Recursos Rurais n

úmer

o 11

dec

embr

o 2

015

ISS

N 1

885-

5547

revista do IBADER

Servizo de Publicacións e Intercambio Científico

UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA

2015

Recursos RuraisRevista do Instituto de Biodiversidade Agraria e Desenvolvemento Rural (IBADER)

número 11 decembro 2015 ISSN 1885-5547

2015

Servizo de Publicacións e Intercambio Científico

UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA

Recursos RuraisRevista do Instituto de Biodiversidade Agraria e Desenvolvemento Rural (IBADER)

Temática e alcance

O Instituto de Biodiversidade Agraria e Desenvolvemento Rural (IBADER) é un instituto mixto

universitario, situado na cidade de Lugo e conformado pola Universidade de Santiago de Compostela, a

Consellería de Medio Ambiente, a Consellería de Política Agroalimentaria e Desenvolvemento Rural da

Xunta de Galicia e o Instituto Lucense de Desenvolvemento Económico e Social (INLUDES).

Unha das actividades do IBADER é a publicación e difusión de información científica e técnica sobre o

medio rural desde unha perspectiva pluridisciplinar. Con este obxectivo publícase a revista Recursos

Rurais orientada a fortalecer as sinerxías entre colectivos vinculados ao I+D+I no ámbito da conservación

e xestión da Biodiversidade e do Medio Ambiente nos espacios rurais e nas áreas protexidas, os Sistemas

de Produción Agrícola, Gandeira, Forestal e a Planificación do Territorio, tendentes a propiciar o

Desenvolvemento Sostible dos recursos naturais.

A Revista Recursos Rurais aceptará para a súa revisión artigos, revisións e notas vinculados á

investigación e desenvolvemento tecnolóxico no ámbito da conservación e xestión da biodiversidade e do

medio ambiente, dos sistemas de produción agrícola, gandeira, forestal e referidos á planificación do

territorio, tendentes a propiciar o desenvolvemento sostíbel dos recursos naturais do espazo rural.

Política de revisión

Recursos Rurais publica artigos, revisións, notas de investigación e reseñas bibliográficas. Os artigos,

revisións e notas deben ser orixinais, sendo avaliados previamente polo Comité Editorial e o Comité

Científico Asesor. Posteriormente, os traballos serán sometidos á avaliación confidencial de dous

expertos alleos ao equipo editorial, seguindo criterios internacionais. Caso dos avaliadores propoñeren

modificacións na redacción do orixinal, será de responsabilidade do equipo editorial -unha vez informado

o autor- o seguimento do proceso de reelaboración do traballo. Caso de non ser aceptado para a súa

edición, o orixinal será devolto ao seu autor, xunto cos ditames emitidos polos avaliadores. En calquera

caso, os orixinais que non se axeiten as normas técnicas da revista, serán devoltos aos seus autores para

a súa corrección, antes do seu envío aos avaliadores.

A revista Recursos Rurais atópase incluída na publicación dixital Unerevistas da UNE (Unión de

Editoriales Universitarias Españolas) e na actualidade inclúese nas seguintes bases de datos

especializadas: CIRBIC, Dialnet, ICYT (CSISC), Latindex e Rebiun.

IBADER

Instituto de Biodiversidade Agraria e Desenvolvemento Rural

Universidade de Santiago de Compostela

Campus Universitario s/n

E 27002 Lugo, Galicia (España)

Tfno 982 824500

Fax 982 824501

ibader@usc.es

www.ibader.org

Comité de Redacción de Recursos Rurais:Rafael Crecente Maseda: In Memorian 5

Comité de Redacción de Recursos Rurais:Luciano Sánchez García: In Memorian 7

Díaz Vizcaino, E.A. · Val Mouriño, D.:Estudio de la germinación de las semillas de dos especiesamenazadas de Galicia: (Bernis) Nieto Fel. &Armeria merinoi

Silva Pando y (Rodr. Oubiña & S. Ortíz)Santolina melidensis

Rodr. Oubiña & S. Ortiz. Efecto de la luz y el fuego (calor ycenizas) 9Seed germination of two threatened endemic species from Galicia:Armeria merinoi (Bernis) Nieto Fel. & Silva Pando and Santolinamelidensis (Rodr. Oubiña & S. Ortíz) Rodr. Oubiña & S. Ortiz. Lightand fire (heat and ash) effect

Ferreiro da Costa, J. · Ramil-Rego, P.:Implicacións da propiedade da terra na planificación e xestióndos espazos protexidos en Galicia 19Implications of land ownership in the planning and management ofprotected areas in Galicia

Recursos Ruraisnúmero 11 · decembro 2015

Sumario/Summary

López Castro, H. · Rodríguez Guitián, M.A. · Ramil Rego, P. · Real, C. ·Ferreiro da Costa, J.:A Fraga de Santo Estevo do Ermo (Barreiros, Lugo): un lugarclave para a conservación de pteridófitas no Norte de Galicia(NW España) 37A Fraga de Santo Estevo do Ermo (Barreiros, Lugo): a hot spot forpteridophyte conservation in northern Galicia (NW Spain)

GarcíaA.M. · Caamaño C.:Análise da perda de terreos agrícolas na periferia de Lugomediante regresións loxísticas e modelos de autómatascelulares 51Analysis of agriculture land loss in the periphery of Lugo using logisticregressions and cellular automata models

Gorgoso-Varela, J.J. · Rojo-Alboreca, A. · Cruz-Cobos, F. · López-Fernández, C.:Application of Mexican Management Method for Uneven-agedForests (MMOBI) to natural mixed stands in Asturias (northernSpain) 61Aplicación do Método Mexicano de Ordenamento de BosquesIrregulares MMOBI) en masas naturais mixtas en Asturias (Norte de(España)

O 1 de xullo do presente ano falecía o noso compañeiro

Rafael Crecente Maseda tras unha longa enfermidade.

Rafael, naceu en Muimenta (Cospeito, Lugo) de onde pasou

a residir coa súa familia na Coruña, e posteriormente cursar

os seus estudos universitarios de agronomía en Madrid.

Finalizados estes, incorporouse ao mundo empresarial,

para integrarse ao pouco tempo na Universidade de

Santiago como investigador e profesor.

A súa personalidade e a súa visón holística do territorio

levoulle a asumir numerosos proxectos e responsabilidades

no Campus de Lugo. Probablemente as máis queridas foron

as vencelladas coa creación de grupo de investigación do

Laboratorio do Territorio (LaboraTe) e da plataforma

tecnolóxica do Sistema de Información Territorial (SIT). Co

tempo o LaboraTe, sen perder a súa esencia, actuou como

catalizador dun dos poucos grupos de investigación de

referencia competitiva do Campus de Lugo, o GI-1934

Territorio - Biodiversidade, adscrito ao IBADER. Mentres

que o SIT desenvolve a súa potencialidade a través de

numerosas iniciativas demandadas polas administracións

públicas e as entidades privadas. A súa inquietude por

fortalecer nos novos titulados as técnicas e coñecementos

vinculados coa xestión territorial, levoulle a impulsar e

coordinar o Máster Universitario en Xestión Sostible da

Terra e do Territorio.

Foron anos de profundo traballo, de complementariedade

con outros grupos e centros de investigación, de formación

de novas xeracións de técnicos e científicos, de

incorporación e desenvolvemento de novas tecnoloxías. Os

proxectos, publicacións e teses centrados en Galicia,

complementáronse con outros desenvoltos en afastadas

terras, especialmente na Europa Central e do Leste, ou en

América, sendo nomeado consultor da oficina rexional da

FAO en Budapest e profesor convidado na Universidade de

Múnich.

A pesar das súas numerosas ocupacións, sempre buscaba

un oco para poder charlar e tratar de involucrarse en novas

disputas científicas. Así como para reflexionar sobre os

retos e oportunidades que se abrían ao rural galego ante un

escenario cada vez máis global e cambiante. Coa súa

marcha prematura, a comunidade universitaria perde a un

dos seus máis brillantes adalides. Os que o coñecemos, o

botaremos sempre en falla, aínda que sempre nos quedará

o legado que deixou o seu xeito “para crear comunidade e

facer país”.

Sit tibi terra levi

O Comité de Redacción de Recursos Rurais

Lugo, decembro 2015

© IBADER- Universidade de Santiago de Compostela 2015

ISSN 1885-5547

Recursos Rurais (2015)

IBADER: Instituto de Biodiversidade Agraria e Desenvolvemento Rural

Rafael Crecente Maseda

In Memorian

Comité de Redacción de Recursos Rurais

In Memorian

P.R.R.

O día 15 de abril de 2015 recibimos a noticia, non por esperadamenos triste, do falecemento do noso querido compañeiroLuciano Sánchez García. Para nos deixa un recordo indeleble e unlegado importante no persoal e no científico.

Pertenceu ao Corpo Nacional de Veterinarios, posto que exerceuen Lugo na Estación Pecuaria tras un breve paso por Canarias.Ocupou a Dirección Xeral de Produción Agropecuaria nosprimeiros anos da Xunta de Galicia e foi Profesor de Anatomía eProdución Animal na Facultade de Veterinaria de Lugo, sendoDecano da mesma. Foi tamén vicepresidente de Caixa RuralGalega. O seu relevante labor e dedicación a favor do sectorprimario, da que deu claras mostras ao longo da súa traxectoria,realizouno tamén como asesor da Asociación Nacional deCriadores de Gando Vacún Selecto de Raza Rubia Galega, e enoutras moitas facetas da súa vida profesional.

