programación de física e química · ies pontepedriña. programación de física e química....
TRANSCRIPT
Índice de contidos
1.Aspectos xerais .................................................................................................. ….7
1.1.Introdución e contextualización ................................................................................ …7 1.1.1.Marco normativo ........................................................................................................ …7 1.1.2.Contextualización ................................................................................................... ……9
1.2.Estrutura do departamento didáctico ........................................................................... 9 1.2.1.Profesorado ....................................................................................................................9 1.2.2.Áreas e materias que se imparten .................................................................................9
1.3.Contribución das materias ao desenvolvemento das competencias clave ............... 10
1.4.Elementos transversais .............................................................................................. 11 1.4.1.Comprensión lectora e expresión oral e escrita .......................................................... 11 1.4.2.Comunicación audiovisual e tecnoloxías da información e da comunicación .............12 1.4.3.Emprendemento e educación cívica e constitucional ..................................................12 1.4.4.Educación e seguridade viaria .....................................................................................12 1.4.5.Outros elementos .........................................................................................................12
1.5.Atención á diversidade ............................................................................................ ...13 1.5.1.TDAH ............................................................................................................................13 1.5.2.Dislexia .........................................................................................................................14 1.5.3.Outras necesidades educativas ...................................................................................14
2.Física e Química de 2º de ESO ............................................................................ 15
2.1.Introdución .................................................................................................................. 15
2.2.Obxectivos para o curso ............................................................................................. 15
2.3.Estándares de aprendizaxe ........................................................................................ 16 2.3.1.Temporalización ...........................................................................................................16 2.3.2.Organización e secuencia dos contidos ......................................................................16 2.3.3.Graos mínimos de consecución para superar a materia .............................................18 2.3.4.Procedementos e instrumentos de avaliación .............................................................21
2.4.Criterios sobre avaliación, cualificación e promoción ................................................ 22
2.5.Metodoloxía didáctica ................................................................................................. 23
2.6.Materiais e recursos didácticos .................................................................................. 23
2.7.Actividades de seguimento, recuperación e avaliación da materia como pen-dente ........................................................................................................................... 23
2.8.Avaliación inicial ......................................................................................................... 24
3.Física e Química de 3º ESO .................................................................................. 25
3.1.Introdución .................................................................................................................. 25
3.2.Obxectivos para o curso ............................................................................................. 25
3.3.Estándares de aprendizaxe ........................................................................................ 27 3.3.1.Temporalización e graos mínimos de consecución para superar a materia ...............27
3.3.2.Procedementos instrumentos de avaliación ................................................................30
3.4.Metodoloxía didáctica ................................................................................................. 30
3.5.Materiais e recursos didácticos .................................................................................. 30
3.6.Avaliación da aprendizaxe. Criterios de cualificación e de promoción ...................... 31
3.7.Actividades de seguimento, recuperación e avaliación da materia como pen-dente ........................................................................................................................... 32
3.8.Avaliación inicial ......................................................................................................... 32
4.Física e Química de 4º de ESO ............................................................................ 33
4.1.Introdución .................................................................................................................. 33
4.2.Obxectivos para o curso ............................................................................................. 33
4.3.Estándares de aprendizaxe ........................................................................................ 34 4.3.1.Temporalización ...........................................................................................................34 4.3.2.Organización e secuencia dos contidos ......................................................................35 4.3.3.Graos mínimos de consecución para superar a materia .............................................37 4.3.4.Procedementos e instrumentos de avaliación .............................................................42
4.4.Criterios sobre avaliación, cualificación e promoción ................................................ 43
4.5.Metodoloxía didáctica ................................................................................................. 43
4.6.Materiais e recursos didácticos .................................................................................. 44
4.7.Avaliación inicial ......................................................................................................... 44
5.Ciencias aplicadas á actividade profesional ...................................................... 45
5.1.Introdución .................................................................................................................. 45
5.2.Obxectivos para o curso ............................................................................................. 45
5.3.Estándares de aprendizaxe ........................................................................................ 46 5.3.1.Temporalización ...........................................................................................................46 5.3.2.Organización e secuencia dos contidos ......................................................................47 5.3.3.Graos mínimos de consecución para superar a materia .............................................48
5.4.Procedementos de avaliación. Criterios de cualificación ........................................... 50
5.5.Metodoloxía didáctica ................................................................................................. 51
5.6.Materiais e recursos didácticos .................................................................................. 51
5.7.Avaliación inicial ......................................................................................................... 51
6.Física e Química de 1º de bacharelato ................................................................ 52
6.1.Introdución .................................................................................................................. 52
6.2.Concreción dos obxectivos ........................................................................................ 52
6.3.Temporalización e graos mínimos de consecución dos estándares de aprendi-zaxe ............................................................................................................................ 54
6.4.Procedementos e instrumentos de avaliación ........................................................... 58
6.5.Avaliación da aprendizaxe dos alumnos. Criterios de cualificación e de promo-ción. ............................................................................................................................ 58
6.5.1.Calendario probable de probas....................................................................................59
6.6.Metodoloxía didáctica ................................................................................................. 59
6.7.Materiais e recursos didácticos que se van a empregar ............................................ 60
6.8.Actividades de recuperación para o alumnado coa materia de Física e química pendente ..................................................................................................................... 60
7.Física de 2º de bacharelato .................................................................................. 62
7.1.Introdución .................................................................................................................. 62
7.2.Obxectivos para o curso ............................................................................................. 62
7.3.Estándares de aprendizaxe ........................................................................................ 62 7.3.1.Temporalización ...........................................................................................................63 7.3.2.Organización e secuencia dos contidos ......................................................................64 7.3.3.Graos mínimos de consecución para superar a materia .............................................67 7.3.4.Procedementos e instrumentos de avaliación .............................................................73
7.4.Criterios sobre avaliación, cualificación e promoción ................................................ 73 7.4.1.Procedemento de cualificación ....................................................................................73 7.4.2.Calendario de probas obxectivas ................................................................................74
7.5.Metodoloxía didáctica ................................................................................................. 74
7.6.Materiais e recursos didácticos .................................................................................. 75
8.Química de 2º de bacharelato .............................................................................. 76
8.1.Introdución .................................................................................................................. 76
8.2.Obxectivos para o curso ............................................................................................. 76
8.3.Contidos, criterios de avaliación, estándares de aprendizaxe, competencias clave, grao de consecución dos estándares de aprendizaxe .................................... 79
8.4.Temporalización .......................................................................................................... 86
8.5.Procedementos e instrumentos de avaliación ........................................................... 87 8.5.1.Procedementos ............................................................................................................87 8.5.2.Instrumentos ................................................................................................................87 8.5.3.Criterios de cualificación e promoción. Calendario de probas ....................................87 8.5.4.Cualificación final da materia .......................................................................................88 8.5.5.Estrutura das probas e dos exames: ...........................................................................88
8.6.Metodoloxía didáctica ................................................................................................. 89
8.7.Materiais e recursos didácticos .................................................................................. 89
9.Actividades complementarias e extraescolares ................................................ 90
9.1.Obxectivos .................................................................................................................. 90
9.2.Actividades complementarias ..................................................................................... 90 9.2.1.Física e Química de 2º de ESO ...................................................................................90 9.2.2.Física e Química de 3º de ESO ...................................................................................90 9.2.3.Física e química de 4º de ESO ....................................................................................91 9.2.4.Ciencias aplicadas á actividade empresarial ...............................................................91 9.2.5.Física e Química de 1º de bacharelato ........................................................................92 9.2.6.Física de 2º de bacharelato .........................................................................................92 9.2.7.Química de 2º de bacharelato .....................................................................................92
9.3.Seguimento e avaliación das actividades .................................................................. 92
10.Avaliación do proceso de ensino-aprendizaxe ................................................ 93
10.1.Indicadores de logro para o proceso de ensino e a práctica docente ..................... 93
10.2.Rúbricas .................................................................................................................... 93 10.2.1.Escala de observación do caderno de clase .............................................................94 10.2.2.Rúbrica de exposición oral .........................................................................................95 10.2.3.Rúbrica de exposición con ferramentas dixitais ........................................................96 10.2.4.Rúbrica de traballos escritos ......................................................................................97 10.2.5.Táboa de busca de información e fiabilidade das fontes ..........................................98 10.2.6.Escala de observación: traballo diario e participación na materia ............................99 10.2.7.Rúbrica para a utilización do método científico no laboratorio e a resolu-
ción de problemas.................................................................................................... 100 10.2.8.Rúbrica para a autoavaliación do profesorado: planificación ................................. 101 10.2.9.Rúbrica para a autoavaliación do profesorado: motivación do alumnado ............. 102 10.2.10.Rúbrica para a autoavaliación do profesorado: desenvolvemento da en-
sinanza ..................................................................................................................... 103 10.2.11.Rúbrica para a autoavaliación do profesorado: avaliación ................................... 104 10.2.12.Rúbrica para a autoavaliación do profesorado: seguimento e avaliación
do proceso de ensino–aprendizaxe ......................................................................... 105
11.Avaliación da propia programación ................................................................ 106
12.Sinatura dos membros do departamento ....................................................... 108
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
6
1. Aspectos xerais
1.1. Introdución e contextualización
1.1.1. Marco normativo
1.1.1.1 Desenvolvemento curricular e “estándares de aprendizaxe”
O marco xeral que determina a estrutura do sistema educativo español é a Lei
Orgánica 2/2006, de 3 de maio de educación (LOE), modificada pola Lei Orgánica 8/2013
(LOMCE). Pode accederse ao seu contido en forma de texto refundido na dirección web
http://www.boe.es/buscar/act.php?id=BOE-A-2006-7899
No seu artigo 128 determínase que corresponde ás Administracións educativas
contribuír ao desenvolvemento do currículo favorecendo a elaboración de modelos abertos
de programación docente e de materiais didácticos que atendan ás distintas necesidades
dos alumnos e alumnas e do profesorado. É baixo ese principio, que procede da obriga de
adaptar o ensino ás circunstancias dos centros, o seu alumnado e as preferencias do
profesorado, que as programacións deben elaborarse segundo esquemas flexibles.
Do desenvolvemento da lei na nosa Comunidade é especialmente relevante a
normativa que establece o currículo da ESO e o bacharelato en Galicia, que é o Decreto
86/2015, do 25 de xuño, publicado no DOG do 29 de xuño. Nel aparecen recollidos as
competencias clave, contidos, criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe das
diferentes materias. A parte dispositiva desa norma pode consultarse na seguinte dirección:
http://www.edu.xunta.gal/portal/sites/web/files/00_parte_dispositiva.pdf
No que se refire ás materias de Física e Química as partes correspondentes están
dispoñibles nas seguintes direccións web:
http://www.edu.xunta.gal/portal/sites/web/files/11_fisica_e_quimica.doc
http://www.edu.xunta.gal/portal/sites/web/files/13_fisica.doc
http://www.edu.xunta.gal/portal/sites/web/files/29_quimica.doc
No caso da materia de Ciencias aplicadas á actividade profesional, que a LOMCE vén
de introducir no sistema educativo e que a normativa atribúe a súa docencia ao departamento
de Física e Química, o seu currículo pode consultarse na seguinte dirección web:
http://www.edu.xunta.gal/portal/sites/web/files/04_ciencias_aplicadas.doc
Co propósito de simplificar, e así facilitar o manexo desta programación didáctica, ao
longo dela vanse empregar os diferentes códigos que esa norma utiliza. Polo tanto, bastará
con acceder ao enlace correspondente para determinar o significado de cada un.
En particular é destacable o feito de que, a diferenza do que ocorría ata agora cos
diferentes currículos establecidos para a ensinanza secundaria, o modelo actual é moito máis
pechado, con moi pouco marxe de manobra para o profesorado para establecer os seus
propios criterios de avaliación, agora practicamente substituídos polo concepto de
“estándares de aprendizaxe”.
Deste xeito, pode dicirse que, no relativo aos procesos de ensino, na tarefa de
programar vén de ocupar o papel principal a determinación da secuencia de contidos e
actividades, así como a importancia que se lle conceden aos diferentes estándares de
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
7
aprendizaxe.
Cómpre sinalar, respecto dos estándares de aprendizaxe, que a normativa galega, a
través dunha resolución,1 inclúe tamén o chamado “grao mínimo de consecución para superar
a materia”, que as programacións deberán reflectir. O concepto de estándar de aprendizaxe
establécese no artigo 5.5 da Orde ministerial ECD/65/2015, do 21 de xaneiro2, como
desagregacións dos criterios de avaliación, e o artigo 21.1 do precitado Decreto 86/2015
determina que eses estándares son os referentes para a comprobación do grao de adquisición
das competencias e o logro dos obxectivos da etapa nas avaliacións continua e final das
materias.
Polo tanto, enténdese que esa encomenda consiste en determinar que estándares de
aprendizaxe, ou partes deles, deberán superarse para acadar un resultado positivo nas
correspondentes avaliacións. Posto que a meirande parte dos estándares relevantes non
admiten máis determinación que “o alumno amosa que o sabe” ou “non o amosa”, isto é que
se refiren a coñecementos adquiridos polo alumno ou ben que aínda ten en vías de
adquisición, nesta programación se empregarán estes últimos termos. Deste xeito, os
primeiros (“adquiridos”) son os sinalados en vermello e os segundos (“en vías de
adquisición”) en negro.
Por último, cómpre sinalar que lamentablemente son numerosos os estándares que
aparecen redactados con erros, en ocasións impropios dun currículo3. En tales casos
recolleranse as modificacións que se consideran oportunas para rectificalos.
1.1.1.2 Finalidades
Segundo o marco normativo antes mencionado, os estudos de ESO e bacharelato teñen
como finalidade proporcionar ao alumnado formación, madureza intelectual e humana,
coñecementos e habilidades que lles permitan desenvolver funcións sociais e incorporarse á
vida activa con responsabilidade. Así mesmo, especialmente o bacharelato, capacitará o
alumnado para acceder á educación superior.
Así como na ESO a materia de Física e Química ten un carácter eminentemente
práctico e de iniciación, enfocada a espertar o interese do alumnado e a desenvolver
capacidades para o estudo da ciencia, en primeiro de bacharelato ten un carácter máis formal,
e está orientada a dotar o alumnado de capacidades específicas asociadas á propia materia. É
a base dos contidos aprendida en cuarto de ESO a que posibilitará ese enfoque máis
académico nese curso.
Non debemos esquecer que o emprego das Tecnoloxías da Información e a
Comunicación merece un tratamento específico no estudo desta materia. Os estudantes de
ESO e bacharelato para os que se desenvolve o currículo básico son nativos dixitais e, en
consecuencia, están familiarizados coa presentación e transferencia dixital de información. O
uso de aplicacións virtuais interactivas permite realizar experiencias prácticas que por razóns
de infraestrutura non serían viables noutras circunstancias, se ben, como é obvio, iso non
debería ser escusa para substituír a experimentación pola simulación. Por outra banda, a
1Resolución do 20 de xullo de 2017, da Dirección Xeral de Educación, Formación Profesional e Innovación
Educativa1, concretamente no artigo 26.3. Ningunha outra norma de rango superior, nin estatal nin
autonómica, determina esa obriga. Por outra banda, tamén é importante ter presente que nin sequera esa
norma establece en que consiste o grao de consecución nin a forma en que se debe ou pode expresar. 2Pola que se describen as relacións entre as competencias, os contidos e os criterios de avaliación da educación
primaria, a educación secundaria obrigatoria e o bacharelato (BOE do 29). 3O caso máis sangrante, publicado no BOE e no DOG, dáse en Física de 2º de bacharelato, onde aparece o radar
como exemplo de onda sonora (cando non o é, pois é electromagnética).
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
8
posibilidade de acceder a unha gran cantidade de información implica a necesidade de
clasificala segundo criterios de relevancia, o que contribúe ao desenvolvemento do espírito
crítico.
Por último, sinalar que a elaboración e exposición de traballos de investigación sobre
temas propostos ou de libre elección ten como obxectivo desenvolver a aprendizaxe
autónoma do alumnado, afondar e ampliar contidos relacionados co currículo e mellorar as
destrezas tecnolóxicas e comunicativas.
1.1.2. Contextualización
O noso centro, o IES Pontepedriña é un centro educativo situado nun ámbito
urbano, se ben tamén cunha importante presenza de alumnado residente fóra de Santiago
de Compostela. Desde o punto de vista da docencia, isto repercute esencialmente no feito
de que unha boa parte do alumnado de bacharelato non cursou os seus estudos de ESO no
noso centro, senón que procede doutros, sendo maioritario o do CPI Plurilingüe de Vedra.
Loxicamente iso tradúcese en algunhas dificultades, usualmente pouco importantes, en 1º
de bacharelato, debido á diversidade na formación previa do alumnado dese nivel.
No relativo ao curso actual, unha vez completada a, brusca, implantación da
LOMCE en todos os cursos que se produciu o ano escolar pasado, tan só merece sinalarse
o caso das reválidas previstas por esa norma para 4º de ESO e 2º de bacharelato. Cómpre
esperar que neste se manteña que ambas estean en suspenso, de xeito que non son
necesarias para de obter o título correspondente. No caso particular de 2º de bacharelato si
será determinante para o acceso á universidade.
A este último respecto tamén se espera que siga a ser a CiUG a responsable da
elaboración desa proba, de xeito que as indicacións remitidas por ese organismo continúen
a ser unha referencia esencial para as programacións de 2º de bacharelato.
1.2. Estrutura do departamento didáctico
1.2.1. Profesorado
Nome Cargo Situación
Rivas Menéndez, Antonio X. Departamento D. definitivo
Liste López, Socorro Titora de 4ºA D. definitivo
1.2.2. Áreas e materias que se imparten
Atribuídas ao departamento:
Física e Química de 2º de ESO: 2 grupos. Un grupo é impartido como materia
afín por profesorado do departamento de Bioloxía e Xeoloxía.
Física e Química de 3º de ESO: 2 grupos.
Física e Química de 4º de ESO: 2 grupos.
Ciencias aplicadas á actividade profesional de 4º de ESO: impartida como
materia afín por profesorado do departamento de Bioloxía e Xeoloxía.
Física e Química de 1º de bacharelato: 2 grupos.
Física de 2º de bacharelato: 2 grupos.
Química de 2º de bacharelato: 1 grupo.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
9
Materias afíns: Neste curso o profesorado do noso departamento non imparte
materias afíns.
1.3. Contribución das materias ao desenvolvemento das competencias clave
Segundo a LOMCE, todas as áreas ou materias do currículo deben participar no
desenvolvemento das distintas competencias do alumnado. Estas, de acordo coas
especificacións da lei, son:
Comunicación lingüística (CL)
Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía
(CMCCT)
Competencia dixital (CD)
Aprender a aprender (AA)
Competencias sociais e cívicas (CSC)
Sentido de iniciativa e espírito emprendedor (SIEE)
Conciencia e expresións culturais (CEC)
Nesta programación de Física e Química, tal e como suxire a lei, poténciase o
desenvolvemento das competencias de comunicación lingüística, matemática e competencias
básicas en ciencia e tecnoloxía. Ademais, para conseguir unha adquisición eficaz das
competencias e a súa incorporación efectiva no currículo, incluíronse actividades integradas
que permitirán ao alumnado avanzar cara aos resultados de aprendizaxe de máis dunha
competencia ao mesmo tempo. Para valoralos, utilizaranse os estándares de aprendizaxe
avaliables, como elementos de maior concreción, observables e medibles, e poñeranse en
relación coas competencias clave, permitindo graduar o rendemento ou o desempeño
alcanzado en cada unha delas.
A materia de Física e Química utiliza unha terminoloxía formal que permitirá ao
alumnado incorporar esta linguaxe ao seu vocabulario, e utilizalo nos momentos adecuados
coa suficiente propiedade. Así mesmo, a comunicación dos resultados de investigacións e
outros traballos que se realicen favorece o desenvolvemento da competencia en
comunicación lingüística.
A competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía son as
fundamentais da materia. Para desenvolvelas o alumnado aplicará estratexias para definir
problemas, resolvelos, deseñar pequenas investigacións, elaborar solucións, analizar
resultados, etc. É por iso que serán as que se traballen máis.
A competencia dixital fomenta a capacidade de buscar, seleccionar e utilizar
información empregando medios dixitais, ademais de permitir que o alumnado se familiarice
cos diferentes códigos, formatos e linguaxes nos que se presenta a información científica
(datos estatísticos, representacións gráficas, modelos xeométricos...). A utilización das
tecnoloxías da información e a comunicación na aprendizaxe das ciencias para comunicarse,
solicitar información, retroalimentala, simular e visualizar situacións, para a obtención e o
tratamento de datos, etc., é un recurso útil no campo da Física e a Química que contribúe a
mostrar unha visión actualizada da actividade científica.
A adquisición da competencia de aprender a aprender fundaméntase nesta materia no
carácter instrumental de moitos dos coñecementos científicos. Ao mesmo tempo, operar con
modelos teóricos fomenta a imaxinación, a análise, as dotes de observación, a iniciativa, a
creatividade e o espírito crítico, o que favorece a aprendizaxe autónoma. Ademais, ao ser
unha materia progresiva, o alumnado adquire a capacidade de relacionar contidos aprendidos
durante etapas anteriores cos do presente curso, así como en vindeiros.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
10
Esta materia favorece o traballo de laboratorio, o que fomenta o desenvolvemento de
actitudes como a cooperación, a solidariedade e o respecto cara ás opinións dos demais, que
contribúe á adquisición das competencias sociais e cívicas. Así mesmo, o coñecemento
científico é unha parte fundamental da cultura cidadá, que sensibiliza dos posibles riscos
asociados coa ciencia e a tecnoloxía, e permite formar unha opinión fundamentada en feitos e
datos reais sobre o avance científico e tecnolóxico.
O sentido de iniciativa e espírito emprendedor é básico á hora de aplicar o método
científico de forma rigorosa e eficaz, seguindo a consecución de pasos desde a formulación
dunha hipótese ata a obtención de conclusións. É necesaria a elección de recursos, a
planificación da metodoloxía, a resolución de problemas e a revisión permanente de
resultados. Isto fomenta a iniciativa persoal e a motivación por un traballo organizado e con
iniciativas propias.
A elaboración de modelos que representen aspectos da Física e a Química, o uso de
fotografías que presenten e exemplifiquen os contidos teóricos, etc., son exemplos dalgunhas
das habilidades plásticas que se empregan no traballo da Física e Química, o que contribúe ao
desenvolvemento da conciencia e expresións culturais, ao fomentarse a sensibilidade e a
capacidade estética e de representación do alumnado.
Por último cómpre sinalar que a propia normativa establece a vinculación existente
entre cada unha das competencias clave e os estándares de aprendizaxe. Por ese motivo
omitiranse nas programacións dalgunhas das materias. En calquera caso, esas relacións poden
consultarse nas páxinas anteriormente mencionadas:
http://www.edu.xunta.gal/portal/sites/web/files/11_fisica_e_quimica.doc
http://www.edu.xunta.gal/portal/sites/web/files/13_fisica.doc
http://www.edu.xunta.gal/portal/sites/web/files/29_quimica.doc
http://www.edu.xunta.gal/portal/sites/web/files/04_ciencias_aplicadas.doc
1.4. Elementos transversais
1.4.1. Comprensión lectora e expresión oral e escrita
Como é lóxico este aspecto ocupa un lugar máis importante no caso das materias de
ESO que nas de bacharelato. Con carácter xeral podemos resumir en que os tipos de
actividades que se van desenvolver xiran ao redor de
Comentario de textos de carácter científico extraídos de libros de lectura ou
artigos de divulgación.
Realización de traballos sobre temas científicos empregando a prensa escrita
e a bibliografía en xeral.
Exposición pública de traballos.
1.4.2. Comunicación audiovisual e tecnoloxías da información e da co-municación
Os elementos esenciais relacionados con esta competencia son os seguintes:
Emprego dos recursos TIC do centro, en particular os das aulas Abalar, no
caso de 2º de ESO, ou das aulas de informática nos demais.
Emprego da aula virtual do centro.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
11
Consulta de páxinas web relacionadas coa Física e Química e coa ciencia en
xeral.
Emprego de aplicacións de simulación de sistemas físicoquímicos.
Realización de traballos en soporte electrónico e elaboración de
presentacións.
1.4.3. Emprendemento e educación cívica e constitucional
Posto que se trata dun elemento que ten unha conexión moi indirecta cos contidos
das diferentes materias de Física e Química, non ten un tratamento específico, senón que
simplemente formará parte do día a día das actividades que se desenvolvan a diario.
1.4.4. Educación e seguridade viaria
Nas materias de Física e Química que inclúen contidos relacionados coa cinemática
realizaranse actividades prácticas destinadas a comprender a necesidade do cumprimento
das normas viais, e que tamén se aproveitarán para a reflexión colectiva acerca da súa
importancia.
O obxectivo último é que o alumnado entenda que determinadas normas, como por
exemplo as relacionadas con distancias de seguridade ou as de limitación de velocidades,
teñen unha orixe física. Deste xeito buscarase que o seu cumprimento non sexa por unha
simple actitude de obediencia, senón de asimilación da conveniencia das normas
correspondentes.
1.4.5. Outros elementos
Ao longo do desenvolvemento do programa das materias de Física e Química
potenciaremos que o alumnado consiga unha educación integral tanto no que se refire a
contidos actitudinais e procedementais como aos temas transversais, especialmente os
relacionados coa materia. Destacamos os seguintes:
Actitude receptiva, colaboradora e tolerante nas relacións entre individuos e
nas actividades en grupo.
Valoración positiva da existencia de diferenzas entre persoas e grupos
sociais da nosa sociedade, ou doutras sociedades e culturas diferentes da nosa.
Actitude crítica ante calquera tipo de discriminación individual ou social por
razóns de raza, crenzas, sexo ou outras diferenzas individuais ou sociais.
Reflexión sobre as consecuencias negativas que pode carrexar a mala
aplicación dalgunhas investigacións científicas.
Posta en práctica das normas de seguridade para evitar accidentes no
laboratorio.
Desenvolvemento de hábitos no alumnado que permitan colaborar na
conservación e protección do medio ambiente.
Análise e debate da situación da muller na Ciencia e na Investigación
Científica.
Potenciación, tanto no centro educativo como a nivel familiar, de hábitos de
aforro enerxético, non malgaste da auga e reutilización de materiais.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
12
1.5. Atención á diversidade
A necesidade de tomar as diferentes medidas para a atención á diversidade será
detectada na avaliación inicial que cada membro do departamento fará na súa aula. Unha
vez feita esa avaliación inicial consideraremos dúas situacións:
a) Atención á diversidade que se corresponde coa heteroxeneidade de coñecementos e
capacidades que hai nun grupo e que non require medidas especiais de atención. Esta
situación deberá resolvela o profesor na súa aula tendo en conta, á hora de deseñar as
actividades, que terán que ser de diferentes niveis de dificultade e que non todo o
alumnado da clase terá que facer as mesmas. Proporanse tamén actividades de
recuperación e ampliación que chegarán ós distintos tipos de alumnos. Ademais as
distintas formas de agrupamento para os traballos de clase favorecerá, a interrelación e
axuda entre compañeiros.
b) Atención á diversidade que require medidas especiais de atención. Para resolver
esta situación o Seminario contará coa axuda do Departamento de Orientación que ten un
psicólogo, un especialista en logopedia e unha pedagoga-terapeuta. Este Departamento
axudará ao profesorado de Física e Química a diagnosticar as necesidades educativas
especiais e, se é o caso, a tomar as correspondentes medidas especiais de atención a
diversidade.
No curso actual as necesidades detectadas inclúen alumnado con hiperactividade e
déficit de atención (TDAH), dificultades motoras, así como outras que non repercuten de
xeito directo na docencia das nosas materias. O seguimento e a colaboración do
departamento de orientación serán as claves para o establecemento das medidas especificas
que sexa necesario aplicar en cada caso.
1.5.1. TDAH
No caso do alumnado con hiperactividade e déficit de atención as medidas que se
aplicarán, seguindo as recomendacións do Departamento de Orientación serán as
seguintes:
O alumno/a debe de estar sentado preto da mesa do profesor/a.
Asegurarnos en cada momento que o alumno/a entendeu a tarefa.
Permitir máis tempo para realizar os exames.
Os exames escritos completalos con orais, cando se observa que están
incompletos, e sempre que sexa doado.
Cada enunciado só terá unha pregunta.
Valorar o contido das respostas e non a ortografía ou composición do texto.
Evitar de que o alumno/a teña máis dun exame por día.
Dar a coñecer a data das probas de avaliación con tempo de antelación.
Controlar o tempo do exame, cada 10 – 15 minutos, o que axudará a que
xestionen e organicen mellor os tempos en cada actividade.
1.5.2. Dislexia
No caso do alumnado con dislexia as medidas recomendadas son estoutras:
Exames:
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
13
Aumentar o tamaño da letra.
Aumentar o espazado entre liñas.
Fragmentar o texto en pequenas partes e intercalar preguntas de
comprensión con outras de numerar; preguntas curtas coas de libre
elección...
Evitar preguntas de resposta aberta.
Realizar unha lectura previa do exame.
Avaliación:
Permitir que o alumno responda na súa lingua materna ou que presente
interferencias entre o castelán e o galego e non penalizalo por elo.
Evitar a corrección en vermello.
Evitar a corrección sistemática de tódolos erros, faltas de ortografía, na súa
escritura.
Presentar as preguntas do exame por escrito (non ditar).
Evitar que o alumno teña máis dun exame por dia.
Dar a coñecer a data das probas de avaliación con tempo de antelación
Expor alternativas complementarias de avaliación ao exame escrito: exame
oral, exame tipo test...
Avaliar as tarefas, probas, traballos ou exames en función do seu contido. As
faltas de ortografía non deben influír na avaliación dos mesmos.
Nas probas escritas asegurarnos de que comprendeu o enunciado de tódalas
preguntas. Despois de 5 ou 10 minutos de empezar o exame, é aconsellable
preguntarlle se ten algunha dúbida e animalo a preguntarnos se non
entende ao longo do exame.
Recursos: O ordenador é unha ferramenta das máis útiles, sobre todo en
alumnos que padecen disgrafía porque a súa escritura se ve gravemente afectada e pode
chegar a ser ilexible. Sempre que sexa posible, débese aceptar o uso do mesmo para
realizar as tarefas.
1.5.3. Outras necesidades educativas
No caso das dificultades motoras, a maior incidencia dáse na realización de prácticas
de laboratorio, de traballos escritos e exames, así como na participación en visitas
escolares.
Respecto destas últimas, trátase dun problema xeral, polo que non corresponde a este
departamento o establecemento de medidas que aseguren posibilitar ao alumnado afectado
a participación nelas.
As prácticas de laboratorio efectuaranse en grupos, de xeito que as dificultades deste
alumnado á hora de manexar materiais de laboratorio poida paliarse coa colaboración dos
seus compañeiros de grupo, así como, por suposto, a intervención do propio profesorado.
Con respecto ás diferentes probas e traballos escritos, tomarase en consideración o
feito de que este alumnado realizará desenvolvementos de menor amplitude que o resto.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
14
Así mesmo, procurarase ofrecerlle o maior número de fontes alternativas que
permitan evitarlle a toma de apuntamentos, aspecto este no que a aula virtual xogará un
papel esencial.
Por último, no caso do resto do alumnado con outras necesidades educativas, a
especificidade das situacións impide o establecemento de medidas xerais, como as
anteriores, polo que se recorrerán ás medidas que en cada momento se acorden co
Departamento de Orientación e que, chegado o caso, poderán concretarse en forma de
adaptacións curriculares significativas.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
15
2. Física e Química de 2º de ESO
2.1. Introdución
A materia de Física e Química de 2º de ESO, que ten o carácter de troncal (e entón
obrigatoria), constitúe a primeira aproximación que ten o alumnado a estas dúas
disciplinas sen estar integradas en áreas xerais, como Ciencias da Natureza.
Porén iso continúa a ter un carácter introdutorio, co propósito de abordar aspectos
xerais desas dúas ciencias.
Así mesmo, é destacable o feito de que esta materia vén de ser incorporada neste nivel
coa reforma que establece a LOMCE. Isto implica a necesidade de elaborar novos
materiais e deseñar metodoloxías sen contar co apoio da experiencia previa de anos
anteriores. En consecuencia, cómpre facer un seguimento especial cara á mellora para
anos vindeiros.
Por último, trátase dunha materia cunha carga semanal de 3 períodos lectivos, o que
se traduce en 105 períodos lectivos anuais.
