Con este número, 'CARNAVAIS NA ESTRADA'

NºVI

ºConcello da Estrada decidía en votación p!e­- naria, e a proposta do xornal TABEIROS

TERRA, dedicar este ano de 1999 a recuperar "A Memoria dun Pobo", nun intento de refresca-las

• ARXENTINA será punto de confluencia para os estradenses que se desprazan ata alí nunha viaxe na que tamén participa a Banda de Música Mu­nicipal da Estrada.

xeracións actuais as tradicións e a cultura, así co­mo o traballo que os nosos devanceiros fixeron polo benestar e o desenvolvemento da Estrada. Nun programa que coincide nas datas co ano de-

dicado internacionalmente á terceira idade, o ano 1999 será na Estrada un ano de lembranza do pa­sado para, ó tempo, sacar conclusións positivas de cara ó futuro.

• REPORTAXE Marcos • . EMILIO LÓPEZ Seixo fai neste número un achegamento moi persoal a figura de Roberto Blanco Torres, o que este ano se lle adica o Día da Letras Gale­gas. Un achegamento que se completa cunha entrevista a un dos seus familiares.

chega da man de Otero de Ameixeiras a estas páxinas para abri -la súa memoria logo dun­ha vida dedicada ó tra­ballo e a lealdade coa Estrada. Unha nova vi­da en Comarcáns ...

CONSELLERIA DE XUSTIZA, INTERIOR E RELACIÓNS LABORAIS

i

f

21

Verbo xido, miña purria Gustaríame que, cando se me ocorre

(como mero afeccionado, por supos­to) escribir algo de poesía no verbo dos arxinas, non se lle tivese que facer a quen o le traducción simultánea, que todo o mundo puidese apreciar nesta lingua a fermosura e a musicalidade que posúe, sabendo ademais o que un di cando a pro­nuncia. Verbas comao CURUBELA (pa­taca), RUFALEIRA (misto, cerilla) ou SALAMANQUINO (coxo) deberían ser coñecidas por todos.

Houbo un tempo en que na Terra de Montes non só os arxinas sabían o verbo, mesmo a xente do pobo practicamente enteiro sabía, aínda que fose nun VERBO CAZULEIRO (verbo mal falado), que para dicir cadeira había que pronunciar XAMBRA DAJIRRA DO FRIS, ou que cando nunha lectura de espionaxe alguén perseguía a outro podía traducilo ó verbo por XAMBREAR OTROVES DUN CHILO. Que ferrnoso sería, utopía lonxa­na cando aínda non están máis que a em­pezar a traducir nas salas de cinema ó ga­le go, que Bogart lle dixese a Ingrid Bergman:

- DELEMRE NO BIS . XARARA O VELO DANGRE DA TORREMES EIF­FEL (porque no verbo o que non se sabe invéntase, sempre de acordo cunhas míni­mas regras, e tense por bo andar de redor, ou expresarse retoricamente). Mesmo na historia quedaría francamente ben que César lle dixese a Bruto: TOI ADIAMES, MORRON DE IMES!.

POR FRANCISCO ROZADOS

'ROCHI'

CUCHINFROU ÓS HUMANS QUE ABISMABAN DELANDO BALSOU A JARRIA ÓS JUMETES DE VALDE­RRAMA (Míchel, xogador do Madrid de

Ou, cambiando de esfera, que nos xor­nais deportivos do luns, o reporteiro nos sorprendese con algo así: MICHEL, XANDOMELEANTE DO BELO DAN­GRE DA DIAÑAS DE FUTBOLEMES,

. fútbol, abraiou ó público que observaba cando lle botou manó escroto - por ser fi-

A s xentes de Terras de Tabeirós te­ñen historia; cultura e tradicións.

Moito para levaren consigo e xa que logo, a tempos de hoxe, tamén posui­rán proxectos en versións de futuro. Niso han manifesta-las súas anticipa­cións e farano, sen dúbida, con doses

· fondás de imaxinación colectiva. Os estradenses <lestes tempos deben defi­nirse nos seus proxectos vitais. Pro­xectos con expectativas ilusionantes e con desexos de realidades novas, con graos de satisfaccións, para integralos no conxunto vivencia! no que se de­senvolven. A riqueza de vida está nos proxectos e por iso hai que articulalos na continuidade da superación. Iso fai­se decisivo, pero tampouco, para ve-la árbore na semente, non hai que olvi­da-lo pasado que vai connosco e si ter en conta a realidade que nos precedeu. Realidade á que nos incorporamos de xeito trascendente e á que pertence­mos. Diso ternos algo que d1cir e ase­made algo que facer.

Non podemos desatende-lo contido da nosa memoria. Memoria que debe­rá sentirse activa tanto no baseamento da cultura estradense, como no da súa historia e no das tradicións.

Do contrario, hoxe e sempre, vivi­remos en_ precario, sen ideas, tal como carentes das posesións elementais, pa­ra podermos dicir quen somos, pois cando non somos quen de dar forma ás nosas esperanzas, estamos a falar de crise. Non vale o de dicir aquilo de que as cousas van mal, non, hai que facer algo, pois se ser estradense con proxectos non é <loado, tamén é ben bonito vivir sobre o dificil. Non olvi­demos de que as cousas pérdense can­do se dan por perdidas, ¿Merece a pe­na ter argumentos que contrastar e

razóns para convencer? ¿Cando se im­pón a imaxinación, non é o futuro quen mellor libra?

no- de Valderrama). Como podemos ver, o verbo é válido

para calquera cousa, e non só válido (o que non lle impide enfrontarse con aquel aserto de Osear Wilde de que o arquetipo da beleza é aquelo que é sinxelamente inútil para todo, posto que o verbo é fer­moso e útil), senón perfecto para asumir coma lingua oficial da nosa comarca (por suposto con carácter simbólico, que nin­guén queira ver detrás ningunha reivindi­cación demasiado localista ou esixencia utópica e sen sentido), hoxe que xa non ten esa primordial misión de servir para oculta-las ideas e pensamentos dos can­teiros con respecto ós seus patróns (PU­RRIOS) ou ós extraños (CHILOS DE FORATES).

Daríanos unha dimensión orixinal e única esa adopción dun idioma que foi, nun tempo, a lingua, xa que non de ma­mar, si da adolescencia de multitude de homes, hoxe maduros e vellos, que foron da-lo barro a Lugo (ACALMAR O PA­TELO A TERRAJEIRA DAS CO­REÑAS). Sería, cando menos, ferrnoso, e útil para a nostalxia, que é outra das pro­fundas formas de vivir da xente dos mon­tes.

Eu proporía que se ensinase, e non só nas Escolas-obradoiro, senón mesmo ós parvuliños nas escolas de ensino xeral bá­sico, e se me tomasen por tolo sempre te­ría a oportunidade de dicirlles (OS PE­RRES DA XAMBOUCA XARADES VOBIS, PORQUEMES A LUZ LASTI­DA PATEA A MASTIA XIDA ESCA­RRICOA PRA AJIRRAR A LUZ QUE JIÑA), que vén sendo algo así coma que "os tolos sodes vós, porque o pasado é a mellor arma para construí-lo futuro"

A indeferencia e maila pasividade, o de ver que pasa e xa veremos,

-vestíndose de lamentable, sempre campa pouco, lévanos a amata-la pri­meira vela e a ser de non moito aguel.

Desta maneira, na construccion de modernidade, fuxindo de establecer un foxo entre o pasado e mailo futuro, sen considerar ó presente ausente, dende o TABEIROS TERRA quere­mos manifesta-la nosa satisfacción porque sexa a nosa memoria colectiva quen actúe sempre e sobre todo, de maneira moi especial, ó longo <leste ano que comezamos.

Memoria que ha se-la de tódolos estradenses, a do noso pobo de Terras de Tabeirós, exercida na historia e na ·cultura.

O que descubramos, ha servirnos para poñernos ó día, para saber da no­sa esencia e da nosa substancia. Ta­mén,coas nosas imaxinacións, posibi­litaremos novas propostas e así algúns máis proxectos.

A consciencia estradense, a de sen­tir de onde vimos,a de saber onde es­tamos, a de intuír onde queremos ir, terá que ter baseamento na nosa me­moria. Memoria con contido e con co­ñecemento vital dos que nos precede­ron, dos que nos posibilitaron estarmos aquí. Sen pasado non hai fu­turo. As Terras de Tabeirós, este Con­cello da Estrada, a nosa casa común, sempre terá proxecto de futuro se fun­cionan os nosos entusiasmos avalados por sabérmo-lo que somos e o que queremos ser.

Poñámonos a traballar e atendá­moslle ó dos nosos sabios naquilo de que bágoas e traballos na sementeira, nsas e cantigas na colleita.

Wnheirós Werrn, febreiro 1999

REVISTA CULTURAL DA ESTRADA

EDITA: FUNDACIÓN CULTURAL

DA ESTRADA C/ Benito Vigo, 104 36680 - A Estrada Pontevedra Tfno: 986570165 Fax:986570233 E-mail: snlaestrada@cyberweb.es XERENTE: Manuel Arca Castro

CONSELLODE REDACCIÓN: X. Manuel Reboredo Baños David Otero Carlos LoureirQ Xoan Carlos Garrido Olimpio Arca Caldas Xosé Lueiro Lemos Valentín García Gómez Xosé Rodríguez Xosé Vilariño Xosé Luna Sanmartín Nicolau Alvarellos

FOTOGRAFÍA: Marcos Míguez Bernábé S.L. Xosé E. Carbajal Gonzalo García Carlos López N Arquivo

DEPÓSITO LEGAL: BG: 282/1997

MAQUETJ\CIÓN: FILMACION P.R.G.

IMPRESIÓN: Tameiga SL

A editorial non comparte necesariamente a opinión dos seus colaboradores ex­presada libremente nesta revista. Non se permite a

reproducción do publicado sen permiso expreso da

editoriaL

W:abeirns W:erra, febreiro de 1999 / 3

GARCIA BARROS, mestre da variedade

POR XESÚS FERRO RUIBAL

U-nha lingua é un reper-torio de posibilidades de dici-las cousas. Unha idea pódese dicir de moitas maneiras e cada unha ten os seus matices: unhas acáenlle a unha situación informal,

outras a unha situación formal; unhas valen para falar á confianza entre amigos, nlentres outras son axeitadas para falar de asuntos téc­nicos ou ante superiores. Un escritor non é bo só pola súa capacida-

' de de fabulación, senón por ter activa na memoria toda a rica varie­dade de formas de dicir unha cousa que lle ofrece a lingua e por se dar maña para usa-la que a cada caso lle acaia. Cando o segundo ele­mento falla, pode pasar que unha repenicada novela non acabe de gustar como gusta un conto ben contado por un vello. Un escritor chispeante, inxenioso e mañoso coa técnica literaria, pode triunfar pero se usare unha lingua plana, monocroma e aséptica coma a cró­nica dun xomal, empachará coma o castelánfalante que aprendeu o galego ás carreiras e anda sempre dicindo Nembargantes coido que neste intre rubiremos co gallo de ... A lingua leva tempo aprendela porque os seus recursos son moi variados. Le-los relatos de García Barros pode ser unha boa escola. B aixemos, logo, da teoría e entremos na escola de García Ba­

rros. Hai uns cantos adverbios galegas que aumentaron moito o uso por coincidiren co uso castelán en detrimento do uso de

locucións adverbiais que son patrimoniais galegas e asimétricas, ás veces, co castelán. Así hoxe estase metendo moito a palabra Even­tualmente onde en Galicia sempre utilizamos se cadra ou se cadra­ba; así o fai García Barros "chegar xunto a un enfermo, sentábase perguntando qué lle doía. Logo miráballe a língoa e, se cadraba, tamén o pulso. (GARBA2092)". -T amén. perdemos enxebreza dicindo sempre Aproximadamente,

coma tal Aproximadamente ás once, que non está mal, pero en galego podemos dicir Contra as once e tamén, como fai Gar­

cía Barros, "fío das once: fío das once rematóuse a foliada ". (GAR­BA2243) ou A cousa das doce "outro día máis, a cousa das doce, saía o 'Quiñolas' coma un fog uete pola porta da e ira (GAR­BA2090). 'unha ocaseon que cocía para unha esfolla qu 'haiba ter ó outro día mais (cocía na antevispra para que o pan ll' enfriase no forno, pois enfriando Jora, abrandáballe a codia). (GARBA! 131 ).

¿Oístes moitas veces un paisano dicindo a palabra Realmente? A palabra é galega e podémola usar sen problema en varios contextos formais pero empobrecerémo-la nosa expresión se eliminamos por sistema, en calquera contexto, expresións coma Ben mirado ou O que se di: Non era, o que se dí, unha esfolla, porqué pra selo requí­rese xente dabondo pra facela nun día, a ter unha gaita, un acorde­ón ou unha f rauta con pandeiretas pra beilar pola noite (GAR­BA2231). Na súa casa había, o que se dí, porco no baño, viño na pipa, ratos dabondo e pulgas todo o ano (GARBA2 129). Outra palabra que despraza abusivamente expresións galegas é

l f!.cluso. Digo, tamén neste caso, que se trata dunha palabra lexítima galega, un antigo participio absoluto latino; pero de­

bemos usar tamén ou preferentemente expresións galegas coma Que fora /que fose: Sobíronlle a carabela á cabeza e, ¡boite!, non lle pe­saba nada. Inda rexía máis. A Santiago, que Jora. E botóuse a an­dar moi peneireiro diante da súa tía (GARBA2135). Pra madrugar, xa non durmiron. ¡Se darían andado! Andarían iles hastra Roma quefora. (GARBA2184). Il iría a ónde se quixese, estando disposto a todo. Era quen de petar/le na cacho/a ó mesmo luceiro, que fose (GARBA2254).

É correcto o adverbio Moito e o seu superlativo Moitísimo pero eu insisto na variedade, porque nun uso coloquial pódense dar situa­cións rias que o correcto Moito resulte tan neutro que acabe sendo inexpresivo, mentres De firme ou De raio están cheos de expresivi­dade e acáenlle mellor: "pai cadráralle andar de mala lúa e apurá­bao de raio, roñándolle por todo. Se ó estender a man non estaba a ódia pronta chamáballe nugallán (GARBA2225). A impresión que trouxo [o-rapaz] era de que, si non se arreaba de firme, a 'aña' era

segura (GARBA2 132). E traba/lar traballan de firme (GAR­BA1042). E aínda nos ofrece outra forma de superlativiza-lo adver­bio moito: E ben moito: E non era que ler non lle gostara, que lle gastaba, e ben moito (GARBA2050). Claro que cada cousa é para o que é. E, como a lingua ofrece recursos para tódalas situacións que vive o pobo que a fala, nunha conferencia verbo da fusión nuclear sería improcedente dicir que a auga se quenta de raio e habería que dicir que a auga acada tantos centos de graos de temperatura, pero onde D. Manuel usou a expresión de raio, ten moito xeito.

É correcto dicir Moitas veces pero non podemos perder de usa-lo hiperbólico Un cento de veces porque haberá contextos nos que dea máis xeito: Foise logo ós caixóns da mesa. O que había nun deles xa case o sabía, pois o tiña gavexado un cento de veces (GAR­BA2081 ). Cando vos veña á idea dicir 'a escondidas' pensade que en ga­

lego témo-la expresión A furto: O que topaba un [niño] tiña coidado de non decilo .. ., e cando iba a velo .. ., facíao a furto

(GARBA2072). Empobrecémo-la nosa expresión se só usamos Nada semellante, porque cadra co castelán. e eliminamos Cousa co­ma ela. Todos dixeron que non viran nunca cousa coma ela

(GARBA2044). pu, se sempre dicimos En pequenas cantidades ca­da día e nunca Os poneos ou A poneos e poneos: Quería ir axun­tando a poucos e poucos unha carabela, pra levar o domingo á Co­delana, que erafeira dous domingos cada mes (GARBA2J66).

eparade, para rematar por hoxe, como di García Barros Por e acaso, Polo si ou polo non: xa falarei co pai do 'Cacha­as ' a ver se as cousas se poñen en craro. E, polo sí ou polo

non, xa te podes ir porparando (GARBA2090) . Ou 'sen interrup­ción' , De.contino: O Alberte foise ultravolta ó campanario, a facer chorar as campanas de contino hastra que o nicho caíse na cova (GARGA2216). Ou 'un a un ', Cada un pola súa ves: Cando as chamas o permitiron, comenzaron a salvar [o lume] homes e rapa­ces, cada un pola súa ves (. .. ), berrando ó mesmo tempo: -Sálvote, lume de San Xoán, que non me morda cadela nin can (GAR­BA2178). Ou 'ó velos', A tal ver: Os tres rapaces largáronse pola porta comafoguetes. Lourenza ( ... )a tal ver, deseguida se deu conta de todo o que acontecera (GARBA2114).

VENDA DE: ~. -._A/Í4,, PISOS V.P.L. e V.P.O., PRAZAS DE GARAXE, _A, ~~---

Infórmese nas novas oficinas de atención{) cliente:

rúa Calvo Sotelo, 9 -Baixo- A Estrada. 57.25.38

e BA.IXOS COMERCIAIS --AliM efe /'f ', - ~~7-·

S.L. ~e:::.:.> ..---. ~-.::::. ..- .__. ~ ~ i ~ ..---. ~

-----------------

41

¡Que marabillas da técnica po­dernos disfrutar hoxe, cando ímos a un establecemento de fo­tografía e vemos esas máquinas que fan as fotos nun santiamén sexan do tamaño que sexan ! !Canto traballiño ten pasado o fotógrafo de Codeseda para che­gar a facer cáseque o mesmo!.

Coído que debo contarvos eses traballos, nas máis das veces moi inxeniosos aínda que os re­sultados foran mais ou menos os mesmos cos de hoxe.

Ás veces, viña cabo do Xosé o filio <;luns país xa mortos,ou ta­mén unha filia que xa casada, queríá agasallar ós pais cun retra­to grande. Precisamente eses eran os motivos polos que nor­malmente acadaba eses traballos. Case sempre traían unha foto pe­q uena e por eta, sacarían a gran-de. ·

O proceso era sempre igual: na sala de fotos, o fotógrafo .tiña unba pequena táboa de madeira de piñeiro e nela unbas puntiñas para suxeitar a foto pequena que por certo poñíaa cabeza abaixo para poder vela de pé. Despois de toma-la distancia correspon­dente,entón preparaba a placa, metíaa na cámara e ¡clip! xa tiña a placa disposta para revelala o que facía de seguido se non tiña

. outra cousa que facer. Revelada a placa secada e ben

-retocada, gardábaa dentro dunba caixa de cartón para outro día no que faría a reproducción, pero non sería un día calquera pois como facía todo coa luz do día, escollía unha mañá, moi cediño na que non dese o sol na ventá, pois precisamente nesa ventá ha-

W:aheiriis W:errn, febreiro de 1999

PLUMAS CONVIDADAS O X.RAMOS

UnXEITO, Unha Vida bía un pequeno marco de madei­ra que servía de soporte á máqui­na posta ó revés, e coa placa den­tro reflectía coma no cinc, a imaxe nun papel.

Todo consistía agora en bus­ca-lo enfoque axeitado e facer unhas probas de fotos xa que d¡;;­bía darlle o tempo de exposición correspondente. Cando chegaba -

·a un resultado óptimo, collía o papel grande, de apt:oximada­mente 60 x 40 ou aínda máis,e colocábao cunhas ·puntiñas nó si­tio exacto; abría o obxectivo da máquina para deixar entra-la imaxe,e .... uns segundíños e ... traballo rematado de momento.

O se·guinte paso, era revela­Ios papeis, e para eso tiña unhas · cubetas grandes de zinc e despois de quenta-lo ácido un pouco axi­ña aparecía a imaxe; que seguía o mesmo tratamento que unha fo­tografía. calquera. Como remate aínda lle agardaba a laboura de retoca-la imaxe que adoitaba ter puntos brancos que debía tapar, e eso facíao cuns lápices ou tinta azul ou negra.

E precisamente talando de tintas por aquel tempo aínda non se vían alomenos por aquí Fotos de cor, pero xa se sabía delas que supoño virían doutras partes. Así que alguén chegou xunto do fo~ tógrafo e lle dixo se lle podía fa­cer fotos de coor. ¡Non podo!, pero axiña na próxima viaxe que fixo a Vigo para merca-lo mate­rial fotográfico comprou un estu­chiño con 12 tinteiros pequenos de variadas cores,e un pinceliño aínda que cando se puxo a face­las probas, eso non funcionaba ben así que probando e probando

acadou unha herba puntiaguda que medra nos prados, e cortán-

. <loa máis ou menos pota metade, como é carnosa, dá pé a mestu­rarlle a tinta con auga e así em­pezaron as fotos de cores, chii"­mada "iluminadas".

Para darvos unha idea do seu inxenio, lémbrome que polo día do Patrón San Xurxo de Codese­da viñeran uns parentes á festa e despois dun bo xantar, alguén di­xo que unha foto sería un bó re­mate para a festa. Ó principio non facía caso pero non tardou ren en trae-la máquina co seu tri­pode. Buscou unha cadeira para sentar el con todos. e ollando po­la cámara coidou que todos saí­sen, incluída a súa cadeira que puxera para eso. Despois de pre­parar todo, colleu un carrete de­fío, e atándollo á punta dunha pe-

za a do dísparador, flxo pasa-lo fío rozando por un poíno de ferro que había na porta. Cando tivo todo disposto mandou poñe-las facianas de 'pataca' e tirou do fío. Escoitouse un ¡clip!·e ¡xa es­tá!.

Cando máis tarde fixo a foto, apareceu o fío blanco atravesan­do a mesma pero non foi proble­ma pois con tinta retocouno, e deixou a foto completamente normal e sen rastros do fío.

Acabo de contar as facianas do seu traballo, e agora para re­mata-la miña colaboración, non quero deixar de lado o aspecto humano do fotógrafo de Codese­da pois sé no seu labor diario amosou un montón de cualida­despodo afirmar que como per­soa aínda era moito mellor.

Home relixioso, de ir á misa moi éediño os domingos, e de re­zo diario cando se deitaba, na súa faciana abondaba a amabilidade e as ganas de que saíse ben o tra­ballo para que a xente estivese contenta, sempre quedara del ese zume de ben face-las cousas e ta­mén como non, para que os clientes pagasen quedando safis­feitos. Poderiamos falar dun ho­me moi normal, aínda que hoxe non sexa normal, que tiña por es­cudo non molestar a ninguén.

A xornada de traballo sempre a escomenzaba moi cedo e pasa­ba na súa "oficina' a maior parte da mañá ata o xantar. e logo pola tarde, ata que e curecía para logo coller o xomal '"El Pueblo Galle­go' ó que estaba subscrito,e pe­garlle un repaso e comenta-las novas.

Pola noite,despois de cear, es-

coitaban o "parte" das 10 e des­pois de falar un pouco había que colle-la cama para estar áxil e desperto ó día seguínte. Unha mañaciña precisamente dun do­míngo, viñeron novas de que Xo­sé atopábase mal e chamaron ós fillos para que viñesen cabo del, o que axiña fixeron. Despois veu o médico de Codeseda o Sr. Pe­na, deulle unhas medicinas, pero a partir <lesa data paseniñamente foi deixando de traballar, e só de cando en vez, ollaba uns traba­llos que facía a súa filla, pero pouco máis.

Pasaba o tempo lendo todo o que caía nas súas mans fosen li­bros revistas, o xomal ou calque­ra cousa pero no que mataba máis horas era vendo a televisión que lle regalara o seu fillo crego.

E así pasaron uns meses, un ano, pero pouco máis, e o día 10 de X uño de 1967, despois de xantar coma sempre foise deitar un pouco,e ... cando a súa dona viña cabo del para ver como ía,.. foise coma un paxariño. Falloulle o motor.

E así remata UN XEITO UN: HA VIDA esta colaboración que ademais agradezo a quen me in­citou a faceta. Só me resta pedir disculpas por se cornetín algún erro tanto a familiares coma ós lectores, e para finalizar quero dar unha resposta. moi alta e moi forte para unha pregunta, que su­poño eu. non foi feita con malda­de.: ¿E tí, como coñeces tanto a ese home?.' -A resposta foi: O fo­tógrafo de Codeseda, Xosé Ra­mos Garrido, era meu pai.

