Hábitats de Touriñán • Ordenación litoral • Enerxía eólica

Contaminación por flúor • Custodia do territorio

Inve

rno

2009

•

Núm

ero

60

• 3

e

revista galega de ecoloxía e medio ambiente

cerna

SENTENZAS XUDICIAIS: CASO RINLO

cerna 3

cerna

Telf. e Fax. 9

81 570 099

Travesa de Basquiños, nº 9 baixo

15704 Santiago de Compostela

Correo

electrónico:cerna@

adeg

a.info

Web

: www.ade

ga.info

COMITÉ DE REDACCIÓN:Belén Rodríguez, Xesús Pereiras, Ramsés Pérez, Pepe Salvadores,

Alberte Sánchez e Manuel Soto.

Nos artígos asinados, respéitase a normativa lingüística do texto orixinal. CERNA non se fai copartícipe, necesariamente,das ideas, opinións e afirmacións dos autores. Todo o material da revista pode ser reproducido sempre que se cite a fonte,esceptuando as fotografías, para as que sería necesario contar co permiso dos autores. CERNA edítase en papel reciclado100 %, para preservar os bosques e contribuír á reciclaxe do lixo. As capas son de papel libre de cloro.

EDITA: ADEGA (Asociación para a Defensa Ecolóxica de Galiza). Inverno - 2009

DIRECCIÓNManuel Soto

REDACCIÓNBelén Rodríguez

DESEÑO E MAQUETACIÓN alberte sr

FOTOGRAFÍAalberte srRamsés Pérez

ADMINISTRACIÓNSilvia Amor

D.L.: C-913/1986

ISSN: 1136-2677

ACTUALIDADE 4

RECURSOS 8

ECOLOXISMO

XXXIV ASEMBLEA XERAL DE ADEGA 9

CONSERVACIÓN

CASO RINLO: A DIGNIDADE RECUPERADA 12Daniel López Vispo

CASO RINLO: ANÁLISE XURÍDICA 14Apolinar Gómez Roca

HÁBITATS DE TOURIÑÁN 16Xabier Amigo

LITORAL

MEDIO FÍSICO E ORDENACIÓNDO LITORAL 18Juan López Bedoya

O INTERMAREAL 22Xandro García Regueira

ENERXÍA

O DEBATE EÓLICO 24Daniel López Vispo

ENERXÍA EÓLICA E REDE NATURA 26Xabier Simón e Damián Copena

SAÚDE AMBIENTAL

CONTAMINACIÓN POR FLÚOR EN ALCOA 30Luis Díaz Cabanela

PATRIMONIO CULTURAL

O CAMIÑO PRIMITIVO 33Ricardo Polín

OUTRAS TERRAS

20 ANOS TRAS A CAÍDA DO MURO 35María García

FORESTAL

CMVMC SANTO ESTEVO DE PARGA 37David Díaz Losada

FLORA E FAUNA DE GALIZA 38Por Pepe Salvadores e M.X. Castro e Gemma Pérez

EDUCACIÓN AMBIENTAL

PROXECTO CASTIEIXAS 40Ramsés Pérez

EQUIPAMENTO EQUAL 42Mª Xosé e Amparo Vázquez Ramos

PROTECCIÓN ANIMAL 45Por Isabel Kerdudo

EDITO

RIAL

A BALANZA AMBIENTAL EN DESEQUILIBRIO

Nos últimos meses algúns fallos do Tribunal Superior de Xus-tiza de Galiza e do Tribunal Supremo outórganlle a razón a variosgrupos defensores do medio ambiental galego e a particulares notocante á conservación da natureza e á prevaleza doutros usosdos espazos sobre proxectos de carácter industrial. A constata-ción polos altos órganos xudiciais da ilegalidade de proxectoscomo a piscifactoría de Rinlo en Rede Natura, os recheos noPorto de Marín en dominio público marítimo-terrestre, ou osdepósitos de hidrocarburos no peirao do Ferrazo, na ría de Arou-sa, crean certa esperanza no movemento ecoloxista, pero nonpermiten baixar a garda. O poder Executivo puxa cara ao outrolado da balanza. A Xunta pretende eliminar atrancos lexislativosen materia ambiental e instaurar a “manga ancha” para asempresas, flexibilizando determinadas normativas, como a Lei doSolo, ou implementando novas leis, como a eólica, que favoreceno retroceso cara a antigas formas de xestionar o territorio. Istodéixase patente nas seguintes páxinas, nas que se fai unha aná-lise comparativa das diversas normativas reguladoras do sectoreólico no País, e se retratan os impactos que a Rede Natura sufriunoutrora, estudados por membros da Universidade de Vigo.

Tamén nesta edición de CERNA adquire especial destaca-mento o éxito de ADEGA diante dos tribunais, logo de catro anosde loita, contra a construción dunha planta de acuicultura enRibadeo, no LIC das Catedrais, constituíndose na primeira reso-lución xudicial que aplica as normativas europeas sobre conser-vación en Rede Natura en Galiza. Este feito pode sentar prece-dente de cara a futuras ameazas en lugares de similares valoresambientais, como é Cabo Touriñán. O profesor da USC, XabierAmigo, identifica os hábitats presentes nese istmo e constata apresenza de hábitats prioritarios para a UE.

Alén das seccións fixas da publicación, este número complé-tase cun abano diverso e interesante de temáticas que atendená ordenación do litoral, á saúde ambiental, ao patrimonio cultu-ral ou a outras terras.

ENTREVISTA A VIRXINIARODRÍGUEZNOVA PRESIDENTADE ADEGA 11

Por Belén Rodríguez

O TSXG emitiu neste outono dúassentenzas históricas para a defensa dosespazos protexidos como Rede Natura e,

con elas, anula a posibilidade de cons-truír unha piscifactoría no LIC de AsCatedrais, en Ribadeo. Trátase da granxa

acuícola promovida por Acuinor, repre-sentada por Ramón Álvarez-Cascos, enRinlo, proxecto cuxas obras paralizouADEGA en agosto de 2005 e contra asque tamén iniciou accións legais peranteos tribunais. Agora o TSXG declara ilegala Declaración de Impacto ambiental dodevandito proxecto aprobada pola Con-sellaría de Medio Ambiente do últimogoberno Fraga, e anula o acordo do Con-sello da Xunta do mesmo Executivo enfuncións no que se aprobaba o ProxectoSectorial de Rinlo. Estas sentenzas,segundo ADEGA, devolven a dignidadeaos espazos protexidos e sentan un pre-cedente legal. ADEGA considera, en con-tra do manifestado polo actual Gobernogalego, que Rinlo e Cabo Touriñán se ato-pan en igual situación de protección eque os dous enclaves inclúen hábitatsprioritarios de conservación para a UniónEuropea. (Ler máis: pax. 12-16).

A LEI, DO LADO DA CONSERVACIÓN

4 cerna

ACTUALIDADE

A Federación Ecoloxista Galega (daque forma parte ADEGA) e Amigos daTerra fixeron alegacións conxuntascontra o documento de inicio do novoPano de Residuos de Galiza, o PXRSUGpara o período 2010-2020. O textodeixa a porta aberta a máis incinera-ción e marca obxectivos moi cativos encanto á compostaxe ou valorizaciónmaterial do lixo orgánico. En concreto,sitúa o reto no 25% do total dos resi-duos orgánicos para o 2020 (o mínimoque marca a Unión Europea). Esta cifraqueda moi lonxe do 65% de valoriza-ción por compostaxe que acada hoxeen día a Mancomunidade do Barbanzana planta de Lousame, ou do 80% aca-dado en Cataluña, pola combinación

da compostaxe e o sistema de recollidaporta a porta. A FEG e Amigos da Terratemen ademais á creación dunha novaplanta de incineración no Sur de Gali-za, incrementando a “valorizaciónenerxética” e obviando a descentraliza-ción necesaria do tratamento do lixo.Os colectivos denunciantes solicitaronunha reunión co responsábel da Conse-llaría de Medio ambiente, Territorio eInfraestruturas para presentarlle a súaproposta baseada na participación reale efectiva, no apoio á redución e reuti-lización, nun novo esquema da recolli-da selectiva e na descentralización dotratamento. Nesa reunión taménpedirán a elaboración dun calendariopara o peche de SOGAMA.

A VOLTA Á INCINERACIÓN

RECORTE DA REDE NATURA NA LIMIATras a aprobación do Plano de

Ordenación de Recursos Naturais(PORN) do Parque Natural da BaixaLimia-Serra do Xurés, o pasado 30 demarzo, a Xunta aproba sorpresivamen-te o recorte da extensión do parque en417 Has, pertencentes ao concello de

Bande. ADEGA cre que esta reduciónfundaméntase no interese de Iberdrolade ampliar o parque eólico de Vieiro einstalar un horto solar dentro da zonaeliminada do terreo protexido. Ade-mais, este espazo correspondíase coazona A de protección, a catalogada

como de maior valor ecolóxico-ambiental; polo tanto quedan excluí-dos os criterios científicos dos motivosde redución. ADEGA esíxelle á Adminis-tración respecto pola lexislaciónambiental e polos espazos protexidos eas persoas que neles viven.

Ram

sés

Pére

z

Belé

n Ro

dríg

uez.

Rolda de prensa na que ADEGA daba a coñecer o fallo do TSXG. De esquera á dereita: Apolinar Gómez(avogado), Adela Figueroa (ex-presidenta de ADEGA) e Fins Eirexas (Secretario Executivo).

A catástrofe do Prestige cumpresete anos sen que as distintas Admi-nistracións establecesen medidas deprotección ante outro hipotético acci-dente dun petroleiro fronte as costasgalegas. ADEGA analiza a situaciónactual e cre que seguimos na mesmaindefensión que no ano 2002: sen por-tos refuxio, con milleiros de toneladasde fuel soterradas aínda baixo a area,co buque aínda vertendo, sen avances

na lexislación de seguridade marítimae ademais coa equipa técnica de coor-dinación da loita contra a contamina-ción mariña totalmente desmantelada.Engade que non se están a realizarestudos sobre os impactos do fuel alongo prazo nos ecosistemas mariños eque, a nivel penal, se tenta exonerar aoúnico político imputado, sen esquecerdo retraso que está a sufrir todo o pro-cedemento xudicial.

SETE ANOS PERDIDOS TRAS O PRESTIGE

cerna 5

Banca ética galega. ADEGA participa doproxecto galego de banca ética FIARE-Galiza. Aínda en fase preconstitutiva, abanca ética galega tratará de configurar-se como unha alternativa financeirabaseada na transparencia, solidariedade ena que a cidadanía sexa a protagonista. Ocapital depositado nesta banca dirixiraseprioritariamente a proxectos que fomen-ten o respecto pola natureza e a xustizasocial.

Aforro e eficiencia. ADEGA aplaude aprohibición das lámpadas incandescentesa través da Directiva Ecodesign da UE,que establece o 2012 como data límitepara eliminar totalmente do mercado esteproduto do que só se aproveita o 5% daenerxía que gasta. Tamén saúda iniciati-vas de grandes supermercados a favor daredución do consumo de bolsas de plásti-co e en contra do seu reparto gratuíto.

Fogares Verdes. 25 novos concellos ins-cribíronse no programa de educaciónambiental de ADEGA Fogares Verdessobre aforro de auga e enerxía, realizadoao abeiro das axudas de sustentabilidadeda Consellaría de Medio Ambiente,Territorio e Infraestruturas. Os domiciliosparticipantes recibirán información decomo controlar os consumos de enerxía eauga adquirindo hábitos de comporta-mento máis eficientes e, ao mesmotempo, aforrando en custos.

Compostaxe caseira. 6 concellos (Teo,Porriño, Carral, Melide, Toques e Oza dosRíos) súmanse e danlle continuidade aoprograma de compostaxe caseira en cola-boración c on ADEGA. Logo de sete anosde existencia, o programa de compostaxecaseira consolídase como unha alternati-va de xestión do lixo orgánico exitosa queaforra gastos aos concellos e que fornecede abono natural aos fogares participan-tes sen custo algún.

Voluntariado en Quilmas. ADEGA organi-za unha xornada de voluntariado ambien-tal, en colaboración coa CooperativaRaíña Lupa, para realizar labores de postaen valor de terreos de produción ecolóxi-ca que pretende usurpar a ampliación dapiscifactoría de Stolt Sea Farm enQuilmas, Carnota.

EN BREVE

A Xunta de Alberto Núñez Feijoobota abaixo o concurso eólico dobipartito e aproba unha nova normati-va eólica que substitúe o Decreto eóli-co acordado na anterior lexislatura eagora derrogado. Nun primeiromomento, o proxecto de lei do PP nonexcluía explicitamente os espazos deRede Natura do aproveitamento eóli-co; sen embargo, a última hora, ogoberno de Núñez Feijóo rectifica eexclúe a Rede Natura do negocio.

Aínda así, segundo ADEGA, o textoaprobado o pasado 21 de decembropolo Parlamento Galego favorece aespoliación enerxética do territorio eos intereses privados sobre os colecti-vos. A diferenza do Decreto eólico dobipartito, non esixe a avaliación deimpacto ambiental para os parquesque non son de competencia estatal eabre a posibilidade de que os concellospoidan dar licenza a instalación deparques eólicos sen precisar autoriza-ción da Xunta. Paralelamente, ADEGAnon cre que o “canon ambiental” sirvapara a restauración e minimizacióndos impactos dos parques eólicos noterritorio e cre que vai servir comoescusa para xustificar certas interven-cións contra o patrimonio ambiental(Ler máis: pax. 24-25).

M. L

omba

rdía

ADEGA esixe á Xunta que convoqueunha mesa de participación pública cosdistintos sectores implicados na planifi-cación acuícola de Galiza para que oPlano Sectorial que regule a acuicultu-ra do País sexa respectuoso coas zonasprotexidas, xusto socialmente e seguroxuridicamente; xa que polo de agora aXunta, segundo ADEGA, está a “darpaus de cego”, excluíndo e fomentandoproxectos “sen xustificación nin crite-rio”. Doutro lado, as recentes sentenzasdo TSXG sobre a ilegalidade da piscifac-toría de Acuinor en Rinlo (Ribadeo),poderían sentar precedente frontenovos proxectos acuícolas que se quei-ran instalar noutros espazos de Rede

Natura, como é o caso de Touriñán.ADEGA anima á cidadanía a defender acosta galega de proxectos insostíbeis eilegais e a boicotear os produtos dasempresas promotoras insensíbeis conoso medio, como é o Grupo Pescanova.

INSEGURIDADE XURÍDICA EN TOURIÑÁN

M. L

omba

rdía

“NOVA” PLANIFICACIÓN EÓLICA

ADEGA xa leva anos reivindicando a defensade Cabo Touriñán (2006).

ACTUALIDADE

6 cerna

ALTA TENSIÓN DE TRIVES Á APARECIDAA liña de alta tensión proxectada

entre Trives (Ourense) e Aparecida(Zamora) promovida por Red EléctricaEspañola, e que atravesará tamén osconcellos de Manzaneda, Viana do Bolo,A Gudiña e a Mezquita, é un fraudesegundo apunta ADEGA e a PlataformaNOTTA (Non ao Trazado Trives-Aparecida). Fundamentan tal asevera-ción na ausencia da Declaración deImpacto Ambiental do proxecto e a ile-galidade do Estudo de Impacto por nonespecificar alternativas de trazado, noncumprir a Directiva Europea de Hábitatse non dar conta da totalidade dos pre-

xuízos. Cabe lembrar que o tra-zado atravesa a tres Lugares deInterese Comunitario e, portanto, de Rede Natura: LIC doMacizo Central, LIC de PenaTrevinca, e LIC Pena Maseira.ADEGA e NOTTA, que levaron ocaso aos tribunais, solicitan quese suspenda o actual trámite deautorización a Red Eléctrica eque se obrigue a esta empresa apresentar un novo EIA no que secorrixan todas as deficienciasexplicadas anteriormente.

PARALIZADA A UXFOR DE COLESOs nacionalistas denuncian que

a Consellaría de Medio Rural supri-ma a liña de axudas ás UXFOR,Unidades de Xestión Forestal, quepuxera en marcha o BNG no anteriorGoberno da Xunta de Galiza, poñen-do en risco a continuidade dos pro-xectos xa iniciados. É o caso daUXFOR de Coles (Ourense), consti-tuía en xuño de 2008 e cunhaextensión de 65,93 hectáreas, tantode monte comunal como privado,nos montes de Vilanova de Ribela,Paradela e Outeiro. Coa supresióndas axudas en 2009 “pódense consi-derar por perdidos os investimentosxa feitos”, co conseguinte prexuízopara as arcas públicas e para oobxectivo concreto.

A iniciativa trata de darlle unaproveitamento plurifuncional aomonte, en función da tipoloxía dosolo e do que aconsellen os técnicos:plantación de árbores para aprovei-tamento madeireiro, aproveitamen-to silvopastoril e mesmo plantaciónde oliveiras. Todo coa finalidade deevitar os lumes forestais, mellorar oaproveitamento do monte e incre-mentar os seus rendementos, dosque participarían preto de cenveciños e veciñas. Pero a situaciónde Coles non é exclusiva, por iso xase creou unha Plataforma en defen-sa das UXFOR de Galiza co obxecti-vo de parar a súa destrución porparte do goberno popular.

Tras varios anos de litixio, o Tri-bunal Supremo declara ilegais osrecheos do porto de Marín, dándollea razón aos veciños e veciñas dePraza de Praceres e obrigando ásdistintas administracións que per-mitiron esta desfeita ilegal (Xunta,Deputación de Pontevedra, a Auto-ridade Portuaria do Porto de Marín eRía de Pontevedra e, mesmo, oMinisterio de Fomento) a custear asobras de reposición do peirao ao seuestado orixinal. Con esta resolución,

o Supremo anula unha sentenzaanterior do Tribunal Superior deXustiza de Galiza e o Plan Especialdo Porto. A sentenza, apuntan osecoloxistas, podería crear preceden-te no eido das infraestruturas por-tuarias de aplicación noutros casosde recheos, como nos efectuadosactualmente no porto de Vigo. Asímesmo, a plataforma A Ría Non seVende convocou unha manifesta-ción o 14 de novembro baixo o lema"Os recheos matan a ría".

DECLARADOS ILEGAIS OS RECHEOS EN MARÍN

Ram

sés

Pére

z

Ram

sés

Pére

zDa

vid

Gon

zále

z

Ánxela Amorín e Aser Díaz son concelleiros do BNG enColes (Ourense).

DAVID GAÑA A GOLIATTumbados nos tribunais dous proxectos eólicos de ENDESA

cerna 7

EN BREVE

Roteiros 2009-2010. ADEGA Lugo dedica esteciclo de roteiros aos camiños históricos de Galizae, nomeadamente, ao Camiño Primitivo aSantiago. Inaugurou o programa co percorridopolo Camiño Real que atravesa a Serra do Oribio,ameazada pola construción dun parque eólico apesares de estar no LIC Ancares-Courel e ser zonade Rede Natura.

Fumigación nas estradas. ADEGA e Verbo Xidodenuncian o uso de herbicidas para a limpeza dasbeiras dos camiños no concello pontevedrés deCerdedo. Estas actuacións contribúen á contami-nación química dos acuíferos, aumentan o riscode incendios e afectan á degradación dos terreoslindantes.

Concurso fotográfico en Lugo. O 2 de decembrotivo lugar a entrega de premios e a inauguraciónda exposición de fotos presentadas ao concurso“Agresións ás augas continentais galegas”, convo-cado por ADEGA para facer partícipe á cidadaníada denuncia con imaxes da situación de degrada-ción dos nosos ríos.

Endemismos en perigo. Costas autorizou a cons-trución dunha caseta de socorrismo sobre asdunas fixas da praia de Doniños, en Ferrol, nas quese atopan endemismos en perigo de extinción.Ademais a zona pertence á Rede Natura, polo quegoza de hábitats moi sensíbeis a calquera altera-ción. ADEGA alegou contra este proxecto.

Sogama é ineficiente. Da análise feita pola FEGda memoria de actividade para 2008 de Sogamadespréndese que a planta consume máis enerxíada que xera e que a meirande parte do consumoprovén do gas natural que a instalación utilizapara secar os refugallos, como paso previo á quei-ma. Outro informe de ADEGA salienta o fracaso docontedor amarelo e SOGAMA na reciclaxe do lixo,e pon como modelo o plan do Barbanza.

Vertidos ilegais a eito. Nas últimas semanasADEGA presentou varias denuncias contra o depó-sito ilegal de entullos, cascallos de obras, e outrosmateriais en varios puntos do País. En Ourensetiráronse milleiros de toneladas nos montes deConso-Frieiras ao lado dunha planta empacadoraque non está en funcionamento. En Pedrafita apa-receron varias entulleiras a carón do Camiño deSantiago. En Fene acumúlase grande cantidade dematerial perigoso nas proximidades do parqueempresarial Vilar de Colo, fronte ao río Baa, coconseguinte perigo da contaminación de acuífe-ros. E, en Vigo, ADEGA e os veciños de Candeándenunciaron por segunda vez o ocultamento deresiduos perigosos, procedentes das obras da cida-de, no lugar de Costal.

Un veciño do concello luguésde Paradela, propietario dunhacasa de Turismo Rural no Camiñode Santiago, consegue tombar nostribunais dous proxectos eólicosque ENDESA viña tramitando nazona desde 2004. Un fallo doSupremo ratifica a sentenza emiti-da polo TSXG na que se obriga áempresa eléctrica a retirar osmuíños eólicos a dous quilómetrosda casa de Turismo Rural polo

impacto que xerarían na activida-de do establecemento e no benes-tar dos veciños do lugar. A resolu-ción obriga tamén a afastar a liñaeléctrica a máis de 500 metros decalquera vivenda e cárgalle áempresa os custos da insonoriza-ción da casa de turismo rural.Deste xeito, un dos parques quedainvalidado e outro deberá sufriralteracións substanciais parapoderse levar a cabo.

Foi a mediados do mes dedecembro na cidade tarraconense deTortosa, baixo o lema “Unimos ríos epersoas”. Alí reuníronse todas asentidades do Estado que desenvolveno programa de educación ambientalProxecto Ríos para a conservación emellora dos nosos efluentes, impul-sado desde hai 12 anos polaAssociació Hábitats de Cataluña, eao que se foron sumando outros

colectivos da Penínsulacomo ADEGA. O obxectivoda Rede Ibérica do ProxectoRíos é vincular todos osproxectos, unir esforzos,compartir experiencias emetodoloxías e coordinaractividades comúns. Estáformada por: ADEGA, aAssociació Hàbitats deCatalunya, a FundaciónLimne da Confederación

Hidrográfica do Júcar, Cima deCantabria, Aspea de Portugal,Territorios Vivos de Madrid e Ciudadde la Energía do Bierzo-Laciana. Teráun espazo web propio e difundirá untríptico nos diferentes idiomas doEstado para darse a coñecer.

Máis información en:www.proxectorios.orgred@proyectorios.org

CRÉASE A REDE IBÉRICADO PROXECTO RÍOS

O Colectivo en Defensa da Ríade Corcubión, xunto co apoio dou-tras entidades ecoloxistas, sindi-cais, pesqueiras, etc., oponse ácreación dunha praia urbana nalocalidade, proxectada polaDirección Xeral de Costas coaaprobación do Concello. O colecti-vo ambientalista cre prioritario

empregar eses orzamentos enactuacións máis respectuosas cocontorno e de carácter máisurxente, como é o saneamento daría. Alén das consideraciónsambientais, é previsíbel que obrapoida soterrar un dos bancosmarisqueiros máis produtivos eque máis emprego xera no lugar.

PRAIA ARTIFICIAL EN CORCUBIÓN

LIBROS CD

RASTROS YHUELLAS DECARNÍVOROSIBÉRICOSÁngel Iglesias e ÁngelJavier España Ediciones Jaguar.Madrid, 2009Español (358 páx.)ISBN:978-84-96423-73-2

“Os rastros e aspegadas son a escritura dos animais. Aobservación, coñecemento e lectura destesrelatarannos a fascinante historia das súasvidas e a súa loita diaria pola supervivencia.”Esta guía recompila grande cantidade deinformación fotográfica e investigaciónsobre as especies de carnívoros ibéricos, des-cribindo desde os aspectos máis importantesdas súas características e hábitat, ata os ras-tros, refuxios, excrementos, pegadas e sinaisdas 16 especies de carnívoros da PenínsulaIbérica. As pegadas e os rastros contan his-torias daqueles seres que as deixaron e reve-lan moitos datos sobre a súa forma de vida;porque é moito máis común atopar as pega-das e os rastros dos carnívoros que ao propioanimal. Unha guía imprescindíbel nos paseospolo campo. Complétase cos debuxos doprestixioso Manuel Sosa.

