proposta didÁctica: excursiÓn guiada Ós ancares · os ancares ten sobrados m”ritos...

1. FUNDAMENTACIÓN

A educaci�n ambiental � un dospiares fundamentais da ReformaEducativa e a conservaci�n da naturezaconforma unha das �reas transversaisfundamentais no contexto da educaci�nprimaria e secundaria. O aproveitamen-to pedag�xico da natureza como elemen-to de imprescindible valoraci�n consid�-rase nun dobre aspecto: por un lado, oencontro coa natureza perm�tenos descu-bri-la importancia que ten de seu e operigo permanente da s�a destrucci�n, epor outro lado o feito de que a naturezanos axuda a enfrontarnos coa nosa pro-pia realidade como persoas. Estes ele-mentos contrib�en a favorecer compor-tamentos actitudinais positivos noindividuo que participa en actividadesdesenvolvidas no medio natural.

A educaci�n ambiental poder�ase-lo equivalente �s rituais de iniciaci�ne as t�cnicas educativas practicadospolas sociedades tribais, nos que setransmit�a � ne�fito a sensaci�n decorresponsabilidade cos dons da nature-za, dos cales todo o grupo extra�a o seualimento e acubillo, e imprim�ase nelunha forte sensaci�n de dependencia da

terra, creando as� un forte lazo entre oindividuo e a paisaxe. A educaci�nlibresca destru�u este lazo na inmensamaior�a da poboaci�n escolar do nosopa�s. A educaci�n ambiental retoma parasi o papel de creadora de cidad�ns co�e-cedores das posibilidades e l�mites doseu medio ambiente, de mentalidadeconservacionista, logo de varias xera-ci�ns de mentalidade explotadora.

Ante esta premisa, propo�emosnas seguintes li�as unha experienciapr�ctica e sinxela que se pode aplicar encalquera centro educativo da nosa comu-nidade Ñindependentemente do nivelÑe queremos facer notar ademais que estaexperiencia non ten por qu� reducirseexclusivamente � alumnado, sen�n quetam�n � posible a presencia de pais enais, co que entramos no �mbito da edu-caci�n familiar.

2. PROPOSTA DIDÁCTICA

A experiencia que nos ocupa, e quese realizou no Colexio Lar (Concello deMos) na primavera de 1998, consistenunha sa�da de fin de semana � Serra dos

231

Revista Galega do Ensino - N�m. 21 - Novembro 1998

PROPOSTA DIDÁCTICA:EXCURSIÓN GUIADA ÓS ANCARES

Jos� Carlos Otero L�pezEnrique Carrera Soto

Colexio LarPontevedra

3 Articulo 13 17/4/01 19:30 Página 231

232 José Carlos Otero López / Enrique Carrera Soto

Ancares, situada no extremo oriental daprovincia de Lugo. ÀPor que precisamen-te �s Ancares? Hai varias raz�ns:

Ñ Por dispo�er dun albergue concapacidade suficiente para acolle-losparticipantes, cuns prezos m�dicos eaccesibles a calquera econom�a familiar.

Ñ Porque existen itinerarios moivariados e de grande interese natural.

Ñ Por posu�r un patrimonio cultu-ral elevado.

Ñ Pola gran riqueza que ofrece azona deste o punto de vista da fauna e aflora.

Ñ Porque, verdadeiramente, tr�ta-se dun parque natural que, inxustamen-te, a�nda non conta coa mencionada figu-ra de protecci�n.

Ñ Porque a grandeza da paisaxe,cos seus altos cumes e espesos bosques,estimula a sensibilizaci�n do participan-te no medio.

Ñ Polo seu inestimable aproveita-mento did�ctico.

Partimos, pois un s�bado ben dema�� (7.00) desde Vigo en direcci�n aLugo, para chegar sobre as 12.00 � locali-dade de Becerre� (N-VI), porta naturaldos Ancares. Xa na entrada da serra pro-ced�a situ�rmonos, cousa que realizamosa trav�s dunha pequena folla de informa-ci�n xeral que se distribu�u entre os par-ticipantes e que inclu�a un sinxelo mapado lugar. Incidindo no aspecto da infor-maci�n do participante, recompilousedocumentaci�n con artigos publicadosna prensa sobre a zona que, xunto condiversos libros sobre a serra (ver biblio-graf�a), conformaban unha carpeta de

informaci�n b�sica que estaba � disporde calquera tanto no autob�s comodurante a nosa estad�a no albergue.

