quinto mÓdulo

13
QUINTO MÓDULO / PHISQÏR T'AQA En el presente módulo aprenderá las relaciones de parentesco en la cosmovisión Aymara. También las ocupaciones, oficios y profesiones. Además, la conjugación de verbos en el tiempo presente pasado plural. 5.1 Utankirinaka / La familia (Escuchar… ) Masculino Femenino 1. Achachila / Abuelo Awicha / Abuela 2. Jach'a tata / Anciano Jach'a mama / Anciana 3. Tata / Señor, padre Mama / Señora, Madre 4. Awkch'i / Suegro Taykch'i / Suegra 5. Jilata / Hermano jax / Hermana 6. Yuqa / Hijo Phuchha / Hija 7. Yuqalla / Chico Imilla / Chica 8. Tullqa / Yerno Yuxch'a / Nuera 9. Allchhi / Nieto/a/

Upload: gomez-esprella

Post on 08-Jul-2016

284 views

Category:

Documents


4 download

DESCRIPTION

QUINTO MÓDULO

TRANSCRIPT

Page 1: QUINTO MÓDULO

QUINTO MÓDULO / PHISQÏR T'AQA

En el presente módulo aprenderá las relaciones de parentesco en la cosmovisión Aymara. También las ocupaciones, oficios y profesiones. Además, la conjugación de verbos en el tiempo presente pasado plural.

5.1 Utankirinaka / La familia

(Escuchar… )

Masculino Femenino

1. Achachila / Abuelo Awicha / Abuela

2. Jach'a tata / Anciano Jach'a mama / Anciana

3. Tata / Señor, padre Mama / Señora, Madre

4. Awkch'i / Suegro Taykch'i / Suegra

5. Jilata / Hermano jax / Hermana

6. Yuqa / Hijo Phuchha / Hija

7. Yuqalla / Chico Imilla / Chica

8. Tullqa / Yerno Yuxch'a / Nuera

9. Allchhi / Nieto/a/

Page 2: QUINTO MÓDULO

Qillqañataki

1. Tatajan sutipax _______________

2. Mamajan sutipax ______________

3. Jilajan sutipax ________________

4. Achachilajan sutipax ___________

5. Awichajax--------------- maraniwa

6. Achachilapax---------------------jakasi

7. Imillampi yuqallampix-----------------sarapxi

8. Tullqapax----------------------- utjasi

9. Yuxch'apax------------------- wawaniwa

10. Phuchapax ------------------ utaniwa

Última modificación: lunes, 14 de diciembre de 2015, 09:05

5.2 Jañchin sutinakapa / Las partes del cuerpo humano

1. ¿Kunas jumar ustam? R. Kallachiw usutu

2. ¿Kawkhas ustam? R. _______________

3. ¿Kunas jupar usu? R. _______________

(Escuchar… )

Última modificación: jueves, 10 de

diciembre de 2015, 15:01

Page 3: QUINTO MÓDULO

5.3 Lurawinaka / Profesiones

Lurawinaka yatipxañani /

Conozcamos las profesiones

1. Atamiri / Programador/a

2. Arxatiri / Abogado/a

3. Auto apnaqiri / Chofer

4. Yatichiri / Profesor/a

5. Qullirir yanapiri / Enfermero/a

6. Laka ch'ak qulliri / Dentista

7. Qulliri / Medico

8. Alakipa /Vendedora

9. Minan irnaqiri / Minero

Jiskt'atarjam jaysañataki / Responder a las preguntas

A. ¿Tatamax kun luririsa? /¿Tú padre que hace?/

B. Tatajax qulliriwa / Mi padre es médico/

A. ¿Jilapax kun luririsa? /Su hermano que hace?/

B. _________________ A. ¿Kullakamax kuns luraski? /¿Tu hermana que está

haciendo?/

B. _________________

A. ¿_________________?

B. Phuchhajax laka ch'ak qulliriwa A. ¿Tullqapax auto apnaqiriti?

B. _________________

A. ¿_________________?

B. Yuxch'ajax qullirir yanapiriwa

A. ¿_________________?

B. Awichasax alakipawa

Última modificación: jueves, 10 de diciembre de 2015, 15:20

Page 4: QUINTO MÓDULO

5.4 Conjugar los verbos en tiempo presente/pasado 1 Página 2

Conjugar el verbo alaña en tiempo presente-pasado plural; en sus tres formas

5.4 Conjugar los verbos en tiempo presente/pasado 2 Página 2

Qillqañataki / Escribamos

1. ¿Jumax yatichiritati? / ¿Tú eres el/la profesor/a? R. Jïsa, nayax yatichiritwa / Sí, yo soy el/la profesor/a R. Janiw nayax yatichiriktti / No, yo no soy el/la profesor/a