AMBIENTALMENTE SUSTENTABLE (Xaneiro-Xuño 2009)CEIDA – Centro deExtensiónUniversitaria eDivulgaciónAmbiental de Galicia ISSN: 1887-241715€/ exemplar,25€ a subscrición

É un monográfi-co que, baixo o títu-lo “Estratexias de

comunicación e educación ambiental fronte aocambio climático”, recolle moitas das achegasrealizadas desde o Seminario de comunicación,educación e participación fronte ao cambioclimático, que anualmente organiza o CENEAM– Centro Nacional de Educación Ambiental -.Tamén se presentan a modo de reflexión e boasprácticas algunhas formas innovadoras e exi-tosas de comunicación e de participación leva-das a cabo, tanto por institucións públicas,como por entidades privadas.

RECURSOSRamsés Pérez

SOSTENIBILIDAD,VALORES YCULTURAAMBIENTALRicardo García Mira ePedro Vega MarcotePirámide, 2009Español (325 pax.)ISBN:978-84-368-2304-2

Temos ante nós un interesante traballofeito desde a Psicoloxía ambiental,Departamento da Facultade de Ciencias daEducación da Universidade da Coruña, á quepertencen os dous autores do libro. A obrarecolle un conxunto de traballos presentadosxa na cidade herculina sobre o Padroado daUniversidade. O interese deste libro residexustamente no planeamento xeral do grupo.A problemática ambiental non pode ficar,unicamente, en man dos científicos e dosgrupos ecoloxistas de vangarda; senón quedebe ser asumida polo xeral da poboación.Só así, poderemos artellar solucións eficacese que leven a bo fin. O eixo fulcral da temá-tica son as diferentes resistencias e facilida-des que a sociedade mostra perante novosparadigmas, neste caso: o conflito da sus-tentabilidade. Velaí o tema da Psicoloxíasocial, nomeadamente do grupo de traballo“Persoa-Ambiente”, que dirixe o profesorRicardo García Mira.

O TROTAAUGASVIAXA CARA ÁSGÁNDARASDE BUDIÑOVíctor Manuel LópezRomán (textos) eElisardo Barcala(debuxos)Concello de PorriñoGalego (33 pax.)

Esta é a historia do sapoconcho“Trotaaugas” que como outros tantos da súaespecie tivo que liscar do seu fogar habitualna busca doutro lugar no que vivir. Marchapolo río abaixo cara a outro espazo e polocamiño vai atopando diferentes especiesacuáticas coas que vai conversando: a cobrasapeira, o merlo rieiro, o picapeixe e o fura-presas ou espiñento. Finalmente chega ásGándaras de Budiño onde parece atopar oseu lugar.

VÍDEO

MINÚSCULOS.A VIDAPRIVADADOS INSECTOSFuturikonPortugués(114 min.)

Produción quecombina nunfilme de anima-ción un docu-

mental de National Geographic co universo deTex Avery (Toy Story). Nel, moitos dos insectosmáis habituais do noso contorno viven situa-cións curiosas e estrañas. Un mergullo nanatureza no que observar a vida e avatares delibeliñas, escaravellos, xoaniñas, saltóns, for-migas, etc. Unha xoia da animación divertida epoética que mestura personaxes en 3D conescenarios reais. Son “20 episodios burlescos,poéticos e diferentes” que xa teñen segundaentrega.

‘RECURSOS’ CERNA PIDE A TÚA COLABORACIÓNSe estás interesad@ en que divulguemos na revista galega de ecoloxía e medio

ambiente Cerna algún libro, CD, revista, película, documental, etc, ponte en contacto connós no seguinte enderezo electrónico; ramses@adega.info, indicando ‘Recursos’ Cerna.

GUÍA SONORA DE RAS E SAPOS DEESPAÑA E PORTUGALRafael Márquez e Eloísa MatheuEspañol e Portugués (73,50 min.)

A segunda edición desta guía sonorarecolle os coaxos máis característicos das 20especies de anfibios anuros que habitan naPenínsula Ibérica. Con ambientes sonoros,paisaxes acústicos e un manual trilingüe(español, portugués e inglés) de 48 páxinascon abundantes textos e fotografías a cor detodas as especies. É o resultado do esforzo demoitos naturalistas e científicos que estudaneste grupo de animais e que cederon as súasgravacións. De grande utilidade para identifi-car as distintas especies no campo.

8 cerna

cerna 9

A INVOLUCIÓN DO AMBIENTEA trixésimo cuarta Asemblea Xeral

de ADEGA comezou a xornada coa aná-lise da situación ambiental actual, nes-tes momentos determinada por dousfactores esenciais. En primeiro lugar, ocontexto de crise económica global,reflexo á súa vez da crise social eambiental que vivimos. Neste escenario,algúns dos avances conseguidos enmateria ambiental nos últimos anos,tanto desde unha perspectiva localcomo global, están sufrindo a indiferen-za dos poderes públicos e privados e,mesmo, un retroceso descarado en vir-tude da devandita crise. Os ríos, a con-servación dos espazos, a eficiencia ener-xética, a ordenación do territorio e asostibilidade corren o risco de quedarnun segundo ou terceiro plano para darpaso prioritario á agresividade contra aNatureza, en “beneficio” da Economía.

En segundo lugar, o cambio degoberno na Xunta de Galiza tamén foiun punto de viraxe, segundo a organiza-ción, cara ao aniquilamento das consi-deracións ambientais nas planificacións

estratéxicas, á eliminación da participa-ción pública dos ecoloxistas nos foros dedecisión, á recuperación de vellos mode-los insustentábeis de xestión do territo-rio, dos espazos protexidos, do litoral, dotransporte, dos residuos... ADEGA desta-cou a existencia de diálogo coa Admi-nistración durante a anterior lexislatura,e o impulso de certas actuacións acor-des coa defensa ambiental. Pola contra,coa actual Xunta quedan atrás e senefecto propostas como o fin das mini-

centrais nos ríos galegos, a ampliaciónda Rede Natura, a exclusión dos muíñoseólicos e dalgúns proxectos acuícolasdos espazos protexidos, a compostaxena xestión dos residuos, a sustentabili-dade na construción das vivendas, etc.Isto implica que algunha das loitas eco-loxistas de ADEGA máis incisivas dou-tros tempos teñan que rexurdir naactualidade. É por iso que o ecoloxismoagora é máis necesario que nunca.

PRIORIDADES PARA 2010Ante a multitude de frontes que se

abren neste ano 2010 en defensa domedio ambiente galego, ADEGA apostapor centrar os esforzos da organizaciónnaquelas cuestións máis urxentes e rele-vantes para o futuro do contorno gale-go, e que reflicte en tres resoluciónsacordadas pola Asemblea Xeral comoprioritarias (ver recadro). Así, a defensado litoral e dos ríos, e a defensa eampliación da Rede Natura serán osretos máis importantes.

A pesares de recentes sentenzasxudiciais, ADEGA cre que o movementoecoloxista galego debe seguir mantendoa alerta sobre o litoral, evitar a políticados feitos consumados, e mobilizar ácidadanía contra a ocupación caótica,indecente e ilegal da costa. A prometidaampliación da Rede Natura trocouse enrecortes desde a chegada do PP á Xunta,nomeadamente no Parque Natural daBaixa Limia. A anunciada modificaciónda Lei do Solo cederá poder ás entidadeslocais para a autorización de proxectosen solos protexidos. Desapareceu amoratoria da Xunta para o levantamen-to de novas minicentrais hidroeléctricasna bacía Galiza-Costa, e desde o gober-no central estanse a inzar de hidroeléc-tricas os ríos Miño e Sil. A DirectivaMarco da Auga e a Lei en defensa dos

Ram

sés

Pére

z

XXXIV ASEMBLEA XERAL DE ADEGA

NIN UN PASO ATRÁS NA DEFENSA DOMEDIO AMBIENTE GALEGO

Por Belén Rodríguez

O pasado 21 de novembro, ADEGA celebrou a súa XXXIV Asemblea Xeral baixo o lema “O Ecoloxismo, máis necesario que nunca”, naque fixo repaso das actuacións e actividades realizadas no pasado ano e sinalou as prioridades ou liñas estratéxicas para este 2010.Nesta edición, a organización tamén aprobou a nova composición da Directiva. Adela Figueroa, quen estivo ao fronte da asociaciónnos últimos catro anos, cesa do cargo de Presidencia que pasa a ser ocupado por Virxinia Rodríguez, ata o momento Secretaria Xeralde ADEGA. A nova presidenta asume esta responsabilidade coa “intelixencia, o compromiso e a independencia que ADEGA veu amo-sando desde hai 34 anos”.

Virxina Rodríguez (á dereita) substitúe aAdela Figueroa (á esquerda) no cargo dePresidencia de ADEGA.

Belé

n Ro

dríg

uez

10 cerna

ríos aprobada polo Parlamento a peti-ción da cidadanía atópanse paralizadas.

NOVA DIRECTIVALogo de catro anos nos que Adela

Figueroa Panisse presidiu ADEGA, aAsemblea Xeral elixe a Virxinia Rodrí-guez como nova Presidenta da Asocia-ción, quen ata o momento ocupara ocargo de Secretaria Xeral. A Asemblearecoñeceu a dedicación e compromisopola defensa ambiental do País da presi-denta saínte, histórica fundadora deADEGA, a cal permanece na Directivacomo vogal de Permanente e vogal deTransportes, e como elemento funda-mental no fortalecemento da organiza-ción e na creación da Fundación “CernaViva”, cuxa función será, entre outras, ade promover o patrimonio inmaterialmedioambiental de Galiza. “Eu entrei depresidenta nun momento de crise queagora está totalmente superado e agoraADEGA precisa de aire novo”, dixo AdelaFigueroa na Asemblea. Así mesmo, agra-deceu o traballo dos membros da orga-nización e louvou as cualidades da pre-sidenta entrante.

Doutro lado, a Secretaría Xeral pasaa ser ocupada por Froilán Pallín Seco,tamén vogal de Ordenamento do Terri-torio; e a Margarida Minguéns outórga-selle a vogalía de agroecoloxía. A voga-lía de ríos é asumida pola actualpresidenta, Virxinia Rodríguez, taméncoordinadora do Proxecto Ríos. O restodos cargos da Directiva non sofrenmodificacións.

ORGANIZACIÓNNo eido organizativo, acordouse

concentrar esforzos en liñas comúns deactuación, para o cal se designaránvarias comisións de traballo: Litoral,ordenación do territorio e urbanismo;Residuos e Consumo responsábel; Edu-cación ambiental e voluntariado; Comu-nicación e audiovisuais; Agroecoloxía,desenvolvemento rural e montes; Cam-bio climático e Enerxía. En total seránseis áreas ou grupos de traballo querecollan as liñas estratéxicas da organi-zación e nas que poderán participartodas socias e socios de ADEGA intere-sados. A expansión social de ADEGA éoutro obxectivo crucial, no que as dele-gacións deberán ter maior protagonis-mo.

Ademais, a Asemblea Xeral quixofacer un recoñecemento expreso ao tra-ballo desenvolto por Martiño Fiz, exSecretario de Organización de ADEGA.

EIRA DA XOANA E FUNDACIÓNCERNA VIVA

Alén de ser un ano de grandes retospara o ecoloxismo en Galiza, o 2010tamén vai ser decisivo para a posta enmarcha do Centro de Educación Ambien-tal Eira da Xoana que ADEGA promove noconcello de Agolada, en concreto, na par-roquia de Ramil. Tras dous anos de ince-santes traballos de restauración, recupe-ración do espazo, e busca de apoios, neste

2010 iniciaranse as actividades formati-vas. Prevese que tamén comecen os tra-ballos da segunda fase do proxecto, quecompletarían as posibilidades da ofertaeducacional.

Por outra banda, a Asemblea decidiuapoiar a creación e constitución da Fun-dación Cerna Viva e modificar algúnsaspectos dos Estatutos da organizaciónque facilitan a apertura a novos camposde acción baseados na defensa ambiental.

Ram

sés

Pére

z

A XXXIV Asemblea Xeral de ADEGA tivo lugar no Pazo de Eidián de Agolada.

RESOLUCIÓNS APROBADAS EN ASEMBLEA

- SALVAR O LITORAL: Tendo no horizonte o remate da moratoria urbanística nolitoral, e diante das ameazas que novamente pairan sobre a franxa costeira enforma doutra vaga urbanizadora, de proxectos agresivos (piscifactorías, recheos,etc.), e dos impactos que o cambio climático está xa a operar no litoral, a Asem-blea de ADEGA fai un chamado urxente á cidadanía galega, que respostou exem-plarmente fronte á catástrofe do Prestige, para evitar unha nova vaga de cemen-to e formigón na nosa costa, comezando polo cabo Touriñán.

- REDE NATURA, NIN UN PASO ATRÁS: A Asemblea de ADEGA insta á Xunta deGaliza a aprobar con urxencia a proposta de ampliación da Rede Natura que dei-xou pendente o goberno anterior, como primeiro paso mínimo e imprescindíbelpara fortalecer a coherencia dunha Rede Natura que debe garantir a conserva-ción da nosa diversidade natural e funcionar como motor para o desenvolve-mento sustentábel dos seus habitantes. Paralelamente, esiximos á Xunta deGaliza que aprobe con urxencia os preceptivos Planos de Xestión dos espazosque conforman a actual Rede Galega de Espazos Protexidos. Ambas as dúasdemandas deberían ser requisitos previos para o desenvolvemento de calqueraplanificación sectorial sobre o territorio, se a Administración non quere seguirsendo cómplice da política de feitos consumados.

- MINICENTRAIS, NUNCA MÁIS: A Asemblea de ADEGA insta á Xunta de Galizaa aplicar a Lei 5/2006 Galega para a Protección, Conservación e Mellora dos RíosGalegos, aprobada por unanimidade no Parlamento Galego en 2006, e a desen-volver a Directiva Marco da Auga (DMA), comezando por aprobar o Plano Sec-torial Hidroeléctrico presentado durante a etapa anterior e que, incorporando oscriterios e recomendacións da DMA, visaba a paralización definitiva dos apro-veitamentos hidroeléctricos nos nosos ríos. Paralelamente, instamos á Xunta deGaliza a reclamar do estado as competencias plenas na xestión hidrolóxica dasbacías e treitos fluviais dentro do territorio galego.

cerna 11

- Por que “o ecoloxismo, máis necesa-rio que nunca”?

- Por dous lados, porque en ADEGAnecesitamos fortalecernos comoorganización e porque o cambio polí-tico en Galiza augura fortes retos parao ecoloxismo. Os dezaseis anos degoberno da Xunta ao fronte deManuel Fraga, e sobre todo ao remateda última lexislatura popular, foronmoi prexudiciais para o medioambiente galego, e agora cremos quedebemos de estar moi atentos ásnovas políticas que promova o gober-no de Alberto Núñez Feijoo.

- O prognóstico é preocupante,entón?

- Si, porque, entre outras cousas, vansedebater moitos Planos sectoriais emodificar ou crear as leis. Por exem-plo, a nova lei eólica non obriga afacer avaliación de impacto ambientaldos proxectos. Outra cousa que nospreocupa especialmente é a cativezada Rede Natura, a elaboración e apro-bación de novos Planos (Eólico,Hidroeléctrico, Acuícola) podería deri-var na ocupación de certos espazosque nós consideramos que deberanser protexidos. Pediremos a amplia-ción inminente da Rede natura, e senon hai vontade, recorreremos direc-tamente á Unión Europea.

- Que vai esixir ADEGA para a orde-nación do litoral?

- En primeiro lugar, que se restrinxa aconstrución nos 500 metros desde aliña de costa, algo que se debera con-siderar no Plano de Ordenación doLitoral, arestora en elaboración. Ade-mais entendemos que é necesariaunha lei que protexa o litoral do urba-nismo abusivo e excesivo e dos pro-xectos industriais irrespectuosos coambiente e coa sociedade costeira.Polo tanto, unha vez que coñezamoscomo se pretende protexer esta fran-

xa litoral tomaremos as medidas ade-cuadas, non desbotando se fose nece-sario a promoción dunha IniciativaLexislativa Popular en defensa doLitoral.

- Que significa a defensa “a ultranza”da Rede Natura?

- As sentenzas positivas para o ambien-te emitidas polo Tribunal Superior deXustiza de Galiza con respecto aocaso de Rinlo, polas que se anula oproxecto acuícola de Acuinor nunespazo de Rede natura, danos forza eargumentos para impedir que estetipo de instalacións continúen prolife-rando nestes espazos protexidos. Se anivel xudicial nos dan a razón, esta éa vía axeitada para defender novasagresións á Rede natura. Ademais deanimar á mobilización social, ADEGAvolverá a acudir aos tribunais e a pre-sentar denuncias se fixese falla.

- Os ríos galegos volven á situaciónde hai catro anos?

- Aínda non estando ao 100% de acor-do coas actuacións do bipartito, conrespecto aos ríos impulsou unhamoratoria moi positiva na construciónde minicentrais e tiña previsto apro-bar un Plan Hidroeléctrico que facíafincapé na aplicación efectiva daDirectiva Marco da Auga e na cons-

trución cero de máis minicentrais.Agora, todo parece indicar que estedocumento non se vai aprobar, vaisemodificar e ao mellor en dous anosnon temos outro, quedando vixente oplano hidroeléctrico de Fraga. Nonpodemos descansar neste senso e éposíbel que teñamos que reactivardeterminadas plataformas sociais.

- Que papel terá agora Adela Figue-roa na organización?

- Adela non deixa a organización, senónque vai seguir formando parte daDirectiva e traballando polo ecoloxis-mo, aínda que dun xeito máis tranqui-lo posto que ten dereito a un descan-so máis que merecido, logo deostentar un cargo tan intensivo comoo da Presidencia. Un dos seus papeisfundamentais vai estar na creación daFundación Cerna Viva e no fortalece-mento da asociación, outra das priori-dades de ADEGA nestes momentos.Queremos reforzar as delegacións eque as vogalías se coordinen median-te comisións de traballo para que asnosas accións sexan máis efectivas.

- E as previsións da Eira da Xoanapara este ano?

- Xa temos o equipamento practica-mente rematado e neste ano iniciare-mos a súa actividade. Estamos a ela-borar o Proxecto Educativo no que seestablecen as liñas estratéxicas,temáticas de actuación e público dedestino. Logo presentaremos a nosaoferta a centros de ensino, asocia-cións e outros colectivos interesadosna recuperación dos saberes popula-res e naturais desde o eido rural.

- Que lle dirías á sociedade interesa-da na defensa medioambiental doPaís?

- Que participe de xeito activo nadefensa ambiental de Galiza e que seasocie, se non o está, a ADEGA ou aoutros grupos ecoloxistas.

VIRXINIA RODRÍGUEZ, NOVA�PRESIDENTA�DE�ADEGA

“DEBEMOS FORTALECER OECOLOXISMO PARA PODER AFRONTARAS NOVAS AMEAZAS”

Entrevista por Belén Rodríguez

12 cerna

A DIGNIDADE ATROPELLADAA historia desta reivindicación empe-

za para ADEGA en agosto do 2004 coapresentación das primeiras alegacións aoEstudo de Impacto Ambiental. Mais oproxecto do Sr. Ramón Álvarez-Cascos,representante de Acuinor, comeza moitoantes en Asturias onde lle fora rexeitadopor dúas veces o proxecto acuícola porafectar a espazos protexidos (en febreiroe en outubro de 2003, nos concellos deValdés e Castropol, respectivamente).

O proxecto de Álvarez Cascos chega aGaliza

En Novembro do 2002 unha mareanegra de chapapote chega ás costasgalegas. Empezara sendo un grave acci-dente dun petroleiro demasiado gastadopolos anos, pero axiña, grazas á soberbiae incompetencia dos gobernos de Fraga eAznar, -con absoluto desprezo pola peri-cia da xente do mar-, acabaría conver-téndose nunha tráxica catástrofe paratodo o litoral e para toda Galiza.

Co barco afundido, a incompetencia émáis evidente e non hai mentiras que sir-van para calmar tanto enfado, para encu-brir as inoportunas cacerías do Sr. Fragaou para esconder a indiferenza do Sr.Aznar. Non hai outro remedio que “sacarde carteira”: Fraga anuncia salarios paraos mariñeiros en terra, os gobernos daXunta e do Estado inventan o “Plan Gali-cia” e a terra enteira énchese de lumino-sos carteis anunciando autoestradas,pontes, pistas, paradores, concentraciónsparcelarias, piscifactorías, e un longoetcétera. É neste momento cando apare-cen os proxectos de acuicultura de Rinlo(da man de Álvarez Cascos) e de Touriñán(da man de Pescanova). Así nace o PlanSectorial de Parques de Tecnoloxía Ali-mentaria para a costa galega impulsadopolo Sr. López Veiga, daquela conselleirode Pesca.

As piscifactorías queren solo protexidoNun litoral sobrevalorado pola espe-

culación urbanística, os proxectos acuí-colas en terra querían terreos a baixocuste, e a tal fin parecía estar reservada aRede Natura. Pescanova fíxase no espazomáis deprimido da Costa da Morte eÁlvarez Cascos na costa de Lugo máispróxima á súa Asturias natal.

A ocupación da Rede Natura polaacuicultura tiña, sen embargo, impedi-mentos legais que, sorprendentemente,non viñan da Directiva Hábitats nin daLexislación ambiental, senón da Lei doSolo, recentemente estreada e promovidapolo entón conselleiro de OrdenaciónTerritorial e Obras Públicas, Xosé Cuíña. ALei 9/2002 do Solo era de avanzado per-fil proteccionista e tiña prohibido os usosurbanísticos residenciais e industriais ensolo rústico de especial protección deespazos naturais.

Coa escusa fabricada duns capachospara o chapapote, Fraga obriga a dimitira Cuíña en xaneiro de 2003, antes de queo Sr. Aznar, investido de arrogancia impe-rial, chegara á Coruña para apuntalar o

Plan Galicia (Gaiás incluído), anunciandoo final de tanto atraso multisecular.

Coa chegada do Sr. Alberto NúñezFeijoo á Consellería de Cuíña, modifícasea Lei do Solo en menos de un ano, facen-do da normativa un esperpento: en solorústico de especial protección da RedeNatura seguirán estando prohibidas asconstrucións e instalacións agrícolas e deapoio á gandería extensiva, pero poderánautorizarse aquelas construcións e insta-lacións destinadas ao establecemento daacuicultura que, ademais, deixan de serconsideradas actividades industriais.

Os proxectos acuícolas poden disporde solo a baixo custe, mesmo antes deque a modificación se chegue a aprobarno Parlamento de Galiza en decembro de2004). Saen a exposición pública os pro-xectos sectoriais e Estudos de ImpactoAmbiental das piscifactorías de Rinlo (enmaio e agosto de 2004) e de Touriñán (enxuño de 2004) sobre terreos da RedeNatura, adquiridos a menos de 1 €/m2.

O Plano Sectorial de Parques de Tec-noloxía Alimentaria retrasaríase algomáis, pero, cunha tramitación acelerada,

CASO RINLO: A DIGNIDADE RECUPERADA

Daniel López Vispo*

“A dignidade recuperada: un treito de litoral que se conserva, unha Rede Natura que empeza a ser”. Con estes enunciados, así de bre-ves, resume Daniel Vispo o resultado desta longa loita reivindicativa en defensa, no só dun espazo da nosa Rede Natura do litoral (LICde As Catedrais), senón da dignidade de todos os nosos espazos protexidos, do noso litoral e, e en suma, das xentes de Rinlo, de Riba-deo e da Mariña en xeral. A Vispo, secretario xeral de ADEGA no momento de coñecerse o proxecto de piscifactoría para Rinlo, debé-moslle en boa medida o acerto e o impulso continuado a unha loita con froitos que catro anos despois se mostran como definitivos eesperanzadores. Neste artigo destaca algúns aspectos quizais intanxíbeis pero de grande importancia da mesma.

Rinlo atópase dentro do Lugar de IntereseComunitario das Catedrais (Ribadeo).

Pobo de Rinlo.

Mon

tse

Lom

bard

ía

Mon

tse

Lom

bard

ía

cerna 13

exposición pública incluída, sería aproba-do no Consello da Xunta en xuño de2005, tras a derrota electoral sen ter sidosometido a trámite de AvaliaciónAmbiental Estratéxica, ordenado polaDirectiva 2001/42/CEE.