A constante vocación de investigar e ensinar concretouse nadirección de numerosas teses doutorais, sendo autor, tanto ensolitario como xunto a outros compañeiros, de numerososestudos e publicacións entre as que destacaron sobre todoaquelas dedicadas ás razas autóctonas de Galicia, nas que puxoespecial dedicación e agarimo, como as referidas á raza RubiaGalega, á ovella Galega, ao porco Celta ou á galiña de Mos. Foitamén recoñecido especialmente pola súa enorme achega e laborna Asociación Nacional de Criadores de Gando Vacún Selecto deRaza Rubia Galega, como asesor de mellora xenética e promotorpor todo o mundo da mesma, o que resultou decisivo para o seudesenvolvemento económico.

No IBADER deu mostras da súa labor primeiro como membro dogrupo promotor establecido para a creación do mesmo e,posteriormente, como membro do seu Consello Científico e doConsello de Goberno ata a súa xubilación

A súa visión da vida, na que fixo unha constante demostración deintelixencia e sentido común, a súa dimensión humana como

home, compañeiro e amigo, e a dignidade na maneira de afrontara súa longa enfermidade de forma serena e elegante,permitíronlle algo que desexaba intimamente, estar activo ata ofinal. Todos os que tivemos o privilexio de compartir con el algúnsmomentos da súa traxectoria profesional e persoal lembrarémolosempre.

O Comité Editorial da revista Recursos Rurais, recollendo o sentirde todos os membros do IBADER, así como de todos oscolaboradores e autores da mesma, quere dedicar este número ámemoria do noso compañeiro e amigo.

Descansa en paz Luciano.

O Comité de Redacción de Recursos Rurais

Lugo, decembro 2014

In Memorian

Comité de Redacción de Recursos Rurais

Luciano Sánchez GarcíaIn Memorian

Recursos Rurais (2015)

IBADER: Instituto de Biodiversidade Agraria e Desenvolvemento Rural ISSN 1885-5547

© IBADER- Universidade de Santiago de Compostela 2015

A.I.B.

Resumo As melloras tecnolóxicas da revolución industrial,xeraron un proceso de concentración da poboación nascidades e de perda dos vínculos coas zonas rurais que asrodean. Estas dinámicas orixinaron un decaemento daagricultura local e unha perda de terreos agrícolas en favorde usos urbanos. Tendo en conta os retos que presentan ocambio climático, a escaseza de combustibles e o aumentoda poboación urbana, xéranse unha serie de incertezassobre soberanía e seguridade alimentarias ás que cómpredar resposta mediante o fomento da agricultura periurbana.No presente traballo estudarase a evolución dos usosagrícolas da cidade de Lugo. Para iso analizáronse oscambios dos usos do solo cruzando mapas de usos devarios anos e utilizando regresións loxísticas. Finalmentexerouse un mapa de probabilidade de urbanización para oano 2021 mediante un modelo de autómata celular que secruzou cun mapa de aptitude agrícola para coñecer aszonas de alta aptitude agrícola con risco de serenurbanizadas. A metodoloxía empregada permitiu identificarfactores condicionantes da perda de usos agrícolas e aszonas onde desenvolver políticas de planeamento quepermitan preservar os mellores terreos agrícolas da periferiade Lugo.

Palabras clave agricultura periurbana, crecemento urbano,cambios de usos do solo, modelos espaciais.

Abstract Technology improvements during industrialrevolution fostered a process of population concentration incities and a loss of links with the rural areas that surround

them. These dynamics originated a decay of localagriculture and a loss of agriculture land in favour of urbanland uses. Considering the challenges that climate change,oil scarcity and a growing urban population impose, a seriesof uncertainties are generated around food safety andsovereignty which should be tackled by fostering peri-urbanagriculture. In the present work, agriculture land uses in thecity of Lugo will be studied. For this, land use changes wereanalysed crossing land use maps of several years and usinglogistic regressions. Finally an urbanization probability mapwas generated for 2021, using a cellular automata model.This map was crossed with an agriculture suitability map toidentify areas with high suitability which risk to be urbanized.The used methodology, allowed identifying drivers ofagriculture land loss and the areas where to implementplanning policies aimed at preserving best agriculture land inthe periphery of Lugo.

Key words Peri-urban agriculture, urban grow, land usechanges, spatial models.

Introdución

As melloras tecnolóxicas na produción, transporte econservación de alimentos durante a revolución industrial,posibilitaron que a poboación crecente das cidades sepuidese abastecer de alimentos baratos traídos de zonasdistantes. A caída dos prezos que isto supuxo, fomentou odeclive das zonas rurais próximas ás cidades. Comoconsecuencia, as áreas urbanas romperon o vínculo coaperiferia rural que as abastecía de alimentos (Steel 2008).Esta ruptura viuse agravada pola perda de terreos arablesdebido ao crecemento urbano e pola absorción de man deobra agrícola por parte da industria, dando lugar a unproceso de marxinalización da actividade agrícola naperiferia urbana (Pinto-Correia e Breman 2008).

En Galicia, este proceso viuse retrasado pola guerra civilespañola. Nos anos 60, os plans de desenvolvementoconcibidos para saír da posguerra, crearon polos industriaisnas principais cidades galegas. As novas industrias atraeron

Artigo

Andrés Manuel García · Cristina Caamaño

Análise da perda de terreos agrícolas na periferia de Lugomediante regresións loxísticas e modelos de autómatascelulares

Recursos Rurais (2015) nº 11 : 51-60IBADER: Instituto de Biodiversidade Agraria e Desenvolvemento Rural ISSN 1885-5547

Recibido: 1 setembro 2015 / Aceptado: 8 marzo 2016© IBADER- Universidade de Santiago de Compostela 2015

Andrés Manuel García · Cristina CaamañoLaboratorio do Territorio, Universidade de Santiago deCompostela. Escola Politécnica Superior, Campus Universitarios/n, 27002 Lugo. Tel.: 00 34 982 82 32 92.E-mail: andresmanuel.garcia@usc.es

man de obra das zonas agrícolas periurbanas e de zonasrurais máis distantes (Alonso e Lois 1997, Ferrás Sexto,2011) fomentando un proceso de crecemento urbano. Poroutro lado, as melloras socioeconómicas permitironconstruír novas infraestruturas e incrementaron aadquisición de vehículos privados, mellorándose así amobilidade. O crecemento urbano, a mellora na mobilidadee a dispersión característica dos asentamentos depoboación galegos facilitaron o espallamento das cidades aconta das zonas rurais circundantes (Otero Enríquez eGómez Rodríguez, 2007, Precedo Ledo et al., 2008), poloque se incrementou a presión dos usos urbanos sobre osagrícolas. O proceso de marxinalización da agriculturadebido á presión urbana e á drenaxe de man de obra polossector servizos e industrial, viuse agravado polacompetencia con zonas agrícolas máis industrializadasdebido á entrada de España na Unión Europea e a aperturaaos mercados internacionais de alimentos (López Iglesias,2000). Malia este proceso, as periferias urbanas de Vigo,Santiago e Coruña aínda teñen bastante peso a nivelgalego na produción de cultivos de alto valor engadidocomo froitas e hortalizas (Carreira Pérez e Carral Vilariño2014).

As dinámicas anteriormente vistas xeran unha serie deriscos para a seguridade e soberanía alimentarias, xa queas áreas urbanas dependen cada vez máis dun mercadoglobalizado para abastecérense de alimentos e dos vaivénsdo mesmo (Pollan, 2008). Isto é “se cabe” máis serio se seten en conta que hoxe en día; o 52% da poboación mundialxa é urbana e espérase que para o 2050 esta porcentaxesexa do 68% (UN-HABITAT, 2010). Polo tanto, a actividadeagrícola periurbana, resulta clave para a sustentabilidade eseguridade alimentarias das cidades

A produción local de alimentos cobra maior importancia anteos retos que se presentan no futuro debido á escaseza decombustibles, o cambio climático e o incremento dapoboación urbana. Por iso, é preciso dispoñer deferramentas que axuden a entender os procesos de perdade usos do solo agrícola nas periferias urbanas e identificaraquelas zonas de maior aptitude agrícola con alto risco decambio do uso do solo. Deste xeito, poderanse desenvolverpolíticas eficaces para poder protexer os usos agrícolas daexpansión das cidades.

No presente traballo tomarase como referencia a cidade deLugo e analizaranse os procesos de perda de usosagrícolas na súa periferia mediante métodos de regresiónloxística. Posteriormente desenvolverase una metodoloxíapara identificar as zonas de maior aptitude agrícola quecorren maior risco de seren urbanizadas. Para eloempregarase un mapa de aptitude do solo para os usosagrícolas e un modelo de autómata celular para determinarprobabilidades de urbanización.

Os autómatas celulares (AC) teñen sido amplamenteutilizados para simular e analizar procesos de cambio deusos do solo, pois ofrecen a posibilidade de reproducirdinámicas espaciais complexas a partir de regras simples efáciles de interpretar (Jenerette e Wu 2001). Existennumerosos autores que teñen utilizado estes modelos paraestudar os procesos de perda de terreos agrícolas ou

espazos naturais na periferia urbana: Li e Yeh (2000)utilizaron un modelo de AC para explorar patróns decrecemento urbano que preserven terreos de gran aptitudeagrícola mediante a introdución de restricións aocrecemento nestas zonas. Os mesmos autoresdesenvolveron un modelo que xera probabilidades deurbanización nun escenario futuro de crecemento urbano (Lie Yeh 2001). Deste xeito pódense identificar as zonas conmaior risco de seren urbanizadas. Por outro lado, tamén sedesenvolveron modelos de AC para o estudo das dinámicasde crecemento urbano e como estas poden ameazarvalores naturais nas inmediacións das cidades (Jenerette eWu 2001).