2.2. Obxectivos para o curso
Segundo a normativa galega establecida para a Física e Química de 2º de ESO esta
materia ten relación cos obxectivos da etapa que se recollen literalmente a continuación:
b) Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual e en
equipo como condición necesaria para unha realización eficaz das tarefas da aprendizaxe e
como medio de desenvolvemento persoal.
e) Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes de información para, con
sentido crítico, incorporar novos coñecementos. Adquirir unha preparación básica no
campo das tecnoloxías, especialmente as da información e a comunicación.
f) Concibir o coñecemento científico como un saber integrado, que se estrutura en
distintas disciplinas, así como coñecer e aplicar os métodos para identificar os problemas
nos diversos campos do coñecemento e da experiencia.
g) Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza nun mesmo, a participación, o
sentido crítico, a iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender, planificar,
tomar decisións e asumir responsabilidades.
h) Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, na lingua castelá
e na galega, textos e mensaxes complexas, e iniciarse no coñecemento, na lectura e no
estudo da literatura.
i) Comprender e expresarse nunha ou máis linguas estranxeiras de xeito apropiado.
m) Coñecer e aceptar o funcionamento do propio corpo e o dos outros, respectar as
diferenzas, afianzar os hábitos de coidado e saúde corporais e incorporar a educación
física e a práctica do deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social. Coñecer e
valorar a dimensión humana da sexualidade en toda a súa diversidade. Valorar
criticamente os hábitos sociais relacionados coa saúde, o consumo, o coidado dos seres
vivos e o medio, e contribuír así á súa conservación e mellora.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
16
2.3. Estándares de aprendizaxe
O Decreto 86/2015 establece que os estándares de aprendizaxe son “especificacións
dos criterios de avaliación que permiten definir os resultados de aprendizaxe e que
concretan o que o alumnado debe saber, comprender e saber facer en cada disciplina.
Deben ser observables, medibles e avaliables, e permitir graduar o rendemento ou o logro
alcanzado. Deben contribuír a facilitar o deseño de probas estandarizadas e comparables.”
No caso da Física e Química de 2º de ESO o citado decreto determina os 56 que se
recollen na súa literalidade no apartado 18. Deles 10 son comúns ás dúas ciencias, 2 son
propios da relación entre ciencia e sociedade, 13 están directamente relacionados coa
Química e 31 coa Física.
2.3.1. Temporalización
Unha consecuencia da estatística que se acaba de sinalar é que, posto que a presenza
dos conceptos de tipo físico abrangue máis do 50% deses estándares, a temporalización
correspondente á Física debe ocupar tamén máis do 50% do curso.
En conxunto hai que abordar 56 estándares nun total de 105 sesións lectivas. É dicir,
cunha atención media que non chega a dúas sesións por estándar. Porén, a experiencia do
curso pasado é que o nivel de profundidade dos estándares é escaso, o que os volve
accesibles para a maioría do alumnado.
En definitiva, non debería haber problemas para cubrir axeitadamente todo o
currículo, mesmo sendo posible aproveitar tempo para afondar nalgúns dos contidos cuxo
tratamento neste curso, segundo o currículo actual, é francamente escaso4.
A táboa seguinte recolle a temporalización prevista. Os estándares de aprendizaxe
asociados a cada bloque de contidos poden consultarse na normativa, dispoñible en
http://www.edu.xunta.gal/portal/sites/web/files/11_fisica_e_quimica.doc.
Bloque de contidos Número de sesións lectivas
(Avaliación)
1. A actividade científica 12 (1ª)
2. A materia 20 (1ª)
3. Os cambios 16 (2ª)
4. O movemento e as forzas 25 (2ª e 3ª)
5. Enerxía 17 (3ª)
Probas de avaliación e actividades complementarias (do
departamento e de centro) 15
2.3.2. Organización e secuencia dos contidos
2.3.2.1 A actividade científica.
O método científico. Etapas.
4Tal é o caso dos conceptos das enerxías cinética e potencial gravitatoria que aínda que o currículo suxire un
tratamento cualitativo préstanse para abordalo tamén cuantitativamente.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
17
Magnitudes e unidades. Sistema Internacional.
Rexistro e comunicación de observacións.
2.3.2.2 A materia
2.3.2.2.1 Estados de agregación
Masa, volume e densidade.
Estados de agregación.
Cambios de estado.
Teoría cinético-molecular.
O estado gasoso. Leis dos gases.
2.3.2.2.2 Substancias puras e mesturas
Substancias puras e mesturas.
Separación de mesturas.
Disolucións.
Concentración dunha disolución.
Preparación de disolucións.
2.3.2.3 Os cambios
Cambios físicos e químicos.
Reacción química.
A Química na sociedade e no ambiente.
2.3.2.4 O movemento e as forzas
2.3.2.4.1 O movemento
Carácter relativo do movemento.
Velocidade media.
Velocidade instantánea.
Movemento rectilíneo uniforme.
Aceleración.
Movemento uniformemente acelerado.
Movemento circular uniforme.
2.3.2.4.2 As forzas
A forzas e os seus efectos.
Medida das forzas. Lei de Hooke.
Máquinas simples.
O rozamento e os seus efectos.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
18
Forza gravitatoria.
Gravitación universal.
2.3.2.5 Enerxía
2.3.2.5.1 Enerxía e cambios
Concepto de enerxía.
Tipos de enerxía.
Transformacións da enerxía.
Conservación da enerxía.
2.3.2.5.2 Enerxía térmica
Calor e temperatura.
Escalas de temperatura.
Efectos da enerxía térmica.
Fontes de enerxía. Enerxías renovables e non renovables.
2.3.3. Graos mínimos de consecución para superar a materia
A continuación recóllense os estándares de aprendizaxe que establece o Decreto
86/2015. Para que se poida considerar que o alumno acadou as competencias e obxectivos
necesarios para a superación da materia:
Os indicados en vermello son aqueles que deberán acadarse co grao
“Adquirido”
Os restantes deberán selo no grao “En vías de adquisición”
Posto que nalgún caso os estándares que recolle a normativa son múltiples, pode
ocorrer que se sinalen de xeito diferente partes deles.
A columna “Proc. aval.” recolle os procedementos que se empregarán para a
avaliación do estándar correspondente: P = a través de probas obxectivas, T = traballos, O
= observación na aula.
Estándar Proc. aval.
Bloque 1. A actividade científica
FQB1.1.1. Formula, de forma guiada, hipóteses para explicar fenómenos cotiáns, utilizando teorías e
modelos científicos sinxelos. O
FQB1.1.2. Rexistra observacións e datos de maneira organizada e rigorosa, e comunícaos oralmente e
por escrito utilizando esquemas, gráficos e táboas. T
FQB1.2.1. Relaciona a investigación científica con algunha aplicación tecnolóxica sinxela na vida
cotiá. O
FQB1.3.1. Establece relacións entre magnitudes e unidades utilizando, preferentemente, o Sistema
Internacional de Unidades para expresar os resultados. P T O
FQB1.3.2. Realiza medicións prácticas de magnitudes físicas da vida cotiá empregando o material e
os instrumentos apropiados, e expresa os resultados correctamente no Sistema Internacional de
Unidades.
T O
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
19
Estándar Proc. aval.
FQB1.4.1. Recoñece e identifica os símbolos máis frecuentes utilizados na etiquetaxe de produtos
químicos e instalacións, interpretando o seu significado. O
FQB1.4.2. Identifica material e instrumentos básicos de laboratorio e coñece a súa forma de
utilización para a realización de experiencias, respectando as normas de seguridade e identificando
actitudes e medidas de actuación preventivas. T O
FQB1.5.1. Selecciona e comprende de forma guiada información relevante nun texto de divulgación
científica, e transmite as conclusións obtidas utilizando a linguaxe oral e escrita con propiedade. T
FQB1.5.2. Identifica as principais características ligadas á fiabilidade e á obxectividade do fluxo de
información existente en internet e outros medios dixitais. O
FQB1.6.1. Realiza pequenos traballos de investigación sobre algún tema obxecto de estudo,
aplicando o método científico e utilizando as TIC para a procura e a selección de información e
presentación de conclusións.
T
FQB1.6.2. Participa, valora, xestiona e respecta o traballo individual e en equipo. O
Bloque 2. A materia
FQB2.1.1. Distingue entre propiedades xerais e propiedades características da materia, e utiliza estas
últimas para a caracterización de substancias. P T
FQB2.1.2. Relaciona propiedades dos materiais do contorno co uso que se fai deles. O
FQB2.1.3. Describe a determinación experimental do volume e da masa dun sólido, realiza as
medidas correspondentes e calcula a súa densidade. P T
FQB2.2.1. Xustifica que unha substancia pode presentarse en distintos estados de agregación
dependendo das condicións de presión e temperatura en que se ache. P
FQB2.2.2. Explica as propiedades dos gases, os líquidos e os sólidos. P
FQB2.2.3. Describe os cambios de estado da materia e aplícaos á interpretación de fenómenos
cotiáns. P
FQB2.2.4. Deduce a partir das gráficas de quecemento dunha substancia os seus puntos de fusión e
ebulición, e identifícaa utilizando as táboas de datos necesarias. P T
FQB2.3.1. Xustifica o comportamento dos gases en situacións cotiás, en relación co modelo cinético-
molecular. P
FQB2.3.2. Interpreta gráficas, táboas de resultados e experiencias que relacionan a presión, o volume
e a temperatura dun gas, utilizando o modelo cinético-molecular e as leis dos gases. P T
FQB2.4.1. Distingue e clasifica sistemas materiais de uso cotián en substancias puras e mesturas, e
especifica neste último caso se se trata de mesturas homoxéneas, heteroxéneas ou coloides. P
FQB2.4.2. Identifica o disolvente e o soluto ao analizar a composición de mesturas homoxéneas de
especial interese. P
FQB2.4.3. Realiza experiencias sinxelas de preparación de disolucións, describe o procedemento
seguido e o material utilizado, determina a concentración e exprésaa en gramos/litro. T
FQB2.5.1. Deseña métodos de separación de mesturas segundo as propiedades características das
substancias que as compoñen, describe o material de laboratorio adecuado e leva a cabo o proceso. P T
Bloque 3. Os cambios
FQB3.1.1. Distingue entre cambios físicos e químicos en accións da vida cotiá en función de que
haxa ou non formación de novas substancias. 1P
FQB3.1.2. Describe o procedemento de realización de experimentos sinxelos nos que se poña de
manifesto a formación de novas substancias e recoñece que se trata de cambios químicos. P T
FQB3.1.3. Leva a cabo no laboratorio reaccións químicas sinxelas. T
FQB3.2.1. Identifica os reactivos e os produtos de reaccións químicas sinxelas interpretando a
representación esquemática dunha reacción química. P T
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
20
Estándar Proc. aval.
FQB3.3.1. Clasifica algúns produtos de uso cotián en función da súa procedencia natural ou sintética. O
FQB3.3.2 Identifica e asocia produtos procedentes da industria química coa súa contribución á
mellora da calidade de vida das persoas. O
FQB3.4.1. Propón medidas e actitudes, a nivel individual e colectivo, para mitigar os problemas
ambientais de importancia global. O
Bloque 4. O movemento e as forzas
FQB4.1.1. En situacións da vida cotiá, identifica as forzas que interveñen e relaciónaas cos seus
correspondentes efectos na deformación ou na alteración do estado de movemento dun corpo. P
FQB4.1.2. Establece a relación entre o alongamento producido nun resorte e as forzas que produciron
eses alongamentos, e describe o material para empregar e o procedemento para a súa comprobación
experimental. P T
FQB4.1.3. Establece a relación entre unha forza e o seu correspondente efecto na deformación ou na
alteración do estado de movemento dun corpo. P T
FQB4.1.4. Describe a utilidade do dinamómetro para medir a forza elástica e rexistra os resultados en
táboas e representacións gráficas, expresando o resultado experimental en unidades do Sistema
Internacional. P T
FQB4.2.1. Determina, experimentalmente ou a través de aplicacións informáticas, a velocidade media
dun corpo, interpretando o resultado. T
FQB4.2.2. Realiza cálculos para resolver problemas cotiáns utilizando o concepto de velocidade
media. P
FQB4.3.1. Deduce a velocidade media e instantánea a partir das representacións gráficas do espazo
[da posición] e da velocidade en función do tempo. P
FQB4.3.2. Xustifica se un movemento é acelerado ou non a partir das representacións gráficas do
espazo [da posición] e da velocidade en función do tempo. P
FQB4.4.1. Interpreta o funcionamento de máquinas mecánicas simples considerando a forza e a
distancia ao eixe de xiro, e realiza cálculos sinxelos sobre o efecto multiplicador da forza producido
por estas máquinas.
P
FQB4.5.1. Analiza os efectos das forzas de rozamento e a súa influencia no movemento dos seres
vivos e os vehículos. O
FQB4.6.1. Relaciona cualitativamente a forza de gravidade que existe entre dous corpos coas súas
masas e a distancia que os separa. O
FQB4.6.2. Distingue entre masa e peso calculando o valor da aceleración da gravidade a partir da
relación entre esas dúas magnitudes. P
FQB4.6.3. Recoñece que a forza de gravidade mantén os planetas xirando arredor do Sol, e á Lúa
arredor do noso planeta, e xustifica o motivo polo que esta atracción non leva á colisión dos dous
corpos.
O
FQB4.7.1. Relaciona cuantitativamente a velocidade da luz co tempo que tarda en chegar á Terra
desde obxectos celestes afastados e coa distancia á que se atopan eses obxectos, interpretando os
valores obtidos. P
FQB4.8.1. Realiza un informe, empregando as tecnoloxías da información e da comunicación, a
partir de observacións ou da procura guiada de información sobre a forza gravitatoria e os fenómenos
asociados a ela.
T O
Bloque 5. Enerxía
FQB5.1.1. Argumenta que a enerxía pode transferirse, almacenarse ou disiparse, pero non crearse nin
destruírse, utilizando exemplos. P
FQB5.1.2. Recoñece e define a enerxía como unha magnitude e exprésaa na unidade correspondente
do Sistema Internacional. P
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
21
Estándar Proc. aval.
FQB5.2.1. Relaciona o concepto de enerxía coa capacidade de producir cambios, e identifica os tipos
de enerxía que se poñen de manifesto en situacións cotiás, explicando as transformacións dunhas
formas noutras. P
FQB5.3.1. Explica o concepto de temperatura en termos do modelo cinético-molecular, e diferencia
entre temperatura, enerxía e calor. P
FQB5.3.2. Recoñece a existencia dunha escala absoluta de temperatura e relaciona as escalas Celsius
e Kelvin. P
FQB5.3.3. Identifica os mecanismos de transferencia de enerxía recoñecéndoos en situacións cotiás e
fenómenos atmosféricos, e xustifica a selección de materiais para edificios e no deseño de sistemas de
quecemento.
O
FQB5.4.1. Explica o fenómeno da dilatación a partir dalgunha das súas aplicacións como os
termómetros de líquido, xuntas de dilatación en estruturas, etc. P
FQB5.4.2. Explica a escala Celsius establecendo os puntos fixos dun termómetro baseado na
dilatación dun líquido volátil. O
FQB5.4.3. Interpreta cualitativamente fenómenos cotiáns e experiencias nos que se poña de manifesto
o equilibrio térmico asociándoo coa igualación de temperaturas. P T
FQB5.5.1. Recoñece, describe e compara as fontes renovables e non renovables de enerxía,
analizando con sentido crítico o seu impacto ambiental. P T
2.3.4. Procedementos e instrumentos de avaliación
2.3.4.1 Avaliación continua
A) En cada avaliación realizaranse dúas probas obxectivas:
A primeira, que se realizará a mediados do trimestre correspondente, versará
sobre os contidos impartidos ata ese momento no trimestre.
A segunda, que se realizará preto da sesión de avaliación, versará sobre
todos os contidos impartidos nese trimestre.
B) Ademais, durante o trimestre o alumnado será avaliado a través dos seguintes
instrumentos:
Informes escritos sobre as prácticas de laboratorio realizadas polo
alumnado.
Un traballo no que deberá resumir ou extraer conclusións dun texto sinxelo
de tipo científico e carácter divulgativo, relacionado cos contidos da materia de Física e
Química.
A actividade desenvolvida durante as clases, tanto no que se refire á
participación na resolución dos exercicios encomendados polo profesorado como á
calidade das anotacións no seu caderno de clase, que será revisado durante a realización
dos exames.
As datas previstas para as probas obxectivas serán as que se indican a continuación,
se ben poderanse modificar por acordo co alumnado ou se a marcha do curso así o require.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
22
Procurarase que as probas se leven a cabo en clases cun recreo antes ou despois,
para que o alumnado poida contar con ese tempo extra.
Proba Materia prevista Data probable
1º control da 1ª
avaliación
1. A actividade científica.
2. A materia [o estudado ata ese momento] Finais de outubro
2º control da 1ª
avaliación
1. A actividade científica
2. A materia Mediados de decembro
Recuperación da 1ª
avaliación Mediados de xaneiro
1º control da 2ª
avaliación 3. Os cambios Mediados de febreiro
2º control da 2ª
avaliación
3. Os cambios
4. O movemento e as forzas [Cinemática] Mediados de marzo
Recuperación da 2ª
avaliación Mediados de abril
1º control da 3ª
avaliación 4. O movemento e as forzas [Resto do tema] Finais de maio
2º control da 3ª
avaliación
4. O movemento e as forzas [Resto do tema]
5. Enerxía Mediados de xuño
Recuperación da 3ª
avaliación Finais de xuño
2.3.4.2 Avaliación extraordinaria
Consistirá nunha proba obxectiva escrita, na que se avaliarán estándares de
aprendizaxe sinalados co grao mínimo de consecución “Adquirido” e que figuren como
avaliables a través de probas obxectivas.
2.4. Criterios sobre avaliación, cualificación e promoción
Para a determinación da cualificación en cada avaliación aplicarase o seguinte
procedemento:
Todos os instrumentos de avaliación puntuaranse de 0 a 10, cun único
decimal.
A cualificación correspondente á parte das probas obxectivas, citada como
A) no apartado anterior, será a media ponderada destas, cun peso dun 35% para a
primeira proba e un 65% para a segunda.
A cualificación media da parte correspondente aos demais instrumentos de
avaliación, citada como B) no apartado anterior, será a media ordinaria.
A cualificación da avaliación será a media ponderada resultante de aplicar
un peso do 75% á parte A) en un 25% á parte B). No boletín de cualificacións
consignarase o resultado de redondear ao enteiro máis próximo.
Para que unha avaliación se considere superada deberase obter unha cualificación
que se consigne no boletín cun 5 ou superior. Despois de cada avaliación, agás no caso
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
23
obvio da 3ª (que se realizará no transcurso dela), haberá unha proba obxectiva de
recuperación, para o alumnado que non a superase.
A cualificación final será a media ordinaria das cualificacións obtidas nas tres
avaliacións, redondeada ao enteiro máis próximo.
2.5. Metodoloxía didáctica
A metodoloxía didáctica que se desenvolverá estará baseada nun enfoque en dúas
etapas. Despois da exposición de cada contido por parte do profesor se procederá á súa
posta en práctica, ben a través de exercicios ou ben a través de prácticas de laboratorio,
tanto de xeito individual como en pequenos grupos.
Así mesmo, periodicamente se proporcionarán follas de exercicios e pequenas tarefas
para realizar na casa e despois ser postos en común na aula.
No caso das prácticas de laboratorio desenvolveranse sempre en pequenos grupos, se
ben, ao remate, cada alumno deberá entregar un pequeno informe individual.
Ademais, sempre que sexa posible se procurará recorrer a experiencias prácticas que
o alumnado poida levar a cabo na súa propia casa. Dese xeito conséguese reforzar tanto os
contidos aprendidos como a integración destes na realidade, ademais de favorecer a
motivación do alumnado cara a ciencia.
Ocupa tamén un papel especial o uso dos recursos do proxecto Abalar, do que forma
parte o noso centro. Por este motivo, procurarase, sempre que os contidos abordados así o
permitan, o emprego dos ordenadores que, de forma individual, están a disposición do
alumnado. Deste xeito buscarase a autonomía do alumnado na procura da información e o
desenvolvemento de capacidades relacionadas co uso das novas tecnoloxías.
2.6. Materiais e recursos didácticos
Como se acaba de dicir, recorrerase aos medios que proporciona a aula Abalar na
que se desenvolve o curso (ordenadores ultraportátiles, encerado dixital), así como á aula
virtual do centro e o seu repositorio de contidos educativos.
Por outra banda, farase uso dos laboratorios de Física e de Química para a
realización das correspondentes prácticas.
O libro de texto é “Física e Química 2º ESO”. M.C. Vidal Fernández e outros.
Santillana 2016. ISBN 9788468019529.
2.7. Actividades de seguimento, recuperación e avaliación da materia como pendente
O seguimento do alumnado coa Física e Química de 2º de ESO pendente será levado
a cabo polo xefe do departamento, que establecerá os períodos de recreo para que ese
alumnado poida formular as dúbidas que teña con relación á materia.
O procedemento para a avaliación do alumnado coa materia pendente será o
seguinte:
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
24
O alumnado terá que facer actividades que serán controladas mensualmente
polo xefe do departamento. O cumprimento desta obriga valorarase cun máximo de dous
puntos.
O alumnado realizará tres probas escritas ao longo do curso (unha por
avaliación) e que se distribúen como segue:
1ª proba (novembro): Bloques 1 (A actividade científica) e 2 (A materia)
2ª proba (febreiro): Bloques 3 (Os cambios) e 4.1 (O movemento)
3ª proba (abril). Bloques 4.2 (As forzas) e 5 (Enerxía).
Os contidos do bloque 1 (A actividade científica) estarán presentes de xeito
transversal en toda a materia.
Os contidos das probas serán semellantes aos das actividades citadas no
primeiro punto e versarán sobre a avaliación de estándares de aprendizaxe para os que o
grao mínimo de adquisición marcado nesta programación sexa “adquirido”.
A nota final será a media das cualificacións dos tres exames, unha vez
engadida a cada unha a puntuación acadada mediante a realización das actividades antes
mencionadas.
2.8. Avaliación inicial
Durante o primeiro mes, avaliaranse a posible existencia de dificultades no
alumnado a través da observación do alumnado durante as clases, así como os exercicios
que se encomenden para realizar en casa, na aula ou o laboratorio e que se deberán
entregar ao profesorado.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
25
3. Física e Química de 3º ESO
3.1. Introdución
A materia de Física e Química de 3º ESO ten carácter de troncal, e entón obrigatorio, e
unha carga lectiva de dúas horas semanais.
A programación de aula para este curso está fundamentada no establecido na Lei
8/2013 do 9 de decembro para a mellora da calidade educativa, o RD 1105/2014, do 26 de
decembro que establece o currículo básico de ESO e Bacharelato, o Decreto 86/2015 do 25
de xuño, que establece o currículo de ESO e bacharelato en Galicia.
A citada programación desenvolvese en nove unidades didácticas que se traballarán
tomando como base o texto “Física y Química 3”. A. Fontanet y Mª J. Martínez. Ed. Vicens
Vives 2016. ISBN 978-84-682-3046-7.
3.2. Obxectivos para o curso
A materia de Física e Química de 3º da ESO contribuirá a desenvolver nos alumnos e as
alumnas as capacidades que lles permitan:
Recoñecer que a investigación científica segue un método de traballo propio
que non se aplica noutras disciplinas.
Identificar as principais etapas comúns que forman parte dunha
investigación científica.
Aprender a diferenciar as leis científicas das teorías científicas achegando
exemplos que aclaren esta distinción.
Coñecer as magnitudes e unidades básicas do Sistema Internacional de
Unidades.
Realizar conversións entre unidades de medida aplicando factores de
conversión.
Medir magnitudes de forma directa e indirecta utilizando as unidades
axeitadas en cada caso e arredondando os resultados se procede.
Recoñecer a incerteza da exactitude dunha medida realizada.
Entender o que é a materia e as súas propiedades.
Definir o que se entende por substancia química, substancia pura e mestura
Comprender que a teoría atómica de Dalton non nace dun proceso dedutivo,
senón que se constrúe para xustificar os feitos experimentais.
Definir os conceptos de elemento químico e composto con base na súa
composición atómica.
Recoñecer a natureza eléctrica da materia e como esta se explica a partir da
existencia de electróns.
Explicar e diferenciar os modelos atómicos de Thomson e Rutherford.
Identificar as diferentes partes dun átomo e a situación das partículas
subatómicas nel.
Definir os termos número atómico, número másico e isótopos.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
26
Comprender a necesidade de introducir unha nova unidade de masa dos
átomos: a unidade de masa atómica.
Realizar cálculos da masa atómica dun elemento.
Comprender o que é a radioactividade e recoñecer os diferentes tipos de
radiación.
Recoñecer aplicacións dos radioisótopos.
Diferenciar entre fisión e fusión nuclear.
Coñecer a abundancia relativa dos elementos no Universo, a Terra e os seres
vivos e entender a súa ordenación na táboa periódica.
Analizar as propiedades dalgunhas familias de elementos químicos: os
alcalinos, os halóxenos e os gases nobres.
Clasificar os sólidos en catro tipoloxías; iónicos, metálicos, covalentes
atómicos e moleculares, segundo a súa solubilidade, condución eléctrica e propiedades
mecánicas.
Recoñecer a importancia dos modelos, aínda admitindo que simplifican a
realidade, no estudio do enlace químico e describir a natureza eléctrica do mesmo.
Diferenciar entre átomos, ións e moléculas.
Saber construír e interpretar representacións das catro tipoloxías de sólidos.
Identificar e diferenciar cambios físicos e químicos na vida cotiá.
Recoñecer as características comúns a todas as reaccións químicas e
interpretalas como reordenacións dos átomos das substancias que interveñen como
reactivos nas que se produce intercambio de enerxía.
Coñecer a lei de conservación da masa.
Describir as características dalgunhas reaccións químicas de interese e citar
exemplos das ditas reaccións: oxidación, combustión, respiración, descomposición e
síntese.
Interpretar o concepto de mol como unha cantidade de masa e un número
de partículas e relacionalo co número de Avogadro.
Representar as reaccións químicas mediante ecuacións químicas, interpretar
a información que estas achegan e realizar cálculos estequiométricos elementais coas ditas
ecuacións.
Empregar a nomenclatura química dos compostos binarios.
Apreciar a influencia da química sobre a vida cotiá e o feito que a maioría
de substancias que utilizamos son resultado de transformacións químicas.
Identificar no medio que nos rodea as diversas materias primas e describir
os seus procesos de transformación en produtos de uso cotián.
Comprender o proceso de formación do petróleo, así como a súa posterior
extracción e transporte.
Describir as fases do proceso de refino do petróleo e recoñecer os produtos
que se obteñen a partir deste, así como os xerados pola industria petroquímica.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
27
Reflexionar sobre o esgotamento dos diferentes recursos enerxéticos e
materias primas e sobre a contaminación do medio que xera a súa utilización.
Enumerar os principais contaminantes da atmosfera, a auga e o solo e
describir o fenómeno do efecto invernadoiro.
Recoñecer os dous tipos de cargas eléctricas, positivas e negativas, e
interpretar fenómenos eléctricos como un intercambio de carga.
Asumir a natureza eléctrica da materia como consecuencia das
características das partículas subatómicas dos seus átomos.
Saber clasificar diversos materiais en condutores ou illantes.
Entender os diferentes tipos de electrización dos materiais condutores.
Explicar e aplicar correctamente a lei de Coulomb, utilizando as unidades
correctas en todas as magnitudes que interveñen.
Entender o concepto de campo eléctrico creado por unha carga eléctrica.
Saber representar graficamente as liñas de forza que xera.
Entender en que consiste e como se xera a corrente eléctrica nun metal.
Comprender o funcionamento dun circuíto eléctrico, identificando os seus
elementos básicos e a función que desempeña cada un deles.
Asimilar os conceptos de intensidade eléctrica, diferenza de potencial e
resistencia dun condutor, e saber relacionalos a través da lei de Ohm.
Entender o que significa a resistencia equivalente dun circuíto e saber
calculala.
Aprender os conceptos de enerxía e potencia eléctrica, e saber relacionalos
coas magnitudes dun circuíto eléctrico.
3.3. Estándares de aprendizaxe
3.3.1. Temporalización e graos mínimos de consecución para superar a materia
A táboa seguinte recolle a relación de obxectivos (“Ob.”), contidos, criterios de
avaliación (“Crit.”), estándares de aprendizaxe, competencias clave (“Comp.”) e a
temporalización (“Tmp.”) en número de sesións lectivas.
Para reducir o seu tamaño empréganse para os criterios de avaliación os códigos que
figuran no propio Decreto 86/2015, e que se poden atopar na dirección web da Consellería
de Educación http://www.edu.xunta.gal/portal/sites/web/files/11_fisica_e_quimica.doc7
Para que se poida considerar que o alumno acadou as competencias e obxectivos
necesarios para a superación da materia:
Os indicados en vermello son aqueles que deberán acadarse co grao
“Adquirido”
Os restantes deberán selo no grao “En vías de adquisición”
Posto que nalgún caso os estándares que recolle a normativa son múltiples, pode
ocorrer que se sinalen de xeito diferente partes deles.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
28
A continuación de cada estándar indícase o instrumento de avaliación que se
empregará para a súa avaliación codificado deste xeito: P = a través de probas obxectivas,
T = traballos, O = observación na aula.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
29
Ob. Contidos Crit. Estándares de aprendizaxe Comp Tmp
Bloque 1. A actividade científica
f h
B1.1. Método científico: etapas. B1.2. Utilización das tecnoloxías da información e da comunicación
B1.1.
FQB1.1.1. Formula hipóteses para explicar fenómenos cotiáns utilizando teorías e modelos científicos. (O) CAA
CMCCT CCL
2
FQB1.1.2. Rexistra observacións, datos e resultados de maneira organizada e rigorosa, e comunícaos oralmente e por escrito, utilizando esquemas, gráficos, táboas e expresións matemáticas. (T)
f m
B1.3. Aplicacións da ciencia á vida cotiá e á sociedade. B1.4. Medida de magnitudes. Sistema Internacional de Unidades. Notación científica. B1.5. Erros. B1.6. Traballo no laboratorio.
B1.3.
FQB1.2.1. Relaciona a investigación científica coas aplicacións tecnolóxicas na vida cotiá. (O)
CAA CCEC CMCCT
4
FQB1.3.1. Establece relacións entre magnitudes e unidades, utilizando preferentemente o Sistema Internacional de Unidades e a notación científica para expresar os resultados correctamente. (P)
FQB1.3.2. Realiza medicións prácticas de magnitudes físicas da vida cotiá empregando o material e instrumentos apropiados, e expresa os resultados correctamente no Sistema Internacional de Unidades. (P)
f B1.6. Traballo no laboratorio. B1.4 FQB1.4.1. Identifica material e instrumentos básicos de laboratorio e coñece a súa forma de utilización para a realización de experiencias, respectando as normas de seguridade e identificando actitudes e medidas de actuación preventivas. (O)
CMCCT 1
e f h i
B1.7. Procura e tratamento de información. B1.2. Utilización das tecnoloxías da información e da comunicación
B1.5.
FQB1.5.1. Selecciona, comprende e interpreta información salientable nun texto de divulgación científica, e transmite as conclusións obtidas utilizando a linguaxe oral e escrita con propiedade. (T)
CAA CCL CMCCT CD CSC
1
FQB1.5.2. Identifica as principais características ligadas á fiabilidade e á obxectividade do fluxo de información existente en internet e noutros medios dixitais. (O)
b e f g h i
B1.1. Método científico: etapas. B1.2. Utilización das tecnoloxías da información e da comunicación. B1.4. Medida de magnitudes. Sistema Internacional de Unidades. Notación científica. B1.5. Erros. B1.6. Traballo no laboratorio. B1.8. Proxecto de investigación.
B1.6
FQB1.6.1. Realiza pequenos traballos de investigación sobre algún tema obxecto de estudo aplicando o método científico, e utilizando as TIC para a procura e a selección de información e presentación de conclusións. (T)
CAA CCL CD CMCCT CSIEE CSC
1
FQB1.6.2. Participa, valora, xestiona e respecta o traballo individual e en equipo. (O)
Bloque 2. A materia
f
B2.1. Estrutura atómica. Modelos atómicos.
B2.1.
FQB2.1.1. Representa o átomo, a partir do número atómico e o número másico, utilizando o modelo planetario. (P)
CCEC CMCCT
4
FQB2.1.2. Describe as características das partículas subatómicas básicas e a súa localización no átomo. (P)
FQB2.1.3. Relaciona a notación AZX co número atómico e o número másico,
determinando o número de cada tipo de partículas subatómicas básicas. (P)
f m
B2.2. Isótopos. B2.3. Aplicacións dos isótopos.
B2.2. FQB2.2.1. Explica en que consiste un isótopo e comenta aplicacións dos isótopos radioactivos, a problemática dos residuos orixinados e as solucións para a súa xestión. (P,T)
CMCCT CSC
1
f l
B2.4. Sistema periódico dos elementos.
B2.3
FQB2.3.1. Xustifica a actual ordenación dos elementos en grupos e períodos na táboa periódica. (P)
CMCCT 3 FQB2.3.2. Relaciona as principais propiedades de metais, non metais e gases nobres coa súa posición na táboa periódica e coa súa tendencia a formar ións, tomando como referencia o gas nobre máis próximo. (P)
f
B2.5. Unións entre átomos: moléculas e cristais. B2.6. Masas atómicas e moleculares
B2.4.