Indignantes Declaracións de ImpactoAmbiental

Á indignidade da modificación da Lei9/2002 para poñer a disposición da acui-cultura o solo rústico de especial protec-ción da espazos naturais, súmase a indig-nidade das Declaracións de ImpactoAmbiental favorábeis en Lugares deImportancia Comunitaria (LIC), así decla-rados para seren protexidos como RedeNatura, que ademais inclúen hábitatsprioritarios nos que, -de acordo coaDirectiva 92/43/CEE -, só se poderá inter-vir alegando “consideracións relaciona-das coa saúde humana e a seguridadepública, ou relativas a consecuenciaspositivas de primordial importancia parao medio ambiente”. Así, de nada lle servíaá Rede Natura a protección da Directiva92/43/CEE nin a lexislación ambiental,que quedaba reducida ao papel de ador-nar as páxinas dos Boletíns Oficiais. Tam-pouco lle servía aos propietarios do solo,obrigados a vender a baixo custe uns ter-reos sobre os que non podían intervir ninconstruír.

Indignante trato de favorConsumaríase no último Consello da

Xunta presidido por Manuel Fraga, condata 28 de xullo de 2005, no que, -a pro-posta do Sr. Feijoo-, se aproban os pro-xectos sectoriais de Rinlo e Touriñánfacéndoos pasar por proxectos de utilida-de pública, cando non eran máis quenegocios particulares. Alberto Núñez Fei-

joo emprendía así, da man de Pescanova,a súa volta a San Caetano.

Ao día seguinte deste Consello daXunta, o concello de Ribadeo completaríaa indignidade concedéndolle á ÁlvarezCascos a licenza de obras sen agardar ápublicación no DOG do acordo do Con-sello da Xunta e, a maiores, sen contarcon todas as autorizacións preceptivas,como a autorización da D.X. de Costas doEstado para a ocupación do dominiopúblico, a autorización da Xunta para aocupación da Zona de Servidume doDPMT e a autorización da actividade polaConsellaría de Pesca.

Por se fora pouco, véndense dúasparcelas de terreo público, -de 28.390 m2

e 2.405 m2, respectivamente-, a ÁlvarezCascos polo trámite de urxencia e aoprezo de 1 €/m2; ambas as dúas parcelasprocedentes dunha masa común da con-centración parcelaria que deberan serpropiedade dos veciños da parroquia de ADevesa, ou que, en todo caso, -en virtude

do disposto na Lei 9/2002, de conserva-ción da Natureza, sobre dereito de tanteoe retracto-, debería ter sido adquiridapola Dirección Xeral de Conservación daNatureza.

RECUPERANDO A DIGNIDADECando o 20 de Agosto do 2005 un

grupo de compañeiros e compañeiras deADEGA decide enfrontarse ás máquinasde Acuinor en Rinlo, ADEGA inicia, non sóunha longa loita en defensa dun singularespazo como é o LIC de As Catedrais,senón tamén un longo traballo por poñeren valor toda Rede Natura, o noso litoral,a lexislación ambiental e, en definitiva, adignidade do territorio e da xente.ADEGA actuou con decisión e disposi-ción, xa que, de consumarse a ocupaciónde Rinlo, detrás virían Touriñán e osdemais espazos do litoral ameazadospolo Plan Sectorial de Acuicultura.

As dúas sentenzas do TSXG devolvená xente de Rinlo e de Ribadeo e a todaGaliza este singular espazo da RedeNatura e, con el, a dignidade dos nososespazos protexidos e da lexislaciónambiental que, por fin, comeza a ser apli-cada.

Pero, cun goberno da Xunta que seestrea anunciando a volta de Pescanova aTouriñán, aprobando definitivamente oparque eólico do Oribio nunha das serrasde maior valor do LIC Ancares-Courel,promovendo unha nova modificación daLei do Solo e impulsando retrocesos ina-ceptábeis na protección da Rede Natura,somos conscientes de que, outra vez,toca traballarmos moi en serio, seguindoo compromiso que ADEGA ten adquiridocoa nosa Terra.

* Daniel López Vispo é membro da Xunta Direc-tiva de ADEGA.

Membros de ADEGA paralizan as obras de Acuinor en Rinlo (agosto 2005).

Mon

tse

Lom

bard

ía

1ª SENTENZA: ANULACIÓN DADECLARACIÓN DE IMPACTOAMBIENTAL

A primeira sentenza do TSXG, ditadapola súa Sección Primeira, de 23 desetembro de 2009, anula a Resolución dedata 16 de maio de 2.005 da DirecciónXeral de Calidade e Avaliación Ambientalda Xunta de Galiza na que se aprobaba aDeclaración de Impacto Ambiental (DIA)relativa ao proxecto de posta en funcio-namento e explotación dunha granxa deacuicultura mariña en Rinlo, concello deRibadeo (Lugo), promovida por ACUI-NOR, S.L.

Os motivos de anulación da DIAbaséanse fundamentalmente na vulne-ración da Directiva 92/43 CEE, relativa áConservación dos Lugares de IntereseComunitario e Hábitats Naturais e daFauna e Flora Silvestre, e concretamentedo art. 6 (apartados 3 e 4), trasposta aoDereito español a través do Real Decreto1995/1997 (hoxe con algunha modifica-ción non substancial). Este artigo 6, refe-rido a “Medidas de Conservación” vén aestablecer o seguinte nos seus diferentesapartados:

- Apartado 3: Calquera plano ou proxec-to que, sen ter relación directa coa xes-tión do lugar ou sen ser necesario paraesta, poida afectar de xeito apreciábelaos citados lugares, xa sexa individual-mente ou en combinación con outrosplanos ou proxectos, someterase aunha axeitada avaliación das súasrepercusións no lugar, tendo en contaos obxectivos de conservación de ditolugar. Á vista das conclusións da ava-liación das repercusións no lugar esupeditado ao disposto no apartado 4

deste artigo, as autoridades nacionaiscompetentes só manifestarán a súaconformidade con dito plano ou pro-xecto tras asegurarse que non causaráprexuízo á integridade do lugar encuestión e, de proceder, tras sometelo ainformación pública.

Tal e como denunciou no seu díaADEGA e tal e como resolve agora omáximo órgano xudicial de Galiza, aDeclaración de Impacto Ambiental doproxecto sectorial de Rinlo non cumpríacon este precepto legal, ao desatender ascaracterísticas singulares e de protec-ción do lugar de ubicación da granxaacuícola mariña (no LIC As Catedrais,dentro da Rede Natura 2000). Esta pri-meira sentenza recolle o establecidoneste apartado, é dicir, que a Adminis-tración ha de ter a certeza de que o pro-xecto no producirá efectos nocivos paraa integridade do lugar, e isto só sucedecando non existe dúbida razoábel desde

o punto de vista científico sobre a ine-xistencia de tales efectos (así o conside-ra tamén o Tribunal Europeo de Xustiza).Neste caso, non foi a Administración,senón ADEGA a que presentou probasnos distintos procedementos xudiciaiscoas que logrou acreditar que se produ-cía unha fragmentación do espazo natu-ral cunha significativa perda da integri-dade do LIC. É visíbel a indiferenza daAdministración con respecto ás leisambientais, cando unha organizaciónsen ánimo de lucro se ve obrigada a“asumir” a responsabilidade da Xunta nadefensa do interese público ante os tri-bunais e na dotación das probas acredi-tativas da irreversibilidade do dano quese ía executar nun ben común.

- Apartado 4: Se, a pesar das conclu-sións negativas da avaliación dasrepercusións sobre o lugar e a falla desolucións alternativas, debera realizar-se un plano ou proxecto por razóns

14 cerna

Tras catro anos de contenda xudicial contra Acuinor e a Xunta de Galiza, ADEGA consegue defender o espazo natural protexido LICAs Catedrais e zona Rede Natura 2000, no termo municipal de Rinlo, da pretendida instalación dunha planta de acuicultura que afec-taría de xeito irreversíbel aos hábitats alí protexidos pola Unión Europea. Dúas sentenzas da Sala do Contencioso-Administrativo doTribunal Superior de Xustiza de Galiza veñen de dar a razón a ADEGA, aténdose a preceptos legais, que poden sentar precedente paraa futura defensa doutros espazos incluídos en Rede Natura e que estean ameazados por algún proxecto industrial. Neste artigo, undos puntais do éxito de ADEGA nesta loita, o seu avogado, Apolinar Gómez Roca, relata o contido das dúas sentenzas e os funda-mentos nos que se basean as devanditas resolucións xudiciais.

A granxa acuícola afectaba a hábitats prioritarios protexidos pola Unión Europea.

Mon

tse

Lom

bard

ía

CASO RINLO: ANÁLISE XURÍDICA

A XUSTIZA ANULA O PROXECTOACUÍCOLA DE RINLO POLO SEUIMPACTO AMBIENTAL Apolinar Gómez Roca*

imperiosas de interese público de pri-meira orde, incluídas razóns de índolesocial ou económica, o Estado membrotomará cantas medidas compensato-rias sexan necesarias para garantir quea coherencia global de Natura 2000quede protexida. Dito estado membroinformará á Comisión das medidascompensatorias que teñan adoptado.

No caso de que o lugar consideradoacolla un tipo de hábitat natural e/ouunha especie prioritarios, unicamente sepoderán alegar consideracións relacio-nadas coa saúde humana e a seguridadepública, ou relativas a consecuenciaspositivas de primordial importancia parao medio ambiente, ou ben, previa consul-ta á Comisión Europea, outras razónsimperiosas de interese público de primei-ra orde.

Tamén quedou acreditado en ditamexudicial que no citado lugar existían,entre outros, hábitats naturais priorita-rios, como eran o 4020* (brezais húmidosatlánticos de zonas tépedas de Ericaciliaris e Erica tetralix; e o 4040* (brezaissecos atlánticos costeiros de Ericavagans). Entón, incumpríase tamén oestablecido no parágrafo segundo doapartado 4 do art. 6 da Directiva 92/43CEE, pois dito proxecto non tiña relaciónalgunha coa saúde humana, coa seguri-dade pública ou con consecuencias posi-tivas para o medio ambiente.

2ª SENTENZA: ANULACIÓN DA APRO-BACIÓN DO PROXECTO SECTORIAL

Tras a presentación do oportunorecurso de ADEGA, outra sentenza dita-da pola Sección Segunda do TSXG dedata 1 de outubro de 2009 anula o acor-do do Consello da Xunta de 28 de xullode 2009 no que se aprobaba o ProxectoSectorial de Incidencia Supramunicipalda granxa acuícola de Rinlo. Este actotivo lugar no último Consello da Xuntaen funcións do goberno Fraga. Os moti-vos polos que o TSXG anula o Proxectoson, segundo esta última sentenza, osseguintes:

- Que a Declaración de ImpactoAmbiental do proxecto acuícola non éconforme ao Dereito (tal e como seditaminaba na anterior sentenza).

- Que non está suficientemente xustifi-cada a ubicación dentro da Zona deServidume de Protección do DominioPublico Marítimo Terrestre de certoselementos (tanques de preengorde ede engorde) incluídos no proxecto.

CONCLUSIÓNComo resultado destas dúas sen-

tenzas, o proxecto de acuicultura deAcuinor S.L. que pretendía a instalacióndunha piscifactoría en Rinlo, no LIC AsCatedrais e, por tanto, dentro da RedeNatura 2000, e que foi aprobado poloConsello da Xunta do goberno Fraga enfuncións, é inviábel e a súa execuciónqueda totalmente desbotada.

Por outra parte, ambas as dúas sen-tenzas poden sentar un precedente

para a súa aplicación en vindeiroscasos nos que espazos de Rede Naturase vexan ameazados por proxectos quenon cumpran coa normativa europeaou que non poidan probar a súa inocui-dade contra os valores ambientais pro-texidos pola Directiva Hábitat.

cerna 15

* Apolinar Gómez Roca é avogado defensor deADEGA.

Mon

tse

Lom

bard

íaM

onts

e Lo

mba

rdía

Varios membros de ADEGA foron imputados pola paralización das obras de Acuinor e, finalmente,quedaron absoltos sen cargos.

ADEGA realizou diversas actividades reivindicativas na zona, pola defensa deste espazo de Rede Natura.

16 cerna

O espazo conformado pola penínsulado Cabo Touriñán é unha unidade de ter-reo de pouco máis de 120 has perten-centes ao concello coruñés de Muxía.Todo el está incluído no Lugar de Intere-se Comunitario (L.I.C.) Costa da Morte econtén representacións dos principaishábitats costeiros, agás os correspon-dentes ao litoral areoso, xa que nestecabo practicamente toda a liña de con-tacto terra-mar é de natureza rochosa.

O relevo do cabo correspóndese aodun pequeno promontorio cunha eleva-ción máxima de 93 m s.n.m. (cumio do“Monte Gordo”); arredor del, unhapequena chaira con lixeiras ondulaciónsé o espazo por onde pasa a estrada queremata ás portas do Faro. Esta chaira vaiesvarando de forma paulatina cara aomar, de xeito máis abrupto na súa ver-tente oriental que na que mira a maraberto. Tamén presenta unha certa incli-nación cara ao istmo da península, istmoque ofrece as mesmas pautas de relevoque a península: aspecto de chaira que

esvara suavemente cara o oeste-suroes-te namentres que presenta unha caídamáis acusada cara ao leste. Esta topo-grafía ten notábel importancia no proce-so do escoramento das augas, o que vaipropiciar a distribución dalgúns dos seushábitats máis interesantes.

O espazo do cabo ten pouca variabi-lidade xeolóxica aínda que as formaserosivas dos granitos nos cantís e na liñade costa ofrecen unha grande diversida-de de formas. Ademais dos rochedos ésobresaínte o cúmulo de areas de siste-ma paleodunares que recobre unha parteimportante da península, areas que decando en vez afloran, aínda que nasladeiras e depresións predominan ossolos con materia orgánica suficiente econtinua permitindo o desenvolvementode uceiras-toxeiras de diverso tipo emesmo de pasteiros higrófilos que teñensido favorecidos no xeito máis tradicio-nal de aproveitamento do territorio enclimas atlánticos hiperoceánicos. De

seguido enumeramos os hábitats princi-pais que se poden atribuír a este espazo.

HÁBITATS PRIORITARIOSContén tres hábitats prioritarios:

- Uceiras húmidas atlánticas de zonasmornas de Erica ciliaris e Erica tetralix(Hábitat prioritario *4020). Preséntan-se na chaira do Monte Gordo e noistmo, entre a estrada e a súa vertentea mar aberto; pero tamén hai forma-cións menos extensas pero moi benconservadas en ringleiras de auga queescoan cara a vertente leste, tantodesde a chaira de Monte Gordo comodesde a estrada ao seu paso poloistmo.

- Uceiras secas atlánticas costeiras(Hábitat prioritario *4040). Correspón-dese coas toxeiras pulvinulares concaméfitos afectados pola mecanomor-fose e albergando interesantes taxonsendémicos. Deste tipo de toxeirasmarcadas claramente polo sopro dovento e a halitose mariña, temos nal-gúns puntos de Galiza fermosas repre-sentacións nas costas máis expostasdo noso litoral, e no cabo Touriñánatópase representada a asociaciónCisto salvifolii-Ulicetum humilis,endémica do sector corolóxicogalaico-portugués. É un erro a inter-pretación restritiva que se fai destehábitat nalgúns manuais ligándooexclusivamente á presenza/ausenciada urce Erica vagans.

- Pozas temporais mediterráneas (Hábi-tat prioritario *3170). Con dúbidas.Hábitat de presenza moi puntual e frá-xil, máis representado por uns espazosde moi poucos metros cadrados, algodescontinuos, formados por pequenasdepresións con empozamento tempo-ral onde se ten detectado unha comu-nidade formada polos nanoterófitosCicendia filiformis (L.) Delarbre e Sole-nopsis laurentia (L.) C.Presl.. A posíbelpresenza de Isoetes histrix Bory non

INFORME

HÁBITATS DA PENÍNSULA DOCABO TOURIÑÁN Xabier Amigo Vázquez*

Neste breve informe dáse conta, desde a observación do experto e profesor en Botánica, Xabier Amigo, dos hábitats e especies vexe-tais presentes en Cabo Touriñán (concello de Muxía), “terra prometida” polo actual goberno autonómico a Pescanova para a instala-ción dunha granxa acuícola de cultivo de rodaballo. Este mesmo proxecto fora desbotado polo anterior Executivo, que agora se recu-pera contra a vontade do movemento ecoloxista e a pesar de que Cabo Touriñán é Lugar de Interese comunitario, Zona de EspecialProtección dos Valores Naturais e zona pertencente á Rede Natura 2000.

s.n.m: sobre o nivel do mar.Istmo: Brazo de terra entre linguas de auga que unedúas porcións de terra maiores.Higrófilos: seres vivos, comunidades vexetais ou hábi-tats, que se desenvolven nun medio físico caracteriza-do por un enchoupamento do solo temporal ou perma-nente.Matogueiras pulvinulares: vexetación de especiesleñosas arbustivas como toxos e uces (matogueiras)que por causas físicas do contorno no que viven adoi-tan unha forma de mata hemiesférica (pulvinular) coassúas ramiñas apertadas entre si. Caméfitos: especies leñosas de baixa estatura. Mecanomorfose: efecto dos ventos dominantes sobreunha planta perenne, mato ou árbore, que conseguemodificar a forma xeométrica destes de xeito anómalo(caso dos matos pulvinulares, en forma de pequenacúpula). Taxons: rango do sistema xerárquico co que en Botá-nica se organizan todos os seres vivos obxecto do seuestudo: especie, xénero, familia, orde, clase, etc. Nesteartigo refírese tanto as especies coma as posíbeis

variacións morfolóxicas xeneticamente diferenciábeisde rango menor. Halitose mariña: factor ecolóxico de grande influen-cia nas comunidades vexetais que viven na terra firmeinmediata ás costas mariñas con moita sopradura devento. Este deposita na terra multitude de pingas deauga salgada, cuxo efecto sobre o solo e a propia epi-dermes das plantas é moi selectivo.Nanoterófitos: plantas que desenvolven a súa vidanun período inferior a un ano de tamaño pequeno.Terófitos: Plantas cuxos únicos órganos perdurantesno ano son as sementes.Endemismo: en Bioloxía indica que a distribución duntaxon está limitada a un ámbito xeográfico reducido,non se atopando de forma natural en ningunha outraparte do mundo. Turbosos: medios ecolóxicos nos que se forma a turba,resultado dunha lenta descomposición da materiaorgánica de plantas nun solo permanentementeenchoupado de auga.Auga edáfica: é a auga dispoñíbel para as plantas pro-cedente do solo e que captan polas raíces.

GLOSARIO

cerna 17

puido ser confirmada. É teima de dis-cusión técnica se as formacións destehábitat empobrecidas en especies epresentes nas áreas extremas, fora doseu óptimo bioclimático, deben inter-pretarse coma hábitat 3170 ou bendentro do hábitat 3130, non priorita-rio. Habería de facerse un seguimentoao longo de varios anos para ver se naépoca óptima de inundación primave-ral aparece unha comunidade máisbiodiversa en terófitos.

HÁBITATS NON PRIORITARIOS- 1230 Cantís con vexetación das cos-

tas atlánticas e bálticas.

- 3130 Augas estancadas, oligotróficasou mesotróficas, con vexetación deLittorelletea uniflorae e/ou Isoeto-Nanojuncetea.

- 4030 Uceiras secas europeas.

- 8230 Vexetación pioneira do Sedo-Scleranthion.

- (6410) Pradeiras higrófilas de orixeantropoxénica, en boa parte atribuíbesao hábitat 6410.

ESPECIES VEXETAISEn canto ás especies vexetais que se

poden atopar nestes hábitats e no con-xunto da área LIC, a máis sobresaíntesexa probabelmente a gramínea Linka-grostis juresii (Link) R.García, Blanca &Morales incluída no Catálogo Galego deEspecies Ameazadas (CGEA) na categoríade Vulnerábel. Trátase dun endemismodo cuadrante noroccidental ibérico estri-tamente ligado aos hábitats turbososcomo os que se desenvolven nas zonas

máis húmidas das matogueiras higrófilasmencionadas anteriormente.

A maiores desta especie incluída noCGEA, non deixan de ser flora interesan-te algúns endemismos que se desenvol-ven asociados ás matogueiras secas cos-teiras coma Angelica pachycarpa Lange,Rumex acetosa subsp. biformis (Lange)Castrov. & Valdés-Berm. ou a propiaArmeria pubigera (Desf.) Boiss.

As comunidades vexetais que consti-túen os hábitats anteditos son dunhagrande fraxilidade, en especial os depen-dentes da auga edáfica, temporal oupermanente. As ladeiras que descendenlentamente do istmo ao mar cara ao solpoñente son a meirande superficie dematogueiras e pasteiros higrófilos detoda a península do Cabo Touriñán.

Aínda que a superficie principal foi dedi-cada a pasteiros, a expensas de modifi-car e “levantar” a matogueira higrófilanun xeito tradicional de aproveitamentodo terreo para o gando, non deixa desorprender a grande superficie de soloenchoupado de auga doce que sustentatodas esas comunidades. A orixe de todaesa auga é o carácter hiperhúmido doréxime de precipitacións que debesoportar o promontorio do cabo, aíndaque o Monte Gordo non chega aos 100m de altitude.

Por tanto é de destacar que a estasmatogueiras higrófilas do istmo do CaboTouriñán non só lles pode afectar unhaedificación ou actuación industriallevantada na súa propia área de ocupa-ción, senón que tamén verían reducido oseu aporte de auga edáfica por unhaactuación semellante na parte alta quelle queda inmediatamente ao norte: apequena chaira de Monte Gordo e assúas ladeiras cara ao sur.

Por todo o exposto, xulgo razoábel detodo punto de vista, a cualificación deINCOMPATÍBEL do proxecto de ocupa-ción parcial da península do Cabo Touri-ñán coa actuación industrial dun pro-xecto de granxa piscícola. A superficie deintervención na que se pretende actuarvai supoñer, tanto directa como indirec-tamente, a desaparición de hábitats deinterese prioritario para a ComunidadeEuropea, así como dunha poboacióndunha especie incluída no CatálogoGalego de Especies Ameazadas.

* Xabier Amigo Vázquez é Profesor do Departa-mento de Botánica da Universidade de Santia-go de Compostela.

Xavi

er A

mig

o

4040* Cisto salvifolii-Ulicetum humilis. 4020* Matogueira de Genisto-Ericetum tetralicise detalle da flor da urce.

1230 Pasteiro halófilo Dauco gummiferi-Festucetum pruinosae. 3130 Comunidade de pequenos helófitosHyperico-Potametum oblongi.

18 cerna

1. A ORIXE DO PROBLEMA. CIENCIA,POLÍTICA E TÉCNICA AO SERVIZODA DESTRUCIÓNOrdenar non é prohibir, isto debe

quedar claro se non queremos que aprincipal acción reguladora e protectorado territorio sexa unha “batalla campal”.Ordenar é facer efectiva e rendíbel a pre-senza da sociedade sobre o territorio.

A ordenación do territorio debe estarsuxeita a unha visión obxectiva, funda-mentada en achegas das ciencias físicase sociais que analicen o resultado doasentamento da sociedade sobre omedio. Mais cando a ciencia se pon ao

servizo do mercado e perde a súa integri-dade, ou cando os métodos e as conclu-sións se banalizan, perde a súa función ea protección que outorga ao ser humano.Hoxe en día, ás ciencias invitadas ainvestigar sobre o territorio, non se llespide conclusións sobre os problemasmedioambientais, senón unha visión pro-fética sobre o que sucederá no futuro eos límites ata onde podemos chegarmodificando os xeosistemas. Ao mesmotempo, a aqueles que promulguen unprincipio de precaución ou dúbida ante oempuxe e os efectos da “tecnociencia”,táchaselles de obscurantistas, candosobre esta pesa unha demostrada impli-cación na desestabilización da ordenatural. A situación dá paso á desorde ea problemas de degradación do espazo.

Con maior ou menor trauma para osdefensores do capitalismo máis excluín-te, tense aceptado que o actual ritmo decrecemento impedirá a perpetuación dopresente sistema económico. Admíteseque é necesario reconducir o uso doespazo e os recursos –Helen Sahi, ennome do PNUMA sinalou que: “as nosaspropias institucións financeiras están en

perigo. Non haberá crecemento se des-truímos os ecosistemas”-. Desta maneiradebería existir un espazo para a conver-xencia dos intereses dos “medioambien-talistas” e do mundo dos negocios. Senembargo, isto non parece que estea asuceder a escala local, en que políticos exestores desvían a culpabilidade dos seuspropios erros de xestión cara a termos detanto impacto como o cambio climáticoou o quecemento global, desvirtuando overdadeiro significado dos mesmos.

Non imos mellor encamiñados candoseguimos a fórmula “pagar dá dereito acontaminar”. Nunha especie de “econo-mía do desastre”, de consecuencias aínda

“Longos treitos de cantís atópasenunha situación de falsa

estabilidade que se agudiza coasobrecarga na parte alta dasarribazóns ou coa mínimamodificación do seu perfil,

derivadas, en moitos casos, daurbanización en sectores de

risco”.

