non zer - argia...konektatu eta baliabide ugari eskainiko dituena: ip telefonia-sarea...

2013KO MARTXOAREN 31 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Ixabel Bereziartua. Zuzendaria: Xabier Letona.Zuzendariaren albokoa: Pello Zubiria. Astekariko erredak-zio-burua: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: MikelGarcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura: Garbine UbedaGoikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa: Urko Apaolaza.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, JonTorner. Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Kudeaketa eta salmenta: Berdaitz Goia. Harpidetzak: KarlosOlasolo. Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea:Idoia Arregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Olatz Korta,Bego Zuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari KarmenLoiarte. Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxak: 943 373403 (erredakzioa),943 361048 (komertziala). Lapurdi, Nafarroa Beherea etaZuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000.Faxa: 559 476001. Nafarroa: Gazteluko Plaza 44, 3. eskui-na. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 POSTA ELEKTRONI-KOA. Komertziala: [email protected]. Harpidetzak: [email protected]. Erredakzioa: [email protected]. Interneten:www.argia.com. Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X. Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: AntzaS.A.L. Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:DANI BLANCO

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA ASTEKO GAIA

GUIFI.NET Autogestionatutako telekomunikazio sarea.JON TORNER ZABALA / 4

PERTSONAIAPIERRE RABHI: «Gaur egun, ‘on egin’ ez, ‘zorte on’ esan behar da».

SUSTRAI COLINA / 10

GAIAKJOKIN AZPIAZU CARBALLO Maskulinitatea: eraldatu, irauli edo

baztertu. ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA / 15ETORKINAK Krisiak areagotutako topikoak desegiten.

MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 18

IRITZIAREN LEIHOAHUGO CHAVEZEN HERIOTZA ETA VENEZUELAKO ETORKIZUNA

GARBIÑE BIURRUN MANCISIDOR / 20ABERRIA, IZATEKOTAN MIKEL IRIZAR / 22INOIZ EZ BEZALAKO AUKERA KIKE DIEZ DE ULTZURRUN / 23GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 21 TXANDAN AMETS

ARZALLUS / 22 BERTSO BERRIAK UXUE ALBERDI / 23

ERDIKO KAIERA‘ERBESTEA ABERRI’ IKUSKARIA Migrazioa, dantzaren bidez

kontatua. AMAIA UGALDE BEGOÑA / 24XABI SOLANO, ESNE BELTZA: «Luzaroan rocka besterik ez da izan

Euskal Herrian». IKER BARANDIARAN / 26DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 29LITERATURA IGOR ESTANKONA, GORKA BEREZIARTUA / 30MUSIKA MONTSERRAT AUZMENDI / 31ALEA Txapelketa baten geografia. PATXI LARRION / 32ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA JOXERRA AIZPURUA / 34LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 35DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 36

TERMOMETROAHASIER ARRAIZ: «EAJ oso urruti ikusten dugu guregandik, oso

urruti». MIKEL ASURMENDI / 37ARO BERRIA KURDISTANEN Armak isiltzea erabaki du PKK-k.

LANDER ARBELAITZ MITXELENA / 41ANAJE NARBAIZA: «Langilea gaztelaniaz badator, gero ezin dira

200 lankideren hizkuntza ohiturak aldatu».ONINTZA IRURETA AZKUNE / 42

IKERKETA ETA GARAPENA Euskal Herria Europako trenarenatzealdeko bagoietan. URKO APAOLAZA AVILA / 46

EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL Mamografiek ona dute asmoa, baina emaitza nolakoa?

PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2013ko martxoaren 31, 2.363. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

OHARRADatorren astean ez da ARGIA kaleratuko. Apirilaren 14an itzuliko gara.

�4 2013KO MARTXOAREN 31

ASTEKO GAIA

GUIFI.NET

Landa eremuak bazterrean uzten ez dituen telekomunikazio sare libre eta irekia da Guifi.net.Internet merkeago eskaintzetik harago, sarearen kontrola erabiltzaileen esku geratzen da.

Kataluniako eredua ardatz, Euskal Herrian ere hasia du bere bidea.

| JON TORNER ZABALA |

Autogestionatutakotelekomunikazio sarea

HILEAN 50 EURO ordaintzen dituzu etxeanInternet edukitzeagatik. Hamabi hilabeterakokontratua sinatzera behartu zaituzte, gainera.100 megako abiaduran nabigatu nahi baduzu,ez daukazu beste aukerarik. Sarea kontrola-tzen duten telekomunikazio enpresen araue-tara egokitu gara, zerbitzu hoberik besteinork eskainiko ez digula sinetsita. Gainera,erdigunetik urrun samar dauden auzo etabaserrietan bizi direnak joko-eremutik kanpodaude. Garestiegia omen da banda zabalekokonexioa haraino jartzea.

Ekintzaile batzuk, ordea,menpekotasun horri ihes egite-ko bideak urratzen ari dira, kul-tura eta software askea iparro-rratz, telekomunikazio sareaerabiltzaileen kontrolpeanegon dadin, etekin ekonomi-koa lortzea helburu duten tele-fono operadoreen eta Googlebezalako hamaika tentakulu-dun olagarroen menpe utzi beharrean. Eus-kal Herrian Guifi.net proiektuko kideak diraaitzindari.

Sare libre, ireki eta neutrala da Guifi.net.Edonor konekta daiteke, konexio-abiaduramugarik eta hainbat hilabeterako lotzen gai-tuzten pertenentzia kontraturik gabe. Moduhorizontalean funtzionatzen duenez, erabil-tzaile orok ikusi, kudeatu eta garatu dezakesarearen egitura.

Internet doan edo askoz ere merkeagoeskaintzen du Guifi.net-ek, baina lehentasunaez du horrek, amaraun ahalik eta handiena osa-tzeak baizik, herriguneak eta landa eremuakkonektatu eta baliabide ugari eskainiko dituena:IP telefonia-sarea (erabiltzaileen artean doanhitz egiteko), streaming bidezko irrati-telebista

emisioak, txat eta e-posta zerbitzuak, fitxate-giak partekatzeko bitartekoak eta abar.

Katalunian hasi zen gorpuzten proiektuaeta han du zabalpen handiena: 50.000 erabil-tzaile inguruk egin du bat egitasmoarekin,etxez etxe, auzoz auzo, eskualdez eskualde,eta haien nodo edo antenak apurka-apurkaherrialde osoa lotzen ari dira uhin bidezkokonexioekin.