FQB2.4.1. Explica o proceso de formación dun ión a partir do átomo correspondente, utilizando a notación adecuada para a súa representación. (P)
CMCCT 6 FQB2.4.2. Explica como algúns átomos tenden a agruparse para formar moléculas interpretando este feito en substancias de uso frecuente, e calcula as súas masas moleculares. (P)
e f
m o
B2.7. Elementos e compostos de especial interese con aplicacións industriais, tecnolóxicas e biomédicas.
B2.5.
FQB2.5.1. Recoñece os átomos e as moléculas que compoñen substancias de uso frecuente, e clasifícaas en elementos ou compostos, baseándose na súa fórmula química. (P)
CAA CCL CD CMCCT CSIEE
2 FQB2.5.2. Presenta, utilizando as TIC, as propiedades e aplicacións dalgún elemento ou composto químico de especial interese a partir dunha procura guiada de información bibliográfica e dixital. (T)
f B2.8. Formulación e nomenclatura de compostos binarios seguindo as normas IUPAC.
B2.6. FQB2.6.1. Utiliza a linguaxe química para nomear e formular compostos binarios seguindo as normas IUPAC. (P)
CCL CMCCT
6
Bloque 3. Os cambios
f B3.1. Reacción química. B3.1. FQB3.1.1. Representa e interpreta unha reacción química a partir da teoría atómico-molecular e a teoría de colisións. (P)
CMCCT 2
b f
B3.2. Cálculos estequiométricos sinxelos. B3.3. Lei de conservación da masa.
B3.2.
FQB3.2.1. Recoñece os reactivos e os produtos a partir da representación de reaccións químicas sinxelas, e comproba experimentalmente que se cumpre a lei de conservación da masa. (P, T)
CMCCT 5
FQB3.2.2. Realiza os cálculos estequiométricos necesarios para a verificación da lei de
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
30
Ob. Contidos Crit. Estándares de aprendizaxe Comp Tmp
conservación da masa en reaccións químicas sinxelas. (P)
f B3.4. Velocidade de reacción. B3.3.
FQB3.3.1. Propón o desenvolvemento dun experimento sinxelo que permita comprobar o efecto da concentración dos reactivos na velocidade de formación dos produtos dunha reacción química, e xustifica este efecto en termos da teoría de colisións. (T) CMCCT 2
FQB3.3.2. Interpreta situacións cotiás en que a temperatura inflúa significativamente na velocidade da reacción. (P)
e f h m
B3.5. A química na sociedade e o ambiente.
B3.4.
FQB3.4.1. Describe o impacto ambiental do dióxido de carbono, os óxidos de xofre, os óxidos de nitróxeno e os CFC e outros gases de efecto invernadoiro, en relación cos problemas ambientais de ámbito global. (T) CMCCT
CSC 1
FQB3.4.2. Defende razoadamente a influencia que o desenvolvemento da industria química tivo no progreso da sociedade, a partir de fontes científicas de distinta procedencia. (T)
Bloque 4. O movemento e as forzas
f B4.1. Carga eléctrica. B4.2. Forza eléctrica.
B4.1.
FQB4.1.1. Explica a relación entre as cargas eléctricas e a constitución da materia, e asocia a carga eléctrica dos corpos cun exceso ou defecto de electróns. (P)
CCEC CMCCT
1 FQB4.1.2. Relaciona cualitativamente a forza eléctrica que existe entre dous corpos coa súa carga e a distancia que os separa, e establece analoxías e diferenzas entre as forzas gravitatoria e eléctrica. (P)
f B4.1. Carga eléctrica. B4.2. FQB4.2.1. Xustifica razoadamente situacións cotiás nas que se poñan de manifesto fenómenos relacionados coa electricidade estática. (P,T)
CMCCT 2
b f g
B4.3. Imáns. Forza magnética. B4.3.
FQB4.3.1. Recoñece fenómenos magnéticos identificando o imán como fonte natural do magnetismo, e describe a súa acción sobre distintos tipos de substancias magnéticas. (P,T)
CMCCT CSIEE
3
FQB4.3.2. Constrúe un compás elemental para localizar o norte empregando o campo magnético terrestre, e describe o procedemento seguido para facelo. (T,O)
f B4.4. Electroimán. B4.5. Experimentos de Oersted e Faraday.
B4.4.
FQB4.4.1. Comproba e establece a relación entre o paso de corrente eléctrica e o magnetismo, construíndo un electroimán. (P,T)
CD CMCCT
3 FQB4.4.2. Reproduce os experimentos de Oersted e de Faraday no laboratorio ou mediante simuladores virtuais, deducindo que a electricidade e o magnetismo son dúas manifestacións dun mesmo fenómeno. (T)
b e f g h
B4.6. Forzas da natureza. B4.5. FQB4.5.1. Realiza un informe, empregando as TIC, a partir de observacións ou busca guiada de información que relacione as forzas que aparecen na natureza e os fenómenos asociados a elas. (T)
CCL CD CMCCT CSIEE
1
Bloque 5. Enerxía
e f g h m
B5.1. Fontes de enerxía. B5.1.
FQB5.1.1. Compara as principais fontes de enerxía de consumo humano a partir da distribución xeográfica dos seus recursos e os efectos ambientais. (O) CSC
CCL CMCCT
1
FQB5.1.2. Analiza o predominio das fontes de enerxía convencionais frontes ás alternativas, e argumenta os motivos polos que estas últimas aínda non están suficientemente explotadas. (O)
f m
B5.2. Uso racional da enerxía. B5.2. FQB5.2.1. Interpreta datos comparativos sobre a evolución do consumo de enerxía mundial, e propón medidas que poidan contribuír ao aforro individual e colectivo. (O)
CMCCT CSIEE
1
f h
B5.3. Electricidade e circuítos eléctricos. Lei de Ohm.
B5.3. FQB5.3.1. Explica a corrente eléctrica como cargas en movemento a través dun condutor. (P)
CMCCT 6 FQB5.3.2. Comprende o significado das magnitudes eléctricas de intensidade de corrente, diferenza de potencial e resistencia, e relaciónaas entre si empregando a lei de Ohm. (P)
FQB5.3.3. Distingue entre condutores e illantes, e recoñece os principais materiais usados como tales. (P)
b e f g
B5.4. Transformacións da enerxía. B5.3. Electricidade e circuítos eléctricos. Lei de Ohm.
B5.4.
FQB5.4.1. Describe o fundamento dunha máquina eléctrica na que a electricidade se transforma en movemento, luz, son, calor, etc., mediante exemplos da vida cotiá, e identifica os seus elementos principais. (P)
CAA CD CMCCT
4
FQB5.4.2. Constrúe circuítos eléctricos con diferentes tipos de conexións entre os seus elementos, deducindo de forma experimental as consecuencias da conexión de xeradores e receptores en serie ou en paralelo. (P,T)
FQB5.4.3. Aplica a lei de Ohm a circuítos sinxelos para calcular unha das magnitudes involucradas a partir das outras dúas, e expresa o resultado en unidades do Sistema Internacional. (P,T)
FQB5.4.4. Utiliza aplicacións virtuais interactivas para simular circuítos e medir as magnitudes eléctricas. (T,O)
f B5.5. Dispositivos electrónicos de uso frecuente.
B5.5.
FQB5.5.1. Asocia os elementos principais que forman a instalación eléctrica típica dunha vivenda cos compoñentes básicos dun circuíto eléctrico. (T,O)
CMCCT 2
FQB5.5.2. Comprende o significado dos símbolos e das abreviaturas que aparecen nas etiquetas de dispositivos eléctricos. (T,O)
FQB5.5.3. Identifica e representa os compoñentes máis habituais nun circuíto eléctrico (condutores, xeradores, receptores e elementos de control) e describe a súa correspondente función. (P,T)
FQB5.5.4. Recoñece os compoñentes electrónicos básicos e describe as súas aplicacións prácticas e a repercusión da miniaturización do microchip no tamaño e no
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
31
Ob. Contidos Crit. Estándares de aprendizaxe Comp Tmp
prezo dos dispositivos. (O)
f h a l
B5.6. Tipos de enerxía. B5.4. Transformacións da enerxía. B5.7. Aspectos industriais da enerxía.
B5.6. FQB5.6.1. Describe o proceso polo que distintas fontes de enerxía se transforman en enerxía eléctrica nas centrais eléctricas, así como os métodos de transporte e almacenaxe desta. (P,T)
CMCCT 1
3.3.2. Procedementos instrumentos de avaliación
Avaliación Probas Temas Data probable
Primeira 1ª proba 1,2 Finais de outubro
2ª proba 1,2,3 Mediados de decembro
Recuperación 1,2,3 Mediados de xaneiro
Segunda 1ª proba 4,5 Primeiros de febreiro
2ª proba 4,5,6,formulación Mediados de marzo
Recuperación 4,5,6,formulación Finais de marzo
Terceira 1ª proba 7,8,9 Finais de abril
2ª proba e recuperación 7,8,9,10,11,12 Mediados de xuño
3.4. Metodoloxía didáctica
A metodoloxía é a forma concreta na que se organizan e relacionan os obxectivos,
contidos, actividades e recursos didácticos. Trátase de encontrar un equilibrio entre a
asimilación de conceptos e o desenvolvemento das competencias.
Utilizarase unha metodoloxía activa que implique unha actitude crítica, reflexiva e
analítica por parte do alumnado, na que o profesorado se converte no organizador do
proceso de aprendizaxe, sendo o alumnado o protagonista.
Tendo en conta todo isto, proporanse:
Actividades iniciais ou de diagnóstico a efectos de coñece-las ideas previas
do alumnado.
Actividades de introdución, de manexo reiterado de conceptos e de
definicións operativas dos mesmos, de familiarización co método científico e de relacións
ciencia-tecnoloxía-sociedade.
Actividades de recapitulación, de sínteses e de elaboración de informes.
Prácticas de laboratorio, tanto individuais coma en grupo, de cara a reforzar
os conceptos e á demostración experimental dos mesmos.
Realización de prácticas simuladas co ordenador e resolución de exercicios
interactivos.
Actividades de investigación aplicando o método científico.
Actividades de recollida de información e de elaboración de materiais
dixitais expositivos que fomenten o emprego das TIC e fomenten a participación do
alumnado na dinámica xeral da aula.
3.5. Materiais e recursos didácticos
Aula laboratorio de Química e aula-laboratorio de Física
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
32
Aula de informática para experimentos de simulación
Vídeos didácticos
Biblioteca de aula
Libro de texto
Encerado interactivo
3.6. Avaliación da aprendizaxe. Criterios de cualificación e de promoción
Ao longo do curso faranse tres avaliacións (decembro, marzo e xuño).
Cada sesión lectiva o alumnado terá que facer as tarefas teórico–prácticas
que lle sinale o profesorado: Resolución de cuestións, exercicios numéricos, informes de
traballo de laboratorio, fichas de actividades, pequenas investigacións, etc. Este traballo
avaliarase cun máximo de dous puntos positivos segundo aparece a continuación
Actividade Porcentaxe de valoración
Actividades diarias de clase 30%
Fichas de traballo: comprensión lectora, fichas didácticas... 30%
Caderno de clase 40%
Ao longo de cada avaliación faranse dúas probas escritas que conterán
preguntas teórico-practicas sobre os contidos programados. Ditas probas serán avaliadas
entre 0 e 10 puntos. A cualificación destas probas será como se especifica a continuación:
1ª proba: Inclúese a materia traballada dende o principio da avaliación ata a
data do exame. Representa un 35 % da nota total das dúas probas da avaliación
2ª proba: Inclúese toda a materia traballada na avaliación, Representará un
65 % da nota total das probas da avaliación.
A cualificación de cada período avaliado obtense sumando as puntuacións
obtidas nas dúas probas multiplicada por 0,8 (supón un 80%), e sumando a ese resultado
os puntos positivos correspondentes aos traballos (supoñen un 20 %). O resultado
redondéase ao enteiro mais próximo.
Para aprobar cada avaliación será necesario obter, despois de redondear, a
cualificación de 5 puntos.
Rematado o tempo de cada avaliación haberá unha proba de recuperación
para aqueles alumnos que non a teñan superada. No caso da 3ª Avaliación, dada a
escaseza de tempo, a proba de recuperación estará incluída na segunda proba da mesma.
Ao 80% da nota desta proba sumaránselle os positivos para obter a correspondente
cualificación.
A nota do final do curso será a media aritmética das notas obtidas nas tres
avaliacións. O resultado axústase ao enteiro mais próximo. Para aprobar a materia é
necesario obter un resultado de 5 puntos.
As datas dos exames poderán modificarse de acordo cos alumnos.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
33
3.7. Actividades de seguimento, recuperación e avaliación da materia como pendente
O seguimento do alumnado coa Física e Química de 3º de ESO pendente será levado
a cabo polo xefe do departamento, que establecerá os períodos de recreo para que ese
alumnado poida formular as dúbidas que teña con relación á materia.
O procedemento para a avaliación do alumnado coa materia pendente será o
seguinte:
O alumnado terá que facer actividades que serán controladas mensualmente
polo xefe do departamento. O cumprimento desta obriga valorarase cun máximo de dous
puntos.
O alumnado realizará tres probas escritas ao longo do curso (unha por
avaliación) e que se distribúen como segue:
1ª proba (novembro). Bloques 1 (A actividade científica) e 2 (A materia, sen
incluír formulación)
2ª proba (febreiro). Formulación e bloque 3 (Os cambios)
3ª proba (abril). Bloques 4 (O movemento e as forzas) e 5 (A enerxía).
Os contidos das probas serán semellantes aos das actividades citadas no
primeiro punto e versarán sobre a avaliación de estándares de aprendizaxe para os que o
grao mínimo de adquisición marcado nesta programación sexa “adquirido”.
A nota final será a media das cualificacións dos tres exames, unha vez
engadida a cada unha a puntuación acadada mediante a realización das actividades antes
mencionadas.
3.8. Avaliación inicial
Durante o primeiro mes, avaliarase a posible existencia de dificultades no alumnado
a través da observación do alumnado durante as clases, así como os exercicios que se
encomenden para realizar en casa, na aula ou o laboratorio e que deberá entregar ao
profesor.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
34
4. Física e Química de 4º de ESO
4.1. Introdución
A materia de Física e Química de 4º de ESO forma parte das troncais da opción de
ensinanzas académicas para a iniciación ao bacharelato. Porén, forma parte dun grupo de
catro materias das que o alumnado escolle dúas. Polo tanto, pode dicirse que ten carácter
optativo e que está orientada aos estudos de bacharelato. Como consecuencia, a súa
finalidade principal é a preparación do alumnado cara a esa continuidade.
Por último, trátase dunha materia cunha carga semanal de 3 períodos lectivos, o que
se traduce en 105 períodos lectivos anuais.
4.2. Obxectivos para o curso
Segundo a normativa galega, o Decreto 86/2015, a Física e Química de 4º de ESO
ten relación cos obxectivos de etapa que se recollen a continuación na súa literalidade:
a) Asumir responsablemente os seus deberes, coñecer e exercer os seus dereitos no
respecto ás demais persoas, practicar a tolerancia, a cooperación e a solidariedade entre as
persoas e os grupos, exercitarse no diálogo, afianzando os dereitos humanos e a igualdade
de trato e de oportunidades entre mulleres e homes, como valores comúns dunha sociedade
plural, e prepararse para o exercicio da cidadanía democrática.
b) Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual e en
equipo como condición necesaria para unha realización eficaz das tarefas da aprendizaxe e
como medio de desenvolvemento persoal.
d) Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da personalidade e
nas súas relacións coas demais persoas, así como rexeitar a violencia, os prexuízos de
calquera tipo e os comportamentos sexistas, e resolver pacificamente os conflitos.
e) Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes de información para, con
sentido crítico, incorporar novos coñecementos. Adquirir unha preparación básica no
campo das tecnoloxías, especialmente as da información e a comunicación.
f) Concibir o coñecemento científico como un saber integrado, que se estrutura en
distintas disciplinas, así como coñecer e aplicar os métodos para identificar os problemas
nos diversos campos do coñecemento e da experiencia.
g) Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza nun mesmo, a participación, o
sentido crítico, a iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender, planificar,
tomar decisións e asumir responsabilidades.
h) Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, na lingua castelá
e na galega, textos e mensaxes complexas, e iniciarse no coñecemento, na lectura e no
estudo da literatura.
i) Comprender e expresarse nunha ou máis linguas estranxeiras de xeito apropiado.
l) Coñecer, valorar e respectar os aspectos básicos da cultura e da historia propias e
das outras persoas, así como o patrimonio artístico e cultural. Coñecer mulleres e homes
que realizaran achegas importantes á cultura e á sociedade galega, ou a outras culturas do
mundo.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
35
ñ) Coñecer e valorar os aspectos básicos do patrimonio lingüístico, cultural, histórico
e artístico de Galicia, participar na súa conservación e na súa mellora, e respectar a
diversidade lingüística e cultural como dereito dos pobos e das persoas, desenvolvendo
actitudes de interese e respecto cara ao exercicio deste dereito
o) Coñecer e valorar a importancia do uso da lingua galega como elemento
fundamental para o mantemento da identidade de Galicia, e como medio de relación
interpersoal e expresión de riqueza cultural nun contexto plurilingüe, que permite a
comunicación con outras linguas, en especial coas pertencentes á comunidade lusófona.
4.3. Estándares de aprendizaxe
O mencionado Decreto 86/2015 determina que os estándares de aprendizaxe son
“especificacións dos criterios de avaliación que permiten definir os resultados de
aprendizaxe e que concretan o que o alumnado debe saber, comprender e saber facer en
cada disciplina. Deben ser observables, medibles e avaliables, e permitir graduar o
rendemento ou o logro alcanzado. Deben contribuír a facilitar o deseño de probas
estandarizadas e comparables.”
No caso da Física e Química de 4º de ESO esa norma determina nada menos que
895, cifra que se debe contrastar co total de 105 períodos anuais que corresponden á
materia (3 períodos semanais, e 35 semanas). Ademais varios deses estándares teñen
carácter múltiple e moi amplo, como por exemplo “FQB4.4.1. Resolve problemas de
movemento rectilíneo uniforme (MRU), rectilíneo uniformemente acelerado (MRUA) e
circular uniforme (MCU), incluíndo movemento de graves, tendo en conta valores positivos
e negativos das magnitudes6, e expresar o resultado en unidades do Sistema
Internacional.”
Polo tanto, resulta obvio que o curso estará marcado por unha gran dificultade para
establecer unha termporalización realista e ao mesmo tempo axeitada para abranguer
todos os contidos que a normativa establece. Neste sentido, baste con sinalar que unha vez
descontados os períodos necesarios para a realización de probas obxectivas, visitas
escolares, etc, resulta unha media de preto de tan só un período lectivo por estándar de
aprendizaxe.
Por outra banda, deses 89 estándares de aprendizaxe 10 son comúns ás dúas
ciencias, 10 son propios da relación entre ciencia, tecnoloxía e sociedade, 33 están
directamente relacionados coa Química e 36 coa Física.
4.3.1. Temporalización
A primeira consecuencia da estatística de estándares de aprendizaxe que se acaba de
sinalar é que resulta imprescindible o tratamento transversal deses 20 sinalados en
primeiro lugar, en troques da realización de actividades específicas de ensino-aprendizaxe.
Unha vez descontados eses estándares, posto que a presenza dos conceptos de tipo
físico é lixeiramente superior, pero non excesivamente, aos de tipo químico, a
5En realidade figuran 90, pero un deles (o FQB1.9.2) é en realidade un duplicado parcial doutro (o FQB1.9.1). 6Sendo rigorosos debería dicir “os signos das compoñentes das magnitudes”, posto que se refire a magnitudes
vectoriais, co que non son representables por só un único. É unha das diversas mostras da mala calidade,
pola presenza de erros conceptuais, do currículo actualmente establecido para as materias de Física e
Química.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
36
temporalización correspondente á Física debe ser lixeiramente máis ampla que a da
Química.
A táboa seguinte recolle a prevista. Os estándares de aprendizaxe asociados a cada
bloque de contidos poden consultarse na normativa que os determina, dispoñible en
http://www.edu.xunta.gal/portal/sites/web/files/11_fisica_e_quimica.doc.
Bloque de contidos Número de sesións lectivas
(Avaliación)
1. A actividade científica Trátase transversalmente
2. A materia 20 (1ª)
3. Os cambios 25 (1ª e 2ª)
4. O movemento e as forzas 25 (2ª e 3ª)
5. A enerxía 20 (3ª)
Probas de avaliación e actividades complementarias (do departamento e
de centro) 15
4.3.2. Organización e secuencia dos contidos
4.3.2.1 A materia
4.3.2.1.1 O átomo e o sistema periódico
Modelos atómicos.
Configuración electrónica.
Sistema periódico.
4.3.2.1.2 Enlace químico
Enlace químico.
Enlace iónico.
Enlace covalente.
Enlace metálico.
Forzas intermoleculares.
Formulación e nomenclatura de compostos inorgánicos.
4.3.2.1.3 Química do carbono
Introdución á Química orgánica.
Hidrocarburos.
Grupos funcionais.
4.3.2.2 Os cambios
4.3.2.2.1 Reacción química
Reaccións químicas.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
37
Teoría de colisións.
Lei de conservación da masa.
A mol.
Concentración molar.
Cálculos estequiométricos.
4.3.2.2.2 Enerxía e velocidade das reaccións
Mecanismos de reacción.
Enerxía das reaccións químicas.
Calor de reacción. Ecuacións termoquímicas.
Velocidade das reaccións químicas.
Factores que afectan á velocidade dunha reacción.
4.3.2.2.3 Algunhas reaccións de interese
Ácidos e bases.
pH.
Volumetrías.
Reaccións de combustión.
4.3.2.3 O movemento e as forzas
4.3.2.3.1 Cinemática
Carácter relativo do movemento.
Desprazamento e traxectoria.
Velocidade media e instantánea.
Movemento rectilíneo uniforme.
Aceleración media e instantánea.
Movemento rectilíneo uniformemente acelerado.
Movemento circular uniforme.
4.3.2.3.2 Dinámica
Natureza vectorial das forzas.
Leis de Newton.
Peso.
Rozamento.
Plano inclinado.
Dinámica do movemento circular.
Gravitación universal.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
38
4.3.2.3.3 Estática de fluídos
Presión
Principio fundamental da estática de fluídos.
Lei de Pascal.
Física da atmosfera.
4.3.2.4 A enerxía
4.3.2.4.1 Mecánica
Traballo e potencia.
Enerxía cinética.
Enerxía potencial.
Enerxía mecánica.
Transformacións enerxéticas.
4.3.2.4.2 Termodinámica
Calor e traballo.
Temperatura.
Calor e temperatura.
Calorimetría.
Cambios de estado.
Dilatación térmica.
Máquinas térmicas.
4.3.3. Graos mínimos de consecución para superar a materia
A continuación recóllense os estándares de aprendizaxe que establece o Decreto
86/2015. Para que se poida considerar que o alumno acadou as competencias e obxectivos
necesarios para a superación da materia:
Os indicados en vermello son aqueles que deberán acadarse co grao
“Adquirido”
Os restantes deberán selo no grao “En vías de adquisición”
Posto que nalgún caso os estándares que recolle a normativa son múltiples, pode
ocorrer que se sinalen de xeito diferente partes deles.
Naqueles casos nos que apareza texto tachado ou engadido entre chaves é porque se
entende que a redacción que figura no Decreto 86/2015 non é correcta, e se pretende darlle
unha forma máis axeitada.
A columna “Proc. aval.” recolle os procedementos que se empregarán para a
avaliación do estándar correspondente: P = a través de probas obxectivas, T = traballos, O
= observación na aula.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
39
Estándar Proc. aval.
Bloque 1. A actividade científica
FB1.1.1. Describe feitos históricos relevantes nos que foi definitiva a colaboración de científicos/as
de diferentes áreas de coñecemento. O
FQB1.1.2. Argumenta con espírito crítico o grao de rigor científico dun artigo ou dunha noticia,
analizando o método de traballo e identificando as características do traballo científico. T O
FQB1.2.1. Distingue entre hipóteses, leis e teorías, e explica os procesos que corroboran unha
hipótese e a dotan de valor científico. T O
FQB1.3.1. Identifica unha determinada magnitude como escalar ou vectorial e describe os elementos
que definen esta última. P
FQB1.4.1. Comproba a homoxeneidade dunha fórmula aplicando a ecuación de dimensións aos dous
membros. P T
FQB1.5.1. Calcula e interpreta o erro absoluto e o erro relativo dunha medida coñecido o valor real. P T
FQB1.6.1. Calcula e expresa correctamente o valor da medida, partindo dun conxunto de valores
resultantes da medida dunha mesma magnitude, utilizando as cifras significativas adecuadas. P T
FQB1.7.1. Representa graficamente os resultados obtidos da medida de dúas magnitudes
relacionadas inferindo, de ser o caso, se se trata dunha relación lineal, cuadrática ou de
proporcionalidade inversa, e deducindo a fórmula.
P T
FQB1.8.1. Elabora e defende un proxecto de investigación sobre un tema de interese científico,
empregando as TIC. T
FQB1.9.1. Realiza de xeito cooperativo ou colaborativo algunhas tarefas propias da investigación
científica: procura de información, prácticas de laboratorio ou pequenos proxectos de investigación. T
FQB1.9.2. Realiza de xeito cooperativo ou colaborativo algunhas tarefas propias da investigación
científica utilizando as TIC. T
Bloque 2. A materia
FQB2.1.1. Compara os modelos atómicos propostos ao longo da historia para interpretar a natureza
íntima da materia, interpretando as evidencias que fixeron necesaria a evolución destes. O
FQB2.1.2. Utiliza as TIC ou aplicacións interactivas para visualizar a representación da estrutura da
materia nos diferentes modelos atómicos. O
FQB2.2.1. Establece a configuración electrónica dos elementos representativos a partir do seu
número atómico para deducir a súa posición na táboa periódica, os seus electróns de valencia e o seu
comportamento químico. P
FQB2.2.2. Distingue entre metais, non metais, semimetais e gases nobres, e xustifica esta
clasificación en función da súa configuración electrónica. P
FQB2.3.1. Escribe o nome e o símbolo dos elementos químicos, e sitúaos na táboa periódica. P
FQB2.4.1. Utiliza a regra do octeto e diagramas de Lewis para predicir a estrutura e a fórmula dos
compostos iónicos e covalentes. P
FQB2.4.2. Interpreta a información que ofrecen os subíndices da fórmula dun composto segundo se
trate de moléculas ou redes cristalinas. P
FQB2.5.1. Explica as propiedades de substancias covalentes, iónicas e metálicas en función das
interaccións entre os seus átomos ou as moléculas. P T
FQB2.5.2. Explica a natureza do enlace metálico utilizando a teoría dos electróns libres, e relaciónaa
coas propiedades características dos metais. P T
FQB2.5.3. Deseña e realiza ensaios de laboratorio que permitan deducir o tipo de enlace presente
nunha substancia descoñecida. T
FQB2.6.1. Nomea e formula compostos inorgánicos ternarios, seguindo as normas da IUPAC. P
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
40
Estándar Proc. aval.
FQB2.7.1. Xustifica a importancia das forzas intermoleculares en substancias de interese biolóxico. P T
FQB2.7.2. Relaciona a intensidade e o tipo das forzas intermoleculares co estado físico e os puntos
de fusión e ebulición das substancias covalentes moleculares, interpretando gráficos ou táboas que
conteñan os datos necesarios. P
FQB2.8.1. Explica os motivos polos que o carbono é o elemento que forma maior número de
compostos. P
FQB2.8.2. Analiza as formas alotrópicas do carbono, relacionando a estrutura coas propiedades. P
FQB2.9.1. Identifica e representa hidrocarburos sinxelos mediante a súa fórmula molecular,
semidesenvolvida e desenvolvida. P
FQB2.9.2. Deduce, a partir de modelos moleculares, as fórmulas usadas na representación de
hidrocarburos. P T O
FQB2.9.3. Describe as aplicacións de hidrocarburos sinxelos de especial interese. O
FQB2.10.1. Recoñece o grupo funcional e a familia orgánica a partir da fórmula de alcohois,
aldehidos, cetonas, ácidos carboxílicos, ésteres e aminas. P
Bloque 3. Os cambios
FQB3.1.1. Interpreta reaccións químicas sinxelas utilizando a teoría de colisións, e deduce a lei de
conservación da masa. P
FQB3.2.1. Predí o efecto que sobre a velocidade de reacción teñen a concentración dos reactivos, a
temperatura, o grao de división dos reactivos sólidos e os catalizadores. P
FQB3.2.2. Analiza o efecto dos factores que afectan a velocidade dunha reacción química, sexa a
través de experiencias de laboratorio ou mediante aplicacións virtuais interactivas nas que a
manipulación das variables permita extraer conclusións.
P T O
FQB3.3.1. Determina o carácter endotérmico ou exotérmico dunha reacción química analizando o
signo da calor de reacción asociada. P
FQB3.4.1. Realiza cálculos que relacionen a cantidade de substancia, a masa atómica ou molecular
[molar] e a constante do número de Avogadro. P T
FQB3.5.1. Interpreta os coeficientes dunha ecuación química en termos de partículas e moles e, no
caso de reaccións entre gases, en termos de volumes [nas mesmas condicións de presión e
temperatura]. P
FQB3.5.2. Resolve problemas, realizando cálculos estequiométricos, con reactivos puros e supondo
un rendemento completo da reacción, tanto se os reactivos están en estado sólido como se están en
disolución. P T
FQB3.6.1. Utiliza a teoría de Arrhenius para describir o comportamento químico de ácidos e bases. P
FQB3.6.2. Establece o carácter ácido, básico ou neutro dunha disolución utilizando a escala de pH. P
FQB3.7.1. Deseña e describe o procedemento de realización dunha volumetría de neutralización
entre un ácido forte e unha base forte, e interpreta os resultados. P T
FQB3.7.2. Planifica unha experiencia e describe o procedemento para seguir no laboratorio que
demostre que nas reaccións de combustión se produce dióxido de carbono mediante a detección deste
gas.
T
FQB3.7.3. Realiza algunhas experiencias de laboratorio nas que teñan lugar reaccións de síntese,
combustión ou neutralización. T
FQB3.8.1. Describe as reaccións de síntese industrial do amoníaco e do ácido sulfúrico, así como os
usos destas substancias na industria química. O
FQB3.8.2. Valora a importancia das reaccións de combustión na xeración de electricidade en centrais
térmicas, na automoción e na respiración celular. O
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
41
Estándar Proc. aval.
FQB3.8.3. Describe casos concretos de reaccións de neutralización de importancia biolóxica e
industrial. O
Bloque 4. O movemento e as forzas
FQB4.1.1. Representa a traxectoria e os vectores de posición, desprazamento e velocidade en
distintos tipos de movemento, utilizando un sistema de referencia. P
FQB4.2.1. Clasifica tipos de movementos en función da súa traxectoria e a súa velocidade. P
FQB4.2.2. Xustifica a insuficiencia do valor medio da velocidade nun estudo cualitativo do
movemento rectilíneo uniformemente acelerado (MRUA), e razoa o concepto de velocidade
instantánea. P
FQB4.3.1. Deduce as expresións matemáticas que relacionan as variables nos movementos rectilíneo
uniforme (MRU), rectilíneo uniformemente acelerado (MRUA) e circular uniforme (MCU), así como
as relacións entre as magnitudes lineais e angulares. P
FQB4.4.1. Resolve problemas de movemento rectilíneo uniforme (MRU), rectilíneo uniformemente
acelerado (MRUA) e circular uniforme (MCU), incluíndo movemento de graves, tendo en conta
valores positivos e negativos das [compoñentes das] magnitudes, e expresar o resultado en unidades
do Sistema Internacional.
P
FQB4.4.2. Determina tempos e distancias de freada de vehículos e xustifica, a partir dos resultados, a
importancia de manter a distancia de seguridade na estrada. P T
FQB4.4.3. Argumenta a existencia do vector aceleración en calquera movemento curvilíneo e calcula
o seu valor no caso do movemento circular uniforme. P
FQB4.5.1. Determina o valor da velocidade e a aceleración a partir de gráficas posición-tempo e
velocidade-tempo en movementos rectilíneos. P
FQB4.5.2. Deseña, describe e realiza individualmente ou en equipo experiencias no laboratorio ou
empregando aplicacións virtuais interactivas, para determinar a variación da posición e a velocidade
dun corpo en función do tempo, e representa e interpreta os resultados obtidos.
T
FQB4.6.1. Identifica as forzas implicadas en fenómenos cotiáns nos que hai cambios na velocidade
dun corpo. P
FQB4.6.2. Representa vectorialmente o peso, a forza normal, a forza de rozamento e a forza
centrípeta en casos de movementos rectilíneos e circulares. P
FQB4.7.1. Identifica e representa as forzas que actúan sobre un corpo en movemento nun plano tanto
horizontal como inclinado, calculando a forza resultante e a aceleración. P
FQB4.8.1. Interpreta fenómenos cotiáns en termos das leis de Newton. P T
FQB4.8.2. Deduce a primeira lei de Newton como consecuencia do enunciado da segunda lei. P
FQB4.8.3. Representa e interpreta as forzas de acción e reacción en situacións de interacción entre
obxectos. P
FQB4.9.1. Xustifica o motivo polo que as forzas de atracción gravitatoria só se poñen de manifesto
para obxectos moi masivos, comparando os resultados obtidos de aplicar a lei da gravitación
universal ao cálculo de forzas entre distintos pares de obxectos.