“A ordenación do territorio debeestar suxeita a unha visiónobxectiva, fundamentada enachegas das ciencias físicas esociais que analicen o resultadodo asentamento da sociedade

sobre o medio”.

MEDIO FÍSICO E ORDENACIÓN DOLITORAL EN GALIZA

Juan López Bedoya*

A ordenación do territorio é un eficaz instrumento de aforro, no referido aos investimentos públicos no territorio, e de preservacióndos valores naturais. Esta última debe contar coa participación dunha comunidade científica independente, non instrumentalizadapolos grandes axentes económicos ou os partidos políticos. A visión tecnicista do medio físico, especialmente en áreas tan sensíbeiscomo a costa, levou aos límites da capacidade de carga do medio natural. Desta actitude derivan perdas económicas e medioam-bientais previsíbeis que alimentan investimentos restauradores nun círculo vicioso non casual e no que a administración públicaacaba salvagardando os intereses privados.

Figura 1: Traballos de estabilización de cantís na Praia de Redes, Ares. Figura 2: Desprendemento na Praia de Ponzos, Ferrol.

“Entre 1980 e 2000, en Galizaforon soterrados 25 areais

costeiros, valor moito maior seenumeramos as praias que

perderon parte da súa planta”.

cerna 19

sen cuantificar, é posíbel observar comoas decisións sobre a conservación dopatrimonio natural recalan en grandesgrupos financeiros, industriais ou inmo-biliarios que, finalmente, marcan as pau-tas de ocupación do espazo. A cambio deocupar e contaminar, estes grupos res-tauran as destrucións xeradas polo pro-pio sistema económico tentando lavar asúa degradada imaxe ante a sociedade.

2. AS CONSECUENCIAS. AGRESIÓNSNA COSTAA principal preocupación que nos

leva a afrontar este texto é a da perda dabiodiversidade na costa. E lembremosque esta, indisociabelmente, depende daxeodiversidade, pouco valorada ata omomento. A destrución do medio físicosoporte da fauna e a vexetación, é dicir,solos, litoloxía e formas do terreo, impli-ca a transformación do hábitat que estesseres vivos necesitan e, polo tanto, a súapropia desaparición.

A urbanización desmesurada, enespecial a que se leva a cabo nos litoraisde todo o Mundo, é un dos exemplosclave que evidencia a trama que apunta-mos con anterioridade, unha descone-xión entre o que nos interesa a todos e o

que beneficia a uns poucos. Inmersosnun sistema económico obrigado a obterconstantes rendementos crecentes,estanse a superar os límites do mediofísico á hora de localizar as actividadeshumanas, ao mesmo tempo que sedegrada o patrimonio natural e cultural.O resultado é que se constrúe en calque-ra sitio a calquera prezo, poñendo enrisco vidas humanas, bens inmóbeis evalores naturais únicos.

A costa española é un tradicionalexemplo de falta de planificación e assúas graves consecuencias. Converteuseno paradigma do crecemento urbanísti-co, cun 25% do litoral en costa artificiale un retroceso medio para o ano 2050 de15m –na costa mediterránea o 60% daspraias atópanse en contornos urbaniza-dos e o 50% da súa lonxitude necesita deactuacións para non entrar en francoretroceso-. Galiza é un interesante bancode probas para demostrar que os erros dopasado non crean precedente.

Para expoñer o problema propoña-mos a diferenciación en dous grandestipos de costas: as de dominio rochoso ea que conta con grandes ou pequenoscomplexos sedimentarios, areosos oulamacentos.

AS COSTAS ROCHOSAS

A inestabilidade dos cantís costeirosaparece como un dos mellores indicado-res da errónea planificación do litoral.Dende o punto de vista da xestión, ocarácter fundamental dos cantís radicana súa total incapacidade para acadar unequilibrio: a forma non se conserva máisque por retroceso; o retroceso non podeser parado máis que renunciando a con-servar a forma (Pinot, J.-P., La gestion dulittoral). Esta máxima non parece sercomprendida polos técnicos encargadosde solucionar os problemas de inestabili-dade. Longos treitos de cantís atópansenunha situación de falsa estabilidadeque se agudiza coa sobrecarga na partealta das arribazóns ou coa mínima modi-ficación do seu perfil, derivadas, en moi-tos casos, da urbanización en sectores derisco. En ocasións, os traballos realizadospara fixar estas vertentes levan a maio-res desequilibrios, e novas inversiónspara estabilizar, nun problema que dura

décadas (figura 1). Namentres, vense enperigo vías de comunicación, edifica-cións e, o peor, vidas humanas: véxase amorte de dúas persoas no suceso doscantís da praia de Los Gigantes en San-tiago del Teide, Tenerife, o 1 de novem-bro, que da testemuña do que pode che-gar a ocorrer en moitos puntos da costagalega (figura 2).

AS COSTAS SEDIMENTARIAS

- As praias e dunas. Entre 1980 e 2000,en Galiza foron soterrados 25 areaiscosteiros, valor moito maior se enume-ramos as praias que perderon parte dasúa planta debido a todo tipo de agre-sións urbanísticas e de intervenciónnos recursos naturais. A degradacióndos ecosistemas areosos costeiros estáprovocada por: instalacións portuariasde tódolos tipos, ben por recheos ou,en moitos casos, por modificacións nadirección das correntes costeiras car-gadas de sedimentos; extracción deáridos; sendas e paseos marítimos;infraestruturas turísticas; tráfico roda-do; limpeza de vertidos de hidrocarbu-

Figura 4.

20 cerna

ros; residuos; represa de cursos flu-viais; degradación e axardinamento dacuberta vexetal; muros de contenciónen cantís; rexeneracións de areais malconcebidas; e mesmo actuacións deacondicionamento.

- As marismas e chairas lamacentasintermareais. Estes fráxiles e valiososhábitats son, xunto coas praias, osmáis agredidos polos recheos na costa.Nesa indebida ocupación, Vera Rebolloanotou en 2003 que o 16% do espazoroubado ao mar con orientación indus-trial ou residencial non tivo finalmen-te funcionalidade algunha. Taméncitou que o 32% podería ser recupera-do para a súa función ecolóxica previa.A rehabilitación, sería moi interesantetamén dende o punto de vista econó-mico: recuperación de áreas maris-queiras que reparten traballo e freanprocesos de concentración económica;e evitar perdas por asolagamentos, moifrecuentes neste tipo de áreas suxeitasa fortes variacións no réxime hídrico -lembrar, por exemplo, Vilagarcía no2006-.

AS ESPECIES BIOINVASORAS

A ruderalización e a chegada deespecies bioinvasoras son outro dos fac-tores máis perigosos para os hábitatscosteiros. Derívanse graves problemas,pois ocupan o espazo da vexetaciónautóctona sen cumprir a mesma funciónecosistémica, ademais de favorecer aaceleración da erosión hídrica. A costaatlántica, sen chegar aos niveis da medi-terránea, sufre unha aceleración nadegradación dos hábitats acadados porestas especies procedentes de diferentespartes do Planeta. Na maioría dos casos,reducen a diversidade de especies nati-vas e, a base de hibridación, degradan asúa integridade xenética. A propia hibri-dación actúa como estímulo para a inva-sión (VV.AA., Invasiones biológicas,

2008). Por exemplo, a hibridación dasdúas especies do xénero Carpobrotusestá ameazando a diversos taxons nati-vos de Limonium (Op.cit.), un dos xénerosatlánticos máis prolíficos na xeración deendemismos e, polo tanto, de biodiversi-dade. As especies bioinvasoras rematanpor modificar intensamente as propieda-des dos ecosistemas limitando as súasfuncións ecolóxicas. Analizando o inven-tario feito pola Xunta, 38 taxons estánafectando gravemente ás nosas costas,ademais de existir preto de 60 especiesalóctonas máis que están empezando aser un perigo ou que poden evolucionarnesa liña. O problema afecta, sobre todo,ás áreas máis urbanizadas, en especial aoGolfo Ártabro e ás Rías Baixas, ao que

contribúe a recente proliferación de sen-das, paseos e acondicionamentos costei-ros, unha vez que o principal transmisordeste problema, o ser humano, ten fácilacceso a novos sectores (figura 3).

3. REHABILITAR OU URBANIZAR? AFILOSOFÍA DA ADMINISTRACIÓNPÚBLICAQue fan os axentes territoriais nos

que depositamos os nosos impostos econfianza para a redución da destrucióndo medio costeiro? Poñamos o exemploda Demarcación de Costas en Galiza, queacorda cos concellos os tipos e lugaresonde inverte o Ministerio de MedioAmbiente en protección ambiental cos-teira.

En xeral, o que está a facer é urbani-zar e acondicionar o litoral (figura 4)para o ocio utilizando cuantiosas cifraseconómicas, 255 millóns de euros entre2004 e 2009. Alertemos sobre tres tiposde actitudes con algúns exemplos.

RESTAURACIÓN DE PRAIAS OU CANTÍSEN EROSIÓN

O método de rexeneración de areais(p.ex. 10 millóns de euros no concello deRianxo) é moitas veces erróneo, poisademais de utilizar áridos non acordescoas características enerxéticas de cadapraia, rara vez se actúa sobre a orixe doproblema, polo que cada pouco tempohai que intervir de novo. Nas praias deAltar (figura 5) en Barreiros (7 millóns deeuros entre 1998 e 2008) e Cedeira (pro-ximamente 2,52 millóns), lévase gastadoarreo cando está demostrado que os pro-blemas son os espigóns dos portos próxi-mos e a indolencia das autoridades paraacertar coa solución do problema. O peorde todo é que moitas recuperaciónslevan a novos desequilibrios e gastos cre-centes nunha secuencia acumulativa deerros.

REHABILITAR OU URBANIZAR?

Suponse que rehabilitar debería serdevolver un espazo de costa ao seu esta-do orixinal ou, cando menos, intentarrestablecer hábitats naturais. Pero enmoitos casos as etiquetas “recuperación,rexeneración ou rehabilitación ambien-tal” consisten na construción de paseos,acompañados de mobiliario urbano, pormedio de caros investimentos. Por exem-plo, no sistema dunar de Doniños, Ferrol,invístense 570.000 euros en recupera-ción dunar, acometendo o derribo dunbar e do posto de socorrismo na fronte,pero desmontando a continuación as

“A rehabilitación no litoral seríamoi interesante tamén dende o

punto de vista económico:recuperación de áreas

marisqueiras que repartentraballo e frean procesos deconcentración económica”.

Figura 3: Especies exóticas nas dunas da praia de Area Grande de San Román, O Vicedo.

Figura 5: Paseo marítimo na praia de Altar,Barreiros.

Mención especial merecen os ampla-mente máis de 100 km de paseos e sen-das costeiras, de madeira, lousa ououtros materiais nada baratos, que estánhumanizando neste último quinqueniomoitos lugares da costa, algúns delespracticamente deshabitados e poucotransitados. O mobiliario urbano, axardi-namentos e accesos acompañantes, pro-vocan graves procesos de erosión nostreitos acantilados, e degradan ou des-trúen hábitat de dunas e matogueira,actuando como difusores probados dasespecies bioinvasoras.

4. CONCLUSIÓN

Todo isto debe facernos reflexionarsobre cuestións tais como:

- O que debe orientar a urbanización dacosta non é a pregunta “onde se podeconstruír”, senón “onde é idóneo cons-truír”.

- Non debemos estar suxeitos ao pagomedioambiental e económico poloserros que uns poucos cometen enbeneficio propio.

- É necesaria unha planificación seria eobxectiva do territorio, na cal a admi-nistración pública non pode inhibirsenin ser dirixida, desempeñando unpapel fundamental planificador antesque inquisidor e sancionador e, na quetécnicos, políticos e científicos teñenque demostrar unha actitude respon-sábel e independente.

- Debemos pedir ás autoridades un usocorrecto e responsábel da linguaxe,sen uso de eufemismos, pois “rehabili-tación ambiental” e “urbanización” sonantónimos que actualmente son utili-zados na costa como sinónimos.

cerna 21

* Juan López Bedoya é xeógrafo e investigadorna Universidade de Santiago de Compostela. Éespecialista na xeomorfoloxía, bioxeografía ea ordenación do territorio.

dunas remontantes, nas que aparecenendemismos vexetais, para facer un edi-ficio-mirador de usos múltiples, centradono deporte de surf e a vixilancia estivalde bañistas (figura 6). É isto rehabilita-ción ambiental? Tampouco as maioresfiguras de protección impiden estas lec-turas do medio. No Parque Nacional dasIllas Atlánticas, Illas Cíes, no ano 2006alértase de que unha actuación oficial nofaro acabou coa poboación de Erodiummaritimum, unha das catro únicas enEspaña. E nestes momentos, estase ins-talando unha pasarela de madeira sobreas dunas que pouco ten que ver coa pro-tección do medio natural e que pode sig-nificar unha grave perda de biodiversida-de.

Figura 6: Actuación oficial na praia de Doniños, Ferrol.

“No último quinquenio creáronsemáis de 100 km de paseos e

sendas costeiras,ocasionalmente, en lugarespracticamente deshabitados e

pouco transitados”.

22 cerna

O INTERMAREAL,UN ESPAZO CHEO DE VIDA

Xandro García Regueira*

CARACTERÍSTICAS DO INTERMAREALEsa variación de 4 m entre os niveis

de marea non é universal. Por exemplo,a marea ten unha amplitude de 14 a 15metros nalgunhas rexións de Franza, oude tan só 40 cm no Mar Mediterráneo;e noutros sitios só hai unha marea aodía, como acontece no Golfo de Méxi-co.

As características deste hábitatmariño son moi particulares. O máischamativo é que está sometido a emer-sións e inmersións periódicas e conse-cuentemente a cambios de temperatu-ra moi acusados, existe unha grandeevaporación, etc. Durante o tempo queos animais permanecen emerxidos cap-tan o osíxeno da auga que quedou reti-da dentro da súas cunchas (no caso dosanimais apegados á rocha) ou da humi-dade que queda en pozas ou fendas(caso dos que teñen un xeito de vidalibre).

Outro grande problema para estesanimais son os cambios bruscos desalinidade que se producen, por exem-plo, coa evaporación das altas tempe-raturas do verán ou as fortes choivasdo inverno. Así pois, existen varios fac-tores que fan desta franxa de terreounha zona cunhas condicións físicasmoi duras para a vida.

A pesar de todas estas circunstan-cias, esta é unha das zonas máis pro-dutivas do medio mariño. A proximida-de á superficie fai que os vexetaisteñan unha elevada produción, e polotanto, que exista un elevado número deherbívoros que se alimenten deles, eoutros tantos carnívoros. É tamén azona á que arriban moitos dos restosdas algas arrancados polos temporaisque poden ser utilizados polos seresvivos oportunistas e degradadores.

Na zona superior do intermareal osseres vivos pasan emerxidos moitotempo, que se minora a medida que nosdiriximos cara abaixo, ata chegar ázona submareal na que os seres que ahabitan están permanentemente mer-gullados. As características de cadaespecie de animais e plantas fan queteñan preferencia por se situar a unhadeterminada altura, formándose asíunhas bandas ou cinturas moi fácilesde observar durante a baixamar, sobretodo nas zonas rochosas. Nos areais elamaceiras esta distribución entrezonas non é visualmente aparente, xaque na maioría dos casos os animaisviven inmersos no substrato, e é preci-so cavar ou rañar para descubrilos.

OS SERES VIVOSAs costas do noso País son unhas

das máis diversas e produtivas da súarexión xeográfica. Isto está causado

principalmente polos fenómenos deafloramentos e pola grande variedadede hábitats existentes. No intermarealdas costas galegas podemos atoparunha multitude de ambientes: dendezonas moi expostas á ondaxe ata zonasmoi protexidas; gran variedade de fon-dos: sedimentarios (dende lamas moifinas ata cascallos moi grosos pasandopor toda a gradación de areas), erochosos (de grandes bolos de rochasgraníticas practicamente lisas, e deesquistos con multitude de fendas erecunchos).

A variedade de ambientes trae con-sigo unha un grande número de espe-cies. Por poñer un exemplo concreto,nun intermareal coma o da Punta doSegaño, na boca da Ría de Ferrol,poden chegar a atoparse entre 300 e500 especies de invertebrados, e sobreunhas 20 ou 30 de algas. Unha canti-dade tan elevada de especies é debidaaos moitos microhábitats existentes nointermareal. Os espazos que quedanentre as cunchas dos mexillóns, as fen-das das rochas, os rizoides das algas,etc., son algúns destes microhábitats.

As duras condicións físicas e aespecialización dos animais en hábitatsconcretos é o motivo polo que se está aproducir nos nosos intermareais espe-ciación; isto é, a aparición de especiesnovas. Un bo exemplo é o do pequenocaramuxo Littorina saxatillis que podeatoparse con dúas formas diferentes,unha máis grande, redondeada, e conbandas marcadas, e outra máis peque-na, estreita e con manchas en lugar debandas. Estas dúas formas xa teñenunha pequena diferenciación xenética,pero co tempo (moito tempo) probabel-mente irán diferenciándose máis, atanon poder reproducirse entre si, consti-tuíndo por tanto, dúas especies dife-rentes. Este proceso de especiaciónocorre porque unha das “clases” de L.saxatilis está especializada en vivir na

O intermareal é a porción de costa máis próxima ao dominio terrestre, situada entre as posicións que acadan as mareas: entre o máxi-mo histórico de marea alta e mínimo histórico de marea baixa. Nas nosas costas a distancia vertical entre estes dous extremos é apro-ximadamente de 4 metros e temos dúas mareas altas e dúas mareas baixas ao día. Por diversos factores, o intermareal é unha zonade fortes contrastes, grande variedade de hábitats e elevada produtividade.

X. G

. Alfo

nso

Intermareal rochoso (Costa da Coruña).

As dúas “clases” de Littorina saxatillis.

Arqu

ivo

da E

stac

ión

de B

iolo

xía

Mar

iña

da G

raña

.

cerna 23

buros porque, ao seren menos densosque a auga, chegan flotando á zonaintermareal.

As construcións marítimas: os pei-raos, estaleiros, pontes, paseos maríti-mos, recheos, etc, moitas veces capri-cho de autoridades e froito daignorancia cidadá, acaban forzosamen-te, incluso con saña, na destrución dointermareal. Nin sequera son defendi-dos polos estudos de impacto ambien-tal que, xeralmente, no caso de que se

parte superior do intermareal rochoso,a máis grande, e a outra, a máis peque-na, na parte inferior, e non se mestu-ran, aínda que tamén existen híbridos.

IMPORTANCIA SOCIAL EECONÓMICA

Trátase dunha zona na que coexis-ten moitos usos do territorio e, polotanto, na que se dan moitos conflitos.No intermareal recóllense grande partedos mariscos da nosa terra (todo omarisqueo a pé, incluídos algúns dosmáis apreciados das nosas costas comoos percebes; e mesmo, a semente parao cultivo do mexillón). Nos nosos inter-mareais tamén se extraen algas, queseguen usándose como hai dous sécu-los para fertilizar as leiras e das que éposíbel aproveitar moitos produtos uti-lizados pola industria da alimentación,da cosmética ou da farmacia.

Lamentabelmente, os intermareaisseguen a padecer incomprensibelmenteunha esaxerada cantidade de vertidoscontaminantes, moi variados. Sonespecialmente graves os de hidrocar-

fagan, teñen “final feliz” e son encar-gados polos promotores da actuación.

CONSERVACIÓN

Todas as zonas da costa galega pro-texidas (Complexo Dunar de Corrubedo,o Complexo Intermareal Umia-Ogroveo Parque Nacional das Illas Atlánticas,O Cabo Udra, a Praia das Catedrais,etc.), inclúen zonas intermareais dentrodos seus límites. Son zonas dunhariqueza biolóxica extraordinaria porquenela viven tamén multitude de especiesterrestres e ofrecen acubillo a impor-tantes colonias de aves migratorias.

Todas as galegas e galegos deberia-mos ter claro que a conservación e pro-tección do medio natural, neste casodas zonas intermareais, é o únicoinvestimento que ten futuro. E aíndamáis claro tiñan que telo as autorida-des, que deberan defender os nososespazos naturais, nomeadamente osintermareais, dos intereses lucrativosde calquera empresa privada chámesePescanova, Stolt Sea Farm, ou calqueraoutra.

X. G

. Alfo

nso

Intermareal sedimentario (Ría do Burgo).

* Xandro García Regueira é investigador daEstación de Bioloxía Mariña da Graña.

Mínimo histórico de marea baixa ou nivel cero demarea: é o cálculo teórico da marea máis baixa dunlugar. Úsase como referencia nas cartas náuticas e nastáboas de marea.Máximo histórico de marea alta: é o máximo nivel demarea rexistrado. Nas nosas costas anda ao redor dos4 metros sobre o nivel cero de marea. Mareas vivas: Son as mareas máis altas e máis baixasque teñen lugar en lúa chea e nova.Inmersión/Emersión: son as accións de entrar/saír daauga. Areais: son as franxas de terreo na que a costa estáformada por area. Os areais que están en zonas conmoita ondaxe, son hábitats moi duros para os animaisdebido ao continuo movemento dos graos.

Lamaceiras: O tamaño do grao diferenza este tipo deintermareal dos areais. As lamaceiras están formadaspor graos moi finos e adoitan formarse en zonas inte-riores das rías onde non hai case ondaxe e a corrente éfeble.Microhábitats: Espazos onde os animais máis peque-nos poden atopar refuxio (p.ex.: a parte baixa dunharocha, a “folla” dunha alga, a cuncha valeira doutroanimal, etc.)Substrato: é o material sobre o que se asentan os ani-mais. Pódense clasificar en substratos duros (rocha,cunchas, etc.) ou brandos (area, lama, etc.).

GLOSARIO

O DEBATE EÓLICO Daniel López Vispo

contra do concurso eólico da Consellaríade Industria denunciando a presuntaafectación a espazos Rede Natura e ászonas de ampliación previstas, algo quenon respondía á realidade. Este argumen-to reforzaba a campaña do Partido Popu-lar e das grandes empresas do sectoreólico, encabezadas por Endesa, en con-tra dun concurso que lles retiraba privile-xios e no que elas preferiron non partici-par para poñerse ao amparo dalexislación estatal, promovendo parquesde máis de 50 MW.

Pese a esta crítica, o certo é que oDecreto 242/2007 do bipartito é o pri-meiro en poñer en valor os espazos pro-texidos ao quedaren excluídos de parqueseólicos (artigo 6.2), non só os espazos daRede Natura, senón todas as zonas deespecial protección dos valores naturais,incluídas as zonas de ampliación, estasúltimas, dende o momento, por suposto,en que tal proposta apareza publicada noDiario Oficial. É tamén relevante que estaexclusión se faga desde unha lexislaciónsectorial (Consellaría de industria), e nondesde a área responsábel da protecciónambiental (Consellería de MA).

Tamén a avaliación de impactoambiental adquire neste Decreto dobipartito un maior recoñecemento, efaise máis severa que a lexislación esta-tal. Non só esixe que todos os parqueseólicos sexan sometidos ao trámite deavaliación de impacto ambiental, senónque, ademais, outórgalle carácter vincu-lante á correspondente Declaración deImpacto Ambiental, sendo causa expresade denegación no caso de resultar desfa-vorábel.

Con respecto á participación públicano beneficio das eólicas, certo é que oDecreto do bipartito non acabou sendodemasiado ambicioso, quedando final-mente nunha cesión voluntaria baremá-bel. Pero é xusto recoñecer que foi a pri-meira vez que, a través do Decreto, aXunta tratou de reducir a espoliación dosnosos recursos obrigando ás empresas aceder parte dos seus beneficios a favor dasociedade e das zonas afectadas, e abrin-do o camiño cara ao recoñecemento dovento como recurso de dominio público.Tamén o Decreto do bipartito tratou deoutorgar maiores dereitos á propiedadeprevia do solo.

A ESPOLIACIÓN ENERXÉTICAEN GALIZA

A partir dos 60 o réxime franquistainicia unha etapa de apertura e crece-mento económico que precisaba cubrir ascrecentes demandas de enerxía do novocapital industrial. Comeza aquí o asola-gamento dos nosos mellores vales, adegradación dos grandes ríos, o espolioeconómico dos nosos recursos e a expul-sión cara a emigración dunha parteimportante da nosa poboación. Son osanos dos grandes encoros e do aproveita-mento integral de todos os grandes cur-sos de auga, unha ameaza que só a cre-cente denuncia do nacionalismoorganizado ao final da ditadura foi quende paralizar. Esta ameaza ambiental revi-talizaríase, porén, durante os últimosmandatos de Fraga coa revalidación eautorización dos vellos aproveitamentosintegrais, de 1962, do Ulla e do Lérez.