Helburua hori da. Lekuan lekuko komuni-tateak konektatzea lehenengo, eta zonalde

geroz eta handiagoak hartzeapixkanaka. Hego EuskalHerrian ere pausoak ematenhasia da Guifi.net, Gipuzkoanbereziki, Gipuzkoa Share elkar-teak bultzatuta. Koordinatzailelanetan diharduen AsierGaraialdek eman dizkiguproiektuaren inguruko oinarriz-ko azalpenak.

Kostuak eta soluzioak partekatuGuifi.net-era konektatzeko behar dira super-nodoa (uhin bidezko errepikagailua), erabil-tzaileek teilatuan paratuko duten nodoa (ante-na), eta horri kable bidez lotuko zaizkionrouterra (jada etxean duguna konfigura daite-ke) eta ordenagailua. Erabiltzaileak dira gailuhoriek erosi, instalatu eta mantentzeko ardu-radunak; Guifi.net fundazioak laguntzaeskaintzen die. Inork sarea saboteatzen badukalteak azkar konponduko dira, antolaketahain hierarkikoa ez denez, erraza delako alter-natibak aurkitzea. Sare telematikoak konekta-tzen ditu Guifi.net-ek. Ez, ordea, gailu mugi-korrak. “Operadoreek erabiltzen dituztenfrekuentziak pribatiboak dira”, azaldu diguGaraialdek: “Negozio horrek diru asko mugi-

Sare libre, ireki, neutral etahorizontala da. Edonor konektadaiteke, konexio-abiaduramugarik eta hainbathilabeterako lotzen gaituztenpertenentzia kontraturik gabe


GUIFI.NET

tzen du eta oso kontrolaturik dute. BainaInternet liberatu behar izan zuten moduan,mugikorrekin ere gauza bera gertatuko da”.

Instalazioak partekatu eta mantenu kos-tuak banatu ahal izateko, onena da eraikinbereko bizilagunak adostasunera heldu etaantena bakarrarekin guztien beharrak ase-tzea. Adibide batekin azaldu digu Guifi.netproiektua garatzen ari den BarakaldokoGaueko kooperatibako kide Dabid Martine-zek: “Pentsa zuen atarian hamar bizilagunzaretela, eta 100 megako Euskaltel konexioaerosi duzuela 100 eurotan. Bada, kontratuaguztien artean zatikatuz gero, hilean 10 euroordainduta bakoitzak 10 mega izango lituzke.Nabigatzeko nahikoa eta sobera da. Euskal-telek estrategia eraginkorra erabili du: ‘150mega behar dituzu’, esaten digu. Baina norkbehar du tamainako konexiorik? Unibertsoadeskargatzeko bai, baina mezu elektronikoakirakurri, pelikula bat jaitsi edota bideo batikusteko ez da beharrezkoa! Ez dago zertan60 euro ordaindu hilean, ikaragarria da”.

Garaialdek argi utzi digu Guifi.net ez delaInterneten alternatiba: “Internet munduosoan zabaldurik dago. Ezinezkoa da tamai-

nako sarea sortzea. Baina zonalde batean,izan auzo, herri, eskualde edo Euskal Herriosoan, Internet erabili gabe komunikatzea lordezakegu”. Martinezen hitzetan, Internetzerbitzu baten moduan eskaintzen dute:“Niretzako albo-kaltea da. Gauzarik inpor-tanteena da Bermeotik Irunera mezu elektro-nikoa bidali ahal izatea Internetetik pasagabe, edo bizilagunen artean film bat elkarba-natzea P2P sareak erabili gabe”. Google Rea-der kenduko dutela entzun eta jendea asalda-tu egin dela gaineratu du: “Gisa horretakoerremintak doakoak dira produktua gu geugarelako. Eredu propioak aurkitu behar ditu-gu, Reader ixteak bost axola eman beharkoliguke. Etorkizunean irabaziak emateari uztenbadio, Gmail zerbitzua ere kendu egingodute. Gure bizitza osoa dugu han. Guifi.netjarrita, e-posta geuk kudeatuko genuke”.

Landa guneetara heltzea xedeEuskal Herri osoaz mintzo direnean, berezikiazpimarratzen dute landa eremuak konekta-tzeko beharra. “Baserri-auzo batean Internetjartzeko eskatzen baduzu, operadore komer-tzialek ezetz erantzungo dizute, kostua han-

Nodoetako bat jartzen, Andoaingo eraikin batean. Gipuzkoan dago zabalduen Guifi.net sarea.

DA

BID

MA

RT

INE

Z


GUIFI.NET

diegia litzatekeela”, kexu da Martinez.“Azpiegitura jartzea, baina, ez da haiek diotenbezain garestia, antena batek ez ditu 10.000euro balio”.

Gipuzkoako Tolosaldean, TolomendiLanda Garapen Elkartea ari da akuilu lanaegiten: “Operadore handiek ez dute inolakointeresik haien zerbitzuak herri txikietara era-mateko; uko egiten diote azpiegitura jartzeari,etekin ekonomiko ahalik eta handiena bila-tzen dutelako”, azaldu digute Iker KarreraTolomendiko gerenteak eta Joxi Balerdi IKTteknikariak. “Zonalde batzuetan Internet zer-bitzu egokia lortzea ezinezkoa da etaGuifi.net-ekin hutsuneok bete nahi ditugu.Behin azpiegitura ezarrita, mantenu gastuakoso txikiak dira”.

Errenteriako Gaztaño auzoan, esaterako,erabiltzaileek 5 euro inguru ordaintzen dituz-te hilean. Azpiegituragatik 150 euro ordainduzituen eraikin bereko bizilagun bakoitzak. 50megako Euskaltelen ADSL linea kontratatuzuten, eta 40 erabiltzaileetako bakarrak ere ezdu arazorik izan. Asanbladan hala erabakita,artxiboak deskargatzeko P2P zerbitzuak,eMule eta gisakoak, blokeatu dituzte, etamateriala deskargatu nahi duenak apur batgehiago ordaindu behar du. “Helburua dadiru-iturri mugatuak dituztenek ere e-postakontsultatu edota prentsa irakurtzeko aukeraizatea”, diote egitasmoaren sustatzaileek.