Os modelos empregados na bibliografía axudan acomprender as dinámicas urbanas ou ofrecen patróns decrecemento urbano alternativos que preservan undeterminado uso do solo. Non obstante, a excepción domodelo de Li e Yeh (2001), non permiten identificar as zonasde maior aptitude agrícola con maior risco de serenurbanizadas. No caso do modelo de Li e Yeh (2001) aprobabilidade de urbanización dunha determinada zonadetermínase en base ás porcentaxes de solo urbanizado dasúa veciñanza. Isto xera estimacións pouco realistas xa quenon se teñen en conta outro tipo de factores que inflúen nocrecemento urbano. Co modelo que se empregará nopresente traballo, non só se poden considerar un maiornúmero de variables, senón que ao cruzar os mapas deprobabilidade de urbanización resultantes con mapas deaptitude, será posible identificar os terreos con maiorpotencial para a agricultura que corren maior risco de serenedificados. A maiores, ao considerárense maior número devariables tamén se poderán estudar con maior detalle osprocesos espaciais que condicionan a perda de terreosagrícolas.

Por outro lado, a nivel Galego existen estudos de cambiosde usos do solo similares que explican os procesos deabandono da agricultura como o de Marey Pérez et al.(2006) que analiza as dinámicas de cambio do uso forestalmediante análises de conglomerados e outros métodosestatísticos, o de Corbelle Rico e Crecente Maseda (2014)que analiza as dinámicas de cambio de usos agrícolas enzonas rurais da Terra Chá mediante matrices de confusiónou o de Calvo Iglesias et al. (2006) que analizan medianteanálise de conglomerados e matrices de confusión oscambios de uso e de estrutura da paisaxe nunha área donoroeste da provincia de Lugo. Incluso, existe un traballo deCorbelle Rico e Santé Riveira (2010) que estuda a perda deusos agrícolas na Terra Chá mediante metodoloxíassimilares á presentada neste estudo. Non obstante, no nosocaso centrarémonos especificamente nas dinámicas decambio de uso do solo na periferia urbana e utilizaransemodelos de simulación que permitan explorar as posiblesconsecuencias destas dinámicas.

Os resultados das análises feitas amosan que os usosurbanos de baixa densidade son os que máis solo agrícolaestán a consumir. Este tipo de crecemento repercute nunhamaior necesidade de infraestruturas viarias que á súa vezconsumen máis solo agrícola pois adóitase localizar naperiferia urbana (Farr 2008). Por outro lado, os usosurbanos están a competir polos mellores terreos agrícolas e

52

desprazan a actividade a zonas de menor aptitude como xase ten demostrado nos traballos de Corbelle e Crecemte(2014). Grazas aos mapas obtidos mediante o cruce dosresultados do modelo cos mapas de aptitude agrícola,puidéronse identificar as áreas de alto valor agrícola quecorren máis risco de desaparecer. Estas zonas estánpróximas aos dous polígonos industriais máis grandes dacidade. Con estes datos poderanse deseñar mellorespolíticas de planeamento que axuden a preservar estesterreos.

Metodoloxía

Introduccíon do caso de estudo

Lugo, xunto con Ourense, é unha das dúas cidades queprové servizos ao interior rural de Galicia. Como cabeesperar, o sector terciario é o de máis peso na súaeconomía (60% da poboación activa segundo datos do INE2011) seguido do agrícola (18% da poboación activasegundo INE 2011). Entre mediados dos noventa e o 2007,experimentouse un alto crecemento urbano na cidade,debido á construción do campus universitario e á burbullada construción.

Lugo constitúe un caso de estudo interesante, debido áimportancia da actividade agrícola nos núcleos periféricos ea presión á que esta se viu sometida nos útlimos anos pormor dos procesos de crecemento do casco urbano. Por estemotivo elixiuse a cidade como caso de estudo.

Nun principio decidiuse tomar como zona de estudo onúcleo urbano de Lugo e as parroquias adxacentes; porseren estas as que sofren unha maior presión do

crecemento do núcleo. Non obstante, debido áirregularidade na forma e tamaño das parroquias, nalgúnscasos quedaban fóra zonas próximas ao casco urbano deLugo e noutros incluíanse zonas que se atopabandemasiado lonxe. Por este motivo decidiuse coller unhabanda dun quilómetro de ancho arredor do casco urbanocomo se indica no mapa de localización (figura 1). Tomouseesta distancia por ser a que abranguía a maior parte daszonas agrícolas das parroquias adxacentes ao cascourbano sen saírse do límite municipal de Lugo.

Obtención de datos

Co gallo de comprender mellor os procesos de cambio deuso do solo en Lugo, elaboráronse mapas de usos do soloda zona de estudo para os anos 1997, 2003 e 2009 (oscoincidentes co período da burbulla da construción) a partirde fotointerpretación de ortofotos do Plan Nacional deOrtografía Aérea. A fointerpretación apoiouse no parcelariode catastro de 1995 en formato shape, en datos en formatoshape de usos do solo do SIGPAC do 2009, en datos enformato shape de usos e coberturas do SITGA do 2004 e endatos en formato shape da Enquisa de Infraestruturas eEquipamentos Locais da provincia de Lugo do 2012.

Os usos do solo considerados na fotointerpretación foron osseguintes: residencial de baixa densidade (edificios de dúasou menos plantas con xardín), residencial de alta densidade(edificios de máis de dúas plantas anexos e sen xardín),comercial (grandes superficies comerciais, mercados,hoteis e campings), industrial (naves industriais, talleres,gasolineiras, estabulacións grandes), institucional (edificiosadministrativos e de servizos), parques (parques, xardínspúblicos e áreas recreativas), ermo (terreos sen

53

Figura 1.-Mapa de localización da área de estudo

vexetación), agrícola (terreos con cultivos, arados, coninvernadoiros ou árbores froiteiras), forestal (masasarboradas con máis do 20% da súa superficie cuberta polascopas), matogueira (matogueiras ou terreos con árborescuxas copas non ocupen máis do 20% da superficie),masas de auga, vías de comunicación (estradas, camiños evías do tren), excluído (Terreos que é difícil que cambien deuso; cemiterios, elementos patrimoniais, canteiras,penedos, vertedoiros clausurados).

Os mapas de usos obtidos para o ano 1997 e 2009cruzáronse mediante unha matriz de confusión para estudaros cambios de usos do solo que se produciron nesteintervalo de tempo. Unha vez analizados os cambiosprocedeuse a obter, a partir de datos espaciais, variablesque puidesen explicar os cambios observados:

- Mapas de usos do solo obtidos a partir dafotointerpretación das ortofotos do PNOA: distancia aexplotacións agropecuarias, distancia a uso comercial,distancia a uso industrial, distancia a uso institucional,distancia a parques e áreas recreativas, distancia a usoresidencial de alta densidade, distancia a uso residencialde baixa densidade, distancia a usos agrícolas, distancia auso forestal, distancia a masas de auga e distancia aocentro de Lugo.

- Parcelario do Catastro Español: Área de parcelas eíndice de forma de parcelas (Ecuación 1.)

- Enquisa de Infraestruturas e Equipamentos Locais daProvincia de Lugo: distancia a autovías, distancia aestradas principais, distancia a estradas secundarias,distancia a estradas terciarias, distancia a camiños,distancia a rúas, distancia á vía do tren e distancia a nodosde comunicación (accesos á autovía)

- Modelo dixital do terreo de resolución 25x25m do centrode descargas do Instituto Xeográfico Nacional: Pendentes,orientación do terreo e altitude.

- Mapa de capacidade produtiva dos solos de Galicia (DíazFierros e Gil 1984) en formato shape.

Estas variables foron obtidas en formato ráster de 35x35 mde tamaño de píxel. Escolleuse un tamaño de píxel que fosepolo menos 1,5 veces maior que a superficie mediana dasparcelas catastrais da zona de estudo. Deste xeito, otamaño de píxel será representativo da superficie damaioría das parcelas.

Os datos anteriormente descritos foron procesados conArcGIS 9.6 e IDRISI Andes para obter as variables aanalizar. As análises de regresión loxística fixéronse cosoftware estatístico R versión 3.2.0. Finalmente, assimulacións fixéronse co modelo SIMULA (García et. al2013) desenvolto en Visual Basic. Net.

Análise dos cambios do usos do solo agrícola

Tras obtérense as variables procedeuse a analizar comoinflúen nos cambios do uso do solo agrícola nos períodos1997-2003 e 2003-2009. Antes de facer as análises

estudouse a correlación entre as variables mediante oíndice de Spearman. Considerouse que as variables quetiñan un índice de Spearman maior de 0.7 ou menor de -0.7estaban moi correlacionadas e polo tanto ofrecíaninformación redundante. Por iso, elimináronse de análisesposteriores.

As variables menos correlacionadas analizáronse medianteunha regresión loxística para determinar cales delas influíanna probabilidade de que unha parcela perdese o usoagrícola no período de tempo estudado.