Nas décadas dos 70 e 80, cando nosenfrontamos ao proxecto da centralnuclear de Xove, aos grandes encoros doSela ou do Gran Suarna e a toda a suce-sión de presas no Ulla e Lérez (Serrapio,Padrón, Ponteledesma, etc.), xa argumen-tabamos que, fronte á crecente demandade enerxía, non cabía outra solución que

apostar polo aforroenerxético e por

desenvolver asenormes poten-cialidades doutrasfontes de enerxíarenovábel.

O rápido despegueda enerxía eólica a partirde mediados dos 90,viña a confirmaraquelasexpec-

tativas; pero, en contra das propostas doecoloxismo, perseverouse nas mesmasdisfuncións da enerxía hidroeléctrica:concentrando a oferta nas grandesempresas, ignorando os impactosambientais, poñendo o territorio a totaldisposición do negocio eólico, sen res-pectar a propiedade da terra, e sen que oPaís obtivera beneficio algún, nin seque-ra a través da imposición fiscal.

No ecoloxismo sempre defendemosas enerxías renovábeis, tamén a eólica,pero sempre esixindo o máximo respectopolo noso patrimonio natural, histórico,cultural e etnográfico; o compromisoclaro na substitución das enerxías demaior impacto polas renovábeis; e o seudesenvolvemento de forma descentrali-zada, vinculado aos centros de consumo.

Porén, estas non foron as premisas doprimeiro Decreto 205/1995 que regulabao aproveitamento da enerxía eólica enGaliza. Mentres que en Asturias os espa-zos da Rede Natura e espazos de intere-se patrimonial ou paisaxístico quedabanexcluídos de aproveitamentos eólicos, enGaliza, este Decreto dous anos posteriorao asturiano, poñía todo o territorio adisposición do negocio eólico, sen máislímite que a existencia do recurso, e noque a esixencia de avaliación ambientalpara os espazos protexidos era só unmero trámite administrativo.

Co seguinte Decreto 302/2001, nadamelloraría como se ve na táboa compara-tiva, só os parques eólicos en Rede Natu-ra con máis de 10 muíños necesitaban sersometidos a avaliación de impactoambiental. Áreas da Rede Natura como aSerra do Xistral (e a do Candán) acabaron

inzadas de muíños incumprindo coalegalidade vixente e a pesar da

presenza das turbeiras decobertor, hábitats prioritariose únicos en Europa extrema-

damente sensíbeis a calquera interven-ción e de enorme importancia na regula-ción do réxime hidrolóxico dascabeceiras dos ríos Eume, Landro, Ourol,

Masma ou Miño.

O DECRETO DO BIPARTITOAo final da pasada lexislatura o ex-

conselleiro de Medio Ambiente, ManuelVázquez, e unha parte do ecoloxismogalego mobilizan a opinión pública en

24 cerna

A LEI EÓLICA DO PP

Quen coñeza como se ten modificado(por iniciativa da COTOP do Sr. Núñez Fei-joo) a Lei do solo de Galiza no ano 2004para poder situar piscifactorías en espa-zos da Rede Natura e que as piscifacto-rías de Rinlo e Touriñán foron aprobadaspor un goberno do PP en funcións, no queas avaliacións de impactos dos aprovei-tamentos hidroeléctricos e eólicossufrían inconcibíbeis “aceleróns” (porexemplo, a DIA do parque eólico do Ori-bio no LIC Ancares-Courel), só podíaagardar do anteproxecto de Lei que seeliminasen os obstáculos administrativospara volver a poñer os recursos e o nego-cio nas mans das grandes empresas dosector. Estes son: a exclusión de aprovei-tamentos eólicos nos espazos da RedeNatura, a necesidade da avaliación deimpacto ambiental naqueles proxectoscompetencia da Xunta, ou a primacía dosacordos entre o promotor e os propieta-rios do solo.

Finalmente, o pasado 21 de decem-bro, cos únicos votos a favor do PP, o Par-lamento galego aprobaba a nova lei queregula o aproveitamento eólico en Galiza,acollendo a emenda do BNG referida áexclusión de parques eólicos en Zonas deEspecial Protección dos Valores Naturais;pero mantendo a exención da avaliaciónde impacto ambiental para os proxectosde menos 50 muíños e introducindo apreocupante posibilidade de que, a nivelurbanístico, os parques eólicos poidan serautorizados directamente por licenzamunicipal.

Mención aparte merece o chamado“canon eólico”. Aínda que disfrazado deimposto ambiental co que compensar osimpactos paisaxísticos, -baixo o principiode “quen contamina paga”-, nada tenque ver cos impactos ambientais reaisdos parques eólicos. Tal canon non pasade ser unha contraditoria imposición fis-cal que utiliza o medio ambiente comoescusa sen que de nada sirva para moti-var ao promotor a que trate de evitar ouminorar os impactos da súa instalación.

En conclusión, fronte aos avancesque en materia de protección ambientalse tiñan logrado no Decreto Eólico dobipartito, esta Lei 8/2009, de aproveita-mento eólico de Galiza representa unhagrave involución cun obxectivo claro:devolver o negocio ás grandes empresasdo sector. Haberá, pois, que acumularforzas e afinar puntería.

cerna 25

MEDIDAS ADOPTADASDECRETO(302/2001)DEROGADO

DECRETO BIPARTITO(Decreto 242/2007)

DEROGADO

LEI EÓLICA DO PP(Aprobada o

21/12/09 no Parla-mento de Galiza)

Exclusión da Rede Natura NON6

SI51b

Incluídas ZEPVN eampliación da RedeNatura (artigo 6.2)

Si1c

Engadido en trámiteparlamentario

(art. 31)

Necesidade de avaliación de impactoambiental NON62a SI52b (art. 6.1) NON62c

DIA vinculante para a aprobación oudenegación da autorización NON6 SI5(art. 14.7)

SI/NON6Conforme R.D

1/2008 (art. 37)

Potestade dos concellos para autorizaraproveitamentos eólicos NON5 NON

SI66

Pendente da modifi-cación da Lei doSolo (art. 39.2)

Necesidade de proposta de varias alter-nativas de localización NON6

SI5

Esixida pola normativade avaliación de

impacto ambiental

NON6Nin sequera en Rede

Natura e demaisespazos protexidos

Consideración da afección ambiental nabaremación de proxectos NON6

SI5

Mellor relación entreprodución enerxética e

afección ambiental(art. 10.2 e Orde 6/2008)

SIEngadido en trámite

parlamentario(art. 34.1.b)

Valóranse compromisos adicionais cosafectados NON6

SI5

(art. 9 e 10.2 e Orde6/2008)

SIEngadido en trámite

parlamentario(art. 34.1.d)

Participación pública nos beneficios NON6

SI5

A través da cesiónvoluntaria e baremada afavor da Xunta de Gali-za de parte dos benefi-cios e participación na

empresa(art. 10.2 e Orde 6/2008)

SI6A través dun canon“ambiental”, en fun-ción do número de

muíños e sen vincu-lación co impacto(artigos 7-26)

Participación dos propietarios dos terre-os nos beneficios NON6

SI5

(art. 10.2 e Orde 6/2008) NON6

Expropiación forzosa SI663a

(art. 27.3)SI53b (art. 18.2) SI663c

(art. 44)

Esixe a modificación do Plano SectorialEólico antes do reparto

NON6(transitoria segunda)

NON(transitoria segunda)

O Plano Sectorial debe concretar medi-das de corrección e minimización doimpacto ambiental

NON6 SI5 (art. 3.2.5) NON6(art. 6.3)

Transmisión da titularidade dos parqueseólicos sen instalar

SI6(art. 13)

NON5 (ar. 30.3) NON (art. 40.3)

Obrigatoriedade de repoñer o danoambiental ao finalizar o aproveitamento SI/NON64a SI54b (art. 25.1/2) NON6

O DECRETO DO BIPARTITO E A NOVA LEI EÓLICA DO PPANÁLISE COMPARATIVA (5MELLOR, 6PEOR)

Notas: 1. b) “Quedan excluídos da implantación de parques eólicos aqueles espazos naturais declarados como zonas de especialprotección dos valores naturais para formar parte da Rede Natura 2000” (artigo 6.2). c) O artigo 31recupera a exclusiónexplícita da Rede Natura do aproveitamento eólico, non contemplada no anteproxecto de lei. 2. a) e c) Segundo Lei 6/2001. Só para parques de máis de 50 muíños, ou máis de 10 en Rede Natura. Competencias Xunta:ata 50 MW (25 muíños) (artigo18/2 no D 302/2001 e artigo 36.1 no Proxecto de Lei). b) En todos os parques.3. a) e c) Cando as empresas o soliciten; b) Só como última opción, xustificando os motivos da falta de acordo cos pro-pietarios.4. a) Segundo o que se dispoña na correspondente DIA; b) Sempre, con independencia do que dispoña a DIA.

26 cerna

ENERXÍA EÓLICA E REDE NATURA 2000EN GALIZA

Xavier Simón Fernández e Damián Copena Rodríguez*

A CUESTIÓN AMBIENTAL NOSDECRETOS EÓLICOS

O marco regulador da enerxía eólicaen Galiza estivo determinado polosDecretos 205/1995 e 302/2001. A totali-dade dos parques eólicos que se atopanen funcionamento na actualidade ou queestán autorizados reguláronse por ambosos dous Decretos.

O Decreto 205/1995, polo que seregula o aproveitamento da enerxía eóli-ca na Comunidade Autónoma de Galicia,determinaba que “se polas característi-cas do proxecto quedase afectado algúnespazo natural incluído no Rexistro Xeralde Espazos Naturais de Galicia, e entanto non se aproben as normas regula-mentarias de desenvolvemento da citadaLei 1/1995, do 2 de xaneiro, de Protec-ción Ambiental de Galicia, estarase aodisposto polo Decreto 442/1990, do 13de setembro, de avaliación do impactoambiental para Galicia, presentando, se é

o caso, o correspondente estudo deimpacto ambiental.” (artigo 12.1.c).

No posterior Decreto 302/2001, poloque tamén se regula o aproveitamentoda enerxía eólica na Comunidade Autó-noma de Galicia, e que derrogou o ante-rior, determinouse, na disposición transi-toria cuarta, a compatibilidade dasinstalacións eólicas coa Rede Natura2000, indicando que “mediante ordeconxunta das consellarías competentesen materia de enerxía e ambiente deter-minaranse as condicións para a compati-bilidade das instalacións de parques eóli-cos aprobados coas zonas propostas paraa súa inclusión na Rede Natura 2000”.

Como se pode entender, non existirondemasiados problemas para que asempresas eólicas instalasen aeroxerado-res en espazos protexidos. Máis recente-mente, no Decreto 242/2007, do 13 dedecembro, polo que se regula o aprovei-tamento da enerxía eólica en Galicia,

introdúcense maiores restriciónsambientais (véxase Cerna nº 57, pax. 16).Así “quedan excluídos da implantaciónde parques eólicos aqueles espazos natu-rais declarados como zonas de especialprotección dos valores naturais para for-maren parte da Rede Natura 2000 con-sonte ao Decreto 72/2004, do 2 de abril,ou normativa vixente en cada momento,agás os proxectos previstos no artigo11.1º [proxectos de repotenciamento

1],

logo de consulta coa consellaría compe-tente en materia de ambiente.” (artigo6.2). Porén, como se comentou, ningúnparque eólico estivo en funcionamentoou foi autorizado baixo o paraugas destenovo Decreto.

IMPACTOS AMBIENTAISDOS PARQUES EÓLICOS

Cando se analizan os impactos xera-dos polos parques eólicos adóitanse des-tacar, como positivos, a non contribuciónao cambio climático e, como negativos, oimpacto visual e o acústico producidopolos aeroxeradores. Sen embargo, osimpactos ambientais negativos van máisalá dos sinalados.

Ram

sés

Pére

z

No actual contexto económico capitalista a problemática do cambio climático aparece como un dos principais problemas ambientais,facendo que nas derradeiras décadas a utilización de fontes enerxéticas renovábeis comece a xeralizarse. Neste contexto, a enerxíaeólica aparece como unha importante alternativa aos combustíbeis fósiles. O noso País non ficou alleo a esta realidade, e nos últimos15 anos a produción de enerxía eólica pasou de ser unha actividade case anecdótica, a converter a Galiza nunha potencia eólica euro-pea e mesmo mundial. Este feito, apoiado polo marco regulador autonómico, supuxo a instalación de múltiples aeroxeradores ao longode moitos dos cumios do territorio galego. Se, por unha parte, permiten producir electricidade que non contribúe ao cambio climático,por outra, segundo sexan os espazos que ocupan as instalacións dos parques eólicos, pode resultar agresiva ambientalmente. Nesteartigo repásase brevemente o tratamento ambiental dos parques eólicos na normativa autonómica reguladora desas instalacións efaise un repaso dos seus principais impactos ambientais, facendo especial mención á afectación directa aos ecosistemas de intereseecolóxico e a espazos pertencentes á Rede Natura 2000.

“Os parques eólicos (poloemprazamento dos

aeroxeradores e as instalaciónsasociadas como subestacións,

tendidos eléctricos deevacuación, vías de acceso)impactan sobre a fauna, a

vexetación e o solo do lugar noque se instalan”.

En primeiro lugar, cómpre mencionaros impactos sobre a fauna. Os gruposfaunísticos máis afectados polos parqueseólicos son as aves e os morcegos e osprincipais impactos que sofren son

2:

- Colisións: prodúcense cando as avesou morcegos non conseguen esquivaraos aeroxeradores ou liñas eléctricasde evacuación.

- Molestias e desprazamento: Os aero-xeradores, o ruído, así como o tráficode persoas ou vehículos pesadosdurante a construción dos parquessupoñen molestias para as aves quepoden levar a que eviten as zonas ondeestán emprazadas.

- Efecto barreira: Os parques eólicossupoñen una obstrución ao movemen-to das aves, nas rutas de migración ouentre as áreas que empregan para aalimentación e descanso.

- Destrución do hábitat: Pola ocupaciónde zonas de terreo polos parques eóli-cos, que xa non estarán dispoñíbeispara a avifauna.

En Galiza hai plans de seguimento evixilancia ambiental de avifauna envarios parques eólicos. Así, o avance de

resultados dos plans de seguimento3 devarios parques eólicos das serras costei-ras e do interior toparon que as especiesmáis afectadas polas colisións foronprincipalmente a laverca (Alauda arven-sis), o miñato común (Buteo buteo), olagarteiro peneireiro (Falco tinnunculus),atopando tamén algún exemplar de gai-vota chorona común (Larus ridibundus) ede becacina cabra (Gallinago gallinago).Algunhas das colisións semellan estarasociadas á utilización de corredoresentre hábitats, polo que se pode producirunha interferencia entre a aliñación dosaeroxeradores e unha ruta de despraza-mento entre zona de caza e de cría.

Este estudo conclúe que existen evi-dencias de impactos directos sobre a avi-fauna que se traducen en adaptacións decomportamento para esquivar as pas een colisións.

Algúns estudos4 indican que peque-nas taxas de mortalidade poden ser críti-

cas para especies ameazadas ou contaxas reprodutivas moi baixas. Así, estesefectos sobre as aves son especialmenterelevantes no caso de especies protexi-das como foi o caso da morte dunhaaguia albela (Circaetus gallicus) nun par-que eólico da Serra do Suído5. Tamén unestudo recente6 destaca a importante

mortaldade de voitres motivada polosimpactos cos aeroxeradores.

En segundo lugar, cómpre mencionaros impactos sobre a vexetación, na cons-trución e posterior mantemento dun par-que eólico. A obra necesaria para aimplantación dun proxecto eólico supónun levantamento e movemento de terras,

cerna 27

Área Nº (MW) LIC afectadoSerra do Cando 3 79,58 Serra do Cando

Monte Festeiros 2 99 Serra do Candán

Viveiro 1 36,55 Monte Maior

Carba 1 40 Serra do Xistral

Paxareiras II 1 34,8 Carnota-Monte Pindo

Buio I 1 40,3 Serra do Xistral

Buio II 1 20,8 Serra do Xistral

Capelada 2 31,35 Costa Ártabra

Carba 2 44,2 Serra do Xistral

Pena Luisa 1 21,78 Serra do Xistral

Pena Grande 2 30,36 Serra do Xistral

Xistral 1 21,12 Serra do Xistral

Carballeira 1 24,42 Serra do Xistral

Serra de Careón 2 38,7 Serra do Careón

Pena Forcada 1 33,8 Costa da Morte

G3/G16 1 18,3 Serra do Xistral

LU04-LU05 1 41,4 Serra do Xistral

LUG4-LUG5 1 28,8 Serra do Xistral

EEG2-EEG4 3 58,5 Serra do Xistral

EEG2 3 66 Serra do Xistral

EEG1 2 29,25 Serra do Xistral

EEG3 4 79,5 Serra do Xistral

EEG4 1 21,75 Serra do Xistral

Somozas 2 38,2 Xubia - Castro

Capelada 1 10,2 Costa Ártabra

Montouto 1 20,46 Serra do Xistral

Fiouco 1 24 Serra do Xistral

Serra do Faro 2 62,4 Monte Faro

Serra do Farelo 1 36,8 Monte Faro

Mondoñedo 1 48,43 Xistral

SEN PEE 3 20,475 Costa da Morte

SEN PEE 1 17,56 Fragas do eume

SEN PEE 1 10,5 Ortigueira-Mera

SEN PEE 1 18 Brañas de Xestoso

TOTAL 53 1247,285

Afectación dos parques eólicos na Rede Natura 2000(Nº de Parques e Potencia instalados até setembro de 2009

en Rede Natura, por Áreas de investigación eólica).

Fonte: Elaboración propia

“O 39,3% da potencia instaladaafecta total ou parcialmente áRede Natura. Desta porcentaxe,o 54,7 % atópase no LIC do

Xistral, con 28 parques eólicos”.

non só polo emprazamento final dosaeroxeradores, senón tamén polas insta-lacións asociadas como subestacións,tendidos eléctricos de evacuación, víasde acceso para trasladar a maquinaria efacer as tarefas de mantemento, gabias,etc. Así, pode producirse a perda de hábi-tats ou fragmentación dos mesmos poladestrución total ou parcial dunha partedo solo afectado. Prodúcese ademaisunha compactación do solo, erosión emesmo contaminación. Por último, nostraballos de revexetación poden introdu-cirse especies que non estaban con ante-rioridade ao parque e que poden resultarperniciosas para a flora autóctona. Esteafeccións resultan de especial relevanciacando no lugar onde se instale o parqueeólico existan endemismos e especiesprotexidas, como é ocaso da Serra doXistral (véxase Cerna nº 27).

Outros impactos ambientais provo-cados polos parques eólicos son a conta-minación electromagnética, os impactossobre o patrimonio ou a contaminaciónlumínica.

IMPACTO DOS PARQUES EÓLICOSSOBRE A REDE NATURA GALEGA

Como se comentou con anteriorida-de, ningún dos Decretos que regularon oaproveitamento eólico en Galiza, esta-bleceu restricións ao desenvolvementode parques eólicos en ecosistemas prote-xidos ou espazos naturais non protexidospero de interese ambiental. Así, unhaimportante cantidade de potencia eólicainstalada en Galiza desenvolveuse sobreespazos de alto valor ecolóxico, comoson os incluídos dentro da Rede Natura.

Esta Rede nace da Directiva92/43/CEE, de conservación dos hábitatsnaturais e da flora e fauna silvestres,

máis coñecida como Directiva Hábitats,que ten como finalidade contribuír agarantir a biodiversidade coa creacióndunha rede coherente de espazos natu-rais.

Se os efectos ambientais específicossinalados no apartado anterior soncomúns á meirande parte dos parqueseólicos, a súa intensidade será moitomaior naqueles espazos que polos seusvalores naturais forman parte dos espa-zos protexidos. A importancia destefenómeno foi avaliada nunha investiga-cion do noso grupo, e permítenos chegaraos resultados que seguidamente seresumen neste artigo.

No referido á metodoloxía, a partirdas autorizacións administrativas dosparques eólicos7 puidemos coñecer ascoordenadas poligonais (UTM) das insta-lacións eólicas. Coa axuda do Sistema deInformación Xeográfica de Parcelas Agrí-colas (SIXPAC)8 do actual Ministerio deMedio Ambiente, Rural e Mariño, estu-damos a situación dos parques eólicospara saber se se atopaban dentro ou fórada superficie dalgún LIC.

Dos 3.173,715 MW instalados atésetembro de 2009, 1.247,29 MW corres-ponden a parques eólicos que tiñanalgunha clase de afección á Rede Natura2000. É dicir, o 39,3% da potencia insta-lada afectaba total ou parcialmente a

Lugares de Interese Comunitario (LIC). Osespazos naturais protexidos que contancon parques eólicos en funcionamentoson os seguintes: Serra do Cando, Serrado Candán, Monte Maior, Serra do Xis-tral, Carnota-Monte Pindo, Costa Árta-bra, Serra do Careón, Costa da Morte,Xubia-Castro, Monte Faro, Ortigueira-Mera, Brañas de Xestoso e Fragas doEume.

Hai outros espazos naturais protexi-dos que poden resultar afectados porparques eólicos que están actualmenteen tramitación, como pode ser o LICAncares-Courel.

Entre todos os espazos ambientaisafectados por parques eólicos resalta ocaso da Serra do Xistral: o 54,7 % dapotencia de parques eólicos instaladosen zonas de Rede Natura atópase nesteespazo ambiental protexido.Tampouco sedebe esquecer que hai enclaves de gran-de interese ambiental fóra da RedeNatura 2000 que tamén están ameaza-dos polo desenvolvemento da enerxíaeólica. Mencionamos os casos da Serrado Suído e da Serra da Groba, ondemovementos sociais como a Asemblea doSuído ou o colectivo SOS Groba están arealizar un importante traballo na defen-sa dos ecosistemas e do patrimonio des-tes importantes espazos, ameazados polodesenvolvemento eólico.

O CASO DO XISTRALSegundo a Consellería de Medio

Ambiente9, esta Serra acolle a mellorexpresión na Península Ibérica dascomunidades vexetais relacionadas conturbeiras, que ocupan unha superficie demáis do 40% dos hábitats de importan-cia comunitaria do LIC; sendo a súa pre-senza moi superior á doutros territorios

28 cerna

Turbeira (Serra do Xistral). O Xistral acolle 28 parques eólicos.

Mon

tse

Lom

bard

ía

Mon

tse

Lom

bard

ía

“Ningún dos Decretos da Xuntaestableceu restricións aos

parques eólicos en ecosistemasprotexidos, agás o frustrado

Decreto de 2007”.

atlánticos de Europa occidental. Hai quedestacar que as turbeiras de cobertor, enparticular, constitúen o único hábitat dalista de hábitats de interese comunitarioestablecido para o territorio español queé exclusivo do territorio galego. Ademais,no Xistral atópanse 15 endemismos gale-gos, ibéricos ou comunitarios seriamenteameazados10.

A pesares da grande importanciamedioambiental desta Serra, hai un total

de 28 parques eólicos que afectan, totalou parcialmente, a este Lugar de Intere-se Comunitario, é dicir, máis da metadedas instalacións eólicas que, estando enfuncionamento, afectan á Rede Natura2000, atópanse no Xistral. En termos depotencia instalada, a Serra do Xistralsoporta 642,32 MW.

Neste espazo, as pistas de acceso aosparques teñen provocado unha impor-tante afección sobre o medio, propician-

do o achegamento a lugares practica-mente inaccesíbeis anteriormente. Asobras adoitan ser moi agresivas debido áelevada pendente de moitas ladeiras,ocasionando grandes cortes cos conse-guintes problemas de erosión11. Ademaisa instalación dos aeroxeradores e as ins-talacións asociadas (liñas eléctricas epistas) propician a fragmentación doshábitats do Xistral.

cerna 29

* Xavier Simón Fernández e Damián CopenaRodríguez son membros do Grupo de Investi-gación en Economía Ecolóxica e Agroecoloxíada Universidade de Vigo.

NOTAS:

(1) SEO. 2008. Directrices para la evalua-ción del impacto de los parques eólicosen aves y murciélagos.

(2) García Arrese et al. 2003. Avance deresultados de los Planes de Seguimientoy Vigilancia Ambiental de avifauna enlos parques eólicos de Galicia. Actas VCongreso de ornitoloxía.

(3) SEO. 2008. Directrices para la evalua-ción del impacto de los parques eólicosen aves y murciélagos.

(4) Asemblea do Suído. http://www.asem-bleadosuido.org/

(5) Consultora de Recursos Naturales. S.L.2008. Incidencia sobre la avifauna delparque eólico de Elgea-Urkilla. Informefinal.