P
FQB4.9.2. Obtén a expresión da aceleración da gravidade a partir da lei da gravitación universal
relacionando as expresións matemáticas do peso dun corpo e a forza de atracción gravitatoria. P
FQB4.10.1. Razoa o motivo polo que as forzas gravitatorias producen nalgúns casos movementos de
caída libre e noutros casos movementos orbitais. P
FQB4.11.1. Describe as aplicacións dos satélites artificiais en telecomunicacións, predición
meteorolóxica, posicionamento global, astronomía e cartografía, así como os riscos derivados do lixo
espacial que xeran.
O
FQB4.12.1. Interpreta fenómenos e aplicacións prácticas nas que se pon de manifesto a relación entre
a superficie de aplicación dunha forza e o efecto resultante. P T
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
42
Estándar Proc. aval.
FQB4.12.2. Calcula a presión exercida polo [debida ao] peso dun obxecto regular en distintas
situacións nas que varía a superficie en que se apoia; compara os resultados e extrae conclusións. P
FQB4.13.1. Xustifica razoadamente fenómenos en que se poña de manifesto a relación entre a
presión e a profundidade no seo da hidrosfera e a atmosfera7. P
FQB4.13.2. Explica o abastecemento de auga potable, o deseño dunha presa e as aplicacións do
sifón, utilizando o principio fundamental da hidrostática. O
FQB4.13.3. Resolve problemas relacionados coa presión no interior dun fluído aplicando o principio
fundamental da hidrostática [e a lei de Pascal]. P
FQB4.13.4. Analiza aplicacións prácticas baseadas no principio de Pascal, como a prensa hidráulica,
o elevador, ou a dirección e os freos hidráulicos, aplicando a expresión matemática deste principio á
resolución de problemas en contextos prácticos.
P
FQB4.13.5. Predí a maior ou menor flotabilidade de obxectos utilizando a expresión matemática do
principio de Arquímedes, e verifícaa experimentalmente nalgún caso. P
FQB4.14.1. Comproba experimentalmente ou utilizando aplicacións virtuais interactivas a relación
entre presión hidrostática e profundidade en fenómenos como o paradoxo hidrostático, o tonel de
Arquímedes e o principio dos vasos comunicantes.
T
FQB4.14.2. Interpreta o papel da presión atmosférica en experiencias como o experimento de
Torricelli, os hemisferios de Magdeburgo, recipientes invertidos onde non se derrama o contido, etc.,
inferindo o seu elevado valor.
T
FQB4.14.3. Describe o funcionamento básico de barómetros e manómetros, e xustifica a súa
utilidade en diversas aplicacións prácticas. T
FQB4.15.1. Relaciona os fenómenos atmosféricos do vento e a formación de frontes coa diferenza de
presións atmosféricas entre distintas zonas. O
FQB4.15.2. Interpreta os mapas de isóbaras que se amosan no prognóstico do tempo, indicando o
significado da simboloxía e os datos que aparecen nestes. O
Bloque 5. A enerxía
FQB5.1.1. Resolve problemas de transformacións entre enerxía cinética e potencial gravitatoria,
aplicando o principio de conservación da enerxía mecánica. P
FQB5.1.2. Determina a enerxía disipada en forma de calor en situacións onde diminúe a enerxía
mecánica. P
FQB5.2.1. Identifica a calor e o traballo como formas de intercambio de enerxía, distinguindo as
acepcións coloquiais destes termos do seu significado científico. P
FQB5.2.2. Recoñece en que condicións un sistema intercambia enerxía en forma de calor ou en
forma de traballo. P
FQB5.3.1. Acha o traballo e a potencia asociados a unha forza, incluíndo situacións en que a forza
forma un ángulo distinto de cero co desprazamento, e expresar o resultado nas unidades do Sistema
Internacional ou noutras de uso común, como a caloría, o kWh e o CV. P
FQB5.4.1. Describe as transformacións que experimenta un corpo [sistema] ao gañar ou perder
enerxía, determinar a calor necesaria para que se produza unha variación de temperatura dada e para
un cambio de estado, e representar graficamente estas transformacións. P
FQB5.4.2. Calcula a enerxía transferida entre corpos a distinta temperatura e o valor da temperatura
final aplicando o concepto de equilibrio térmico. P
FQB5.4.3. Relaciona a variación da lonxitude dun obxecto coa variación da súa temperatura
utilizando o coeficiente de dilatación lineal correspondente. P
7Os cálculos relativos á atmosfera aplicaranse unicamente a situacións nas que as variacións de altura sexan
suficientemente pequenas como para non ter que tomar en consideración variacións na densidade do aire.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
43
Estándar Proc. aval.
FQB5.4.4. Determina experimentalmente calores específicas e calores latentes de substancias
mediante un calorímetro, realizando os cálculos necesarios a partir dos datos empíricos obtidos. P T
FQB5.5.1. Explica ou interpreta, mediante ilustracións ou a partir delas, o fundamento do
funcionamento do motor de explosión. O
FQB5.5.2. Realiza un traballo sobre a importancia histórica do motor de explosión e preséntao
empregando as TIC. T O
FQB5.6.1. Utiliza o concepto da degradación da enerxía para relacionar a enerxía absorbida e o
traballo realizado por unha máquina térmica. O
FQB5.6.2. Emprega simulacións virtuais interactivas para determinar a degradación da enerxía en
diferentes máquinas, e expón os resultados empregando as TIC. O
4.3.4. Procedementos e instrumentos de avaliación
4.3.4.1 Avaliación continua
A) En cada avaliación realizaranse dúas probas obxectivas:
A primeira, que se levará a cabo a mediados do trimestre, versará sobre os
contidos impartidos ata ese momento (no trimestre).
A segunda, que se realizará preto da sesión de avaliación, versará sobre
todos os contidos impartidos nese trimestre.
O calendario previsto para estas probas, para as que se procurará que se leven a cabo
en clases que teñan un recreo antes ou despois, para que o alumnado poida contar con ese
tempo extra, é o seguinte:
Proba Materia prevista Data probable
1º control da 1ª
avaliación A materia Finais de outubro
2º control da 1ª
avaliación
A materia
Os cambios [1ª parte] Principios de decembro
Recuperación da 1ª
avaliación Mediados de decembro
1º control da 2ª
avaliación Os cambios [final] Principios de febreiro
2º control da 2ª
avaliación
Os cambios [final]
O movemento e as forzas [1ª parte: cinemática] Mediados de marzo
Recuperación da 2ª
avaliación Principios de abril
1º control da 3ª
avaliación O movemento e as forzas [2ª parte: dinámica] Principios de maio
2º control da 3ª
avaliación
O movemento e as forzas [2ª parte: dinámica]
A enerxía Mediados de xuño
Recuperación da 3ª
avaliación Finais de xuño
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
44
Este calendario poderá modificarse por acordo co alumnado.
B) Ademais, durante o trimestre o alumnado será avaliado a través dos seguintes
instrumentos:
Informes escritos sobre as prácticas de laboratorio realizadas polo
alumnado.
Un traballo no que deberá resumir ou extraer conclusións dun texto sinxelo
de tipo científico e carácter divulgativo, relacionado cos contidos da materia de Física e
Química.
A actividade desenvolvida durante as clases, fundamentalmente no que se
refire ás súas participacións na resolución dos exercicios encomendados ao alumnado polo
profesorado.
4.3.4.2 Avaliación extraordinaria
Consistirá nunha proba obxectiva escrita, na que se avaliarán aqueles estándares de
aprendizaxe que requiran dun grao mínimo de consecución do 50% ou superior e que
figuren como avaliables a través de probas obxectivas.
4.4. Criterios sobre avaliación, cualificación e promoción
Para a determinación da cualificación en cada avaliación aplicarase o seguinte
procedemento:
Todos os instrumentos de avaliación se puntuarán de 0 a 10, cun único
decimal.
A cualificación correspondente á parte das probas obxectivas, sinalada como
A) no apartado anterior, será a media ponderada destas, cun peso dun 35% para a
primeira proba e un 65% para a segunda.
A cualificación da parte correspondente aos demais instrumentos de
avaliación, sinalada como B) será a media ordinaria das cualificacións outorgadas a estes.
A cualificación da avaliación será a media ponderada entre a cualificación
correspondente á parte A), cun peso do 85%, e a da parte B), cun peso do 15%. No boletín
de cualificacións consignarase o resultado de redondear esa cualificación ao enteiro máis
próximo
Para que unha avaliación se considere superada deberase obter unha cualificación,
na forma que se consigna no boletín de cualificacións, superior ou igual a 5. Despois de
cada avaliación, agás no caso obvio da 3ª (que se realizará no transcurso dela), haberá
unha proba obxectiva de recuperación, para o alumnado que non a superase.
A cualificación final será a media ordinaria das cualificacións das tres avaliacións,
redondeada ao enteiro máis próximo.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
45
4.5. Metodoloxía didáctica
A metodoloxía didáctica que se desenvolverá na aula estará baseada nun enfoque en
dúas etapas. Despois da exposición de cada contido se procederá á posta en práctica, de
xeito individual ou en pequenos grupos, dos contidos abordados.
Así mesmo, periodicamente proporcionaranse ao alumnado exercicios e pequenas
tarefas que deberá realizar na casa para despois ser postos en común na aula.
No caso das actividades desenvolvidas como prácticas de laboratorio se levarán a
cabo en pequenos grupos, se ben, ao remate, cada alumno deberá entregar o seu propio
informe.
4.6. Materiais e recursos didácticos
O libro de texto é “Física y Química 4º ESO” A. Fontanet e outros. Ed. Vicens Vives.
ISBN 978-84-682-3664-3.
Ademais recorrerase á aula virtual do centro e o seu repositorio de contidos
educativos.
Tanto a docencia como as experiencias levaranse a cabo nos laboratorios de Física e
de Química do centro.
4.7. Avaliación inicial
Durante o primeiro mes, avaliaranse a posible existencia de dificultades no
alumnado a través da observación do alumnado durante as clases, así como os exercicios
que se encomenden para realizar en casa, na aula ou o laboratorio e que deberá entregar
ao profesorado.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
46
5. Ciencias aplicadas á actividade profesional
5.1. Introdución
A materia de Ciencias aplicadas á actividade profesional, de 4º de ESO, é unha
materia recentemente introducida no sistema educativo que ten o carácter de troncal
dentro da opción de ensinanzas aplicadas para a iniciación á formación profesional.
Ademais, forma parte dun grupo de tres materias das que o alumnado debe escoller dúas.
Polo tanto, pode dicirse que se trata dunha materia con carácter optativo e que estará
orientada aos estudos de formación profesional.
O seu currículo pode consultarse na dirección web da Consellería de Educación
http://www.edu.xunta.gal/portal/sites/web/files/04_ciencias_aplicadas.doc.
Por último, trátase dunha materia cunha carga semanal de 3 períodos lectivos, o que
se traduce en 105 períodos lectivos anuais.
5.2. Obxectivos para o curso
Segundo a normativa galega establecida para esta materia, ten relación cos
obxectivos da etapa que se recollen a continuación:
a) Asumir responsablemente os seus deberes, coñecer e exercer os seus dereitos no
respecto ás demais persoas, practicar a tolerancia, a cooperación e a solidariedade entre as
persoas e os grupos, exercitarse no diálogo, afianzando os dereitos humanos e a igualdade
de trato e de oportunidades entre mulleres e homes, como valores comúns dunha sociedade
plural, e prepararse para o exercicio da cidadanía democrática.
b) Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual e en
equipo como condición necesaria para unha realización eficaz das tarefas da aprendizaxe e
como medio de desenvolvemento persoal.
c) Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e oportunidades
entre eles. Rexeitar a discriminación das persoas por razón de sexo ou por calquera outra
condición ou circunstancia persoal ou social. Rexeitar os estereotipos que supoñan
discriminación entre homes e mulleres, así como calquera manifestación de violencia
contra a muller.
d) Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da personalidade e
nas súas relacións coas demais persoas, así como rexeitar a violencia, os prexuízos de
calquera tipo e os comportamentos sexistas, e resolver pacificamente os conflitos.
e) Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes de información para, con
sentido crítico, incorporar novos coñecementos. Adquirir unha preparación básica no
campo das tecnoloxías, especialmente as da información e a comunicación.
f) Concibir o coñecemento científico como un saber integrado, que se estrutura en
distintas disciplinas, así como coñecer e aplicar os métodos para identificar os problemas
nos diversos campos do coñecemento e da experiencia.
g) Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza nun mesmo, a participación, o
sentido crítico, a iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender, planificar,
tomar decisións e asumir responsabilidades.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
47
h) Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, na lingua castelá
e na galega, textos e mensaxes complexas, e iniciarse no coñecemento, na lectura e no
estudo da literatura.
l) Coñecer, valorar e respectar os aspectos básicos da cultura e da historia propias e
das outras persoas, así como o patrimonio artístico e cultural. Coñecer mulleres e homes
que realizaran achegas importantes á cultura e á sociedade galega, ou a outras culturas do
mundo.
m) Coñecer e aceptar o funcionamento do propio corpo e o das outras persoas,
respectar as diferenzas, afianzar os hábitos de coidado e saúde corporais, e incorporar a
educación física e a práctica do deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social.
Coñecer e valorar a dimensión humana da sexualidade en toda a súa diversidade. Valorar
criticamente os hábitos sociais relacionados coa saúde, o consumo, o coidado dos seres
vivos e o medio ambiente, contribuíndo á súa conservación e á súa mellora.
ñ) Coñecer e valorar os aspectos básicos do patrimonio lingüístico, cultural, histórico
e artístico de Galicia, participar na súa conservación e na súa mellora, e respectar a
diversidade lingüística e cultural como dereito dos pobos e das persoas, desenvolvendo
actitudes de interese e respecto cara ao exercicio deste dereito.
o) Coñecer e valorar a importancia do uso da lingua galega como elemento
fundamental para o mantemento da identidade de Galicia, e como medio de relación
interpersoal e expresión de riqueza cultural nun contexto plurilingüe, que permite a
comunicación con outras linguas, en especial coas pertencentes á comunidade lusófona.
5.3. Estándares de aprendizaxe
Os estándares de aprendizaxe defínense no Decreto 86/2015 como “especificacións
dos criterios de avaliación que permiten definir os resultados de aprendizaxe e que
concretan o que o alumnado debe saber, comprender e saber facer en cada disciplina.
Deben ser observables, medibles e avaliables, e permitir graduar o rendemento ou o logro
alcanzado. Deben contribuír a facilitar o deseño de probas estandarizadas e comparables.”
No caso da materia de Ciencias aplicadas á actividade profesional o citado decreto
determina os que se recollen máis adiante, e cuxa relación cos contidos e criterios de
avaliación, establecida nesa norma, pode consultarse na dirección anteriormente
mencionada http://www.edu.xunta.gal/portal/sites/web/files/04_ciencias_aplicadas.doc.
5.3.1. Temporalización
A táboa seguinte recolle a temporalización prevista. Os estándares de aprendizaxe
asociados a cada bloque de contidos poden consultarse na normativa que os determina,
dispoñible na dirección antes sinalada.
Bloque de contidos Número de sesións lectivas
1. Técnicas instrumentais básicas 30
2. Aplicacións da ciencia na conservación ambiental 15
3. Investigación, desenvolvemento e innovación (I+D+i) 10
4. Proxecto de investigación 35
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
48
Bloque de contidos Número de sesións lectivas
Probas de avaliación e actividades complementarias (do departamento e
de centro) 15
5.3.2. Organización e secuencia dos contidos
5.3.2.1 Técnicas instrumentais básicas
5.3.2.1.1 A ciencia e o método científico
A ciencia e o método científico.
A medida.
Representación da información científica.
5.3.2.1.2 Hixiene e seguridade no laboratorio
Organización do laboratorio.
Seguridade no laboratorio.
Normas de seguridade e hixiene.
Desinfección e limpeza de material.
Xestión de residuos de laboratorio.
5.3.2.1.3 Técnicas de experimentación
Medidas de masa
Medidas de volume
Medidas de temperatura.
Preparación de disolucións.
Separación de mesturas.
5.3.2.2 Aplicacións da ciencia na conservación ambiental
Tipos de contaminación ambiental.
Efectos da contaminación.
Axentes contaminantes máis comúns e a súa orixe.
Detección de contaminantes.
Xestión dos residuos.
Degradación do medio ambiente.
Desenvolvemento sustentable: os límites do crecemento.
5.3.2.3 Investigación, desenvolvemento e innovación (I+D+i)
Concepto de I+D+i.
Tipos de innovación.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
49
Produtividade, competividade e globalización: impactos sobre a natureza e a
sociedade.
5.3.2.4 Proxecto de investigación
5.3.2.4.1 Fases da investigación
Preguntas de investigación.
Buscas bibliográficas.
Deseño de investigacións. Control de variables.
Realización de experiencias.
Elaboración e contraste de hipóteses.
Comunicación de resultados.
5.3.2.4.2 Realización práctica dun proxecto de investigación
5.3.3. Graos mínimos de consecución para superar a materia
A continuación recóllense os estándares de aprendizaxe que establece o Decreto
86/2015. Para que se poida considerar que o alumno acadou as competencias e obxectivos
necesarios para a superación da materia:
Os indicados en vermello son aqueles que deberán acadarse co grao
“Adquirido”
Os restantes deberán selo no grao “En vías de adquisición”
Posto que nalgún caso os estándares que recolle a normativa son múltiples, pode
ocorrer que se sinalen de xeito diferente partes deles.
A columna “Proc. aval.” recolle os procedementos que se empregarán para a
avaliación do estándar correspondente: P = a través de probas obxectivas, T = traballos, O
= observación na aula.
Estándar Proc. aval.
Bloque 1. Técnicas instrumentais básicas
CAAB1.1.1. Determina o tipo de instrumental de laboratorio necesario segundo o tipo de traballo que
vaia realizar. T O
CAAB1.2.1. Recoñece e cumpre as normas de seguridade e hixiene que rexen nos traballos de
laboratorio. P T O
CAAB1.3.1. Recolle e relaciona datos obtidos por diversos medios, incluídas as tecnoloxías da
información e da comunicación, para transferir información de carácter científico. T
CAAB1.4.1. Determina e identifica medidas de volume, masa ou temperatura utilizando ensaios de
tipo físico ou químico. T
CAAB1.5.1. Decide que tipo de estratexia práctica cómpre aplicar para a preparación dunha disolución
concreta. P T
CAAB1.6.1. Establece que tipo de técnicas de separación e purificación de substancias se debe utilizar
nalgún caso concreto. P T
CAAB1.7.1. Discrimina que tipos de alimentos conteñen diferentes biomoléculas. T O
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
50
Estándar Proc. aval.
CAAB1.8.1. Describe técnicas e determina o instrumental axeitado para os procesos cotiáns de
desinfección. P T
CAAB1.9.1. Resolve acerca de medidas de desinfección de materiais de uso cotián en distintos tipos
de industrias ou de medios profesionais. P T O
CAAB1.10.1. Relaciona procedementos instrumentais coa súa aplicación no campo industrial ou no de
servizos. P T O
CAAB1.11.1. Sinala aplicacións científicas con campos da actividade profesional do seu contorno. O
Bloque 2. Aplicacións da ciencia na conservación ambiental
CAAB2.1.1. Utiliza o concepto de contaminación aplicado a casos concretos. P T O
CAAB2.2.1. Discrimina os tipos de contaminación da atmosfera, a súa orixe e os seus efectos. P T
CAAB2.2.2. Categoriza, recoñece e distingue os efectos ambientais da contaminación atmosférica
máis coñecidos, como a chuvia ácida, o efecto invernadoiro, a destrución da capa de ozono ou o
cambio global a nivel climático, e valora os seus efectos negativos para o equilibrio do planeta.
P T
CAAB2.3.1. Relaciona os efectos contaminantes da actividade industrial e agrícola sobre o solo. P T
CAAB2.4.1. Discrimina e identifica os axentes contaminantes da auga, coñece o seu tratamento e
deseña algún ensaio sinxelo de laboratorio para a súa detección. P T
CAAB2.5.1. Establece en que consiste a contaminación nuclear, analiza a xestión dos residuos
nucleares e argumenta sobre os factores a favor e en contra do uso da enerxía nuclear. P T
CAAB2.6.1. Recoñece e distingue os efectos da contaminación radioactiva sobre o ambiente e a vida
en xeral. P T
CAAB2.7.1. Determina os procesos de tratamento de residuos e valora criticamente a súa recollida
selectiva. P T
CAAB2.8.1. Argumenta os proles [pros] e os contras da recollida, da reciclaxe e da reutilización de
residuos. P T
CAAB2.9.1. Formula ensaios de laboratorio para coñecer aspectos relacionados coa conservación
ambiental. P T
CAAB2.10.1. Identifica e describe o concepto de desenvolvemento sustentable, e enumera posibles
solucións ao problema da degradación ambiental. P T
CAAB2.11.1. Aplica, xunto cos/coas compañeiros/as, medidas de control da utilización dos recursos, e
implica niso o propio centro docente. T O
CAAB2.12.1. Formula estratexias de sustentabilidade no contorno do centro docente. T O
Bloque 3. Investigación, desenvolvemento e innovación (I+D+i)
CAAB3.1.1. Relaciona os conceptos de investigación, desenvolvemento e innovación. Contrasta as
tres etapas do ciclo I+D+i. P T
CAAB3.2.1. Recoñece tipos de innovación de produtos baseada na utilización de novos materiais,
novas tecnoloxías, etc., que xorden para dar resposta a novas necesidades da sociedade. P T
CAAB3.2.2. Enumera os organismos e as administracións que fomentan a I+D+i a nivel estatal e
autonómico. P T
CAAB3.3.1. Precisa, analiza e argumenta como a innovación é ou pode ser un factor de recuperación
económica dun país. T O
CAAB3.3.2. Enumera algunhas liñas de I+D+i actuais para as industrias químicas, farmacéuticas,
alimentarias e enerxéticas. P T
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
51
Estándar Proc. aval.
CAAB3.4.1. Recoñece a importancia das tecnoloxías da información e da comunicación no ciclo de
investigación e desenvolvemento. T O
Bloque 4. Proxecto de investigación
CAAB4.1.1. Integra e aplica as destrezas propias dos métodos da ciencia. P T
CAAB4.2.1. Utiliza argumentos que xustifiquen as hipóteses que propón. P T O
CAAB4.3.1. Utiliza fontes de información apoiándose nas tecnoloxías da información e da
comunicación, para a elaboración e a presentación das súas investigacións. P T
CAAB4.4.1. Participa, valora e respecta o traballo individual e en grupo. T O
CAAB4.5.1. Deseña pequenos traballos de investigación sobre un tema de interese científico-
tecnolóxico ou relativo a animais e/ou plantas, os ecosistemas do seu contorno ou a alimentación e a
nutrición humanas, para a súa presentación e defensa na aula.
T
CAAB4.5.2. Expresa con precisión e coherencia as conclusións das súas investigacións, tanto
verbalmente como por escrito. T
5.4. Procedementos de avaliación. Criterios de cualificación
Este curso será fundamentalmente práctico, de aí que na avaliación se terán en conta
os seguintes aspectos:
1. Traballo diario: actitude na clase, realización das tarefas correspondentes á
cada día, preparación do material de laboratorio…
2. Realización das prácticas. Elaboración dos informes correspondentes.
3. Caderno de clase: contidos, orde, limpeza, realización de gráficos…
4. Exposición dos traballos ós compañeiros: elaboración de presentacións,
carteis, dominio do tema,…
5. Exame teórico dos conceptos traballados.
Os criterios a seguir aparecen na seguinte táboa:
Actividade Valor porcentual (%) Data
Traballo de clase 20 (2 puntos) Diario
Realización das prácticas.
Informes 20 (2 puntos) Ó rematar as mesmas
Caderno de clase 20 (2 puntos) Diario e ó rematar a avaliación
Exposición dos traballos 10 (1 puntos) Cando corresponda
Exame teórico 30 (3 puntos)
1ª Avaliación: principios de decembro
2ª Avaliación: principios de marzo
3ª Avaliación: principios de xuño
Para aprobar cada avaliación será necesario obter 5 puntos.
A nota final será a media aritmética das cualificacións das tres avaliacións.
Para os alumnos que non superen a materia realizarase un exame final no que
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
52
entrarán todos os contidos impartidos durante o curso. Para aprobar a materia será necesario
obter 5 puntos neste exame.
5.5. Metodoloxía didáctica
Tendo en conta a finalidade desta materia, sinalada na introdución, a metodoloxía
didáctica será eminentemente práctica. Porén, será inevitable, e mesmo recomendable, o
emprego de actividades eminentemente expositivas e demostrativas por parte do
profesorado, a través das cales o alumnado coñecerá os conceptos e procedementos que
despois deberá aplicar.
En calquera caso, o obxectivo último será a planificación, realización, exposición e
defensa polo alumnado dun pequeno proxecto de investigación, polo que as diferentes
metodoloxías que se apliquen na aula estarán encamiñadas á adquisición das habilidades
necesarias para levar a cabo esas tarefas.
5.6. Materiais e recursos didácticos
Libro de texto, “Ciencias aplicadas a la actividad profesional”, Mª del Mar
Alonso e outros. Ed. Santillana (serie Investiga). ISBN 978-84-680-3793-6.
Aula virtual do centro.
Aulas de informática do centro.
Laboratorio de Bioloxía do centro.
5.7. Avaliación inicial
Durante o primeiro mes, avaliaranse a posible existencia de dificultades no
alumnado a través da observación do alumnado durante as clases, así como os exercicios
que se encomenden para realizar en casa, na aula ou o laboratorio e que deberá entregar
ao profesorado.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
53
6. Física e Química de 1º de bacharelato
6.1. Introdución
A ensinanza da Física e Química en 1º de bacharelato desempeña un triplo papel:
Formativo: pois permite afondar nos coñecementos científicos necesarios
para comprender o mundo que nos rodea e, deste xeito, adquirir unha actitude
fundamentada, analítica e crítica. Así mesmo, fomenta a reflexión sobre a finalidade e o
uso de modelos e teorías, á vez que posibilita recoñecer como estas ciencias e a tecnoloxía
inflúen no desenvolvemento da sociedade e viceversa.
Funcional: que permite un recoñecemento dos fenómenos naturais desde un
punto de vista empírico e experimental, á vez que familiariza ao alumnado coas
características da investigación científica e da súa aplicación á resolución de problemas
concretos.
Teórico: que contribúe á fundamentación e construción teórica dos
fenómenos naturais. Deste xeito permite ao alumnado comprender a realidade natural e
así poder intervir nela para defendela, conservala e mellorala.
A materia de Física e Química ten no primeiro curso de Bacharelato unha carga
lectiva de catro sesións semanais. Ademais, é propia de modalidade e obrigatoria na de
Ciencias da Natureza e Tecnoloxía.
A programación de aula para este curso está fundamentada no establecido na Lei
8/2013 do 9 de decembro para a mellora da calidade educativa, o RD 1105/2014, do 26 de
decembro que establece o currículo básico de ESO e Bacharelato e o Decreto 86/2015 do
25 de xuño, que establece o currículo de ESO e bacharelato en Galicia.
6.2. Concreción dos obxectivos
Comprender a teoría atómica de Dalton, así como as leis básicas asociadas
ao seu establecemento.
Entender e manexar axeitadamente as diferentes maneiras de expresar
cantidades en Química.
Calcular as masas atómicas mediante os datos relativos ás masas e
abundancias dos isótopos dun elemento.
Establecer relacións entre a presión, o volume e a temperatura, utilizando a
ecuación de estado dos gases ideais.
Calcular masas moleculares e determinar fórmulas moleculares aplicando a
ecuación dos gases ideais e a composición centesimal.
Executar as operacións necesarias para a preparación de disolucións dunha
concentración dada e expresala en calquera das formas establecidas.
Coñecer as propiedades coligativas das disolucións.
Determinar correctamente as substancias que interveñen nunha reacción
química dada e escribila axustada.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
54
Comprender o significado das reaccións químicas e resolver problemas de
cálculos estequiométricos nos que interveñan reactivos limitantes, reactivos impuros, e
cuxo rendemento non sexa completo.
Identificar o primeiro principio da termodinámica como o principio de
conservación da enerxía en sistemas nos que haxa intercambios de calor e traballo.
Coñecer o concepto de entropía e a súa relación co segundo principio da
Termodinámica. Distinguir procesos reversibles e irreversibles.
Coñecer o concepto de función de estado, como magnitude cuxa variación é
independente da traxectoria do sistema no espazo termodinámico.
Coñecer o concepto de entalpía e a súa aplicación ao cálculo de calores a
presión constante en procesos químicos. Analizar ecuacións termoquímicas e diferenciar
entre reaccións endotérmicas e exotérmicas.
Coñecer o concepto de enerxía libre de Gibbs e relacionalo coa
espontaneidade dun proceso químico en condicións estándares.
Explicar a variedade de compostos orgánicos a partir das propiedades do
átomo de carbono e os enlaces que pode formar.
Formular e nomear hidrocarburos saturados, insaturados e aromáticos, así
como compostos orgánicos que posúan un grupo funcional osixenado ou nitroxenado.
Coñecer e identificar as formas de isomería estrutural de compostos
orgánicos.
Comprender o carácter relativo do movemento.
Describir o movemento dunha partícula material mediante as
correspondentes ecuacións de movemento e calcular a partir desta a posición, velocidade,
aceleración e compoñentes intrínsecas desta nun instante determinado.
Identificar, empregar e interpretar graficamente as ecuacións do movemento
rectilíneo uniforme e uniformemente acelerado.
Reproducir as ecuacións dos movementos circulares, uniforme e
uniformemente acelerado, e aplicalas a situacións concretas.
Relacionar nun movemento circular magnitudes angulares coas lineais.
Coñecer o significado físico dos parámetros que describen o movemento
harmónico simple.
Identificar as forzas que actúan sobre un corpo e realizar o correspondente
diagrama de corpo libre en situacións nas que aparezan planos inclinados e/ou poleas,
existindo rozamento.
Aplicar axeitadamente as leis de Newton da dinámica.
Aplicar a conservación do momento lineal a sistemas de dous corpos en
colisión e calcular o seu movemento resultante a partir das condicións iniciais.
Calcular o traballo realizado por unha forza constante.
Aplicar o teorema da enerxía cinética.
Coñecer o concepto de forza conservativa e a relación existente entre a súa
enerxía potencial e o traballo realizado pola forza.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
55
Deducir a lei de conservación da enerxía mecánica e utilizala á resolución
de casos prácticos.
Aplicar a lei de Coulomb para describir a interacción entre dúas cargas
eléctricas puntuais.
Relacionar a diferenza de potencial eléctrico co traballo necesario para
transportar unha carga entre dous puntos dun campo eléctrico.
6.3. Temporalización e graos mínimos de consecución dos estándares de aprendizaxe
A táboa seguinte recolle a relación de obxectivos (“Ob.”), contidos, criterios de
avaliación (“Crit.”), estándares de aprendizaxe, competencias clave (“Comp.”) e a
temporalización en número de sesións lectivas. Co propósito de reducir o seu tamaño
empréganse os códigos que figuran no Decreto 86/2015, e que se poden atopar na
dirección http://www.edu.xunta.gal/portal/sites/web/files/11_fisica_e_quimica.doc
Para que se poida considerar que o alumno acadou as competencias e obxectivos
necesarios para a superación da materia:
Os indicados en vermello son aqueles que deberán acadarse co grao
“Adquirido”
Os restantes deberán selo no grao “En vías de adquisición”
Posto que nalgún caso os estándares que recolle a normativa son múltiples, pode
ocorrer que se sinalen de xeito diferente partes deles.
A continuación de cada estándar indícase o instrumento de avaliación que se
empregará para a súa avaliación codificado deste xeito: P = a través de probas obxectivas,
T = traballos, O = observación na aula.
Ob Contidos Crit Estándares de aprendizaxe Comp
Bloque 1. A actividade científica
(8 sesións)
d
e
g
i
l
m
B1.1. Estratexias
necesarias na
actividade científica.
B1.1.
FQB1.1.1. Aplica habilidades necesarias para a investigación científica: fai preguntas,
identifica problemas, recolle datos, realiza experiencias, deseña e argumenta estratexias
de resolución de problemas, utiliza modelos e leis, revisa o proceso e obtén conclusións.
(T,O)
CAA
CCL
CMCCT
CSIEE
CD
FQB1.1.2. Resolve exercicios numéricos e expresa o valor das magnitudes empregando a
notación científica, estima os erros absoluto e relativo asociados e contextualiza os
resultados. (P,T) FQB1.1.3. Efectúa a análise dimensional das ecuacións que relacionan as magnitudes
nun proceso físico ou químico. (P) FQB1.1.4. Distingue magnitudes escalares e vectoriais, e opera adecuadamente con elas.