Antes de facer as análises de regresión loxística, cómpreque as variables teñan todas unha distribución normal. Paraiso aplícase un test de Xapiro-Wilk e aquelas variables queteñen unha distribución desviada á esquerda ou á dereitacorríxense mediante funcións logarítmicas. Unha vezcorrixida a distribución procédese a estandarizar asvariables restándolle a cada valor a media e dividindo oresultado pola desviación típica.

Unha vez transformadas as variables procédese a facerunha regresión loxística para ver cáles delas poden influír áhora de determinar a probabilidade de cambio. Para isoutilízanse os p-valores, eliminándose aquelas variables queteñen un p-valor moi alto.

Coas variables restantes farase unha segunda regresiónloxística que servirá para analizar qué peso teñen naprobabilidade de que unha cela cambie de non agrícola aagrícola.

Obtención de mapa de probabilidade de urbanización deterreos de alta aptitude agrícola

Como se mencionou na introdución, o mapa deprobabilidade de urbanización de terreos de alta aptitudeagrícola obterase multiplicando un mapa ráster de aptitudeagrícola por un mapa ráster de probabilidades deurbanización do solo.

O mapa de probabilidades de urbanización do solo xerarasemediante un modelo de autómata celular de cambios deusos do solo calibrado cos mapas dos anos 1997 e 2009.Co modelo calibrado faranse 100 simulacións para o ano2021 (unha proxección dun período de tempo equivalenteao usado na calibración: 1997-2009). Os 100 mapasresultantes sumaranse e dividiranse entre 100 para obter aprobabilidade de cambio.

O modelo a empregar é o desenvolto por García et al.(2010) que está inspirando no modelo de White et al (1997).

Este modelo considera usos activos e usos fixos. Os usosactivos son aqueles que son simulados e os usos fixos sonaqueles que, aínda que non participan nas dinámicas domodelo, inflúen nas dinámicas dos usos activos.

O modelo evoluciona en varias iteracións que equivalen aun ano. En cada iteración do modelo calcúlase unhaprobabilidade de transición para cada uso activo e cela domapa a simular. Coñecido este potencial, cambiarán de usoas celas que teñan o potencial máis alto nun número igual átaxa anual de crecemento estimada para o uso simulado.Esta taxa calcúlase dividindo o número de celas do mapaque cambiaron ao uso simulado no período de calibrado

54

(1997-2009) entre o número de anos do período.

O potencial de transición do modelo calcúlase mediante aseguinte ecuación (ecuación 2):

Onde Phj é o potencial de transición do modelo para cadauso activo j , Rj é a resistencia ao cambio dunhadeterminada cela ao uso j, ν é unha variable aleatoria(ecuación 3), sj é a aptitude do solo para albergar o uso j, βé un coeficiente que escala o peso da aptitude no potencialde transición e Nj determina a influencia dos usospresentes na veciñanza de cada cela do mapa no potencialde transición de ditas celas (ecuación 4)

Onde: rand é un número aleatorio entre 0 e 1 e α é uncoeficiente que controla o grao de aleatoriedade introducidono modelo.

Onde mkd é un coeficiente que ten en conta a influencia douso k á distancia d no potencial de transición da cela ao usoj e Iid é un coeficiente que toma valores 1 ou 0 dependendode se a cela i á distancia d ten o uso k ou non.

No noso caso, os usos fixos considerados no modelo forono agrícola, forestal, ermo, excluído e vías. No caso dos usosactivos, só se tivo en conta un uso urbano que agrupa osusos residencial de baixa densidade, residencial de altadensidade, industrial, comercial, institucional e parques.

No caso dos usos excluído, vías de comunicación e masasde auga asignóuselle un valor á variable Rj moi alto paraevitar que cambiasen a uso urbano. O resto de usos fixospoden cambiar a uso urbano se o potencial de transición éalto.

Para calcular o Nj considerouse unha veciñanza circular de3 celas de radio arredor de cada cela do mapa.

Para calibrar o modelo primeiro determinouse a aptitudepara o uso urbano (sj) mediante regresións loxísticas,seguindo o método exposto anteriormente para analizar ainfluencia das variables consideradas na probabilidade decambio a uso agrícola. O resto de coeficientes do modelo(β, α, mkd) calibráronse mediante un algoritmo xenético(García et al. 2010).

O mapa de aptitude do solo para o uso agrícola xerousemediante unha suma lineal ponderada tendo en conta asvariables empregadas no traballo de Corbelle (2009) e asvariables dispoñibles que poderían determinar a aptitude dosolo agrícola.

As variables utilizadas e os coeficientes empregados paraponderalas son os seguintes:

Altitude: 0,15

Área das parcelas: 0,05

Capacidade produtiva do solo: 0,3

Distancia aos usos agrícolas: 0,05

Distancia a camiños: 0,05

Distancia a explotacións agropecuarias: 0,05

Índice de forma das parcelas: 0,05

Orientación do terreo: 0,05

Pendente: 0,25

Aquelas variables como distancia a explotacións, ondecanto menor é o valor maior ten que ser a aptitude,normalizáronse entre 0 e 1 outorgándoselle o valor 1 aovalor mínimo e 0 ao máximo. No caso da variableorientación do terreo, outorgáronse valores de 1 ásorientacións SO e SE, 0,8 ás orientacións S, E e O, 0,6 ásorientacións NO e NE e 0,4 á orientación N. As pendentesde máis dun 20% asignóuselles un valor 0 por non serenaptas para a agricultura. O resto de valores de pendentenormalizáronse entre 0 e 1 dándolle o valor 1 á pendentemáis baixa e 0 á máis alta.

Resultados

Resultados de comparar os mapas de usos dos anos 1997e 2009

Na matriz de confusión resultante de cruzar os mapas deusos de 1997 e 2009 (táboa 1) observamos que os usosurbanos son os que máis gañan superficie cun 1,58% dototal da área de estudo, seguido dos terreos forestais cun0,3 % , das vías de comunicación cun 0,22% e dos terreossen vexetación cun 0,17%.

Os usos que perden superficie son o uso agrícola queperdeu un 1,35% da superficie total da área de estudo e omato cun 0,96%.

O uso agrícola perde superficie a favor do uso forestal cun34,44% da superficie total perdida, mato cun 21,98% dasuperficie total perdida, residencial de baixa densidade cun14,2% da superficie total perdida, terreos sen vexetacióncun 13,42% da superficie total perdida e, en menor medida,vías e usos industriais cun 3,89% respectivamente dasuperficie total perdida.

Os terreos sen vexetación son un paso intermedio a usosurbanos, xa que o 73,91% dos terreos sen vexetación quecambiaron de uso fixérono a un uso urbano. Só un 14,91%dos terreos sen vexetación que cambiaron de uso fixéronoa usos agrícolas. Observando os mapas, apréciase que setrata de zonas que quedaron sen construír e se revexetaronoutra vez. Por todo isto cabe dicir que unha boa parte douso agrícola pérdese en favor do uso urbano, aínda que amaioría das terras agrícolas se reforestan ou abandonan eevolucionan a matogueiras. Este último proceso ésignificativo do abandono da actividade agrícola na área deestudo (Marey Pérez et al. 2006) .

Por outra banda, un 1,22% do total da área de estudo pasoua ter un uso agrícola no período de tempo considerado. Osusos que cambiaron a agrícola foron na súa maioría o mato(56,3% da superficie que cambiou a agrícola) e o forestal(31% da superficie que cambiou a agrícola). Os terreos quese roturan son os de peor calidade xa que na súa maioría

55

estaban a mato. De feito é unha dinámica lóxica, pois aactividade agrícola ten que competir cos usos urbanospolos terreos de mellor calidade (Corbelle e Crecente 2014).

Resultados das regresións loxísticas

Tras as análises de correlación das variables empregadaspara analizar as dinámicas de cambio anteriormentedescritas, obsérvase que a variable distancia ao centro dacidade está moi correlacionada con distancia a usoinstitucional, distancia a rúas, distancia a parques edistancia a uso residencial de alta densidade. Isto débese a

que todos estes usos e equipamentos se concentran nocentro de Lugo, e polo tanto, ao aumentar a distancia aocentro da cidade tamén aumenta a distancia a esteselementos. Por este motivo decidiuse considerar só adistancia ao centro de Lugo en análises posteriores. Doutrabanda, as variables distancia a autoestradas , distancia anodos de comunicación e distancia á vía do tren taménestán moi correlacionadas debido a que estasinfraestruturas discorren case paralelas. Polo tanto, só seconsideran en análises posteriores a distancia aautoestradas.

A primeira regresión loxística feita para analizar os cambiosa usos agrícolas no período 1997-2003 amosa que tódalasvariables teñen un p-valor| inferior a 0,01. Ao observarseque a probabilidade de que as variables non inflúan naprobabilidade de cambio é alta, colléronse as dúas queteñen un p-valor máis baixo. Estas foron distancia a usosagrícolas (PR>|z| = 0,03) e distancia a uso residencial debaixa densidade (PR>|z| = 0,05). Na regresión feita para operíodo 2003-2009 só a distancia a residencial de baixadensidade tivo p-valores inferiores de 0,01. Para non facera segunda regresión loxística só con esta variable, tamén secolleron o resto de variables con valores baixos: distanciaao centro da cidade (PR>|z| = 0,01), distancia a usosforestais (PR>|z| = 0,01), distancia a usos industriais(PR>|z| = 0,09) e distancia a usos agrícolas (PR>|z| = 0,03).