(6) Publicadas no DOG.http://www.xunta.es/diario-oficial

(7) No SIGPAC pódense consultar os LICs eas ZEPAs.http://sigpac.mapa.es/fega/visor/

(8) http://medioambiente.xunta.es/espazos-Naturais/espazos.jsp

(9) Federación Ecoloxista Galega. 1998.Terra Nº 1. Boletín da Federación ecolo-xista galega.

(10) ASEFOGA. 2005. Impacto de las prácti-cas agrícolas y ganaderas sobre lafauna en el LIC “Serra do xistral”. Con-clusiones finales.

(11) Fontán Guiao. 2004. Proyecto Fin deCarrera. Plan de Gestión del LIC “Serrado Xistral”. Enxeñería Ambiental. USC.

Artigos en CERNA sobre o tema:

As turbeiras: un dos ecosistemasmáis singulares da Galiza. S. Ortiz.Nº 24-25.

Enerxía eólica, muíños ou xigantes?X. R. Doldán. Nº 26.

Parques eólicos: En defensa doXistral. Daniel Vispo. Nº 27.

Parques eólicos na Serra do Candán eTesteiro. Bernardo García. Nº 30.

Ecoloxistas si, inxenuidade non!Daniel Vispo. Nº 57.

30 cerna

CONTAMINACIÓN POR FLUORUROS:

NO CONTORNO DE ALCOA, SAN CIBRAO CONTAMINACIÓN POR FLUORUROS:

NO CONTORNO DE ALCOA, SAN CIBRAO Luis Díaz Cabanela*

FLUORUROS

Son compostos que conteñen flúor.Xeralmente son incoloros. Os diferentesfluoruros son máis ou menos solúbeis enauga e poden ser sólidos líquidos ougasosos. Os fluoruros inorgánicos son osmáis importantes pola exposiciónambiental, a través da auga e os alimen-tos. Os máis comúns son o fluoruro dehidróxeno (HF), o fluoruro de calcio(CaF2), o fluoruro de sodio (NaF), o hexa-fluoruro de xofre (SF6) e os fluorosilica-tos. Son compostos químicos importan-tes con diferentes usos, e entre estesdestacan a produción de aluminio, afluoración de auga potábel e a elabora-ción de pasta de dentes fluorada.

No medio ambiente os fluoruros apa-recen de xeito natural (por exemplo, ero-sión de rochas, emisións volcánicas) edebido á actividade humana (minería euso de fosfatos minerais, produción dealuminio, fluoración da auga potábel).Desta forma, os fluoruros poden estarpresentes nos distintos medios:

- No aire, como gases ou partículas;

- Na auga, principalmente como iónsflúor ou combinado con aluminio;

- En solos, principalmente combinadocon calcio ou aluminio;

- Nos organismos vivos.

Os niveis de fluoruros no medioambiente dependen da proximidade dasfontes de emisión tanto naturais comoantropoxénicas. Os animais acumulanfluoruros no seu esqueleto e as plantasnas súas follas2.

INTOXICACIÓN CRÓNICANAS PERSOAS

A intoxicación crónica, debida áexposición continuada a fontes de con-taminación, pode dar lugar a diversosproblemas de saúde, destacando a fluo-rose dental e a fluorose esquelética.

Fluorose dental

A fluorose dental é o resultado dainxesta de demasiado fluoruro durante operíodo de crecemento dos dentes,xeralmente desde o nacemento ata quese cumpren 6-8 anos. Non é posíbel portanto a aparición da fluorose dental des-pois desa etapa de crecemento. Os niveisdemasiado altos de fluoruros poden alte-rar as células que forman o esmalte(odontoblastos) e polo tanto impidenque o esmalte madure normalmente.

A fluorose pode ser de leve a severa,dependendo de canto tempo se estiveseexposto aos fluoruros durante o períodode crecemento dos dentes. A fluorosedental leve caracterízase normalmentepola aparición de pequenas manchasbrancas no esmalte, mentres que os den-tes dos individuos con fluorose dentalsevera teñen manchas marróns e/ouburatos2.

Fluorose esquelética

A fluorose esquelética é unha enfer-midade producida pola acumulaciónexcesiva de flúor nos ósos, o que provo-

ca cambios na súa estrutura, volvéndoseextremadamente fráxiles e facilitándoseas fracturas.

As primeiras etapas da fluoroseesquelética están caracterizadas por unaumento da masa ósea que se podedetectar con raios X. Se se seguen inxe-rindo ou inhalando grandes cantidadesde fluoruros durante varios anos, oscambios no esqueleto provocan granrixidez e dor nas articulacións.

A forma máis grave de fluoroseesquelética denominase “fluorose invali-dante”. Os síntomas son a calcificacióndos ligamentos, deformidade esqueléti-ca1, inmobilidade, perda de masa muscu-lar e problemas neurolóxicos debidos ácompresión da médula espinal2. Os indi-viduos con insuficiencia renal son máissusceptíbeis de padecer fluorose debidoá diminución da excreción de fluoruros1.

Existen amplas zonas no mundo ondeos fluoruros están presentes de formanatural contaminando as augas e os ali-mentos, representando un serio proble-ma de saúde pública. Nesas zonas a fluo-rose dental e esquelética son endémicase están ben documentadas en áreascomo a India, China e África. Existe unharelación entre o contido de fluoruros naauga potábel e a prevaleza de fluoroseesquelética como se aprecia no Cadro Iadxunto. Nalgúns lugares de China, ouso doméstico de carbón para cociñarcon alto contido en fluoruros provocaintoxicación crónica por inhalación.

EFECTOS DA CONTAMINACIÓN PORFLÚOR NO MEDIOEn plantas

O dano pode tomar a forma de cloro-se (follas amarelas debido á redución daclorofila) ou necrose (morte das célulasdas follas). Ademais observouse reducióndo crecemento, alteracións morfolóxicase mortalidade. Tamén a composición davexetación pode verse moi alterada a

Diferentes análises realizadas nos arredores da factoría de aluminio ALCOA-INESPAL de San Cibrao (Lugo) amosan unha altacontaminación por fluoruros. O fluoruro de calcio é utilizado como electrólito e o fluoruro de sodio como fundente na fabricación dealuminio1. Neste artigo amósanse os niveis da presenza deste contaminante nos diversos ecosistemas da zona.

Diferentes análises realizadas nos arredores da factoría de aluminio ALCOA-INESPAL de San Cibrao (Lugo) amosan unha altacontaminación por fluoruros. O fluoruro de calcio é utilizado como electrólito e o fluoruro de sodio como fundente na fabricación dealuminio1. Neste artigo amósanse os niveis da presenza deste contaminante nos diversos ecosistemas da zona.

A fluorose dental leve caracterízase normal-mente pola aparición de pequenas manchasbrancas no esmalte, mentres que a fluorosedental severa provoca manchas marróns emesmo ou buratos.

medida que as especies tolerantes e osxenotipos adquiren vantaxes competiti-vas sobre outras que son máis sensíbeis.

A acción dos fluoruros dependedunha serie de factores como a tempera-tura, humidade relativa, velocidade dovento, humidade do solo, nutrición daplanta, estado de crecemento da plantae a especie. Con frecuencia utilizáronseos liques como bioindicadores de fluoru-ros3.

No gando

A acumulación de fluoruros no pastoe na forraxe afecta aos animais herbívo-ros.

Concentracións entre 20 e 40 micrgF/g de peso seco de forraxe causan efec-tos adversos no gando. Entre os síntomasda toxicidade por fluoruros cabe men-cionar a emaciación, ou rixidez das arti-culacións e anomalías en dentes e ósos.Outros efectos son unha redución daprodución de leite e deficiencias nacapacidade reprodutiva dos animais.

Na auga doce

Concentracións superiores a 0,2 mg/Lde fluoruros teñen efectos letais, ade-mais de inhibir a migración do salmón. Atroita sofre retraso na incubación con1.5 mg F/L. Tamén afecta a invertebradoscomo o Musculium transversum e avarias especies de insectos de auga doceda familia Hydropsychidae3.

No medio mariño

A auga de mar presenta de formanatural máis cantidade de fluoruros quea auga doce. Do nivel natural de fluoru-ro no océano, 1,2 a 1,4 mg/L, só a meta-de é fluoruro bioloxicamente dispoñíbelna forma de ión; o resto, está presentecomo un complexo insolúbel de fluorurode magnesio (Riley and Skirrow, 1965).Por isto, os efectos nos organismosmariños nótanse para niveis ambientais

de fluoruro superiores a 0.6 ou 0.7 mg/Lde fluoruro dispoñíbel3.

En peixes capturados en zonas con-taminadas atopáranse niveis de fluoruros4- 5 veces superiores que os capturadosen zonas limpas. De acordo con estudosrevisados pola Organización Mundial daSaúde, a especie mariña máis sensíbelsometida á proba foi a artemia (Artemiasalina).

FLÚOR NO CONTORNO DE ALCOA,SAN CIBRAO

Os datos dos que dispoñemos pro-veñen fundamentalmente do estudopublicado en 2000 pola edafóloga Espe-ranza Álvarez Rodriguez5. Recolléronse109 mostras de solo, 283 mostras devexetación, e mostras de auga realizadasmensualmente durante o período de unano en 23 puntos diferentes. Tamén dis-

poñemos de análises encargadas polaveciñanza da zona de 18 mostras defollas, froitos, terra, 2 mostras de ósos deovella das explotacións gandeiras e 4mostras de auga dos pozos.

Mostras animais

As mostras recollidas polos veciñosen anos recentes foron dúas, e a súaanálise deu os resultados indicados noCadro II. Ambas superaron amplamenteo límite máximo indicado para humanos.Á súa vez, no estudo de E. Álvarez ana-lizáronse 8 mostras de osos animais, e

cerna 31

Distribución mundial da contaminación por fluoruros de orixe natural.

M. A

min

i e c

olab

orad

ores

, Env

iron.

Sci

. Tec

hnol

., 20

08

Cadro I. Prevaleza de Fluoroseesquelética en poboacións de InnerMongolia, (China), en función do

contido de fluoruros na auga de bebida.Fluoruros

(mg/L)Fluorose esquelética

Casos %

0.4 0 0

0.65 2 0,21

1.4 93 7,72

1.6 109 12,3

3.2 101 12,7

3.4 132 15,2

4 42 19,6

6.9 166 19,9Fonte: Xu e col. (1997).

Cadro II. Mostras recollidas polos veciños en San Cibrao

Mostra Flúor (mg/kg) Lugar Data

1. Mandíbula , costela e vértebrasde coxis de ovella

16000 Lago-Aspera 13-3-2007

2. Mandíbula e vértebras de coxis 4370 Lago-Xove 4-5-2006

Nota: os valores de referencia en humanos están na faixa de 500 a 1.000 mg/kg(véxase a referencia 4)

delas 4 deron niveis superiores a 1000mg/kg. Foron as seguintes: Mandíbula deéquido de 24 anos (1353 mg/kg), Mandí-bula de ovella 1 (3972 mg/kg), Mandíbu-la de ovella 2 (3564 mg/kg). Porén, nomesmo estudo analizáronse 17 mostrasde ovos que non amosaron diferenzascoas mostras control.

Mostras vexetais

As mostras recollidas ante notariopola Asociación de Veciños “AiriñosLago” nos lugares de Barxa e Casas Lon-gas o 13 de xullo de 2006 e remitidas aoLaboratorio de Medio Ambiente de Gali-cia contiñan altos niveis de fluoruros.Catro delas superaron os 1000 mg/kg demateria seca, destacando o resultado enfollas de oliveira con 2573 mg/kg m.s.

Das 283 mostras realizadas no traba-llo de E. Álvarez5, 96 corresponden aespecies forestais fundamentalmenteEucaliptus globulus e o resto a diferentesespecies de horta, frutais e forraxeiras.Atopáronse contidos superiores a 300mg/kg a unha distancia da factoría com-prendida entre 500 e 1000 m. As follas ea superficie dos froitos presentan valoresmáis altos que o interior dos froitos, oque suxire que a contaminación prodú-cese por sedimentación de partículas nasuperficie vexetal. O limite consideradocomo normal é de 30 mg/kg. E a unhadistancia de 3 km da fábrica os niveisforon similares ás mostras control.

Mostras de terra

Na zona próxima á factoría observá-ronse valores de 25 mg/kg nos solosforestais, apreciándose un claro descen-so a medida que aumenta a distancia áfactoría. Os valores medios foron supe-riores a 20 mg/kg. A partir de 3 km osvalores son similares as mostras de con-trol. Pero nas mostras máis próximas aocomplexo industrial o contido de flúor émáis alto nas capas superficiais, o quesuxire que as follas con alto contido en

flúor aportan fluoruros ao solo tras a súacaída e descomposición.

Mostras de auga

Analizáronse augas de escorrido (asque baixan polo tronco das árbores),augas de pluviolavado (as que caen dasfollas), auga de choiva, augas superfi-ciais e augas de pozos (estas últimas porencargo da veciñanza).

Os niveis máis altos atopáronse nasaugas de escorrido e os máis baixos nasaugas superficiais. Os índices máis eleva-dos nas augas de choiva pluviolavado eescorrido corresponden aos meses dexuño, xullo e agosto, sobre todo na zonade Barxa. O pico dos resultados foi de 9mg/l en auga de escorrido no mes dexuño.

As augas superficiais (regatos e ríos)presentaron concentracións normais defluoruros.

Das catro mostras de auga de pozosanalizadas, só unha ofreceu niveis deflúor superiores ao permitido pola lei. Enconcreto, trátase dunha mostra tomadano lugar de Barxa con 1,68 mg/dL (Lími-tes 1,5 mg/L RD 140/2003).

Nos estudos realizados en Chinaobservouse mais dun 8 % de prevalezade fluorose esquelética en poboaciónque unicamente tiña acceso a ese tipo deauga con estes niveis de flúor (Cadro I).

CONCLUSIÓNSAínda que pareza incríbel, as esta-

cións de control da Xunta están abando-nadas, e hoxe é a empresa a que mide einforma sobre a súa propia contamina-ción. As conclusións sobre a perigosida-de desta situación de contaminación sonas seguintes:

- A contaminación afecta a unha zonade 3 km de radio desde o lugar ondeestá situada a factoría. A máis distan-cia, os niveis de fluoruros detectados

son similares aos habituais no medioambiente.

- A emisión de partículas con alto con-tido en fluoruros por parte da factoríade ALCOA é claramente a responsábeldesa contaminación, máis intensacanto menor é a distancia á fábrica.

- Estas partículas sedimentan na vexe-tación da zona e contaminan aos ani-mais herbívoros, fundamentalmente asovellas que son mais sensíbeis aosfluoruros. Nos meses máis secos acontaminación das augas de chuvia,escorrido, e pluviolavado é maior,aínda que os niveis en augas superfi-ciais son normais.

- Non é seguro beber da auga dos pozossen realizar análises periódicas. Debenter especial coidado os nenos e nenasmenores de 8 anos polo risco de fluo-rose dental e as persoas con insufi-ciencia renal pola súa maior tendenciaa acumular flúor.

32 cerna

* Luis Díaz Cabanela é médico, Máster en Toxi-coloxía e vogal de saúde ambiental de ADEGA.

Follas afectadas de fluorose (Fotografías de Davison & Weinstein).

BIBLIOGRAFÍA

(1) Environmental Health Criteria forFluorides. Organización Mundial daSaúde. Xinebra 2002.

(2) Scientific Facts on Fluoride.Greenfacts 2005http://www.greenfacts.org/

(3) Proyecto Alumysa Anexo 1. Efectosde los fluoruros en el medio ambien-te. Gestión Ambiental Consultores.

(4) Gobierno de Cantabria. Consejería deGanadería Agricultura y Pesca. Sevi-cio de Laboratorio y Control. Marzode 2007.

(5) Niveles de flúor en las inmediacionesdel complejo ALCOA-INESPAL de SanCiprián (Lugo). Dra. Esperanza Álva-rez Rodríguez. Departamento de Eda-fología y Química Agrícola. Universi-dad de Santiago de Compostela.Lugo. Mayo de 2000.

cerna 33

A Corredoira (Soutomerille - Castro Verde).

TERRITORIO HISTÓRICO E CULTURA DA PAISAXE NOS CAMIÑOS VELLOS

A VÍA PRIMITIVA A COMPOSTELARicardo Polín*

Co paso do tempo, colle forza adimensión cultural que teñen adquiridoos escasos itinerarios camiñeiros que aduras penas sobreviviron á onda des-trutora que sacude as calzadas milena-rias, un patrimonio dotado de granespiritualidade, a que emerxe da súacondición de territorio histórico e cuxovalor sentimental máis evidente é a súaachega á paisaxe como acervo culturalen si mesmo considerado, unha filo-sofía vital que potencia o equilibrionatural asentado en longos períodos detensa convivencia sobre a face da Terra.

O crecente atractivo que posúe acamiñeiría tradicional, as sendas anti-gas, vén dado pola súa adaptación aomedio físico, o seu vincallo cos move-mentos migratorios, coa estruturaurbana dos vellos lugares e o asenta-mento das primeiras comunidades.Nada explica mellor as relacións huma-nas co contorno que as vereas tradicio-nais, nomeadamente os camiños delongo percorrido, cos seus constituíntesafíns á cultura da terra (a agricultura) eda floresta.

É o mundo dos camiños de antes.Un tesouro delicado que vertebra his-toricamente o territorio, fonte de infor-mación inesgotábel fortemente amea-

zada, consagrada na lingua franca enómade que viaxa en múltiples vocesacuñadas no anonimato da creacióncolectiva, sobre pontóns, vaos, pasais esaltadoiros, abrindo cancelos e portóns,vargados de chantos e augueiros paradrenaxe das crecidas, con árbores lin-deiras amigas dos viandantes, queprestan sombra, protexen e balizan ascalzadas, caendo en galerías de ribeira,apreixada nas árbores protectoras dacasa, cos seus ritos e os seus deusesviais, nos milladoiros, petos de ánimase pequenas ermidas para o culto aossantos camiñeiros e as súas fundacións,sempre á beira dos sendeiros centena-rios onde repousan camposantos civís ese ergueron as casas de hospitaleiros emalaterías de leprosos lazarados, itine-rarios asinados con marcos e cruces depedra e de pau para orientación dosque andan peregrinos, “per ager”, polocampo, na procura dun dedo de sal,unha cunca de auga e a luz dunhabrasa nas perdidas pousadas da rotaque sempre olla a occidente, cos seuspostigos abertos ás andoriñas e asargolas prestas á mao do xinete.

Sendas verdes que nas pedras dasúa gastada caixa gardan o segredo damaneira en que unha sociedade arcaicaaprendeu a resolver os seus problemas,

e dos traumas e cicatrices dese proce-so. Un supoñer: ao entrar na Galizapolas terras buronesas, o Camiño Pri-mitivo constitúe a Rúa Maior da Fonsa-grada, a arteria principal dun tecidocamiñeiro tan vedraño como a comuni-dade camponesa que o sustenta,emblema dese complexo aparato circu-latorio que deu cabida aos camiños decarro, carreteiros, e aos de ferradurapara que a uña do cabalo salve os tesosda montaña, e calzadas tan singularesna cultura intanxíbel como aquela quesobe do muíño ou o que leva á misa, aocabo, esa diversidade de vieiros para osque nas terras altas artellaron palabrasgastadas polos anos e matizadas poloseu uso específico: os quenllos, quen-llas e carreiras.

A delimitación oficial segue a serunha demanda urxente dúas décadasdespois do rexurdimento moderno doCamiño aínda estando contemplada noart. 1.4 da Lei de Protección dosCamiños de Santiago, feito que mesmodificulta a aplicación da Lei do Patri-monio Cultural de Galiza para os benscatalogados, funcionándose na vidadiaria cunha precariedade pouco reco-mendábel no caso de elementos tanvulnerábeis como son os camiños enxeral e os históricos en especial. (Vol-

Asalto ao Camiño Primitivo (O Alto - Lugo).

Cancela dos Arrieiros (Fazai, na entrada a Lugo).

Carballo Francés (O Burgo - Lugo).

Cruz dos Cabaleiros de Malta (A Fonsagrada).

Fonte-sarcófago do Santo Matías (Lugo).

Miliario romano de Calígula (Guntín de Pallares).

Ponte romana de Ponteferreira (Palas de Rei).

Santiago de Meilán (Lugo).

ven á nosa memoria as palabras doPadre Sarmiento sobre a ocupación ealteración das calzadas ou a contun-dencia nas Partidas do Rei Sabio aodefinir como delito “de corte” a obstru-ción dunha cañada ou camiño real naTerra de Santiago).

A protección do contorno e a salva-garda da cultura camiñeira, previstosno art. 16.1-2 da citada lei dos camiñosa Compostela, malia supor un uso res-trinxido do solo ao primar o interesecultural e o valor da tradición, na prác-tica non se traduce no coñecementodos principios que regulan a paisaxenatural, ao que se suma a inoperanciana definición física da traza e o controlmínimo das franxas laterais e as cuncasvisuais, o que complica a avaliación do

impacto de canteiras e areeiras (art.16.3), como sucede escandalosamenteao paso da rota primitiva pola CostaFrancesa en Bascuas (Lugo) ou no pro-pio castro da Pallota, arredor do con-xunto ambiental de Soutomerille (Cas-tro Verde). Outro tanto acontece coaordenación especial que requiren asexplotacións gandeiras afectadas(16.4), só entendíbel nunha comunida-de capaz de asociar a vida co medionatural e o patrimonio cultural.

No entanto, a tardanza na elabora-ción dun plan especial de proteccióndestas vías históricas, descarga nosplaneamentos municipais grande partedas responsabilidades, aparecendonumerosas reticencias nos entes locaisá hora de asumiren os ditames restriti-

vos de Cultura previos ao outorgamen-to de licenzas municipais, malia o con-trol -ás veces encomiábel- do ComitéAsesor do Camiño de Santiago, órganoplural presidido polo Director Xeral deCultura e formado por técnicos eexpertos encargados de controlar asactuacións que impactan sobre o terri-torio histórico das rotas xacobeas. É asícomo a obrigatoriedade de restaurar acalzada destruída ou a súa masa arbó-rea (art. 21), adoitan ficar en papelmollado, marcando unha tendenciapedagóxica pouco edificante. Os exem-plos resultan innumerábeis sen saír doterritorio histórico do Camiño Primiti-vo, ben sexa a invasión da Cruz dePedra sobre o porto da Vacariza paracoller entullo, no monte A Lomba enSan Miguel do Camiño (preito gañadopor ADEGA á Deputación lucense pro-motora das obras), na apropiación dafonte e calzada medieval no Mesón deFraiás, o asalto utilizando fondos euro-peos de máis de medio quilómetro deCamiño Primitivo sobre a vía romanaXIX en Pena Ferrada (Toques), e outrasdesfeitas irreparábeis que deixaronimpunes aos seus responsábeis.

No que atinxe ás actividades depromoción, sinaléctica e acollemento,advírtese notoriamente que os intere-ses lúdicos e turísticos emerxen conforza tal que banalizan a raíz históricadesta rede camiñeira que por vecessemella aguantalo todo, obviamenteresultado da grande operación mediá-tica, propagandística e comercial enque se ten transformado todo o nego-cio do Xacobeo, un ente que de cara aoAno Santo do 2010 está a promoveractuacións paisaxísticas de deseñoartificioso e estandarizado para estasantigas vereas que, de por si, posúen unxenio pouco acaído ás modernas ope-racións de maquillaxe e contra as quexa se ten pronunciado o Comité Asesorna súa última xuntanza.

Estamos, ao cabo, ante a eternaloita á contracorrente por manter vivaesa condición de territorio histórico e ocarácter cultural do Camiño e a súapaisaxe, discurso ao que desde Lugo llereservamos un particular sentido, navía xacobea máis antiga do mundo.

34 cerna

* Ricardo Polín é autor de diversasinvestigacións sobre a vía primitiva aCompostela e vogal do Comité Asesor doCamiño de Santiago.

cerna 35

20 ANOS DA CAÍDA DO MURO DE BERLÍN

UNHA PERSPECTIVA ECOLÓXICAEntrevista a Ulf Helke, por María García

O pasado 9 de novembro cumpríronse 20 anos dende a caída do Muro de Berlín, un acontecemento histórico a escala mundial quemudou radicalmente o contexto político e socioeconómico de grande parte do planeta. Ás moitas revisións e interpretacións, quixe-mos sumarlle a nosa particular análise: que repercusións tivo no medio ambiente a caída do Muro e a reunificación de Alemaña?Entrevistamos a Ulf Helke, biólogo e activista ecoloxista da antiga Alemaña Oriental.