2. ¿Jilapax alakipati? / ¿Su hermano es vendedor? R. _______________________ R. _______________________

6. ¿Tullqajax auto apnaqiriti? / ¿Mi yerno es chofer? R. _______________________ R. _______________________

3. ¿Yukamax qulliriti? / ¿Tú hijo es doctor? R. _______________________ R. _______________________

7. ¿Phuchhapax arxatiriti? / ¿Su hija es abogada? R. _______________________ R. _______________________

4. ¿Kullakasax qullirir yanapiriti? ¿Nuestra hermana es enfermera? R. _______________________ R. _______________________

8. ¿Mamamax atamiriti? / ¿Mi mamá es programadora? R. _______________________ R. _______________________

5. ¿Tatapax laka ch'ak qulliriti? / ¿Su papá es dentista? R. _______________________ R. _______________________

1. Forma

interrogativa

(Jiskht'iri)

Nanakax alapxtti?

Jumanakax alapxtati?

Jupanakax alapxiti?

Jiwasanakax alapxtanti?

2. Forma

afirmativa

(Iyaw siri)

Nanakax alapxtwa

Jumanakax alapxtawa

Jupanakax alapxiwa

Jiwasanakax alapxtanwa

3. Forma

negativa

(Janiw siri)

Nanakax janiw alapktti

Jumanakax janiw alapktati

Jupanakax janiw alapkiti

Jiwasanakax janiw alapktanti

Page 5: QUINTO MÓDULO

Jiskt'anaka qillqañani / Formular las preguntas

1. ¿Kunas tataman sutipaxa? / ¿Cuál es el nombre de tu papá?

R. Tatajan sutipax Felipewa / El nombre de mi papá es Felipe.

2. ¿__________________?

R. Nayax 45 maranitwa

6. ¿__________________?

R. Jupax San Pedron utjasi

3. ¿__________________?

R. Mamapax arxatiriwa

7. ¿__________________?

R. Achachilajax Cochabambankiriwa

4. ¿__________________?

R. Jilasax Villa Victorian utjasti

8. ¿__________________?

R. Nayax Alcaldian trabajta

5. ¿__________________?

R. Jïsa, yuqajax laka ch'ak qulliriwa

Tarea 5A: Empareje con las respuestas correctas Descargue el archivo TAREA 5A.pdf y empareje con las respuestas correctas. Fecha de entrega: lunes, 21 de diciembre de 2015, 00:00

Tarea 5B: Empareje con las respuestas correctas Descargue el archivo TAREA 5B.pdf y empareje con las respuestas correctas. Fecha de entrega: martes, 22 de diciembre de 2015, 00:00

CHAT 5: Profesiones y ocupaciones Describa al menos 15 profesiones u ocupaciones de su entorno familiar.

Page 6: QUINTO MÓDULO

QUINTO MÓDULO / PHISQÏR T'AQA

TAREA 5A: Empareje los nombres de estas listas según el género que corresponda.

N. MASCULINO FEMENINO

1. …Tullqa / Yerno 7 … Imilla / Chica

2. …Awch'i / Suegro 4 ... Awicha / Abuela

3. …Tata / Señor, Padre 11 ... Tawaqu / Jovencita

4. …Achachila / Abuelo 5 ... Phuchha / Hija

5. …Yuqa / Hijo 10 ... Tayka /Madre

6. …Jilata / Hermano 1 ... Yuxch'a / Nuera

7. …Yuqalla / Chico 2 ... Taykch'i / Suegra

8. …Jacha tata / Anciano 3 ... Mama / Señora, Madre

9. …Warmi / Esposa 12 ... Ichumama / Madrina

10. … Awki / Padre 9 ... Chacha / Esposo

11. … Wayna /Joven 8 ... Jacha mama / Anciana

12. …Ichutata /Padrino 6 ... Kullaka / Hermana

Page 7: QUINTO MÓDULO

QUINTO MÓDULO / PHISQÏR T'AQA

TAREA 5B: Empareje las preguntas con las respuestas que correspondan.