Os resultados da segunda regresión loxística amosan osseguintes datos: para o período 1997-2003 (táboa 2), asparcelas con maior probabilidade de cambiar a uso agrícolaforon aquelas que se atopaban cerca dos usos residenciaisde baixa densidade. A variable de distancia a outros usosagrícolas ten un p-valor alto e polo tanto, o coeficienteobtido na regresión loxística non é fiable.

No período 2003-2006 vese que o factor que máis influenciaten é a distancia ao centro da cidade de Lugo (táboa 3);aquelas parcelas que están máis distantes son as que maiorprobabilidade teñen de seren transformadas. A segundavariable que ten maior incidencia é a proximidade a usosresidenciais de baixa densidade. Os resultados para o restode variables non son moi fiables debido a que os p-valoresson bastante altos. Aínda así, obsérvase que inflúe aproximidade a usos forestais, a proximidade a outros usosagrícolas e as distancia a usos industriais. A proximidade ausos forestais ten sentido, pois observouse nos resultadosdas matrices de confusión que moitas das parcelas que setransformaban a usos agrícolas tiñan un uso forestal previo.

Cabe destacar que non se observa ningún tipo decorrelación coa variable de capacidade produtiva do solopara o uso agrícola. Isto confirma que os terreos que seroturan non teñen por que ser os de maior aptitude agrícola.Pois a actividade agrícola ten que competir cos usosurbanos polo terreos de maior aptitude e vese desprazada(Corbelle Rico e Crecente Maseda, 2014). As diferenzasentre un período e outro débense a un cambio na dinámicade crecemento no segundo período, volvéndose máisexpansiva debido ao aumento do crecemento urbano dofinal da burbulla inmobiliaria. En ciclos de alto crecementourbano créanse patróns máis dispersos.(Dietzel et al. 2005).

56

Táboa 1.- Matriz de confusión resultante de cruzar os mapas deusos de 1997 e 2009. Os datos expostos están expresados enporcentaxes sobre o total da superficie dos mapas

Obtención do mapa de zonas de alta aptitude agrícolacon maior probabilidade de seren urbanizadas

A bondade da calibración do modelo determinousecruzando o mapa simulado para o ano 2009 co mapa realdo mesmo ano, obtendo un índice kappa de 0.82.

Para realizar as simulacións coas que se obtivo o mapa deprobabilidade de urbanización, primeiro tívose que facer unmapa de aptitude para o uso urbano utilizando regresiónsloxísticas. Os resultados da segunda regresión loxística(táboa 4) amosan que os factores que máis influíron naprobabilidade de que unha cela cambiase a uso urbano noperíodo 1997-2009 foron a proximidade a usos industriais een menor medida a proximidade a usos forestais, ao centroda cidade, ás masas de auga e á autovía. Isto indica que asparcelas que se transformaron a urbanas neste períodofixérono principalmente en terreos forestais preto das zonasindustriais e do centro de Lugo. Asemade, a proximidade aorío e á autovía tamén teñen influencia, pois Lugo sitúaseentre estes dous elementos lineais e ao expandirseaproxímase cada vez máis a eles. Os resultados indicanque a cidade estivo a medrar a conta dos terreos vacantesque se atopan entre as zonas construídas próximas aocentro.

No mapa de probabilidade de urbanización resultante defacer as simulacións para o ano 2021 (figura 2), obsérvaseque as zonas con maior probabilidade de urbanización seatopan no nordeste da cidade, próximas á autovía. Estasáreas están ocupadas por varios polígonos industriais (OCeao, As Gándaras e estrada de Vegadeo) nos que seinstalaron moitas empresas nos anos do período de estudo.Tamén se construíu o novo hospital de Lugo próximo á

estrada de Vegadeo. Este novo equipamento atraerá moitocrecemento a esta zona nos vindeiros anos.

O Mapa de aptitude do solo para usos agrícolas (figura 3),amósanos que as zonas de maior aptitude están aonordeste da cidade. Xusto onde se ten producido moitocrecemento nos últimos anos debido á proximidade daautovía, e os polígonos do Ceao e as Gándaras. Por outrolado, tamén hai zonas de alta aptitude no suroeste,espalladas ao longo do río e da estrada de Santiago. Nestaárea é onde máis crecemento disperso de usos residenciaisde baixa densidade se ten producido.

Multiplicando o mapa de probabilidade de urbanización e ode aptitude obtemos o mapa que nos indica o potencial deurbanización das mellores terras agrícolas (figura 4). Estemapa axuda a identificar puntos quentes como as parcelas

57

Táboa 3.- Resultados da segunda regresión loxística na que se analiza como inflúen asvariables esplicativas na probabilidade de que unha cela cambie a uso agrícola noperiodo 2003-2009

Táboa 2.- Resultados da segunda regresión loxística na que se analiza como inflúen asvariables esplicativas na probabilidade de que unha cela cambie a uso agrícola noperiodo 1997-2003

Táboa 4.- Resultados da segunda regresión loxística utilizada paraxerar os mapas de aptitude para o uso urbano que se utilizarán nomodelo

Conclusións

Os resultados das primeiras análises indican que os terreosagrícolas se están a abandonar e transformar en usosforestais. A aptitude do solo non inflúe na probabilidade deque un terreo se transforme a agrícola debido a que esteuso ten que competir co uso urbano polas melloresparcelas. Isto corrobórase vendo que os resultados dasregresións loxísticas indican que as parcelas que setransforman a agrícola adoitan atoparse lonxe do centro deLugo. Malia que a maior parte dos terreos agrícolas que seurbanizan pasan a ser usos residenciais de baixadensidade, o resultado de cruzar os mapas de aptitude cosde probabilidade de urbanización amosan que o problemamáis grave é debido aos usos industriais. Isto débese a queestes usos experimentaron un gran crecemento nos anosdo período de estudo e a que os polígonos industriais máisgrandes da cidade se atopan nunha zona de alta aptitudeagrícola. Tamén se corrobora, a través do mapa de

potencial de urbanización de parcelas de alta aptitudeagrícola, que os usos residenciais de baixa densidade estána ocupar zonas de alta aptitude no suroeste de Lugo. Nonobstante, existen dous motivos polos que o potencial nestaszonas non é tan marcado como no caso do nordeste dacidade: por un lado as zonas de alta aptitude agrícola estánmáis espalladas e por outro os usos residenciais de baixadensidade medran de xeito disperso; polo tanto asprobabilidades de urbanización non se concentran enpuntos de probabilidade alta, senón que se distribúen enmanchas amplas de probabilidade baixa.

A metodoloxía empregada axudou a identificar as zonas demaior prioridade á hora de tomar medidas para preservar osterreos agrícolas de maior aptitude. Deste xeito poderanseadoptar instrumentos de planeamento máis axeitados eeficaces para preservar os usos agrícolas en cada zonaidentificada.

que se atopan ao norte do polígono das gándaras (próximasá autovía) e próximas ao polígono do Ceao e a estrada daCoruña. Tamén hai moitas zonas de alto potencial ao

suroeste, onde se ten producido o maior crecementodisperso.

58

Figura 2.- Mapa de probabilidade de urbanización resultante defacer 100 simulacións cun modelo de autómata celular de cambiosde usos do solo para o ano 2021

Figura 3.- Mapa de zonas con maior aptitude agrícola

Bibliografía

Alonso Logroño M.P., Lois González R.C. (1997) Procesode Industrialización y Organización Del Espacio En UnTerritorio Periférico: Galicia. Boletín de La Asociación deGeógrafos Españoles, 24, 147–68.

Cabana Iglesias, A. (2008) Lo que queda de las agras: Laevolución del paisaje agrario en Galicia. El caso de lacomarca lucense de Terra Chá. En: XII Congreso dehistoria agraria, Córdoba 13-15 de marzo de 2008.

Carreira Pérez, X.C., Carral Vilariño, E. (2014) O pequeno égrande : a agricultura familiar como alternativa : o casogalego. A través, Ourense.

Corbelle Rico, E., Crecente Maseda, R. (2014)Urbanización, forestación e abandono. Cambos recentesna paisaxe de Galicia, 1985-2005. Revista Galega deeconomía, 23(1) , 35-52

Corbelle Rico, E., Santé Riveira, I. (2010) Caracterizacióndos cambios na superficie agrícola mediante técnicas deregresión: comarca de Terra Chá, 1956-2014. RecursosRurais, 6, 23-33.

Díaz Fierros, F. E Gil, F. (1984) Capacidad productiva de lossuelos de Galicia. Universidade de Santiago deCompostela.

Dietzel, C., Herold, M., Hemphill, J. J., Clarke, K. C. (2005)Spatio-temporal Dynamics in California’s Central Valley:Empirical Links to Urban Theory. International Journal ofGeographical Information Science 19, 175–95.

Farr, D. (2008) Sustainable urbanism; urban design withnature. John Wiley & Sons, Hoboken (New Yersey),E.E.U.U.

Ferrás, C. (2011). De la aldea al suburbio. Cambiosdemográficos y territoriales en Galicia,1990-… Revistagalega de economía: Publicación Interdisciplinar daFacultade de Ciencias Económicas e Empresariais,20(extra 2), 11-30.