X.Ramos

E ó sur da terra de Tabeirós ... Codeseda e odeseda, como se quixe­

ra arrepentirse e purifi­carse de tanto pecado de

gula e_ luxuria cometido nestes principios de ano, acougaba ata o 23 de Abril, festa do seu patrón, san Xurxo. Nela o sa­cro podía no profano; con me­dia banda dé música arranxá­base todo. As festas patronais seguían no mesmo tono os días 24, a virxe do Carme, e o 25, san Xosé, pagada polo carni­ceiro, Xosé Andújar.

Os traballos da sementeira de ixaban a maio cansado e aburrido, pero xuño aledábase coa proximidade do verán e o señor cura facía un Corpus moi axeitado, e as mozas solteiras tentaban de subornar ó casa­menteiro san Antonio o día 13.

Xullo era tempo de sega. A Costa Arriba tomaba o

protagonismo da parroquia o 16 de agosto co san Roque na Portela, inda que a misa era na igrexa parroquial; e mantíñao e acadaba o non vai máis o día 7 de setembro na Grela, co gallo

da virxe de Guadalupe. Nesa data toda Codeseda ardía de fe, todo un pobo demandaba mira­gres. Velas e velas alumando nas gradas, billetes e billetes pendurados do manto da Virxe, romeiros e romeiras que che­gan dende a montaña ou dende a beira do mar ...

Reloucando de alegría caminan de cara á Grela para cumprír santos votos e sacras promesas f e itas a doce Nosa Señora ... de Dios nai, á virxe meiga .. A santa da Grela van para cair diante Dela de xionllos agradecidos a rezarlle coas mans dreitas a que sosegou os mares calmou os ventos ... Estes versos de Cabada, o

poeta de Codeseda, falan ben claro da fe que despertaba esta festa da Guadalupe alá polos anos 30, e a descrición seguía sendo válida nos anos 40 e principio dos 50.

Despois do fervor relixioso da mañá vivido na ermida da Virxe, os santos cabaleiras e

SE,GUNDO V'ENTIN

santas que ocupaban as peanas da igrexa parroquial, viaxaban a ombros dos fieis dende o seu pazo ata o alto da Cruz, pára­mo deserto a medio quilómetro da Grela, a onde os viña espe­ra-la Guadalupe coa súa garda~ de corps. Alí, cumpridos os re­quisitos do protocolo, Ela con­vidaba ós visitantes a acompa­ñala ata o seu pazo santo. San Xurxo, capitán da mesnada do val e cabaleiro servidor de tan fermosa raíña, aceptaba a invi­tación e todos en procesión se­guíana. Pasaban a noite e algún día máis na súa compaña. A fin, porque os fregueses do val se sentían desamparados coa igrexa baleira de imaxes, se fa­cía a baixada dos santos dunha forma totalmente discreta.

A fe sta, chegada a noite, tornábase profana. A música das bandas ou das orquestras, os alalás dos coros familiares que ceaban na carballeira, os aturuxos dos contentos facían que esta romaría fose distinta de calquera outra da parroquias San Amaro gañáballe no profa­no, pero perdía por goleada na devoción.

O día 8 esmorecía a festa, pois a mocidade do val íase pa­ra Tabeirós e ali na Grela só quedaban os da Costa Arriba e algún convidado. -

O primeiro domingo de ou­tono bailabamos co Rosario, e á historia festeira de Codeseda poñíalle fin a santa Lucía, o 13 de decembro. As dúas eran un­has festiñas, nada máis.

Mais Codeseda era un pobo festeiro, amigo da diversión e de bon comer, por eso ademais das datas reseñadas nas que festexaba ós seus santos, ta­mé n se apuntaba nas alleas. Así o 9 de febre iro, a Santa Apolonia de Quireza non daba

feito a calmar as dores de moas dos fieis codesedáns; en marzo e agosto o san Bieito de Monti­llón pasmábase vendo tantos pitos chegados da terra do Umia, e polo Pentacostés as carballeiras de Sabucedo pare­cían unha collaxe feíta cos manteis dos forofos da Rapa das Bestas, chegados dende o val do norte a ve-lo curro e de paso a merendar de campo.

En fin, aquela C odeseda festeira foi atacada polo mal da emigración e esmoreceu. De toda aquela abundancia, hoxe só se rememoran, con menos fe e luxo-; as festas dé san Brais e a de Guadalupe.

Cando tódolos pobos están a inventar festas (a da empana­da, a do salmón, a da troita, a do cocido ... ), codeseda deixa que desaparezan as que tiña e non as saca ningunha nova; pa­rece como se quixese facerse viaxeira e busca-la diversión en terras alleas. Padece o sín­drome dea emigración. ¡Unha mágoa!

W:aheirós W:erra, febreiro de 1999

Polas súas pradeiras dilatadas, a súa campiña fermosa, as súas paisaxes cheias de engado e a súa excelente posizón topográfica (Cuntis), é un dos povos máis pintorescos da

Galiza. Canto aos méios de comunicazón nada ten que en­vexar-lle a outras vilas. A ancha estrada que cruza as súas

bonitas ruas facilita-lle continuo transporte de marcancias, e comunica-o cos povos de máis movimento agrícola e co­mercial. Cara o norte, e a duas léguas de distancia, está a florecente vila da Estrada, o antigo Tabeirós, onde se 'fa-

brican '-unhas saborosas rosquillas que dan a hora no padal do gastrónomo máis esixente ...

"Esbozos galaicos. Los grandes balnearios. Cuntis". Dia­rio de la Marina (La Habana). Sen datar (publicado na

súa etapa de emigrante en Cuba)

MARCOS SEIXO

Rof b·er· ·t·o· · _. i ~ ,---,.,_] f w •:

-: -- " - < l - :! '' __ - ~ . ¡ ~~ ~- '<->:#' ' .« ,,'.,,. __ .-' ~~/.l

1 Tir ¡ . '

• . • ·. \ ·¡·v·· ; . 'l..,, ¡.' .· .. ··. .·. o· · .. · ,. ·' .'. ) . ·. .... aneo ... 1 "~irres~

Roberto Blanco Torres (Cuntis, 1891 - Entrimo 1936), tomou o carniño da

emigrazón a Cuba con tan só quince anos. Sen embargo nunca esqueceu a súa terra natal , de facto a lembranza de Cuntis é unha constante nos seus artigos. A recriazón que. desde América fai da vila, e da Galiza en xeral, ten un certo carácter bucólico, idealizado ... e vai ligado tamén o recordo dos seus amigos da in­fancia: Campos, Abal, Iglesias, Antonio Pena .. (cos que facía frecuentes excursións campestres polas montañas e aldeias dos arredores); e da súa familia, que tamén aparece evocada nun ton de grande nostalxia.

Contodo, nalgunhas ocasións fai unha analise menos paixonal; entón non pode evitar facer unha crítica dalgúns factores que afec­tan negativamente a súa terra. Aparecen daquela críticas ao ca­ciqúismo e a deixazón, especial­mente no que respeita a un recur­so natural tan importante, e que para Roberto, estaba insuficien­temente explotado: . as agµas ter­mais.

... é a inércia colectiva unha das causas do atraso en qúe se topa non só a vita de Cuntis, mais tamén todos os demais pa­vos que compoñen o antigo reino de Galiza. (. .. ) A masa rural asaz contribúe co seu esforza material a prosperidade e o pro­greso da vita, ( ... ) onde o caci­quismo e a clericalla vergonzan­te se expansionan ás súas anchas e ao seu capricho ( ... ) Polo ve­rao -grazas á humanidade doen­te e á natura, que quixo dotar á vita dun tesauro inapreciável­reunen o necesario procurando non fatigar-se muito, para no resto do ano descansaren en paz e sosego (. .. ) e nada hai que os intranquilice, facendo-os sair do sono letárxico en que se achan (. .. )

"Mirando al terruño". Fo­llas Novas (La Habana)

8-11-1908 Estas mesmas ideias repeten­

se teimosamente tanto na etapa cubana como xa de volta a terra. Máis de vinte anos despois de publicar o artigo que acabamos de citar, vemos que a súa analise da situazón non mudou demasia­do:

"É mágoa que a vila das céle­bres termas romanas; vila cuxa vitalidade principal, case única, nelas reside, non se teña preocu-

pado por moderniza-se e mello­rar as suas condizóns de hospe­daxe, construindo hoteis e dotan­do á vila de lugares de recreio, coadxuvando coa Natureza a ofe­recer belezas e comodidades aos millares de bañistas que anual­mente entran en Cuntis ( ... )".

"Los pueblos". Gaiicia (Montevideo). Xaneiro-febreiro

de 1930. Despois do seu regreso á Ga­

liza, Blanco Torres ve-se inmerso nunha intensa vida profisional que fai que teña que estar a mu­dar continuamente a súa residen­cia: Vilagarcía, Ferrol, A Coruña, Ourense. Vigo, Palencia .. Porén Cuntis vai a mseguir sendo para el un importante ponto de refe­réncia ao que regresará continua­mente e sobretodo en datas asi­naladas : Festas patronais, Corpus, Nadal... Roberto, que era unha persoa mui amigável e aberta, ía case sempre acompaña­do dalgun amigo. A familia re­corda que a última visita que Ro­berto fixo a súa vila natal foi no outono de 1935, con motivo da matanza do porco. Á casa da súa irmá Corina chegou xunto con Xulia, a súa dona, e mais Xoán Romero Montesinos, que daque­la era o xefe de correios de Pon­te-Yedra e que, como Roberto, sería asasinado co alzamento fas­cista do 36.

Blanco Torres, que sempre gostou .máis da placidez do cam­po e das pequenas vilas que do axetreo da cidade, chegará a pa­sar longos p'eriodos na rectoral de Lores (Meaño), onde era pá­rroco o seu irmao Xermán; e, xa despois de casado, na pequena aldeia de Arnido (A Peroxa), te­rra natal da súa dona.

Mais unha vila pola que mos­trou sempre unha fonda simpatía (xa desde a emigrazón en La Ha­bana), foi A Estrada. A sua visón deste povo é de explícita admira­zóri; e mesmo chega a contrastar a pasividade e o inmovilismo de Cuntis coa puxanza económica da capital da 'comarca de Tabei­rós e as ánsias emprendedoras dos seus habitantes.

"A duas leguas de distancia, na Estrada, podía Cuntis ter o exemplo máis elocuente e é que

. A Estrada non posue as maravi­llosas aguas. Máis posue o que convén a unha vila: sentido do progreso e gosto por viver cada vez mellar. Asi é hoxe a Estrada un modelo de povos con enerxía propia, próspero e con impetuo-

sa vitalidade ( ... ) Non se cruzau de brazos, pensando soamente no día, senón que, pensando nó porvir, sostivo sempre en tesón o seu esforza progresivo ( .. . ) Por este camiño, non han pasar mui­tos anos sen que no lugar onde fai quince estaba o poviño da Es­trada se levante, populosa e rica, a cidade da Ulla".

Apuntes de viaje. Diario Es­pañol (La Habana) 22-801928

"A Estrada é hoxe, en pro­porxión ao número de habitantes da vita, ekeptuando os das cin­cuenta e unha parroquias, o po­vo máis florecente de Caliza. É un grande espazo agrícola, in­dustrial e gandeiro con catro fei­ras mensuais no centro dunha comarca feracísima e un movi­mento bancario case inverosímil nunha vita próxima a cidades. O radio da poboación medra como por ensalmo, coa edificazón nu­merosa e constante, impulsada pola intensida_de crecente e a boa estrela dos negocios, e ago­ra estan-se a pavimentar as suas ruas conforme a como puidera face-lo calquer cidade europea. Necesariamente A Estrada é a cidade galega dó futuro, e non dunfuturo lonxincuo."

Los pueblos. Galicia (Mon· tevideo) Xaneiro-febreiro 1930

Contodo, en muitas das cróni­cas nas que fai referencia á Es­trada, mostrar'-a a sua faceta rei­vindicativa e de denuncia. No xa citado artigo Apuntes de viaje critica os eféctos da concesión exclusiva de liñas automov,eis; leí que fora promulgada polo di­rectorio primo-riverista e contra a que Blanco Torres se mostrará tremendamente crítico, especial­mente nos artigos que publica na prensa latinoamericana, onde po­de expresar-se con inteira liber­dade, sen o controlo da censura. Pare el esta concesión é a causa de que o autobús da Estrada saia sempre con retraso "cargado co­mo se en lugar de persoas levase fardos" en en lamentaveis consi­zóns hixiénicas. Este mesmo ton aparece en artigos nos que abor­da a necedidade de levar a cabo a proxectada liña ferroviaria de Pontevedra· á Estrada, pasando por Cuntis, advertindo que a pro­ximidade da liña férrea leva im­plícito un maior desenrolo eco­nómico dos povos: "o ferrocarril económico de Pontevedra á Es­trada pasando polos pintorescos

15

ROBERTO BLANCO TORRES

povos de Barro, Campo, Maraña e Cuntis (a miña vita natal) ( ... ) Proxecto que supón considera­veis e remunareativas avantaxes para toda Galiza, e especialmen­te para as vitas do itinerario, arriba mencionadas, potas difi­cultades e obstaculos con que hoxe se realiza o tránsito de via­xeiros e o tráfico de peixe e os productos agrícolas ( ... ) Polo re­gular nos povos onde a circula­ción do ferrocarril se acha a certa distancia,- os mercados e as Jeiras adoitan ter o seu ocaso ao meridiano, en tanto que noutros povos onde o tren pasa perlo, dura até as catro ou cinco p.m. e insto cando renden até a noite pecha".

Pinceladas. Mirando al te­rruño. Follas Novas (La Haba­

na) 1-12-1907

Porén, Roberto non só coñe­cerá A Estrada desde fora, senón que chegará a pasar algún tempo na vila, na casa do seu irmao Mario. Este, que tamén estivera emigrado algún tempo na illa de Cuba xunto cos seus irmaos Se­xismundo, Nuño e Roberto, re­gresaría a Galiza para ocupar en Cuntis o posto de secretario do xulgado; cargo que exercera du­rante muitos anos o seu pai, Pe­dro Blanco Crespo. Posterior­mente fixo unha permuta con Camilo Pereira Freijenedo, pai de Virxinia, a esposa de Caste­lao. Camilo Pereira é nomeado secretario do xulgado de Cuntis en tanto Mario vai exercer o mesmo cargo na Estrada, onde se instalará coa sua dona e fillos. Segundo recorda Mario Blanco Fuentes, persoa que tanto traba­llou na recuperazón da memoria do seu tío Roberto, cando este estaba na Estrada gostaba de pa­sear polas ruas da vila e soster longas tertulias no Casino. Mes­mo algúns dos artigas xomalísti­cos escritos desde esta vila, enea-

bezaba-os por un "desde A Es­trada".

Á relación afectiva de Rober­to co seu irmao Mario debe-se, por exemplo, que o xomal local El Emigrado se faga eco da toma de posesión daquel como xefe do gabinete de prensa do Ministerio da Governación, asi como a pu­blicación de ao menos un artigo en galego en El Estradense. Esta relación mantívo-se desde a in­fancia até que Blanco Torres foi asasinado. Xa en 1907 Roberto escrebia unha crónica no sema­nario habaneiro Follas Novas, na que dá conta da recepción dun­has fotos, que Mario lle envía desde: Cuntis, nas que aparecen unhas fermosas paisaxes, califi­cadas polo propio Roberto de pa­radisíacas. Son vistas da aldeia de Segade (Caldas), próxima a parroquia cuntiense de Troáns . Vistas que por outra parte -non podo evitar dicelo- próximamen­te quedarán sepultadas baixo un­ha enorme masa de agua de se le­var a cabo o polémico e brutal proxecto do encoro do Urnia. No dorso dunha das fotografías es­crebia Mario nun galego bastante curioso -e que Roberto define co­mo "unhas letras que son algo máis que unha dedicatoria aos tres irmaos de aquende (Cuba)" -o seguinte texto:

"Meus hirmáns: ¿vistes por algún lado en esa Cuba tan can­tada, unha perspectiva tan seme­llante ó que nos cantan d-o pa­raiso, como ten que ocurrirselle á un ó verá que vay á espalda? ¿non? Pois, aquí n'esta terrados navos, haibolas á centos, é que non minto ben o sabedes. Con que, refociládebos co 'a presente, xa que outro motivo non obliga á mandárbola á voso hermán que vos dá as· apertas que queira­des".

A través del Atlántico. Nos­talgia. Follas Novas (La Haba­

na) 29-.12-1907

' '

61

U nha mañá das de frío de certo, das do mes de Nadal, entramos na

casa do señor Emilio e na da señora América, na Cañoteira da Estrada. Os cans recíbennos con cordialidade aínda que cun algo de estrañeza e non é para menos . Alguén descoñecido pasa da porta de ferro para den­tro e iso sempre trae a atención de certa desconfianza dos ani­mais fieles. O ar das once da mañá é certamente frío, corre de ser do de aínda non saír de todo da xeada e dentro, xa na casa, ó pe da lareira, si que se nota a calor natural, a de catro pitelos de carballo, grandes e curados, abondosos, dos de queimar en fartura. Para bota-lo frío fóra non os hai mellores. Ben que eles nos dan compaña para senti-la mornura da boa acollida e a das palabras de ben dicir que saen por boca do se­ñor Emilio. Son palabras lim­pas e inocentes, sen maldade. Palabras elas do manantial da experiencia e do tesouro do co­razón. Palabras que se fan poe­ma de vida longa con noventa e dous anos de versos. - Nacín no ano seis, no "Fon­do da Feira " e caseime no co­renta e dous. con trinta e seis anos -cóntanos-, con noventa e dous anos enriba, un xa pode dicir con toda a razón que xa choveu o seu dende aqueta. A Feira sempre estivo aquí, na Cañoteira. Era os días sete, dezaseis, vintecatro, trinta ou trinta e un. Feira ela tan boa como a de Lalín, si señor, moi importante.

Había moita vida,moito tra­to, mercaderías e das boas, de todo, ata bois, que agora non se ven.

E si que co señor Emilio hai que exerce-la memoria, pois <liante ternos a un home sabio, a un estradense dos de mirar limpo e sentir aberto, dos con

. honra de bo notar e sen pega­das de facer mal. E así veñen presentes os falares do trato e do acordo, os do relear e rega­teo, vinte pesos arriba e mil re­ás e dez pesos abaixo, que non vexa máis ós fillos, a volta de gorra, subila e baixala, rañar na cabeza, os arrecendos a sebo de tantos aparellos para os traba­llos labregos e ter un peso do que dispor, os das froitas tem­perás e os do gando ben aco­modado e mellor mantido. Ta­mén -e non sempre era- os momentos tal como ritos de festa grande, os de ir come-lo polbo ou unhas postas de carne arreglada ou de bacallao. Os ra­paces, cando esas cos avós, co­mo trinquetes, acompañabámo­lo todo cun chisco de tinto de non moita agulla, para pinta-lo vaso e logo mesturalo con ga­sosa. De postre, unha rosquilla ou un melindro, unhas de vaini­lla e de café nin probalo. Os do trato -ou aquel que vendeu ben e non tiña moita necesidade­botábanlle un xaruto e mordían ne!, mellor zugábano, para se­guir logo con el e ir bota-la par­tida no café. A feira -e dende logo na Estrada non sería me­nos- era un trafego de moitas xentes, de ideas e de novas de moitos lugares e continentes. Tamén de falares esperanzados e de amoríos, pois o paseo era de tarde e tamén - como xa se dixo - de tratos firmes. Algo que sempre nos gustou ós rapa­ces foi ver como marcaban as

D. Emilio López ·

O COMARCÁNS DE HONRA

Don Emilio López: Esencia de sabencia

e de memoria Otero de Ameixeiras segue neste

número achegándose a memoria da Estrada recollida a través dos seus protagonistas, dos maiores ...

Un momento da conversa na que D. Emilio fai balance dunha vida co· mo estradense

W:abúrós W:urn, febreiro de 1999

reses coas tesoiras. ¡Menuda habelencia a dos tratantes! A palabra era lei e cumpríase.

- Tiven moitos mestres. O ultimo foi Don Baldomero, que era de Ouzande. Poñía escota na estrada de Codeseda, por cerca da zapatería Prieto. A escota soamente era de rapa­ces. As nenas ían á de Dona Emilia, a cal, xustamente, po­ñía escota onde está agora a Zapatería "La Esquina". Tiñá­mo-la "Cartilla", o "Catón" e maila Enciclopedia. Para es­cribir usabámo-la pizarra. Dá­bannolo todo na escola. Era por tempos da guerra europea, polo ano catorce. Dela non ti­ñamos moitas noticias, non é ·coma hoxe, que se entera un de moitas cousas gracias á televi­sión ou á radio e ó xornal, da­que l<;l -¡ai daquela!- non era así. !amos ó recreo ó hórreo do sacristán, que estaba no Cru­ceiro -e o señor Emilio fai unha pausa, acende un ducados e se­gue-. Denantes de ir a de Don Baldomero -recorda- futz á de Don Manuel. A escota estaba entre a de Neira e a de Rober­to, no Cruceiro. A casa era do Alcalde Otero que tiña moitas propiedades pola zona dos vi­ños. A casa onde está hoxe a taberna "A Navegación " era del tamén e cerca estivo o Au­xilio Social, onde está hoxe "O Enredo". A casa propia de Otero estaba na rúa do pulpo (refirese á rúa ·onde está agora "O Bodegón", que hai anos foi a de Paulino, onde se servía polbo cocido en caldeira de co­bre, vamos, polbo do de prepa­rar de verdade). Otero comewu mercando millo e centeo, pata­cas ·e fabas. Despois meteuse contratista. Había moita xente que traballaba de carreteiro para el, ¿sabe?. Onde está agora a '.'Bombilla" éralle a corte dos bois. Botou moito tempo de alcalde.

Hoxe, o señor Emilio e a se­ñora América, viven aquí, na Cañoteira. Nesta parte de A Es­trada que comeza a medrar en firme. Rúas novas, casas ... e el, informador de primeira, recór­dano-las orixes desta parte da vil a. - A primeira casa de por aquí fixoa meu sogro, Ramón Zas, que fixo varias viaxes a Amé­rica concretamente a Arxentina. De aí o nome da miña muller, a cal na­ceu ala. Logo fixo a casa, o piñeiro, o Ramos. Antes estaba todo a monte. Soamente se facía a feira .

A verdade é tanta que un non gusta de cortarlle o fio ó señor Emilio, pero, de tódalas maneiras, facémolo. A el non lle parece mal e preguntá­moslle un algo máis pola súa nenez. Unha volta atrás que a el non lle parece mal. - De rapaces xogabamos "ó trompo" e á estornela ou á bi­llarda. Xogabamos no campo da Feira. Vamos, cando non había, claro. Recordo tamén Os Entroidos. O avó de Lolo Casagrande tiña moito humor e viñan de Guimarei con carro­zas. Tamén Xosé María Pena, que tiña unha fábrica de gaso­sas (nós pensamos que se refire ó señor Pena, o que tiña as ga­sosas na casa onde logo se pu-

xo a fábrica de confección, a de Cusidó e tamén o surtidor de gasolina na Farola). O Pena era un argallante de moito na­bo. As Comparsas viñan pola rúa principal abaixo. Facíano dende A Farola, na que no meu tempo había como un pousa­mans de ferro, ou un balconci­ño se queres, para un paso máis en alto, que ía dende a Ferretería de Constenla ata onde hoxe está Banesto máis ou menos. Recordo ben a praza sen farola. Chamábanlle a Praza Principal. Xunto donde tivo a taberna Pedro Campos, nós levábamos alí mobles para rematalos. Eu xa traballaba na de María Martínez -e volvendo ós Entroidos- viña o Correo e

· dábanlle o alto lago os xene­rais e toda a tropa. Pedían pa­ra axudar a face-las festas nas parroquias. Pasábase de medo.