1 ... ¿Tatamax qulliriti?

/ ¿Tú papa es doctor?

5 ... Nayax arxatiritwa

/ Yo soy Abogado/a

2 ... ¿Kunas sutimaxa?

/ ¿Cómo te llamas?

7 ... Yuxch’ajax atamiriwa

/ Mi nuera es programadora

3 ... ¿Kawkhans utjasta?

/ ¿Dónde es tu casa?

4 ... Janiw, jilajax atamiriwa

/ No, mi hermano es programador

4 ... ¿Jilamax auto apnaqiriti?

/ ¿Tu hermano es chofer?

8 ... Jisa, awichajax alakipawa

/ Sí, mi abuela es vendedora

5 ... ¿Jumax kun luriritasa?

/ ¿A qué te dedicas?

1 ... Jïsa, tatajax qulliriwa

/ Sí, mi papa es doctor

6 ... ¿Ichumamax kawkhankisa?

/ ¿Tu madrina donde esta?

14 ... Nayax alcaldian trabajta

/ Yo trabajo en la alcaldia

7 ... ¿Yuxch’ama kuns luri?

/ ¿Que hace tu nuera?

10 ... Jisa, Phuchajax arxatiriwa

/ Sí, mi hija es Abogada

8 ... ¿Awichamax alakipati?

/ ¿Tu abuela es vendedora?

9 ... Yuqajan sutipax Carlosawa

/ Mi hijo se llama Carlos

9 ... ¿Yuqaman kunas sutipax?

/ ¿Tu hijo como se llama?

2 ... Sutijax Pablowa

/ Me llamo Pablo

10 ... ¿Phuchhamax arxatiriti?

/ ¿Tu hija es abogada?

15 ... Awkch’ijax qulliriwa

/ Mi abuelo es medico

11 ... ¿Tullqamax kawkhatasa?

/ ¿Tu yerno donde esta?

6 ... Ichumajax Oruronkiwa

/ Mi madrina está en Oruro

12 ... ¿Jilamax auto apnaqiriti?

/ ¿Tu hermano es chofer?

13 ... Janiw, mamajax yatichirikiti

/ No, mi mama no es profesora

13 ... ¿Mamapax yatichiriti?

/ ¿Tú madre es profesora?

11 ... Tullqajax Santa Cruzatawa

Mi yerno esta en Santa Cruz

14 ... ¿Jumax kawkins trabajta?

/ ¿Dónde trabajas?

12 ... Janiw jilajax auto apnakirikiti.

/ No, mi hermano no es Chofer

15 ... ¿Awkch’imax kun luririsa?

/ ¿Tu suegro que es?

3 ... Nayax Sopocachin utjasta

Yo vivo en Sopocachi

Page 8: QUINTO MÓDULO

CHAT 5: Profesiones y ocupaciones Describa al menos 15 profesiones u ocupaciones de su entorno familiar. 1. Tatajax chachan awkipawa / Mi papá es dentista 2. Mamajax qullirir qullirirwa / Mi mama es enfermera 3. Chachajax arxatiri / Mi esposo es abogado 4. Ichu Tatajax alakipa / Mi suegra es vendedora 5. Ichu mamajax irnaqiriwa / Mi suegro es minero 6. Yuqajax Auto apnaqiri / Mi hijo es chofer 7. Phuchhajax Arxatiri / Mi hija es abogada 8. Phuchhajax Qulliriwa / Mi hija es doctora 9. Kullakajax yanapiri / Mi hermana es enfermera 10. Jilatajax Atamiri / Mi hermano es programador 11. Jilatajax alakipa / Mi hermano es vendedor 12. Kullakajax yanapiri / Mi hermana es enfermera 13. Ichu wawa jax yatiqiri mecánica / Mi nieto es estudiante de mecánica 14. Ichu yuqajax yatiqiri / Mi nieta es estudiante de ingeniería 15. Ichu phuchhajax yatiqiri aviación / Mi nieto es estudiante de aviación.

Page 9: QUINTO MÓDULO

Comenzado el martes, 22 de diciembre de 2015, 15:11

Estado Terminado

Finalizado en martes, 22 de diciembre de 2015, 15:16

Tiempo empleado 4 minutos 26 segundos

Puntos 13.00/13.00

Calificación 100.00 de un total de 100.00

Pregunta 1

Correcta

Puntúa 1.00 sobre 1.00

Señalar con bandera la pregunta

Texto de la pregunta

Jaysawipamp waythapiñani / Empareje con las

respuestas correctas Taykch’ipax kawkinkirisa?.