(P) FQB1.1.5. Elabora e interpreta representacións gráficas de procesos físicos e químicos a
partir dos datos obtidos en experiencias de laboratorio ou virtuais, e relaciona os
resultados obtidos coas ecuacións que representan as leis e os principios subxacentes.
(P,T)
FQB1.1.6. A partir dun texto científico, extrae e interpreta a información, e argumenta
con rigor e precisión, utilizando a terminoloxía adecuada. (T)
d
e
g
i
l
m
B1.2. Tecnoloxías da
información e da
comunicación no
traballo científico.
B1.3. Proxecto de
investigación.
B1.2.
FQB1.2.1. Emprega aplicacións virtuais interactivas para simular experimentos físicos de
difícil realización no laboratorio. (T) CAA
CCL
CD
CMCCT
CSIEE
FQB1.2.2. Establece os elementos esenciais para o deseño, a elaboración e a defensa dun
proxecto de investigación, sobre un tema de actualidade científica, vinculado coa física ou
a química, utilizando preferentemente as TIC. (T)
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
56
Ob Contidos Crit Estándares de aprendizaxe Comp
b
d
e
g
i
l
m
B1.1. Estratexias
necesarias na
actividade científica.
B1.3.
FQB1.3.1. Realiza de xeito cooperativo ou colaborativo algunhas tarefas propias da
investigación científica: procura de información, prácticas de laboratorio ou pequenos
proxectos de investigación. (T)
CAA
CCL
CD
CMCCT
CSC
CSIEE
Bloque 2. Aspectos cuantitativos da química
(16 sesións)
i
B2.1. Revisión da
teoría atómica de
Dalton.
B2.1. FQB2.1.1. Xustifica a teoría atómica de Dalton e a descontinuidade da materia a partir
das leis fundamentais da Química, e exemplifícao con reaccións. (P) CMCCT
i
B2.2. Leis dos gases.
Ecuación de estado
dos gases ideais.
B2.2.
FQB2.2.1. Determina as magnitudes que definen o estado dun gas aplicando a ecuación
de estado dos gases ideais. (P) CMCCT
FQB2.2.2. Explica razoadamente a utilidade e as limitacións da hipótese do gas ideal. (P)
i
B2.3. Determinación
de fórmulas empíricas
e moleculares.
B2.3.
FQB2.3.1. Determina presións totais e parciais dos gases dunha mestura, relacionando a
presión total dun sistema coa fracción molar e a ecuación de estado dos gases ideais. (P) CMCCT
FQB2.3.2. Relaciona a fórmula empírica e molecular dun composto coa súa composición
centesimal, aplicando a ecuación de estado dos gases ideais. (P)
i
B2.4. Disolucións:
formas de expresar a
concentración,
preparación e
propiedades
coligativas.
B2.4.
FQB2.4.1.Expresa a concentración dunha disolución en g/L, mol/L, porcentaxe en peso
[masa] e en volume; leva a cabo e describe o procedemento de preparación no laboratorio
de disolucións dunha concentración determinada e realiza os cálculos necesarios, tanto
para o caso de solutos en estado sólido como a partir doutra de concentración coñecida.
(P,T)
CMCCT
i
B2.4. Disolucións:
formas de expresar a
concentración,
preparación e
propiedades
coligativas.
B2.5.
FQB2.5.1. Experimenta e interpreta a variación das temperaturas de fusión e ebulición
dun líquido ao que se lle engade un soluto, relacionándoo con algún proceso de interese
no contorno. (P) CMCCT
FQB2.5.2. Utiliza o concepto de presión osmótica para describir o paso de ións a través
dunha membrana semipermeable. (P)
i
B2.6. Métodos actuais
para a análise de
substancias:
espectroscopía e
espectrometría.
B2.6. FQB2.6.1. Calcula a masa atómica dun elemento a partir dos datos espectrométricos
obtidos para os diferentes isótopos deste. (P) CMCCT
i
B2.6. Métodos actuais
para a análise de
substancias:
espectroscopía e
espectrometría.
B2.7. FQB2.7.1. Describe as aplicacións da espectroscopía na identificación de elementos e
compostos. (P,T) CMCCT
Bloque 3. Reaccións químicas
(10 sesións)
i
B3.1. Estequiometría
das reaccións.
Reactivo limitante e
rendemento dunha
reacción.
B3.1. FQB3.1.1. Escribe e axusta e realiza ecuacións químicas sinxelas de distinto tipo
(neutralización, oxidación, síntese) e de interese bioquímico ou industrial. (P) CMCCT
CSIEE
i
B3.1. Estequiometría
das reaccións.
Reactivo limitante e
rendemento dunha
reacción.
B3.2.
FQB3.2.1. Interpreta unha ecuación química en termos de cantidade de materia, masa,
número de partículas ou volume, para realizar cálculos estequiométricos nela. (P)
CMCCT
FQB3.2.2. Realiza os cálculos estequiométricos aplicando a lei de conservación da masa a
distintas reaccións. (P) FQB3.2.3. Efectúa cálculos estequiométricos nos que interveñan compostos en estado
sólido, líquido ou gasoso, ou en disolución en presenza dun reactivo limitante ou un
reactivo impuro. (P) FQB3.2.4. Aplica o rendemento dunha reacción na realización de cálculos
estequiométricos. (P)
i B3.3. Química e
industria B3.3.
FQB3.3.1. Describe o proceso de obtención de produtos inorgánicos de alto valor
engadido, analizando o seu interese industrial. (T) CMCCT
i B3.3. Química e
industria B3.4.
FQB3.4.1. Explica os procesos que teñen lugar nun alto forno, e escribe e xustifica as
reaccións químicas que se producen nel. (T)
CMCCT FQB3.4.2. Argumenta a necesidade de transformar o ferro de fundición en aceiro,
distinguindo entre ambos os produtos segundo a porcentaxe de carbono que conteñan. (T)
FQB3.4.3. Relaciona a composición dos tipos de aceiro coas súas aplicacións. (T)
a
e
i
p
B3.3. Química e
industria. B3.5.
FQB3.5.1. Analiza a importancia e a necesidade da investigación científica aplicada ao
desenvolvemento de novos materiais, e a súa repercusión na calidade de vida, a partir de
fontes de información científica. (T)
CCEC
CMCCT
CSC
Bloque 4. Transformacións enerxéticas e espontaneidade das reaccións químicas
(11 sesións)
i B4.1. Sistemas
termodinámicos. B4.1.
FQB4.1.1. Relaciona a variación da enerxía interna nun proceso termodinámico coa calor
absorbida ou desprendida e o traballo realizado no proceso. (P) CMCCT
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
57
Ob Contidos Crit Estándares de aprendizaxe Comp
i
B4.2. Primeiro
principio da
termodinámica.
Enerxía interna.
B4.2.
FQB4.2.1. Explica razoadamente o procedemento para determinar o equivalente
mecánico da calor tomando como referente aplicacións virtuais interactivas asociadas ao
experimento de Joule. (T)
CMCCT
i
B4.3. Entalpía.
Ecuacións
termoquímicas.
B4.3. FQB4.3.1. Expresa as reaccións mediante ecuacións termoquímicas debuxando e
interpretando os diagramas entálpicos asociados. (P) CMCCT
i B4.4. Lei de Hess. B4.4.
FQB4.4.1. Calcula a variación de entalpía dunha reacción aplicando a lei de Hess,
coñecendo as entalpías de formación ou as enerxías de ligazón asociadas a unha
transformación química dada, e interpreta o seu signo. (P) CMCCT
i
B4.5. Segundo
principio da
termodinámica.
Entropía.
B4.5.
FQB4.5.1. Predí [o signo da] a variación de entropía nunha reacción química dependendo
da molecularidade [da estequiometría] e do estado [de agregación] dos compostos que
interveñen. (P) CMCCT
i
B4.6. Factores que
interveñen na
espontaneidade
dunha reacción
química. Enerxía de
Gibbs.
B4.6.
FQB4.6.1. Identifica a enerxía de Gibbs coa magnitude que informa sobre a
espontaneidade dunha reacción química. (P)
CMCCT FQB4.6.2. Xustifica a espontaneidade dunha reacción química en función dos factores
entálpicos, antrópicos [entrópicos] e da temperatura. (P)
i
B4.6. Factores que
interveñen na
espontaneidade
dunha reacción
química. Enerxía de
Gibbs.
B4.7.
FQB4.7.1. Expón situacións reais ou figuradas en que se poña de manifesto o segundo
principio da termodinámica, asociando o concepto de entropía coa irreversibilidade dun
proceso. (P,T) CMCCT
FQB4.7.2. Relaciona o concepto de entropía coa espontaneidade dos procesos
irreversibles. (P)
a
e
g
h
i
l
B4.7. Consecuencias
sociais e ambientais
das reaccións
químicas de
combustión.
B4.8.
FQB4.8.1. Analiza as consecuencias do uso de combustibles fósiles, relacionando as
emisións de CO2 co seu efecto na calidade de vida, o efecto invernadoiro, o quecemento
global, a redución dos recursos naturais e outros, a partir de distintas fontes de
información, e propón actitudes sustentables para reducir estes efectos. (O)
CCL
CMCCT
CSC
CSIEE
Bloque 5. Química do carbono
(12 sesións)
i
B5.1. Enlaces do
átomo de carbono.
B5.2. Compostos de
carbono:
hidrocarburos.
B5.3. Formulación e
nomenclatura IUPAC
dos compostos do
carbono
B5.1. FQB5.1.1. Formula e nomea segundo as normas da IUPAC hidrocarburos de cadea
aberta e pechada, e derivados aromáticos. (P) CMCCT
i
B5.3. Formulación e
nomenclatura IUPAC
dos compostos do
carbono.
B5.4. Compostos de
carbono nitroxenados
e osixenados.
B5.2. FQB5.2.1. Formula e nomea segundo as normas da IUPAC compostos orgánicos sinxelos
cunha función osixenada ou nitroxenada. (P) CMCCT
i B5.5. Isomería
estrutural. B5.3. FQB5.3.1. Representa os isómeros dun composto orgánico. (P) CMCCT
i B5.6. Petróleo e novos
materiais. B5.4.
FQB5.4.1. Describe o proceso de obtención do gas natural e dos derivados do petróleo a
nivel industrial, e a súa repercusión ambiental. (T) CMCCT
CSC FQB5.4.2. Explica a utilidade das fraccións do petróleo. (T)
i
e
B5.7. Aplicacións e
propiedades dos
compostos do
carbono.
B5.5. FQB5.5.1. Identifica as formas alotrópicas do carbono relacionándoas coas propiedades
fisicoquímicas e as súas posibles aplicacións. (T) CMCCT
a
d
e
h
i
B5.7. Aplicacións e
propiedades dos
compostos do
carbono.
B5.6.
FQB5.6.1. A partir dunha fonte de información, elabora un informe no que se analice e
xustifique a importancia da química do carbono e a súa incidencia na calidade de vida (T) CCL
CMCCT
CSC FQB5.6.2. Relaciona as reaccións de condensación e combustión con procesos que
ocorren a nivel biolóxico. (T)
Bloque 6. Cinemática
(32 sesións)
i
h
B6.1. Sistemas de
referencia inerciais.
Principio de
relatividade de
Galileo.
B6.1.
FQB6.1.1. Analiza o movemento dun corpo en situacións cotiás razoando se o sistema de
referencia elixido é inercial ou non inercial. (O)
CMCCT FQB6.1.2. Xustifica a viabilidade dun experimento que distinga se un sistema de
referencia se acha en repouso ou se move con velocidade constante. (O)
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
58
Ob Contidos Crit Estándares de aprendizaxe Comp
i
B6.1. Sistemas de
referencia inerciais.
Principio de
relatividade de
Galileo.
B6.2. FQB6.2.1. Describe o movemento dun corpo a partir dos seus vectores de posición,
velocidade e aceleración nun sistema de referencia dado. (P) CMCCT
i B6.2. Movementos
rectilíneo e circular. B6.3.
FQB6.3.1. Obtén as ecuacións que describen a velocidade e a aceleración dun corpo a
partir da expresión do vector de posición en función do tempo. (P)
CMCCT
FQB6.3.2. Resolve exercicios prácticos de cinemática en dúas dimensións (movemento
dun corpo nun plano) aplicando as ecuacións dos movementos rectilíneo uniforme (MRU)
e movemento rectilíneo uniformemente acelerado (MRUA). (P) FQB6.3.3. Realiza e describe experiencias que permitan analizar os movementos rectilíneo
ou circular, e determina as magnitudes involucradas. (P,T)
i B6.2. Movementos
rectilíneo e circular. B6.2.
FQB6.4.1. Interpreta as gráficas que relacionan as variables implicadas nos movementos
MRU, MRUA e circular uniforme (MCU) aplicando as ecuacións adecuadas para obter os
valores do espazo percorrido [da posición, esprazamento], a velocidade e a aceleración. (P) CMCCT
i B6.2. Movementos
rectilíneo e circular. B6.5.
FQB6.5.1. Formulado un suposto, identifica o tipo ou os tipos de movementos implicados,
e aplica as ecuacións da cinemática para realizar predicións acerca da posición e a
velocidade do móbil. (P)
CMCCT
i
B6.3. Movemento
circular
uniformemente
acelerado.
B6.3. FQB6.6.1. Identifica as compoñentes intrínsecas da aceleración en casos prácticos e
aplica as ecuacións que permiten determinar o seu valor. (P) CMCCT
i
B6.3. Movemento
circular
uniformemente
acelerado.
B6.7. FQB6.7.1. Relaciona as magnitudes lineais e angulares para un móbil que describe unha
traxectoria circular, establecendo as ecuacións correspondentes. (P) CMCCT
g
i
B6.4. Composición
dos movementos
rectilíneo uniforme e
rectilíneo
uniformemente
acelerado.
B6.8.
FQB6.8.1. Recoñece movementos compostos [bidimensionais uniformemente acelerados],
establece as ecuacións que os describen, e calcula o valor de magnitudes tales como
alcance e altura máxima, así como valores instantáneos de posición, velocidade e
aceleración. (P)
CMCCT FQB6.8.2. Resolve problemas relativos á composición de movementos descompoñéndoos
en dous movementos rectilíneos. (P)
FQB6.8.3. Emprega simulacións virtuais interactivas para resolver supostos prácticos
reais, determinando condicións iniciais, traxectorias e puntos de encontro dos corpos
implicados. (T)
i
B6.5. Descrición do
movemento
harmónico simple
(MHS).
B6.9.
FQB6.9.1. Deseña, realiza e describe experiencias que poñan de manifesto o movemento
harmónico simple (MHS) e determina as magnitudes involucradas. (T)
CCL
CMCCT
CSIEE
FQB6.9.2. Interpreta o significado físico dos parámetros que aparecen na ecuación do
movemento harmónico simple. (P)
FQB6.9.3. Predí a posición dun oscilador harmónico simple coñecendo a amplitude, a
frecuencia, o período e a fase inicial. (P)
FQB6.9.4. Obtén a posición, velocidade e aceleración nun movemento harmónico simple
aplicando as ecuacións que o describen. (P)
FQB6.9.5. Analiza o comportamento da velocidade e da aceleración dun movemento
harmónico simple en función da elongación. (P)
FQB6.9.6. Representa graficamente a posición, a velocidade e a aceleración do
movemento harmónico simple (MHS) en función do tempo, comprobando a súa
periodicidade. (P)
Bloque 7. Dinámica
(24 sesións)
i
B7.1. A forza como
interacción.
B7.2. Leis de Newton.
B7.1.
FQB7.1.1. Representa todas as forzas que actúan sobre un corpo, obtendo a resultante e
extraendo consecuencias sobre o seu estado de movemento. (P) CMCCT FQB7.1.2. Debuxa o diagrama de forzas dun corpo situado no interior dun ascensor en
diferentes situacións de movemento, calculando a súa aceleración a partir das leis da
dinámica. (P)
i
B7.2. Leis de Newton.
B7.3. Forzas de
contacto. Dinámica de
corpos ligados.
B7.2.
FQB7.2.1. Calcula o módulo do momento dunha forza [respecto dun punto] en casos
prácticos sinxelos. (P)
CMCCT FQB7.2.2. Resolve supostos nos que aparezan forzas de rozamento en planos horizontais
ou inclinados, aplicando as leis de Newton. (P) FQB7.2.3. Relaciona o movemento de varios corpos unidos mediante cordas tensas e
poleas [ideais] coas forzas que actúan sobre cada corpo. (P)
i B7.4. Forzas elásticas.
Dinámica do MHS. B7.3.
FQB7.3.1. Determina experimentalmente a constante elástica dun resorte aplicando a lei
de Hooke e calcula a frecuencia coa que oscila unha masa coñecida unida a un extremo
do citado resorte. (P,T)
CMCCT FQB7.3.2. Demostra que a aceleración dun movemento harmónico simple (MHS) é
proporcional ao desprazamento empregando a ecuación fundamental da dinámica. (P)
FQB7.3.3. Estima [Determina] o valor da gravidade facendo un estudo do movemento do
péndulo simple. (T)
i
B7.5. Sistema de dúas
partículas.
B7.6. Conservación
do momento lineal e
impulso mecánico.
B7.4.
FQB7.4.1. Establece a relación entre impulso mecánico e momento lineal aplicando a
segunda lei de Newton. (P)
CMCCT FQB7.4.2. Explica [as implicacións sobre] o movemento de dous corpos en casos prácticos
como colisións e sistemas de propulsión mediante o principio de [a] conservación do
momento lineal. (P)
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
59
Ob Contidos Crit Estándares de aprendizaxe Comp
i
B7.7. Dinámica do
movemento circular
uniforme.
B7.5. FQB7.5.1. Aplica o concepto de forza centrípeta para resolver e interpretar casos de
móbiles en curvas e en traxectorias circulares. (P) CMCCT
i B7.8. Leis de Kepler. B7.6.
FQB7.6.1. Comproba as leis [a 3ª lei] de Kepler a partir de táboas de datos astronómicos
correspondentes ao movemento dalgúns planetas. (T) CCEC
CMCCT FQB7.6.2. Describe o movemento orbital dos planetas do Sistema Solar aplicando as leis
de Kepler e extrae conclusións acerca do período orbital destes. (T)
i
B7.9. Forzas centrais.
Momento dunha forza
e momento angular.
Conservación do
momento angular
B7.7.
FQB7.7.1. Aplica a lei de conservación do momento angular ao movemento elíptico dos
planetas, relacionando valores do raio orbital e da velocidade en diferentes puntos da
órbita. (T) CMCCT
FQB7.7.2. Utiliza a lei fundamental da dinámica para explicar o movemento orbital de
corpos [en órbita circular] como satélites, planetas e galaxias, relacionando o raio e a
velocidade orbital coa masa do corpo central. (T)
i B7.10. Lei de
gravitación universal B7.8.
FQB7.8.1. Expresa a forza da atracción gravitatoria entre dous corpos calquera,
coñecidas as variables das que depende, establecendo como inciden os cambios nestas
sobre aquela. (P) CMCCT
FQB7.8.2. Compara o valor da atracción gravitatoria da Terra sobre un corpo na súa
superficie coa acción de corpos afastados sobre o mesmo corpo. (P)
i
B7.11. Interacción
electrostática: lei de
Coulomb.
B7.9.
FQB7.9.1. Compara a lei de Newton da gravitación universal e a de Coulomb, e establece
diferenzas e semellanzas entre elas. (O) CCEC
CMCCT FQB7.9.2. Acha a forza neta que un conxunto de cargas exerce sobre unha carga
problema utilizando a lei de Coulomb. (P)
i
B7.10. Lei de
gravitación universal.
B7.11. Interacción
electrostática: lei de
Coulomb.
B7.10
FQB7.10.1. Determina as forzas electrostática e gravitatoria entre dúas partículas de
carga e masa coñecidas e compara os valores obtidos, extrapolando conclusións ao caso
dos electróns e o núcleo dun átomo. (P)
CMCCT
Bloque 8. Enerxía
(12 sesións)
i
B8.1. Enerxía
mecánica e traballo.
B8.2. Teorema das
forzas vivas.
B8.1.
FQB8.1.1. Aplica o principio de conservación da enerxía [mecánica] para resolver
problemas mecánicos, determinando valores de velocidade e posición, así como de enerxía
cinética e potencial. (P) CMCCT
FQB8.1.2. Relaciona o traballo que realiza unha forza [a forza resultante que actúa] sobre
un corpo coa variación da súa enerxía cinética, e determina algunha das magnitudes
implicadas. (P)
i B8.3. Sistemas
conservativos. B8.2.
FQB8.2.1. Clasifica en conservativas e non conservativas, as forzas que interveñen nun
suposto teórico xustificando as transformacións enerxéticas que se producen e a súa
relación co traballo. (P)
CMCCT
i
B8.4. Enerxía cinética
e potencial do
movemento
harmónico simple.
B8.3
FQB8.3.1. Estima [Determina] a enerxía almacenada nun resorte [potencial dun sistema
masa-resorte] en función da elongación, coñecida a súa constante elástica. (P) CMCCT FQB8.3.2. Calcula as enerxías cinética, potencial e mecánica dun oscilador harmónico
aplicando o principio de conservación da enerxía e realiza a representación gráfica
correspondente. (P)
i B8.5. Diferenza de
potencial eléctrico. B8.4.
FQB8.4.1. Asocia [Relaciona] o traballo necesario para trasladar unha carga entre dous
puntos dun campo eléctrico coa diferenza de potencial existente entre eles permitindo a
determinación da enerxía implicada no proceso. (P) CMCCT
6.4. Procedementos e instrumentos de avaliación
Probas de avaliación individuais (dúas por avaliación)
Uso de rúbricas para avaliar:
Traballo diario do alumno (ao longo da avaliación de forma continuada).
Exposición oral (anual)
Traballos escritos (trimestral).
Busca de información e fiabilidade das fontes empregadas (anual).
Informes de laboratorio (cada vez que se realicen prácticas).
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
60
6.5. Avaliación da aprendizaxe dos alumnos. Criterios de cualificación e de promoción.
Os procedementos e criterios de cualificación da aprendizaxe dos alumnos de Física
e Química de 1º curso de bacharelato serán os seguintes:
En cada avaliación realizaranse dous exercicios escritos, cualificando cada un
deles entre 0 e 10. Na primeira e terceira avaliación procederase do seguinte xeito:
Na primeira proba entrará a materia impartida ata ese momento e representará
un 35% do total da nota das probas desa avaliación.
Na 2ª proba entrará toda a materia dada nesa avaliación e representará un 65%
da nota total das probas da avaliación.
No caso da segunda avaliación, na que se producirá o cambio entre Física e Química,
a materia do primeiro exame non formará parte da do segundo. Así mesmo, a nota
total das probas será a media cunha ponderación do 50%.
Na nota final de cada avaliación efectuarase o redondeo correspondente para
evitar os decimais, ata obter a cifra enteira máis próxima.
En caso de obter unha cualificación negativa nunha avaliación, o alumno terá
que realizar unha proba de recuperación, na que entrará toda a materia traballada nela. Na
terceira avaliación a recuperación considerase incluída na segunda proba da mesma.
A nota final do curso obtense como media dos valores sen redondear das tres
avaliacións. O resultado obtido redondearase ao enteiro mais próximo.
Existirá un exame final de toda a materia para os alumnos que teñan a materia
suspensa.
Para que unha cualificación final sexa positiva é necesario que a nota final
sexa de cinco puntos ou superior.
6.5.1. Calendario probable de probas
Este calendario será negociado cos alumnos.
Avaliación Probas Temas Data probable
Primeira
1ª proba 1,2 Finais de outubro
2ª proba 1,2,3,4,5 Principios de decembro
Recuperación 1,2,3,4,5 Mediados de decembro
Segunda
1ª proba 6,7 Principios de febreiro
2ª proba 8,9,13 Mediados de marzo
Recuperación 6,7,8,9,13 Finais de marzo
Terceira
1ª proba 10,11 Finais de abril
2ª proba e
Recuperación 10,11,12,14 Mediados de xuño
Exame final Toda a materia Mediados de xuño
6.6. Metodoloxía didáctica
A metodoloxía a empregar no 1º curso do bacharelato científico tecnolóxico xirará
arredor de dos eixes:
a) Afianzamento da forma de traballo do método científico. En particular prestarase
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
61
atención ao desenvolvemento de tarefas prácticas.
b) Adquisición de competencias, por parte do alumnado, da forma de traballo dos
científicos (buscar información, elaborar informes, aplicar adecuadamente as ferramentas
matemáticas, comunicación da información e traballo en grupo, etc.).
Sobre a base destes criterios, as actividades programadas responden a unha tipoloxía
variada que se encadra dentro das categorías seguintes:
Actividades de ensinanza-aprendizaxe. A esta tipoloxía responde unha parte
importante das actividades formuladas, que estarán relacionadas con contidos estudados e
que serán de localización, afianzamento, análise, interpretación e ampliación de conceptos.
Actividades de aplicación dos contidos teóricos á realidade e ao contorno do
alumnado. Este tipo de actividades, nuns casos, refírense a un apartado concreto do tema
e, polo tanto, inclúense entre as actividades formuladas ao fío da exposición teórica;
noutros casos, preséntanse como interpretación de experiencias, ou ben como traballos de
campo ou de indagación.
Actividades encamiñadas a fomentar a concienciación, o debate, o xuízo
crítico, a tolerancia, a solidariedade, etc.
Actividades relacionadas coa independencia e a cooperación. Estas
actividades son aquelas que se realizan tanto dentro como fóra da aula, e focalízanse máis
na resolución de tarefas tanto con métodos individuais como grupais; é o caso das
prácticas de laboratorio, os exercicios de busca de información que non está reflectida no
libro do alumnado, etc.
6.7. Materiais e recursos didácticos que se van a empregar
Aula laboratorio de Física
Aula laboratorio de Química
Aula virtual do centro
Aula de informática para realizar prácticas de simulación
Vídeos didácticos.
Biblioteca de aula.
Encerado dixital.
Libro de texto recomendado: “Física e Química 1º Bachillerato” Pablo
Nacenta e outros. Ed. SM Proyecto Savia. ISBN 978-84-675-7651-1.
6.8. Actividades de recuperación para o alumnado coa materia de Física e química pendente
O seguimento do alumnado coa Física e Química de 1º de bacharelato pendente será
levado a cabo polo xefe do departamento, que establecerá os períodos de recreo para que ese
alumnado poida formular as dúbidas que teña con relación á materia (mércores, xoves e
venres no 1º recreo).
O procedemento para a avaliación do alumnado coa materia pendente será o seguinte:
O alumnado terá que facer actividades que serán controladas mensualmente
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
62
polo xefe do departamento. O cumprimento desta obriga valorarase cun máximo dun punto.
O alumnado realizará tres probas escritas ao longo do curso (unha por
avaliación) e que se distribúen como segue:
1ª proba (novembro). Bloques 2 (Aspectos cuantitativos da química) e 3
(Reaccións químicas).
2ª proba (febreiro): Bloques 4 (Transformacións enerxéticas e espontaneidade
das reaccións químicas), 5 (Química do carbono) e 6 (Cinemática).
3ª proba (abril). Bloques 7 (Dinámica) e 8 (Enerxía).
Os contidos do bloque 1 (A actividade científica) estarán presentes de xeito
transversal en toda a materia.
Os contidos das probas escritas serán semellantes aos das actividades citadas
no primeiro punto e versarán sobre a avaliación de estándares de aprendizaxe que se indican a
continuación.
A nota final será a media das cualificacións dos tres exames, unha vez
engadida a cada unha a puntuación acadada mediante a realización das actividades antes
mencionadas.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
63
7. Física de 2º de bacharelato
7.1. Introdución
A materia de Física de 2º de bacharelato ten carácter de troncal, a elección polo
alumnado dentro dun bloque de 5 materias. Polo tanto, pode dicirse que se trata dunha
materia optativa para o alumnado e que cumpre unha función propedéutica cara a estudos
superiores, universitarios ou nos ciclos de grao superior de formación profesional.
Por último, trátase dunha materia cunha carga semanal de 4 períodos lectivos, o que
se debería traducir en 140 anuais. Porén, debido á proba de reválida establecida pola
LOMCE posiblemente esta cifra se reducirá apreciablemente. Se se presupón que, como
viña sendo ata a implantación da LOMCE, que o mes de xuño non estará dispoñible para
docencia en 2º de bacharelato, esa cantidade se reduce a preto de 124 períodos.
7.2. Obxectivos para o curso
Segundo a normativa galega establecida para a Física de 2º de bacharelato, esta
materia ten relación cos obxectivos da etapa que se recollen a continuación:
b) Consolidar unha madureza persoal e social que lle permita actuar de forma
responsable e autónoma e desenvolver o seu espírito crítico. Ser quen de prever e resolver
pacificamente os conflitos persoais, familiares e sociais.
d) Afianzar os hábitos de lectura, estudo e disciplina, como condicións necesarias
para o eficaz aproveitamento da aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal.
g) Utilizar con solvencia e responsabilidade as tecnoloxías da información e da
comunicación.
h) Coñecer e valorar criticamente as realidades do mundo contemporáneo, os seus
antecedentes históricos e os principais factores da súa evolución. Participar de xeito
solidario no desenvolvemento e na mellora do seu contorno social.
i) Acceder aos coñecementos científicos e tecnolóxicos fundamentais, e dominar as
habilidades básicas propias da modalidade elixida.
l) Comprender os elementos e os procedementos fundamentais da investigación e dos
métodos científicos. Coñecer e valorar de forma crítica a contribución da ciencia e da
tecnoloxía ao cambio das condicións de vida, así como afianzar a sensibilidade e o respecto
cara ao medio ambiente e a ordenación sustentable do territorio, con especial referencia ao
territorio galego.
m) Afianzar o espírito emprendedor con actitudes de creatividade, flexibilidade,
iniciativa, traballo en equipo, confianza nun mesmo e sentido crítico.
7.3. Estándares de aprendizaxe
Os estándares de aprendizaxe defínense no Decreto 86/2015 como “especificacións
dos criterios de avaliación que permiten definir os resultados de aprendizaxe e que
concretan o que o alumnado debe saber, comprender e saber facer en cada disciplina.
Deben ser observables, medibles e avaliables, e permitir graduar o rendemento ou o logro
alcanzado. Deben contribuír a facilitar o deseño de probas estandarizadas e comparables.”
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
64
No caso da materia de Física de 2º de bacharelato, o citado decreto, determina 1088
cifra que debe poñerse en relación co total de períodos anuais que corresponden á materia,
a razón de 4 períodos semanais, dun total de semanas descoñecido, pero que se pode
estimar nas 30, co que sería un total de 120.
Polo tanto, resulta obvio que o curso estará marcado por certa dificultade para
establecer unha termporalización realista e que ao mesmo tempo sexa axeitada para
abranguer todos os contidos que a normativa establece.
7.3.1. Temporalización
A táboa seguinte recolle a temporalización prevista. Os estándares de aprendizaxe
asociados a cada bloque de contidos poden consultarse na normativa que os determina,
dispoñible en http://www.edu.xunta.gal/portal/sites/web/files/13_fisica.doc.
A estimación do número de sesións lectivas está baseada na estimación de 124
períodos lectivos sinalada anteriormente.
Bloque de contidos Número de sesións lecti-
vas (Avaliación)
A actividade científica Trátase de xeito transversas
Interacción gravitatoria 32 (1ª)
Interacción electromagnética 32 (1ª e 2ª)
Repaso de oscilador harmónico 8 (2ª)
Ondas 12 (2ª)
Óptica xeométrica 12 (3ª)
Física do século XX 15 (3ª)
Prácticas de laboratorio 6 (3ª)
Actividades complementarias (do departamento e de centro) 4
7.3.2. Organización e secuencia dos contidos
7.3.2.1 Interacción gravitatoria
7.3.2.1.1 Campo gravitatorio
Historia da gravitación.
Leis de Kepler.
Momento angular. Forzas centrais.
Teoría de Newton da gravitación universal.
Campo gravitatorio. Intensidade do campo gravitatorio.
8En realidade figuran 90, pero un deles (o FQB1.9.2) é en realidade un duplicado parcial doutro (o FQB1.9.1).
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
65
Caos determinista.
Materia escura.
7.3.2.1.2 Enerxía potencial gravitatoria
Repaso dos conceptos de traballo e enerxía cinética.
Campos conservativos. Potencial.
Enerxía potencial gravitatoria.
Potencial gravitatorio.
Enerxía mecánica. Conservación da enerxía mecánica.
7.3.2.1.3 Movemento de satélites
Liñas de campo.
Teorema de Gauss.
Superficies equipotenciais.
Movemento orbital.
Velocidade de escape.
7.3.2.2 Interacción electromagnética
7.3.2.2.1 Campo eléctrico
Historia da electricidade
Forza de Coulomb
Intensidade de campo eléctrico.
Principio de superposición.
Carácter conservativo do campo eléctrico.
Enerxía potencial eléctrica.
Potencial eléctrico.
Diferenza de potencial.