Os tempos de se poner a tra­ballar chéganlle ó señor Emilio. Daquela medrábase pronto. Ha­bía que comezar a entregarse ó destino. Eran tempos de botarse ó incerto. A cousa estaba -co­mo será sempre- en mante-la cabeza enriba dos ombros. Cando un é quen de se manter, chega a liberdade verdadeira e a vida comeza a ser -gustosa. No señor Emilio, e ben se ve, os recordos non dormen. -Comecei a traballar con Be­nigno Porto -na Carpintería Blanca- onde hoxe está Torra­do. Foi de moi novo. Faciamos marcos, portas e cubricións. De alí pasei para xunto dos Chaos, que eran da Somoza. Tiñan aserradoiro e carpinte­ría por cerca de onde hoxe está Correos. Eran tres irmáns, An­tonio, Albino e Xosé María. Ti­ñan un socio que se .chamaba Manuel Vareta e por unha pe­seta máis de soldo funme para a de María Martínez, pala Porta do Sol, na de Femado Conde. María Martínez tiña un socio que era García Nadar, penso que de Rivela. Era mes­tre. Daquela xa non vivía Don Xosé, o marido de María Mar­tínez. Do señor Emilio -como así xa

foi recoñecido hai anos nunha ho­

maxe da xen­te do gre-

mio da madeira na Feira do Mo­ble pode­mos di cir q u e con -forma a histo­

ria viva do moble

estradense. Mesmo na

vila aínda ho­x e hai algunha

obra súa, por exemplo a porta da casa dos Sanmartín, de lado da de Rosarito. Casa na que hai unha placa a Antón Lo­sada Dieguez, ilustrísimo gale­guista, compañeiro de Castelao, de García Barros, de Otero Abelleira, membro da xeración Nós e tantas e tantas cousas bo­as para este noso país. Desta maneira, o señor Emilio segue a nos contar. - María Martínez naceu en Ca­llobre. Logo , cando morreu seu pai, penso eu, foi para Mo­reira, para a casa de Don Ma-

W:aheirós W:erra, febreiro de 1999 /7

COMARCANS DE ... honra

nuel Magán, que era médico. Este tiña uns cabalas marabi­llosos. Ela casou con don Xosé Durán, sobriño e afiliado de don Xesús Durán, que vivía en Bedel/e-e tomaba café na de Pedro Campos. Ti1ia moitos bens en Cruces. Don Xosé era un gran mozo. A primeira fá­brica foi na Porta do Sol, en Fernando Conde. Traballei alí vintecinco anos e despois tres na de arriba, na da estrada de Pontevedra, na nova. Facia­mos moitas camas torneadas. O pai de Fontes, o de Rubín, moita madeira carrexou para a fábrica. E jalando de fábricas de mobles, as primeiras foron a de María Martínez, a de Ga­rrido e o seu socio Benito Gar­cía, que foi o avó de Roberto o da taberna da rúa dos viñas. Esta estaba na casa de Pelayo Bergueiro e quedouse alí Pepe de Benito, pois Garrido veuse para abaixo, para onde está hoxe. Antes estivo a taberna 'O Carballiño ', de moita sona. Ta­mén foron das primeiras a de Emilio Goldar e a de Campu­zano, que era asturiano. Agora xa hai moitas máis. Cando foi o das camas torneadas abrí­ronse moitas. Facíanse de amieiro, de bidueiro e os lar­gueiros de eucalipto.

Do mundo da profesión irnos a tempos de mocidade. Tempos de servir, como se di­cía daquela. Tempos de milicia e de guerra. - Quedei na porta de ir á gue­rra, non fun , pois miña nai re­clamoume. Fixen o cuartel en Pontevedra. Alí tamén estaba · Laxeiro, o pintor. No tren que nos levou, el, ó baixar púxose a toca-la gaita e xa foi á preven­ción. Era moi parrandeiro. Na

·prevención debuxou na parede un cristo cunha Zenda ou frase relativa a el, vamos, algo de ·

-como un como cristo. O capi­tán -que lle gustou aquilo­mandou ós poucos días que o librasen do castigo. Estabamos no cuartel de San Fernando. O Laxéiro dicía ca/quera causa dediante dos xefes. Era de me­do .

Pero tamén son tempos para as festas e para a parranda e o señor Emilio non ía ser menos. El foi mozo e moceou, ·xa que logo terá bastante que nos con-tar. -- A festa principal da Estrada era a de San Paio, o vinteseis de xullo. A festa f acíase toda na Farola. Recordo ben cando veu a Banda do Reximiento de 'Zaragoza. Aínda non existía a

Alameda e a Casa do Concello estaba onde agora a dos vellos, na Residencia da Terceira Ida­de. Había tres días de festas, o 25, as vésperas, o 26, o Patrón e o 27, o día do Sacramento. Lago, contra o outono, tirando xa ó inverno, era a festa de San Antón. Celebrábase a véspera e mailo propio día. Chovía ca­se que sempre. Recordo haber dúas bandas, a de Merza e maila de Cruces. O palco esta­ba onda o comercio de mobles de Garrido. Tiñámoslles unha bota de viño con azucre no palco para que "soplasen me­llar" e que non ti ve sen que baixar a por nada ata o rema­te. Cando acababa de todo o baile, as bandas daban un pa­sarnías pola Estrada. Polos Entroidos ou camavais había

"Si que recordo a García Barros, an­

tes e despois da gue­rra, non era mm

guapo. Estaba casado en

Pousada"

bailes de sociedade no Casino. Alí non entraba calquera. Ta­mén se facían no " Noveda­des" e onde está o Banco Ga­llego, .no "Regional'". Os demais, por así dicilo, tamén faciamos festa. Formabamos unha Comisión -eu esiiven ne­la- e argallabamos baile onde está agora Calzados "La Es­quina". Cobrabamos a dúas pesetas a entrada.Viña moita xente. Daquela era alcalde don Benito Vigo. No seu tempo fí­xose o matadoiro, a Praza de Abastos e o alcantarillado. Non lle gustaba nada que hou­bese líos. Era perito agrícola e vivía onde hoxe está modas "París". Avisábanos ben de que non quería trangalladas.

E volvemos ós seus tempos . de traballador. Tempos de antes e de despois da guerra tempos de amor e honra, de piedade e orgullo, de sacrificio e humil­dade, de esperanzas e de mágo­as. Non poden irse de nós pola parte de atrás, nin como de

"Eu estiven na UXT. As reu­nións eran na Casa do pobo, hoxe case en ruínas, daque-la, antes da guerra do 36 si -que estaba ben goberna-

d " a ...

puntiñas. Un exercicio de me­moria entre agre e doce, de lu­ces e de sombras. No señor Emilio, aqueles tempos non co­rreron por riba dos moitos so­ños. As cousas foron outras. O amor a tantas cousas supoñía moitos entusiasmos e o delicio­so fixose tamén terrible. - Eu estiven na UXT. As reu­nións eran na "Casa do Po­bo", hoxe case que en ruínas. Daquela, antes da guerra do trinta e seis, si que estaba ben gobernada. Tódolos meses pa­gabámo-la cota corresponden­te, unha peseta e así se fixo a Casa. Había unha biblioteca moi boa. Non se sabe onde foi parar. Conseguímola por me­diación do deputado Llanos . En fun vicepresidente e o se­cretario foi Rei, un albanel moi bo. Era da Somo::.a. O presi­dente era Sánchez, canteiro e albanel, de Ouzande. Tamén foi presidente Patricio San­martín, albanel, obreiro moitos anos de Avelino Camba. Patri­cio era exemplar. Cando o tra­ballo escaseaba, el marchaba para a casa, desta maneira deixaba o seu posto para un máis necesitado. Era o pai dos que agora teñen "As Tres Por­tiñas ". Patricio foi un dos me­llo res homes que pisaron a "Casa do Pobo". Outro foi Xermán da Casa Nova, da So­moza. Había -moita unión e ta­mén moita seriedade. Os tra­balladores non lle trabal/aban ós empresarios que non paga­ban a multa que se lle poñía.

ces ó vello -refirese a García Barros- no bar do filio, aquí cerca, en Leicures, cando o das partidas de "escoba" que se montaban. Este mesmo filio de Manuel García Barros tamén tivo a taberna das "Catro Vi­gas". Alí ocorreron causas moi parrandeiras. Recordo unha vez que estábamos a cantar xunto con Ricardo Sánchez, o pai de Ricardo do Rexistro, e

- outros máis. A porta da taber­na estaba entornada, case que pechada. Non faciamos mal a ninguén. Chegou a garda civil e mandounos calar. Daquela, un dos que estaban no coro pú­xose a dirixirnos e seguimos sen lles facer moito caso ós gardas, repito, non facíamos mal. Colleronno-los papeis, pe­ro quen nos dirixía no cantar, resultou que era teniente do

"Patricio f oi un dos mellores homes que pisaron a Casa do pobo, cando o tra­

ballo escaseaba deixaba sitio para

outro máis necesitado .. "

Unha reivindicación, entre exército. O que veu logo, foi moitas, foi que os obreiros que para rir. Nunca vin un desfile cargaban e descargaban sacos de parellas por tanto tempo e de fariña, que eran de cen qui- nun lugar tan curto. Daban los, habíallos que baixar a cin- _ moi ben as medias voltas e ta­cuenta. ¡Rebentaban! Tamén mén xiraron de marabilla á de­quen se pasaba da xornada de reita cara á Farola. En verda­oito horas, caíalle multa . . Des- de que aquilo foi moi pavero. pois ·da guerra incautáronse fió fio de tabernas, de casas delá e puxeron academia de de comidas, de comercios e ou­música e usárona para a inse- tras cousas, o señor Emilio, cun minación. Daqueles compañei- vaso de tinto, do especial da ta-ras xa non queda ningún. bema de Roberto e quen escri-

E inevitablemente outra pre- be outro tanto, fálanos. gunta. O señor Emilio ten que - Os callos e o arroz prepara­recordar a García Barros, a do tiñan moita sona na de Xes­Otero Abelleira e a moitos ou- toso. Había, onde está agora a tros. Ferretería de Diego, unha fon­- Si que -antes e despois da da de ben comer, a de "Carme­guerra- recordo a García Ba- la de Diego". Tamén a de rros. Non era moi guapo -dinos Cumbraos -na de Múñiz, fronte cun sorriso nobre e sabio-. Es- de Caixa Vigo-, a de Antucho taba casado en Pausada. Otero Pazas e a de Mato, a cal tamén Abelleira escribía moito no tiña coches de servicio. Tendas Emigrado con García Barros e importantes eran a De la Calle tamén no Eco. Tiña librería e "'' e a de Mari Pepa Ferradáns (ó imprenta. Nela traballou Cou- lado da botica de Pardo). O ceiro, o da imprenta lwgo, des- seu home era cabo dos munici­pois da guerra, vin moitas ve- pais, chamábase Don Ricardo

Nagueira. Os médicos eran Pe­pito Arauja, que era forense, Portela, que naceu en Figue­roa, Quintáns e Otero, que lle chamaban o médico dos po­bres, filio de Otero, o que foi alcalde. De empresas de co­ches, recordo O Comercio, Franco e A Estradense. Lago a Neira que facía servicio a Vigo. Mesmo nos tempos de despois da guerra surtía a Vigo de pa­tacas, fabas e outras causas.

E xa co vaso de tinto a re­matar, na calor dos pitelos da lareira, ó pé das <lúas, o señor Emilio fálanos da Estrada de hoxe e así con iso, unha anota­ción máis á de onte. - Dende que eu recordo a Es­trada medrou moito. Mire co­mo o fixo tamén aquí pola Ca­ñoteira. Recordo pala Avenida de Pontevedra, por onde está o Bar Paramá, a Estación de Servicio, o Bar Estación, aqui­lo eran canteiras. Mesmo levou trabal/o construí-lo Cuartel da Garda Civil. Era todo pedra. Nas testas da vi/a e noutras ocasións -fálanos con aire poé­tico e pillabán- as malas lin­guas ó veren ir cara ás Cantei­ras a unha parella xa se pensaba mal. Mesmo había o dito de que mira ti, "foron ás canteiras" e xa se sabe.

Nesta conversa de hoxe, ó pé dun carpinteiro dos de ver­dade, dos de antes , sabio da madeira, de noventa e dou s anos, que naceu canda o xomal "El Estradense", xa camiñando para o século, sen trucos, nin trampas, as palabras da nosa historia estradense fixéronse máxicas. Foi todo moi anima­do. Co señor Emilio chegamos á raíz da ilusión, pois el tena.

· Os ·sentidos non nos enganan. Con el - dende a Cañoteira -po­demos asegurar que os límites non sempre tiveron belezas. Os pesadelos doutrora - e el vivíu­nos - dan agora paso a moitos soños.

Nós, coa memoria de homes así, co seu exemplo, poderemos disfrutalos.

Os entusiasmos que leva­mos na cabeza, xa teñen dende hoxe un algo máis onde sentir­se felices ó mirárense. A verda­de do que queremos viviu en tódalas nosas tradicións. Con homes coma este, a nosa me­moria non pode estar ausente, aínda que os máis novos, por veces, naveguen amáis veloci­dade, convén que saiban que hai que recupera-la lentitude dos que teñen os anos, que é igual que dicir que posúen a experiencia ..

--

::

8/ W:aheirós W:erra, febreiro de 1999

º vello século XIX dá as derradeiras boqueadas no Jeito do tempo ,

(1899). No lugar da Consola­ción, fegresia de Santiago de Tabeirós, do Concello da Estra­da, nace o meníño que vai levar na pía do bautismo o nome de Plácido. Vén de se-lo segundo fillo do matrimonio composto por D. Serafín de Castro Gar­cía, recoñecido mestre de ensi­no primario e da súa dona Ma­nuela Pena Coto.

CARTAFOL DO MUSEO rúa Marqués de Riestra.

Cando as tres sociedades se funden, ano 1927, no actual Centro Recreo Cultural, Pláci­do, sempre disposto a botar un­ha man no sempre difícil eido da cultura, desempeña o cargo de vocal da directiva durante os anos 1928 e 1929.

Anos despois, no 1933, re~ sulta elixido vicepresidente da directiva do Recreo Cultural sendo Presidente, José Docam­po Vázquez.

Ingresa no Corpo de Inspectores de Eµsino Primario no ano 193 1. Exerce este novo cometido case sempre polá zo­na norte da provincia, en espe­cial no Concello de Cruces e máis larde no da Estrada.

Eran uns momentos difíci­les.

A des_cendencia desta pare­lla estará composta por seis ir­máns, todos homes e de profe­sión mestres, xa que logo tiñan na mesma casa un dos mellores ensinantes do Concello. Lau­rentino, mestre no concello de Pontecesures; Plácido, primeiro mestre en Santa Cristina de Vinseiro; Manolo, tamén exer­ce no mesmo Vinseiro, José, ria parroquia de Saiar en Caldas; Ramiro, ensina na ourensá vila de Maside e Alfonso, rexentan­do a escola de Píñor de Cee e Tabeirós.

As casas escolas, se por un casual as había, estaban nun es­tado precario. Os locais escola­res sen luz eléctrica, sen venti­lación adecuada, carentes de material e como colofón uris mestres con baixo soldo, des­motivados, sen alicientes e obrigados a vivir en entidades de poboación de difícil ácceso. Os mesmos pais non crían nos beneficios da educacion e pre­ferían que os fillos gañasen un­

. ha parte do xornal axudando

O.PLÁCIDO DE CASTRO PENA. Foto Abaixo Centro Colaboración.Vea (Maio,1962), Mestres de Zona

Plácido, moi ben dotado pa­ra os estudios, á idade de deza­seís anos xa tiña conquerído na Escola Normal de Pontevedra o título de mestre de ensino pri­mario, expedido con data 12 de xuño do ano 1915 ~

Como queira que Plácido non tiña idade para rexentar un­ha escola xa que se precisaba ser maior de idade (21 anos), pero si tiña coñecementos de ahondo axuda a seu pai naquela inesquecente 'academia" da Consolación á que chegaban alumnos dos concellos limítro­fes de Cuntis e Campo Lamei­ro.

Mentres prepara as oposi­cións ó Maxisterio exerce co­mo mestre interino na parro­quia estradense do mesmo Tabeirós.

Aprobadas elas, será desti­nado á parroquia de Santa Cris­tina de Vinseiro, parroquia na que exerce o seu labor con ver­dadeira paixón. Neste senso atopámo-la testemuña do seu bo facer no xornal local "El Emigrado" no que con data 16

nos labores agrícolas en vez de iren á escola.

Nesta situación a labor da inspección estaba supeditada ó asesoramento dos mestres na­quelas reunións ou Centros de Colaboración. Estes eventos, presididos pola autorizada pala­bra de D. Plácido serviron de acicate e unidade entre os com­poñentes do Maxisterio, no só

Cartafol do Museo segue abrindo a porta da memoria os estradenses e, neste número,

achéganos a persoa de D. Plácido de Castro

pola posta ó día en temas de pedagoxía, senón tamén polos intercambios e experiencias personais de ,cada un dos mem­bros. Sabía D. Plácido compa­xinar as tareas de asesoramento coa amizade.

Así mesmo na década dos sesenta tivo, D. Plácido unha

destacado labor na programa­ción e posta en funcionamento das casas escolas que e ergue­ron no concello da Estrada e que representaron un dos mei­randes avances na escolariza­ción dos novos picariños.

Entre as súas lecturas prefe­ridas atopábanse os relatos his­tóricos, en especial sobre o rei­no de Galicia.

- 2 - 1924 di que: "a petición dos veciños de Vinseíro danse­llé as gracia por R. O. do 13 -12 - 1923 pola pausible labor realizada por este mestre ó fronte da escala nacional da­quela parroquia." Intervén nas celebracións das Festas Escola­res.

Unha vida dedicada ó Pertence ó Ateneo do Ma­

xisterio da Vila de A Estrada, exemplar sociedade de mestres exemplares: Guillermo Femán­dez e Corona Pazo, irmáns Lois García, José Campo Vázquez, José Femández Daponte, Mato Castro, Tomás Alfonsín, Ber­gueiro López que tiñan local social no piso da urbana pro­piedade de Vicente Refajo, na

ENSINO

O POR OLIMPIO ARCA CALDAS

De persoais investigacións neste eido escribiu distintos episodios encol da acción das xentes de Tabeirós durante a guerra da Independencia. Un dos mellores estudios refírese ó "Soldado de Parada' sobreno­me do valente veciño desta fre­gresía, Manuel Toldra Jule.

Nun dos últimos centros de Colaboración da zona de Vea, próxima a data de xubilación do Inspector, fun testemuña do séu labor, sempre dirixido a un­ha mellora real da Educación.

Xa xubilado D. Plácido, un mestre compañeiro e amigo en­tre bromas e veras. lembráballe o seu patemalismo no senso da­quela certa permisividade que algunhas veces concedera ós mestres para ausentarse da es­cola.

D. Plácido, co sonriso nos beizos retrucoulle: "Total sabes ti que cos substitutos aqueles os rapaces estaban mellar atendidos e gañaba o ensino, xa que logo o mestre titular, entre chegar o luns xa tarde e voltar o venres, reducía as ho­ras de traballo, e rerbo da pre­paración do substituto moitas veces eran semellantes coa do -titula r, cando non aínda me­llar". Déronse nomes e entre sorrisos douslle a razón a D. Plácido.

o ano 1969 chega a data da súa xubilación.

rese mesmo ano coinciden tamén as xubilacións dos Ins­pectores D. Olimpio Lisce e D. Jorge Vázquez, motivo polo tal evento celebrouse conxunta­mente no Gran Hocel da Toxa, lugar onde se concentrou a meirande parte do maxisterio pontevedrés.

A falta "de persoal na Ins­pección do Ensino foi motivo para que D. Plácido seguise en activo un ano máis.

O inverno daquel mes de decembro do 1971 presentouse moi crú.

Nese mes acontece o pasa­mento dun home no que tódalas follas do seu currículo están mechas de actuacións e degoi­ros por un ensino mellor, rode­ado do cariño dos seus fillos e familia no mesmo lugar que na­cera facía 72 anos.

'filnheirós 'filerrn, febreiro de 1999 19

Xosé Alonso Bernárdez

Albiscan polo Alto entre os er­gueitos algarrobos do Chousiño as primeiras raiolas de sol cando, na friaxe fochanqueira do lugar, desperta vigoroso o obradoiro do entregado artesán.

Co repenicado gorxeo dos ga­los no poleiro, cos primeiros re­bulires dos carrizos entre as pre­guiceiras ponlas do rafieiro, chorando as tellas ó sentir agra­decido do orballo p.ola caloriña mañanceira; acende a boa muller, na fragua aínda moma o lume que logo ha prender encarnado nos apeiros do labrego, o cantei­ro e mailo veciño amigo, o tor­neiro. Apura o ferreiro os últimos code~ los escaldados no leite marelo ó quente crepitar da lareira men­tres; na fragua o fume, húmido e embarullado, fíase entre as escu­ras tellas baixo o brillar lumioso do fachico encendido nas faiscas e piñas recolleitas no calmizo do outonó. Bule a Madriña, pola mañanciña e dende terras de Lestedo, co en­borroado carbón no molide ó dreito dás veciñas canteiras de Carboeiro na precura de chegar axiña ó acalorado do barullo na fragua xa acesa.

Dende Berres, pola Fonte do Pio­llo, pausado camiñar e man fir­me; achégase a Baltar Severino, o Canteiro. Co saquete de caña­mazo ó lombo, asubiando, trape­lán na acalada fondura das con­gostras os punteiros e cinceles no seu ledo bater contra as costas do camiñante. Romos e esnafrados polo mallar arreo contra as pe­dras, cantos e esteos; adoecen os apeiros do canteiro por unha templa xeitosa.

Ó dereito, enbelecada, fita a pe­quena os latriqueos dos homes; entregada ás labouras do pai na fragua, sen deixar de apurrar o barquín, espetados os cinceis no acendido e doente carbón polo acompasado bufido do ar.

Con man firme, sen teima, sinten os ferros o rudo mallar dos mar­telos na zafra trimbradeira asen­tada nunha refeita cachopa de carballo. Apuntados os apeiros referve no caldeiro a auga moma, ó dreito da lareira, coa primeira e coidada templa. Logo, xa na pía, han adoita-los punteiros e ferros a co­raxe que pedras e croios pouco agradecidos lle tiñan roubado.

Así as deloridas penlas do rodi­cio, as desgastadas lamias dos carros lugareños, arcadas de pi­pas e bocois, apeiros, sachas e le­góns; todos han pasar palas mans escravas e enrugadas do ferreiro no seu mallar acendido á precura do fío, corte e lixeireza que os ferros de seu, acochan

A voltas, xa na eira, asubía a mó, empurada polo cativo, dando lizo a machados, fauces e gada­ñas. O caer livián da auga do tan­gue e mailo fiar paseniño da pe­dra; mudan a acalada ferruxe en suor, traballo e esforzo ó igual que a vida do abnegado ferreiro, o Ferreiro de Baltar.

Estela funeraria de Ouzande. Museo de Pontevedra Cruceiro. Museo de Pontevedra

A ESTRADA na obra de Castelao (ID)

Pablo Porta segue neste número debullando polo miúdo a influencia da Estrada na obra dun Castelao con fondas raíces na nosa Vila

S e a cantidade de lugares ' estradenses que aparecen

en diferentes ocasións nas pinturas e debuxos de Castelao falan do especial achegamento dun dos máis ilustres galegas coa nosa vila, Ouzande ocupa ademais un lugar destacado den­tro desta presencia. Resulta lóxi­co, considerando a proximidade da parroquia e a vecindade coa casa da que foi a súa dona, Vir­xinia Pereira, que Castelao tive­se ocasións sobradas de perco­rrer esta zona durante aqueles anos. Vimos no número anterior que a igrexa foi motivo para al­gúns apuntes e mesmo un óleo, e que despois, ao longo do tem­po, acompañou moitas das refle­xión s gráfico-textuais que o rianxeiro fixo sobre un tema tan dramáticamente sentido como a emigración. Tampouco é casual que fose a parte traseira da igre­xa a que provocase o interese do pintor. Noutras parroquias do concello podemos ver como na parte da ábsida é onde a maioría dos templos románicos conser­van máis da súa construcción orixinal.