A serra dos Ancares est�ndesedesde o monte Miravalles, no l�mite conAsturias, ata o porto de Pedrafita, naestrada N-VI, como unha prolongaci�ndo Cordal Cant�brico. Aqu� confl�en ascomunidades de Galicia, Le�n eAsturias. Esta faixa monta�osa separa eune � mesmo tempo a zona oriental deLugo e a occidental de Le�n. Ocupa, enterras de Lugo, a maior parte do concellode Cervantes e un parte do de Navia deSuarna, mailo concello de Cand�n, enterras leonesas.

Chegados a este punto � obrigadoprecisar que, en contra do que aparece enmoitos libros, folletos, reportaxes emesmo carteis, os Ancares non � ParqueNatural � non estar reco�ecido como talno rexistro de parques naturais da comu-nidade. Hoxe en d�a est� declarado comoReserva Nacional de Caza e LugarPintoresco, figuras proteccionistas que,dentro de t�dalas categor�as existentes,son claramente insuficientes. Os Ancaresten sobrados m�ritos faun�sticos, bot�ni-cos, paisax�sticos, etnol�xicos e arquitec-t�nicos para que se lle presten t�doloscoidados proteccionistas posibles legal-mente.

Desde Becerre� tom�mo-la estradaLU-722 en direcci�n a Navia e desvi�mo-nos na encrucillada cara a San Rom�n,capitalidade do concello de Cervantes.Pasamos polo medio da vila e coll�mo-laestrada que hai na sa�da en direcci�n aQuind�s. îs 12 quil�metros aproximada-mente, tras deixar atr�s Villaluz, atopa-mos nun cruzamento de estradas un sinal

3 Articulo 13 17/4/01 19:30 Página 232

que indica ÔIgrexa do CastroÕ. Aqu� fac�-mo-la nosa primeira parada para visita--los vestixios m�is antigos do concello: ocastro de Santa Mar�a (50-200 d. C.), deorixe romana. Desde a estrada div�sase apista que baixa cara � castro metido nofondo do val pero sobre un pequenoouteiro, como � t�pico nestas construc-ci�ns. Foi este un castro orientado �explotaci�n mineira, concretamente deouro. Os seus habitantes dedic�ronse aextraer dos outeiros material en brutoque logo era lavado en r�os e regatos pr�-ximos. As feridas desta actividade a�ndapoden apreciarse hoxe en forma de rebai-xes circulares nos outeiros pr�ximos �castro. O recinto at�pase ben conservado� non ser unha zona de labouras agr�co-las. Este lugar foi utilizado posteriormen-te, como adoita ser habitual, para cons-tru�r unha capela cristi� e un cemiterio.

Despois de gozarmos dun fermosopaseo, volvemos pola estrada por ondevi�emos e en Cervantes coll�mo-la direc-ci�n cara � Campa da Bra�a, punto departida das principais excursi�ns polaserra. Durante o cami�o tiv�mo-la oca-si�n de transitar por unha das estradasm�is altas de Galicia e apreciar xa os pro-fundos vales e os altos cumes da serra.Pasamos polos montes repoboados daSerra da Costella e Sete Carballos, desdeonde se nos ofrece unha magn�ficaestampa: as principais cristas da serra.De dereita a esquerda vemos Penarrubia(1821 m), Tres Bispos (1792 m), Lanza(1876 m), Mustallar (1924 m) e Cu��a(1987). î chegarmos a Campa da Bra�atom�mo-lo desv�o para o albergue doClube Ancares (1,5) onde chegamosxusto para xantar.

Proposta didáctica: excursión guiada ós Ancares 233

Serra das Ancares dende o albergue do Club dos Ancares.

3 Articulo 13 17/4/01 19:30 Página 233


Tras repo��rmonos da longa viaxe,reconfort�rmonos cunha ducha e dispo-��rmo-lo aloxamento para a noite, inici�-mo-la visita � poboado que ofrece o maiorvalor etnol�xico da zona: Piornedo.