Ferrás, C. (1998). O modelo de desenvolvemento territorialde galicia. Eixo atlántico ou cidade xardín? En: Congresode economía de Galicia, 13-29. Universidade de Santiagode Compostela.

García, A. M., Santé, I., Boullón, M., Crecente, R. (2013)Calibration of an urban cellular automaton model by usingstatistical techniques and a genetic algorithm. Applicationto a small urban settlement of NW Spain. InternationalJournal of Geographical Information Science, 27(8), 1593-1611.

Jenerette G. D.; Wu J.G. (2001) Analysis and simulation ofland-use change in the central Arizona-Phoenix region,USA. Landscape Ecology, 16(7), 611-626.

Li X.; Yeh A.G.O. (2000) Modelling sustainable urbandevelopment by the integration of constrained cellularautomata and GIS. International Journal of GeographicalInformation Science, 14(2), 131-152.

Li X.; Yeh A.G.O. (2001) Zoning land for agriculturalprotection by the integration of remote sensing, GIS, andcellular automata. Photogrammetric Engineering andRemote Sensing, 67(4), 471-477.

López Iglesias, E. (2000) O sector agrario galego ás portasdo século XXI: balance das súas transformaciónsrecentes. Revista Galega de Economía, 9 (1), 167-196.

Marey Pérez, M.F. ; Rodríguez Vicente, V. ; CrecenteMaseda, R. (2006) Using GIS to measure changes in thetemporal and spatial dynamics of forestland: experiencesfrom north-west Spain. Forestry, 79(4), 409-422

Otero, R.; Gómez, S. (2007). La desconcentración urbanaen el sistema territorial de Galicia:un enfoque conceptual yempírico. Boletín de la Asociación de GeógrafosEspañoles, 1(44), 259-277.

Pinto-Correia, T.; Breman, B. (2008). Understandingmarginalisation in the periphery of Europe: amultidimensional process. En: Sustainable landmanagement: strategies to cope with the marginalisation ofagricultura. Roor Brouwer, Teunis van Rheenen, ShivchamS. DhiHion and Anna Martha Elgersma. Cheltenham. 11-40.

59

Figura 4.- Mapa de zonas de alta aptitude agrícola con maiorpotencial de seren urbanizadas

Pollan, M. (2008). The food issue - An open letter to the nextfarmer in chief. The New York Times [en línea]. Disponiblee n :http://www.nytimes.com/2008/10/12/magazine/12policyt.html?pagewanted=all&_r=0

Precedo, A.; Míguez, A.; Fernández, M.I. (2008). Galicia: eltránsito hacia una sociedad urbana en el contexto de launión europea. Revista galega de economía: PublicaciónInterdisciplinar da Facultade de Ciencias Económicas eEmpresariais. 17(extra 3), 89-108.

Steel, C. (2008). Hungry City: How food shapes our lives.Vintage, Londres.

UN-HABITAT (2010). State of the World’s Cities 2010/2011– Cities for All: Bridging the Urban Divide. United NationsHuman Settlements Programme (UNHabitat), Nairobi.

White, R.; Engelen, G.; Uljee, I. (1997). The use ofconstrained cellular automata for high resolution modellingof urban land-use dynamics. Environment and Planning B-.

60

Declaración de Transferencia de copyrigth

Título do artigo

Autor(s)

Sinatura do Autor

Data

Declaración de

Transferencia de copyrigth

Proceso de selección e avaliación de orixinais

Recursos Rurais publica artigos, revisións, notas de investigación ereseñas bibliográficas. Os artigos, revisións e notas deben serorixinais, sendo avaliados previamente polo Comité Editorial e oComité Científico Asesor. Os traballos presentados a RecursosRurais serán sometidos á avaliación confidencial de dous expertosalleos ao equipo editorial, seguindo criterios internacionais. Casodos avaliadores propoñeren modificacións na redacción do orixinal,será de responsabilidade do equipo editorial -unha vez informado oautor- o seguimento do proceso de reelaboración do traballo. Casode non ser aceptado para a súa edición, o orixinal será devolto aoseu autor, xunto cos ditames emitidos polos avaliadores.En calquera caso, os orixinais que non se suxeiten ás seguintesnormas técnicas serán devoltos aos seus autores para a súacorrección, antes do seu envío aos avaliadores.

Normas para a presentación de orixinais

Procedemento editorial A Revista Recursos Rurais aceptará para a súa revisión artigos,revisións e notas vinculados á investigación e desenvolvementotecnolóxico no ámbito da conservación e xestión dabiodiversidade e do medio ambiente, dos sistemas de produciónagrícola, gandeira, forestal e referidos á planificación do territorio,tendentes a propiciar o desenvolvemento sostíbel dos recursosnaturais do espazo rural.Os artigos que non se axusten ásnormas da revista, serán devoltos aos seus autores.

Preparación do manuscrito

Comentarios xeraisOs manuscritos non deben exceder de 20 páxinas impresas entamaño A4, incluíndo figuras, táboas, ilustracións e a lista dereferencias. Todas as páxinas deberán ir numeradas, aínda queno texto non se incluirán referencias ao número de páxina. Osartigos poden presentarse nos seguintes idiomas: galego,castelán, portugués, francés ou inglés. Os orixinais debenprepararse nun procesador compatíbel con Microsoft Word ®, adobre espazo nunha cara e con 2,5 cm de marxe. Empregarase afonte tipográfica "arial" a tamaño 11 e non se incluirán tabulaciónsnin sangrías, tanto no texto como na lista de referenciasbibliográficas. Os parágrafos non deben ir separados porespazos. Non se admitiran notas ao pe.Os nomes de xéneros e especies deben escribirse en cursiva enon abreviados a primera vez que se mencionen. Posteriormenteo epíteto xenérico poderá abreviarse a unha soa letra. Debeutilizarse o Sistema Internacional (SI) de unidades. Para o usocorrecto dos símbolos e observacións máis comúns podeconsultarse a última edición do CBE (Council of Biology Editors)Style manual.

Páxina de TítuloA páxina de título incluirá un título conciso e informativo (na linguaorixinal e en inglés), o nome(s) do autor(es), a afiliación(s) e adirección(s) do autor(es), así como a dirección de correoelectrónico, número de teléfono e de fax do autor co que semanterá a comunicación.

ResumoCada artigo debe estar precedido por un resumo que presente osprincipais resultados e as conclusións máis importantes, cunhaextensión máxima de 200 palabras. Ademais do idioma orixinal noque se escriba o artigo, presentarase tamén un resumo en inglés.

Palabras claveDeben incluírse ata 5 palabras clave situadas despois de cadaresumo distintas das incluídas no título.

Organización do textoA estructura do artigo debe axustarse na medida do posíbel áseguinte distribución de apartados: Introdución, Material emétodos, Resultados e discusión, Agradecementos e Bibliografía.Os apartados irán resaltados en negriña e tamaño de letra 12. Sese necesita a inclusión de subapartados estes non estaránnumerados e tipografiaranse en tamaño de letra 11.

IntroduciónA introdución debe indicar o propósito da investigación e proverunha revisión curta da literatura pertinente.4

Material e métodosEste apartado debe ser breve, pero proporcionar suficiente

información como para poder reproducir o traballo experimentalou entender a metodoloxía empregada no traballo.

Resultados e DiscusiónNeste apartado exporanse os resultados obtidos. Os datos debenpresentarse tan claros e concisos como sexa posíbel, se éapropiado na forma de táboas ou de figuras, aínda que as táboasmoi grandes deben evitarse. Os datos non deben repetirse entáboas e figuras. A discusión debe consistir na interpretación dosresultados e da súa significación en relación ao traballo doutrosautores. Pode incluírse unha conclusión curta, no caso de que osresultados e a discusión o propicien.

AgradecementosDeben ser tan breves como sexa posíbel. Calquera concesiónque requira o agradecemento debe ser mencionada. Os nomesde organizacións financiadoras deben escribirse de formacompleta.

BibliografíaA lista de referencias debe incluír unicamente os traballos que secitan no texto e que se publicaron ou que foron aceptados para asúa publicación. As comunicacións persoais deben mencionarsesoamente no texto. No texto, as referencias deben citarse poloautor e o ano e enumerar en orde alfabética na lista dereferencias bibliográficas. Exemplos de citación no texto: Descricións similares danse noutros traballos (Fernández 2005a,b; Rodrigo et al. 1992). Andrade (1949) indica como....Segundo Mario & Tineti (1989) os factores principais están....Moore et al. (1991) suxiren iso... Exemplos de lista de referencias bibliográficas: Artigo de revista:Mahaney, W.M.M., Wardrop, D.H. & Brooks, P. (2005). Impacts ofsedimentation and nitrogen enrichment on wetland plantcommunity development. Plant Ecology. 175, 2: 227-243.Capítulo nun libro:Campbell, J.G. (1981). The use of Landsat MSS data forecological mapping. En: Campbell J.G. (Ed.) Matching RemoteSensing Technologies and Their Applications. Remote SensingSociety. London.Lowel, E.M. & Nelson, J. (2003). Structure and morphology ofGrasses. En: R.F. Barnes et al. (Eds.). Forrages. An introductionto grassland agriculture. Iowa State University Press. Vol. 1. 25-50Libro completo:Jensen, W (1996). Remote Sensing of the Environment: An Earth

Resource Perspective. Prentice-Hall, Inc. Saddle River, NewJersey.Unha serie estándar: Tutin, T.G. et al. (1964-80). Flora Europaea, Vol. 1 (1964); Vol. 2(1968); Vol. 3 (1972); Vol. 4 (1976); Vol. 5 (1980). CambridgeUniversity Press, Cambridge.Obra institucional:MAPYA (2000). Anuario de estadística agraria. Servicio dePublicaciones del MAPYA (Ministerio de Agricultura, Pesca yAlimentación), Madrid, España.Documentos legais:BOE (2004). Real Decreto 1310/2004, de 15 de enero, quemodifica la Ley de aprovechamiento de residuos ganaderos. BOE(Boletín Oficial del Estado), nº 8, 15/1/04. Madrid, España.Publicacións electrónicas:Collins, D.C. (2005). Scientific style and format. Dispoñíbel en:http://www.councilscience.org/publications.cfm [5 xaneiro, 2005]Os artigos que fosen aceptados para a súa publicaciónincluiranse na lista de referencias bibliográficas co nome darevista e o epíteto "en prensa" en lugar do ano de publicación.