Sabemos da importancia que Castelao daba ás manifestacións da arte popular e da tradición, que o levou por un. lado a facer enormes esforzos por establecer as bases estéticas dunha arte in­trínsecamente galega, e por ou­tra parte ao estudio das formas da arte popular, participando mesmo en excursións e traballos arqueolóxicos. Nos anos vinte, este tipo de actividades de ca­rácter marcadamente galeguista tomaron forma en importantísi­mas iniciativas como a creación dun Centro de investigacións históricas focaiizado en Ponte­vedra. Máis tarde virían o Semi­nario de Estudos Galegas e o

Museo de Pontevedra. No nace- xinal da peza, servindo de so­mento de todos estes órgaos de porte a unha cancela de madeira producción cultural estivo impli- ao pé dun hórreo. Noutro cado Castelao, tendo tamén un debuxo a lapis representa con papel destacado Losada Dié- máis detalle esta escultura, que guez. vai empregar como motivo· nou-

En 1928 Castelao segue de tras dúas ocasións, ofrecendo no preto as obras de rehabilitación seu contraste outra mostra da do edificio que había de albergar complexa personalidade e da va­o Museo de Pontevedra, coinci- riedade de recursos gráficos na <lindo cun dos momentos máis que se movía o autor de Rianxo. desgraciados da súa vida: a mor- Por unha parte aparece nunha te do seu fillo Alfonso, nacido característica viñeta de 'Causas na Estrada 14 anos antes. O Mu- da vida' na que dous homes fan seo, que hoxe ¡ ---::;;;;;;;;;;;;;;;:::-------¡ o seu particular acolle a súa bi- comentario sobre blioteca partí· o monumento . cular e a maior Moitas outras colección de veces, co seu co-cadros e sobre ñecido instinto todo debuxos humorístico, da súa autoría, Castelao contes-é visita abriga- ta coa sinxeleza da para calque- da sabiduría pa-ra estudoso ou pular a grandilo-admirador da cuencia de políti-súa obra artísti- cos,historiadores ca. Nos seus e homes de le-fondos está a tras, como el de-maioría dos de-. finía a esa clase buxos e cadros intelectual da a que me refiro que tamén for-nesta serie de maba parte. artigas. Pero a Por outra maiores da súa banda, e despois propia produc- dunha viaxe pola ción, existen alí Bretaña francesa· pezas de grande da que saíu un valor que el magnífico estu-mesmo acadou, dio sobre os cru-procedentes de ceiros bretóns , Rianxo ou A Castelao prepara Estrada. Refíro- a que con di fe-me neste caso á rencia será a súa escultura antro- obra etnográfica pomorfa con máis importante: inscricións, probable estela fu- · 'As Cruces de pedra na Galiza' . neraria, localizada en Ouzande e O prirneirn <lestes traballos fora levada a Pontevedra por media- editado en 1930 polo Seminario ción de Castelao, quen describe de Estudos Galegas, e esta mes­en dous debuxos a situación orí- ma institución preparaba a pu-

blicación de 'As Cruces .. .' can­do foi disolta no 1936.

O autor acabou recuperando o traballo orixinal en Bos Aires, e publicouse finalmente en 1950. A estela de Ouzande apa­rece no libro ilustrando os co­mentarios sobre a posibilidade de que as estatuas-menhir, como el as denomina, sexan o antece­dente formal das estelas discoi­deas, e por tanto dos elementos circulares asociados ás cruces funerarias. O debuxo aparece transformado para a ocasión nun esquema a pluma punteado, ca­racterístico dos deseños arqueo­lóxicos, moi diferente ás lámi­nas marcadas pala intencionalidade expresiva que el facía habitualmente, pero p_a­rello en destreza e dunha sensi­bilidade fondamente expresiva dentro da obxectividade que o traballo científico require.

Noutras páxinas de 'As Cru­ces de pedra .. .' e no mesmo esti­lo; atopamos da igrexa de Ou­zande a figura do cordeiro místico coa cruz, e a de Cristo nos brazos da virxe que corres­ponde ao cruceiro próximo á en­trada do templo. Na páxina onde nos ofrece a variedade de labras con que rematan os brazos das. cruces, aparecen as correspon­dentes ao cruceiro de Guirnarei e a este outro, que podemos ver logo dende dous· ángulos dife­rentes nunha das láminas feitas con augadas de tinta da parte fi­nal do volume, co número LIX. Por último, rematando o refereR: te a Uuzande nesta magna obra, a lámina XL representa o Cristo dun cruceiro posterior e máis sinxelo, situado por detrás da igrexa, no actual campo da festa. Esta figura desprendeuse hai anos e só quedan na cruz as mans e parte da roupaxe.

10 / W:aheirós W:erra, febreiro de 1999.

N a súa casa, sobre a súa mesa de traballo, ten

<lúas fotos: unha do primeiro Roberto, Roberto Blanco Torres, irmán do seu avó e outra doutro Roberto Blan­co, ó seu fillo, nacido máis de cen anos despois. E ade­mais -coméntanos Juan - o meu irmán chámase Rober­to. O pasádo e o futuro es­tán, pois, presentes no fogar <leste estradense, de 38 anos, que loitou sempre - como tó­dolos da súa tribo- para sal­vagardar a memoria do seu tío avó, impedindo, <leste xeito, que rachara o fío da nosa memoria colectiva.

ENTREVISTAS NA FIN' DO MILENIO

XORNAOASSOURE A VIDA E A OBRA DE

Estamos a falar con Juan Luís Blanco Valdés, subdi­rector do servicio de publi­cacións da Universidade de Santiago, profesor titor de Lingua Española da UNED de Pontevedra, autor de arti­gos, recensións, traballos de lingüística, literatura e lexi­cografía, traduccións de li­bros á !in gua galega ... Juan, vén de editar, en Edicións do Castro, Hiperte~sión cívica. Aproximación á vida e á obra de Roberto Blanco To­rres (1891-1936).

JUAN BLANCO PARTICIPANDO NUNHA DAS XORNADAS DEDICADAS ÁVIDA E A OBRA DO SEU TÍO AVÓ, ROBERTO BLANCO TORRES, · XUNTO A MAfllO BLANCO, FRANCISCO FERNÁNDEZ DEL RIEGO, ISAAC DÍAZ PARDO E MARCOS SEIXO (De dereita a esquerda na fotografía)

-Juan, fá lanos do teu tío avó: ¿que significou, para ti, para a túa familia, a figura de tío Ro­berto? -Eu vivín sempre cunha enorme proximidade a tío Roberto. Sem­pre digo que, malia non o ter co­ñecido, é case como se o tratara. Debe haber algo de herdo xenéti-

dián da memoria de Roberto. El aprendeume explicitamente al­gunhas cousas de Roberto e, den­de neno, eu fun quen de percibir outras: a través de silencios cal­culados, de insinuacións tímidas ás veces. A vida e a morte de Ro­berto fóiseme amasando paseni­ño; porque no seo da familia, du­rante moito tempo ata despois da dictadura, claro, Roberto era algo innominable, un elemento de dor e desasosego. Como xa dixen nalg!lnha outra ocasión, de neno eu vía no asunto tío Roberto os

-¿Que opinión che merecen as críticas - poucas certamente -que houbo tras f acerse pública, por parte da Real Academia Ga­lega, a designación de Roberto Blanco Torres como o protago­nista do vindeiro Día das Letras Galegas, 1999? -Neste senso e fronte algunhas voces críticas -e na miña opinión bastante mesquiñas-, que se te­ñen alzado contra a poquidade da súa obra en galego, paréceme fundamental enfatizar que se po­de facer moito polas letras vem á-

' "Como xa dixen nalgunha outra ocasión, de neno eu vía no asunto tío Roberto os bordos dunha ferida que aínda escoaba sangue-"

Entrevista a Juan Blanco Valdés:

'' ... mágoa pola morte inxusta don ser que non

- ~ '' conec1n ...

co na transmisión dun sentimen­to de indignación, de mágoa pola morte inxusta e inicua dun ser ó que non coñecín. Pero supoño que o sangue pesa moito. Canto máis afondo na súa vida, ruáis percibo os trazos da miña tribo: inquedanza, integridade, unha mesurada ambición de mellorar a vida dos seus concidadáns ...

Esta é quizais a parte de Ro­berto que eu vivo ruáis intensa­mente. É moi duro imaxinar un­ha morte tan terrible nun ser tan próximo e humanamente tan irre­prochable.

Deste xeito de percibir a Ro­berto o directo responsable é o meu pai Mario, o verdadeiro gar-

bordos dunha ferida que aínda escoaba sangue. -¿Calé a dimensión pública de Blanco Torres? -Aquí debo naturalmente estable­cer unha distancia que me permi­ta ser o máis obxectivo posible e afrontar desapaixoadamente a análise da súa obra e a proxec­ción pública do que el mesmo definía como as súas xomadas de alerta ó pé dun baluarte forxado polo fervor e maila ilusión. Na faceta pública, a que realmente interesa de Roberto, está o Blan­co Torres xomalista, pensador, intelectual, e mesmo filósofo , máis tamén o esteta1 o poeta, o narrador.

culas dun país dende os máis di­versos eidos da actividade. Deixando de lado que toda a súa obra xomalística publicada en A Nosa Terra estea en lingua gale­ga e que publicou abundante po­esía dispersa en galega, Roberto militou febrilmente na causa da identidade e o autogoberno de Galicia e significadamente na de­fensa da súa lingua; fixo crítica literaria sobre os valores nacen.­tes da nosa literatura, eti::. Eu re­cordo que Castelao dixo do fun­dador e director da editorial Nós, o pobre Anxel Casal, que non publicou unha liña en toda a súa vida, que fixo ruáis el por Galicia que toda a xeración Nós xunta.

-Centrémonos, agora, no teu li­bro: Hipertensión cívica. Apro­ximación á vida e á obra de Ro­berto Blanco Torres (1891 -1936). ¿De onde xorde o título de hipertensión cívica? -Iso da hipotensión cívica, tomei­no dunha semblanza que no ano 24 fixo de Roberto o seu colega nos labores xomalísticos Francis­co Luís Bemárdez.

Paréceme que é unha frase que condensa de xeito fermoso e inequívoco o que eu considero a peculiaridade máis salientable de Blanco Torres. Un estado de aler­ta permanente, como antes dicía, un compromiso cívico insubor­nable e alén de todo apetito ou interese persoal. -Estamos diante dun libro volu­minoso de 398 páxinas. ¿Como está estructurado o libro? ¿Que queda por facer, por investigar, no referente á figura de .Blanco Torres? -O libro está composto de varias partes: a fundamental é a biogra­fía de Roberto, que ocupa as 100 primeiras páxinas. Trátase, como o título indica, dunha aproxima­ción. Roberto foi un home tre­mendamente inquedo. Por mo­mentos, res ulta moi dificil seguirlle a pista, de xeito que o meu labor biográfico foi, se se pode dicir así, ás veces un pouco 'Sherlock holmiano', un pouco detectivesco.

Polo demais, o libro leva un­ha escolma de textos divididos · en seccións:_

Escritos políticos, escritos fi­losóficos e de pensamento, escri­tos sobre a lingua, de crítica so­cial e actualidade éultural, e escritos de crítica literaria. O cri- · terio que seguín para a escolma -partindo naturalmente de que en si-toda selección é arbitraria e subxectiva-, foi o da interese e vixencia que a cada artigo lle su~ puxen.

Así pois, rexetei aqueles es­critos que, malia resultarme per­soalmente interesantes, esixían unha contextualización socio­cultural específica, e, consecuen­temente, unha case constante in-

tervención miña como editor lite­rario. Despois vai unha sección de Documentos, que eu creo será de grande valor (entre eles inclúo o texto completo da sentencia condenatoria contra Roberto polo lío que tivo con Portela Vallada­res). Para rematar vai unha Bi­bliografía e un índice onomástico (que leva máis de 600 nomes).

Non se me escapa que fica moito por facer: por exemplo, unha viaxe á Habana para espo­liar tódolos fondos da hemerote­ca do Centro Galego; unha con­sulta exhaustiva da Hemeroteca Nacional, dos fondos da Deputa­ción de Ourense, dos xomais pa­lentinos de en tomo a 1932 (Ro­berto foi Gobernador Civil de Palencia nese ano), etc, etc. Pero· o feíto, feito está como o fermo­so libro de Marcos Seixo editado por A Nosa Terra. -E xa para rematar. ¿Que obxec­tivo pretende acadar, Juan Blan­co, co seu libro? -Anque poida soar a falsa modes­tia, quero insistir nisto: só pren­tendín sentar unha base de infor­mac1on e documentación, criticamente traballada para in­vestigacións futuras, que, natu­ralmente, á vista do vindeiro Día das Letras non poden tardar.

Espero que este libro meu sir­va para alicerzar estudios futu­ros, co que eu me daría por ruáis que satisfeito.

Neste senso, aproveito as pá­xinas do Tabeirós Terra para bo­tar unha idea á area, a ver se al­guén que lea estas liñas e estea en dispor de poder facelo se pon ó choio: refírome a unha tese de licenciatura ( ou quizais, por que non, unha de doutoramento), eu creo que na licenciatura de Cien­cias da Información, sobre a obra xomalística de Blanco Torres e o seu papel no deseño do pensa­mento galego e galeguista da xe­ración Nós.

Creo sinceramente que hai material abondo e que é algo que hai que facer.

Seguro.

W:aheirús '©erra, febreiro de 1999

os·cA NA.EST

/ 11

AVAIS DA

POR OLIMPIO ARCA CALDAS

1.

.... , .. , ~- . ; ~

as manifestacións cul­turais dos nosos devan­ceiros por mor de múl­

tiples e variadas causas, unha manchea delas foron esmore­cendo no colo da indiferencia, cando non refutadas por "incul­tas".

Como unha pequena teste­muña <leste acontecer podemos lembrar 'O Cachopo do Nadal', tronco seco de carballo ou so­breira que na lareira do fogar, nas datas de Nadal, estaba ace­so noite e día por mor de te-la casa quente para unha agarimo­sa acollida ó posible viaxeiro que pedise ou precisase pousa­da, representación real da hos­pitalidade dos nosos antepasa­dos.

"As panxoliñas" Coros que na noite do Nadal e na véspera de Reis percorren as casas da veciñanza cantando vilancicos alusivos ó nacemento do Neno Xesús e recibían o aguinaldo. Na actualidade só están progra-

. madas por entidades culturais. En troques, malia os detrac­

tores que de sempre tíveron, se­guen vixentes, con roáis ou me­nos forza, nas distintas manifestacións, os Carnavais. _Lembremos un pouco o seu significado, a súa orixe e a súa evolución ata os nosos días.

O fenómeno socio-antropo­lóxico, histórico e cultural dos carnavais, pola súa universal difusión, pola súa comprobada

antiguidade e pola, cantidade e variables das súas distintas ma­nifestacións foi estudiado por unha manchea de etnógrafos, antropólogos e escritores de tó­dalas latitudes.

Hai unha longa e apretada lista de estudiosos <leste tema entre os que podemos subliñar o irlandés George Frazer, o ale­mán Mannhardt, o ruso Mijail Baj_tin, o español Caro Baroja, e no que corresponde á. nosa Galicia aparecen os homes da, xeración Nós: Vicente Risco, Florentino Cuevillas, Bouza Brey. Máis preto no tempo non podemos esquecer a Xesús Ta­boada Chivite, D. Antonio Fra­guas, González Reboredo, Ma­riño Ferro e Federico Cocho, quen no seu libro "O Carnaval en Galicia" fai un estudio proli­xo desta festa. Neste traballo, referente ós carnavais do Con­cello da Estrada, a modo de prólogo é obrigado recordar os traballos de Alfredo Vicenti, Bouza Brey, Manuel García Barros e Neira Vilas, xa que os seus escritos corresponden ó desenrolo dos Carnavais, na súa variante de 'Os Xenerais do Ulla' no Concello de A Estra­da.

éomezamos pois con Alfre­do Vicenti que vén de se-lo au­tor do que ternos as roáis anti­gas referencias do noso carnaval. No seu libro "A ori­llas del Ulla (Perfiles galle-

gos)", escrito cando se atopaba voluntariamente recluído no lu­gar de Castrotión, parroquia de san Estevo de Oca. No capítulo V, titulado "La máscara'', di­nos:

"O luns de Carnaval do 187 .. amañeceu desapracible e anubado. No curuto do outeiro, coa súa capeliña esmorecida, que pro­texe e domina o lugar de Cas­trotión, axitadas polo vento do su! voaba a bandeira da parro­quia e outras bandeirolas azuis, brancas e bermellas.

Eran as dez da mañá e por camiños,carreiros e congostras comezaban a chegar xinetes e peóns disfrazados que se diri­xían ata o outeiro onde xa os esperaban outros moitos, mu­lleres e nenos.

Os cabalos do país, por mor da escravitude do ferro, erguíanse nas patas traseiras no medio daqueles curiosos ou tentaban de trabar/le-las per­nas do xinete. Xuntáranse, así, encol do outeiro unha multitu­de, garuleira e inqueda.

Alá polas once subiu a cos­ta ó trote lixeiro unha egua montada polo xeneral da más­cara (un vecíño chegado dous días antes da cidade de Cadis ), seguido dun séquito de seis ou oito xinetes.

No llano do curuto plantá­ronse os xinetes e o xefe, que vestía sombreiro de plumas,

casaca federica azul con vivos encarnados, faixa de seda, pantalón de punto e chafaroite de húsar ó cinto, comewu a re­vista da súa xente.

Daquel estado maior saiu un forte mazaroco montado nun fraco rocín. Era o tenente. Tocado cun descomunal empe­nachado, sen dúbida procedenc te da Milicia Nacional do 1840, un petís coetáneo con faldillas curtas ceñía o seu re­xo torso. Servía de complemen­to a tan extravagante uniforme un pantalón encarnado e un antigo e enfuruxado sable.

Adiantándose no seu jaco, coas pernas dobladas en ángu­lo recto por mor de non dar cos pes ou cos zapatos nas pedras, co sable desenfundado saudou o xef e e voltou o seu posto. Despois presentouse outro mancebo sobre egua marela que daba pinchalagartos cara un montón de pedía onde esta­ba o estandarte da parroquia. O xinete colleu o mastro da bandeira e co ela desplegado colocouse a cinco pasos a reta­guardia do xef e.

Axiña chegou 'o correo, un mociño adobiado con sombrei­ro de catite e un marsellé de galóns e petou nos que amosa­ban dous ou tres panos de co­res. Montado nun potriño asus­tadizo só ataviado con dúas mantas e un par de estribos de cánamo.

Despois seguíronno catro centauros mal trazados como se fosen gardas civiles, un pe­lotón de lanceros adobiados "ad libitum", e uns cantos ra­parigos convertidos en amaw­nas ou, mellor dito en mada­mas. Detrás da caballería chegaron os infantes, ou sexa a xente dos oficios.

Había alí de todo: zapatei­ros, sastres, albaneles, ferrei-· ros, vendedores de pimento e vinagre, pirotécnicos, vellas da boa ventura, mestres de escola, sacristáns, mendigos, traxinan­tes, etc .. Aquelo mesmo parecía un escaparate de novidades ambulante.

O xefe botou unha ollada de aguia encol do seu exército e satisfeito del, fixo unha sinal coa espada. Dúas gaitas mal conxuntadas con outros tantos clarinetes e cornetíns de pis­tón, comezaron un sfogato do país, e co sonido guerreiro pú­xose en marcha o exército pre­cedido polo correo que gallo­paba en vangarda e seguida polos veciños da aldea.

Deste xeito camiñou duran­te 20 ou 30 minutos cando os seguidores deixaronna mar­char en paz. Tan pronto pasa­ron o cruceiro que se ergue no centro da encrucillada, o te­nente dou a voz de ¡Alto! e de­tívose a tropa, mentres que o consello de oficios deliberaba encol da conveniencia de atra-

12/

vesar por unha parroquia a que non lle pediran permiso para pasar por ela. A discu­sión, moi animada, durou pou­quiño, xa que como queira que na tal parroquia vivía un fidal­go coa sana de dadivoso, acor­douse, por unanimidade em­prende-lo · camiño pala susodicha parroquia.

Aínda ben non andiveran uns 300 pasos aqueles atrevi­dos expedicionarios cando na curva do adro da igrexa atopá­ronse de cheo cun labrego en traxe de xeneral, acompañado do seu tenente e abandeirado tamén vestidos de riguroso uniforme. Diante deles flotaba ergueita sobre do balado do adro a bandeira da parroquia e detrás ollábase unha man­chea de labregos armados de gallas, sachas e estacas.

O correo da máscara de Oca botouse atrás ó velos; pe­ro o xef e e o estado maio r avanzaron ó encontro do inimi­go. O resto da tropa desenvai­nou os aceiros, afirmou os chu­zas e quedouse parado sobre das armas.

Por fortuna, ambos capi­táns chegaron a un acordo e otorgouselle á mascarada o competente permiso para o seu paso polos terreas da parro­quia. A comitiva desfilou por diante deles dandolle vivas.

Minutos despois chegaba ás portas do. fidalgo, quen, avisa­do polo correo, xa lles abrira as portas para que a mascara­da pasara ó corral e fixesen as mostras de habilidade e xenti­leza.

A mostra foi boa. O xeneral subiu a solaina, ocupada polo fidalgo e amigos. Apeáronse os xinetes, quedando a pé firme cos cabalas a súa dereita. Os peóns comezaron a exerce-los correspondentes oficios e as gaitas escolleron o mellar re­pertorio para que bailasen to­dos aqueles enmascarados que non tiñan cabalas que gardar.

Ó remate, o fidalgo agasa­llou os visitantes cun medio doblón e unha ducia de azum­bres de viña. Pronunciaron os vivas de ordenanza ó anfitrión, o xeneral e a forza o seu man­do, montaron os xinetes, reco­lle ron ós trebellos dos oficios os outros e sairon en perfecto orden de batalla, todos aturu­xando de alegría.

Escenas semellantes, bebi­das incruidas, aconteceron en dez ou doce casas distintas e alá polo serán, xefes e solda­dos atopáronse completamente borrachos.

O vento, que seguira a so­plar durante todo o día, facíao agora con máis forza e apaga­ba os f achos de palla cos que se alumeaban, mal que ben a columna. Engadiaselle unha choiva menuda pero seguida. Con aquela climatoloxía, tra­xes, plumas e bandeirolas ma­lladas ofrecían un lamentable espectáculo dun exército en de­rrota.

Aquí caía un cabalo men­tres o seu xinete quedaba este­rricado nas silvas ou no cami­ño, máis adiante un f erreiro daba en terra co seu iunque, pala dereita enterrabase na la­ma unha amazona, pala es­querda un músico recibía unha cauce. Todos mallados, cala­dos, baixaban como podían o camiño da aldea no máis com­pleto desorden.

A luz vacilante das antor­chas dáballe a aquel conxunto un aspecto dunhas bruxas fu ­xindo do máis tétrico aquelarre.

Foi entón cando acaeceu unha causa imprevista. Tan axiña como entrasen nunha an­gosta corredoira, atoparonse frente a frente as máscaras de Oca e as de Arnois, tamén be­bedos e espeluznados.

A xenreira sorda acesa po­los vapores do aleo! e aumen­tada pala climatolo:~Ja que fer­vía no peito daqueles homes, atopou a válvula de escape. -¡Esta é a nos a!, debe ron pen­salos compoñentes da masca-rada. · -¡Plaza á mascara de Oca!­berraron uns. -¡Plaza á máscara de Arnois!, contestaron os outros.

Os gaiteiros comezaron a toca-la alborada, aire gozaso e apacible cando se escoita no mencer dun día de setembro, pero, f eroz, salvaxe, iracundo cando o músico se sente airado e o tamboril redobla con forza e moi rápido.

Os cabalas espoleados con saña botáronse cara diante e chocaron uns cos outros na co­rredoira nun pavoroso estruen­do.

Os de Arnois deron mostras

W:aheirós W:erra, febreiro de 1999

Pola súa parte, D. Fermín Bouza Brey que exerceu de xuiz no Concello de A Estrada, no seu estudio 'Las viejas más­caras de Galicia' danos novas da composición da máscara de san Pedro de Toedo do ano 1934. "Consiste la mascarada en un ejército a caballo segui­do de multitud de máscaras de a pie. .. Visten antiguos trajes militares: sombreros de tres picos, bicornios dieciochescos, viejos roses de la campaña carlista'. "La aldea en armas, en armas líricas -dice un nue­vo cronista- se moviliza duran­te la mañana del domingo al­rededor de su general".