Bestalde, Martinezen eseanetan, “Ortue-llako Guifi.net saretxoarekin bat egin dutenerabiltzaileek fitxategi-zerbitzaria dute, haienartean filmak, kantak edota dokumentuakpartekatu ahal izateko. Hurrengo faseanherriko gizarte eragileak jarri nahi ditugu

harremanetan, intranet antzeko bat izandezaten haien artean informazioa trukatzeko,haiek kontrolatutako sarearen bidez”.

Nafarroako Txulapain bailarako hamahiruherri lotu dituen sarea da beste adibide bat.Edo dozena bat lagun bizi den ArabakoBarron herriko kasua. “Telefono mugikorre-tik hitz egiteko kalera irten behar dugu, bainaGuifi.net eta Internet ditugu etxean”, kontatudute egitasmoaren webgunean.

“Gure asmoa zen proiektua %100 diruzlagundurik izatea, eta oraingoz %70 behin-tzat lortu dugu Gipuzkoako Diputaziotik”,diote Tolomendiko kideek. “Herri bakoitze-ko hiru antena izanik, 6.000 bat eurokoinbertsioaz hitz egiten ari gara”. Martinezenhitzetan, oso garrantzitsua da administraziopublikoek software librearen inguruko haus-narketa barneratzea: “Teknologia eta ezagu-tza ditugu guk, baina dirurik ez”.

Uhinak kezka iturriErabiltzaileak gehien kezkatzen dituenaGuifi.net sareak igortzen duen erradiazioelektromagnetikoa da. “Logikoa da uhineninguruko kezka agertzea, baina asaldatuaurretik datuak ezagutu behar dira”, dioGaraialdek. Azaldu digu haien helburua sarebat osatzea dela, izan haririk gabeko uhinenbidez zein zuntz optikoarekin. “Uhinekin arigara hori delako konexio modurik merke etaerrazena. Proiektua gizarteratu nahi badugu,kostuak ahalik eta baxuena izan behar du.Oso kontuan daukagun gaia da, dena den, etaegunen batean zuntz optikoarekin lan egindezakegula ikusten badugu, bada... Katalu-nian, esaterako, hasiak dira zuntza erabiltzen,

Nafarroako Txulapain bailaran, Beorburu herrian, jarritako nodoetakobat. Eskuineko argazkian, Asier Garaialde Guifi.net-eko kidea.

DA

NI

BLA

NC

O

MA

RSU

PI.O

RG

Ipar EuskalHerriaEuskal HerrikoGuifi.net sareaklurralde osoahartzea duhelburu, etasustatzaileek dioteLapurdi, NafarroaBeherea etaZuberoara iristensaiatuko direla.Tentuz ari dira,ordea,telekomunikaziolegediakdesberdinakbaitira mugaadministratiboarenbi aldeetan.Nondik hasijakiteko Tolosako(Okzitania)Tetaneutralproiektukokideekin jarri diraharremanetan.


GUIFI.NET

baina erabiltzaile askoz ere gehiago dira,oinarrizko sarea garatua dute jada”.

“Desinformazioari aurre egin” eta herrita-rren zalantzak argitzeko, wifi antenek guganizan dezaketen eraginari buruzko datuak pila-tu dituzte proiektuaren sustatzaileekGuifi.net webguneko Osasuna atalean. “Gaurgaurkoz, eremu elektromagnetikoek minbiziaeragiten dutenik ez dago zientifikoki frogatu-ta”, irakurri dugu sarrera orrian.

“Frogatu beharrekoa, baina, ez da uhinakkaltegarriak direla, benetan kalterik egiten ezdutela baizik”, idatzi du Garikoitz PerurenakArdura zaitez! blogean. “Eta oraindik ezindezakegu esan telefono mugikorrek edota wifiazpiegiturek erabiltzen dituzten eremu elek-tromagnetikoek gugan eraginik ez dutenik”.

Uhinen balizko kalteei dagokienez zien-tzialariak ez dira ados, eta ez dago horiekdiagnostikatzeko protokolo medikurik. Denaden, “zuhurtziaz” jokatzeko eskatu du Peru-renak, Europar Batasunak dioenaren bidetik:“Zerbaitek kalterik eragingo ez duela argi ezbadago, Zuhurtziaren Printzipioa aplikatubehar da, emisio-mailari dagozkion araudiakzorroztuz, balizko kalte horiek gerta ez daite-zen”. Gasolioaren edota berunaren kasuanposible da eragin kaltegarria dutela frogatzea,baina erradiazio elektromagnetikoaren ingu-ruko ikerketak garestiak dira, eta enpresaaskori ez zaie datuak azaleratzea interesatzen.Epe motzerako efektuei buruzko ikerketakegin dira eta emaitzek ez dute, oro har, ondo-rio kezkagarririk erakusten. Hainbat aditukdioenez, ordea, neurketak epe luzean eginbeharko lirateke, kalteak denboran ager dai-tezkeelako.

Uhinen kontrakoek argumentu gisa dara-bilten BioInitiative txostenaz hitz egin diguGaraialdek: “Legez, Europa ia osoan 60 voltametroko intentsitatearekin igorri dezaketeantenek. Nafarroan, Errioxan eta Katalunian41ekoa da muga hori, baina aipatu txostenakdio gehienezko eremu-maila 0,6 voltakoa

��

��

��

��

Guifi.net operadore gisa eratua dagoen fundazioa da.Babes legala ematen dio horrek. Euskaltelek edobeste edozein enpresak dituen eskubide berberakditu. “Telefonia operadoreek indar handia dute, etaEspainiako telekomunikazio legeak baimena ematendie antenak nahi dituzten lekuan paratzeko”, azaldudigu Garaialdek. “Guri ere bai, baina kalterik txikienaegingo duten lekuan jartzen ditugu”. Beste operado-reen antenak baliatzen ditu Guifi.net-ek. Europakolegediak dio azpiegituren erabilera arrazionala eginbehar dela, operadore desberdinen dorreak ezin dai-tezkeela elkarren gainean egon, garai batean bezala.Konpainia batek errepikagailua jarriz gero, gainera-koek hura erabiltzeko aukera izan beharko lukete.“Argi dugu, dena den, enpresa horiek ez direla gurelehiakideak”, dio Martinezek. “Bezeroak bestebatzuk dira, izan norbanako, enpresa, elkarte edoadministrazio publikoak. Operadoreek Interneteskaintzen dute, eta guk beste era bateko zerbitzuak”.