Ilustracións e táboas

Todas as figuras (fotografías, gráficos ou diagramas) e as táboasdeben citarse no texto, e cada unha deberá ir numeradaconsecutivamente. As figuras e táboas deben incluírse ao final doartigo, cada unha nunha folla separada na que se indicará onúmero de táboa ou figura, para a súa identificación. Para o envíode figuras en forma electrónica vexa máis adiante.Debuxos lineais. Por favor envíe impresións de boa calidade. Asinscricións deben ser claramente lexíbeis. O mínimo grosor deliña será de 0,2 mm en relación co tamaño final. No caso deIlustracións en tons medios (escala de grises): Envíe por favor asimpresións ben contrastadas. A ampliación débese indicar porbarras de escala. Acéptanse figuras en cores.

Tamaño das figurasAs figuras deben axustarse á anchura da columna (8.5centímetros) ou ter 17.5 centímetros de ancho. A lonxitude

máxima é 23 centímetros. Deseñe as súas ilustracións pensandono tamaño final, procurando non deixar grandes espazos enbranco. Todas as táboas e figuras deberán ir acompañadas dunhalenda. As lendas deben consistir en explicacións breves,suficientes para a comprensión das ilustracións por si mesmas.Nas mesmas incluirase unha explicación de cada unha dasabreviaturas incluídas na figura ou táboa. As lendas débenseincluír ao final do texto, tras as referencias bibliográficas e debenestar identificadas (ex: Táboa 1 Características...). Os mapasincluirán sempre o Norte, a latitude e a lonxitude.

Preparación do manuscrito para o seu envío

TextoGrave o seu arquivo de texto nun formato compatíbel conMicrosoft Word.

Táboas e FigurasCada táboa e figura gardarase nun arquivo distinto co número datáboa e/ou figura. Os formatos preferidos para os gráficos son:Para os vectores, formato EPS, exportados desde o programa dedebuxo empregado (en todo caso, incluirán unha cabeceira dafigura en formato TIFF) e para as ilustracións en tons de grises oufotografías, formato TIFF, sen comprimir cunha resolución mínimade 300 ppp. En caso de enviar os gráficos nos seus arquivosorixinais (Excel, Corel Draw, Adobe Ilustrator, etc.) estesacompañaranse das fontes utilizadas. O nome do arquivo dafigura (un arquivo diferente por cada figura) incluirá o número dailustración. En ningún caso se incluirá no arquivo da táboa oufigura a lenda, que debe figurar correctamente identificada ao finaldo texto. O material gráfico escaneado deberá aterse aosseguintes parámetros: Debuxos de liñas: o escaneado realizaraseen liña ou mapa de bits (nunca escala de grises) cunha resoluciónmínima de 800 ppp e recomendada de entre 1200 e 1600 ppp.Figuras de medios tons e fotografías: escanearanse en escala degrises cunha resolución mínima de 300 ppp e recomendada entre600 e 1200 ppp.

Recepción do manuscritoOs autores enviarán un orixinal e dúas copias do artigo completoao comité editorial, xunto cunha copia dixital, acompañadosdunha carta de presentación na que ademais dos datos do autor,figuren a súa dirección de correo electrónico e o seu número defax, á seguinte dirección:

IBADERComité Editorial da revista Recursos RuraisUniversidade de Santiago.Campus Universitario s/nE-27002 LUGO - Spain

Enviar o texto e cada unha das ilustracións en arquivosdiferentes, nalgún dos seguintes soportes: CD-ROM ou DVD paraWindows, que irán convenientemente rotulados indicando o seucontido. Os nomes dos arquivos non superarán os 8 caracteres enon incluirán acentos ou caracteres especiais. O arquivo de textodenominarase polo nome do autor.

Ou ben enviar unha copia digital dos arquivos convintementepreparados á dirección de e-mail:ibader@.usc.es

Cos arquivos inclúa sempre información sobre o sistemaoperativo, o procesador de texto, así como sobre os programasde debuxo empregados nas figuras.

Copyright: Unha vez aceptado o artigo para a publicación narevista, o autor(es) debe asinar o copyright correspondente.

Decembro 2015

Recursos RuraisRevista do Instituto de Biodiversidade Agraria eDesenvolvemento Rural (IBADER)

Proceso de selección y evaluación de originales

Recursos Rurais publica artículos, revisiones, notas deinvestigación y reseñas bibliográficas. Los artículos, revisiones ynotas deben ser originales, siendo evaluados previamente por elComité Editorial y el Comité Científico Asesor. Los trabajospresentados a Recursos Rurais serán sometidos a la evaluaciónconfidencial de dos expertos ajenos al equipo editorial, siguiendocriterios internacionales. En el caso de que los evaluadorespropongan modificaciones en la redacción del original, seráresponsabilidad del equipo editorial -una vez informado el autor- elseguimiento del proceso de reelaboración del trabajo. Caso de noser aceptado para su edición, el original será devuelto a su autor,junto con los dictamenes emitidos por los evaluadores.En cualquier caso, los originales que no se ajusten a lassiguientes normas técnicas serán devueltos a sus autores para sucorrección, antes de su envío a los evaluadores.

Normas para la presentación de originales

procedimiento editorial La Revista Recursos Rurais aceptará para a su revisión artículos,revisiones y notas vinculados a la investigación ydesenvolvimiento tecnológico en el ámbito de la conservación ygestión de la biodiversidad y del medio ambiente, de los sistemasde produción agrícola, ganadera, forestal y referidos a laplanificación del territorio, tendientes a propiciar el desarrollosostenible de los recursos naturales del espacio rural y de lasáreas protegidas.Los artículos que no se ajusten a las normas dela revista, serán devueltos a sus autores.

Preparación del manuscrito

Comentarios generalesLos manuscritos no deben exceder de 20 páginas impresas entamaño A4, incluyendo figuras, tablas, ilustraciones i la lista dereferencias. Todas las paginas deberán ir numeradas, aunque enel texto no se incluirán referencias al número de pagina. Losartículos pueden presentarse en los siguientes idiomas: galego,castellano, portugués, francés o inglés. Los originales debenprepararse en un procesador compatible con Microsoft Word ®, adoble espacio en una cara y con 2,5 cm de margen. Se emplearála fuente tipográfica "arial" a tamaño 11 y no se incluirántabulaciones ni sangrías, tanto en el texto como en la lista dereferencias bibliográficas. Los parágrafos no deben ir separadospor espacios. No se admitirán notas al pie.Los nomes de géneros ye especies deben escribirse en cursiva yno abreviados la primera vez que se mencionen. Posteriormenteel epíteto genérico podrá abreviarse a una sola letra. Debeutilizarse el Sistema Internacional (SI) de unidades. Para el usocorrecto de los símbolos y observaciones más comunes puedeconsultarse la última edición do CBE (Council of Biology Editors)Style manual.

Pagina de TítuloLa pagina de título incluirá un título conciso e informativo (en lalengua original y en inglés), el nombre(s) de los autor(es), laafiliación(s) y la dirección(s) de los autor(es), así como ladirección de correo electrónico, número de teléfono y de fax delautor con que se mantendrá la comunicación.

ResumenCada articulo debe estar precedido por un resumen que presentelos principales resultados y las concusiones más importantes, conuna extensión máxima de 200 palabras. Ademas del idiomaoriginal en el que se escriba el articulo, se presentará también unresumen en inglés.

Palabras claveDeben incluirse hasta 5 palabras clave situadas después de cadaresumen, distintas de las incluidas en el título.

Organización del textoLa estructura del articulo debe ajustarse en la medida de loposible a la siguiente distribución de apartados: Introducción,Material y métodos, Resultados y discusión, Agradecimientos yBibliografía. Los apartados irán resaltados en negrita y tamaño deletra 12. Si se necesita la inclusión de subapartados estos noestarán numerados y se tipografiaran en tamaño de letra 11.

IntroducciónLa introducción debe indicar el propósito de la investigación y

proveer una revisión corta de la literatura pertinente.

Material y métodosEste apartado debe ser breve, pero proporcionar suficienteinformación como para poder reproducir el trabajo experimental oentender la metodología empleada en el trabajo.

Resultados y DiscusiónEn este apartado se expondrán los resultados obtenidos. Losdatos deben presentarse tan claros y concisos como sea posible,si es apropiado en forma de tablas o de figuras, aunque las tablasmuy grandes deben evitarse. Los datos no deben repetirse entablas y figuras. La discusión debe consistir en la interpretaciónde los resultados y de su significación en relación al trabajo deotros autores. Puede incluirse una conclusión corta, en el caso deque los resultados y la discusión lo propicien.