Así mesmo, en referencia ó lamentable incidente ocurrido aquel 8 de febreiro de 1924 que na ponte de Sarandón polo atranque cos veciños de San

"""'""""'~'--"' Miguel de Sarandon opuxeran de valor pero con menos f ortu- á mascarada de Santa Mariña na; os de Oca tiñan mellar ca- de Barcala ó mando do "xene­ballería e pasaron sobre os ini- ral' Antonio de Barcala, e pu­m ig os o mesmo que unha blicado no xornal Local "El tromba deixando o terreo sem- Emigrado", Bouza Brey escri­brado de lanzas rotas, orope- be: 'es lamentable que las ju­les, trotons derrengados e ini- ventudes de las parroquias cir-m ig os f eridos o u cunvecinas no hayan sabido contusionados. · guardar la armonía en cues-

Entre aturuxos, relinchos e tión puramente carnavalera! . maldicións os vencedores per- Co escrito ata aquí xa se po-déronse nas tebras da noite. de entender a esencia dos car­

Nos seráns dos domingos de Coaresma (época na que nin se xoga nin case se bebe viña) os labregos, arredor dun palleiro veciñal ou no adro da igrexa parroquial cantan, e non pa­ran, con orgullo as proezas da mascarada

Ata aquí o escrito por Alfre­do Vicenti, no que nos informa do percorrido e composición da

mascarada máis antiga da que ternos referencia escrita. Com­pre suliñar as dúas alusions que faí no seu escrito ó autor encol da bandeira da pa rroquia. ¿Existíu, en verdade, unha ban­deira propia en cáda parro­quia?. Aí queda unha pregunta para un interesante estudio.

navais estradenses. Non ohs­tante será o mestre e escritor de Berres, Manuel García Barros, quen nos faga unha descripción pormenorizada e polo miudo dos Camavais do Ulla. Se ben o autor sitúa a mascarada no ano 1880, a mesma tivo que ser máis tarde xa que logo nesas datas o autor tiña somentes ca­tro anos.

No seu libro "Aventuras de Alberte Quiñoi" dende o capí-

tulo IV ata o X fai unha detalla­da análise de tódolos compo­nentes cos seus respectivos adobios. Compre un resume:

"As máscaras eran de dúas erases: primeira, as que se chamaban 'de lujo' que se en­feitaban con galas vistosas. Ta­les eran: os xenerales que eran primeiro e segundo; se cadra-

ba, terceiro. Vestían semellan­do en todo o posibre ós do exército, con tricornio moi en­feitado con chilóns dourados, Jitas multicolores pendurando no corno de atrás e unha borla de fios tamén dourados no es­t remo do corno de adiante. Bandas de seda cruzadas e fa­xín do mesmo ó han, e no seu lugar corresponde ó sable. No peito cruces e medallas. Iban de acabalo e eran os xefes ós que tódal-as máscaras se su­bordinaban.

Os correios que nas másca­ras de rimbo eran dous. Cha­quetilla curta de panilla negra adornada con lazadas de seda e estrelas de papel dourado; sombreiro de ala curta e recun­cada, recuberta de raso de se­da, gramáns e abelorios. Na man a tralla gornida con lazas e fitas.

O abandeirado. Vestía de militar, tamén con tricornio se o había. Iba a pé ou de acaba­lo, asegún as posibilidades.

A escuadra de gastadores. De catro a oito o comando dun xef e. Indumento aturcado con ergueitos morrións. Levan pas, picarañas e legóns. Precedían ós xenerales.

Os contrabandistas. Dous iban de acabalo, montando en fardos moi arrumbados. Leva­ban chambergos de copa er­gueita alindada con frores de artificio e ala ancha. Panos de seda dobrados por Banda e ou­tro a maneira de f aixa.

Os pelengrinos. Tamén dous. Sombreiro de copa cóni­ca adoviada con froles dos al­tares, a ala levantada para diante fixada á copa cunha concha de vieira e baixada por detrás, da que penduraban un­ha .monza de fitas de cores que se espallaban polo lombo. Na man o bordón coa súa cabaci­ña. Levaban libros de retraso ou caixas bonitas con causas para enseñar, traguidas de Je­rusalén.

A parranda composta por tódolos que houbese que canta­ran un regular ou tocasen cal­quera instrumento: acordeón, frauta, pandeireta ou conchas. O cantar que levaban era sem­pre estrano, sacado dunha es­tudiantina ou dunha zarzuela.

O bailarín e a madama. El en traxe de señorito, pantalón branca, bastón e pajilla. Ela vestida de señorita con som­breiro e abaneco. O seu cometi­do era iren de ganchete e bai­lar en agarradiño a muñeira que tocaba a parranda.

Os maragatos. Sombreiro dentro dun pano esterricado, en mangas de camisa, panos terceados e calzón amañado con mandiles.

Os carabineros. Con traxe de tales ou semellante e esco­petas auténticas.

Describo as mascaradas quizais con eisaxerada minu­ciosidade porque é ista unha das costumes con tendencia a desaperecer e coido que nin­guén describeu.

Outra erase eran os oficios ou chistes, que de ambos xeitos se chamaban. Os oficios soían ser:

O cego. Sombreiro vello,

'CUaheirós 'CUerra, febreiro de 1999

ancho e ala colgante, capa ve­lla, baixo da cal levaba a zan­foña, f eíta dun cortiza das abe­llas. Levaba criado que se chamaba sempre Ramón, que sempre o levaba polos peores sitios.

O zapateiro. Bimba e se ca­draba chistera. Chaquetón lon­go sobre unha chepa amañada con palla.

O borreiro ou sexa, catador de cortizas. Vestía chaqueta de leiras larmeada polo uso. Le­vaba un gancho de ferro na man e un saco con pallas.

O perito e os porreantes. Traxe erara e bimba, gabán folgado, manexando un com­pás de medir terreas.

O médeco pajilla e gabán cinxido. Baixo o braza unha la vativa das grandes. Tomaba o pulso, miraba a léngua, apal­paba por onde o deixaban. Da­-ba unhas recetiñas que levaban un burro xa mal pintado.

A vella do meniño. Muller grotescamente aldraxada. O meniño era un anxelote chama­da Xaniño do antroido. Era o personaxe ináis popular da pa­rroquia e o máis festexado du­rante o antroido.

O papamoscas. Un xigante cabezudo. Cabeza fe ita de ma­deira. Estaban lago: os cha­láns, que mirábanlle a boca ás mulleres,- a espadeleira, os gi­tanos que levaban un ou dous burros á venta, mentras que as gitanas andaban coa buena­ventura."

Manuel García Barros, a es­ta completa relación engade ás celebracións que se facían des­pois do desfile e dos atranques dos xenerales o domingo e o martes de antroido.

En resume vén a decimos: "O domingo e o martes era

costume facer unha ruada no campo onde a mascarada se axuntara. A múseca contrata­ba-se prás saídas e pra aqueles dous días.

Un ano fixérase a espadela­da. Chegaban as "espadelei­ras' (xa queda dita que sempre eran homes) cos seus espade­leiros e as espadelas e unha manchea de tascos para espa­delar. Sentaban-se e poñíanse ó avío cantando copras feitas adrede rexoubando unhas das outras.

Outro ano fixera -se unha corrida de touros. Había mo­zas que foran ó servicio militar e yiran algunha. E fixeron-na con todal-as da leí.- capeado­res, banderilleiros, espadas e monos sabios. De tauro fixera un veciño de resistencia física suficiente. Houbo quites moi "salados" e non se quitou nin­gún toureiro morfo.

No ano ó que me estou refe­rindo, fixera-se o alistamento dos quintos. Alí estaba o alcal­de coa vara da autoridad na man e a súa erguida chisteira. Lago chegaron os quintos que eran rapaces auténticos, segui­dos das 'nais' que viñan algun­ha, fiando na roca. Unhas e outras, o tempo que traballa­ban p ra non perde-lo tempo laiábanse pala soirte dos seus fillos.

"O martes, ademais de todo o dema!s que.fose tiña os seus

números especiais que non po- Di así, todo el escrito en dían faltar e que non faltaban castelán: da que só respeto · a casi nunca: Eran o enterro e o entradilla, mentres paso ó gale­sermón. Nese día finaba o an- go o resto do artígo: troido. E como finaba había "El presente sueltecillo se que despedilo con tódolos ho- escribió el año pasado, deján­nores. Era costume facer un dolo inédito por no herir sus­antroido grande de palla que ceptibilidades. Este año lo pu­se espetaba no sitio máis des- blicamos con gusto, pues la tacado do campo, estando alí carencia de máscaras hasta la toda a tarde sentenciado has- fecha evitará el que se vean en tra que, pra fin de festa, quei- él alusiones a determinadas mábase." comparsas.

Nunha casa pouco alonxa- Nas nasas aldeas o carna-da organizábase o enterro. Alí val non evoluciona. Estamos acudían, tamén as máscaras condenados a ver sempre as que houbera saltas no campo mesmas causas que viran nasos pra fegurar no acompañamen- pais e nasos avós. Os xenera­to. Abríndo a marcha iban es- les, os correos, a parranda, e paventando os curiosos os ve- si se pode arranxar, os peregri­llos do barredoiro , nos e os contrabandistas, con propietarios dunha longa pér- algunha que outra figura gro­tiga que levaba na punta unha .tesca todo cada vez con menos especie de mallo, que era o ba- gracia. rredoiro, Jeito de trapos ben Presenciamos eses actos cinguidos e apretados. Despois tontos e ridículos que lle cha­

ANO 1960

Hai alguns anos, un pundo­noroso militar foi quen de des­poxar, no medio da praza, de certas prendas que ostentaban insignias militares a unhas máscaras que as traían. Este ano no consentiron os sables. Pero aínda non chega, é preci­so ev.itar que a bandeira nacio­nal, a enseña gloriosa de Pa­tria, con su rojo de sangre de héroes y su gualda de rayos de sol, sexa asociada a estes actos carnavalescos nos que só hai incultura, falta de gracia e sen­tido común. Hai tamén que evitar que a marcha real espa­ñola, outro dos atributos da Patria, esa marcha maxestuosa coa que se rinde honra a reale­za da terra e do ceo sexa exe­cutada na honra 'deses genera­les (vaia por Deus) que "diriguen 'y mandan esas gro­tescas 'charanjas".

seguía o antroido, un monecre- man encuentros nos que toda Xosé Neira Vilas, o escritor que de palla deitado nun es- necedade ten o seu asento e de Gres (Cruces), no seu coñe­queiro que levaban entre catro, que unha muchedumbre "ab- cido libro "Memoria dun neno e tras del o crego cun hule co- yecta ríe y celebra". Este non é labrego' pon nos beizos de Bal­berto en son de capa de coro, o peor dano que Jan. Moito bíno o seguinte relato encol na man un gran hisope Jeito de rriáis grave é que os rapaces, duns camavais: palla e ás bandas dous acólitos sempre, dispostos a imitar todo "O derradeiro entroido, de-un dos cales vida ós meus levaba o cal- ,-------.....--1111--- ---ITTI--- ----..---,....,..,.,---.== be tós negros de iro con au- 1 n paseino na ca-ga. ---r- 1 :: sa. Mentres os

1 l . .. e e Mo i com­

pleta e detalla-

¡ _. demáis troulea-- --- han eu aturaba

da a descrip- -~-••lf\l ción que nos deixou Manuel García Barros. Notamos que i..•u D. Manuel xa non nos fala da bandeira da pa­rroquia e en troques sente mágoa de que a bandeira na­cional sirva de adovio.

Non pode­mos esquecer por mor da ve­racidade histó­rica que García Barros, non de­beu estar moi comprometido~ con esta tradición na súa xu­ventude, segundo se tira do ar­tigo, asinado por el, que apare­ce nun Emigrado da década dos anos vinte co título de CAR­NAVAL Y PATRIOTISMO que transcribimos de seguido.

aquelo aparatoso pasarán a mitade do ano dando encuen­tros e nos seus xogos escoitare­mos - Alto, ¿quien vive?. - ¡Es­paña flo rida y libre! con toda unha manchea de parvadas que atrofian ás mentes desas tenras intelixencias.

-o encerro. Vin a mascarada dende o tabo­leiro.

Diante che­garon os 'co­rreios '. Eran catro. Todos co seu par de !u­vas, pantalón branca e cha­quetas reloci­tes. Víñan en Jacos pedreses, garnidos con Jitas e arreos do trinque, e cubertos de axóuxeres den­de a testa ó ra­bo.

Petaron á porta. Meu pai abreu e díxolles: -Non hai entrada.

Siñificaba que, como esta­mos de loito, as mascaras non darían os "vivas' nin cantarí­an, nin nada diante da nasa casa. Os correios deron volta.

/ 13

Pero eu vín todo dende o ta­boleíro, porque na outra banda do camiño están os de Cordal, que como non gardan loito por ninguén e amáis deso góstalles a troula, deron entrada.

Non tardaron en aparecer os xenerales, montando cabg­los galloufeiros ( disque !les dan viña pra que anden máis rufos), e locindo traxes recha­mantes, tricornios, botas, espo­ras. Sabor do peito levaba cru­ces e out ras barruf aliadas de follalata e aluminio. Quén bía a Tomás da Eixola!. Semellaba un espeto. Nunca tivera un ca­balo debaixo de sí. O outro ano fixera de frade.

Detrás dos xenerales viñan oito ou dez músicos da 1Janda de Orazo, tocando marchas. Tamén aparesceu un coro can­tando a Rianxeira. Un mozo le­vaba unha manda de fog'UJ!!s e de cando en cando fa>fa esta­lar algún. Os rapa_ws'ían a pi­llota tripando sucos de centeo para dar coa canibela. E eu encerrado ... !. ~-

Un eito de xente viña de­trás, ríndase cos 'vellos ', ta­mén eu rin, anque máis ben ti­ña ganas de chorar por non poder ir ó camiño. Rinme cun­ha banda de música, que non era música nin farrapo de gai­ta. Armaban un estronicio co­ma pra escorrentar o lobo. Ca­da cual bruaba a súa maneira, os instrumentos eran de moito barullo.- bombos, tamboriles, trompetas, fiscornios e outros; vestían roupa vella, chea de ro­mendos. Levaban tallos atados á cueira con vimbios e corres de codeso.

Despois vin chegar varias causas: unha vaca e máis un burro axµ gado, turrando por un carro no que ían dous aguardienteiros coa súa alqui­tara; noutro carro unha marea de palla, que seís homes, vesti­dos con carot,as de xuncas, pu­xéronse a mallar no chao con cadanseu mallo, mentras can­taban cancións axeitadas. E detrás dos malladores apares­ceu un fato de ferre iros, que pausaron no camiño unha za­f ra e boureaban derriba dela con martelos moi grandes, co­ma si estivesen domeando fe­rro . Disque en Sarandón e máis na Ulla arman cada es­tangurriada que dá xenio.

Un dos xenerales, brandin­do unha espada na mao derei­ta, berrou coma un perdido, agoirando que Xancíño do Cordal vivise por moitos anos na compaña da súa xente. E tó­dolos dacabalo respostaron a un tempo. - ¡Vivaaaa!.

Tocou a banda, cantou o co­ro, comezaron a bruar os dos tallos, e Cordal, amáis de en­tregarlle algún diñeiro ó que andaba coa caixa, veuse con xarras de viña pra porta. Con­vidaba a treu. A xente ría, can­taba, aturuxaba. Adivertíanse todos. Todos menos eu, que so­fría detrás do taboleiro'.

Co testemuño destes catro autores que viviron de preto o desenrolo das máscaras e do entroido no Concello de A ES­TRADA, ben podemos sacar unhas importantes conclusións. Primeíra de todas: a súa anti-

14 /

guedade, nun aparte do traba­llo de Alfredo Vicenti atopa­mos a seguinte afirmación: "En alguna ocasión hemos vuelto a presenciar espectácu­los semejantes, y en más de una y de dos hemos meditado e inquirido acerca de los oríge­nes probables de esta rara cos­tumbre popular, privativa ac­tualmente de la tierra baja del Ulla.

Nada de positivo sabemos aún acerca de ella, y apenas nos es dado, merced a ciertos vagos indicios: ascender, de in­ducción en inducción, a la ge­nérica fuente pagana.

Desorientados en un princi­pio por el atavio moderno de la máscara, creimos que ésta con todos sus detalles y atributos, tendríafundamento muy vulgar y vendría de data muy recien­te, - pero los ancianos ribereños nos hicieron entender como, mucho antes de creadas la Guardia Civil y la Milicia ur­bana, disfrázabanse y salían a correr las aventuras y a com­batir bravamente, en cuanto de ofrecía favorable circunstan­cia, los labriegos del cantor-no. "

Todos estes datos, ofrecidos como unha testemuña daqueles eventos, por estes escritores de recoñecida valía, con teren un moi importante e valioso refe­rente histórico, non son máis que unha aportación comple­mentaria do verdadeiro meollo das máscaras.

Veñen de se-los flecos dun inmenso iceberg da literatura popular que se mergulla nun especial océano de curiosos tra­ballos xerados polas máscaras dos Xenerales do concello de A Estrada.

En tódalas parroquias estra­denses que se reflicten nas au­gas do rio Ulla dende San Mi­guel de Castro ata Couso, pasando por Oca, Orazo e Loi­mil; Toedo, Moreira e Aguións, Guimarei, Lagartóns e Callo­bre; Os Ancorados, Remesar e Riobó; Matalobos e as Veas; aínda viven veciños que lem­bran con paixón toda aquela parafernalia que supon a mon­taxe dunha carnavalada.

Unhas veces, porque as es­cribiron, outras porque tiveron que repentizalas, e as máis de­las porque foron elementos ac­tivos da máscara, no arquivo senil da súa memoria aínda es­tán frescas as cancións da com­parsa:

As mociñas de Moreira non é unha que son todas,

poñen tres pares de medias paraface-las pernas gordas.

Outras veces son as reguei­fas dos vellos:

VN.-Presentovos o meu compadre que con outros compañeiros anda moi encabuxados cos so/dos dos conselleiros.

OUTRO. -¡Manda Caralla!, compadre

cos so/dos do presidente, conselleiros, directores e outra recua de Xente.

Pero sobre todo -están os poemas dos Xenerales e os atranques:

Defensor. Aunque sea un buen

guerrero esta batalla voy a

ganar. porque estoy ·siendo

socorrrido por la Virgen del Pi­

lar.

Atacante Yo Pensé que estaba

luchando con muy fuertes

guerreros y veo que estoy lu­

chando con los Padres mi­

sioneros.

Entre os homes de idade que coñe­cemos na nosa en­quisa hai verdadei­ros exemplares dunha devoción po-1 as máscaras. Tales como: Faustino Couto, en Amois; Ma­nuel Tojo, en Santeles de Abai­xo que recorda os versos do atranque en Aguións do ano 1928: "Me despido desta parroquia

y me despido contento al llegar a la vía pública

ya no habrá impedimento.

Seguindo cos nomes dos ho­mes non podemos esquecer a Antonio Souto en Santa Cristi­na, quen ten un bo vestiario das máscaras; Xosé de la Fuente Coucheiro, de San Xurxo de Vea, argallante de máscaras e · encuentros; Albino Ríos Cas­tro, ben coñecido repentizador nas terras de Pontevea e nos atranques famosos; Xesús No­dar Carbia, de Santeles, bo ver­sificador guerrero; Francisco Bello Neira, poeta e músico de Paradela; Arturo Otero, de Toe­do, outro bo poeta; Manuel Castro Rebolo da parroquia de Santeles; Ramiro Piñeiro Porto, director da parranda de Morei­ra; Albino Bemárdez Nogueira,

Cabaleiro de Berres. Famosos 'atranquistas' aínda están na mente de moitos o célebre San­tiso do Viso e Herminio Valla­dares da Estrada .. Nesta lista tampouco pode faltar o nome de Luis Montáns, quen ademais

de promotor das máscaras po­demos califica-lo como o SAS­TRE OFICIAL do vestiario dos noso Xenerales. E segueriamos nomeando nomes e nomes.

SIGNIFICADO DESTES CARNAVAIS.

En canto ó seu significado primeiro, no hai dúbida de que o verdadeiro espírito dos cama­vais nas máis variadas presen­tacións vén de ser a invervión de valores que permiten estes días e a consentida liberdade para afasta-la hipocresía e as regras da convivencia impostas pola sociedade e sostidas o lon­go de todo. un ano.

A este significado é obriga­do engadi-la afirmación da pa­rroquia, entidade que serve pa­ra a identificación plena do individuo dende os tempos dos suevos. Será a parroquia, coa súa bandeira quen, declarada en armas, pasee a súa identidade <liante das outras, que non se conforman con esa demostra­ción e faranlle fronte, case

sempre coa palabra, pero que se esta non abonda chegarase ó emprego da forza. Así o din as crónicas do enfrentamento das máscaras de Oca e Loimil, no século pasado. As da máscara de Santa Mariña de Ribeira cos

W:aheirós W:errn, febreíro de 1999

vecinos de San Mi­gué! de Sa­randón so­bre da ponte co emprego de pólvora na década dos trinta. Desta mes­mas datas sabemos, polo teste­muño do veciño de Santeles de Abaixo, Manuel Tojo que n u n h a mascarada de Sante-

un veciño da parro­quia e que formaba parte da , parrand a dos vellos,

levaba unha escopeta de verda­de. Na casa do señor Terceiro de Renda quixeron desarmalo. Formouse o gran follón e outro veciño sacou de pistola e, por sorte, só lle dou co ela na cabe­za.

Máis preto no tempo o atranque que os de San Xurxo de Vea opuxeron as mascaras de Santa Cristina de Vea, na ponte do río Vea. Non chegaron ós insultos do atranque:

O representante de San Xurxo amenaza: Retírate general da carretera

de A Estrada pues tengo noticias de que tie­

nes a tu abuela preñada. O correo de Santa Cristina responde:

Son un home moi va/ente sin temor a Díos del Cielo

miña abuela estará preñada pero non foi de teu abuelo.

E comezou unha pelexa de paus con feridos.

No hai dubida de que as mascaradas dun teinpo para acá

tiveron importantes variacións, sen que se trocase o verdadeiro espírito dos carnavais:

O primeiro troco atopámolo nos días da celebración. Antes estas festas duraban 17 días: comezaban co domingo fare-

leiro, no que os mozos espare­xían fariña sobre das mozas; seguindolle o xoves de compa­dres tempo no que as mozas fa­cían monecos de palla espeta­dos nun longo varal; logo o domingo corredoiro no que se facía a corrida do galo, seguin­do outro xoves de comadres tempo no que mandaban as mo­zas ata chegar os tres días gran­des da festa maior.

Outra importante variación vén de se-la relativa ós oficios. Non cabe hoxe un oficio de "labregos con burros", ou o de "horreiro". Cada cousa no seu sitio e no seu tempo. En tro­ques hai verdadeiras escenifica­cións de oficios (Papamóvíl), que representan os afáns e vi­vencias actuais.

Hoxe o antigo sentimento da parroquia xa non está tan definido na xuventude como antes. Por mor dos adiantos dos medios de comunicación, xa se fala e se entende ese concepto xeneralizado da "aldea global".

Por esta circunstancia as máscaras achéganse á capitali­dade do Concello non tanto pa­ra presentarse como entidade parroquial propia, senón na procura duns diñeiros que axu­den a paga-las,festas da fegre­sía. Por tal motivo os temas en­col das críticas ás actuacións dos organismos políticos ou culturais suavizáronse moito. Nalgúns casos mesmo parecen "descafeinados". A razón pode estar nesas subvencións que precisan os organizadores e que lles otorgan as entidades muni­cipais. Non cabe dúbida que se non fosen estas subvencións as tradicións destas festas remata­ron por esmorecer, pois os pre­supostos das mesmas requiren, ademais dun traballo colectivo parroquial durante tres meses, unha inversión importante. ·

Para rematar, compre facer unha análise dos Camavais da Vila, do carnaval urbano. A Es­trada como vila formouse con veciños chegados das parro­quias, xentes nas que aniñaban as vivencias dos camavais da súa xuventude.