Ulf recíbenos na súa casa en ÖkoLea,un proxecto comunitario rural ao leste deBerlín dedicado á ecoloxía e ao traballocompartido. Biólogo e educador ambien-tal, leva máis de 20 anos traballando endiferentes organizacións ecoloxistas enaturalistas e considérase, cos seus 38anos, “pertencente a esa xeración privile-xiada que tivo a oportunidade de coñecerconscientemente o sistema anterior, e devivir o cambio no momento correcto”. Omuro caeu cando el tiña 18 anos, e isofacilitoulle non ter que facer o servizomilitar, daquela obrigatorio e impregnadodos rigores da guerra fría.

- Cres que procede facer unha valora-ción triunfalista dos cambios sufridospor Alemaña nos últimos 20 anostamén no medio ambiente?

- Habería que analizar separadamentediferentes ámbitos da conservaciónmedioambiental, pois hai evoluciónsmoi diferentes. No relativo á industria eá protección técnica do medio obsér-vanse avances significativos. Noutroseidos coma a agricultura ou o consumo,a situación non mellorou, ou mesmoempeorou.

- A contaminación industrial parece terunha das evolucións máis evidentes.

- Si. A RDA contaba cunha industria anti-cuada que carecía de medidas técnicaspara a prevención e control da contami-nación: depuradoras, filtros... todo isochegou coa Reunificación. Ademais, aobtención de enerxía a partir do lignito

tiña un enorme impacto ambiental,desde a súa obtención nas enormescanteiras, até a súa combustión coachuvia ácida e os efectos sobre os bos-ques. A industria química tamén eramoi contaminante, sobre todo na zonade Leipzig, onde xa se notaban os efec-tos na saúde das persoas. Os ríos esta-ban moi contaminados, tamén noOeste, mais a Alemaña Oriental nontiña o diñeiro da Alemaña Occidentalpara construír depuradoras.

- A Reunificación fixo que se investisemáis en medio ambiente?

- A contaminación diminuíu en parteporque se aplicaron medidas técnicasde redución como a construción dedepuradoras ou a substitución da cale-facción de carbón nas casas; perotamén diminuíu porque moitas indus-trias simplemente pecharon.

- E aumentou o paro. Moita xentebótalle a culpa á normativa ambien-tal, non?

- O medio ambiente non foi a únicacausa. En xeral, moitas industrias deixa-ron de ser competitivas no novo con-texto económico. Imaxínate que moitasfábricas contaban aínda con maquina-ria de antes da guerra! Pero o endurece-mento das leis ambientais tivo tamén oseu efecto na RDA. Por exemplo pecha-

ron dúas centrais nucleares en Rheins-berg e Greifswald. Eran do mesmo tipoque a que provocou o accidente enChernbil, mais noutros lugares conti-nuaron funcionando. Iso ocorreu taméncon outras industrias.

- A agricultura tamén sufriu moitoscambios...

- Aquí, facer balance é mais difícil que nocaso da industria. Despois da guerra, oGoberno levou a cabo a “Reforma dosolo” e repartiu as terras dos grandespropietarios entre os pequenos agricul-tores e agricultoras. Mais, anos despoisreorganizouse novamente a agriculturae forzouse a explotación comunitaria daterra en cooperativas. Houbo quenestaba de acordo e quen non, mais foiobrigatorio. Esas cooperativas foronmedrando e especializándose, e traba-llaron a terra de maneira case “indus-trial”. Esta agricultura tiña un altoimpacto na desaparición de pequenoshábitats: sebes, lagoas, glaciares, bos-quetes... O obxectivo era facilitar oacceso de maquinaria, diminuír o traba-llo e aumentar a produtividade.

- Algo parecido ás nosas concentra-cións parcelarias...

- Seguramente. Con todo, a falta dediñeiro tamén tiña vantaxes, por exem-plo a escasa utilización de agroquími-

O programa de parques nacionais é un dos maiores éxitos que recoñece o ecoloxismo, xa que puidoestablecer unha protección real para grandes áreas en bo estado de conservación. Na foto, o ParqueNacional de Müritz, en Mecklenburg-Vorpommern.

Ulf Helke.

36 cerna

cos. Tanto os fertilizantes industriais,coma os pesticidas chegaron coa Reu-nificación.

- Non estaba desenvolvida a agricultu-ra ecolóxica?

- Moi pouco, eu só coñezo unha explota-ción en ecolóxico daqueles tempos, eneste caso era unha granxa biodinámi-ca que producía para autoconsumo.Pode que os produtos agrícolas foranmáis ecolóxicos que agora. É significa-tivo que nestes anos aumentaran moitoas alerxias, por exemplo, mais nonexistía un mercado de agriculturaecolóxica tal e como hoxe se entende.

- Así que o maior impacto era sobre abiodiversidade.

- Si, pero iso tamén cambiou. Coaentrada na UE chegaron as cotas e anecesidade de deixar zonas sen cultivar, eiso facilitou que se renaturalizasen moitoshábitats.

- De verdade? Para nós, o abandono daterra significa risco de incendios!

- Aquí estamos obrigados a rozar unhavez ao ano, polo que nestas zonas nonhai incendios. O problema cos lumesexiste máis ben nas zonas nas que seplantaron monocultivos de coníferaspara a industria. Nese eido percíbese uncambio positivo nos últimos anos. A sil-vicultura foi incorporando outros méto-dos: a introdución de caducifolias parasubstituír as coníferas, a asociación decultivos de diferentes especies... Asituación mellorou, aínda que nomonte, os cambios tardan en verse.

- E os cambios nos hábitos de consu-mo?

- Agora consúmese máis e insustentabel-mente: produtos máis elaborados,sintéticos e de lonxe. Na economía daantiga RDA tiñan máis peso os circuítoslocais, cada zona contaba coa súapanadería, leitería, manufacturas, etc.Agora bebemos leite, no mellor doscasos, de Bremen ou de Babiera, os pro-dutos xa veñen precociñados e sobreen-valados e percorren varias veces gran-des distancias antes de chegar ás nosascasas. Por certo que o transporte rea-lizábase maioritariamente en tren,mentres que agora medra incesante-mente o transporte por estrada e poravión.

- E a xestión e tratamento dos resi-duos?

- Os vertedoiros e as plantas de trata-mento están mellor preparados. Mais o

certo é que se producen moitísimosmáis residuos polas tendencias de con-sumo actuais. Antes funcionaba demaneira habitual a reciclaxe “directa”.Non só os sistemas de devolución eretorno dos envases, senón en xeral. Euaínda me lembro de levar o papel aopunto de recollida e gañar con iso unscartiños. O sistema era moito máis efi-ciente que o actual. Agora nin sequeradiferenciamos os envases de usar e tirar,dos que teñen varios usos. A poboaciónestá confusa.

- Coidas que o maior interese das auto-ridades polo ambiente se reflictetamén na sensibilidade da poboación?

- A relación non é nin moito menos direc-ta, e mesmo podemos falar dun certoefecto inverso. Na RDA a xente sentíasedirectamente afectada polos problemasambientais causados pola industria, acontaminación que afectaba á saúde,etc. Mais podía descargar esa responsa-bilidade nun culpábel “externo”: oGoberno, ou as fábricas, aínda que nono puidera expresar publicamente. Hoxesegue pendente o obxectivo de facerentender a responsabilidade cotiá decada un de nós na conservación domedio.

- Dis que a crítica ecoloxista non sepodía facer pública. Como era o acti-vismo medioambiental en tempos daRDA?

- Daquela existían varias organizaciónsestatais dedicadas ao estudo do medioambiente, mais sempre dende unhaóptica naturalista. As organizaciónscidadás non estaban permitidas, peroexistían algunhas agrupacións protexi-das pola Igrexa, aínda que moi vixiadas.A denuncia ambiental pública nonexistía dentro da RDA, mais viña defóra. Nos últimos tempos tolerábasecontactar con emisoras de radio da Ale-maña Federal. Coa caída do Muro che-garon as agrupacións estatais que xaactuaban en Occidente: a NABU, oBUND... As de aquí constituíron a Fede-ración Grüne Liga.

- Melloras nuns aspectos, retrocesonoutros?

- Si, sempre é así. Tampouco é sorpresaque debemos continuar traballando senrelaxármonos e sen perder a ilusión,paga moito a pena. A situación cambioue temos que adaptarnos a novas cir-cunstancias, mais moitos problemasseguen aí ou mesmo se agudizan.

- Grazas polo teu tempo.

- Un pracer.

A restauración das minas de lignito levouse acabo por inundación, converténdoas en lagos.Quizais “a mellor opción”, aínda que non exen-ta de riscos: inestabilidade xeolóxica, acidifica-ción da auga, etc.

cerna 37

CANTEIRAS

No noso monte, zona de “A Croa”,véñense explotando xacementos de gra-nito desde o ano1979, xacementos dosmáis importantes do mundo, e que estáa explotar, mediante contrato temporal,a empresa INGEMARGA S.A. Medianteacordos, a Comunidade conseguiu obterdeste aproveitamento importantesrecursos económicos. Estes distribúenseen 3 eixes fundamentais: obras decarácter social, cultural, e para a Comu-nidade. De carácter social: axudas aAsociacións de Veciños “Raxeira”, C.I.T,PARGA F.C., Comisión de festas de SanRoque e Santo Estevo (patrón da Parro-quia), Colexio público e Igrexa parro-quial; de carácter cultural: impulsodunha mini-biblioteca, promoción da“Feira da Cantería, Callos e Artesanía”,que se celebra todos os anos o primeirodomingo de xullo en cooperación coConcello de Guitiriz, intervenciónsarqueolóxicas, etc; e, finalmente, paraobras comunitarias: traídas de auga,limpeza e conservación do cemiterioparroquial, limpeza e conservación deespazos públicos (Area Recreativa “ACarballeira”, fonte de augas mineiromedicinais de “Valdobín”, limpeza dorío), arranxo e construción de aproxima-damente 150 km de pistas e camiños(nalgúns dos casos, coa colaboración doConcello), eliminación de vertedoirosincontrolados, compra de terreos priva-dos para a súa conversión en públicos einvestimentos na mellora do monte.Todos estes recursos xerados polo monteforon dedicados integramente a servizoscomúns, e non houbo reparto en especieeconómica.

ENTULLEIRASNa actualidade estase levando a

cabo un proxecto de gran transcenden-cia para a parroquia e a comarca, comoé a eliminación de entulleiras de pedraque temos distribuídas ao longo do nosomonte. O material será recollido para asúa transformación en produtos queteñen un destino comercial, como son: operpiaño, o bordillo e o taco. Esta acti-vidade tamén xera algúns postos de tra-ballo directos e varios indirectos, coor-dinado pola empresa INGEMARGA S.A.,que ten outorgada a concesión mineirado noso monte para explotación dascanteiras de granito nas clases de Albe-ro, Parga e Silvestre (moi apreciado paraa escultura e a restauración de edificios,empregado actualmente na construciónda Sagrada Familia de Barcelona).

PLANTACIÓNSNo ano 1.992 apróbase en Asemblea

Xeral a sinatura do convenio con ICONA(Instituto de Conservación da Natureza).Establécese un acordo para a plantaciónde 40 Has de piñeiros Pinus pinaster ePinus insigne, reservándose a Comuni-dade o dereito á explotación das cantei-ras de granito, actividade principal áque se dedica o noso monte. En 1.999amplíase o convenio a 20 Has máis, for-mando unha grande masa forestal e quena actualidade vén de acadar as 250Has, con novas plantacións de frondosas(bidueiro, carballo, cerdeira e castiñei-ro), dentro da zona industrial de explo-tación de canteiras.

(CMVMC SANTO ESTEVO DE PARGA)

UNHA MANEIRA DE SACARLLE OPROVEITO AOS MONTES

David Díaz Losada*

Traio aquí un exemplo de como sacarlle o máximo proveito aos nosos montes, establecendo un plan racional de aproveitamento etraballo programado para os mesmos. A parroquia de Santo Estevo de Parga, Concello de Guitiriz, atópase situada na parte norte daprovincia de Lugo, bañada na meirande parte polo río Parga, por certo, moi rico en troitas. Ten unha poboación aproximada de 800habitantes e unhas 200 casas que forman a Comunidade á que lle dá o nome a parroquia, cos seus oito pobos máis a vila de Parga.

A parroquia de Santo Estevo ten unha extensión de aproximadamente 1.000 Has de monte veciñal man común, das que 375 Has foronclasificadas polo Xurado Provincial de Lugo con data 25 de Agosto de 1.975. As restantes, atópanse repartidas entre comuneiros ecomuneiras desde hai 80 anos, sen criterio de proporcionalidade. Así que, para centrarmonos no tema que nos ocupa imos falar só domonte legalmente clasificado, no que existen varias canteiras de granito desde 1979.

* David Díaz Losada é o Presidente da Comuni-dade de Montes Veciñais en Man Común daParroquia de Santo Estevo de Parga.

A Comunidade de Montes de Parga tamén failabores de limpeza dos ríos da localidade.

Área recreativa A Carballeira.

Davi

d Lo

sada

a

Canteira de granito no Monte da Croa.

Davi

d Lo

sada

aDa

vid

Losa

daa

A FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALI AUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA ORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E E GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA ALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE A FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GAL

38 cerna

Pero xa na primeira noite que pasei ensolitario, ao saír á pequena terraza paragozar do fresco, da lúa e das estrelas, vinque tiña compaña: un ser fuxidíomoveuse polo tabique vertical e, nuninstante, situouse invertido no saínte dotellado. Non había luz dabondo máisque para distinguir un pequeno réptil.Entrei para coller a cámara de fotos epoder iluminalo co flash. Entre tanto,discorría e pensaba que non podía seroutra cousa que a exótica, e nunca pormin vista en liberdade, salmantesa(Tarentola mauritanica). E así foi.

Da salmantesa (tamén “osga” engalego), só gardaba un esvaído recordodo que contaba a miña avoa de candovivira en Murcia. Dicía que alí, nascasas, convivían cun réptil abondoso eque os veciños tíñano como normalcompañeiro que limpaba a casa deinsectos.

Pensaba eu que por aquí non habita-ba ou que a súa presenza era escasísima.A miña sorpresa foi enorme cando naterraza da casa do Barco topei con ela;comprobei a súa presenza despois detirarlle a foto e aumentar na cámara asúa figura.

O retrato era deficiente, pero nonhabía dúbida: tiña todos os atributos dasalmantesa. O seu corpo imita moito aodunha lagartixa, pero é máis rechonchu-do. Ten ollos grandes e prominentes, e ocorpo adornado de debuxos escurossobre fondo crema; sobresáenlle esca-

mas do corpo e da cola con forma deespiñas. Pero a característica que a faimáis inconfundíbel e a dos dedos acaba-dos en pequenos discos, provistos estesde laminiñas e cerdas microscópicas quefuncionan como almofadiñas suciona-doras que lles permiten agatuñar cabe-za a baixo e por calquera superficie, ninos vidros se lles resisten. Sempre que sefala deste réptil faise mención a estashabilidades.

As salmantesas son territoriais.Cazan insectos e son activas ao anoite-cer e pola noite. As femias poñen osovos a finais da primavera. O aparea-mento ten lugar ao inicio da estaciónque é cando, segundo din, se podeescoitar a voz clara e metálica dosmachos pola tarde e a primeira hora danoite.

Por último, subliñar que na espléndi-da Guía de réptiles e anfibios de PedroGalán e Gustavo Fernández (Xerais,1993), afírmase que só teñen dúas citasde salmantesas en Galiza. Pero Pepaindicoume que tamén tiñan aparecidona casa da súa irmá. E no mes dedecembro, a rapaza da panadería ondemerco o pan amosoume desconcertadaun exemplar xuvenil que acababa deatrapar no establecemento. Pode, xa quelogo, que esteamos ante un claro exem-plo dunha especie en expansión.

Será o cambio climático o que traeestes simpáticos e antropofílicos anima-liños cara ao Norte? De ser así, a men-saxe da súa presenza non sería nadapositiva. Polo momento, eu prefiro pen-sar que se atopa a gusto en terras deValdeorras.

Pepe

Sal

vado

res

A INESPERADA VISITA DUNHA ACRÓBATA:

A SALMANTESA (CONTOS DO TIO-VIVO)

Pepe Salvadores

Por razóns laborais desprazáronme aValdeorras, e alí descubrín o Mediterrá-neo; non o mare nostrum, senón arexión bioclimática que define unhaparte do noso País.

Nesa xeografía, onde dixeron queacababa Galiza e fixeron fronteira,chove o xusto, o monte ule diferente aoque ten influenzas atlánticas e haifauna e flora particulares. E neste fin deverán e primeiros de outono, extremo encalores, con falta de auga que engordeas castañas, boteime con ansia a estanatureza singular e perdinme entretanta diversidade de plantas e bichos.

Gocei ao escoitar falar da vendima,de mencías, garnachas e godellos. Sor-prendeume o monte adornado de millei-ros de froitos vermellos das roseiras bra-vas e gocei do arrecendo das estevasque todo o impregnan e poñen noambiente un toque oriental.

Vin, en moi pouco tempo, entreoutras cousas, a achicoria, o osiris, oabondoso e velenoso trobisco, as garzas,os corvos mariños, os lagartos, e, aínda,para a miña fascinación, en compaña deChavi, observamos os esquivos sapocon-chos nas pozas do Sil. Tamén escoiteicontos graciosos do desaparecido lobo eprobei os froitos da zona que xenerosa-mente me ofreceron.

A pesar de tanta descuberta e satis-facción, eu, que sempre tiven xente aomeu carón, tiña unha pequena pena porter que estar só no ático que aluguei.

Pepe

Sal

vado

res

Exemplar adulto de salmantesa na parededunha vivenda no Barco (outubro 2009).

Exemplar xuvenil capturado nunha panadería do Barco de Valdeorras (decembro 2009).

cerna 39

ZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GA

FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZ E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUN

FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA EFLO

E GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA EFLORA LIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA EE FLORA DE

Ram

sés

Pére

z

Ram

sés

Pére

z

De igual xeito ca un trasno falca-trueiro, existe unha planta na nosa floraque peca de curiosa e pícara. Trátase docouselo ou Umbelicus rupestris, unhafermosa espía que permanece á espreitadesde os muros e tellados das nosascasas e corredoiras.

A súa sabedoría, froito desta privile-xiada posición desde a cal observa,escoita e cala sobre os nosos segredos,correspóndese en cantidade coa belezado seu outro nome coloquial: “Embigode Venus”, que nos oferta unha estupen-da pista sobre o seu aspecto externo, enconcreto das súas redondeadas e carno-sas follas cun burato no medio que ase-mella un embigo. Tamén podemos com-parar esta forma das follas cunha copa,de aí o nome de couselo que vén do latín“calicellus” ou “cáliz pequeno”. Estesdous nomes, aínda sendo os máis coñe-cidos, non son os únicos polos que colo-quialmente denominamos esta planta.Por pucho das paredes, orella de frade,gorretes, choupelo ou carampelo taménentende este amigo dos espazos peque-nos.

extraer o zume, pódese coller pelexo dasfollas cunha pinza e colocalo sobre a pelproducindo efectos similares.

Asemade ten un efecto diurético,axudando a provocar os ouriños. Paraiso, tense que obter o zume tanto dasfollas como dos talos e coalo posterior-mente. En xaxún tomarase unha culle-rada sopeira xunto cun vaso de augacon gas. Outro uso que se queda noanecdótico é a recomendación do seuconsumo co fin de procrear fillos varóns,segundo opinaba Hipócrates.

Pero nas follas non só podemos verpropiedades sanadoras, senón tamén,segundo algúns un agradábel manxar.Non é un clásico da nosa gastronomía,pero o couselo pódese atopar en sofisti-cadas ensaladas de cociña vangardista.As súas tenras follas aliñadas con acei-te, zume de limón e alfabaca, non só soncomestíbeis senón tamén saborosas.Recoméndase elixir os exemplares máispequenos que serán os máis tenros.

No mato do camiño á escola, entreas pedras da corte das vacas, por tras dacasa onde case non dá o sol, no grosotronco do carballo vello, por entre astellas da casa da avoa… Alí onde pouseso ollar aparece, este que foi compañeirode xogos dos nenos e nenas galegas. Naimaxinación dos pequenos as follas eranmoedas para mercar nas tendas, ante-nas parabólicas, ventosas… e coas floresxa secas “cociñábanse” deliciosos pratosde arroz para o xantar das bonecas.

O COUSELOGemma Pérez e María Xosé Castro

O Umbelicus rupestris é unha espe-cie perenne da familia das crasuláceasmoi común en Galiza. Ademais de polassúas peculiares follas, o couselosorpréndenos cunha inflorescencia pri-maveral e estival en forma de atrevidosacios verticais compostos por pequenasflores de ton claro en forma de campá.

O couselo gusta de terreos húmidose sen cal, aparecendo nun amplo rangode altitudes: desde o nivel do mar ata osdous mil metros. Estamos a falar, polotanto, dunha planta con aspecto feble,pero que demostra ser unha verdadeira“todoterreo”.

Sendo tan común non é de estrañarque se lle coñeza unha aplicación enproveito das persoas. O beneficio medi-cinal obtense, sobre todo, das súasfollas. O zume que se extrae delas é moiabundante pola textura carnosa e, mes-turado con aceite usábase como reme-dio vulnerario, é dicir, actuando nas feri-das como antiinflamatorio e renovadorde tecidos. Outro uso moi eficaz destezume é o de remedio para a dor de oído.

Para conseguireste efectointrodúcese olíquido nooído e logoponse unalgodón paratapar o bura-to. En poucotempo prodú-cese un gran-de alivio dador. Paraqueimaduras,grans e feri-das pequenas,en vez de

40 cerna

PROXECTO CASTIEIXAS

ANFIBIOS, POZAS E PERSOAS Ramsés Pérez

A propósito da relación entre partici-pación cidadá e conservación, Ricardo deCastro (2008) apunta que “É crucialfomentar a creación de espazos que faganposíbel a participación cidadá, o contactodirecto co problema (ambiental) e taména súa aplicación real nas solucións”.ADEGA ten unha extensa experiencia nacreación de “espazos” que pretendenimplicar ás persoas na conservación domedio, implementando programas deeducación ambiental e/ou voluntariadoambiental.

Proxecto Ríos deseñou unha actua-ción que pretende achegar solucións aoproblema formulado, á desaparición daspozas e regos e con elas das poboaciónsde anfibios, empregando novas ferramen-tas de participación e xestión do medio,nomeadamente a cesión de parcelas encustodia do territorio (unha nova e cre-cente estratexia de conservación), quemediante a participación, pon en contac-to a diferentes actores e fainos partícipesdun proxecto común: a conservación da

nosa paisaxe e do noso patrimonio natu-ral e cultural.

O DECLIVE DOS ANFIBIOSOs anfibios están sufrindo unha seria

regresión en todo o planeta. Detrás destedeclive está a acción humana que, direc-ta ou indirectamente, e mediante acciónglobais ou locais, está alterando a biosfe-ra. Os anfibios, debido a súa característi-ca de vertebrados cunha “dobre vida”,están a ser os principais afectados, con-verténdose nun bioindicador planetarioque nos está alertando de que algo nonvai ben. Os anfibios son especialmentevulnerábeis debido á dependencia de dousmedios para completar o seu ciclo vital. Aalteración de calquera deles pode facerque lles sexa imposíbel completar o seudesenvolvemento e terminen as súaspoboacións acaben desaparecendo.

No Atlas y Libro Rojo de los Anfibios ylos Reptiles en España (MMA: 2000) realí-zase un resumo das principais ameazasdeste grupo de vertebrados, entre as quedestacan: a destrución directa; a altera-ción e contaminación de hábitats natu-rais, especialmente dos medios acuáticosreprodutores no caso dos anfibios; a alte-

ración das prácticas agrícolas, ben sexapor abandono ou por intensificación doscultivos (herbicidas, pesticidas, monocul-tivos, etc.); contaminación das augas porvertidos (augas residuais, industriais, ver-tedoiros incontrolados… en ríos, pozas eregatos); os incendios, especialmente enGaliza, así como a silvicultura previa eposterior. Outras razóns que se nomean,non menos importantes, son a introdu-ción de especies exóticas invasoras -unproblema en aumento-, así como o cam-bio climático e as enfermidades emerxen-tes, etc., que están facendo desaparecerpoboacións enteiras. A superstición e omedo, os atropelos, especialmente nal-gunhas localidades, son outros impactos adestacar. A especificación destas causaspara o caso galego podémola atopar nunartigo de Ricardo Ferreiro publicado enADEGA-Cadernos nº 15.