A estrada que nos leva a Piornedoparte de Campa da Bra�a e ofr�cenosunha paisaxe inh�spita, sombr�a eimpresionante. Comez�mo-lo cami�ocunha forte baixada en cornixa e �s 2quil�metros atop�mo-lo cami�o que leva� Campa de Barreiro, onde se celebra oterceiro domingo de xullo a festa montei-ra dos Ancares. Aqu�, no alto, at�pase aFonte dos Namorados onde, segundo dia lenda, hai que beber tres veces se sepretende namorar.

Seguimos baixando por entre mes-tos bosques de carballos, casti�eiros,bidueiros e abeleiras, e pasamos porCabani�os, restos dunha antiga explota-ci�n forestal dentro xa do val do Ortigal.Na aba de enfronte Ñpor onde pasare-mos dentro dun poucoÑ apreciamosd�as abelarizas recentemente restaura-das. Son uns muros altos e grosos, deplanta circular ou el�ptica, que ti�ancomo misi�n protexe-las colmeas dasvisitas dos osos que buscaban o prezadoe doce mel.

Atraves�mo-lo r�o Ortigal polaponte de Vales, e deixando atr�s as aldeas de Vilarello e Don�s chegamos aPiornedo, en pleno coraz�n dos Ancares.Este poboado (que debe o seu nome a unarbusto, o piorno) conserva, xunto coCebreiro, o m�is importante conxunto depallozas das 250 que a�nda subsisten enGalicia. ç entrada da aldea podemosobservar un imponente teixo, �rborevelenosa que consideraban sagrada os

nosos antigos celtas. Desta �rbore diseque comeron os derradeiros celtas candose suicidaron na batalla contra os roma-nos no monte Medulio. En fronte atopa-mos unha fonte que ten no pinche d�asfiguras reclinadas, espidas e decapita-das. Son Ad�n e Eva. ÀAcaso isto non �un para�so?

Puidemos visitar tam�n unhapalloza. Tr�tase dunha das m�is primiti-vas casas do continente europeo en acti-vo hoxe en d�a ou ata hai moi pouco. As�a orixe, coa s�a t�pica forma circularou el�ptica, est� probablemente ligada �vivenda castrexa dos celtas, e �, polotanto, prerromana. De t�dolos xeitos,esta forma t�pica da nosa arquitecturapopular ten trazos de seu que a distan-cian claramente das vivendas da culturacastrexa. T�dalas pallozas mante�en acaracter�stica com�n de estaren orienta-das coa parte m�is arredondada contraos ventos dominantes, e situada nasladeiras que dan � mediod�a para apro-veitar m�is a calor do astro rei. A plantada palloza adopta distintas formas quevan desde a primitiva circular ata a rec-tangular, pasando pola el�ptica. Cadaunha destas formas pertence a un distin-to modo de adecuaci�n � lugar ondeasentan. As paredes poden ser de grani-to ou de xisto segundo a natureza dochan. A cuberta das pallozas � a caracte-r�stica m�is peculiar; est� formada porun complexo armaz�n de madeiracuberto de palla ou de colmo, que preci-samente � o que lle d� o nome. A s�aestructura illa do fr�o exterior e mant�n acalor producida pola lareira e pola fer-mentaci�n do esterco.

Con variante de planta e distribu-ci�n segundo as aldeas, o tama�o e a

3 Articulo 13 17/4/01 19:30 Página 234

tipolox�a, a palloza responde a un mode-lo bastante homox�neo, con espacio limi-tado e s� dividido para o gando e as per-soas, que conviven baixo o mesmo teito.O centro da casa era a lareira, e derredors�a desenvolv�ase toda a vida familiar,especialmente nos longos e duros inver-nos. A calor, tan esencial nas monta�as,tr�tabase de conservar con poucas epequenas xanelas, e acrecent�base coaproducida polos animais. Hoxe xa nonvive xente nas pallozas e son empregadascomo corte, alpendre ou atracci�n tur�sti-ca. A s�a degradaci�n � manifesta emesmo na aldea de Piornedo atopamospallozas con elementos tan ins�litos comoo tixolo, o cemento, a uralita e o aluminio.Non faltan tampouco novas construc-ci�ns alleas a calquera tradici�n, que rom-pen a secular harmon�a do pobo prerromano.

De volta � albergue e despois decear, organizamos unha velada nocturna� redor da cheminea, que nos proporcio-nou un momento de solaz en grupo. Atrav�s de xogos, canci�ns, lendas dolugar... busc�mo-la distensi�n que llepermitiu � grupo interrelacionarse eintercomunicarse.