Se facemos unha lectura das actas das antigas sociedades es­tradenses: Casino e o Gimnasio atopámonos que un dos fins destas entidades recreo-cultu­rais era a organización das fes­tas de carnavais. Aquí, a signi­ficación só queda reducida á "inversión de valores", quedan­do reducidas ós bailes de dis­fraces. Axudándose de fermo­sas roupas, delicadas e ben confeccionadas máscaras, nun intento dunha máis perfecta e posible imitación dos persona­xes de moda ou de parodias de eventos actuaís.

Aqueles bailes de disfraces sempre abarrotaban as salas da sociedade. No ano 1960, <liante da anunciada concurrencia de socios do Recreo Cultural e a insuficiencia do local da socie­dade (Plaza de Galicia), trasla­dáronse ó amplo salón da Sala Gradín, xentilmente cedida po­lo propietario, señor Ramiro Abelleira. · OLJMPlO ARCA CALDAS

é autor do libro "O ENTRO/DO

NO ULLA '~ ( 1995)

'IDabeirós 'IDerrn, febreiro de 1999

Manuel Varela Buxán, un autor por descubrir

DOLORES VILAVEDRA A miúdo defínese o teatro de Manuel Varela Buxán como "costumista", sen poder obvíar as connotacións pexorativas que adoito se desprenden <leste cali­ficativo no eido• dos estudios li­terarios. Mais no caso de Varela Buxán, "costumista" débese en­tender como sinónimo de "rea­lismo ruralista", un proxecto li­terario desprovisto de idealizacións mistificadoras e que o escritor afronta co afán de abordar preblemas galegos den­de unha perspectiva galega, sempre cun coñecemento de pri­meira man, o que non é habitual na historia da nosa literatura dramática, na que se impoñen as visións patemalistas e "zarzue­listas" con máis frecuencia da que quixeramos.

Neste senso, quizais poderia­mos falar de Varela Buxán co­mo autor social. Vista dende a perspectiva da historia do noso teatro, a súa producción entron­ca coa de autores como Manuel Lugrís Freire, Xesús San Luís Romero ou Nan de Allariz (es­tes dous coñecerían tamén a ex­periencia da emigración, onde tamén estrearían as súas pezas), xa que coma eles combina a crí­tica social co protagonismo que na acción dramática cobran as formas de vida tradicionais.

A primeira das súas pezas é Se o sei non volvo á casa. Fora escrita xa en 1931 e con ela se presentaría en público a Compa­ñía Gallega Maruja Villanueva. Nela aparece xa o que será un dos eixes temáticos da súa pro­ducción: a emigración, conside­rada como un problema social e individual, isto é, incapaz de re­solver os males do país e dos seus cidadáns. O tema reparece­rá con distintos enfoques en O cego de Pomelos (escrita xa de volta en Galicia en 1973), onde se ridiculiza a figura do galego avergoñado de si mesmo ata o punto de renunciar á súa lingua; tamén en Triste chegada, neste caso visto dende a perspectiva dunha rapaza que por ter que emigrar non pode acompañar ós seus pais cando estes morren; e en Salaios dun vello labrego (ta­mén escrita tralo retomo a Gali­cia, en 1970), un breve e desga­rrado monólogo dun vello que se queixa da ausencia dos seus filias, malia estar "envolto na friaxe dos cartos que deles reci­bo".

Unha valoración global <leste conxunto de pezas é que nelas -e no seu autor- a visión da emi­gración se fai roáis aceda, máis pesimista, tralo seu regreso, é dicir, cando ten ocasión de constatar "in situ" ata que punto as consecuencias do fenómeno migratorio foron negativas para Galicia e as súas xentes. En can­to ó tema do cacique, esta trata­do dun xeito versátil e sutil, fu­xindo da trapela de preséntalo de forma maniquea. O personaxe como tal aparece en Oferreiro de Santán (escrita no 41), unha peza que entronca moi ben con espírito galeguista, representado aquí polo personaxe de Breo­gán, que simboliza a mocidade comprometida coa terra. Non é exactamente a figura do cacique a·que aparece noutras pezas, pe­ro si personaxes que serven para evidenciar as situacións de ex­plotación e dependencia que pa-

dece o labrego galego: así, en A xustiza dun muiñeiro é F.'lndiño, o rico do lugar, quen se vale do seu poder para conseguir os seus fins amorosos. E resulta moi interesante a figura do fi­dalgo de Taberna sin dono (es­treada no 1941) pois aínda.que está pintada positivamente, ta­mén é certo que se trata dun personaxe que nunca esquece os seus intereses e que non dubida en manipular os que o i;odean con tal de conseguilos. A iso me refería unhas liñas máis arriba, cando falaba dun tratamento subtil, porque en xeral no teatro de Varela Buxán non hai perso­naxes totalmente malos, e moi poucos totalmente bos, xa que estes teñen sempre un punto de . retranca, de raposería, de teimo­sía, que os fai máis humanos; mesmo aqueles personaxes que podemos considerar como os xusticeiros, como os catalizado­res da acción dramática cara a un final feliz como poden ser o muiñeiro, Patricio ou o cego de Pomelos.

Grande parte do protagonis­mo destas obras correspóndelle ás mulleres decididas, que ta­mén presentan distintas solu­cións dramáticas: así, atopamos o caso de Alborada, a filia do cacique de Oferreiro de Santán, que chega mesmo a contrariar a seu pai non só no amoroso se­nón tamén no ideolóxico. Outro caso é o de Carmiña de Tríste chegada, quen se arrisca polos camiños da emigración para pa­gar as débedas familiares. Mes­mo Xuana de O cego de Fome-1 os, quen estivo ó cargo da facenda mentres seu home emi­graba e que chega a dicir que xa · que Galicia é pobre, "precure­mos faguela máis rica traballán­do e loitando astra coIÍqueir tó­dalas melloras a que teñamos dereito". Non digamos xa a Pa­rrascana de Taberna sen dono, muller de moito máis arranque có home que ama e, sen embar­go, capaz das máis abertas mos­tras de tenrura.

Todos estes temas están -mesturados co do amor, e este pola súa banda nunca é un con­flicto estrictamente sentimental senón que aparece tamén na súa dimensión social (por exemplo, vencellado ás herdanzas e á transmisión da propiedade en Se o sei ... ), familiar ou moral, co­mo acontece en ¡Meu pai! onde con grande sinxeleza e drama­tismo se nos enfonta co tema do amor imposible entre fillos dun mesmo pai, un caso que non de­bía ser insólito na sociedade ru­ral galega do tempo. O que si é constante é unha concepción do amor como conflicto emocional no que se enfrentan. a visión pragmática e interesada dos ve­llos coa puramente sentimental dos máis novos.

Se a todo o dita lle engadi­mos o valor das pezas breves de Varela Buxán, nas que se apre­cia moi ben a súa habelencia no manexo do diálogo teatral e a súa xa comentada versatilidade, e o elevado aproveitamento das acotacións tanto para a pintura de personajes coma para a defi- 1 nición do movemento escénico, axiña nos decatamos de que se trata dun autor que ainda está por descubrir. É responsabilida­de de todos contribuír á tarefa de dalo a coñecer.

/ 15

UN MÓMENTO DA REPRESENTACION DE SE O SEi NON VOLVO Á CASA FEITA POLO GRUPO DE TEA­-TRÓ ·os TIRINAUTAS' NA ESTRADA NO PASADO MES DE DECEMBRO

sional de teatro galego finou le­vando. consigo toda unha cróni­ca do que foi a actividade teatral de posguerra.

SE O SEI NON VOLVO A

doutros asuntos como o da rela-X.LUE!RO

O ano dedicado polo concello estradense á memoria de D. Da­niel Varela Buxán botoo o pano do xeito que máis tivera cele­brado o escritor de Lamas: A CASA evidencia o drama da· posta en escena da súa obra SE emigración enfocado dende un­o SEI NON VOLVO A CASA· ha dobre perspectiva. Reflicte as

ción home-muller que o autor de Lamas trata dun modo apa­rentemente mixóseno e desenfa­dado. Isto explica a inclusión de fragmentos pertencentes a ou­tras comedias curtas do escritor como son OS CASADOS DE

TEATRO Os Tirinautas e Lóstrego, dúas agrupacións teatrais que nas últimas

datas protagonizaron o mundo teatral na nosa comarca

a cargo dun grupo de xoves con- · veciños seus.

Os TIRINAUTAS, a teatro cheo, foron os encargados de dar vida ós seus personaxes os pasados 26 e 27 de decembro. Con anterioridade a estas datas tanto Cercio (Lalín), lugar onde finou o dramaturgo, como La- / mas, parroquia estradense onde foi nacido, tiveron oportunidade de disfrutar dunha representa­ción que segundo se anuncia te­rá continuidade por distintas vi­las galegas ó longo <leste presente ano.

Dous feítos de especial rele­vancia quixeron darlle maior emotividade a esta gala de pre­sentación. Cmnpríase por unha banda o sesenta aniversario da primeira representación dirixida polo propio Varela Buxán no te­atro MARAVILLAS de Bos Ai­res. Por outra banda a primeira fila do teatro delataba unha au­sencia tristemente significativa; Maruja Villanueva, viúva de D. Daniel Varela Buxán e impulso­ra da primeira compañía profe-

consecuencias que carrexa para aquel que deixa o seu fogar pero sobre todo amosa o drama da­·queles que fican soterrados bai­xo a sola caciquil. Opresión, de­s esperanza, personaxes determinados que tentan evadir­se inutilmente dun entorno aba­fante. Así atopamos arquetipos sen fe, alcoholizados, desprovis­tos de toda moralidade; persona­xes que a penas conseguen arrincar do espectador un sorri­so acedo.

Non resulta difícil por tanto im.axinar o fervor patriótico, o entusiasmo galegista que esper­taría a obra entre a colonia emi­grante, predisposta de antemán ante o feíto teatral. Sesenta anos despois esta lumarada emocio­nal mantén vivos todavía non poucos rescoldos. Daquela o traballo de posta en escena dos TIRINAUTAS estivo encamiña­do a atenuar Q elemento tráxico acentuando en consecuencia .a comicidade da obra. Perde pro­tagonismo. desta forma a temáti­ca da emigración en beneficio

POUCO e DE MULLERES NON ME FALES, comedias ámbalas <lúas onde se satiriza o sétimo sacramento sen ningún tipo de pudor.

Non quixera deixar escapar a oportunidade por último de agradecer á toda a familia que compQn os TIRINAUTAS o es­forzo, a adicación amosada du­rante os longos meses de ensaio. Eles son a todas luces os artífi­ces do éxito e os culpables por outra parte de que a Estrada e os estradenses conten o día de ho­xe cunha compañía de teatro es­table. Compañía que se verá for­talecida ademais non próximos meses por mor de tres feitos im­portantes como son a inclusión no organigrama de Fundación Cultural, a inminente . apertura do Teatro Principal ca posta en marcha dun obradoiro de teatro, e a semiprofesionalización do grupo. Xosé Lueiro Lemos Director do

grupo ü¿atral OS TIRINAUTAS.

O LÓSTSl? EN ES-

Unha nova agrupación -de teatro, seguindo a senda que iniciaron anos atrás Os Tirinautas, fixo a súa presenta­ción na vila estradense o pasado 6 de Xaneiro. Trátase de LOSTREGO com­posto por xoves rapaces todos veciños da parroquia de Tabeirós que escenifi­caron para data tan significativa a peza OS REIS DO PANCHIÑO escrita e di­rixida por D. Olimpio Arca.

A obra reflicte en clave realista a incapacidade económica dunha humildosa familia para satisfacer os desexos do seu filio. De fondo latexan <lúas Galicias encontradas: A Galicia rural apegada todavía á tradición, e a Galicia urbana sometida ó nadar mercantilista importado das grandes Mecas industríalizadas.

A peza que xa merecera unha mención especial no premio de Teatro infantil organizado pola Asociación Cultural "O FACHO" foi moi bell recibida polo numeroso público asistente. A residen­cia da terceira idade terá oportunidade de disfrutar da representación este vindeiro mes de Febrei­ro.O LÓSTREGO xa bate con forza a escea teatral estradense.

16/ W:aheirós W:erra, febreiro de 1999

noso, estradense e gale~ bámo-lo que nos chegou -o que go, non arrecende .a nos chega- da nosa memoria e morte, nin a inverno, co- vernos no pasado traba1lando o

RRAS ... E XE

moa comida lixo ou como'os ali- presente, exercendo coas emo­mentos tranxénicos, manipula- cións, educándonos con elas para dos , nin ten -¡que os biólogos non irmos a un analfabetismo pásanse con ela!- certificado de dos nosos corazóns. Pode saíros clonación, pois en calquera día moi caro. Non basta con resolver de tódolos anos, ó erguérmonos, problemas de trigonometría para (e quen queira saber, que probe e saber se somos intelixentes. So­lerá gusto) sempre hai alguén mos intelixencias efectivas que que se nos a<;:hega coa~ mans deben poñe-los acentos no sentir cheas de imaxinación marabillo- ¿Faise.doado .expresa-la pertenza sa e de memoria pura para falar- dende a negación? · lle ós nosos soños e ás nosas rea- A Estrada - Terras de Tabei­lidades con momura. Sempre son rós - non ten nas súas tradicións elas as mans, xenerosas, as con e historia, na súa cultura, o sabor contido e con forma, as de tódo- ambiguo da decadencia, pois no los días. Tamén -ese calquera do presente ten voz e asemade eco que ben sabemos, pois na palabra do pasado. Mesmo nos descubri­do idioma vai o seu nome sacro - mentos do presente abrímo-las pode facernos doación da c;an- portas do pasado. Ternos maneira ción novísima, da chea de futuro e método para a relación coa rea­e de historia, a que non se perde- lidade, pois cando ó mirar, ve­rá nunca, xa que campa ben e mos, facémonos imparables e sa­viste sen caducidade. Iso, por hemos ben da estafa das fortuna - e debemos dar gracias a apariecias. Desta maneira os sa­noso Señor - soamente se vivifi- bios e mailas sabias do idioma e ca na identidade de sentimentos da palabra vólvense recitadores,

.acariñados, compartidos para cantores, contadores e máis de non se perderen nas oscuridades. máis para damos puros por ribas Escuridades propias dos sen no- dos tempos. Eles e elas saben me. ldentidade que prende na moi ben de textos marabillosos memoria, pois tena, reivindican- que están .por riba dosdevalos do os tempos de nenez;, si, cando das modas e por moi alto das os­aquelas ·mans todas polo nqsos cilacións-das críticas. Eles e elas, corpos con sabores a morogos, a os nosos estradenses, saben dos mazás azucradas e a marmelo fi- camiños máis descoñecidos, os no. Aquelas mans de laceres de~ . que ternos pretos dos corazóns e licados, mans de nai, de avoa,de · non queremos andar. Eles e elas, pai e de avó. Mans de mei'iioria os nosos maiores éticos letrados, que nos colocaron en camiños de , · posúen - ¡canto nos gustaría a conquistas sen perde-las notas nós! - a enerxía e maila forza do das cancións de berce,_nin os · ruralismo fondamente estético, arrecendos a tabaco de picadura. as súas palabras no idioma orixi­Aquelas mans son rrians que fa- nal saben xerar emocións, os lan do presente que se fai teito do seus -olios teñen mirada e o ceo pasado e de enrugas que soamen- porriba deles,cúbreos abéiraos e te se quedan na pel. Mans que é máis grande que en calquera sempre nos poñen as verdades á outro lugar. Eles e elas co seu pa­mesa, si, por moi acedas que es- sado poñen en limpo o presente. tas sexan e que nunca acubillan a A aldea é para nós unha escola faciana escara que todos en máis óptima, de luxo. Unha xinea de ou menos ternos, si, son mans valor humano. Un mundo presi­que nos falan de Xesús Pai, ó dído polo exacto. Un mundo que que lle dicirmos esperanza. Espe- nos obriga a anovación. Non lle ranza na que eremos para que os basta que a recordemos cando de nosos corazóns teñan moito que nenos estábamos nela.

UN GRAN GAITEIRO SEMPRE INTERESADO POLA NOSA MÚSICA: HERME, RECENTEMENTE DESAPARECIDO

celebrar. E tamén aquelas , son Por iso Manuel de Ameixei­mans que nos falan e que saben ras, canteiro de Terreboredo, po­poñer en solfa o alento de moitos eta e narrador, de facer con alma

e corazón, por algúns veciños di-cía:

Aurora sae moi cedo, con Digna, luz do día, con Leonor e Placeres e Emilio en compañía.

E así Virxinio Caeiro Constenla -emigrante en Venezuela - con Al­varo Rodríguez, cando os dous mozos, vindo de Nigoi, cantaban ou dicían:

Cancela de Benita, cancela do señor Xan. Un pouco máis abaixo,

a "Revoltiña do pan "(*) *A Revolta do Pan "é unha sea­

ra do lugar de Terreboredo de Souto.

E por se non bastase , eles mesmos os dous, seguen

Indo un pouco máis abaixo, entramos na Carballeira,

e á porta de María, cantámoslle a Rianxeira.

E así aqueloutro, un neno de Orosa, que llo dixo seu avó, dí­xome:

Rabo de gato, pel de ovella

Anosa cultura estradense, por popular, por historia e chea de tradicións, que ninguén pense que camiña

· . . co solpor.

cabeza 'de galo e mel de abella.

E bótalle da vaca, un pouco de peito, para que che saia

todo ben jeito.

De todo, con gusto, por mu­riar, un ghichaino de greda con mouga , curubelas do rochío, chumeira e xafoto con arandela ou oretarrabiola. O murio e abirmado, veña ghaia. Nexo esta­fes a xabeca así diría o Luís de Rivela, o tío de quen mo contou, pero tamén podería se-lo avó An­tón do Viso, o tío Xosé de Mea­vía, o avó Francisco de Rubín, Xosé Francisco ou Xosé María de Callobre, Manolo do Sol, o bistío Marcos de Rubín ou Ro­berto e a avoa Rosa de Correáns. Todo foi por un deeves de dem­bre na nosa ciba de todos.

Por iso Rubén Requeixo, co­rreo de súa avoa, sempre con car­tá para este que lles escribe, dí­xome para cantar:

Adeus río de Rubín, a espalda che estou virando.

A despedida vai boa, a volta sabe Deus cando.

Rapaciños de Callobre non vaiades a San Esteva, que os maragatos do Viso, han de cortárvo-lo pelo.

A aldea de Cal/obre heina de fundir a tiros, porque un mociño que hai nela. roubóume os cinco sentidos.

Na entrada dos Balseiros din que non hai cabida, para min tena que haber,

que cantan en sagrado. Mans que son testemuñas nobres dos bicá­rense das estrelas das liberdades. Mans coas que contármelas his- . torias máis certas das nosas vidas e que non permiten que se rou­ben as almas dos que eren na ori­xe da súa fratria, na calor da súa matria e no existir da súa patria. Mans que nos indican sempre pa­ra o futuro. Futuro en casa de no­so que non pode damos vértixe, pois -preguntamos- ¿como se po­de vivir nunha casa onde ninguén sabe quen perdeu a chave? ¿de que nos serve a evocación da na­da? ¿somos un amor perdido na pe! do mando? ¿a forza de mentir fixemos que xa ninguén crea na­da? Pois non, digamos non e sai-

Nós non imOS'mCO solpor

O POR VIDRO-DEZ

E así o orgullo de aldea e de ser:

Tres causas hai en Rubín que non as hai en España. A Bemposta, a Birvigueira

e maila veiga da Braña.

Ou aqueloutra de:

Viva Terreboredo que ten a sana,

de que Estrella do Quinto matou a Dona.

Aquí unha mostra clara da creati­vidade do pobo estradense. A verdade que soamente é unha mostra da riqueza atesourada po­lo decorrer dos anos de tanta his­toria e tradicións.

Anos que a todos, ós roáis no­vos tamén, nos permiten falar de posesión. Aniquila-lo pasado (cousa que farían moitos posmo­demos, si, que só van <liante de xesto, se van, que habería que velo) non pode ser mérito para ninguén. Moitas veces a barbarie randa sabe apurar e nomearse progresista antepoñendo o ruido ós sentimentos e iso é perigoso, pois os máis pobres deles ven -¡se ven!- os arcos da vella no aceite do asfalto e non queren velos nos ceos da primavera das súas aldeas e vilas.

E así -celebrando esta vida nosa- ben podemos rematar. Fa­cémolo neste Ano Internacional dos Nosos Maiores, tan ben de­clarado pola Unesco, o cal cons­titúe un bo principio de valor universal para argumenta-los cin­cuenta anos dos Dereitos Huma­nos. O Concello de A Estrada neste ano conectado co mundo -tamén vai decláralo "Da Memo­ria e o da Historia do seu Pobo" e fai ben, pois A Estrada non é un inédito, a súa beleza non é un­ha sombra do primitivo e as súas parroquias teñen esencia e subs­tancia para a súa historia.

Saben da capacidade ilimita­da da esperanza, da forza da súa cultura que é o cultivo da vida, pois dela sae e desterra-la cultura e igual que destruí -la vida, pois a identidade non se expresa polo que non se é. A Cultura constitúe a única flor que nos queda para salvamos. Como dicía Castelao: "En son mralista por riba de todo e no meu ruralismo está baseada toda a miña fe nacionalista. Hai que saber vivir na aldea A nosa grande cidade é Galicia"

W:aheirós 'Cl:íerra, febreiro de 1999

EN BREVE

V CAMPIONATO PROVINCIAL DE CAMPO A TRAVÉS 'MEMORIAL 1\1.ANUEL COTO FERREIRO' Nada máis empeza-lo ano, o 6 de febreiro, a Delegación de De­portes do Concello, xunto coa Delegación Provincial de Depor­tes da Xunta, e en lembranza sincera e merecida ó finado "Piso", organizou o maior certame do atletismo infantil en Pontevedra. Foi na Zona deportiva, e nel participaron moitos dos nosos atle­tas máis novos. Xosé A. Maceira, concelleiro de deportes valo­rou como moi positiva a evolución das probas e reiterou o apoio que a súa concellería prestará a todo tipo de novas iniciativas de­portivas.

V PRESENTACION DO LIBRO DE XOSÉ DURAN Organizado pola Fundación Cul­tural "O Brado", o pas·ado 1 de decembro, presentouse na Estra­da o libro publicado por Xosé Durán "O Asasino Invisible ", en Editorial Galaxia, na súa colec­ción Costa Oeste. Xosé Durán, acompañado de David Otero, pre­sidente de O Brado e Valentín " García como presentador do au- ~ ....... ~"iill tor, é un.ha persoa de moita sona. Pero á parte de ser xornalista e ademais licenciado en Químicas, introdúcese agora no eido da lite­ratura cun libro abondo curioso.

O Asasino Invisible, compon­se de dez relatos que de variadas maneiras tratan dunha sociedade na que as máquinas empezaron a leva-lo control. As posibilidades e os perigos da revolución tecnolóxica son os verdadeiros protagonistas deste inquietante li­bro , que non deixará a ningúen indiferenté. non faltando humor e misterio, a lectura de 'O asesino invisiOle: faise amena á vez que <:;onvida á reflexión sobre o ser humano dun futuro que -xa está a empezar. A fm de contas: un bo exemplo logrado de cien­cia ficción en galego de autor nado en Cuntis, moi ligado á Es­trada por ter aquí os seus principio radiofónicos, en Radio Noro­este.

V XI PREMIO GARCIA BARROS A concellería de Cultura estradense convocaba

~P_REM _ __ l_O __ ~ a primeiros de ano os dous premios máis im-portantes da Estrada no mundo da prosa e da

DE poesía. Asi, quedaba convocados o premio NOVELA 1 Manuel García Barros, de novela, que xa che­

ga a súa undécima edición, e que está dotado con un millón cincocentas mil pesetas. Os ori­xinais -inéditos, orixinais e en lingua galega de acordo coa normativa oficial vixente- de­ben presentarse no concello estradense antes do 30 de abril do presente ano, e o xurado eli­

~----~ xido a tal efecto fará público a súa resolución o 18 de xuño, nun acto público ..