«Ez gara operadorekomertziala»

DA

BID

MA

RT

INE

Z


GUIFI.NET

izan beharko litzatekeela. 60 gehiegi dira eta0,6 gutxiegi. Ezingo genuke telefono mugi-korrik izan, gure uhinak ez ezik, ingurukoe-nak ere jasoko genituzkeelako. Txostenarenarabera ez dago ziurtatzerik uhinak kaltega-rriak direnik. Hala ere, erradiazioen intentsi-tatea murrizteko gomendatu dute ikerketaburutu duten zientzialariek, badaezpadakoneurri gisa”.

Tolomendi elkarteko kideek gaineratu duteGuifi.net-ek igortzen dituen uhinak baimen-dutako intentsitate mailaren azpitik daudela:“Guztiok ditugu mugikorrak soinean, etahaiek emititzen dituzten uhinak askoz ereindartsuagoak direla diote adituek, baitaetxeetako hari gabeko telefonoen, ohe ondo-an umeei jartzen dizkiegun interfonoen etaabarren uhinak ere”.

“Gu ez gaude uhinen alde”, nabarmendudu Garaialdek. “Gure asmoa da administra-

zioei eskatzea baimendutako erradiazio mai-laren muga jaitsi dezatela, baina operadoreekpresioa egingo dute hala gerta ez dadin,inbertsio handiak egin beharko lituzketelako,errepikagailu gehiago jarrita esaterako, inten-tsitate gutxiagorekin seinalearen hedaduramantendu ahal izateko”.

Uhinen gaineko “kezka logikoak” bazte-rrean utzi gabe, orain arteko esperientziekdemostratu dute Interneten alternatiba bainogehiago dela Guifi.net. Sare autonomo ahaliketa handiena osatze bidean urrats txiki bainagarrantzitsuak ematen ari den proiektua da,operadoreek jarritako arauen inguruan haus-nartzera bultzatu beharko ligukeena. n

Guifi.net-en printzipioei,nodoen instalakuntzari eta eremuelektromagnetikoari buruzko azalpeneta datuak, besteren artean.

Iberiar penintsulako nodo ia guztiak Herrialde Katalanetan daude. Sarea zeinen zabaldurik dagoen ikus daiteke irudian.

1978. urtean

Bixente Ameztoyk

Zeruko Argiarako egindako

36 azal.

Bilduma honek

Joseba Sarrionandiaren

hitzaurrea darama.

· Prezioa: 20€

· Harpideentzako: 15€

EGIN EZAZU ZURE ESKAERA: � 943 37 15 45 | [email protected]

· 36 lamina · Karpeta· 210x280mm.

1968a baino lehen hasi zenuen zure iraultzaParisen.1950eko hamarkada amaieran hartu nuen lurParisen, Algeriako gerra giroan. Bizirautekolan bat kausitu behar eta Someca enpresaneskaini zidaten postua, sistemarentzat balioz-koa izateko gaitasunik ez nuen arren. Filoso-foekin asko ibilia nintzen ordurako, bainahori ez zitzaion piperrik ardura nire nagusiari.Garai hartan, langileriaren mikrokosmosaantropologiatik aztertzen nuen etengabe:etxetik lanera metro eta autobusean, lan-eguna, lanetik etxera metro eta autobusean,asteburua arnasa hartzeko, eta berriz haste...Gainera, enpresaren goialdean bulegoak zeu-den enkargatu zein nagusiekin, eta beheal-dean ni bezalako langileak. Lan mundua arraspiramidala da, desberdintasun sozialak azpi-marratzen dituen graduazio sistema oso batdago bakoitzaren gaitasunari lotua. Hierarki-zazio horrek eredu osoa gizakiaren selektibi-tatearen baitan egituratuta zegoela ulertarazizidan, eta hautaketa ez zela gizakiaren barnebaloreen araberakoa, bakoitzak sistemarieskaintzen ahal zionaren neurrikoa baizik.Hori gutxi ez, eta preso nintzen, gatibu. Siste-ma horretan gehiegi engaiatzea soldatapekoesklabutzan parte hartzea zen. Soldata ema-ten zidaten, libre nintzela esan, baina fun-tsean ez zen egia. Filosofikoki eta humanokiezin nuen halako existentziara makurtu.

Hiritik landa eremura aldatzea erabaki zenuen,jende samaldak alderantzizko bidaia egitenzuenean. 1960-1961ean iritsi ginen Ardèche-ra labo-rantzan plantatzeko asmoz, baina nekazari-tzari buruzko ideia zipitzik gabe. Bertakoeskola batean teoria ikasi, inguruko baserrie-

tan morroi aritu, eta harrituta geratu nintzenzenbat produktu kimiko erabiltzen zen ikusi-ta. Fite ohartu nintzen bateraezintasun itzelazegoela bizitza eta bizi ahal izateko eskutangeneuzkan pozoien artean. Jaten eman beharzigun lurra erasaten ari ginen, ingurumenakutsatzen, edaten genuen ura pozoituz gurebiziraupenerako ezinbestekoa mailatzen.Parisen soldatatxo baten truke bizitza osoaalienatzeari uko egin ostean uko egin nionsistema horri ere, eta laborantza biologikoariheldu. Horretarako, lurrak eta eremu batbehar nituen alta, eta garai hartan ez neukantxakur txikirik. “Zer arraio zabiltzate hemen?Hemengoak egin du! Itzuli hirira!” harritzenzitzaizkigun bizilagunak, eta Crédit Agricol-era mailegu eske joandakoan “ez diezuegusuizidatzen lagundu nahi” eman ziguten arra-postu. Orain gauden paradisu zati hau desku-britu, txunditu, eta nolabait aurrera egitealortu genuen,ordea. Hamahiru urtez egongara argindarrik gabe, zazpi urtez oso urgutxirekin, lurra harriz beterik zegoen, orain-tsu arte hemendik herrirako bidea ez zegoen


NORTASUN AGIRIA

Pierre Rabhi, Kenadsa-n (Aljeria) sortua 1938an.Laborari eta fi losofo hau laborantza biologikoarenaitzindarietako bat da eta lur bizi batera itzuliz giza-sareakbultzatzen dituen mugimenduko ideologo nagusia.Altermundialismoaren izen garrantzitsu honek NBErentzatmisioak egiten ditu munduan borondatezko xumetasunaeta desazkundea aldarrikatuz. Liburu anitzen egile,dokumental askoren protagonista, Frantziakolehendakaritzara aurkeztu zen 2002an, eta bere izenadaraman fundazioa sortu zuen 2010ean.