Principio de superposición.
Movemento de cargas en campos electrostáticos.
Liñas de campo eléctrico.
Superficies equipotenciais.
Fluxo eléctrico. Lei de Gauss.
Equilibrio electrostático. Gaiola de Faraday.
7.3.2.3 Campo magnético.
Historia do magnetismo.
Campo magnético. Forza de Lorentz.
Movemento en campos magnéticos. Aplicacións.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
66
Campo magnético creado por correntes.
Principio de superposición.
Lei de Ampère.
Forza magnética sobre una corrente.
Forza magnética entre correntes.
7.3.2.3.1 Indución electromagnética
Fluxo magnético.
Indución electromagnética. Forza electromotriz.
Leis de Faraday-Lenz.
Xeradores de corrente alterna.
Corrente alterna: magnitudes que as caracterizan.
7.3.2.4 Repaso de oscilador harmónico
7.3.2.5 Ondas
Concepto de onda.
Clasificación das ondas.
Velocidade de propagación.
Función de onda.
Ondas harmónicas.
Ondas transversais en cordas.
Polarización.
Principio de Huygens.
Reflexión e refracción.
Lei de Snell.
Reflexión total.
Efecto Doppler.
Interferencia e difracción.
Enerxía e intensidade. Escala logarítmica.
O son.
Velocidade de propagación do son.
Aplicacións tecnolóxicas do son.
7.3.2.6 Óptica xeométrica
Ondas electromagnéticas.
Enerxía das ondas electromagnéticas.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
67
Espectro electromagnético.
Transmisión de información.
Índice de refracción.
Dispersión.
Óptica xeométrica.
Espellos.
Lentes.
O ollo e os defectos visuais.
Instrumentos ópticos.
7.3.2.7 Física do século XX
7.3.2.7.1 Física relativista
Experimento de Michelson e Morley.
Transformacións de Lorentz.
Dilatación temporal. Contracción de lonxitudes.
Paradoxos relativistas.
Enerxía relativista.
7.3.2.7.2 Física cuántica
Orixes da Física cuántica.
Radiación de corpo negro.
Hipótese de Planck.
Efecto fotoeléctrico.
Espectros atómicos.
Laser.
Dualidade onda-corpúsculo.
Modelo atómico de Bohr.
Principio de incerteza de Heisenberg.
7.3.2.7.3 Física nuclear e de partículas
Radioactividade.
Núcleo atómico.
Física nuclear.
Lei de decaemento exponencial.
Fusión e fisión.
Interaccións fundamentais.
Partículas fundamentais.
Cosmoloxía.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
68
Fronteiras da Física.
7.3.2.8 Prácticas de laboratorio
Determinación da gravidade mediante un péndulo simple.
Determinación da lonxitude focal dunha lente converxente.
7.3.3. Graos mínimos de consecución para superar a materia
A táboa seguinte recolle os estándares de aprendizaxe, na súa literalidade tal como
figuran na normativa. Naqueles casos nos que apareza texto tachado ou engadido entre
chaves é porque este departamento entende que a redacción que figura no Decreto 86/2015
non é correcta, e cómpre darlle a forma axeitada.
Para que se poida considerar que o alumno acadou as competencias e obxectivos
necesarios para a superación da materia:
Os indicados en vermello son aqueles que deberán acadarse co grao
“Adquirido”
Os restantes deberán selo no grao “En vías de adquisición”
En todo caso, recoméndase a consulta ás orientacións emitidas pola CiUG para a
proba de acceso á universidade (http://ciug.gal/PDF/orientacionsxeraisfisica2017.pdf).
Nelas aparecen claramente especificados os criterios de avaliación (non estándares de
aprendizaxe), neste caso redactados correctamente e sen os erros incomprensiblemente
presentes no Decreto 86/2015.
A columna “Proc. aval.” recolle os procedementos que se empregarán para a
avaliación do estándar correspondente: P = probas obxectivas, T = traballos, O =
observación na aula.
Estándar Proc. aval.
Bloque 1. A actividade científica
FSB1.1.1. Aplica habilidades necesarias para a investigación científica, propondo preguntas,
identificando e analizando problemas, emitindo hipóteses fundamentadas, recollendo datos,
analizando tendencias a partir de modelos, e deseñando e propondo estratexias de actuación.
T
FSB1.1.2. Efectúa a análise dimensional das ecuacións que relacionan as magnitudes nun proceso
físico. P T
FSB1.1.3. Resolve exercicios nos que a información debe deducirse a partir dos datos
proporcionados e das ecuacións que rexen o fenómeno, e contextualiza os resultados. P T
FSB1.1.4. Elabora e interpreta representacións gráficas de dúas e tres variables a partir de datos
experimentais, e relaciónaas coas ecuacións matemáticas que representan as leis e os principios
físicos subxacentes.
T
FSB1.2.1. Utiliza aplicacións virtuais interactivas para simular experimentos físicos de difícil
implantación no laboratorio. O
FSB1.2.2. Analiza a validez dos resultados obtidos e elabora un informe final facendo uso das TIC,
no que se comunique tanto o proceso como as conclusións obtidas. T
FSB1.2.3. Identifica as principais características ligadas á fiabilidade e á obxectividade do fluxo de
información científica existente en internet e noutros medios dixitais. O
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
69
Estándar Proc. aval.
FSB1.2.4. Selecciona, comprende e interpreta información relevante nun texto de divulgación
científica, e transmite as conclusións obtidas utilizando a linguaxe oral e escrita con propiedade. O
FQB1.3.1. Realiza de xeito cooperativo algunhas tarefas propias da investigación científica: procura
de información, prácticas de laboratorio ou pequenos proxectos de investigación. T O
Bloque 2. Interacción gravitatoria
FSB2.1.1. Diferencia os conceptos de forza e campo, establecendo unha relación entre a intensidade
do campo gravitatorio e a aceleración da gravidade. [Comprende o concepto de campo, incluídos os de forzas. Comprende que intensidade de campo
gravitatorio e aceleración da gravidade son o mesmo concepto]
P
FSB2.1.2. Representa o campo gravitatorio mediante as liñas de campo e as superficies de enerxía
equipotencial. P
FSB2.2.1. Xustifica o carácter conservativo do campo gravitatorio e determina o traballo realizado
polo campo [pola forza gravitacional] a partir das variacións de enerxía potencial. P
FSB2.3.1. Calcula a velocidade de escape dun corpo aplicando o principio de conservación da
enerxía mecánica. P
FSB2.4.1. Aplica a lei de conservación da enerxía ao movemento orbital de corpos como satélites,
planetas e galaxias. P
FSB2.5.1. Deduce a velocidade orbital dun corpo [en órbita circular ao redor doutro máis masivo], a
partir da lei fundamental da dinámica, e relaciónaa co raio da órbita e a masa do corpo [central]. P
FSB2.5.2. Identifica a hipótese da existencia de materia escura a partir dos datos de rotación de
galaxias e a masa do burato negro central. O
FSB2.6.1. Utiliza aplicacións virtuais interactivas para o estudo de satélites de órbita media (MEO),
órbita baixa (LEO) e de órbita xeoestacionaria (GEO), e extrae conclusións. O
FSB2.7.1. Describe a dificultade de resolver o movemento de tres corpos sometidos á interacción
gravitatoria mutua utilizando o concepto de caos. O
Bloque 3. Interacción electromagnética
FSB3.1.1. Relaciona os conceptos de forza [de Coulomb] e campo [eléctrico], establecendo a
relación entre intensidade do campo eléctrico e [a] carga eléctrica [que o orixina]. P
FSB3.1.2. Utiliza o principio de superposición para o cálculo de campos e potenciais eléctricos
creados por unha distribución [discreta] de cargas puntuais. P
FSB3.2.1. Representa graficamente o campo creado por unha carga puntual, incluíndo as liñas de
campo e as superficies de enerxía equipotencial. P
FSB3.2.2. Compara os campos eléctrico e gravitatorio, e establece analoxías e diferenzas entre eles. P
FSB3.3.1. Analiza cualitativamente a traxectoria dunha carga situada no seo dun campo [uniforme]
xerado por unha distribución de cargas, a partir da forza neta que se exerce sobre ela [prescindindo
dos efectos debidos á radiación de enerxía electromagnética]
P
FSB3.4.1. Calcula o traballo necesario para transportar unha carga entre dous puntos dun campo
eléctrico creado por unha ou máis cargas puntuais a partir da diferenza de potencial. P
FSB3.4.2. Predí o traballo [eléctrico] que se realizará sobre unha carga que se move nunha superficie
de enerxía equipotencial e discúteo no contexto de campos conservativos. P
FSB3.5.1. Calcula o fluxo do campo eléctrico a partir da carga que o crea e a superficie que
atravesan as liñas do campo. P
FSB3.6.1. Determina o campo eléctrico creado por unha esfera cargada aplicando o teorema de
Gauss. P
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
70
Estándar Proc. aval.
FSB3.7.1. Explica o efecto da gaiola de Faraday utilizando o principio de equilibrio electrostático e
recoñéceo en situacións cotiás, como o mal funcionamento dos móbiles en certos edificios ou o
efecto dos raios eléctricos nos avións.
P
FSB3.8.1. Describe o movemento que realiza unha carga cando penetra nunha rexión onde existe un
campo magnético [uniforme] e analiza casos prácticos concretos, como os espectrómetros de masas e
os aceleradores de partículas.
P
FSB3.9.1. Relaciona as cargas en movemento coa creación de campos magnéticos e describe as liñas
do campo magnético que crea unha corrente eléctrica rectilínea. P
FSB3.10.1. Calcula o raio da órbita que describe unha partícula cargada cando penetra
[perpendicularmente] cunha velocidade determinada nun campo magnético [uniforme] coñecido
aplicando a forza de Lorentz.
P
FSB3.10.2. Utiliza aplicacións virtuais interactivas para comprender o funcionamento dun ciclotrón
e calcula a frecuencia propia da carga cando se move no seu interior. O
FSB3.10.3. Establece a relación que debe existir entre o campo magnético e o campo eléctrico para
que unha partícula cargada se mova con movemento rectilíneo uniforme aplicando a lei fundamental
da dinámica e a lei de Lorentz.
P
FSB3.11.1. Analiza o campo eléctrico e o campo magnético desde o punto de vista enerxético, tendo
en conta os conceptos de forza central e campo conservativo. P
FSB3.12.1. Establece, nun punto dado do espazo, o campo magnético resultante debido a dous ou
máis condutores rectilíneos polos que circulan correntes eléctricas. P
FSB3.12.2. Caracteriza o campo magnético creado por unha espira e por un conxunto de espiras. P
FSB3.13.1. Analiza e calcula a forza que se establece entre dous condutores [rectilíneos] paralelos,
segundo o sentido da corrente que os percorra, realizando o diagrama correspondente. P
FSB3.14.1. Xustifica a definición de ampere a partir da forza que se establece entre dous condutores
rectilíneos e paralelos. P
FSB3.15.1. Determina o campo que crea unha corrente rectilínea de carga aplicando a lei de Ampère
e exprésao en unidades do Sistema Internacional. P
FSB3.16.1. Establece o fluxo magnético que atravesa unha espira que se atopa no seo dun campo
magnético [uniforme] e exprésao en unidades do Sistema Internacional. P
FSB3.17.1. Calcula a forza electromotriz inducida nun circuíto [por un campo magnético uniforme]
e estima a dirección da corrente eléctrica aplicando as leis de Faraday e Lenz. P
FSB3.17.2. Emprega aplicacións virtuais interactivas para reproducir as experiencias de Faraday e
Henry e deduce experimentalmente as leis de Faraday e Lenz. O
FSB3.18.1. Demostra o carácter periódico da corrente alterna nun alternador [conectado a unha
resistencia] a partir da representación gráfica da forza electromotriz inducida en función do tempo. P
FSB3.18.2. Infire a produción de corrente alterna nun alternador [conectado a unha resistencia],
tendo en conta as leis da indución. P
Bloque 4. Ondas
FSB4.1.1. Determina a velocidade de propagación dunha onda e a de vibración das partículas que a
forman, interpretando ambos os resultados. P
FSB4.2.1. Explica as diferenzas entre ondas lonxitudinais e transversais a partir da orientación
relativa da [dirección de] oscilación e [a] da propagación. P
FSB4.2.2. Recoñece exemplos de ondas mecánicas na vida cotiá. P
FSB4.3.1. Obtén as magnitudes características dunha onda [harmónica] a partir da súa expresión
matemática. P
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
71
Estándar Proc. aval.
FSB4.3.2. Escribe e interpreta a expresión matemática dunha onda harmónica transversal dadas as
súas magnitudes características. P
FSB4.4.1. Dada a expresión matemática dunha onda [harmónica], xustifica a dobre periodicidade
con respecto á posición e ao tempo. P
FSB4.5.1. Relaciona a enerxía [potencia] mecánica dunha onda [mecánica harmónica] coa súa
amplitude. P
FSB4.5.2. Calcula a intensidade dunha onda [harmónica] a certa distancia do foco emisor,
empregando a ecuación que relaciona ambas as magnitudes. P
FSB4.6.1. Explica a propagación das ondas utilizando o principio Huygens. P
FSB4.7.1. Interpreta os fenómenos de interferencia e a difracción a partir do principio de Huygens. P
FSB4.8.1. Experimenta e xustifica o comportamento da luz ao cambiar de medio, aplicando a lei de
Snell, coñecidos os índices de refracción. P
FSB4.9.1. Obtén o coeficiente [índice] de refracción dun medio a partir do ángulo formado pola
onda reflectida e refractada. P
FSB4.9.2. Considera o fenómeno de reflexión total como o principio físico subxacente á propagación
da luz nas fibras ópticas e a súa relevancia nas telecomunicacións. P
FSB4.10.1. Recoñece situacións cotiás nas que se produce o efecto Doppler, e xustifícaas de forma
cualitativa. P
FSB4.11.1. Identifica a relación logarítmica entre o nivel de intensidade sonora en decibeles
[decibelios] e a intensidade do son, aplicándoa a casos sinxelos. P
FSB4.12.1. Relaciona a velocidade de propagación do son coas características do medio en que se
propaga. P
FSB4.12.2. Analiza a intensidade das fontes de son da vida cotiá e clasifícaas como contaminantes e
non contaminantes. O
FSB4.13.1. Coñece e explica algunhas aplicacións tecnolóxicas das ondas sonoras, como a ecografía,
o radar, o sonar, etc.9 O
FSB4.14.1. Representa esquematicamente a propagación dunha onda electromagnética [plana e
monocromática] incluíndo os vectores do campo eléctrico e magnético. P
FSB4.14.2. Interpreta unha representación gráfica da propagación dunha onda electromagnética
[plana e monocromática] en termos dos campos eléctrico e magnético e da súa polarización. P
FSB4.15.1. Determina [Verifica] experimentalmente a polarización das ondas electromagnéticas a
partir de experiencias sinxelas, utilizando obxectos empregados na vida cotiá. T
FSB4.15.2. Clasifica casos concretos de ondas electromagnéticas presentes na vida cotiá en función
da súa lonxitude de onda e a súa enerxía. P
FSB4.16.1. Xustifica a cor dun obxecto en función da luz absorbida e reflectida. P
FSB4.17.1. Analiza os efectos de refracción, difracción e interferencia en casos prácticos sinxelos. P
FSB4.18.1. Establece a natureza e as características dunha onda electromagnética dada a súa
situación no espectro. O
FSB4.18.2. Relaciona a enerxía dunha onda electromagnética coa súa frecuencia, a lonxitude de
onda e a velocidade da luz no baleiro. P
9O radar non é unha onda sonora, senón electromagnética. É incrible, e moi significativo, que semellante erro,
xa presente no Real Decreto 1105/2014, forme parte da normativa.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
72
Estándar Proc. aval.
FSB4.19.1. Recoñece aplicacións tecnolóxicas de diferentes tipos de radiacións, nomeadamente
infravermella, ultravioleta e microondas. O
FSB4.19.2. Analiza o efecto dos tipos de radiación sobre a biosfera en xeral, e sobre a vida humana
en particular. O
FSB4.19.3. Deseña un circuíto eléctrico sinxelo capaz de xerar ondas electromagnéticas, formado
por un xerador, unha bobina e un condensador, e describe o seu funcionamento. O
FSB4.20.1. Explica esquematicamente o funcionamento de dispositivos de almacenamento e
transmisión da información. O
Bloque 5. Óptica xeométrica
FSB5.1.1. Explica procesos [fenómenos ópticos] cotiáns a través das leis da óptica xeométrica. P
FSB5.2.1. Demostra experimentalmente e graficamente a propagación rectilínea da luz mediante un
xogo de prismas que conduzan un feixe de luz desde o emisor ata unha pantalla. T
FSB5.2.2. Obtén o tamaño, a posición e a natureza da imaxe dun obxecto producida por un espello
plano [ou esférico] e unha lente delgada, [na rexión paraxial,]realizando o trazado de raios e
aplicando as ecuacións correspondentes.
P
FSB5.3.1. Xustifica os principais defectos ópticos do ollo humano (miopía, hipermetropía, presbicia
e astigmatismo), empregando para iso un diagrama de raios. P
FSB5.4.1. Establece o tipo e disposición dos elementos empregados nos principais instrumentos
ópticos, tales como lupa, microscopio, telescopio e cámara fotográfica, realizando o correspondente
trazado de raios.
P
FSB5.4.2. Analiza as aplicacións da lupa, o microscopio, o telescopio e a cámara fotográfica,
considerando as variacións que experimenta a imaxe respecto ao obxecto. P
Bloque 6. Física do século XX
FSB6.1.1. Explica o papel do éter [luminífero] no desenvolvemento da teoría especial da
relatividade. P
FSB6.1.2. Reproduce esquematicamente o experimento de Michelson-Morley, así como os cálculos
asociados sobre a velocidade da luz, e analiza as consecuencias que se derivaron. P
FSB6.2.1. Calcula a dilatación do tempo que experimenta [determina] un observador cando [un
sistema] se despraza a velocidades próximas ás da luz con respecto a [el] un sistema de referencia
dado, aplicando as [consecuencias das] transformacións de Lorentz.
P
FSB6.2.2. Determina a contracción [nas dimensións lonxitudinais] que experimenta un [se mide nun]
obxecto cando se atopa nun sistema que se despraza a velocidades próximas ás da luz con respecto a
un sistema de referencia dado [observador], aplicando as [consecuencias das] transformacións de
Lorentz.
P
FSB6.3.1. Discute os postulados e os aparentes paradoxos asociados á teoría especial da relatividade
e a súa evidencia experimental. O
FSB6.4.1. Expresa a relación entre a masa en repouso dun corpo e a súa velocidade coa enerxía deste
a partir da masa [expresión] relativista. P
FSB6.5.1.Explica as limitacións da física clásica ao enfrontarse a determinados feitos físicos, como a
radiación do corpo negro, o efecto fotoeléctrico ou os espectros atómicos. P
FSB6.6.1. Relaciona a lonxitude de onda e a frecuencia da radiación absorbida ou emitida por un
átomo coa enerxía dos niveis atómicos involucrados. P
FSB6.7.1. Compara a predición clásica do efecto fotoeléctrico coa explicación cuántica postulada
por Einstein, e realiza cálculos relacionados co traballo de extracción e a enerxía cinética dos
fotoelectróns.
P
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
73
Estándar Proc. aval.
FSB6.8.1. Interpreta espectros sinxelos, relacionándoos coa composición da materia. O
FSB6.9.1. Determina as lonxitudes de onda [de De Broglie] asociadas a partículas en movemento a
diferentes escalas, extraendo conclusións acerca dos efectos cuánticos a escalas macroscópicas. P
FSB6.10.1. Formula de xeito sinxelo o principio de indeterminación de Heisenberg e aplícao a casos
concretos, como os orbitais atómicos. P
FSB6.11.1. Describe as principais características da radiación láser en comparación coa radiación
térmica. P
FSB6.11.2. Asocia o láser coa natureza cuántica da materia e da luz, xustifica o seu funcionamento
de xeito sinxelo e recoñece o seu papel na sociedade actual. P
FSB6.12.1. Describe os principais tipos de radioactividade [(α, β,β+, γ)] incidindo nos seus efectos
sobre o ser humano, así como as súas aplicacións médicas. P
FSB6.13.1. Obtén a actividade dunha mostra radioactiva aplicando a lei de desintegración [(lei de
decaemento exponencial)] e valora a utilidade dos datos obtidos para a datación de restos
arqueolóxicos.
P
FSB6.13.2. Realiza cálculos sinxelos relacionados coas magnitudes que interveñen nas
desintegracións radioactivas10. P
FSB6.14.1. Explica a secuencia de procesos dunha reacción en cadea, e extrae conclusións acerca da
enerxía liberada. P
FSB6.14.2. Describe as aplicacións máis frecuentes da enerxía nuclear [dos procesos nucleares]:
produción de enerxía eléctrica, datación en arqueoloxía, radiacións ionizantes en medicina e
fabricación de armas.
P
FSB6.15.1. Analiza as vantaxes e os inconvenientes da fisión e a fusión nuclear, e xustifica a
conveniencia do seu uso. P
FSB6.16.1. Compara as principais teorías de unificación establecendo as súas limitacións e o estado
en que se atopan. O
FSB6.17.1. Establece unha comparación cuantitativa entre as catro interaccións fundamentais da
natureza en función das enerxías involucradas. O
FSB6.18.1. Compara as principais características das catro interaccións fundamentais da natureza a
partir dos procesos nos que estas se manifestan. P
FSB6.18.2. Xustifica a necesidade da existencia de novas partículas elementais no marco da
unificación das interaccións. O
FSB6.19.1. Describe a estrutura atómica e nuclear a partir da súa composición en quarks e electróns,
empregando o vocabulario específico da física de quarks [do modelo estándar]. P
FSB6.19.2. Caracteriza algunhas partículas fundamentais de especial interese, como os neutrinos e o
bosón de Higgs, a partir dos procesos en que se presentan. O
FSB6.20.1. Relaciona as propiedades da materia e da antimateria coa teoría do Big Bang. O
FSB6.20.2. Explica [Describe] a teoría do Big Bang e discute as evidencias experimentais en que se
apoia, como son a radiación de fondo e o efecto Doppler relativista. O
FSB6.20.3. Presenta unha cronoloxía do universo en función da temperatura e das partículas que o
formaban en cada período, discutindo a asimetría entre materia e antimateria. O
FSB6.21.1. Realiza e defende un estudo sobre as fronteiras da física do século XXI. O
10Enténdese que as magnitudes ás que se refire este estándar son constante radiactiva, vida media, período de
semidesintegración, tempo e cantidade de material (tanto en número de partículas como masa de material),
para casos nos que só estea presente un único proceso radioactivo. En definitiva, trátase da aplicación da lei
de decaemento exponencial.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
74
7.3.4. Procedementos e instrumentos de avaliación
En cada avaliación realizaranse dúas probas obxectivas:
A primeira, que se realizará a mediados do trimestre correspondente, versará
sobre os contidos impartidos ata ese momento no trimestre.
A segunda, que se realizará preto da sesión de avaliación, versará sobre
todos os contidos impartidos nese trimestre.
Despois de cada avaliación celebrarase un exame de recuperación, para o alumnado
que non a superase.
Ademais, coincidindo coa proba de recuperación da 3ª avaliación, realizarase un
exame final, como nova oportunidade para a recuperación das avaliacións suspensas.
7.3.4.1 Avaliación extraordinaria
Consistirá nunha proba obxectiva escrita, na que se avaliarán aqueles estándares de
aprendizaxe que requiran dun grao mínimo de consecución do 50% ou superior.
7.4. Criterios sobre avaliación, cualificación e promoción
7.4.1. Procedemento de cualificación
Para a determinación da cualificación en cada avaliación aplicarase o seguinte
procedemento:
Todos os instrumentos de avaliación se puntuarán de 0 a 10, cun único
decimal.
A cualificación correspondente ás probas obxectivas será a media ponderada
destas, cun peso dun 35% para a primeira proba e un 65% para a segunda.
A cualificación da avaliación resultará de redondear ao enteiro máis
próximo a cualificación correspondente ás probas obxectivas.
Para que unha avaliación se considere superada deberase obter unha cualificación
superior ou igual a 5. Despois de cada avaliación, agás no caso obvio da 3ª (que se
realizará no transcurso dela), haberá unha proba obxectiva de recuperación, para o
alumnado que non a superase.
A cualificación final será a media ordinaria das cualificacións obtidas nas tres
avaliacións, redondeada ao enteiro máis próximo.
No caso de que unha avaliación se supere mediante a correspondente proba de
recuperación, a cualificación obtida computará na media anterior cunha ponderación do
80%, cunha cualificación mínima de 5 no caso de que a nota da proba de recuperación
sexa de 5 ou superior.
No caso de que unha avaliación se supere mediante a proba final entón computará
na media do curso cunha ponderación do 60%, tamén cunha cualificación mínima de 5 no
caso de que a nota desa segunda recuperación sexa de 5 ou superior.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
75
7.4.2. Calendario de probas obxectivas
O calendario previsto para as probas obxectivas, que en cada caso se negociará co
alumnado e que poderá variar dependendo da marcha da materia, é o que se recolle a
continuación.
Proba Contido Data probable
1º exame da 1ª avaliación Campo gravitatorio [materia
impartida ata esa data] Finais de outubro
2º exame da 1ª avaliación Interacción gravitatoria Finais de novembro
Recuperación da 1ª avaliación Principio de xaneiro
1º exame da 2ª avaliación Campos eléctrico e magnético Final de xaneiro
2º exame da 2ª avaliación Interacción electromagnética.
Ondas Mediados de febreiro
Recuperación da 2ª avaliación Principio de marzo
1º exame da 3ª avaliación Óptica Principio de abril
2º exame da 3ª avaliación
Óptica
Física do século XX
Prácticas de laboratorio
Mediados de maio
Recuperación da 3ª avaliación
Exame final Final de maio
7.5. Metodoloxía didáctica
A metodoloxía didáctica que se desenvolverá na aula estará baseada nun enfoque
eminentemente expositivo.
Para cada bloque de contidos proporcionaranse ao alumnado exercicios tomados de
exames doutros cursos así como das probas de acceso á universidade.
No caso das prácticas de laboratorio as actividades se desenvolverán en pequenos
grupos, se ben, ao remate, cada alumno deberá entregar un informe.
7.6. Materiais e recursos didácticos
Posto que o curso comezou sen que estivese predefinidos os contidos da reválida, o
departamento acordou non establecer un libro de texto. Porén, recomendóuselle ao
alumnado o emprego de diversos libros de texto, sempre para a súa consulta e estudo
persoal.
Ademais recorrerase á aula virtual do centro e o seu repositorio de contidos
educativos.
Tanto a docencia como as experiencias levaranse a cabo nos laboratorios de Física e
de Química do centro.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
76
8. Química de 2º de bacharelato
8.1. Introdución
A disciplina de Química, no segundo curso de Bacharelato, é impartida cunha carga
lectiva de catro sesións semanais. Esta materia impártese na modalidade de Ciencias da
Natureza e Tecnoloxía do bacharelato. O libro aconsellado para este curso e Química 2º
Bachillerato, Editorial Santillana, Serie Investiga.
A programación está desenvolvida en unidades didácticas en base ao Decreto
86/2015, do 25 de xuño, polo que se establece o currículo da educación secundaria
obrigatoria e do bacharelato na Comunidade Autónoma de Galicia.
A materia de Química no bacharelato debe contribuír a afondar no coñecemento do
mundo que rodea o alumnado, atendendo ás relacións entre ciencia, tecnoloxía, sociedade
e ás aplicacións da química na vida cotiá. Debe favorecer unha formación científica que
proporcione unha ferramenta para a comprensión da natureza das ciencias en xeral e
represente unha axuda importante na toma de decisións ben fundamentadas á hora de
resolver problemas humanos e responder a diferentes necesidades sociais.
8.2. Obxectivos para o curso
Comprender os elementos e procedementos fundamentais da investigación e
dos métodos científicos. Coñecer e valorar de forma crítica a contribución da ciencia e a
tecnoloxía no cambio das condicións de vida, así como afianzar a sensibilidade e o respeto
cara ó medio ambiente.
Coñecer como os descubrimentos realizados no estudio da materia supuxo a
evolución dos modelos atómicos.
Entender a teoría cuántica de Planck como un punto de inflexión no estudio
da enerxía.
Coñecer os principios nos que se basea o modelo de Bohr.
Relacionar os espectros atómicos cos saltos electrónicos entre orbitais.
Introducir os números cuánticos.
Explicar o modelo mecanocuántico do átomo e o seu fundamento na
hipótese de De Broglie e o principio de incerteza de Heisenberg.
Describir os orbitais atómicos.
Coñecer as primeiras clasificacións dos elementos químicos.
Clasificación periódica de Mendeléev.
Obter a configuración electrónica dun elemento químico.
Estudar a clasificación periódica dos elementos químicos na actualidade:
grupos, períodos e bloques.
Relacionar as propiedades periódicas dos elementos coa súa configuración
electrónica e coñecer as variacións de propiedades, como a electronegatividade ou a
enerxía de ionización, ó longo da táboa periódica.
Comprender que nun enlace químico se busca reducir a enerxía do sistema.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
77
Recoñecer diferentes tipos de redes iónicas.
Estudar e explicar as diferentes propiedades dos compostos segundo o tipo
de enlace.
Recoñecer o uso compartido de electróns como base do enlace covalente.
Aprender a establecer estruturas de Lewis.
Coñecer as diferentes teorías que permiten explicar o enlace covalente.
Recoñecer as forzas intermoleculares como forzas de carácter débil.
Diferenciar entre compostos moleculares e sólidos covalentes.
Aprender as teorías postuladas para explicar o enlace metálico.
Coñecer o concepto de velocidade de reacción química e os factores que
inflúen nela.
Aplicar a teoría das colisións e do complexo activado para estudar a cinética
das reaccións.
Identificar a dependencia da velocidade de reacción coa concentración e
determinar a orde de reacción para reaccións sinxelas.
Explicar o funcionamento dos catalizadores e o seu papel nas reaccións
químicas.
Recoñecer que as reaccións químicas poden ser reversibles ou irreversibles.
Determinar a extensión dunha reacción química a partires do valor da
constante de equilibrio.
Aplicar correctamente as constantes Kc e Kp.
Saber traballar con equilibrios heteroxéneos.
Comprender que os equilibrios químicos dependen duns parámetros que se
poden variar para modificar e controlar ditos equilibrios.
Coñecer a importancia dos equilibrios químicos e a posibilidade de
modificalos para mellorar os procesos industriais.
Recoñecer que algúns dos maiores problemas medioambientais se
fundamentan en procesos nos que interveñen equilibrios químicos.
Entender o proceso de disolución dunha sustancia.
Recoñecer os diferentes factores que afectan a solubilidade dunha
sustancia: temperatura e tipo de soluto.
Coñecer que se poden separar ións mediante unha precipitación
fraccionada.
Comprender como se pode modificar o equilibrio de solubilidade.
Coñecer as características experimentais de ácidos e bases.
Estudar as teorías que permiten explicar o comportamento dos ácidos e das
bases.
Comprender que non tódolos ácidos nin tódalas bases son iguais de fortes, e
que pode haber ácidos e bases fortes e débiles.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
78
Aprender a importancia da escala pH para indicar a concentración de
protóns ou de hidroxilos dunha disolución.
Saber calcular e medir o pH dunha disolución.
Entender que unha disolución dunha sal pode ser ácida ou básica en
función da procedencia do sal.
Coñecer o funcionamento das disolucións reguladoras.
Aprender a realizar volumetrías ácido-base.
Aprender que nas reaccións de oxidación-redución se producen
transferencias de electróns.
Comprender que se poden axustar ecuacións químicas a partires dos
electróns que se intercambian.
Coñecer que da mesma forma que hai valoracións ácido-base tamén hai
valoracións redox.
Recoñecer que o funcionamento de pilas e baterías se basea en reaccións
redox.
Comprender o funcionamento de diferentes pilas e baterías.
Entender que a corrosión é un proceso redox de importantes repercusións
económicas.
Comprender que na electrólise, o uso da corrente eléctrica permite producir
reaccións químicas.
Coñecer as aplicacións da electrólise.
Recoñecer a importancia, tanto industrial como biolóxica, dos compostos do
carbono.
Aplicar a hibridación para explicar os enlaces do carbono.
Representar compostos do carbono, segundo diferentes tipos de fórmulas.
Recoñecer que diferentes compostos químicos poden presentar a mesma
fórmula molecular, podendo ter propiedades moi diferentes.
Entender que a estrutura dos compostos de carbono ten gran importancia
na reactividade dos mesmos.
Recoñecer os distintos compostos orgánicos, a súa nomenclatura e
características.
Comprender que existen diferentes tipos de reaccións: substitución, adición,
eliminación, oxidación-redución e reaccións de condensación.
Identificación dos reactivos orgánicos (nucleófilos e electrófilos).
Saber aplicar as regras de Markovnikov e de Saytzeff para a obtención dun
determinado composto orgánico.