V 111 PREMIO AVELINA VALLADARES DE POESÍA A 3ª edición do Premio de Poesía Avelina -----~ Valladares foi convocado de forma oficial

_ no rríes de xaneiro polo departamento de cultura do concello estradense. O premio

-será otourgado polo xurado elixido a tal efecto o 30 de abril, e será entregado nun acto público no mes de maio. O premio está dividido en dúas categorías, unha restrinxi­da ata os 16 anos e outra aberta a calquera idade. Os premios teñen unha dotación eco­

PREMIO DE

POESÍA

nómica de 50.000 pesetas para a primeira Avelina Valladares categorí,a e de 200.000 pesetas para a se- ~----~ gunda. O premio Avelina Valladares de poesía poden presentarse tódolos autores de calquera nacionalidade que presenten os ori­xinais en lingua galega.

/ 17

Premios San Martiño Un ano máis chegaron os Preinios que outorga o Padroado da

Fundación San Martiño, nun acto multitudinario

VALENTIN GARCIA

A VIII Edición dos Premios San Martiño de Normalización Lin­güística, chegou o 12 de decem­bro coa entrega dos galardóns cos que ano a ano se recoñece o meritorio labor daquelas persoas ou institucións que velan pola boa saúde da nosa lingua, levan­do o idioma ós seus ámbitos de traballo, tal e como recordou durante o acto o presentador <leste ano Anxo Quintela, e mes­mo o Presidente da Fundación San Martiño, David Otero.

Na convocatoria de 1998, a oitava, correspondéronlle, tal e como din as nosas fotografías, no ámbito da comarca de Tabei­rós Terra de Montes, a Xabier Comesaña Pereira, director da Banda de Música Municipal, a Coral Polifónica Estradense e do Conservatorio de Música, polo labor galeguizador das aso­ciacións antes citadas e a difu­sión da música xunto co idioma, a presentación do mestre Come­s aña, fíxoa Valentín García, amigo persoal do premiado e membro da Fundación San Mar­tiño.

No ámbito de "Galicia En­teira", correspondeulle o oitavo S. Martiño á Mesa pola Norma­lización Lingüística, polo seu continuo labor de traballo e sal­vagarda da dignidade e dereitos do noso idioma, foi recollido o premio pola súa presidenta Con­cha Costas, presentada por outro membro da Fundación, Antón Rozas Caeiro.

En Toda unha vida, quizais o máis entrañable dos premios, foi galardoado Isaac Díaz Pardo, intelectual, empresario e gale­guista exemplar, quen deixou

tras de si todo un ronsel de fide­lidade á terra e ó seu idioma.

A presentación correspon­deulle a Avelino Pausa Antelo, outro premio S. Martiño amigo de sempre de D. Isaac Díaz Par­do, quen lembrou dos principios

de ámbolos dous xuntos na campaña estatutaria do ano 36, deleitando ó numeroso público asi'stente coa simpatía e rigQr histórico que caracterizan a este persoeiro do mundo da intelec­tualidade galega.

ISAAC DÍAZ PARDO, NUN MOMENTO DA SÚA INTERVENCIÓN

OS PRESENTES SEGUEN ATENTAMENTE O ACTO

CURSOS DE:

-Informática -Contabilidade -Idiomas -Mecanografía

-Xestión de Empresas -Recuperacións -Etc... .

-EQUIPAMENTO INTE· GRAL DE OFICINAS ·INFORMATIZACIÓN DE EMPRESAS

·PROGRAMACIÓN ·MANTEMENTO ·MATERIAL DE OFICINA -CONSUMIBLES

FORMAClóN OCUPACIONAL E EMPRESARIAL

ACTIVIDADES ESTRAEXCOLARES

C/ San Paio, 21 • Tfno e Fax:986 57 20 25 - A ESTRADA C/ W. Calvo ·Garra, 5 entlo. Tlf. e Fax: 986 78 39 88 - LALÍN

<

\

18 / W:ahdrós W:erra, febreiro de 1999

O PULSO DUNHA COMARCA ... ~

MONOLITO DEDICADO A VARELA BUXÁN NA RÚA DA CULTURA

Catro 'primeiras' espadas da política galega na Estrada

REDACCION A Asociación Cultural O Era­do conseguía ó longo de tres conferencias -e unha prevista para o 7 de maio- traer á Estra­da os catro primeiros 'espadas' da política galega. Polo Recreo Cultural -sede das conferen­cias- pasaron Anxo Guerreiro (líder de Esquerda de Galicia). Emilio Pérez Touriño (Ps de G

PSOE), e Xosé Manuel Eeiras (ENG), os tres para expoñer <liante dos interesados a súa vi­sión da 'Galicia para o próxi­mo século' . O sete de maio es­tá previsto que peche o ciclo de confrenecias organizado pola asociación cultural O Era­do, o líder do PP e presidente da Xunta de Galicia, Manuel Fraga.'

O CULTURA

Rematou o ano adicado a Manuel Varela Buxán

U n monolito da Rúa da Cultura -o primeiro que se coloca na citada rúa, que albergará a tódolos persoeiros ós que se dedi­quen anos na Estrada- inmortalizará a Vare/a Buxán. Un

monolito que obra de Manolo Vilaverde, o escultor estradense, quedou instalado nun acto que xunto cunha mesa redonda pechaba as adiac­torias celebradas durante 1998 o ilustre dramaturgo estradense.

Un ano que albergo u teatro, mesas redondas, coloquios e conf eren­cias sobre a figura de Vare/a ·Buxán, e que agora terá continuidade co dedicado á memoria dun pobo ...

V. GARCIA O 30 de decembro do pasado ano, pechamos o ano dedicado a D. Manuel Daniel Varela Eu­xán, coa inauguración dunha obra de arte en pedra na rúa da cultura, obra do escultor de ar­ca Manolo Vilaverde, que sim­boliza a producción teatral do autor de Lamas, o seu carácter emigrante e viaxeiro e o arraigo á tradición.

A esta inauguración asisti­ron unha representac ión da AA.VV de Cercio, co seu pre-

sidente D. Manuel Blanco,

MESA REDONDA

Posterior ó acto da posta en pe­dra da obra de Varela Euxán, foi a celebración dunha mesa redonda na que interviron Do­lores Vilavedra, profesora da Univ de Santiago e Francisco Pillado Mayor, ámbolos dous dos especialistas máis cualifi­cados hoxe en día en teatro ga­lego.

Xunto con eles estiveron Xosé Mª López Pérez, Daniel

González Alén, e o Tío Xanete, actuando como moderador Da­vid Otero. A mesa deu moito de si, e por primeira vez esta­blece.use un foro no que se fala­se do V Euxán dramaturgo e ser humano, falou quen o coñe­ceu e quen o estudiou.

Non ha caer en saco roto e estamos seguros que todo o que se fixo pronto se verá reflectido en máis amplos estudios do au­tor nado en Lamas -parroquia da Estrada- e cunha amplísima obra dramática.

'CITaheirós 'CITerra, febreiro de 1999 / 19 ------------~---'------~-------·

O VALENTE (Ill)

POR

XOSÉ VILARIÑO

ra a festa da Consolación. Despois de face-las labouras e de mete-lo gando tanto Ra­

món como Antucho mudáronse e en­camiñáronse cara Tabeirós. Daquela xa Ramón moceaba coa que ía se-la súa muller, Manuela Rodríguez Ter­ceiro. Tamén Antucho tiña un achego. ó chegaren, decatáronse de que a fo­liada non era mala. Había moita xente e moito movemento. Sen demora pu­xéronse a busca-las súas rapazas á di­simulada. Víronas e alá foron. O gai­teiro púxose a tocar unha ribeirana e os namorados comezaron a marca-los puntos. Nestas achegouse a eles, todo alporizado, un tal Pernas do Viso. O home viña cagado de medo, cun_ can­guelo ... e dirixíndose a Ramón, tate­xando, díxolle: -¡Ai Ramón! ¡Bótame unha man que hoxe non saio vivo de aquí! Por cousas da mocidade uns mozos querían darme unha tunda. -¡Tranquilo! -dixo Ramón- e fai o que en che diga. Vaite con Antucho á cas do Paradés e da miña parte dille que che preste o arado.

Alá foron, aínda que Pernas de es­guello non p;rraba de mirar cara atrás. O pouco chegaron co arado e Ramón, colléndoo, díxolle: - Senta aína punta, sobre a travesa, e agárrate ben á rabela e ás abeacas. Non teñas medo.

O pobre home, . véndolle as inten­cións, pregoulle a Deus e, sobre todo, a Ramón que non o obrigase a subir ó arado. Ben se decatou do que este pretendía e tiña medo. Entre as dúbi­das matinaba que se cadra aínda era mellor levar un pao ou dous a caer e esbandallarse.

Pero Ra¡:nón, coa pachorra que o caracterizaba, acougouno, foino aco­modando e obrigándoo a apreixar ben o arado.

Nun santiamén estaá alá arriba, porque o Valente collera o arado por <liante coas <lúas mans e xa estaba be­rrando: -Aquí está Pernas do Viso. Se alguén lle quere honrar está á súa disposi­ción . .

Despois, pas~niño, foino baixando. Os outros, como quen non quere a cousa, fóronse ciscan}lo pola festa co­mo se nada pasase. O remata-la festa os mozos e mozas voltaban para a ca­sa entre brincadeira, alalás, cantigas e

aturuxos. Ramón e Manuel ían <liante. Detrás de todos o Antucho co seu apaño fala que fala ou belisco a belis­co. Ela nunca tal cousa vira: aquela forza, aquela valentía, aquela tranqui­lidade ... El, como se nada, seguía a es trizar. -¡E ti non viches nada!- borboriñou. E seguiron coa súa rifa á paó:e.

Polo San Xoán casaron Ramón e Manuela. O traballo que xa antes era dabondo multiplicouse. Manuela foi caendo en .estado e había que traballar arreo para Hes dar mantenza ós que ían chegando. ·

Tamén Antucho casou. Pero men­tres que o seu amigo tivo ata seis fi­llos, todos eles moi sans, el só tivo un que lle morreu coas vixigas ó pouco de nacer. ¡Que día triste! Por riba bre­temoso e mermeleando de contino. Xa levaba días mal. ¡ Malpocado ! Aquela mañá o anxiño morreu. Ra­món non sacara pé da casa de Antu­cho e foino confortando canto puido. Vendo ó seu amigo afundido e mur­cho e cando sacou ó neno do gabine­te, veulle á memoria aquela poesía que lle ensinara o mestre:

Eu non sei como foi cando as negras vixigas lle de ron·

Eu non sei canto tempo eStiven sobre o leito de dolor debruzado só sei que me erguín co meu neno

sen vida nos brazas.

E rebentou a chorar, como un neno pequeno. Esta sensibilidade e esta humanidade de Ramón non eran unha paradoxa. El era así, aínda que a xente o considera­se, pola súa forza e polo seu carácter, doutro xeito. O seu vigor e a súa va­lentía xa era coñecida por todos, ata polos. nenos.

E así foi que un día Manoliño o de Costa (sería despois crego de Tabei­rós), cando estaba co gando nas Bra­ñas, atopouse con Ramón e como era

· moi amigo de saber, preguntoulle: -Sr. Ramón, todos din que Vde. é moj va lente e ten moita forza. ¿E verdade?

Ramón, pousándolle a man na ca­beza, contesta: -Manoliño, a xente non sabe o que di.

E seguiu sen máis co seu carniño. O rapaz, agudo como poucos, non

quedando conforme coa contestación púxose a cavilar e ó cabo dun J:empo tomou a determinación de estar pen­dente día e noite do Valente.

Unha tardiña viu chegar a Ramón e á súa muller cun carro cargado de arxila para unha obra .que estaban a facer na súa casa. A carón desta había unha costa bastante acusada para che­gar á eira. Unha das vacas, xuvenca aínda, non era quen de tirar do carro pola súa parte. Ramón, ó decatarse, díxolle á súa muller: - Manuela, saca a xuvenca do xugo. Vou poñerme eu coa outra vaca a ver se somos capa­ces de subi-lo carro á eira.

A muller comezou a persignarse e dixo: · - Estás tolo. Non ves que podes re­ventar.

Pero Ramón xa estaba ó seu. -Anda, fai o que che digo. Irnos pro­bar.

Fíx9se como el quería e púxose ó carro coa outra vaca. Logo deu un forte berro: - ¡Ea, toura, arriba! ¡Va­mos ... !

A vaca máis el tiraron ó mesmo tempo do carro chegando este ó punto desexado sen ningunha dificultade.

Manoliño quedou abraiado e diri­xíndose a Ramón, cos ollos regala­dos, díxolle: - Sr. Ramón, aínda que só sexa por esta vez, a xente ben sabe o que di.

UN MOMENTO DUNHA DAS CHARLAS-COLOQUIO QUE SE VIÑERON CELEBRANDO NA ASOCIACIÓN CULTURAL A ESTRADA

20 ANIVERSARIO A ASOCIACIÓN CULTURAL A ESTRADA QUERE

LEMBRAR O PASADO DO NOSO POBO

X. C. GARRIDO As páxinas mais gloriosas da historia de Galiza - co­mo dicía Castelao - non a escribiron os heroes, se­nón os Mártires. Se os es­quecemos, esquecemos o fundamental do noso pa­sado, a razón de ser do noso presente, e as bases do noso futuro. Nese sen­tido a Asociación Cultural "A Estrada" dentro da súa actividade de recupera­ción da nosa historia lo­cal, proponse levar a cabo un proxecto pendente dos sectores mais dinámicos do noso pobo: A realiza­ción dun monumento ao primeiro grande Mártir Galego: Pardo de Cela. Naque! momento consti­tuíuse para tal fin unha Comisión presidida por Fermín Bouza Brei, e contando entre outros des­tacados membros, con Otero Abelleira, e García Barros.

O 36 non só frus­trou ese· prqx.ecto e provocou novos márti­Tes, tamén sígriificou borrar todo rastro do nosos devanceiros. O monumento aos márti­res liberais do 1836

.foi destruído, e o escu­do da Estrada que da­ba conta <leste feíto nunca máis foi restau­rado. Co cai'os Estra­denses nacemos e vi- ' vimos .na ignorancia das nosas cousas.

democracia e polo seu be­nestar, está promovendo o egoísmo e o individualis; mo dos seus habitantes. E un acto de xustiza, pero tamén de saúde colectiva levar a cabo este labor. Para coñecérmonos me­llor a nós mesmos, as cau­sas da nosa situación ac­tual , e as nos as posibilidades como pobo, realizouse un acto público 17 de decembro (Caboda­no de Pardo de Cela) nos locais da Asociación Cul­tural "A Estrada".

Nel contamos coa pre­sencia dun dos protago­nistas e narradores da no­sa historia local máis sobranceiro, Don Antonio Fraguas Fraguas, Presi­dente do Museo do Pobo Galego, e Cronista Oficial de Galicia. Vicepresidente do Comité Central pro Monumento a Pardo de Cela en 1934. Historiador

\

e Etnógrafo. Anselmo López Ca­

rreira, Profesor especialis­ta en Historia Medieval, autor dos libros "A Revo­lución Irmandiña" (1987), "Ourense Século XV" (1991), "Os Irmandiñas" (1992). ,

E por último Bieito Alonso, especialista en Historia Contemporánea. Por razóns de saúde non puideron asistir Lois Obe­lleiro (especialista no sé- · culo XIX) e Xosefa Vare-1 a Pazo. Mestre e escritora. Irmá de Rafael Varela Pazo, Secretario do Comité Central pro Mo­numento a Pardo de Cela.

Neste acto fíxose unha lembranza da figura de Pardo de Cela, símbolo dos mártires galegos, pero tamén do descoñecemento que ternos da nosa histo­ria, e tamén se fixo finca­pé, por parte dos partici­

pantes do inxusto que é para os mártires do 36 o esquecemento a que están sometidos por canto o perdón aos asasinos non ten por que facerse a custa do silenciamento das víc­timas, que non é mais que unha segunda morte.

A Asociación Cultural vai seguir du­rante todo este ano, no que -cumpre o seu 20 aniversario, a traballar na recuperación do no­so pasa:dg.. Un pobo sen pasado,. é un pobo sen consciencia histó­rica, e ·por tan to , un

Un pobo que non lembra e rende home­naxe a aqueles que de­ron a vida pola súa dignidade, pola súa <-+--------------~ pobo seü futuro.

,,,.

20 /

COLABORACIÓNs XOAN XOSÉ FERNANDEZ ABELLA

DE COMO PRESENTE! A LUISA CASTRO E A MANUEL RIVAS EN

VERSO NA UNIVERSIDADE POPULAR

DE ORTIGUEIRA 2618191

Pequeno limiar

O meu amigo David Otero hónra­me pedindome colabore en Tabeirós Terra. Digo aquí por primeira vez,que fixen esta presentación en verso por­que, despois de colaborar en anterio­res recitais con destacados poetas da nosa Terra, acordaron, quen fosen, que ese ano só participasen poetas de,fóra. Eu, como son o demo, obede­cín, mais ... escribindo ese longo poe­ma no que fago un currículum vitae de ámbolos dous grandes poetas ata aquela data: 26/8/91.

Dinlles un exemplar a Luisa e ou­tro a Manolo, pero_ é esta a primeira vez que o publico. Perdoade as imper­feccións: era unha tarefa realmente difícil, que non se adoita facer e polo traballiño que me custou, ó mellor, merecedora dun Guinness ... Aledaría­me moito que vos gustase. Liternl­mente a cousa foi deste xeito:

"Distinguido público:¡ boas noi­tes! Permítanme a lectura deste ro­mance-presentación, que fixen para Luisa Castro e Manuel Rivas. Nel desfilan algunhas datas, algúns títu­los de abas e algúns premios de am­bolos dous. Di así.

Donas, señores, amigos: gracias mil pala asistencia, e,un millón, a Luisa Castro inais Manuel Rivas, poetas,

que a esta Universidade Popular de Ortigueira

-xa, ¡por fin!, neste Teatro: ¡unha xoia! ¡abando vela!

traen o rico tesauro dos seus mellares poemas.

Naceu Luisa Castro en Foz no sesenta e seis, e empeza

ós dezasete a dar probas de nacer para poeta:

"Odisea definitiva. Libro póstumo" o acre ta.

Con "Los versos del eunuco'', á mesma idade, comeza

a obter premios: o Hiperión concederonlle daquela. No oitenta e oito acada, por "Baleas e baleas",

o accesit do Premio Esquío, obra, en galega, a primeira. No mesmo ano, 'Los hábitos

del artillero" acrecenta os premios: o "Rey Juan Carlos

Primero", en Poesia, chega. Con "El somier" finalista .

foi do Herralde de Novela, coa que se estreou no xénero, con pleno acerto, o noventa.

Rematou Filoloxía en Madrid, que en Compostela principiara. F;n Madrid vive, pero, en canto pode, á Terra

volta para, como Anteo, retoma-la forza nela.

Brillou en "A trabe de ouro" da Televisión galega. Figura en antoloxías,

e articulista de prensa, en Diario dieciséis,

ABC, El Pais, ecetera e, con seis máis, escribeu "Cantos eróticos/Elas". En resumo, Luisa Castro pala alta fama navega.

No ano cincuenta e sete, Na que chamou Curros "meiga"

da Cruña" nace u

Manolo Rívas, poeta, xornalista, narrador,

un gran creador, que empeza a escribir ós quince anos

-como se tivese présa-en "El Ideal Gallego;

dous despois, principia Ciencias da Información, en Madrid, i é licenciado nas mesmas. F oi cofundador de "Loia '', onde os primeiros poemas,

no ano setenta e cinco, ven a luz, e xa non deixa, súa vocación de poeta:

no oitenta, "Libro do entroido"; ó ano seguínte,estrea, ·

por só unha vez con Seoane, a coautoría perfecta

en "Anisia e outras sombras". No oitenta e cinco 'Balada das praías do oeste" chega.

No oítenta e seis "Mohicania ". E no oitenta e nove leva

por "Ningún cisne"' o Premio Leliadoura, que se agrega

a outros que xa le-vara Manolo, como poeta:

Dez anos atrás, o Facha Primeiro Premio lle dera nun Concurso Nacional de Nova Poesía Galega. Por "Apuremos os vasos

até o fondo", en Compostela, no oitenta e dous, un accésit

ó seu palmarés se agrega.

Con "Todo ben", Manuel Rivas estréase na novela

curta. Foi no oitenta e cinco. Da narrativa despega

e "Por un millón de vacas", concédenlla, no noventa,

Premio Asociación da Crítica prá narrativa galega.

"Cantos eróticos/Eles" un seu canto tamén leva.

"No mellar país do mundo" foi publicado en entregas,

senda en '"La Voz de Galicia" un sucesa quefai época*

Ven despois "Os comedores de patacas", que na Feira de agosto foi un best-seller,

e Manolo, Premio nela.

Polo programa "O mellar" da Televisi6ón Galega,

en maio do oitenta e sete Premio da Crítica leva.

E o de Femández Latorre, xullo deste ano, chega.

Eis dous libros-docunento sobre a realidá da Terra: un, "Os partidos políticos

na Galiza ", ó que se agrega outro máis tarde: o "Informe

dunha frustación ", que encerra o que foi quen no Estatuto,

unha páxina que apena. Do ano setenta e sete

o primeiro, e do oitenta o segundo, e con Gaciño

mais con Taibo, na palestra, con el, respectivamente en coautoría perfecta.

"Galicia, el bonsai atlántico", do oitenta e nove, alumea

e desvela certas claves, ós outros e a nós, de Terra.

Abrevio dos dous aquí os datos cun longo etcétera.

Principia xa o recital. E Luisa quen o comeza.

Rematarao Manolo. Nasa atención está alerta,

que ambos nos traen o tesauro dos seus mellares poemas.

• O premio de novela "Manuel Garcia Barros "Ken Keirades", chegou á súa X Edición, entregado o ven­res 27 de novembro durante o transcurso dunha cea no Hotel Milano. O xurado, composto este ano por Rosario Barba Six­to, Xesús Rábade Paredes, Xoan Carlos Domínguez Alberte, Luis Alonso Girgado, Bieito Iglesias Araúxo e Valentín García Gómez, decidiu _deixa-lo primeiro premio deserto, e outorgar dous accésits, que co­rresponderon a dúas novelas ambientadas na mesma franxa cronolóxica.

Un dos premiados foi Anxo Franco Bañobre, de FerroI, coa novela Unha es­quina no fondo da memoria, novela cen­trada no Ferro! da preguerra civil, con tó­dalas convulsións propias da época, vistas baixo a óptica dun artista, un pianista que ve como os poderes establecidos se van desmembrando pouco a pouco, mentres

• O deporte estradense home­naxeou a 'Piso', Manuel Coto Fe­rreiro, concelleiro de deportes tristemente desaparecido, nun triangular de fútbol sa­la que organizado polo Enredo A Estrada, contou cos mellares equipos do momento

• Un novo libro de Xosé Ra­món Freixeiro Mato, titulado 'Cos pés na Terra', foi presentado na Asocia­ción Cultural A Estrada, días antes de ce­lebrar o entroido.

Neste libro dedicado a Manuel García Barros recóllense diversos aspectos tanto da súa personalidade como da súa obra literaria, nalgúns casos segundo reflicte o autor, inéditos.

Xosé Ramón Freixeiro Mato é licen­ciado en Filoloxía Románica e Galego Portuguesa, Doutor pola Universidade de Santiago e, entre outras investigacións, destacan 'A cara oculta de Noriega Vare­la', e 'Sebastián Martínez Risco 'na Cul­tura Galega' e a 'Gramática da Lingua Galega'. Actualmente é profesor de Lingua e Lite­ratura Galega na Universidade da Coru­ña, e foi tamén membro da comisión científica que levou a cabo a Historia da Literatura Galega de A Nosa Terra.

W:aheirús 'fil.erra, febreiro ge 1999

que as persoas que o rodean sofren cada vez máis o acoso da intransixencia, que se acentuará ata o incrible durante e despois da contenda fratricida. Novela de fondo coñecemento da sociedade ferrolá, reflec­tida na fala, os lugares, os costumes ...

Todo un exercicio literario de alto al­cance.