O domingo pola ma�� partimossobre as 9.30 pola pista que sae do alber-gue en direcci�n � Tres Bispos. A pista �ancha e c�moda para cami�ar tranquila-mente e gozar da paisaxe, dos bosques,da pureza do aire... Este traxecto perm�-tenos observa-las diferentes formaci�nsarb�reas que se desenvolven nas ladei-ras, dependendo da orientaci�n destas:nas de solaina (� sol) desenv�lvese unbosque de rebolos de escaso porte e altu-ra, mentres que nas abas de avesedo (�


Pallozas do Piornedo con ‘novos’ elementos de construcción.

3 Articulo 13 17/4/01 19:30 Página 235


sombra) se desenvolve un mesto e h�mi-do bosque caracterizado pola disposi-ci�n das diferentes especies vexetaissegundo a altitude. Deste xeito atopamosun primeiro nivel composto por carba-llos, casti�eiros, faias, abeleiras, cancerei-xos e teixos; un segundo nivel ondemedran bidueiros e acivros; e un �ltimoÑo m�is altoÑ dominado polo mato:uces, piornos e xestas.

Deixamos atr�s a pista que, presidi-da un pouco m�is adiante por d�as gran-des columnas de pedra e unha grosacadea, descende ata o frondoso bosquecaducifolio de Cabanavella, outrora pro-piedade da compa��a madeireiraMontes de Cervantes, que explotoudurante alg�ns anos os bosques dosAncares. Se o d�a fose moi malo paracami�ar ata o noso primeiro obxectivoou algu�n do grupo non estivese moi

disposto para patear, teriamos aqu� aposibilidade de facer unha excursi�ncurta baixando ata o mencionado bos-que. Tras descender por un cami�o enzigzag chegariamos ata as antigas ederru�das instalaci�ns da compa��amadeireira, no fondo do val. � este unbosque estarrecedor, cheo de silencio ehumidade, no que atoparemos impor-tantes formaci�ns de acivros. Debemosdestacar que no m�is cru do inverno,cando outro tipo de alimento escasea, asfollas e froitos do acivro son case a basealimenticia de moitos vertebrados come-dores de plantas (corzo, lebre, pita domonte...). Por outro lado, a s�a mestafollaxe sup�n un prezado refuxio demoitos animais contra as inclemenciasdo tempo e os depredadores. S�bese ade-mais que no interior dun acivreiro (bos-que de acivros) chega a haber de tres acinco graos sobre a temperatura do

Palloza do Piornedo.

3 Articulo 13 17/4/01 19:30 Página 236

exterior. A alta densidade de animaisdependentes do acivro e, xa que logo, as�a importancia ecol�xica, deron lugar �s�a protecci�n na nosa comunidade noano 1984M; prohibiuse a s�a corta, tr�fi-co, mercado e mostra, non sendo que setrate de p�s procedentes de viveiro.

� Cabanavella, ademais, un dosmellores cantadeiros de pita do monteda serra. A pita do monte (en castel�nurogallo) � unha fermosa ave da familiadas tetra�nidas, que en Galicia s� vivehogano nos bosques da Serra dosAncares, polo que constit�e esta poboa-ci�n o l�mite occidental da s�a �rea dedistribuci�n en Europa. Moi esquiva,sempre agochada no m�is fondo do bos-que, o m�is rechamante no comporta-mento da especie son as manifestaci�nsde celo. î chegar a primavera os galosdun sector re�nense � amencer nunha

zona chamada ÔcantadeiroÕ e tratan deatrae-las femias mediante o seu canto e aexhibici�n da plumaxe. Durante o canto,o galo chega a perder nalg�ns momentoso sentido do o�do, feito que � aproveita-do polos cazadores para abatelo. Hoxe �unha especie protexida e en claro proce-so de desaparici�n.

Volvendo � itinerario principal,logo de hora e media de cami�ada che-gamos � cume de Tres Bispos (1792 m)desde onde contemplamos unha impre-sionante vista das partes galega e leone-sa. Se miramos � norte temos peranten�s o maxestoso cordal cos picos Lanza,Corno Maldito, Mustallar, Cu��a,Penalonga e Miravalles, e se miramos �sur t�mo-lo �ltimo cume, o Penarrubia.Dise que en Tres Bispos sentaban os titu-lares das tres curias fronteirizas ÑLe�n,Asturias e LugoÑ a dirimi-los seus


Corral de Cumes dende o Mustallar.