Entender a importancia do coñecemento dos diferentes tipos de reaccións na
obtención dos compostos do carbono.
Representar a fórmula dun polímero a partir dos monómeros
correspondentes e viceversa.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
79
Describir os mecanismos máis sinxelos de polimerización e as propiedades
dalgúns dos principais polímeros de interese industrial.
Coñecer as propiedades e obtención dalgúns compostos de interese en
biomedicina e nas diferentes ramas da industria.
Recoñecer a importancia industrial da Química Orgánica e o seu impacto
medioambiental e na saúde humana.
8.3. Contidos, criterios de avaliación, estándares de aprendizaxe, competencias clave, grao de consecución dos estándares de aprendizaxe
A táboa seguinte recolle os contidos, criterios de avaliación e competencias clave da
materia.
Para que se poida considerar que o alumno acadou as competencias e obxectivos
necesarios para a superación da materia:
Os indicados en vermello son aqueles que deberán acadarse co grao
“Adquirido”
Os restantes deberán selo no grao “En vías de adquisición”
Posto que nalgún caso os estándares que recolle a normativa son múltiples, pode
ocorrer que se sinalen de xeito diferente partes deles.
A continuación de cada estándar indícase o instrumento de avaliación que se
empregará para a súa avaliación codificado deste xeito: P = a través de probas obxectivas,
T = traballos, O = observación na aula.
Por último, aconséllase a visita á páxina web do grupo de Química da CiUG no que
aparece a relación de estándares de aprendizaxe
(http://ciug.gal/PDF/quimicaorienta2017.pdf) que se aplicarán na proba de acceso á
universidade e que non sempre son coincidentes cos que contén a normativa, se ben neste
caso si están redactados con claridade e precisión.
Ob-
xec-
tivos Contidos
Criterios de avalia-
ción Estándares de aprendizaxe
Compe-
tencias
clave
Bloque 1. A actividade científica
b
e
- B1.1. Utilización de
estratexias básicas da
actividade científica.
- B1.1. Realizar
interpretacións, predicións e
representación de
fenómenos químicos a
partir dos datos dunha
investigación científica, e
obter conclusións.
- QUB1.1.1. Aplica habilidades
necesarias para a investigación científica
traballando tanto individualmente como
en grupo, formulando preguntas,
identificando problemas, recollendo
datos mediante a observación ou a
experimentación, analizando e
comunicando os resultados, e
desenvolvendo explicacións mediante a
realización dun informe final. (T,O)
CAA
CCL
CSC
CSIEE
- B1.2. Importancia da
investigación científica na
industria e na empresa.
- B1.3. Prevención de
riscos no laboratorio.
- B1.4. Investigación
científica: documentación,
- B1.2. Aplicar a prevención
de riscos no laboratorio de
química e coñecer a
importancia dos fenómenos
químicos e as súas
aplicacións aos individuos e
á sociedade.
-
instrumentos de laboratorio empregando
as normas de seguridade adecuadas para
a realización de experiencias químicas.
(T,O)
CCMT
CSC
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
80
Ob-
xec-
tivos Contidos
Criterios de avalia-
ción Estándares de aprendizaxe
Compe-
tencias
clave
elaboración de informes,
comunicación e difusión
de resultados. - B1.3. Empregar
axeitadamente as
tecnoloxías da información
e da comunicación para a
procura de información, o
manexo de aplicacións de
simulación de probas de
laboratorio, a obtención de
datos e a elaboración de
informes.
relaciona os coñecementos químicos
aprendidos con fenómenos da natureza, e
as posibles aplicacións e consecuencias
na sociedade actual (T,O)
CCL
- QUB1.3.2. Localiza e utiliza
aplicacións e programas de simulación
de prácticas de laboratorio. (O)
CD
CMCCT
- QUB1.3.3. Realiza e defende un
traballo de investigación utilizando as
tecnoloxías da información e da
comunicación. (T)
CCL
CSIEE
- B1.4. Investigación
científica: documentación,
elaboración de informes,
comunicación e difusión
de resultados.
B1.4. Deseñar, elaborar,
comunicar e defender
informes de carácter
científico, realizando unha
investigación baseada na
práctica experimental.
- QUB1.4.1. Analiza a información
obtida principalmente a través de
internet, identificando as principais
características ligadas á fiabilidade e á
obxectividade do fluxo de información
científica. (O)
CAA
- QUB1.4.2. Selecciona, comprende e
interpreta información relevante nunha
fonte de información de divulgación
científica e transmite as conclusións
obtidas utilizando a linguaxe oral e
escrita con propiedade (T,O)
CAA
Bloque 2. Orixe e evolución dos compoñentes do Universo
b
I
l
- B2.1. Estrutura da
materia. Hipótese de
Planck.
- B2.2. Modelo atómico de
Bohr.
- B2.1. Analizar
cronoloxicamente os
modelos atómicos ata
chegar ao modelo actual,
discutindo as súas
limitacións e a necesidade
dun novo.
- QUB2.1.1. Explica as limitacións dos
distintos modelos atómicos en relación
cos feitos experimentais que levan
asociados. (P)
CCEC
- QUB2.1.2. Calcula o valor enerxético
correspondente a unha transición
electrónica entre dous niveis dados, en
relación coa interpretación dos espectros
atómicos. (P)
CMCCT
i
l
- B2.2. Modelo atómico de
Bohr.
- B2.3. Orbitais atómicos.
Números cuánticos e a súa
interpretación.
B2.2. Recoñecer a
importancia da teoría
mecano-cuántica para o
coñecemento do átomo.
- QUB2.2.1. Diferencia o significado
dos números cuánticos segundo Bohr e a
teoría mecanocuántica que define o
modelo atómico actual, en relación co
concepto de órbita e orbital. (P)
CMCCT
e
i
- B2.4. Mecánica cuántica:
hipótese de De Broglie,
principio de
indeterminación de
Heisenberg.
B2.3. Explicar os conceptos
básicos da mecánica
cuántica: dualidade onda-
corpúsculo e incerteza.
- QUB2.3.1. Determina lonxitudes de
onda asociadas a partículas en
movemento para xustificar o
comportamento ondulatorio dos
electróns. (P)
CMCCT
- QUB2.3.2. Xustifica o carácter
probabilístico do estudo de partículas
atómicas a partir do principio de
indeterminación de Heisenberg. (P)
CMCCT
e
i
- B2.5. Partículas
subatómicas: orixe do
Universo.
- B2.4. Describir as
características fundamentais
das partículas subatómicas,
diferenciando os tipos.
- QUB2.4.1. Coñece as partículas
subatómicas e os tipos de quarks
presentes na natureza íntima da materia e
na orixe primixenia do Universo,
explicando as características e a
clasificación destes. (O)
CMCCT
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
81
Ob-
xec-
tivos Contidos
Criterios de avalia-
ción Estándares de aprendizaxe
Compe-
tencias
clave
i
- B2.6. Clasificación dos
elementos segundo a súa
estrutura electrónica:
sistema periódico.
- B2.5. Establecer a
configuración electrónica
dun átomo en relación coa
súa posición na táboa
periódica
- QUB2.5.1. Determina a configuración
electrónica dun átomo, coñecida a súa
posición na táboa periódica e os números
cuánticos posibles do electrón
diferenciador. (P)
CMCCT
i
- B2.6. Clasificación dos
elementos segundo a súa
estrutura electrónica:
sistema periódico.
- B2.6. Identificar os
números cuánticos para un
electrón segundo no orbital
en que se atope.
- QUB2.6.1. Xustifica a reactividade dun
elemento a partir da estrutura electrónica
ou a súa posición na táboa periódica. (P)
CMCCT
l
- B2.7. Propiedades dos
elementos segundo a súa
posición no sistema
periódico: enerxía de
ionización, afinidade
electrónica, electronega-
tividade e raio atómico.
- B2.7. Coñecer a estrutura
básica do sistema periódico
actual, definir as
propiedades periódicas
estudadas e describir a súa
variación ao longo dun
grupo ou período.
- QUB2.7.1. Argumenta a variación do
raio atómico, potencial de ionización,
afinidade electrónica e
electronegatividade en grupos e períodos,
comparando as devanditas propiedades
para elementos diferentes (P)
CMCCT
i
l - B2.8. Enlace químico.
- B2.8. Utilizar o modelo de
enlace correspondente para
explicar a formación de
moléculas, de cristais e de
estruturas macroscópicas, e
deducir as súas
propiedades.
- QUB2.8.1. Xustifica a estabilidade das
moléculas ou dos cristais formados
empregando a regra do octeto ou
baseándose nas interaccións dos
electróns da capa de valencia para a
formación dos enlaces. (P)
CMCCT
i
- B2.9. Enlace iónico.
- B2.10. Propiedades das
substancias con enlace
iónico.
- B2.9. Construír ciclos
enerxéticos do tipo Born-
Haber para calcular a
enerxía de rede, analizando
de forma cualitativa a
variación de enerxía de rede
en diferentes compostos
- QUB2.9.1. Aplica o ciclo de Born-
Haber para o cálculo da enerxía reticular
de cristais iónicos. (P) CMCCT
- QUB2.9.2. Compara a fortaleza do
enlace en distintos compostos iónicos
aplicando a fórmula de Born-Landé para
considerar os factores dos que depende a
enerxía reticular. (P)
CMCCT
i
l
- B2.11. Enlace covalente.
- B2.12. Xeometría e
polaridade das moléculas.
- B2.13. Teoría do enlace
de valencia (TEV) e
hibridación.
- B2.14. Teoría de
repulsión de pares
electrónicos da capa de
valencia (TRPECV)
- B2.10. Describir as
características básicas do
enlace covalente
empregando diagramas de
Lewis e utilizar a TEV para
a súa descrición máis
complexa.
- QUB2.10.1. Determina a polaridade [o
carácter polar ou apolar] dunha
molécula utilizando o modelo ou a teoría
máis axeitados para explicar a súa
xeometría. (P)
CMCCT
- QUB2.10.2. Representa a xeometría
molecular de distintas substancias
covalentes aplicando a TEV e a
TRPECV. (P)
CMCCT
i
l
- B2.15. Propiedades das
substancias con enlace
covalente.
- B2.16. Enlaces presentes
en substancias de interese
biolóxico
- B2.11. Empregar a teoría
da hibridación para explicar
o enlace covalente e a
xeometría de distintas
moléculas.
- QUB2.11.1. Dálles sentido aos
parámetros moleculares [Xustifica á
xeometría e ordes de enlace] en
compostos covalentes utilizando a teoría
de hibridación para compostos
inorgánicos e orgánicos. (P)
CMCCT
d
- B2.17. Enlace metálico.
- B2.18. Propiedades dos
metais. Aplicacións de
supercondutores e
semicondutores.
- B2.12. Coñecer as
propiedades dos metais
empregando as diferentes
teorías estudadas para a
formación do enlace
metálico.
- QUB2.12.1. Explica a condutividade
eléctrica e térmica mediante o modelo do
gas electrónico, aplicándoo tamén a
substancias semicondutoras
e supercondutoras. (P,T)
CMCCT
i
- B2.18. Propiedades dos
metais. Aplicacións de
supercondutores e
semicondutores.
- B2.13. Explicar a posible
condutividade eléctrica dun
metal empregando a teoría
de bandas.
- QUB2.13.1. Describe o comportamento
dun elemento como illante, condutor ou
semicondutor eléctrico utilizando a teoría
de bandas. (P,T)
CMCCT
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
82
Ob-
xec-
tivos Contidos
Criterios de avalia-
ción Estándares de aprendizaxe
Compe-
tencias
clave
- B2.19. Modelo do gas
electrónico e teoría de
bandas.
- QUB2.13.2. Coñece e explica algunhas
aplicacións dos semicondutores e
supercondutores, e analiza a súa
repercusión no avance tecnolóxico da
sociedade. (T)
CMCCT
i - B2.20. Natureza das
forzas intermoleculares.
- B2.14. Recoñecer os tipos
de forzas intermoleculares e
explicar como afectan as
propiedades de
determinados compostos en
casos concretos.
- QUB2.14.1. Xustifica a influencia das
forzas intermoleculares para explicar
como varían as propiedades específicas
de diversas substancias en función das
devanditas interaccións. (P)
CMCCT
i
- B2.9. Enlace iónico.
- B2.11. Enlace covalente.
- B2.20. Natureza das
forzas intermoleculares.
- B2.15. Diferenciar as
forzas intramoleculares das
intermoleculares en
compostos iónicos ou
covalentes
- QUB2.15.1. Compara a enerxía dos
enlaces intramoleculares en relación coa
enerxía correspondente ás forzas
intermoleculares, xustificando o
comportamento fisico-químico das
moléculas. (P)
CMCCT
Bloque 3. Reaccións químicas
i
- B3.1. Concepto de
velocidade de reacción.
- B3.2. Teoría de colisións
e do estado de transición
- B3.1. Definir velocidade
dunha reacción e aplicar a
teoría das colisións e do
estado de transición
utilizando o concepto de
enerxía de activación
- QUB3.1.1. Obtén ecuacións cinéticas
reflectindo as unidades das magnitudes
que interveñen (P) CMCCT
i
l
- B3.3. Factores que
inflúen na velocidade das
reaccións químicas.
- B3.4. Utilización de
catalizadores en procesos
industriais.
- B3.2. Xustificar como a
natureza e a concentración
dos reactivos, a temperatura
e a presenza de
catalizadores modifican a
velocidade de reacción.
- QUB3.2.1. Predí a influencia dos
factores que modifican a velocidade
dunha reacción. (P) CMCCT
- QUB3.2.2. Explica o funcionamento
dos catalizadores en relación con
procesos industriais e a catálise
encimática, analizando a súa repercusión
no medio e na saúde. (P,T)
CMCCT
CSC
i - B3.5. Mecanismos de
reacción.
- B3.3. Coñecer que a
velocidade dunha reacción
química depende da etapa
limitante segundo o seu
mecanismo de reacción
establecido.
- QUB3.3.1. Deduce o proceso de control
da velocidade dunha reacción química
identificando a etapa limitante
correspondente ao seu mecanismo de
reacción. (P,T)
CMCCT
i
- B3.6. Equilibrio
químico. Lei de acción de
masas.
- B3.7. Constante de
equilibrio: formas de
expresala.
- B3.4. Aplicar o concepto
de equilibrio químico para
predicir a evolución dun
sistema.
- QUB3.4.1. Interpreta o valor do
cociente de reacción comparándoo coa
constante de equilibrio, prevendo a
evolución dunha reacción para alcanzar o
equilibrio. (P)
CMCCT
- QUB3.4.2. Comproba e interpreta
experiencias de laboratorio onde se
poñen de manifesto os factores que
inflúen no desprazamento do equilibrio
químico, en equilibrios homoxéneos e
heteroxéneos (P,T)
CAA
CMCCT
i
- B3.7. Constante de
equilibrio: formas de
expresala.
- B3.5. Expresar
matematicamente a
constante de equilibrio dun
proceso no que interveñen
- QUB3.5.1. Acha o valor das constantes
de equilibrio, Kc e Kp, para un equilibrio
en diferentes situacións de presión,
volume ou concentración. (P)
CMCCT
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
83
Ob-
xec-
tivos Contidos
Criterios de avalia-
ción Estándares de aprendizaxe
Compe-
tencias
clave
gases, en función da
concentración e das
presións parciais.
- QUB3.5.2. Calcula as concentracións
ou presións parciais das substancias
presentes nun equilibrio químico
empregando a lei de acción de masas, e
deduce como evoluciona o equilibrio ao
variar a cantidade de produto ou reactivo
(P)
CMCCT
i - B3.8. Equilibrios con
gases.
- B3.6. Relacionar Kc e Kp
en equilibrios con gases,
interpretando o seu
significado, e resolver
problemas de equilibrios
homoxéneos en reaccións
gasosas.
- QUB3.6.1. Utiliza o grao de
disociación aplicándoo ao cálculo de
concentracións e constantes de equilibrio
Kc e Kp. (P)
CMCCT
i
- B3.10. Factores que
afectan o estado de
equilibrio: principio de Le
Chatelier.
- B3.8. Aplicar o principio
de Le Chatelier a distintos
tipos de reaccións tendo en
conta o efecto da
temperatura, a presión, o
volume e a concentración
das substancias presentes
predicindo a evolución do
sistema.
- QUB3.8.1. Aplica o principio de Le
Chatelier para predicir a evolución dun
sistema en equilibrio ao modificar a
temperatura, a presión, o volume ou a
concentración que o definen, utilizando
como exemplo a obtención industrial do
amoníaco. (P)
CMCCT
i
l
- B3.3. Factores que
inflúen na velocidade das
reaccións químicas.
- B3.4. Utilización de
catalizadores en procesos
industriais.
- B3.10. Factores que
afectan o estado de
equilibrio: principio de Le
Chatelier.
- B3.11. Aplicacións e
importancia do equilibrio
químico en procesos
industriais e en situacións
da vida cotiá.
- B3.9. Valorar a
importancia do principio de
Le Chatelier en diversos
procesos industriais.
- QUB3.9.1. Analiza os factores cinéticos
e termodinámicos que inflúen nas
velocidades de reacción e na evolución
dos equilibrios para optimizar a
obtención de compostos de interese
industrial, como por exemplo o
amoníaco. (P)
CMCCT
i
- B3.9. Equilibrios
heteroxéneos: reaccións de
precipitación.
- B3.10. Factores que
afectan o estado de
equilibrio: principio de Le
Chatelier.
- B3.10. Explicar como
varía a solubilidade dun sal
polo efecto dun ión común.
- QUB3.10.1. Calcula a solubilidade dun
sal interpretando como se modifica ao
engadir un ión común, e verifícao
experimentalmente nalgúns casos
concretos. (P,T)
CMCCT
i
- B3.12. Concepto de
ácido-base.
- B313. Teoría de
Brönsted-Lowry.
- B3.11. Aplicar a teoría de
Brönsted para recoñecer as
substancias que poden
actuar como ácidos ou
bases.
- QUB3.11.1. Xustifica o comportamento
ácido ou básico dun composto aplicando
a teoría de Brönsted-Lowry dos pares de
ácido-base conxugados. (P)
CMCCT
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
84
Ob-
xec-
tivos Contidos
Criterios de avalia-
ción Estándares de aprendizaxe
Compe-
tencias
clave
i
-B3.14. Forza relativa dos
ácidos e bases; grao de
ionización.
- B3.15. Equilibrio iónico
da auga.
- B3.16. Concepto de pH.
Importancia do pH a nivel
biolóxico.
- B3.17. Estudo cualitativo
das disolucións
reguladoras de pH
- B3.12. Determinar o valor
do pH de distintos tipos de
ácidos e bases.
- QUB3.12.1. Identifica o carácter ácido,
básico ou neutro, e a fortaleza ácido-base
de distintas disolucións segundo o tipo
de composto disolvido nelas, e determina
teoricamente e experimentalmente o
valor do pH destas. (P,T)
CMCCT
i
- B3.18. Equilibrio ácido-
base
- B3.19. Volumetrías de
neutralización ácido-base.
- B3.13. Explicar as
reaccións ácido-base e a
importancia dalgunha delas,
así como as súas
aplicacións prácticas.
- Describe o
procedemento para realizar unha
volumetría ácido-base dunha disolución
de concentración descoñecida, realizando
os cálculos necesarios. (P,T)
CMCCT
i - B3.20. Estudo cualitativo
da hidrólise de sales.
- B3.14. Xustificar o pH
resultante na hidrólise dun
sal.
- QUB3.14.1. Predí o comportamento
ácido-base dun sal disolvido en auga
aplicando o concepto de hidrólise, e
escribe os procesos intermedios e os
equilibrios que teñen lugar. (P)
CAA
CMCCT
i - B3.19. Volumetrías de
neutralización ácido-base.
- B3.15. Utilizar os cálculos
estequiométricos necesarios
para levar a cabo unha
reacción de neutralización
ou volumetría ácido-base.
- QUB3.15.1. Determina a concentración
dun ácido ou unha base valorándoa con
outra de concentración coñecida,
establecendo o punto de equivalencia da
neutralización mediante o emprego de
indicadores ácido-base (faino no
laboratorio no caso de ácidos e bases
fortes). (P,T)
CMCCT
i
l
- B3.21. Ácidos e bases
relevantes a nivel
industrial e de consumo.
Problemas ambientais.
- B3.16. Coñecer as
aplicacións dos ácidos e das
bases na vida cotiá
(produtos de limpeza,
cosmética, etc.).
- QUB3.16.1. Recoñece a acción dalgúns
produtos de uso cotián como
consecuencia do seu comportamento
químico ácido-base. (T,O)
CMCCT
i
- B3.22. Equilibrio redox.
- B3.23. Concepto de
oxidaciónredución.
Oxidantes e redutores.
Número de oxidación.
- B3.17. Determinar o
número de oxidación dun
elemento químico
identificando se se oxida ou
reduce nunha reacción
química.
- QUB3.17.1. Define oxidación e
redución en relación coa variación do
número de oxidación dun átomo en
substancias oxidantes e redutoras (P)
CMCCT
i
l
- B3.24. Axuste redox
polo método do ión-
electrón. Estequiometría
das reaccións redox.
- B3.18. Axustar reaccións
de oxidación-redución
utilizando o método do ión-
electrón e facer os cálculos
estequiométricos
correspondentes.
- QUB3.18.1. Identifica reaccións de
oxidación-redución empregando o
método do ión-electrón para axustalas
(P)
CMCCT
i - B3.25. Potencial de
redución estándar.
- B3.19. Comprender o
significado de potencial
estándar de redución dun
par redox, utilizándoo para
predicir a espontaneidade
dun proceso entre dous
pares redox.
- Relaciona a
espontaneidade dun proceso redox coa
variación de enerxía de Gibbs,
considerando o valor da forza
electromotriz obtida. (P)
CMCCT
- QUB3.19.2. Deseña unha pila
coñecendo os potenciais estándar de
redución, utilizándoos para calcular o
potencial xerado formulando as
semirreacións redox correspondentes, e
constrúe unha pila Daniell. (P)
CMCCT
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
85
Ob-
xec-
tivos Contidos
Criterios de avalia-
ción Estándares de aprendizaxe
Compe-
tencias
clave
- QUB3.19.3. Analiza un proceso de
oxidación-redución coa xeración de
corrente eléctrica representando unha
célula galvánica. (P)
CMCCT
i - B3.26. Volumetrías
redox.
- B3.20. Realizar cálculos
estequiométricos necesarios
para aplicar ás volumetrías
redox
- QUB3.20.1. Describe o procedemento
para realizar unha volumetría redox,
realizando os cálculos estequiométricos
correspondentes. (P,T)
CMCCT
i - B3.27. Leis de Faraday
da electrólise.
- B3.21. Determinar a
cantidade de substancia
depositada nos eléctrodos
dunha cuba electrolítica
empregando as leis de
Faraday.
- QUB3.21.1. Aplica as leis de Faraday a
un proceso electrolítico determinando a
cantidade de materia depositada nun
eléctrodo ou o tempo que tarda en facelo,
e compróbao experimentalmente nalgún
proceso dado. (P,T)
CMCCT
i
l
- B3.28. Aplicacións e
repercusións das reaccións
de oxidación redución:
baterías eléctricas, pilas de
combustible e prevención
da corrosión de metais.
- B3.22. Coñecer algunhas
das aplicacións da
electrólises como a
prevención da corrosión, a
fabricación de pilas de
distintos tipos (galvánicas,
alcalinas e de combustible)
e a obtención de elementos
puros.
- QUB3.22.1. Representa os procesos
que teñen lugar nunha pila de
combustible escribindo as semirreaccións
redox e indicando as vantaxes e os
inconvenientes do uso destas pilas fronte
ás convencionais. (P,T)
CMCCT
CSC
- QUB3.22.2. Xustifica as vantaxes da
anodización e a galvanoplastia na
protección de obxectos metálico. (O)
CMCCT
Bloque 4. Síntese orgánica e novos materiais
i - B4.1. Estudo de funcións
orgánicas.
- B4.1. Recoñecer os
compostos orgánicos,
segundo a función que os
caracteriza.
- QUB4.1.1. Relaciona a forma de
hibridación do átomo de carbono co tipo
de enlace en diferentes compostos
representando graficamente moléculas
orgánicas sinxelas. (P)
CMCCT
i
- B4.2. Nomenclatura e
formulación orgánica
segundo as normas da
IUPAC.
- B4.3. Funcións orgánicas
de interese: osixenadas e
nitroxenadas, derivados
haloxenados, tiois e
peráci-dos. Compostos
orgánicos polifuncionais.
- B4.2. Formular compostos
orgánicos sinxelos con
varias funcións.
- QUB4.2.1. Diferencia, nomea e
formula hidrocarburos e compostos
orgánicos que posúen varios grupos
funcionais11. (P)
CMCCT
i - B4.4. Tipos de isomería.
- B4.3. Representar
isómeros a partir dunha
fórmula molecular dada.
- QUB4.3.1. Distingue os tipos de
isomería representando, formulando e
nomeando os posibles isómeros, dada
unha fórmula molecular. (P)
CMCCT
i - B4.5. Tipos de reaccións
orgánicas.
- B4.4. Identificar os
principais tipos de reaccións
orgánicas: substitución,
adición, eliminación,
condensación e redox.
- QUB4.4.1. Identifica e explica os
principais tipos de reaccións orgánicas
(substitución, adición, eliminación,
condensación e redox), predicindo os
produtos, se é necesario. (P)
CMCCT
11Como máximo serán dous grupos funcionais diferentes de entre os seguintes: halóxenos, alcol, éter, aldehido,
cetona, ácido, éster, amina, amida, nitrilo.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
86
Ob-
xec-
tivos Contidos
Criterios de avalia-
ción Estándares de aprendizaxe
Compe-
tencias
clave
i - B4.5. Tipos de reaccións
orgánicas.
- B4.5. Escribir e axustar
reaccións de obtención ou
transformación de
compostos orgánicos en
función do grupo funcional
presente.
- QUB4.5.1. Desenvolve a secuencia de
reaccións necesarias para obter un
composto orgánico determinado a partir
de outro con distinto grupo funcional,
aplicando a regra de Markovnikov ou de
Saytzeff para a formación de distintos
isómeros. (P)
CMCCT
b
i
l
- B4.6. Importancia da
química do carbono no
desenvolvemento da
sociedade do benestar.
- B4.7. Principais
compostos orgánicos de
interese biolóxico e
industrial: materiais
polímeros e
medicamentos.
- B4.6. Valorar a
importancia da química
orgánica vinculada a outras
áreas de coñecemento e ao
interese social.
- QUB4.6.1. Relaciona os grupos
funcionais e as estruturas principais con
compostos sinxelos de interese biolóxico.
(P,T)
CMCCT
CSC
i - B4.8. Macromoléculas.
- B4.7. Determinar as
características máis
importantes das
macromoléculas.
- QUB4.7.1. Recoñece macromoléculas
de orixe natural e sintética. (T,O) CMCCT
i - B4.9. Polímeros.
- B4.8. Representar a
fórmula dun polímero a
partir dos seus monómeros,
e viceversa.
- QUB4.8.1. A partir dun monómero,
deseña o polímero correspondente e
explica o proceso que tivo lugar. (P,T)
CMCCT
i
l
- B4.10. Reaccións de
polimerización.
- B4.11. Polímeros de
orixe natural e sintética:
propiedades.
- B4.9. Describir os
mecanismos máis sinxelos
de polimerización e as
propiedades dalgúns dos
principais polímeros de
interese industrial.
- QUB4.9.1. Utiliza as reaccións de
polimerización para a obtención de
compostos de interese industrial como
polietileno, PVC, poliestireno, caucho,
poliamidas e poliésteres, poliuretanos e
baquelita. (T)
CMCCT
b
i
l
- B4.7. Principais
compostos orgánicos de
interese biolóxico e
industrial: materiais
polímeros e
medicamentos.
- B4.10. Coñecer as
propiedades e a obtención
dalgúns compostos de
interese en biomedicina e,
en xeral, nas ramas da
industria.
- QUB4.10.1. Identifica substancias e
derivados orgánicos que se utilizan como
principios activos de medicamentos,
cosméticos e biomateriais, e valora a
repercusión na calidade de vida. (O)
CMCCT
CSC
b
i
l
- B4.12. Fabricación de
materiais plásticos e as
súas transformacións:
impacto ambiental.
- B4.11. Distinguir as
principais aplicacións dos
materiais polímeros,
segundo a súa utilización en
distintos ámbitos.
- QUB4.11.1. Describe as principais
aplicacións dos materiais polímeros de
alto interese tecnolóxico e biolóxico
(adhesivos e revestimentos, resinas,
tecidos, pinturas, próteses, lentes, etc.),
en relación coas vantaxes e as
desvantaxes do seu uso segundo as
propiedades que o caracterizan. (O)
CMCCT
CSC
b
i
l
- B4.6. Importancia da
química do carbono no
desenvolvemento da
sociedade do benestar.
- B4.12. Valorar a
utilización das substancias
orgánicas no
desenvolvemento da
sociedade actual e os
problemas ambientais que
se poden derivar.
- QUB4.12.1. Recoñece as utilidades que
os compostos orgánicos teñen en sectores
como a alimentación, a agricultura, a
biomedicina, a enxeñaría de materiais e a
enerxía, fronte ás posibles desvantaxes
que leva consigo o seu desenvolvemento.
(O)
CCEC
CMCCT
CSC
8.4. Temporalización
Unidades* Título Sesións lectivas
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
87
Unidades* Título Sesións lectivas
1 Estrutura atómica da materia 13
2 Sistema Periódico 6
3, 4 Enlace químico 15
5 Cinética química 12
6 Equilibrio químico 16
7 Reaccións de transferencia de protóns 14
8 Reaccións de transferencia de electróns 16
9, 10 Química do carbono 18
Probas escritas 10
Total 120
*Correspóndense coas unidades do libro de texto.
8.5. Procedementos e instrumentos de avaliación
8.5.1. Procedementos
8.5.1.1 Alumnos con avaliación continua
Na primeira e segunda avaliación realizaranse 2 probas escritas de acordo cos
criterios que aparecen no apartado correspondente desta programación. A primeira delas
comprenderá a materia dada nesa avaliación ata a data do exame. A segunda abarcará
toda a materia impartida nesa avaliación (polo tanto inclúe a materia do primeiro exame).
Ademais serán materia de exame as prácticas realizadas durante a avaliación.
Na terceira avaliación realizarase unha proba de todas as prácticas realizadas, un
exame final que incluirá a materia dada dende principio de curso e que servirá para
recuperar a primeira e/ou segunda avaliación e, finalmente, un exame da materia que se
imparta ata final de curso e non estea contemplada no exame final.
8.5.1.2 Avaliación extraordinaria
Para os alumnos que, por algunha causa xustificada, non poidan seguir a avaliación
continua, ou que perdan o dereito á mesma, realizarase un exame final no que entrará
toda a materia impartida ao longo do curso incluídas as prácticas de laboratorio. Nesta
proba incluiranse cuestións teóricas de razoamento, actividades de cálculo numérico e
actividades de prácticas de laboratorio.
8.5.2. Instrumentos
Probas de avaliación individuais
Informes do traballo de laboratorio
Actitude na aula: por observación directa e diaria na clase. Análise e
valoración das tarefas realizadas polo alumno para cada avaliación.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
88
Exposición oral: mediante unha rúbrica
8.5.3. Criterios de cualificación e promoción. Calendario de probas
8.5.3.1 Calendario de actividades
Actividade Contido Datas probables
1ª Avaliación
Práctica 1 (primeira parte) Normas para o desenvolvemento das prácticas
Práctica 1 (segunda parte) Relación de aparellos mais importantes no
laboratorio
Práctica 2 Espectros atómicos
1ª proba (35 % da nota da
avaliación)
Materia impartida ata esa data
(prácticas incluídas)
Mediados de
outubro
Práctica 3 Velocidade de reacción química
Práctica 4 Equilibrio Químico
1º Exame (65 %) Materia impartida ata esa data dende o
comezo de curso (prácticas incluídas)
Finais de
novembro
2ª Avaliación
Práctica 5 Formación de precipitados e separación por
filtración
1ª proba (35 %) Materia impartida ata esa data dende o comezo
do curso (prácticas incluídas)
Mediados de
xaneiro
Práctica 6 Valoracións ácido–base. Determinación de pH
Práctica 7 Cela galvánica e cela electrolítica
2º Exame (65%) Materia impartida ata esa data dende o
comezo de curso (prácticas incluídas) Finais de febreiro
3ª Avaliación
Proba de prácticas
(14 %) Prácticas: 1 a 7 ámbalas dúas incluídas Finais de abril
Exame global*
(66 %)
Temas: Toda a materia impartida ata a data
do exame
Principios de
abril
3º Exame (20 %) Temas: 2, 3, 4 Finais de maio
(*) Este exame global é obrigatorio para todo o alumnado, pero tamén servirá de recuperación para os
alumnos que non teñan superada a primeira e/ou a segunda avaliación.
