitas terras de cultivo quedaron abandonadas.

• Os señores viron como as súas rendas diminuían, e para compensar este desequilibrio aumentáronlles os impostos aos seus servos.

• A falta de alimentos, a suba dos prezos e o empeoramento das condicións de vida dos servos fixeron aumentar as tensións sociais no campo e nas cidades

03

Revoltas nas cidades e no campo

Abusos señoriais Guerra Irmandiña en Galicia

Payeses en Cataluña...

Loita polo poder municipal ou por aumento de impostos

Minorías perseguidas, xeralmente urbanas:

os xudeus e os mudéxares

A peste en Europa. Revoltas campesiñas e urbanas03

A peste en Europa. Revoltas campesiñas e urbanas03

ARTE GÓTICAO estilo gótico desenrólase en

Europa, sucedendo ao románico desde a cuarta década do século

XII ata ben entrado o XVI.

As novas construcións urbanas

• Desde o século XII, novas técnicas construtivas permitiron que xurdise un novo estilo artístico: o Gótico.

• O desenvolvemento da economía e o aumento da poboación nas cidades orixinou a necesidade de novas construcións.

• Construíronse palacios para nobres e mercadores, concellos para o goberno da cidade e lonxas para os comerciantes.

• A cidade medieval elevou grandes catedrais de pedra, símbolos do poder económico e do prestixio das cidades, e da fe en Deus dos seus habitantes.

AS CONSTRUCCIÓNS GÓTICAS CARACTERÍZANSE POR:

• Utilizan o arco apuntado.

• Utilizan a bóveda de crucería.

• As igrexas constrúense máis grandes, máis altas, con grandes ventanais e rosetóns, o que fai que sexan moi luminosas.

•Os exteriores rematan en pináculos

• Teñen os muros reforzados no exterior con arbotantes.

• Estan moi decoradas con esculturas, pinturas e vidrieiras nas ventás.

• É una arquitectura urbana. Aparece a catedral como o gran centro da cidade

ARQUITECTURA

Unha catedral gótica

Plano de Catedral gótica.Chartres

Plano de Catedral gótica.Notre Dame de París

Crucero saliente Crucero no saliente

Dpble Carola

Torres

3 ò 5naves

3 fachadas(A,B,C)

A

B C B C

A

PLANTA

Catedral de León

Arcadas

Tribuna

Triforio

Claristorio

Arco apuntado

Arco apuntado

Desenrolo en altura .Catedral de León

Arcadas

Triforio

Claristorio(más desarrollado)

Notre Dame ParísCatedral de Chartres

Pilares

Bóveda de crucería

Saint Denis

Vidreiras

Pamplona

Rosetón

Arcobotantes e Contrafortes

Gárgolas

Catedral de Barcelona

Pináculos

Catedral de Burgos

Catedral de LeónS. XIII

Catedral de Notre Dame. París Catedral de Amiens

Catedral de Chartres Catedral de Reims Catedral de Burgos

Catedral de Barcelona.Siglo XIV Catedral de Palma de Mallorca.

S. XIV

Catedral de Sevilla.Siglo XV Catedral de Florencia Catedral de Siena

Gótico italiano

Lonxa e Consulado do Mar.Valencia

Arquitectura Civil.

Lonxa de Valencia.Interior

Claustro.Hospital de San Juan de los Reyes Axuntamento de Bruselas

Palazzo del Comune.Siena (Italia)

Palazzo do Dux(Italia)

A escultura• No Gótico, a escultura utilizábase para decorar os

exteriores das igrexas, sobre todo as fachadas, e outros elementos construtivos como as gárgolas.

• A partir do século XIV, a escultura independizouse da arquitectura e amosouse en retablos que decoraban as igrexas ou en monumentos funerarios.

• A escultura gótica era moito máis realista, tanto nos vestidos como na representación do rostro humano.

• Comezou a dotarse de movemento as personaxes e outorgóuselles un volume que non existía no Románico.

03

ESCULTURA GOTICA

Detalles da cara.Anunciación e Visitación.

Catedral de Reims

Materiais: a pedra, pero tamén se usa a madeira, xeralmente policromada, o marfil e o metal.

CARACTERÍSTICAS DA ESCULTURA

Técnica: As incisións son máis profundas que no románico. Os pregados son voluminosos e curvados e as figuras fanse reais.

Estética: predomina o naturalismo. As figuras humanízanse, buscando o volume dos corpos, o movemento e a expresión de sentimentos nos rostros e actitudes. Todo se representa con gran detallismo

Ten función didáctica: ensina aos fieis, polo xeneral analfabetos, os dogmas e principios do Cristianismo.