3 Articulo 13 17/4/01 19:30 Página 237


problemas de xurisdicci�n, polo que vul-garmente se cre que Tres Bispos � o l�mi-te entre as tres provincias citadas (en rea-lidade, t�canse algo m�is enriba doCu��a). Na parte galega puidemos ve-locirco do Tres Bispos, de orixe aparente-mente glaciar, cos seus prados e �rboresna parte baixa e pedregais na parte m�isalta, froito da erosi�n glaciar.

De regreso � albergue, e unha vezrecuperadas as forzas, partimos sobre as16.30 cara � noso lugar de orixe, pero enDegrada tom�mo-lo desv�o cara a Doiras(en vez de San Rom�n) onde fixemosunha parada para contempla-lo Castelode Doiras que se alza sobre un outeiropedregoso. A�nda que non se poida visi-tar por dentro, pois � propiedade priva-da, paga a pena admirar de preto estafortaleza de fortes muros e esvelta torreda homenaxe, que ademais pos�e a s�acorrespondente lenda. Esta c�ntanos queunha fermosa doncela desapareceu und�a da s�a se�orial mansi�n. O seu pai eo seu irm�n, despois de moito buscar,d�rona por morta. Pasado o tempo, o seuirm�n, indo de caza, deu morte a unhabranca cerva � que lle cortou como trofeounha das patas. Cando chegou � casteloatopou no lugar da pata unha manensanguentada, co anel que noutrotempo levara a s�a irm�. î volver �monte atopou sen vida o corpo da don-cela, � que unha fada lle dera aspecto decerva branca.

Non moi lonxe de aqu� est� aparroquia de Vilarello de Eirexa onde,segundo pensan alg�ns (e hai abundan-tes raz�ns que apoian esta tese), tivoorixe a li�axe de Miguel de CervantesSaavedra, autor do Quixote. Nun cap�tu-lo desta obra o enxe�oso fidalgo pon en

boca do cativo, que moitos identifican coautor, as seguintes palabras: ÒEn un lugarde las monta�as de Le�n, tuvo principio milinaje...Ó.

De regreso para o noso fogar, dei-xamos atr�s uns momentos intensos encontacto coa natureza da alta monta�agalega.

3. APLICACIÓN DA TRANSVERSALIDADE

Os temas transversais son conside-rados na Reforma Educativa como unhaserie de aspectos da realidade actual degrande interese para o alumnado, e quefacilitan a s�a comprensi�n do mundoactual. Neste sentido a educaci�n

Castelo de Doiras.

3 Articulo 13 17/4/01 19:30 Página 238

ambiental sup�n motivar e sensibiliza--los alumnos e crear neles unha verda-deira actitude para ama-lo medio, com-prendelo e actuar sobre el.

Pero debemos ter claro que non sefai educaci�n ambiental s� polo feito derealizar experiencias puntuais � longodo curso: unha sa�da, un obradoiro...Precisamente o car�cter de Ôtransversali-dadeÕ obriga a que estas experienciasestean integradas na programaci�nanual e que, sobre todo, partan da Ôinter-disciplinariedadeÕ. Non debemos esque-cer que os temas transversais son a v�apara logra-la conexi�n entre os elemen-tos seleccionados nas diferentes �reascurriculares e o interese da comunidadeeducativa por conectar cos grandes pro-blemas actuais.

Partindo pois desta consideraci�n,presentamos a seguir unhas suxesti�nspara impregna-la actividade educativado centro con esta proposta did�ctica.Non pretendemos facer unha listaexhaustiva, s� dar unhas pinceladas, dei-x�ndolle � docente o cami�o aberto paranovas ideas e a adaptaci�n a cada niveleducativo.

COÑECEMENTO DO MEDIO:

Ñ Ciencias da natureza: estudiodo medio da alta monta�a galega (xeolo-x�a, flora, fauna ...), estudio do ecosiste-ma do bosque atl�ntico: bi�topo e bioce-nose, o relevo e a erosi�n, tipos de solo eniveis tr�ficos, interpretaci�n da paixase,astronom�a, etc.