8.5.4. Cualificación final da materia
A nota final da materia (X) obterase mediante a seguinte combinación lineal:
X = 66% da nota do exame global (ou 0,66 x media aritmética das notas da primeira e
segunda avaliación se é superior) + 14 % da nota da proba de prácticas + 20 % da nota do
terceiro exame.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
89
8.5.5. Estrutura das probas e dos exames:
As probas constarán de 5 preguntas (problemas e/ou cuestións teórico –
prácticas)
Os exames constarán de 5 preguntas (problemas numéricos e cuestións
teórico – prácticas).
A proba de prácticas constará de cinco preguntas unha relativa a cada unha
das prácticas numeradas de 2 a 7, que se realizarán no laboratorio ao longo curso.
A omisión das unidades correspondentes nos resultados restan un máximo
de 0,25 puntos en cada exercicio e os erros nos cálculos numéricos restan outros 0,25
puntos.
A nota de cada avaliación será redondeada ata o enteiro máis próximo.
A proba global é obrigatoria para todo o alumnado, pero tamén servirá de
recuperación para os que non teñan superada a primeira e/ou a segunda avaliación.
Para aprobar cada avaliación e a final haberá que obter un 5.
8.6. Metodoloxía didáctica
As estratexias metodolóxicas que se propoñen para desenvolver o currículo desta
materia son as seguintes:
Fomentar a competencia de aprender a aprender, e a de sentido de iniciativa
e espírito emprendedor, a través da planificación, a realización, a presentación e a
avaliación de deseños experimentais por parte do alumnado, incluíndo a incorporación das
tecnoloxías da información e da comunicación para o desenvolvemento da competencia
dixital, co obxectivo de favorecer unha visión máis actual da actividade tecnolóxica e
científica contemporánea.
Partir, sempre que sexa posible, de enfrontar o alumnado a situacións
problemáticas que deba resolver pondo en xogo os saberes dos que dispón.
Potenciar a dimensión colectiva da actividade científica, organizando
equipos de traballo e propiciando o traballo cooperativo na investigación.
Considerar as implicacións entre ciencia, tecnoloxía, sociedade e medio
natural dos problemas (posibles aplicacións, repercusións negativas, toma de decisións,
ciencia e pseudociencia, etc.), e as posibles relacións con outros campos do coñecemento.
8.7. Materiais e recursos didácticos
Laboratorio de Química
Aula de Informática
Vídeos didácticos. Powerpoints.
Libro de texto: Química 2º Bacharelato (Editorial Santillana)
Encerado interactivo.
Páxinas web de ciencias.
Simulacións de prácticas de laboratorio.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
90
9. Actividades complementarias e extraescolares
O departamento de Física e Química pretende realizar cos alumnos actividades
complementarias ao traballo de aula adaptadas á idade e aos contidos curriculares das
distintas materias que imparte o departamento. A continuación especifícase o tipo de
actividades a realizar así como o plan de traballo e de avaliación a seguir.
9.1. Obxectivos
Os obxectivos das actividades complementarias e extraescolares están encamiñados a
conseguir os das materias correspondentes, tanto de contidos como de procedementos e
actitudes. Tamén procuran a consecución dos contidos transversais.
9.2. Actividades complementarias
9.2.1. Física e Química de 2º de ESO
Visita ao parque eólico experimental de Sotavento.
Participación en charlas e conferencias de carácter científico no centro ao
longo do curso.
Colaboración coa organización no centro da Semana das Ciencias.
Participación no día do científico galego.
Participación no Plan Lector do centro:
Habilidades formativas e actuacións relacionadas coa lecto-escritura Frecuencia
Lectura de artigos científicos da prensa escrita. Trimestral
Lectura, comentario e realización de cuestionarios sobre textos científicos
relacionados co contido da materia. Trimestral
Uso de páxinas web de Física e Química Mensual
Realización dalgún artigo sobre temas de interese científico para a revista
escolar. Anual
Participación en concursos de relato curto do tipo “Ciencia que conta” Anual
9.2.2. Física e Química de 3º de ESO
Visita á Casa das Ciencias da Coruña e ao MUNCYT (ou actividade
equivalente).
Participación en charlas e conferencias de carácter científico no centro ao
longo do curso.
Colaboración coa organización no centro da Semana das Ciencias.
Participación no día do científico galego.
Participación no Plan Lector do centro:
Habilidades formativas e actuacións relacionadas coa lecto-escritura Frecuencia
Lectura de artigos científicos da prensa escrita. Mensual
Lectura, comentario e realización de cuestionarios sobre textos científicos
relacionados co contido da materia. Mensual
Uso de páxinas web de Física e Química Semanal
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
91
Habilidades formativas e actuacións relacionadas coa lecto-escritura Frecuencia
Realización dalgún artigo sobre temas de interese científico para a revista
escolar. Anual
Participación en concursos de relato curto do tipo “Ciencia que conta” Anual
9.2.3. Física e química de 4º de ESO
Visita a unha planta de tratamento de produtos lácteos (se é posible Feiraco,
senón Nestlé ou Clesa).
Participación en charlas e conferencias de carácter científico no centro ao
longo do curso.
Colaboración coa organización no centro da Semana das Ciencias.
Participación no día do científico galego.
Participación no Plan Lector do centro:
Actuacións relacionadas coa lectura, escritura e habilidades informativas Frecuencia
Comentario de textos de libros de lectura propostos para a biblioteca de aula
desta materia Trimestral
Realización dalgún traballo sobre temas científicos empregando a prensa
escrita e a bibliografía en xeral. Anual
Uso de páxinas web de Física e Química Mensual
Realización dalgún artigo sobre temas de interese científico para a revista
escolar Anual
9.2.4. Ciencias aplicadas á actividade empresarial
Visita ao parque eólico experimental de Sotavento.
Visita á Casa das Ciencias da Coruña e ao MUNCYT (ou actividade
equivalente).
Participación en charlas e conferencias de carácter científico no centro ao
longo do curso.
Colaboración coa organización no centro da Semana das Ciencias.
Participación no día do científico galego.
Participación no Plan Lector do centro:
Habilidades formativas e actuacións relacionadas coa lecto-escritura Frecuencia
Lectura de artigos científicos da prensa escrita. Mensual
Lectura, comentario e realización de cuestionarios sobre textos científicos
relacionados co contido da materia. Trimestral
Uso de páxinas web de Física e Química Semanal
Realización dalgún artigo sobre temas de interese científico para a revista
escolar. Anual
9.2.5. Física e Química de 1º de bacharelato
Visita a industrias químicas: Reganosa e Central Térmica das Pontes,...
Participación en charlas e conferencias de carácter científico no centro ao
longo do curso.
Colaboración na preparación na Semana da Ciencia a celebrar no Instituto.
Participación na xornada de portas abertas do CIQUS.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
92
9.2.6. Física de 2º de bacharelato
O alumnado de Física de 2º de bacharelato, debido á escaseza de tempo para abordar
completamente o programa da materia, non participarán en actividades extraescolares
organizadas por este departamento. Porén, de ser posible, realizarán algunha destas:
Participación nalgunha actividade de carácter excepcional (conferencia dalgún
científico ilustre, asistencia a algunha actividade organizada pola USC,...).
9.2.7. Química de 2º de bacharelato
Ao igual que o alumnado de Física, non participarán en actividades extraescolares ou
complementarias a non ser que se consideren de gran importancia ou que o seguimento do
programa curricular o permita. Neste caso as actividades a realizar serán algunha destas:
Visita a unha industria química: Repsol ou Foresa.
Participación nalgunha actividade de carácter excepcional (conferencia dalgún
científico ilustre, asistencia a algunha actividade organizada pola USC,...).
9.3. Seguimento e avaliación das actividades
Para realizar un seguimento das actividades que se leven a cabo, dado o seu carácter de
complementariedade e reforzo dos contidos curriculares, o departamento terá en conta as
seguintes pautas de actuación:
Introdución e explicación previa na clase dos contidos curriculares relativos á
industria ou lugar que se vaia visitar.
Busca de información relativa ao tema por parte do alumnado.
Elaboración de guías ou cuestionarios relacionados coa actividade, que o
alumnado terá que preparar ao longo da visita ou da participación na actividade.
Introdución dos temas correspondentes na materia a examinar na avaliación
cando isto sexa procedente, ou en caso contrario, contestación dun cuestionario que serva
para medir o interese dos alumnos na actividade e que contará como esforzo persoal na nota
da avaliación.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
93
10. Avaliación do proceso de ensino-aprendizaxe
10.1. Indicadores de logro para o proceso de ensino e a práctica docente
Como indicadores de logro para o proceso de ensino e a propia práctica docente
usaranse os seguintes:
Sobre a planificación das actividades:
Cubríronse todos os contidos do curso?
Os resultados finais de cada grupo foron satisfactorios?
Recorreuse a metodoloxías diversas?
Empregáronse diferentes formas de agrupamento do alumnado?
Estiveron adaptadas á diversidade do alumnado?
Sobre os materiais que se empreguen:
Resultan atractivos ao alumnado?
Foron suficientes?
Foron axeitados para acadar os obxectivos?
Permitiron ao alumnado a manipulación dos contidos?
Empregáronse materiais con diferentes niveis para axustarse á diversidade
do alumnado?
Sobre a motivación do alumnado
O alumnado participou activamente nas clases?
As actividades de clase estiveron asociadas a intereses do alumnado?
Houbo actividades de ensino aprendizaxe lúdicas?
10.2. Rúbricas
A avaliación do proceso de ensino farase tendo en conta rúbricas que faciliten a
reflexión sobre o mesmo así como fichas para esquematizar os logros conseguidos e axudar a
facer unha valoración dos mesmos. Analizaranse os resultados das avaliacións dos alumnos
tendo en conta os exames realizados, as actividades de clase, os traballos de casa, as prácticas
de laboratorio, as exposicións e as características específicas dos grupos de alumnos. Estas
connotacións serán apuntadas nas actas do departamento nas xuntanzas correspondentes. A
continuación aparecen os modelos de rúbricas a empregar.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
94
10.2.1. Escala de observación do caderno de clase
SI
XE
RA
LM
EN
TE
PU
NT
UA
LM
EN
TE
NO
N
PROPOSTAS DE MELLORA
A portada, inclúe o curso e o nome da materia, o trimestre
e o nome do avaliado?
Aparece a data na que se toman os apuntamentos, na que se realizan as actividades, etc.?
Indícase o inicio de cada tema novo?
Ao realizar unha actividade, cópiase o enunciado, ou polo menos indícase o seu número e
onde atopalo (páxina do libro, fotocopias, Internet, etc.)?
Coidouse a ortografía e o uso correcto dos símbolos e a notación apropiados?
Respectáronse as marxes e empregado ben o espazo, sen deixar moitos ocos nin comprimilo
demasiado?
Mantívose a organización, a orde e a limpeza, tanto nos apuntamentos como na realización
das actividades?
Incluíronse correccións e aclaracións sempre que foi necesario?
Abarcouse todo o contido necesario, indicando a súa diversa importancia?
Realizáronse ilustracións, debuxos, esquemas, resumos e/ou mapas mentais, que axuden no
estudo e comprensión do contido?
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
95
10.2.2. Rúbrica de exposición oral
OBXEC
TIVO PUNTOS EXCELENTE 4 ALTO 3 BAIXO 2 ESCASO: 1
CO
MU
NIC
AC
IÓN
OR
AL
1 Saúda ao comezar, preséntase e nomea o
tema para tratar.
Preséntase e nomea o tema para tratar. Saúda ao comezar e nomea o tema a tratar. Saúda ao comezar e/ou se presenta.
2
A postura corporal é adecuada, mira ao
auditorio, e non distrae con palabras,
movementos ou xestos.
A postura corporal é adecuada, e non distrae
con palabras, movementos ou xestos.
A postura corporal é adecuada, e mira ao
auditorio.
A postura corporal non é adecuada, pero mira
ao auditorio, e/ou non distrae con palabras,
movementos ou xestos.
3 Vocaliza, usa o volume e o ton de forma
correcta, e evita muletillas. Vocaliza, e usa o volume e o ton de forma
correcta.
Usa o volume e o ton de forma correcta, e
evita muletillas. Usa o volume e o ton de forma correcta, ou
evita as muletillas.
4
Realiza unha introdución esquemática, a orde
da exposición é lóxico, e líganse as distintas
partes, facéndoo saber.
Realiza unha introdución esquemática, e a
orde da exposición é lóxico.
A orde da exposición é lóxico, e líganse as
distintas partes, facéndoo saber.
Realiza unha introdución esquemática, ou a
orde da exposición é lóxico.
5 Cítanse conclusións, convídase a realizar
preguntas, e despídese, desexando ser claro.
Cítanse conclusións e convídase a realizar
preguntas.
Cítanse conclusións ou se convida a realizar
preguntas.
Despídese.
6 Emprega o tempo concedido, sen excederse
nin quedar curto.
Emprega polo menos as 3/4 partes do tempo
concedido.
Emprega máis de 5/4 partes do tempo
concedido.
Emprega menos da metade do tempo, ou se
excede en máis de 3/2 partes del.
CO
NT
IDO
DA
EX
PO
SIC
IÓN
7 A información que transmite é correcta e
centrada no tema.
A información que transmite é do tema, pero
ten algunhas incorreccións.
A información que transmite é correcta, pero
doutro tema.
A información que transmite é doutro tema e
ademais é errónea.
8
A información foi traballada e elaborada,
mostrando un proceso de reflexión e de
comprensión.
A información foi traballada, pero con pouco
traballo de reflexión e/ou de comprensión.
Parte da información transmítese desde unha
fonte sen comprobar a súa fiabilidade.
A información simplemente transmítese
desde as fontes sen comprobar a súa
fiabilidade.
9
A estrutura da exposición é lóxica e está
tratada con esmero; ademais, é orixinal,
amena e fácil de seguir.
A estrutura da exposición é lóxica e está
tratada con esmero, pero non é orixinal nin
amena.
A exposición é difícil de seguir por non ter
unha estrutura lóxica, pero está tratada con
esmero; ademais, é orixinal, amena e fácil de
seguir.
A exposición é difícil de seguir, por non ter
unha estrutura lóxica e ser tediosa.
10 Responde as preguntas con acerto e precisión.
Responde as preguntas, pero deu algúns datos
irrelevantes.
Responde a algunha pregunta con erros ou
vaguidades.
Non responde a ningunha pregunta, ou o fai
con continuos erros.
RE
CU
RS
OS
DE
AP
OIO
11
Interactúa co auditorio mediante varias
actividades ou experimentos que facilitan a
comprensión do tema da exposición.
Realiza algunha actividade de apoio que
facilita a comprensión do tema.
Realiza algunha actividade de apoio, pero
non facilita a comprensión do tema por
desviarse del.
Non realiza ningunha actividade de apoio que
facilite a comprensión do tema da exposición.
12
Emprega apoio audiovisual para lembrar
datos ou dar exemplos importantes, de forma
creativa.
Emprega apoio audiovisual que non achega
información relevante, ou non o utiliza de
forma creativa.
Emprega apoio audiovisual que se limita a ler
ou proxectar, sen realizar unha exposición
adecuada.
Apenas emprega apoio audiovisual, ou carece
del.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
96
10.2.3. Rúbrica de exposición con ferramentas dixitais
OBXEC
TIVO PUNTOS EXCELENTE 4 ALTO 3 BAIXO 2 ESCASO: 1
CO
NT
IDO
1 A presentación é creativa, sorprendente,
amena, única.
A presentación mostra certa
orixinalidade e é amena.
A presentación está desenvolvida a
partir dun persoal xa existente.
A presentación non é orixinal nin de
autoría propia.
2 Cobre o tema obxecto da presentación
en profundidade.
Cobre o tema obxecto da presentación
de forma adecuada.
Apenas inclúe a información esencial
do tema. A información sobre o tema é escasa.
3 Cobre o tema obxecto da presentación
en profundidade. O coñecemento do tema parece ser bo.
Mostra certos erros na asimilación do
contido.
Mostra erros ou carencias na
asimilación do contido.
4
Empréganse de forma profusa imaxes
e/ou vídeos que complementan e
axudan á comprensión do tema.
Empréganse algunhas imaxes e/ou
vídeos que complementan e axudan á
comprensión do tema.
Apenas se empregan imaxes e/ou
vídeos, ou non achegan nin axudan á
comprensión do tema.
Empréganse imaxes e/ou vídeos na
presentación que acaparan a exposición
do tema.
5
As diapositivas gardan unidade temática
e coidouse a súa claridade; respectan,
ademais, a estrutura gramatical.
As diapositivas gardan unidade temática
e coidouse a súa claridade, pero non se
respectou a estrutura gramatical.
As diapositivas gardan unidade
temática, pero non se coidou a súa
claridade nin se respectou a estrutura
gramatical.
As diapositivas non gardan unidade
temática e non se coidou a súa
claridade: é unha unión de distintas
presentacións.
6 Non hai erros ortográficos nin
gramaticais.
A presentación ten 1 ou 2 erros
ortográficos ou gramaticais.
A presentación ten entre 3 e 5 erros
ortográficos ou gramaticais.
A presentación ten 6 ou máis erros
ortográficos ou gramaticales.
OR
GA
NIZ
AC
IÓN
7
A portada engancha e introduce o tema
da presentación e os autores, e é seguida
por un índice.
A portada é seguida por un índice da
presentación.
A portada introduce o tema obxecto da
presentación e os autores, pero carece
de índice.
A portada non introduce o tema obxecto
da presentación ou aos autores, e carece
de índice.
8
A presentación do contido está ben
estruturada: unha idea segue á outra
nunha secuencia lóxica, con transicións
e uso de títulos claros.
A presentación está bastante organizada:
unha idea ou transparencia parece fóra
de lugar, pero as transicións e os títulos
empregados son claros.
A presentación é un pouco difícil de
seguir: algunhas ideas ou transparencias
parecen fóra de lugar, ou se empregaron
mal as transicións e os títulos.
As ideas parecen estar ordenadas ao
azar, con ideas e transparencias
totalmente fóra de lugar.
9
A carga de traballo está dividida
equitativamente e compartida por todos
os membros do grupo.
A carga de traballo está dividida
equitativamente, pero non é compartida
por todos os membros do grupo.
Unha persoa do grupo non realizou a
súa parte do traballo.
Varias persoas do grupo non realizaron
a súa parte do traballo.
10
O peche é orixinal, e inclúe unha
diapositiva de conclusións, e unha de
agradecemento e invitación a realizar
preguntas.
O peche inclúe unha diapositiva de
conclusións e unha de agradecemento e
invitación a realizar preguntas.
O peche inclúe unha diapositiva de
agradecemento e invitación a realizar
preguntas.
O peche non inclúe unha diapositiva de
invitación a realizar preguntas.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
97
10.2.4. Rúbrica de traballos escritos
OBXEC
TIVO PUNTOS EXCELENTE 4 ALTO 3 BAIXO 2 ESCASO: 1
ON
TID
O
1
O tema obxecto do traballo trátase de
forma creativa, sorprendente, amena,
única.
O tema trátase con certa orixinalidade e
de forma amena.
O tema desenvolveuse (ou o parece) a
partir dun traballo xa existente.
O traballo non é/parece orixinal nin de
autoría propia.
2
Cobre o tema obxecto do traballo con
profundidade.
Cobre o tema obxecto do traballo de
forma adecuada.
Apenas inclúe a información esencial do
tema.
A información sobre o tema é escasa.
3
O texto mostra que o coñecemento do
tema é excelente.
O texto mostra que o coñecemento do
tema parece ser bo.
O texto mostra certos erros na
asimilación do contido.
O texto mostra erros ou carencias na
asimilación do contido.
4
Empréganse de forma profusa imaxes
e/ou infografías que complementan e
axudan á comprensión do tema.
Empréganse varias imaxes e/ou
infografías que complementan e axudan
á comprensión do tema.
Apenas se empregan imaxes e/ou
infografías, ou non achegan nin axudan á
comprensión do tema obxecto do
traballo.
Non se empregan imaxes nin infografías
no traballo.
5
O texto garda unidade temática e
coidouse a súa claridade, respectando a
estrutura gramatical.
O texto garda unidade temática e
coidouse a súa claridade, pero non se
respectou a estrutura gramatical.
O texto garda unidade temática, pero
non se coidou a súa claridade nin se
respectou a estrutura gramatical.
O texto non garda unidade temática e
non se coidou a súa claridade; é unha
unión de distintos textos.
6
Non hai erros ortográficos nin
gramaticais en todo o traballo.
O traballo ten entre 1 e 5 erros
ortográficos ou gramaticais.
O traballo ten entre 6 e 10 erros
ortográficos ou gramaticais.
O traballo ten 6 ou máis erros
ortográficos ou gramaticais.
OR
GA
NIZ
AC
IÓN
7
A portada engancha e introduce o
tema obxecto do traballo e aos autores,
e é seguida por un índice.
A portada é seguida por un índice do
traballo.
A portada é orixinal e introduce o tema
obxecto do traballo e aos autores, pero
carece de índice.
A portada non é orixinal ou non
introduce o tema obxecto do traballo ou
aos autores, e carece de índice.
8
O contido do traballo está ben
estruturado: unha idea segue á outra
nunha secuencia lóxica, con
transicións e uso de títulos claros,
mantendo o formato. É fácil de ler.
O traballo está bastante organizado;
aínda que algunha idea parece fóra de
lugar, as transicións entre o resto son
lóxicas e a orde empregada é clara.
Ademais, mantense o formato,
facilitando a súa lectura.
O traballo é un pouco difícil de seguir:
algunhas ideas parecen fóra de lugar, ou
se empregaron mal as transicións entre
elas, a orde e/ou o formato.
As ideas dentro do traballo parecen estar
ordenadas ao azar, con algunhas
totalmente fóra de lugar. Ademais, non se
mantén o formato, custa lelo.
9
O final do traballo é orixinal, e inclúe
unha reflexión profunda e conclusións.
O final do traballo inclúe unha reflexión
e conclusións.
O final do traballo inclúe conclusións,
pero sen apenas reflexión, e/ou parecen
copiadas.
O final do traballo non inclúe reflexión
nin conclusións, ou aparecen pero están
copiadas doutra fonte.
10
A extensión do traballo cínguese ao
solicitado polo profesor ou a profesora,
sen que sobre nin falte nada.
A extensión é lixeiramente superior ou
inferior á solicitada, sendo todo
relevante.
A extensión cínguese ao solicitado, pero
á conta de eliminar partes importantes ou
engadir contido sen lóxica.
A extensión é notablemente superior ou
inferior á solicitada.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
98
10.2.5. Táboa de busca de información e fiabilidade das fontes
INFORMACIÓN
FONTE
DA
INFORMACIÓN
TIPO
DE FONTE
REPUTACIÓN
DA FONTE
FECHA DE
PUBLICACIÓN
E/OU
ACTUALIZA-
CIÓN
EXPERIENCIA
DO AUTOR
E/OU FONTE
PARCIALI-
DADE E/OU
NESGO
DA FONTE
COTEXO DA
INFORMACIÓN
(con outras fontes)
É FIABLE
A FONTE?
POR QUÉ?
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
99
10.2.6. Escala de observación: traballo diario e participación na materia
Alumno/a
Amosa interese
polos temas
tratados, realiza
preguntas,
achegas…
Toma conciencia
da relevancia da
ciencia na súa
vida, pon
exemplos,
relaciona os temas
Realiza as tarefas
encomendadas
con autonomía…
Mantén a
atención, garda
silencio, responde
cando se lle
pregunta…
Trae o material
necesario e realiza
un uso adecuado
dos recursos
Amosa interese
por coñecer máis,
ou afondar, sobre
os contidos
traballados
S A V N S A V N S A V N S A V N S A V N S A V N
S. Sempre AV. Ás veces N. Moi poucas veces ou nunca
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
100
10.2.7. Rúbrica para a utilización do método científico no laboratorio e a resolución de problemas
4 3 2 1
OBSERVAR
Realiza unha observación
minuciosa e precisa da experiencia,
recolle información e identifica os
datos relevantes. Rexistra a
información de maneira ordenada e
sistemática. Expresa correctamente
os datos e os resultados.
Realiza unha observación
correcta e rexistra a información
e os datos relevantes de maneira
ordenada e sistemática.
Non sempre expresa de forma
precisa os resultados obtidos.
Sabe como realizar unha boa
observación, aínda que o
rexistro de datos non é correcto
e pode xerar confusión.
A observación é inadecuada e
non contempla todos os
aspectos. O rexistro é
insuficiente e está nesgado.
FORMULAR
HIPÓTESES
Desde a observación realizada
elabora hipóteses de traballo
podendo xustificalas cos contidos
da materia. Argumenta coas súas
palabras o porqué de cada hipótese
exposta.
Elabora hipótese de traballo
desde a observación realizada,
pero ten dificultades para
xustificalas.
A partir das observacións
realizadas, elabora hipóteses de
traballo que non xustifica.
A partir das observacións
realizadas, ten moitas
dificultades para elaborar unha
hipótese de traballo coherente.
CONTRASTAR
HIPÓTESES
Propón un plan de traballo
realizando experimentos e/ou
investigacións de índole científica.
Leva a cabo a hipótese exposta e
contrasta os resultados coa hipótese
de traballo.
Valora se a hipótese compróbase ou
non, e busca evidencias para
xustificar a súa viabilidade.
Realiza un contraste de hipótese
metódico desde a
experimentación realizada.
Busca evidencias para xustificar
se é verdadeira ou falsa, pero non
sempre pode explicar
razoadamente o porqué do
resultado.
Realiza probas para valorar se a
hipótese verifícase ou non,
pero a experimentación non
sempre está ben efectuada e
nalgún caso non comproba a
súa validez.
Non comproba a validez da
hipótese.
PREDICIR E
ESTABLECER
MODELOS
Elabora modelos da realidade sobre
o tema traballado e fai predicións
fundamentadas desde o contraste
das hipóteses cos contidos teóricos.
Defende esa predición con
argumentos sólidos de elaboración
propia.
Fai predicións e establece
modelos a partir da
experimentación realizada. Non
sempre pode defender esa
predición con argumentos de
elaboración propia.
Fai predicións e establece
modelos, aínda que non sempre
son coherentes cos datos
obtidos na experimentación ou
coa teoría.
Non sabe facer predicións nin
establecer modelos.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
101
10.2.8. Rúbrica para a autoavaliación do profesorado: planificación
INDICADORES VALORACIÓN PROPOSTAS DE MELLORA
PL
AN
IFIC
AC
IÓN
1. Programa a materia tendo en conta os estándares de
aprendizaxe previstos nas leis educativas.
2. Programa a materia tendo en conta o tempo dispoñible
para o seu desenvolvemento.
3. Selecciona e secuencia de forma progresiva os
contidos da programación de aula tendo en conta as
particularidades de cada un dos grupos de
estudantes.
4. Programa actividades e estratexias en función dos
estándares de aprendizaxe.
5. Planifica as clases de modo flexible, preparando
actividades e recursos axustados á programación de
aula e ás necesidades e aos intereses do alumnado.
6. Establece os criterios, procedementos e os
instrumentos de avaliación e autoavaliación que
permiten facer o seguimento do progreso de
aprendizaxe dos seus alumnos e alumnas.
7. Coordínase co profesorado doutros departamentos que
poidan ter contidos afíns á súa materia.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
102
10.2.9. Rúbrica para a autoavaliación do profesorado: motivación do alumnado
INDICADORES VALORACIÓN PROPOSTAS DE MELLORA
MO
TIV
AC
IÓN
DO
AL
UM
NA
DO
1. Proporciona un plan de traballo ao principio de cada
unidade.
2. Expón situacións que introduzan a unidade (lecturas,
debates, diálogos?).
3. Relaciona as aprendizaxes con aplicacións reais ou coa
súa funcionalidade.
4. Informa sobre os progresos conseguidos e as
dificultades atopadas.
5. Relaciona os contidos e as actividades cos intereses do
alumnado.
6. Estimula a participación activa dos estudantes en clase.
7. Promove a reflexión dos temas tratados.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
103
10.2.10. Rúbrica para a autoavaliación do profesorado: desenvolvemento da ensinanza
INDICADORES VALORACIÓN PROPOSTAS DE MELLORA
1. Resume as ideas fundamentais discutidas antes de pasar a
unha nova unidade ou tema con mapas conceptuais,
esquemas?
2. Cando introduce conceptos novos, relaciónaos, se é posible,
cos xa coñecidos; intercala preguntas aclaratorias; pon
exemplos...
3. Ten predisposición para aclarar dúbidas e ofrecer asesorías
dentro e fóra das clases.
4. Optimiza o tempo dispoñible para o desenvolvemento de
cada unidade didáctica.
5. Utiliza axuda audiovisual ou doutro tipo para apoiar os
contidos na aula.
6. Promove o traballo cooperativo e mantén unha
comunicación fluída cos estudantes.
7. Desenvolve os contidos dunha forma ordenada e
comprensible para os alumnos e as alumnas.
8. Expón actividades que permitan a adquisición dos
estándares de aprendizaxe e as destrezas propias da etapa
educativa.
9. Expón actividades grupais e individuais.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
104
10.2.11. Rúbrica para a autoavaliación do profesorado: avaliación
INDICADORES VALORACIÓN PROPOSTAS DE MELLORA
1. Realiza a avaliación inicial ao principio de curso para
axustar a programación ao nivel dos estudantes.
2. Detecta os coñecementos previos de cada unidade
didáctica.
3. Revisa, con frecuencia, os traballos propostos na aula
e fóra dela.
4. Proporciona a información necesaria sobre a
resolución das tarefas e como pode melloralas.
5. Corrixe e explica de forma habitual os traballos e as
actividades dos alumnos e as alumnas, e dá pautas
para a mellora das súas aprendizaxes.
6. Utiliza suficientes criterios de avaliación que atendan
de maneira equilibrada a avaliación dos diferentes
contidos.
7. Favorece os procesos de autoavaliación e
coavaliación.
8. Propón novas actividades que faciliten a adquisición
de obxectivos cando estes non foron alcanzados
suficientemente.
9. Propón novas actividades de maior nivel cando os
obxectivos foron alcanzados con suficiencia.
10. Utiliza diferentes técnicas de avaliación en función
dos contidos, o nivel dos estudantes, etc.
11. Emprega diferentes medios para informar dos
resultados aos estudantes e aos pais.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
105
10.2.12. Rúbrica para a autoavaliación do profesorado: seguimento e ava-liación do proceso de ensino–aprendizaxe
Para realizar o seguimento dos logros conseguidos mediante unha valoración
porcentual de alumnos que superan a materia por cursos empregaremos a que aparece a
continuación:
AVALIACIÓN DO PROCESO DE ENSINO-APRENDIZAXE
DEPARTAMENTO: Física e Química ANO
ACADÉMICO:
MATERIA: PROFESOR/A:
CUALIFICACIÓNS
Sf B N Sb
CUALIFICACIÓNS
Sf B N Sb
CUALIFICACIÓNS
Sf B N Sb
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
106
11. Avaliación da propia programación
A programación didáctica é un documento que se realiza coa intención de que
permaneza no tempo, sen embargo, a medida que esta se vai contrastando coa práctica
docente nas aulas, é susceptible de modificacións e cambios que a sigan facendo útil e válida.
Isto implica un proceso de avaliación continua da propia programación, converténdoa nun
instrumento eficaz na organización da práctica pedagóxica, que de resposta e desenrole as
finalidades educativas marcadas para cada un dos cursos.
Ao longo do curso realizarase, nas reunións de departamento, un seguimento da
programación a varios niveis:
Seguimento da propia programación: unidades didácticas impartidas,
implicación no proxecto lector, realización de actividades complementarias programadas,
tempo invertido na consecución dos obxectivos, etc.
Análise do grao de consecución, por parte dos alumnos, dos obxectivos
marcados a nivel curricular: conceptuais, procedementais e actitudinais. Neste senso
elaborarase un cadro porcentual dos resultados obtidos polos alumnos en cada avaliación
facendo unha valoración dos resultados.
Adaptación da programación ás características concretas dos cursos nos que se
imparten as distintas materias da programación, tendo en conta a atención á diversidade.
Detección de posibles erros e aspectos susceptibles de cambios e de melloras
para ter en conta na programación do seguinte curso.
Deste seguimento darase conta, cando proceda, nas correspondentes reunións da
Comisión de Coordinación Pedagóxica
Ao remate de curso, farase unha valoración final recollendo o seguimento realizado
durante o curso e se formularán as propostas que se consideren convenientes a introducir na
programación do vindeiro curso.
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
107
FICHA PARA O SEGUIMENTO DA PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA
DEPARTAMENTO: Física e Química Ano académico:
MATERIA: CURSO:
1ª Avaliación Data:
Unidades Materia non impartida Observacións
2ª Avaliación Data:
Unidades Materia non impartida Observacións
3ª Avaliación Data:
Unidades Materia non impartida Observacións
IES Pontepedriña. Programación de Física e Química. 2018-2019.
108
12. Sinatura dos membros do departamento
A presente Programación Didáctica foi elaborada polo Departamento de Física e
Química do IES Pontepedriña de Santiago de Compostela.
En Santiago de Compostela, a 29 de novembro de 2018
Asdo.: Socorro Liste López