«Gaur egun, ‘on egin’ ez,‘zorte on’ esan behar da»

“Xorieri mintzo zen, mintzo zen haizeari...”.

PIERRE RABHI

| SUSTRAI COLINA |

Argazkiak: Dani Blanco

PERTSONAIA


PIERRE RABHI

asfaltatuta eta euri-egunetan ezin zen erabili...Baina guk ez genuen laborantza egiteko soilikinstalatu nahi, naturaz profitatu nahi genuen.Hemen paisaiari so hasi eta naturak gainahartzen dizu, sentiberatasuna arnasten da,zoragarria da. Gauden tokitik hamazazpikanpandorre ikusten dira, isiltasuna itzela da,airea puru-purua... Zergatik ez dira balorehoriek kontutan hartzen gaurko jendartean?

Zergatik?Edertasuna ez zaigulako piperrik axola! Guz-tiz zatarrak diren etxeak eraikitzen ditugu, pai-saiak desitxuratzen, arimarik gabeko gauzakgurtzen... Egungo etxeek ez daukate arimarik,bizi-kutxak dira. Gu naturaren arimaren bila

genbiltzan. Gure seme-alabei ez zaie ezinbes-teko deus falta izan, baina xumetasunarenaukera egin genuen. Ahuntzak genituen gasnaegiteko, arbolak landatu nituen, baratzealandu, euri-ura berrerabiltzeko sistema batfabrikatu... Aldi berean, abentura fisiko, esteti-ko eta espirituala izan da gurea. Kontua ez zenetxalde bat atzeman, lan egin eta sosa irabaz-tea, bizitzaren lege eta indarrengan berrinte-gratzea baizik. Izan ere, laborantza biologikoeta biodinamikoak bizitzara birkonektatzengaituzte. Ez dut konprenitzen jendeak nolaonartzen duen hiri handietako konfinamenduurbanoa. Naturarengandik geroz eta urrutia-go gaude. Hiritarrek ez dakite deus naturaz.Bakantzetan naturara doaz haurrak jolas-ordura ateratzen diren gisan. Gehienentzatnatura ez da bizitza zor diogun leku bizi bat,eguneroko jana ematen duena, giza-harrema-nak bultzatzen dituena. Ez, neguan eskiatzekoeta udan eguzkia hartzeko gunea da.

Halaxe gabiltza gero, zer jaten dugun ez dakigula. Sistemak gizakia alienatu du. Kapitalismointernazionalak gizateria erabat bahitutadauka. Janaria ekoizteko landa-eremuak akui-latzea baino, jendeak nahiago du jakiak haraeta hona bidaiaraztea. Karroa bultzatzen duenjende masan inork ez daki nondik datorrenogia, nondik jantziak. Dena da anonimoa, etaazkenerako, sistemak emango dio jaten, siste-mak jantziko du... Sistemak gizakia bahitzendu. Filosofikoki betitik errefusatu dut hori.Autonomia eraiki behar dugu, independen-tzia, ezin gara sistema baten menpe bizi, zere-sanik ez sistema horrek etekina baizik ez baduhelburu. Distribuzio handiari ez zaio basohonen balioa interesatzen, bere etekina baizik.Hala, dirua duenak dirua kolokatzen du, moz-kinak biderkatzen dira, eta jende bat lo eginezaberasten da! Horrek pertsonaren benetakolana bigarren mailako bihurtzen du, eta horriekonomia deitzen zaio, baina funtsean ekono-mia naturak irakatsi diguna da: deus ez da sor-tzen, deus ez da galtzen, dena transformatzenda. Alabaina, gure planeta desertu zabalekooasi edertzat izan beharrean, azken arrainerai-no, azken zuhaitzeraino, ustiatu beharrekobaliabide putzutzat daukagu. Pentsa, diruarenaitzakian gizateriari ondasun kolektiboa legal-ki kentzen dion kasta bat sortu dugu! Nik horiezin dut onartu.

Alienazio horretan, nola sinetsi dugu kontsu-moan datzala zoriona? Zoriona ez da erosten. Adiskide enpresariaskok esaten didate “nire enpresak ongi doaz,baina ni ez”. Saiatu zaitezke zorion-eza autogarestiak eta itsasertzeko txaletak erosiz kon-pentsatzen, baina zoriontsu ez dena nonahi

izango da malerus. Libertimenduak liberti-mendu, gizateria modernoa ez da zoriontsua.Ikusi besterik ez dago antsiolitiko kontsumoa,jendeak bizi duen drama salatzen du. Kontra-ra, Afrikara noanean jende zoriontsua ikustendut: ez dakite bihar ogirik ukanen duten bainairribarre egiten dute. Nola azaldu oparotasu-nean bizi diren populuak zoriontsu ez izateaeta xumetasunean bizi direnak bai? Erantzu-nak gizakiarekin lotura zuzena du. Denokdakigu hiltzera kondenatuta gaudela, bainaheriotzaren beldur horrek gure bizimoduapozoitzen du, eta beldur garenez ziurtasunadugu xede. Dirua pilatzeak edo bortitza izanezbestea menpean hartzeak ziurtasuna ekarrikodigutelakoan gaude, baina ez da hala. Hiltzekobeldur garelako dauzkagu hainbeste arma,bakoitzak egia berea dela dioten hainbeste erli-jio, eta gatazkatik gatazkarako eskizofrenia tra-giko batetik ezin askaturik gabiltza.