Ñ Xeograf�a, Historia e Cienciassociais: an�lise socioecon�mica da zona,

estudio demogr�fico, a vida no rural, aparroquia como elemento propio da xeo-graf�a galega, acci�ns e axudas da U. E.na comarca, estudio da xeograf�a dazona (montes, vales, r�os, comunica-ci�ns...), an�lise hist�rica da comarca(datas importantes, o feudalismo, len-das...), etc.

Literatura castel�: pequena biblio-graf�a sobre a zona, comentando unpouco cada libro, comentario do cap�tulodo Quixote onde se nos desvela a orixedo autor...

Lingua castel� : estudio da toponi-mia do lugar (Piornedo, Cervantes,Campa de Ortigoso, Campa de TresBispos...), redacci�n sobre a excursi�n,an�lise dunha noticia dun xornal sobre azona visitada...

Lingua galega: estudio do galegofalado no lugar, estudio do patrimonioart�stico, os oficios, a alimentaci�n basea-da no porco, etc.

Literatura galega: pequena biblio-graf�a galega sobre a zona, redacci�nsobre a sa�da.

Matem�ticas: medidas de superfi-cie (agrarias), medida de distancias e uti-lizaci�n de escalas, sistema sesaxesimal,densidade de poboaci�n, estat�stica doconcello de Cervantes...

Relixi�n: presencia relixiosa nazona.

F�sica e Qu�mica: grao de contami-naci�n do lugar, composici�n dos tiposde rochas predominantes na zona...

Tecnolox�a: elaboraci�n dunhapalloza con barro, interpretaci�n demapas, as escalas, levantamento do perfil


3 Articulo 13 17/4/01 19:30 Página 239


topogr�fico da excursi�n �s Tres Bispos,mural fotogr�fico sobre a sa�da, etc.

Educaci�n pl�stica e visual: a luz,a cor e a textura na paixase da alta mon-ta�a galega na estaci�n da primavera.

Educaci�n f�sica: iniciaci�n �s t�c-nicas do monta�ismo ou sendismo,adaptaci�n do organismo � esforzo nosendismo ou monta�ismo, alimentaci�nno esforzo...

M�sica: cancioneiro popular galego.Educaci�n en valores: a natureza

como elemento esencial nas nosas vidas,a convivencia en grupo e a tolerancia,etc.

Comentario de texto: comentariodun texto que verse sobre alg�n aspectoda zona.

4. CADERNO DE CAMPO

Esta experiencia did�ctica pod�mo-la completar coa elaboraci�n dun cader-ni�o de campo por parte do participante,a medida que se vai desenvolvendo aactividade na serra. O alumnado ir�completando o caderno unhas veces deforma individual e outras en grupo,favorecendo as� a vivencia colectiva dasa�da e a toma de decisi�ns en grupo.Logo, � volver � colexio, debemos facerunha sesi�n de intercambio de opini�nssobre a sa�da e comenta-los distintosaspectos recollidos nos cadernos decampo de cada un.

Propo�emos a continuaci�n unhaserie de cuesti�ns e actividades

secuenciadas segundo o itinerario pro-posto, que poder�an formar parte docaderno de campo, deix�ndolle unha vezm�is � docente a s�a ampliaci�n oumellora en funci�n do nivel educativo coque traballe.

CADERNO DE CAMPO

1. PRELIMINAR

Situar nun mapa de Galicia a zonaque imos visitar e noutro mapa m�isconcreto (escala 1:50.000) sinala-los sitiosque percorreremos durante dous d�as.

2. O CASTRO

Ñ Situa-lo castro nun mapa daserra.

Ñ Facer un plano do castro: situa-ci�n das construcci�ns, planta das cons-trucci�ns, situaci�n da capela...

Ñ O tipo de planta destas cons-trucci�ns asem�llase a outras moi co�eci-das. ÀSabes cales?

Ñ ÀPor que os castros acostuma-ban constru�rse en outeiros?

Ñ ÀA que se dedicaban os habitan-tes do castro?

Ñ ÀQue fac�an os romanos coouro?

Ñ Non moi lonxe de aqu� existeunha famosa explotaci�n aur�fera dosromanos ÀSabes cal �?

3 Articulo 13 17/4/01 19:30 Página 240

3. O PIORNEDO

Ñ ÀDe onde v�n o nome dePiornedo? î longo da sa�da anota osnomes de lugar que che chamen a aten-ci�n, para comentalos despois en grupoe analiza-la s�a orixe.