Na franxa costeira galega onde seasenta a maior densidade de poboacióndo país, o principal problema é a destru-ción de hábitats para a reprodución porconstrucións de infraestruturas (estradas,vivendas, concentracións parcelarias, etc.)e as actividades asociadas (turismo, atro-pelos, etc.) . Nas zonas interiores onde apresión demográfica é moi baixa, a prin-

As pozas e regos son elementos singulares da paisaxe galega posuidores duns interesantes valores culturais e naturais. Consecuenciado abandono do rural, nomeadamente das prácticas agrícolas asociadas, pozas e regos deixan de manterse, “perdéndose”,provocando unha simplificación da paisaxe e a desaparición de espazos vitais para flora e fauna. Anfibios como as ras, sapos,píntegas, etc., vense especialmente afectados xa que pola súa “dobre vida” son vertebrados moi sensíbeis a estas modificacións nosusos do territorio.

Ram

sés

Pére

z

Charca en maio 2009.

Ram

sés

Pére

z

Medindo a poza.

Ram

sés

Pére

z

Eliminando substracto.

cerna 41

cipal ameaza para este grupo é precisa-mente o abandono rural que vai acom-pañado da perda de prácticas tradicionais.Este pode ser no caso que nos ocupa, adesaparición de pozas, charcas e regos.

O ABANDONO DE POZAS E REGOSAs charcas son pequenas masas de

auga que constitúen un valioso e diversohábitat acuático que ten sufrido unhaimportante regresión en toda Europa. Aspozas, un tipo de charca, son elementosda paisaxe tradicional e unha boa mostrado equilibrio entre as persoas e o medio,que convén estudar, divulgar e conservar.

En Galiza, pozas e regos cumprían nasculturas agrarias diferentes funcións; osprimeiros acumulaban a auga que poste-riormente, mediante regos, se distribuíanpolos prados; e servían tamén de bebe-doiros para o gando. Ao tempo, son ohábitat de diferentes anfibios, cunha fun-ción fundamental no seu ciclo vital.

As charcas e os anfibios teñen segui-do unha traxectoria semellante. As pri-meiras, consideradas lugares insalubres eimprodutivos, foron desecadas ou aterra-das; e os anfibios son vistos como animaisfeos e “ponzoñentos“, e por iso persegui-dos e rexeitados. Estes pequenos espazose animais foron os grandes esquecidos,tanto nos programas de conservación,como nos de educación ambiental. Polacontra, no Proxecto Castieixas ofrecenunha oportunidade educativa.

E AS PERSOASO ser humano como principal res-

ponsábel da problemática ambiental quenos ocupa, é tamén parte da solución.Alén doutras medidas, desde ADEGA e oProxecto Ríos presentamos dúas propos-tas que axudan a paliar esta situación: acustodia do territorio e o voluntariadoambiental.

A custodia do territorio é un conxun-to de ferramentas que pretenden implicaraos propietarios e usuarios do territoriona conservación e bo uso dos valoresnaturais, culturais e paisaxísticos. Ovoluntariado ambiental é a participaciónde maneira altruísta no tempo de lecer esen remuneración de persoas que desen-volven accións encamiñadas a mellorarambiental.

A cesión de parcelas con charcas porparte de particulares e a participación devoluntariado ambiental na súa conserva-ción é unha nova forma de traer ao nosotempo as antigas prácticas do traballoscomunais, e contribúe a conservar estesespazos e os seus valores.

PROXECTO CASTIEIXASO Proxecto Pozos de Castieixas pre-

tende achegar solucións ao problema doabandono e a perda das pozas e regos, econ eles das poboacións de anfibios,mediante unha iniciativa de custodia doterritorio e voluntariado ambiental. Estáfinanciado pola Obra Social de CaixaCatalunya, desenvólvese na Comarca deTerra de Caldelas, na Parroquia de Vila-riñofrío (Montederramo, Ourense), nunhaparcela particular de hectárea e mediacustodiada por ADEGA. A finca albergaprados de dente e de sega, unha carba-lleira, así como un conxunto de pozos eregos en distintos estados de conserva-ción.

O Proxecto Castieixas contempla oestudo, a divulgación e a conservacióndeste patrimonio natural e cultural. Osobxectivos da iniciativa son: divulgar aproblemática situación dos anfibios anivel global e a súa situación en Galiza;dar a coñecer o patrimonio natural e cul-tural que supoñen os pozos e regos e evi-denciar a súa importancia como espazos

para a reprodución dos anfibios; realizarproxectos de recuperación que sirvan deexemplo para posteriores accións; efomentar iniciativas e prácticas que inci-dan na conservación do noso patrimonio.

Algunhas das actividades realizadasconsisten na recollida de informaciónsobre o uso destas construcións, no segui-mento da fauna e flora que as habita, asícomo, tarefas destinadas a restauración emantemento dos pozos abandonados e acreación de novas charcas. Tendo enconta que os anfibios, “teñen dúas vidas”e que fóra da auga tamén precisan luga-res para se refuxiar e pasar épocas duras(invernais ou estivais) deseñáronse actua-cións para restaurar valados caídos oucrear moreas da leña que ofrezan refuxioaos anfibios.

A iniciativa pretende ser unha expe-riencia piloto que sirva de exemplo, unhavez realizada, a outras entidades, admi-nistracións, colectivos cidadáns, veciñosde poboacións rurais, etc., xa que apenashai proxectos cuxo foco principal deactuación sexan os pozos e os anfibios.Lembremos que moitas destas charcasson hábitats de moi pequeno tamaño(pero de vital importancia para as zonasde Galiza coa pluviosidade máis escasa),polo que un particular, unha asociaciónde veciños, un centro de ensino, cultural,etc. podería “imitar” unha acción destetipo.

PROXECCIÓNConsideramos que a actuación que

presentamos é necesaria porque podeservir tamén de experiencia piloto comomicro-reserva. As micro-reservas preten-den conservar pequenos espazos funda-mentais para determinadas especies(anfibios, bolboretas…). E pode ser unhaboa proposta para aqueles lugares deinterese que se atopan fóra de zonas pro-texidas mais que poden adquirir unhaimportante función de corredores ecoló-xicos entre diferentes espazos.

Ram

sés

Pére

z

Limpando o rego.

Ram

sés

Pére

z

Triturus boscai.

42 cerna

O PROXECTO EMPRESARIALA entidade Equal Soc. Coop. Galega

constitúese no ano 2002 promovidapor un equipo de catro persoas dascales tres proceden do ensino regradoe a cuarta incorpórase por primeira vezao mercado laboral. O proxecto nacecomo consecuencia dun proceso de900 horas de formación para o empre-go e autoemprego dentro do programaeuropeo NOW (Novas Oportunidadespara as Mulleres). No marco deste pro-grama do FSE, tivemos a oportunidadede coñecer, a través de intercambiostransnacionais, iniciativas de empregoque as mulleres estaban a desenvolvernoutras áreas rurais de Dinamarca eInglaterra, case sempre a través depequenas empresas de economíasocial, cooperativas, en particular.

Pois ben, despois de estudar todo ocumio de oportunidades que nos foronpresentadas:

- Oportunidade de autoemprego,polos elementos facilitadores,asesoramento e acompañamento,entre outros.

- Oportunidade de revisar e/oucambiar o noso itinerario profe-sional, porque pensamos queunha ocupación profesional nondebe ser determinante na vidadas persoas, senón que han de seras persoas as que determinen enque e como queren desenvolverseprofesionalmente.

- Oportunidade para crear e desen-volver novos proxectos que con-duzan a estar no mundo dundeterminado xeito.

Do anteriormente exposto deriva-mos dúas pautas que estiveron moipresentes no proceso de “emprender”,por un lado, buscamos un escenariofavorecedor da participación creativa

de persoas con intereses comúns paratraballar no proxecto educativo docentro. Proceso que levaba consigoalgunhas variábeis, como saber apro-veitar e proxectar a nosa experiencialaboral adquirida e, paralelamente, tero estímulo necesario e suficiente parainiciar un novo proceso de aprendizaxee autoaprendizaxe nun ámbito novo, aeducación ambiental.

A segunda das pautas do procesoemprendedor viña marcada pola variá-bel “como queriamos construír a rela-ción entre as persoas que estabamos aemprender o proxecto”. A fórmula coo-perativa estaba, e aínda segue, a estarpromovida desde a Comunidade Euro-pea como forma xurídica de autoem-prego, foi por esa razón que, nun prin-

cipio foi a elixida por nós. Pero foimoito máis adiante cando nos decata-mos, tamén a través de procesos deformación continuada no ámbito coo-perativo, do valor engadido que a fór-mula cooperativa viña a facilitar áconfiguración global do noso proxecto.A educación en valores ambientais viñaa ser completada e complementada cosvalores sociais e humanos e principiosque, por definición, son propios domodelo cooperativo.

Así pois, coa oportunidade aprovei-tada para ensaiar un novo percorridopoñendo en valor os propios recursos ecapacidades, incluída a capacidadepara resistir a frustración, por un lado,e a oportunidade de usar fondos FEDERen forma de subvención a fondo perdi-do para activo fixo, por outro, consti-tuímos a sociedade e iniciamos a acti-vidade.

O PROXECTO EDUCATIVOO proxecto educativo empezouse

definindo e enmarcando o ámbito prin-cipal que queríamos abordar dentro daeducación ambiental. A nosa experien-cia profesional facilitounos o camiño aseguir e a metodoloxía a aplicar na

EQU

AL

O centro de educación ambiental Equal Soc. Coop. Galega está situado na localidade de A Barra, no Concello de Coles, provincia deOurense. O centro é un equipamento fixo con capacidade para 48 persoas en réxime de pensión completa. O espazo interior conta condormitorios compartidos, comedor e aula multiusos, ademais dos aseos e a recepción. O espazo exterior está formado basicamentepor unha hectárea de bosque de carballos e pradería, espazos que na primavera e o verán acollen a meirande parte das actividadesdos nenos e nenas que asisten a xornadas de educación ambiental, a actividades de lecer e a campamentos.

Oficina de Recepción.

“Tivemos en conta comoqueriamos construír a relación

entre as persoas que estabamosa emprender o proxecto, pero

foi moito máis adiante cando nosdecatamos do valor engadido da

fórmula cooperativa”.

EQUAL SOC. COOP. GALEGA,CENTRO DE EDUCACIÓN AMBIENTAL

Mª Xosé e Amparo Vázquez Ramos

cerna 43

educación ambiental, a transmisión devalores ambientais, sociais e humanos.Neste marco tratamos de encontrarapoios e recursos dentro da nosacomunidade (Facultade de CC da Edu-cación de Santiago, xuntanzas previaspara elaborar o Borrador da Estratexiade EA de Galiza, visitas a outros equi-pamentos, iniciativas de desenvolve-mento rural, etc.) que contribuísen areafirmar os criterios de calidade,tanto dos programas de educacióncomo na prestación dos servizos doequipamento.

Os programas de educaciónambiental que desenvolvemos sustén-tanse na base da “utilización de tecno-loxías simples e maior potencial huma-no” e teñen como obxectivo xeral acomprensión dos valores universais,individuais e cooperativos. Entendemosa educación en valores como un xeitode capacitar ás persoas para interpre-tar o mundo desde unha perspectivaglobal, aberta e flexíbel que permitaafrontar e arranxar mellor os seus pro-blemas, a súa realización persoal, a súaproxección na comunidade, a súa par-ticipación na xestión do seu contorno ea valorización de obxectivos non mate-riais que redefinan os conceptos deestado, benestar e calidade de vida.

Ao longo destes sete anos de acti-vidade vimos concibindo a educaciónambiental como un proceso en conti-nua transformación, entendemos que onoso proxecto non está rematadosenón en permanente construción eaberto á comunidade.

Dedicamos unha parte importantedos recursos a favorecer encontros,formais e non formais, con outroscolectivos empresariais, cooperativos enon cooperativos, coa finalidade deestablecer ou mellorar vínculos queaxuden a consolidar as relacións inter-persoais e a crear espazos para o inter-cambio. Entendemos a fórmula coope-rativa como instrumento axeitado paraacadar relacións máis xustas entre aspersoas e as comunidades e por tanto aconcibimos como un valor engadido etransversal aplicábel ao medio ambien-te en xeral e aos valores sociais ehumanos en particular.

Equal Soc. Coop. Galega é tamén unalbergue xuvenil. A instalación estáaberta todo o ano e, se ben son osescolares os principais usuarios, soncada vez máis as asociacións e agrupa-cións que usan a instalación para a

realización de actividades de natureza,e de lecer, entre outras.

Os servizos que ofrece o albergueson de aloxamento en réxime de pen-sión completa, aluguer de equipamen-to, actividades complementarias diver-sas, acompañamento en rutas,actividades e cursos para a comunida-

de, campamentos de verán en colabo-ración coa Dirección Xeral de Xuventu-de e convocatorias propias de progra-mas de lecer para escolares en fins desemana e períodos vacacionais.

Concibimos os equipamentosxuvenís como espazos para o encontromoi valiosos e, aínda así, moi poucoaproveitados. Por definición son unrecurso de alto valor potencial parapromover un turismo xuvenil sostíbel:facilita as relacións interpersoais e coapoboación local, a valorización dariqueza patrimonial e paisaxística epermite ensaiar novos modelos delecer.

A marcada estacionalidade dosequipamentos de educación ambientale de turismo xuvenil define unha dasdificultades maiores cando se trata deestabilizar e determinar os recursoshumanos dispoñíbeis, e por tanto deconfigurar os equipos educativos capa-

ces de analizar a progresión e adecua-ción dos programas educativos emesmo das actividades de lecer asícomo da súa avaliación.

Co obxecto de paliar os efectos daestacionalidade para asegurar a conti-nuidade da cooperativa decidimos, noano 2004, homologar o centro para aimpartición de dúas especialidades for-mativas no marco da educación profe-sional ocupacional. Colaboramostamén con diversas entidades na pro-moción do autoemprego dirixido a aso-ciacións e agrupacións, estudantes deFP e universidades así como en activi-dades de promoción do cooperativismonas escolas.

As perspectivas de futuro estánencamiñadas a mellorar e ampliar osprogramas e servizos e orientadas aampliar e fidelizar a nosa carteira declientes.

Nun futuro próximo tentaremos deretomar a iniciativa social de poñer enfuncionamento o comedor comunita-rio, iniciativa ensaiada xa neste equi-pamento ao longo do ano 2005 coobxecto de dar un servizo á poboaciónlocal que viñera a completar a ofertados servizos sociais asistenciais ás per-soas e colectivos con menos recursos.

EQU

AL

Centro de educación ambiental e albergue xuvenil.

“Os nosos programas baséansena ‘utilización de tecnoloxíassimples e maior potencial

humano’ e teñen como obxectivoxeral a comprensión dos valores

universais, individuais ecooperativos”.

* +info:A Barra, 2A, 32152 Coles, Ourensewww.centroequal.com

e-mail: info@centroequal.com

Tfno.: 988 206 353

cerna 45

CARME SEOANE PAREDES, VETERINARIA DE CANCAT

“CAPTURAR, ESTERILIZAR E SOLTAR”Entrevista a por Isabel Kerdudo

- En que se caracterizan as colonias degatos da rúa?

O gato é un predador solitario e, aíndaque leva milleiros de anos a convivir coshumanos, non foi domesticado até hai unséculo. É solitario porque vive só e cazapresas que non comparte con ninguén.Ten un grao de sociabilidade moi baixo. Ogato doméstico fica preto das poboacións,dos lugares de alimentación de restos dascidades e desenvolve unha forma de vidasocial con outros gatos e humanos. Osgatos das colonias alimentadas polaveciñanza teñen un comportamentomixto entre salvaxe e doméstico, sondependentes e, ás veces, crean enfronta-mentos graves entre os veciños. Porén, ascolonias de gatos proporcionan un con-trol natural dos roedores, vantaxe parti-cularmente valiosa en áreas urbanas.

- Cal adoita ser a causa do problemacoa veciñanza?

O meirande problema de convivenciacoa veciñanza nace da prolificidade destaespecie. As gatas acadan a súa madurezsexual aos seis meses de idade, e nunhacamada poden ter catro ou cinco críasque se tornarán fértiles aos seis meses. Aocarecer de predadores, as baixas que seproducen débense a accidentes de tráfico,

á destrución do seu hábitat por obras, ádesnutrición, a ataques doutros animais egatos, a intoxicacións provocadas, a para-sitoses internas e externas e, sobre todo,ás enfermidades víricas como as respira-torias Herpes Virus e Calicivirose e asterríbeis Leucemia Felina e a Síndrome deInmunodeficiencia Felina.

- En que consiste “capturar, esterilizare soltar”?

É o único método que demostrou asúa eficacia para controlar o crecementoda poboación de gatos. Implica atrapartodos ou a maioría dos gatos dunha colo-nia, esterilizalos e devolvelos ao seu terri-torio. Debemos contar coa implicacióndos veciños e veciñas que alimentan ascolonias para capturalos coa axuda dunhatrampa homologada. Os gatos devoltosson marcados cun corte horizontal naorella para os identificar. As crías e osexemplares sociábeis pódense ofrecer enadopción.

Na clínica diaria, ofrecemos a posibi-lidade da castración por ser beneficiosapara a saúde dos animais ao protexelosfronte a tumores mamarios, infecciónsuterinas, tumores ováricos, pelexas cosseus conxéneres por motivos sexuais,contaxio de enfermidades víricas detransmisión sexual... As femias que opera-mos antes dos tres celos viven máis anose son máis sas.

- É esta unha alternativa real fronte áseutanasias?

Si, e ao nivel comunitario presentamáis vantaxes. Ao esterilizar os gatos darúa diminúe o seu número e as crías queacaban nos refuxios de animais. Isto podeter un impacto positivo substancial nosíndices de eutanasia. En San Francisco(EUA), despois de seis anos, o índice deeutanasia caeu en máis do 70% en gatosde rúa e nos domésticos. Podemos con-cluír: “Sen gatiños, sen ruados, sen olores”.

Para máis información:

www.alleycat.org

www.neighborhoodcats.org

www.facebook.com/note.php?note_id=46312204932&id=541105362&ref=share

www.facebook.com/note.php?note_id=54291487579&1&index=2

www.elcorreogallego.es/index.php?idMe-nu=30&idNoticia=133562

www.hsus.org/ace/14631

CALENDARIOS DO

REFUXIO DE BANDO

Con Comba Campoy, Ugia Pedreira, Quico

Cadaval, Xoan Curiel, Cristina Castaño, Carlos

Blanco, Uxía Senlle, Miguel de Lira, Víctor

Ruxe, Pepe Penavade, Luís Tosar e Paula

Carballeira. Pódese conseguir en

Compostela, no Local Nacional de ADEGA, na

Xoguetería Vagalume, Lejano Sur (Algalia),

Tenda Betty Blue, Quiosco do Toural, Casa

das Crechas, Pub Atlántico, Malas Pécoras,

Tabernas O 13 e Prada pequeno, Clínicas

Veterinarias CANCAT, SANROQUE e no

Refuxio de Bando. Prezo: 5 € O importe

íntegro destinarase á Asociación Abeiro para

o control de colonias felinas.

Nos concellos existen cada vez máis campañas de control das colonias de gatos de rúa coa colaboración de asociacións protectorascomo Gatocan, Agata, JatiCan, Proxecto Gato ou Aldea Felina. Nalgúns casos, mesmo colaboraron veterinarias procedentes deHolanda. No Estado español, cidades como Valencia son desde hai 20 anos pioneiras na materia, con equipos de 200 voluntarios quese tornan para as alimentaren e vixiaren. A presenza de colonias de gatos pode xerar conflitos, chegando mesmo a seren denunciadasas persoas que coidan deles. Sirva de precedente a sentenza que absolveu a unha persoa acusada de alimentar gatos da rúa naCoruña, facendo valer a Lei de Protección Animal por riba dunha ordenanza municipal. No Concello de Compostela estase a lanzar acampaña “Capturar, esterilizar e soltar” coa colaboración de Abeiro e de ADEGA. Carme Seoane Paredes, veterinaria da ClínicaCANCAT, é unha das colaboradoras do proxecto.

Nome e Apelidos: .............................................................................................................................................................................................................................................................................................

NIF: ........................................................................... Data de Nacemento: ........................................................................... Teléfono: ...................................................................................

Enderezo: ............................................................................................................................................................................ Localidade: ............................................................ CP: ...........................

Provincia: ...................................................................... Profesión: ............................................................ Correo electrónico: .........................................................................................

Modalidade de inscrición (Inclúe a subscrición gratuíta á revista CERNA): Suscripción únicamente a revista CERNA / Cuadernos ADEGA:

q Normal Æ 48 euros/ano q Revista Cerna (trimestral) Æ 10 euros/ano

q Xuvenil ou parado/a Æ 24 euros/ano q ADEGA Cadernos Æ 4 euros/ano (desconto do 50% soci@s)

q Superior Æ 78 euros/ano

Domiciliación: Titular da Conta: ....................................................................................................................................................

Banco ou Caixa: ....................................................................................................

Sucursal: .......................................................................................................................

Conta Número: __ __ __ __ / __ __ __ __ / __ __ /__ __ __ __ __ __ __ __ __ __

Prego que ata nova orde fagan efectivos á Asociación para a Defensa Ecolóxica de Galiza, con cargo a miña conta,os recibos que ao meu nome lles presente a devandita asociación.

Data: ................. /.................................................... /....................... Sinatura: ..................................................................................................................................................................................

Enviar esta solicitude a:ADEGA - Travesa dos Basquiños, 9 Baixo · 15704 Santiago de Compostela

"

Adega critica que a Consellaría do Mar (04/12/09) pretenda faci-litar o acceso á propiedade dos terreos ás empresas de acuicultura,fronte á propiedade pública cedida por concesión temporal...

Proxecto Ríos (16/12/09) presenta o seu Informe Anual 2009 noque se reflicte unha clara tendencia cara ao empeoramento doestado dos ríos...

Adega organiza (03/12/09) a mesa redonda “Pasos na rexeneraciónda Ría de Ferrol” e trata o tema de Que facer co porto carboeiro deFerrol?, logo de que a súa actividade pasase ao Porto Exterior...

ÚLTIMA HORA: ADEGA ACTÚA (DECEMBRO 2009)

Adega denuncia (22/12/09), xunto coa Asociación Amigos do Patri-monio de Castroverde, as deficiencias que o Camiño Primitivo amosano seu treito entre Castroverde e Lugo e esixe a súa rexeneración...

COPENHAGUE: PASADA A HORA DOS “LÍDERES”, CHEGA A HORADA CIDADANÍA, afirma Adega.

Adega cualifica (21/12/09) de ridículos os acordos adoptados noCumio de Copenhague sobre o clima, non vencellantes e sen cifrasde recorte de emisións, métodos de control ou prazos, e sencompromisos na transferencia tecnolóxica aos países emerxentes...

Adega realiza (decembro 2009) o curso “Laboratorio de experienciaspara un Nadal alternativo” para aprender como celebrar un Nadal máisecolóxico ou “verde”...

Adega outorga o premios “osíxeno” e “dioxina” (09/01/10) ás mello-res e ás peores actuacións medioambientais no ano 2009, respectiva-mente. Isaac Díaz Pardo levou o galardón “Osíxeno de Honra”...

Novas en www.adega.info

Quilmas, 9 de Maio de 2009

Adela Figueroa Panisse

VENTOS NOVOS

Foste, meu amor até a ribeira

à noitinha , ver como rebenta o salseiro?

Fui eu e não estavas

aguardei-te , e não vieste.

Sentim o bater das ondas sosinha, cá,

no pais do vento,

entre as águas

onde todos me dim que o mar começa.

Sentes, amor, o virar das ventoinhas,

lá no cimo do monte?

Rodopios de almas vestidos de Progresso

onde inumeras aves encontram morte?

E rompe a minha vista ao longe?

Diséran-me que já se vende o vento.

Queres meu amor um “cuartilho”

como os que levava a leiteira às casas dantes.

Bem medido a transbordar,

deitando por fora

como o vento da Serra do “Xistral”?

<<Virgem da Barca em Muxia

minha Santa valei-me

que são o vento do mare

e querem me vendere >>

Oferecer-te hei pelo teu aniversário

um “cuartilho” de vento refinado,

qualidade superior,

virgem,

primeira extracçao.

Vento de luz ,

da que há que pagar mês-a -mês.

Vento público ou privado

vento multinacional , privatizado.

Vento comercial.

Olha,meu amor, os montes:

já não há vento como o dantes!

Aquele vento ventinho do norte,

aquele vento mareiro

que podia se eu quisere

ser o meu companheiro,

aquele das velas que aos barcos levam,

aquele das “Dornas” da Ribeira.

Será , meu bem, que te fostes pelo ar?

Será, meu amor, que já, não vir-as pelo vento?

Será por isso que à ribeira ,

pela noitinha,

não viestes?