Horregatik da hazkundea arazoa eta ez solu-zioa? Hazkunde ekonomikoak beti gehiago beharizatera darama. Gauzak zer diren, Mendebal-deak, Europak, ideologia bat sortu du eta beraizan da pentsamolde horren lehen biktima.Behiala, ez ziren denetan berdin beztitzen,etxeen arkitekturak desberdinak ziren, bakoi-

tzak zituen bere usadioak, bakoitzak bere hiz-kuntza... Aniztasun itzela zegoen Europan,baina egun, Europa estandar bat daukagu pla-neta osora esportatzen ari den jendarte ereduasegaitz eta bulimiko batekin. Alabaina, nonditugu baliabideak? Mundu guztiak europararrunt batek adina kontsumituko balu plane-tak ezingo luke erantzun. Zibilizazio xahutzai-le baten parte gara, ez dakigu behar-izan sin-pleak aseta askiesten. Gizateriarentzatezinbestekoa bakoitzak bere gosea berdintze-ko lain izatea da, teilatu bat ukaitea, gaixotuzgero sendatzeko aukera... Baina kontuak atera-tzen hasi eta lekutan gaude! Hori da hazkun-dearen baitan dagoena. Horregatik, hazkundeekonomikoa arazo bat da niretzat. Ez bagaudesekula satisfos, nola egongo da zoriona? Eten-gabe ari dira gure asegaiztasuna akuilatzen, etahorixe bera bihurtu dute pseudo-ekonomiahonen motor. Euren behar-izanei inolakomugarik jartzen ez dieten norbanakoek akuila-tzen dute sistema. Hori hala, jendea gosez hil-tzen denez ezinbestekoa ez dago konponduta,baina bitartean gainkontsumoak ez daukamugarik. Gure behar-izanak determinatutadaude, baina gure baitan indar sinboliko han-dia duenarekiko apetituak ez du limiterik.Horrek ez du zentzurik. Xumetasun zorion-tsua behar dugu. Sinpletasunean baino zorion

PIERRE RABHI

Politika“Ez dut politikansinesten, ez egunegiten denmoduan behintzat.Ez datorerrealitatearekinbat. Horrexegatiknabil etengabekanpainan.Politikarena erebaden diskurtsoarrazionala erabilibehar dugusistema biluztu,desegituratu etapolitikaren aurkabihurtzeko”.

handiagoa ez dago inon. Kontentatu gaitezendaukagunarekin, izan gaitezen zoriontsu dau-kagunarekin. Zergatik egin hainbeste lan?Behar ez ditugunak erosi ahal izateko? Zori-txarrez, ordea, gizakiak fantasia asko txertatuditu berez aski sinplea den errealitatean.

Gure errealitatea elikagai eskasiaren atarianegotea dela diozu zuk.Gizateriari biziraupena bermatu dioten para-metroak aztertzen ditudanean, dena gainbe-hera doala ohartzen naiz. Laboraria txikitudugu nekazal ustiatzaileen eta lurraren indus-triaren mesedetan. Elikatzeko beharrarekinzerikusia duen oro bereganatu eta suntsitzenari da sistema. Lehen oilaskoak baserrianhazten genituen, orain fabriketan! Gauzabera txerriekin. Gero harritzen gara idikiarenpartez zaldikia sartzen digutelako. Nik ez dutkonprenitzen nola uzten dugun hori fabrikenesku. Hiri ondoko landa-guneetan aski jendelegoke hiriek behar dutena ekoizteko, bainahorretarako politika zehatzak behar dira.Aitzitik ez, nahiago dugu etxetik 100 metroraegin dezakeguna, etxetik milaka kilometrorabila joan. Erabat absurdua da, eta gutxi balitz,gizaki eta ingurumenarentzat toxikoa. Nolanahi duzu gu osasuntsu egotea etengabelurrak hiltzen, ura kutsatzen, eta airea kutsa-tzen ari bagara? Gaur egun, “on egin!” ez,“zorte on!” esan behar da! Izugarria da, era-bateko ilunaldi estrategikoan gaude. Deliberoegokiak hartzen ez dituzten politikari ezjaki-nak eta gizateria manipulatua dauzkagu. Hala,elikagai eskasia noiznahi etor liteke, ez dagoe-lako bere autonomia alimentarioa bermatutadaukan populurik. Esaterako, Aljerian, nirejatorrizko herrian, seko pitzatuta daude. Ura,

lurra eta eguzkia dauzkate, denetik ekoiztudaiteke bertan, eta hala ere %82a inportatzendute! Alternatibak badaude, baina ez da egiaalternatibak egote hutsagatik jendartea alda-tuko denik. Jendartea aldatzeko gizakia aldatubehar da, eta hezkuntzatik ekin behar zaiogizakia aldatzeari. Lehia eta nagusikeria bul-tzatu beharrean, zergatik ez zaie haurreielkartasuna eta auzolana irakasten? Zergatikez dizkiegu gaitasun praktikoak ematen egunosoa pantaila aurrean izpiritua paralizaturiketa errealitatetik desbideratuta eduki beha-rrean? Beraien behar-izanei erantzuteko gaiizango ez diren belaunaldiak prestatzen arigara. Are okerragoa, sistema hau elikatzen etabetikotzen duen hezkuntza sistema daukagu.

Zure ustez humanitatearen zibilizazio ahul etahauskorrenean bizi garelako, agian?Egitate bat da. Kendu ezantza, argindarra etakomunikazioa, eta zibilizazioa goitik beheraamiltzen da. Apenas geratzen denez landa-eremurik, ez dago errekurtsorik. Hori haladeno, gizateriak asmatu duen zibilizaziohauskorrena izango gara. Erregaiarekiko era-bateko menpekotasuna daukagu, horrekpetrolioaren zaintzaren inguruko geopolitikadeterminatzen du, hortik gerrak sortzen dira,eta petrolio eskasia heltzean akabo festa.Horrek indarkeria basatia eta geopolitikahipokrita dakartza. Diktadore baten heriotza-ren atzean gehien-gehienetan daude petro-lioa, zentral nuklearretarako erregaiak, gasaedo uranioa. Petrolio, argindar, gas eta komu-nikaziorik ezean haizea hartzera goaz! Bitar-tean, jabetzen zara Afrikan bizitzen segitukodutela, ez dutelako euren zibilizazioa horrenarabera eraiki, naturak emandakoaren araberabaizik. Horregatik itzuli behar dugu naturakemandakora. Natura beti erreproduzitzen da.Denbora eta gari ale bakar bataski dira gizateria osoa elikatzeko.Ez ahantz bizitzaren potentzialaizugarria dela, gizateriaren tonta-keria bezainbatekoa. n


PIERRE RABHI

AZKEN HITZA

“Politikari ekologistek oso gutxi hitz egiten dute edertasunaz,baina zer arraio, zuhaitz bat ez da egurra bakarrik, ederra ere bada.Ez dira ohartzen mundu zatar batean bizi garela, eta mundu itsusihorrek ez dituela gure barrenak elikatzen. Ni ortuan aritzeak elika-tzen nau. Baratzean dabilenak ederki daki ezin direla aldi bereanhazia erein eta uzta jaso, pazientzia behar dela, ez dagoela denazure esku...Irakasle aparta izateaz gain magia hutsa da ortua. Hazi-txo bat landatu eta tomate kiloak batu. Ederra. Zergatik ez garamintzatzen edertasun hortaz?”.