Ñ O teixo � unha �rbore m�ticaÀPor que? ÀSon moi abundantes os teixosna nosa Comunidade?

Ñ Fai un debuxo dunha palloza daaldea.

Ñ Aproveitando a visita a unhapalloza, elabora un debuxo da planta e as�a distribuci�n por dentro, apuntandoos nomes de cada parte.

Ñ Elabora unha lista cos materiaisde construcci�n orixinais e alleos quepoidas observar.

Ñ ÀPara que se utilizaban as pallo-zas? ÀPara que se utilizan agora? ÀCalcres que � a s�a situaci�n actual e as s�asperspectivas de futuro?

Ñ ÀComo se conservaba a calor?Ñ F�xate nun h�rreo. ÀSon como os

h�rreos da comarca onde vives? ÀEn quese diferencian?

Ñ ÀCales son as funci�ns dunh�rreo?

4. RUTA ÓS TRES BISPOS

Ñ Marca nun mapa por ondetranscorre a ruta.

Ñ O profesor contarache cousasdo bosque atl�ntico e da disposici�n davexetaci�n segundo as ladeiras.

Ñ Elaborar en grupo unha listaxedas especies vexetais m�is abondosas notraxecto.

Ñ Discutir en macrogrupo sobre aimportancia do acivro e a s�a protecci�n.

Ñ Medita sobre a importancia eco-l�xica e econ�mica dos bosques.

Ñ Estamos na primavera, Àquecores predominan?, Àde onde procedecada cor?

Ñ Elaborar en grupo un listado dasespecies animais observadas no traxecto.

Ñ ÀPor que lle chaman � monteTres Bispos deste xeito? ÀSaber�as locali-za-lo circo glaciar?

Ñ Val�ndote do mapa topogr�ficointenta identificar en macrogrupo oscumes m�is representativos da serra.

5. O CASTELO DE DOIRAS

Ñ Observa ben a situaci�n do cas-telo e tira algunha conclusi�n � respecto.

Ñ P�delle � teu profesor que checonte a lenda do castelo.

Ñ ÀSab�as que preto de aqu� puidonace-lo autor do Quixote?

BIBLIOGRAFÍA

Artigos de prensa de La Voz de Galicia,1988-1998.

Cabeza Quiles, F., Os nomes de lugar,Vigo, Ed. Xerais, 1992.


3 Articulo 13 17/4/01 19:30 Página 241


Conseller�a de Agricultura, Pesca eAlimentaci�n da Xunta de Galicia:ÒO AcivroÓ e ÒA Pita do MonteÓ.

De Llano, P., Arquitectura Popular enGalicia, Santiago, COAG, 1981.

De Vivero, X., Un ano nos Ancares, Vigo,Ed. Xerais, 1994.

Direcci�n Xeral de Turismo daConseller�a de Industria, Comercioe Turismo da Xunta de Galicia, des-pregable ÒSerra dos AncaresÓ.

Garc�a Mart�nez, X. R., Gu�a das plantascon flores de Galicia, Vigo, Ed. Xerais,1991.

Gimson, M., As pallozas, Vigo, Ed.Galaxia, 1983.

Gonz�lez Arias, A., Gu�a e Rutas dosAncares, Vigo, Ed. Galaxia, 1995.

Gonz�lez, I., R. Fern�ndez, R.Salvadores, Gu�a de EspaciosNaturais de Galicia, Vigo, Ed.Galaxia, 1995.

Instituto Xeogr�fico Nacional, Mapatur�stico, escala 1: 50.000.

Penas Pati�o, X. M., C. Pedreira L�pez eC. Silvar, Gu�a das Aves de Galicia,Bah�a Edici�ns, 1991.

S�nchez Carrera, M. C., A Educaci�nMedio Ambiental en EXB e EEMM,Vigo, Ed. Xerais, 1988.

S�nchez Carro, A., El Parque Natural deAncares, Le�n, Ed. Everest, 1985.

VV. AA., As çrbores, Santiago, Cadernosdo Museo do Pobo Galego, 1986.

3 Articulo 13 17/4/01 19:30 Página 242

proposta didÁctica: excursiÓn guiada Ós ancares · os ancares ten sobrados m”ritos...

Documents