Temática: Aparecen novos: os temas marianos e a vidas de santos Hai tamén temas profanos.

Tipoloxía: Ademais da escultura monumental, desenrólanse novos tipos no interior das igrexas: retablos, sepulcros, sillerías de coro, púlpitos..

Anunciación e Visitación.Catedral de Reims

Gran forzaexpresiva

Individualizacióndos rostros

Liberación domarco arquitectónico

Formación de grupos.Actitudes dialogantes

Gusto polo secundarioe anecdótico

Naturalismo(ex.: Pliegues)

Comezosdo Gótico

Sonrisaarcaica

CARACTERÍSTICAS DA ESCULTURA

Bello Dios.Catedral de Amiens

Virxe co Neno.Catedral de Amiens

Esculturas das jambas.Catedral de Amiens

Tímpano de Santa Ana.Notre Dame de París.

División enfranxas.

Arquivoltas apuntadas.Esculturas seguendirección do arco

Comunicaciónentre figuras

Timpanos central e lateral.Catedral de Chartres

Portada Principal.Catedral de Chartres.

Portada Virxe Branca.Catedral de León

Portada do Sarmental.Catedral de Burgos

Cristo crucificado gótico.Características xenerais

Xestos de dor

Tres cravos

Formas angularesen brazos

Cabeza xirada e caída

Recreación en dore sufrimento

Virxe Branca.Catedral de Toledo

VirxeCatedral de Pamplona

Mausoleo real. Navarra

Catedral de Toledo Catedral de Burgos

PantocratorCatedral de Burgos

Catedral de Burgos

Partes dun Retablo

O Pozo de Moisés.Claus SluterBaptisterio.Familia Pisano

Sepulcro de Juan II Cartuja de Miraflores. Burgos Sepulcro do Doncel de Sigüenza.

A pintura• A pintura gótica amosaba preocupación por

novos aspectos como a representación da profundidade, o estudo anatómico das personaxes, etc.

• Á pintura gótica interesáballe plasmar a realidade; por esta razón as personaxes que aparecían eran retratos fieis dos homes e das mulleres da época.

• Xa non se representaban só, coma no Románico, personaxes illadas, senón que se pintaban escenas, edificios e paisaxes.

03

CARACTERÍSTICAS DA PINTURA

•Predominan os temas relixiosos pero van aparecendo pouco a pouco temas profanos.

• Busca o realismo.

•Píntase ao temple sobre libro ou sobre tabla. En Italia ao fresco.

•Ten un brillante colorido.

•Destacan as vidreiras, os códices miniados e os retablos.

Damas con cabaleiro.Século XIII

Virxe con neno.(Italia)

Fuxida a Exipto.Giotto.

O apresamentoEscola de Florencia.

Trecento italiano

Resurrección de Lázaro.Escola de Florencia.

GIOTTO

“Noli me tangere”(Non me toques)

San Francisco comparte a súa capa cun pobre.

O soño de Inocencio III.

Morte de San Francisco

GIOTTO

Pranto sobre o Cristo morto

Maestá.Duccio.

Escola de Siena.Trecento italiano

A Anunciación.Simone Martini.

Escola de Siena.Trecento italiano

O Cabaleiro Guidoriccio da Fogliano.Simone Martini.

Escola de Siena.Trecento italiano

A quinta trompeta.Gótico internacional

Retablo do Espíritu Santo.Manresa

O carro de heno.El Bosco.

Gótico flamenco

O xardín das delicias.El Bosco.

Gótico flamenco

El Bosco.Gótico flamenco

Extracción da pedrada tolería A nave dos tolos

Roger van der Weyden.

O descendemiento.Gótico flamenco

Políptico do cordeiro místicoGótico flamenco

IRMÁNS VAN EYCK.

Políptico do cordeiro místico (traseira)Gótico flamenco

IRMÁNS VAN EYCK.

Adoracion do Cordeiro Místico (detalle).Gótico flamenco

O Home do turbante vermello.Gótico flamenco

JAN VAN EYCK.

A Virxe do Canciller Rolin.Gótico flamenco

A Virxe do canónigo Van der Paele.

JAN VAN EYCK.

O matrimonio Arnolfini.

O libro das ricas horas.Duque de Berry

A Virxe do Conselleiro. Dalmau

Santo Domingo.Bermejo

FIN DO

TEMA 3