Ederra

Komunitatea“Jendeak bildubehar du, elkarlagundu, eta bereoinarrizko behar-izan oro asetzekokomunitateaksortu. Nik zukegiten ez dakizunaegingo dut eta zuknik egiten ezdakidana.Soldatarenaraberafuntzionatubeharrean,zergatik ez mugituelkartasunarenbaitan?Solidarioak bagarabiziko gara.Bestela, hildagaude”.


Umorez III jardunaldiak antolatu zituen Bertsozale Elkarteak otsailean. Bertan, Gizontaldeak eta maskulinitatearen inguruko diskurtsoak tesinako edukiak azaldu zituen

Azpiazu Carballok. Orriotara ekarri ditugu hitzaldiko hainbat pasarte, baina ez galdu bideozikusteko aukera www.argia.com/multimedia kanalean.

| ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA |

JOKIN AZPIAZU CARBALLO

Aldatzen ari da maskulinitatea?Gauza guztiak ari dira aldatzen, eta maskuli-nitatea ere eraldatzen ari da, noski, ezinezkoalitzateke bere horretan mantentzea. Bainabeste gauza bat da aldaketa horiek egintzatematea eta aldaketa horiek beti onerako dire-la pentsatzea. Akademia munduan bi mutu-rretako irudikapenak ditugu: aldaketa gauzatudenaren irudikapena, eta gauzak ez direlaasko aldatu adierazten duten adibideak.

Ni ez naiz kokatzen ez batean ez bestean.Aldaketak ez baitira unibertsalak, talde ikus-garri batean gauzatu badira ere. Gauza bat daesatea guk ezagutzen dugun jende dezentebere maskulinitatearen inguruko kuestiona-mendu eta eraldaketa interesgarriak egiten aridela, eta beste gauza bat da esatea maskulini-tatea krisian dagoela.

Arlo akademikoa feminismotik urrunduzIkerketa bi alorretan garatu dut: arlo akade-mikoan zer gertatzen ari den aztertu dutmarko teorikoan. Eta bestetik, gizon taldee-tan, gizartean orokorrean zer gertatzen ariden landu dut. Horretarako gizon taldeekegin dituzten manifestuak eta idatzi laburrakaztertu ditut. Beraz, aztertutakoa ez da izangizon horiek esan dutena, publikoki esandutena baizik.

Arlo akademikoan, Euskal Herrian orain-dik ez da apenas maskulinitatear buruzkoikerketarik gauzatu. Garaiz gaude beraz, iker-ketei hasieratik ikuspegi kritikotik eusteko.Beste herrialdeetan maskulinitatearen inguru-ko ikerketak zer propio bat bailitzan garatzenari dira, unibertsitate askotan departamen-

Maskulinitatea: eraldatu, irauli edo baztertu

“Teoria feministetan asko landu diren gai batzuk maskulinitatearenteorietan ez dira agertu ere egiten. Urruntze horrek pena ematen dit”.



tuek izen hori daramate. Horrek irudikatzendu maila teorikoan feminismoarekiko ematenari den urruntzea. Maskulinitatearen inguru-ko ikerketak asko zentratu dira identitatekontuetan, zer den gizon izatea, zer adieraz-ten duen horrek, nola mugitzen garen, nolaegiten ditugun gure erritualak, nola eta nolaeta nola... eta ez hainbeste teoria feministakgaratu dituen esparruetan: hegemonia, bote-rea... Urruntze horrek pena ematen dit. Teo-ria feministetan oso garrantzitsuak izan direnkontu batzuk, maskulinitatearen teorietan ezdira agertu ere egiten.

Nire tesinarako gai zehatz bat hartu nuen:subjektu politikoa. Zer gertatzen da mugi-mendu feministak azken 30 urteotan eginduen eztabaida horrekin? Garai batean ema-kumea gauza bat eta bakarra zenean, feminis-moan subjektu politikoa emakumea zen: norda feminismoaren subjektua? Emakumea.Nork egiten ditu aldaketak? Ema-kumeak. Baina gai hori problema-tizatu egin zen, eta zera planteatuzen: emakumea izatea gauza batda eta emakume pobrea izateabeste gauza bat. Eta emakume bel-tza izatea beste kontu bat. Etaemakume lesbiana beste kontubat. Hor feminismoak lan handiaegin du: nola artikulatu mugimen-du bat, nola artikulatu subjektuestrategiko komun baten aldarri-kapen eta ideia batzuk, aldezaurretik jakinda ez garela ari uni-bertsala den subjektu batez. Ez dakit nikhainbeste tinta beste ezerk sortu ote duenazken 30 urteotan feminismoan. Oso ezta-baida interesgarria da, maila politikoan mugi-mendu askori eragiten diena, oso ekarpeninteresgarri eta garrantzitsua da... eta masku-linitatearen inguruko teorietan ia ez da inonageri. Horrek kezka sortzen zidan eta horriburuzko azterketa egin dut marko teorikoan.

Emakume subjektuaren haustura horrekeraikuntza sozialaren ideia azpimarratzen du,alegia, ez gara jaiotzez zerbait, eraiki egitengara, eta eraikuntza horretan faktore ezberdi-nek eragiten dute, naziotasunak, klase sozia-

lak, arrazak, sexu aukerak, eta abar. Maskuli-nitate taldeek ere planteatzen dute deseraiki-tzea: “Goazen deseraikitzera gure nortasunhori eta goazen ongi dagoena hartzera etagaizki dagoena baztertzera”. Baina saiatu nin-tzen zalantzan jartzen subjektuen deseraikun-tza berdina izan daitekeenik. Feminismoansubjektuaren deseraikuntza egiteak izan duenkoste politikoak ez du zerikusirik maskulini-tatearen deseraikuntzarekin. Ikaskide batekesaten zidan, “emakumeek 200 urte darama-gu subjektu bat lortu nahian eta orain lortudugunean, esan behar diguzue deseraiki eginbehar dugula?”. Asko haserretzen zen, etaarrazoiarekin. Mugimendu feministak ausarthartu du erronka hori. Uste dut maskulinitatetaldeetan askotan ikuspegi eroso eta lasaiago-tik egiten dela.