O outro premio foi para Juan Ignacio Pérez Méndez, de Vigo, co título A xustiza humana, as aventuras dun afiador, un dos personaxes máis entrañables da nosa pai­sanaxe. Camiñando coa súa roda no sur da provincia de Pontevedra, en terras do Val Miñor (A Ramallosa, Gondomar). Crono­loxicamente, ubícase tamén nos anos da pregueqa, se ben nun entorno rural ben distinto ó caso anterior. Novela de corte costumista, con tintes tráxicos, ben estruc­turado e entretida, recorda clásicos da no­sa literatura.

en Galicia. No acto, emotivo e cheo de amigos de 'Piso' e da súa familia, a súa dona recibía das mans do alcalde estra­dense, Ramón Campos, unha placa con­memorativa do momento, en agasallo a un amigo de todo o deporte estradense.

W:aheirós '©erra, febreiro de 1999

REÍ\JAULT .

R ecupera-la lembran­za da alma literaria e poética do poeta es­

tradense do lugar de Barro, na parroquia de Codeseda, Xosé Manuel Cabada Váz­quez (1901-1936), é unha abriga para cantos témo-la dita de gozar das terras, au­gas e ceas, tan beta e apai­xoadamente cantados pala súa pluma. Especialmente ó achegármonos xa ó primeiro cabodano do seu nacemento noxa próximo 2001.

PRIMEIRA ENTREGA DUNHA SERIE SOBRE CABADA V ÁZQUEZ,

POR MANUELCABADACASTRO

ois ben, o seu fermoso poemario Vagalumes -

~~ editado por primeira vez ~ a comezos do ano 1931 e merito­

riamente reeditado xa hai case dez anos pola 'Asociación de Fi• llos e Amigos da Estrada' - nin é todo o Cabada Vázquez nin -po­deriamos engadir- representa de maneira perfecta todo o sentir do poeta. O primeiro porque poemas do poeta de Codeseda, que case poderían encher outro libro como 'Vagalumes', atópanse espalla­dos por xornais e revistas (de non <loado acceso, non poucas veces); e o segundo porque 'Va­galumes' foi publicado na im­prenta do Seminario (entón Uni­versidade Pontificia) de Santiago, sendo o seu autor da­quela diácono (o chanzo inme- . diatamente anterior· ó sacerdo­cio), aínda que só tardaría algúns meses para acada-la dispensa desta orde eclesial.

Esta última circunstancia ex­plica, por exemplo, o feito de que a presencia feminina en 'Va­galumes' -a diferencia do que ocorre na primeira publicación (en xornais, etc.) deses mesmos ou doutros poemas- non apareza de forma tan nidia. Isto non que­re dicir que non exista, senón que se atop;:i cortesmente agachada ou transformada. Xa no ano 1931 tanto Sánchez y Santa María co­mo o entón tamén xove po~ta A. Iglesia Alvariño fan referencia á temática feminina de 'Vagalu­mes'. "La sombra de ternura -es­cr.ibe este último sobre 'Vagalu-

AUTOMOVJLES

GESTOso ·

mes' - del eterno femenino apare­ce, de vez en cuando, entre rosa.­les, plenos de rosas blancas".

Sen embargo, cando X. Alon­so Montero, no seu estudio intro­ductorio á segunda edición de 'Vagalumes', fala da "música da paisaxe feminina" no poeta estra­dense e de que incluso "o univer­so da muller e do amor compro­mete u seriamente a súa vocación", só pode dicir isto á vista dalgúns, polo menos, dos poemas tal como apareceron con anterioridade a seren publicados en 'Vagalumes' ou tendo en con­tra outros poemas que nin sique­ra foron recollidos en 'Vagalu­mes'. Porque as dedicatorias, por exemplo, que se atopan en 'Va­galumes' son fundamentalmente masculinas: familiares máis ou menos próximos, amigos (como Pego Castro), emigrados galegas en xeral ou, ~ntre os poetas, R.

. Cabanillas. E verd.ade que 'Va­galumes' ten no· seu COIIJezo a coñecida adicatoria: "As so­mas ben amadas de Emiliña e Dora -f5mtes da miña inspira­ción". E, sen dúbida, a "som­bra" das xoves e femininas mortes da súa irmá Emilia e da súa curmá Dorinda Vázquez a que fai xurdir o fondo senti­mento desacougante .de non poucos poemas de ' Vagalu­mes'. Pero é este un sentimento que fai referencia a unha ausen­cia irreparable e dolorosa, tal como se amosa por exemplo no poema Ofrenda d'amor, dedi­cado a 'Doriña' (única dedica-

RADIO ESTRADA 107.7 Líder de audiencia na nos a comarca .... .

8 de cada 1 O estradenses escoitan RADIO ESTRADA ... ¿E VOSTEDE .. ?

/ 21

XOSÉ MANUEL CABADA VÁZQUEZ '

toria feminina de 'Vagalumes'). Pero, se se deixa á parte esta

lembranza sentimental da para sempre desaparecida 'Doriña', non aparecen en Vagalumes ou­tros poemas con dedicatorias fernininas . Si podería pensarse que a longa adicatoria imperso­al ("A ti, que fuches ... ) do poe­ma As miñas canas oculta un personaxe feminino. E isto é así en realidade. Pero nin da adicatoria nin do texto mesmo <leste poema, tal como aparece en 'Vagalumes', se pode dedu­cir iso con seguridade. O poeta, que para entón recibira xa a or­de eclesial de diácono, non es­queceu, en efecto, suprimir en 'Vagalumes' os ruáis de vinte, belos e románticos, versos fi­nais <leste poema que, editados seis anos antes en Vida Galle­ga, están ceibes naturalmente de calquera sombra de ambi­.güidade respecto da feminidade da dedicatoria, ó soaren os pri­meiros versos do 'Envío' final (ausente en 'Vagalumes') <leste xeito: "a ti, ouh nena dos olios verdes, / dos olios glaucos, dos olios meigos ( .. )".

Efectivamente, Cabada Váz­quez restrinxiu en Vagalumes, tanto no contido (parcial ou to-

tal) de diversos poemas como nas dedicatorias, a feminidade presente en previas edicións en revistas ou xomais. Existen -na­turalmente dedicatorias mascu­linas en poemas (non recollidos en 'Vagalumes') -como na Fa­ta galega (a Santiago Fernán­dez), O meigallo ( a Pelayo Bergueiro), Gratitude (a José Daviña Trasmonde)- ou nalgún conto en prosa como A bolaíña (dedicado a Augusto Gamallo Sima!). Pero, nun xove e sensi­ble poeta como o era Cabada Vázquez a vivencia da fernini­dade tiña que ter necesariamen­te o seu eco nas dedicatorias e no contido dos moi variados poemas que foi espallando en revistas e xornais como 'El Emi_grado', 'Céltiga', etc ...

O lector que gusta da poesía de Cabada V ázquez e só coñee ce 'Vagalumes' ofrézolle a con­tinuación algúns datos verbo disto. E tamén é posible, de pa­so, que a algunha 'nena' (xa grandiña, claro) estradense ou non, lle latexe romanticamente o corazón ó se sentir aludida nalgunha das dedicatorias.

Continúa no próximo número

/

22/

O entorno parroquial do C,ole­xio Público de Oca goza dun­ha gran tradición futbolística que arranca do ano 1928 no

que, a pico e pá e coa colabo- , ración veciñal, se constrúe o

campo de 'O MARQU/lVO ' no que xogaba o 'PLUS ULTRA' (denominación moi pomposa e ·aviadora) formado por mozos

de Loimil e Oca. Posterior­mente, pequenas petirras de

grupo levan á ruptura e os de Oca de Abaixo constrúen o

campo de 'CHANCELAS' en Oca.

MANUEL OTERO ESPIÑO

C.F. AGRUPACION ESTUDIANTIL

Es···c···· · - ~-,; .. · . ~

sta infraestructura pa­rroquial de campos de fútbol, de aceptables di-

m.ensións e irregular superficie, nos que celebran partidos sen un­ha periodicidade definida, vese completada moito despois coa construcción do campo de 'Santa Paterna' en Amois, de reducidas dimensións pero que disfruta do prestixio de ser ¿o primeiro ? campo de Galicia onde se xogou un partido nocturno.

Os da Brea, aupados pola fe­bre do wolframio, o Lemato, Quireza, etc. deixaron pegada nestes campos . A bicicleta , a 'Comodidade de Penaporrín ', a vella 'Dilixencia'de Félix e o de San Femando, un pouco a pé e outro pouco andando, levaban ós xogadores; convenientemente re­forzados, e por obriga, a devol­ve-las visitas futboleiras. De ri­fas, petirras, amoríos, anécdotas elevadas á categoría de épicas .. , contan os vellos do lugar ata far­tar.

Esta tradici'ón e a superación do espírito tribal-parroquial fai que no ano 1981 o C.F. AGRU­PACIÓN ESTUDIANTIL, como

AD

equipo inscrito na Federación Galega de Fútbol, bote a anda-lo camiño percorrido ata hoxe; abarcando o mapa escolar do Co­lexio Público que compre11de as parroquias de Arnois, Castro, Loimil, Oca, Orazo e Riobó e das que extrae a súa base social.

Na súa concepción e nace­mento xoga un papel determinan­te a Din;:ctiva da Asoc~ación de País de Alumnos constituída, en­tre outros, por: Orestes Gómez, Miguel Louzao, M¡muel Souto, Carlos do Seco, Antonio Gó­mez ... que, xunto a colaboradores como Xosé Manuel Pereiro, to­man a decisión de constituír un equipo de fútbol coa finalidade de facilita-la práctica deportiva ós alumnos e exalumnos do Co­lexio Público de Oca.

A primeira directiva, presidi­da por Xosé Manuel Porto, en­fronta o problema da falla de campo propio que obriga a parti­cipar na primeira tempada utili­zando os campos de P.onte Ulla e

'O Coto' de Santa Cruz. Esta fa­lla de infraestructuras, fai que en · 1982, despois de barallar diver­sas posibilidades -campo das Ne-

'IDaheirós 'IDerra, febreiro de 1999

ves en Amois, ampliación do ve­llo Chancelas ... - se poña en mar­cha a adecuación do novo campo de Lo imi l que se denominará 'OS CASARES' polo topónimo do lugar no que se ubica, adap­tando as masas comúns polas que teimosamente traballara Manuel Souto Pares e construíndo.as ins­talac i.óns mínimas pa,ra a súa aprobación pola Federación Ga­lega de Fútbol.

Consolidadas as bases polas que se rexerá no futuro o Club, na tempada 1983-84 inscribe os equipos de categorías inferiores (alevíns, infantís e xuvenís) que lle dan unha maior proxección social e as maiores satisfaccións deportivas ós directivos e afec­cionados -varios campionatos e subcampionatos de grupo e zona­así como un equipo de veteranos que acollera a tódolos exfutbolis­tas dos arredores.

Motivacións diversas e non moi xustificadas, fixeron que se deixara de lado o fútbol base -se­mente e raíz do seu nacemento- e se optara pola práctica, acomoda­ticia, da fichaxe de xogadores fo­ráneos, xa feitos e· rodados por outros clubes pero con actitude anduriña de ida e volta que impo­sibilitou a contrucción e consoli­dación dun equipo base estable e competitivo.

Da andaina do Club polas dis­tintas competicións , quizais as tempadas máis recordadas sexan as de 1983-84 e 1984-85 nas que, xunto ós exitos de alevíns e in­fantís, acada un meritorio sub­cainpionato de xuvenís, por de­baixo do Lalín que preparaba o actual adestrador do Oviedo Fer­nando Vázquez, así como as se­mifinais de copa e posteriormen­te o primeiro ascenso a segunda rexional nas que permanece de xeito alterno baixo as presiden­cias de Pepe Couto e Antonio Payno.

As formacións clásicas desas tempadas , con variacións, esta­ban formadas por:

Cherna, Suso, Rosende, Jai­me, Juan, García, Manolo, Ló­pez, Fernando, Freitas, Lino, Moncho, Javier, Piri e Aguiar nos xuvenís e por Joselito, Suá­rez, Tito, Freí, Ríchard, Espiño, Ramiro, Pepiño, Castro e Evaris-

to nos afeccionados. Ó longo da súa historia suce­

déronse cinco presidentes: Xosé .Manuel Porto , Pepe Couto 'O Caminero', Antonio Payno, José A. Couto -que lle dou carácter viaxeiro e turístico ó club, leván­doo a Venezuela e Cádiz- e Ma­nuel Brey Couto, que xunto a un fato inumerable de colaboradores conformaron as súas xuntas di­rectivas que xestionaron con ruáis ou menos acertos e éxitos os destinos do club e que cun efecto randoira, altemou tempa­das en segunda e terceira rexio­nal, na que parece estar abocado a non dar saído nas últimas dis­putadas.

A actual directiva, formada por Manuel Brei Couto como Presidente, xunto a Xo.sé Luis Payno Torres, Manuel Couto Pe--. reiras, Alfonso Villaverde, Xosé Manuel Souto Fariñas, Ramón Valladres Mato e Miguel Riveiro, conseguidos os obxectivos de axeitar cun mínimo de condi­cións as instalacións en vestiarios e terreo de xogo, asume o retos de: -Continuar coas mellaras nas instalacións. -Anima-la captación de socios e asistencia ós encontros. -Consolida-la plantilla actual, recuperando xogadores da súa área de influencia e espallados por outros equipos dos arredo­res. -Retomar, con carácter imperati­vo, as categorías inferiores. Nes­te senso, na presente tempada 1998-99, participa na categoría de xuvenís, cun equipo de indu­dable e contrastada calidade, con xogadores da zona e cims re­sultados altamente satisfactorios. -Levar o equipo ás cotas máís elevadas, dentro das limitacións que son parellas a este tipo de organi:t,acións.

Os Gulías, Fistro, Rubén, Ju­se, Albela, J.Barcala, L.Barcala, Tito Nebra, M.Parcero, J.M.Par­cero, Paino, Collazo, Martln, An­tonio, Orosa, Javier, José e Ba­santa, adestrados por Chucho agardan poñe-las bases dun futu­ro ruáis competitivo e espectacu­lar para a Agrupación Estudian­til.

Que así sexa.

NI·s· ' .- - l . - -~~ .- ,. «·~= ,

T6dolos sábados e dominoos deste ano,. ag,ds no mes de aoosto DELEGACIÓN DE DEPORTES DO CONCELLO DA ESTRADA

'Cl!aheirñs 'Cl!errn, febreiro de 1999

X an. ·. é . un rapaz com. ,o tan­tos, deses que rondan os dezaseis, os anos que

adolecen. Aínda non sabe moi ben que vai ser da súa vida, só sabe que non lle gusta demasia· do estudiar e que vai tirando co· mo pode entre os aprobados ras­pados e algunha outra nota que utiliza para tranquilizar ós seus pais. A súa nai está moi preocu­pada por el, é o pequeno e as causas están moi difíciles. Ela non entende o que lle está a pa· sar,· a súa infancia desapareceu de súpeto a agora teño diante a un descoñoecido do que apenas sei nada e que xa non podo can­trolar como antes.

FRANCISCO REYES CORA PSICÓLOGO PARA O PROGRAMA DE PREVENCIÓN DE

DROGODEPENDENCIAS DA ESTRADA

O certo é que está moi preo­cupada e ultirnamente sen­te que a pastilla que toma

para durmir pola noite xa non o fai tan ben coma antes) e, a da mañá para despertares non a es-

. pabila como soía facer. Alguén lle comentou que tiña que deixa­las por iso de que crean depen­dencia, pero sempre que o inten­ta coincide que non é o día axeitado. ·

O pai de Xan tampouco enten­de o que lle pasa ó seu filio. Can­do el era mozo, as causas eran distintas, non como agora que os rapaces Jan o que /les da a gana porque teñen de todo. Cada vez que intenta dicirlle algo dos estu­dios e do futuro as causas acaban mal. O certo é que sexa o tema que sexa, as causas acaban mal. Ademais sospeita que Xan está tonteando co tema dos pitillos porque lle cheira moito a fume a súa roupa, e xa está farto de di­cirlle que se o colle fumando que o bota de casa, que llo di el, que sabe do que fala porque fuma cá­seque dous paquetes ó día e ten moi presente o medo que lle me­te o médico no corpo xusto onde ten o corazón. Xan, vaime bus­car un cartón de tabaco. O certo e que intentou deixar de funar unhas poucas veces, pero sempre que o intentou coincidiu que non era a época axeitada. Un amigo coméntalle que o que lle pasa e que é adicto ó tabaco pero el ponse coma o demo; ¡Nin de co­ña, que o poido deíxar canso queira, que os adictos son eses empotrados e chutados que saen -nos xornais porque cometeron un delicto e que ademáis son un problema social, un problema do cara/lo!. Cando calma un pouco coméntalle ó seu amigo que a co­caína, a heroína, os porros e to­das esas trapalladas son as que crean dependencia, ás drogas, ós drogadictos, esas cousas, xa sa­bes .. . póñame outra copa de coñá.

Deixamos coa copa e o pitillo ó pai e recollemos a Xan do pri­meiro parágrafo. Xan bebe. Bebe os sábados pola tardiña cos ami­gos. A Xan non lle gusta dema­siado beber, beber nin fumar. Pe­ro os colegas fano, facíano incluso antes de que os coñecese . Así, el tamén se apunta ó carro. ¿Por que non.? Somos indes­tructibles, somos os reis do mun­do, somos o Titanic... non, non era o 1ítanic ... era outro. Bueno, sexa o que sexa, é a nosa vida. l) Os meus colegas son unha pasa­da. 2) Os meus colegas beben. 3) Eu bebo. 4) Eu son unha pasada. Un dos colegas, vai mercar as li­tronas ó súper e aínda que o mi­ran con-certo aire de susceptibili­dade sae victorioso. Nin sequera sabe que ninguén lle podería vender alcohol ata os dezaoito anos, pero aínda que o soubese, daríalle o mesmo. ¿ Quen me vai dicir algo?. Todos Jan igual. Ou­tro consegue o tabaco. A mesma historia. É fácil. Unha vez aca­bou en urxencias porque se pa­sou da raia. Unha resaca crimi­nal. Sentoume algo mal papá, algo que tomei. Unha bronca e outro intento fallido de conversa. ¿De conversa?.

Os colegas de Xan sonche moi enrollados. Unha vez rema­tan ·o pícnic etílico comezan a ro­ta experimental polos bares. Ex­perimental de mésturas explosivas e sabores relegados ó coloque rápido e barato. Algunha vez lle ofreceron un pouco de co­ca para facer unhas raias, pero era demasiad0. O sinal de prohi­bido adiantar estaba ainda dema­siado presente. Outras veces un­has pastis <lesas que din que son o éxtase para poñerse a cen, a mil, bailando unha música trance ou algo así; máis asequibles, un par de veces, por iso de probar. Isto· non é nada ... son pastillas .. para ter un bo rollo coa xente .. para durmir.. para despertares ... nada de cousas chungas. Os co­legas de Xan pensan que a mar-

LA Mu,N_I_C,, ·1,·p·· f•L· . ¡- · . . ···/ ; 'l~ .• ' · . . .•. ... ·h .... ·.·

/23

CAMIÑA POLA ESTRADA DA SAÚDE ...

cha é algo así como unha solu· ción final ós seus problemas, un camiño por unha estrada sen lí­mite de velocidade. Non fan moito máis. De feito pensan que ninguén lles pode ofrecer outra alternativa mellar. Está todo pa­rado.

Empezo a crer que Xan é un reflexo de calquera xove que so­brevive a súa propia adolescen· cia entre a incertidume e a bús­queda da súa propia identidade. Pero non, non podo caer nese es­tereotipo. Hai moitos Xanes e Xanas que non se ven no mesmo espello, que van de marcha e controlan, que o pasan ben sen necesidade de nada. É certo. Ten un amigo, un tipo curioso que senta a un par de letras de de dis­tancia que non ocupa as súas tar­des libres enganchado a tele ou por aí comendo o tempo e as ga­nas de estudiar. Un tipo que lle gusta facer causas interesantes e o consegue. As súas notas están axeitadas ó seu esforzo e está sa­tisfeito de como lle vai. Incluso pensa que os seus profe~ores se preocupen por e l, percibe que lles tmporta. Moito do que sabe sobre as drogas e da saúde sábeo porque o traballaron en clase, fa­lando, discutindo ... esas causas tan complicadas. Este tipo ten uns pais como o resto dos pais, coas súas causas. Ningún pai ou nai naceron aprendidos nese complicado arte que é educar. Estes pais sonche ben amañados. Á parte de estates preocupados polo seu filio, fan algo para que a súa preocupación sexa menor. Fan causas. Fan causas como participar activamente na súa co­munidade nalgo tan raro como é

unha asociación de pais e nais; incluso ás veces organizan algo inédito que é unha escala para eles ¡ Unha escota! Ou chaman a alguén para que lles fale de cau­sas que lles interesan. Tamén co­ñecen ós profesores e profesoras

' do fillos van por alí de cando en vez a ver que pasa. Por certo, e isto si que non o podedes crer, falan co seu fillo ¿Como? Apren­deron a meterse un pouco no mundo do rapaz, as causas que lle gusta facer, as pelis que lle gusta ver, as súas afeccións ... e incluso fan algunha cousa xun­tos. Haberá que preguntar/les como o Jan. Vaia. Sonche ben modernos ... ¿modernos?

Si, xa sei que estou caendo noutro estereotipo, e que hai moitas realidades, moitos aspec­tos a ter en conta, moitas histo­rias. Pero sexa cal sexa a historia que nós ternos, é preciso quizais preguntarse se estamos facendo todo o posible por conseguir do noso o mellar lugar para nós, un lugar onde nos guste cada vez máis vivir. Se non é así, quizais sexa o momento de facer algo di­ferente, ou polo menos, de facer algo por pequeno que sexa que nos achegue a iso que nos gusta­ría que fose. ¿Que poido facer eu?. O rapaz este, o tipo do que estamos talando ere que é posi­ble mellora-las causas. Pensa que é posible que a comunidade onde vive sexa máis activa, máis ... co­mo diría el.... máis viva. Eu, mo­destamente, tamén o penso, e el.. e ela ... e eles .. e precisamos máis pois ternos moito sitio no noso camiño pola estrada, unha Estra­da que nós queremos, un camiño pola Estrada da ...

· T6$lolos sábados des te ano, agds no mes de agosto DELEGACION DE DEPORTES DO CONCELLO DA ESTRADA

24/ W:aheir.ós W:erra, febreiro de 1999

Viaxe a Arxentina ... Unha delegación estradense viaxará a finais de febreiro ata Bos Aires. Na viaxe estará tamén a Banda

de Música Municipal da Estrada, que editou unha cinta chamada 'Troulada en Bos Aires' VALENTIN GARCIA

vindeiro mércores 24 de febreiro, partirá unha "embaixada cul­

tural", que lle devolva ós no­sos vecinos de Bos Aires a vi­sita que membros do "Centro Cultural del Partido de A Es­trada" (Enderezo: México 2849151- 1223 CAPITAL -Argentina) a visita feíta o pa­sado verán.

Nesta viaxe, organizada pola Deputación de Ponteve­dra, xunto cos concellos da Estrada, Ribadumia, Valga, Padrón, e Cambados, ademais de representantes da nosa Cor­poración Municipal, viaxarán numerosos estradenses que aproveitando os bos prezos ofrecidos pola axencia de via-

xes, voarán á capital visitar fa­miliares e coñecer mundo.

Banda de Música

Quen non podía faltar, era a embaixadora da Estrada nas comunidades americanas. /

É dicir, a nosa ben querida Banda de Música Municipal da Estrada, que por terceira vez visita aquelas terras, e de seguro que fará unha vez máis as delicias dos nosos emigran­tes e os seus descendentes, fa­cendo agramar vellas Iem­branzas e o ánimo nos corazóns a través da música galega que sempre a caracteri­zou. Por certo, a Banda editou unha cinta a tal efecto, que se pode mercar na Estrada, e que

levarán tamén a Boas Aires. A redacción de Tabeirós

Terra quere aproveita-la oca­sión para saudar a tódolos ga­legos e galegas que alá reciben periodicamente a nosa revista que por medio desta viaxe vai

chegar a tnoitos máis. A nosa admiración pola súa

actividades ó grupo de baile, a Axouxeres, grupo de acompa­ñamento, ó seu presidente o Sr. Ignacio Turnes e todo o equipo directivo.