Respuesta 1Taykch’ipax Sorata markankiriw a.

Achachilpar kunas usu?. Respuesta 2

Achachilapar jikhaniw usu.

Tullqasax kawkinkirisa?. Respuesta 3

Tullqasax Tarija markankiriw a.

Phuchhajax kun luririsa?. Respuesta 4

Phuchhamax yatichiriw a.

Tatapax laka ch’ak qulliriti?. Respuesta 5

Jisa, tatapax laka ch’ak qulliriw a.

Jumax yatichiritati?. Respuesta 6

jisa, nayax yatichiritw a.

Retroalimentación

Respuesta correcta

La respuesta correcta es: Taykch’ipax kawkinkirisa?.

– Taykch’ipax Sorata markankiriwa., Achachilpar kunas usu?.

– Achachilapar jikhaniw usu., Tullqasax kawkinkirisa?.

– Tullqasax Tarija markankiriwa., Phuchhajax kun luririsa?.

– Phuchhamax yatichiriwa., Tatapax laka ch’ak qulliriti?.

– Jisa, tatapax laka ch’ak qulliriwa., Jumax yatichiritati?.

– jisa, nayax yatichiritwa.

Page 10: QUINTO MÓDULO

Pregunta 2

Correcta

Puntúa 12.00 sobre 12.00

Señalar con bandera la pregunta

Texto de la pregunta

Aka aruskipt’awi phuqhañcht’añani. A. Aski Respuesta

urupan kullaka.

B. Aski Respuestaurupanay

jilata.

A. Kunans Respuestayanapt'irisma

?

B. Terminal Respuestathaqaskta

, kawkhasa?

A. RespuestaTerminalax

Perez Velasco ukhat alayankiwa.

B. Walikiwa Respuestajumax

kawkinkiritasa?

A. Nayax Oruro markankiritwa, Respuestajumasti

?

B.RespuestaNayax

Oruro markankiritwa.

A. Ä RespuestaWaliki

unt'asiñanipï.

B. RespuestaJisa

unt'asiñaniwa.

A. Ukhamax Respuestajikisiñkama

kullaka.

B. Jikisiñkamaya Respuestajilata

.

Retroalimentación

Page 11: QUINTO MÓDULO

http://eliasreynaldo.blogspot.com/2009/12/la-familia-en-ingles-espanol-y-aymara.html

LA FAMILIA (EN INGLÉS, ESPAÑOL Y AYMARA) Por: Elias Reynaldo Ajata Rivera

Parents (Padres) Awkinaka Father (Padre) Awki Dad, Daddy (Pá, papá) Tatayitu

Mother (Madre) Tayka Mom, Mum, Mummy (Má, mami) Mamayita

Husband (Esposo, marido) Chacha Wife (Esposa, mujer) Warmi

Daughter (Hija) Phuchha Son (Hijo) Yuqa

Only child (Hijo único) Sapa yuqa, Sapa wawa Firstborn (Primogénito/a) Jilïri

Brother (Hermano) Jila Sister (Hermana) Kullaka

The baby of the family (El benjamín de la familia, el hijo o hija menor) Sullka Twins (Gemelos) Millisunaka Father-in-law (Suegro) Chachan awkipa (para la esposa respecto de su esposo), warmin awkipa (para el esposo respecto de su esposa) Mother-in-law (Suegra) Chachan Taykapa (para la esposa respecto de su esposo), warmin taykapa (para el esposo respecto de su esposa) Daughter-in-law (Nuera) Yuxch'a Son-in-law (Yerno) Tullqa Brother-in-law (Cuñado) Chachan jilapa (para la esposa respecto de su esposo), warmin jilapa (para el esposo respecto de su esposa) Sister-in-law (Cuñada) Chachan kullakapa (para la esposa respecto de su esposo), warmin kullakapa (para el esposo respecto de su esposa) Girlfriend (Novia, enamorada) Munata Boyfriend (Novio, enamorado) munata Godfather (Padrino) Ichu Tata Godmother (Madrina) Ichu mama Godson (Ahijado) Ichu wawa, ichu yuqa Goddaughter (Ahijada) Ichu wawa, ichu phuchha Grandparents (Abuelos) Jach'a awkinaka Grandfather (Abuelo) Jach'a tata Grandmother (Abuela) Jach'a mama Grandson (Nieto) Allchhi Granddaughter (Nieta) Allchhi Grandchildren (Nietos) Allchhinaka Great-grandfather (Bisabuelo) Jach'a tatan tatapa, Jach'a maman tatapa Great-grandmother (Bisabuela) Jach'a tatan mamapa, jach'a maman mamapa