AgradecimientosDeben ser tan breves como sea posible. Cualquier concesión querequiera el agradecimiento debe ser mencionada. Los nomes deorganizaciones financiadoras deben escribirse de forma completa.

BibliografíaLa lista de referencias debe incluir unicamente los trabajos que secitan en el texto y que estén publicados o que hayan sidoaceptados para su publicación. Las comunicaciones personalesdeben mencionarse solamente en el texto. En el texto, lasreferencias deben citarse por el autor y el año y enumerar enorden alfabética en la lista de referencias bibliográficas. ejemplos de citación en el texto: Descripciones similares se dan en otros trabajos (Fernández2005a, b; Rodrigo et al. 1992). Andrade (1949) indica como....según Mario & Tineti (1989) los factores principales están....Moore et al. (1991) sugieren eso... Ejemplos de lista de referencias bibliográficas: Artículo de revista:Mahaney, W.M.M., Wardrop, D.H. & Brooks, P. (2005). Impacts ofsedimentation and nitrogen enrichment on wetland plantcommunity development. Plant Ecology. 175, 2: 227-243.Capítulo en un libro:Campbell, J.G. (1981). The use of Landsat MSS data forecological mapping. En: Campbell J.G. (Ed.) Matching RemoteSensing Technologies and Their Applications. Remote SensingSociety. London.Lowel, E.M. & Nelson, J. (2003). Structure and morphology ofGrasses. En: R.F. Barnes et al. (Eds.). Forrages. An introductionto grassland agriculture. Iowa State University Press. Vol. 1. 25-50Libro completo:Jensen, W (1996). Remote Sensing of the Environment: An Earth

Resource Perspective. Prentice-Hall, Inc. Saddle River, NewJersey.Una serie estándar: Tutin, T.G. et al. (1964-80). Flora Europaea, Vol. 1 (1964); Vol. 2(1968); Vol. 3 (1972); Vol. 4 (1976); Vol. 5 (1980). CambridgeUniversity Press, Cambridge.Obra institucional::MAPYA (2000). Anuario de estadística agraria. Servicio dePublicaciones del MAPYA (Ministerio de Agricultura, Pesca yAlimentación), Madrid, España.Documentos legales:BOE (2004). Real Decreto 1310/2004, de 15 de enero, quemodifica la Ley de aprovechamiento de residuos ganaderos. BOE(Boletín Oficial del Estado), nº 8, 15/1/04. Madrid, España.Publicaciones electrónicas:Collins, D.C. (2005). Scientific style and format. Dispoñíbel en:http://www.councilscience.org/publications.cfm [5 xaneiro, 2005]Los artículos que fuesen aceptados para su publicación seincluirán en la lista de referencias bibliográficas con el nombre dela revista y el epíteto "en prensa" en lugar del año de publicación.

Ilustraciones y tablas

Todas las figuras (fotografías, gráficos o diagramas) y las tablasdeben citarse en el texto, y cada una deberá ir numeradaconsecutivamente. Las figuras y tablas deben incluirse al final delartículo, cada una en una hoja separada en la que se indicará elnúmero de tabla o figura, para su identificación. Para el envío defiguras en forma electrónica vea más adelante.Dibujos lineales. Por favor envíe impresiones de buena calidad.Las inscripciones deben ser claramente legibles. El mínimo grosorde línea será de 0,2 mm en relación con el tamaño final. En elcaso de Ilustraciones en tonos medios (escala de grises): Envíepor favor las impresones bien contrastadas. La ampliación sedebe indicar mediante barras de escala. Se aceptan figuras encolor.

Tamaño de las figurasLas figuras deben ajustarse a la anchura de la columna (8.5centímetros) o tener 17.5 centímetros de ancho. La longitudmáxima es de 23 centímetros. Diseñe sus ilustraciones pensandoen el tamaño final, procurando no dejar grandes espacios enblanco. Todas las tablas y figuras deberán ir acompañadas de unaleyenda. Las leyendas deben consistir en explicaciones breves,suficientes para la comprensión de las ilustraciones por simismas. En las mismas se incluirá una explicación de cada unade las abreviaturas incluidas en la figura o tabla. Las leyendas sedeben incluir al final del texto, tras las referencias bibliográficas ydeben estar identificadas (ej: Tabla 1 Características...). Losmapas incluirán siempre el Norte, la latitud y la longitud.

Preparación del manuscrito para su envío

TextoGrave su archivo de texto en un formato compatible con MicrosoftWord.

Tablas y FigurasCada tabla y figura se guardará en un archivo distinto con númeroda tabla y/o figura. Los formatos preferidos para los gráficos son:Para los vectores, formato EPS, exportados desde el programade dibujo empleado (en todo caso, incluirán una cabecera de lafigura en formato TIFF) y para las ilustraciones en tonos de griseso fotografías, formato TIFF, sin comprimir con una resoluciónmínima de 300 ppp. En caso de enviar los gráficos en susarchivos originales (Excel, Corel Draw, Adobe Ilustrator, etc.)estos se acompañaran de las fuentes utilizadas. El nombre dearchivo de la figura (un archivo diferente por cada figura) incluiráel número de la ilustración. En ningún caso se incluirá en elarchivo de la tabla o figura la leyenda, que debe figurarcorrectamente identificada al final del texto. El material gráficoescaneado deberá atenerse a los siguientes parámetros: Dibujosde lineas: el escaneado se realizará en linea o mapa de bits(nunca escala de grises) con una resolución mínima de 800 ppp yrecomendada de entre 1200 y 1600 ppp. Figuras de medios tonosy fotografías: se escanearan en escala de grises con unaresolución mínima de 300 ppp y recomendada entre 600 y 1200ppp.

Recepción del manuscritoLos autores enviarán un original y dos copias del artículocompleto al comité editorial junto con una copia digital,acompañados de una carta de presentación en la que ademas delos datos del autor, figuren su dirección de correo electrónico y sunúmero de fax, a la siguiente dirección:

IBADERComité Editorial da revista Recursos RuraisUniversidade de Santiago.Campus Universitario s/nE-27002 LUGO - Spain

Enviar el texto y cada una de las ilustraciones en archivosdiferentes, en alguno de los siguientes soportes: CD-ROM o DVDpara Windows, que irán convenientemente rotulados indicando sucontenido. Los nomes de los archivos no superarán los 8caracteres y no incluirán acentos o caracteres especiales.Elarchivo de texto se denominará por el nombre del autor.

O bien enviar una copia digital de los archivos convenientementepreparados la dirección de e-mail:ibader@.usc.es

Con los archivos incluya siempre información sobre el sistemaoperativo, el procesador de texto, así como sobre los programasde dibujo empleados en las figuras.

Copyright: Una vez aceptado el artículo para su publicación en larevista, el autor(es) debe firmar el copyright correspondiente.

Diciembre 2015

Recursos RuraisRevista do Instituto de Biodiversidade Agraria eDesenvolvemento Rural (IBADER)

Comité de Redacción de Recursos Rurais:Rafael Crecente Maseda: In Memorian 5

Comité de Redacción de Recursos Rurais:Luciano Sánchez García: In Memorian 7

Díaz Vizcaino, E.A. · Val Mouriño, D.: Estudio de la germinación de las semillas de dos especies amenazadas de Galicia: Armeria merinoi (Bernis) Nieto Fel. & Silva Pando y Santolina melidensis (Rodr. Oubiña & S. Ortíz) Rodr. Oubiña & S. Ortiz. Efecto de la luz y el fuego (calor y cenizas) 9Seed germination of two threatened endemic species from Galicia: Armeria merinoi (Bernis) Nieto Fel. & Silva Pando and Santolina melidensis (Rodr. Oubiña & S. Ortíz) Rodr. Oubiña & S. Ortiz. Light and fire (heat and ash) effect

Ferreiro da Costa, J. · Ramil-Rego, P.:Implicacións da propiedade da terra na planificación e xestión dos espazos protexidos en Galicia 19Implications of land ownership in the planning and management of protected areas in Galicia

Recursos Rurais número 11 · decembro 2015

IBADERInstituto de BiodiversidadeAgraria e Desenvolvemento Rural

Sumario/Summary

López Castro, H. · Rodríguez Guitián, M.A. · Ramil Rego, P. · Real, C. · Ferreiro da Costa, J.:A Fraga de Santo Estevo do Ermo (Barreiros, Lugo): un lugar clave para a conservación de pteridófitas no Norte de Galicia (NW España) 37A Fraga de Santo Estevo do Ermo (Barreiros, Lugo): a hot spot for pteridophyte conservation in northern Galicia (NW Spain)

García A.M. · Caamaño C.:Análise da perda de terreos agrícolas na periferia de Lugo mediante regresións loxísticas e modelos de autómatas celulares 51Analysis of agriculture land loss in the periphery of Lugo using logistic regressions and cellular automata models

Gorgoso-Varela, J.J. · Rojo-Alboreca, A. · Cruz-Cobos, F. · López-Fernández, C.:Application of Mexican Management Method for Uneven-aged Forests (MMOBI) to natural mixed stands in Asturias (northern Spain) 61Aplicación do Método Mexicano de Ordenamento de Bosques Irregulares (MMOBI) en masas naturais mixtas en Asturias (Norte de España)