Page 12: QUINTO MÓDULO

Great-great-grandparents (Tatarabuelos) Nayra awkinaka Great-great-grandfather (Tatarabuelo) Nayra awki, nayra achachila. laq’a achachila. Great-great-grandmother (Tatarabuela) Nayra Tayka, nayra awicha, laq’a awicha. Uncle (Tío) Tiyu Aunt (Tía) Tiya Adopted (Adoptado) Uywata Orphan (Huérfano/a) Wajcha Relative (Pariente) Wila masi Ancestors , Forebears , Forefathers (Antepasados) Nayra awkinaka.

PARTES DEL CUERPO HUMANO

JAQI JANCHI CHIQANAKA - Por: Elias Reynaldo Ajata Rivera Estas son las partes del cuerpo humano en aymara: Akïrinakaw jaqi janchi chiqanakaxa:

Nayra = Ojo Jinchu = Oreja Laka = Boca Laxra = Lengua Nayra phichhu = Cejas, pestañas Nasa = Nariz Ispillu = Labios Ampara = mano Para = Frente Ñik’uta = Cabello Ankha =Quijada Laka ñak’a = Paladar Kunka = Cuello Kallachi = Hombro Jikhani = Espalda Ñuñu = Seno, teta Chhiqanqara = Axila, sobaco Mujlli = Codo Luk’ana = Dedo Ch’illa = Cintura Thixni = Cadera Kururu = Ombligo Puraka = Abdomen Kayu = Pie Chara = Pierna Lankhu chara = Muslo Ch’akha = Hueso Laka ch’akha = Diente Aqu = Muela Mallk’a = Esófago

Lixwi = Cerebro T’ullu = Tráquea Chuyma = Pulmón Lluqu = Corazón K’iwcha = Hígado Mulla = Vesícula biliar Phathanka = Estómago Jiphilla = Tripa Lankhunta = Intestino grueso Juch’us Jiphilla = Intestino delgado Ch’ankhara = Páncreas Phichhilu, Allu = Pene Q’uruta = Testículo Chupila, ch’ina = Vagina Puraka = Útero Yak’allachi = Vejiga Jamaña = Ano, trasero, nalga Qunquri = Rodilla K’ilik’ili = Vértebra Jaraphi = Costilla Maymuru, maymura = Riñón T’uxlu = Cráneo Taqataqa = Omoplato Sillu = Uña Pikura = Hueso de las extremidades Anku = Nervio T’usu = Tobillo

Page 13: QUINTO MÓDULO

Las principales partes del cuerpo humano en aymara, son:

Jaq'i Kurpu Cuerpo Humano

Jaq'i Kurpu Cuerpo Humano

Ampara Mano

Laka phispi Labios

Anku Nervio, tendón

Lanku Chara Muslo

Ati Cerviz

Lanku Jipilla Intestino grueso

Ch’aka Hueso

Lik'i Grasa

Chara Pierna

Lixwi Sesos

Chara kuchu Ingle

Lluq'u Corazón

Chhuxu Orina

Luk'ana Dedo

Tiranqaya Quijada

Malqa Garganta

Ch'ina Sentadera

Mayruru Riñón

Chuyma Pulmón

Nasa Nariz

Inñakha Cara

Nayra Ojo

Janchi Piel

Ñuñu Seno

Jarapi Costillas

Ñuñu p'iqi Pezón

Jikhana Espalda

Para Frente

Jinchu Oreja

Phat'anka Estomago

Jipilla Tripa

Pichu Pecho

Jiwata Muerto

P'iqhi Cabeza

Jumpi Sudor

Puraka Barriga

Kayu Pie

Q'unqura Rodilla

Kayu najna Empeine

Sillu Uña

Kunka Cuello

Taluna Talón

Kururu Ombligo

Thusa Saliva

Laka Boca

T'usu Pantorrilla

Laka chaka Diente

Wila Sangre