Zer da “matxo” izatea, zer gizon?Gizon taldeetako diskurtsoen analisira pasa-ko naiz. Badakigu zer den “matxoa” eta bada-kigu hori ez dugula nahi. Baina zer da gizonizatea? Gizonak aldatu egin behar direla esa-ten dugunean, zeintzuk dira aldaketa horiensubjektuak? Nor da aldatu behar den gizonhori? Topatu nuen gauza interesgarrietakobat izan zen harreman heterosexualetankokatuta zegoela diskurtso guztia. Eta dis-kurtso hori jasotzeko kandidatuak ere hetero-sexualak ziren eta bikote harremanean anto-latutakoak, gainera. Are gehiago, gurasoak

gehienetan. Oso erreferentzia gutxitopatu nituen beste maskulinitatebatzuen eraldaketa beharraz.

Eta hori arriskutsua iruditzenzitzaidan bi aldetatik. Batetik, erre-gimen heterosexual eta familia-rrean ez gaudenok ez gara gizo-nak? Nik ez daukat arazorikhorrekin, esango nuke “oxala!”.Baina beste kezka hau larriagoairuditzen zait: guk ere ez dugualdatu behar? “Bizitzaren alde gaiz-toan” jaio garenok jada dena egitendugu ondo? “Marikita bazara nola

izango zara sexista edo matxista?, ezinezkoada”, arrazonamendu hori oso larria irudituzitzaidan. Nik gay giroan ezagutu izan dudanmatxismo atzerakoia sekulakoa izan da.

Aldatu behar duen gizonaren oso irudika-pen hertsia topatu nuen. Zer da “matxoa”?“Andaluza (edo latinamarikarra edo afrikarra,baina kanpokoa), hargina, oso matxista ageri-koa, piropolaria”... Inork ez du bere buruahorrekin identifikatzen. Baina horrek ez duesan nahi guk jarrera sexistarik ez dugunik.Iruditzen zait ez ote garen ari estereotipoarenkontra borrokan, errealitatearen kontra aribeharrean.

“‘Berdintasunakdenontzako abantailakditu’ errepikatzen daetengabe. Nik uste dutezetz! Abantaila batzukirabaziko dira, bainapribilegio batzuk alborautzi beharko dira”

CurriculumaErmuan sortua 1981ean. Txikitatik giro feministan hazia.Bartzelonan bizi izan zen hiru bat urtez, eta bertan gizontaldea sortu zuten. 2008an itzuli zenean, maskulinitatetaldeen goraldia sumatu zuen. Soziologia ikasketakbukatu eta Generoa eta Ikerketa Feminista Masterraegin zuen. Egun Begirada Feministak jardunaldiakantolatzen ditu unibertsitatean, Soraluzeko KomiteArroxan ari da, eta Joxemi Zumalabe fundazioan.



Beste galdera bat ere ekarri nahi nuen:nortzuk ari dira aldatzen? Aldaketak teoriasoziologiko, antropologiko, filosofiko mas-kulino ilustratuan zerikusi handia du bolun-tarismoarekin. Aldatu nahi dugulako alda-tzen garela pentsatzen dugu. Eraldaketakbarrutik kanporako prozesuetan kokatzenditugu. Zergatik? Gizonezkoontzako etazientzia maskulinoarentzako oso zaila delakoonartzea gauzak gertatu egiten direla bainaguk ez ditugula kontrolatzen. Duela astebatzuk lagun bat ikusten izan nintzen.HIESA dauka eta bajualdi gogor batenondorioz ospitalean egon da. Gauza kuriosobat esan zidan: “Ni 60 urtera heltzen naize-nean, heltzen banaiz, eta gizonak gizon iza-teari utzi izanaren krisian erortzen direnean,nik ez dut krisi hori izango. Zeren nik jadabadakit zer den dependentea izatea, nik jadabadakit zer den sexu harremanak izatekozailtasunak izatea, nik jada badakit zer dengizon ez-osoa izatea”. Bere kabuz egin al duhausnarketa eta berak planteatu al du alda-tzea? Ez, bat-batean bizitzak egoera bateanjarri du non maskulinitatea gidatzen dutenprintzipio nagusiak (autonomia totala, nor-beraren kontrola izatea eta abar) erori egin

zaizkion eta ezin dituen hain erraz berresku-ratu. Gure herrian gizon etorkin asko dago,beren jatorrizko herrian oso lanbide“matxoa” zeukatenak eta orain jende nagu-siari pixoihalak aldatzen ari direnak. Beremaskulinitateak kolokan jarri dira, baina ezberaiek aukeratu dutelako.

Eremuak irabazi bai, eta galdu?Harridura handia sortu zidan etxeko laneninguruan sortutako diskurtso horrek guztiak.Oso paper zentrala jokatzen zuen gizon tal-deetako proposamenetan. Aldiz, esparrupublikoari begira ez zegoen horrenbestekoproposamenik. Badirudi gizonezkook eginbehar ditugun eraldaketa bakarrak orain arteegin ez ditugun etxeko-lan eta zaintza languzti horiek gure gain hartzea direla. Horiegin behar dugu, beharrezkoa da eta zorretangaude horretan. Garrantzitsua da esparruhori geure egitea, eta horretan ari gara, bainabeste esparru batzuk ez ditugu utzi.

Norberak hainbeste lan ordu eta gero,etxera ailegatu eta etxean laguntzen du, pri-meran. Baina norberak ez du planteatzenbere lanaldia murriztea. Gizonezkoek ez dutelanaldirik murrizten, inkestek horrela esatendute. Amatasun eta aitatasun kontuetan,gizonezkoek lagundu egiten dute, lehenbaino askoz gehiago, noski, baina lanaren,karrera profesionalaren edo karrera akademi-koaren esparrua, hori ez da abandonatzen.Hori arazo bat da eta zera adierazten du:guretzat etxeko lanetan inplikatzen hasteakbalio anbibalentea daukala: alde batetik fae-natxo bat da, baina bestalde esparru bat ira-bazten ari gara, bere ondorio positiboakdituena. Baina zer diogu esparruak galtzeaz?Badaukagu proposamenik? Amantalak jantzibai, baina katedrak kendu behar ditugu?Horrelako postu bat eskaintzen diguteneanuko egin behar diogu? Lanaldi murrizketakhartu behar ditugu? Planteatu behar dugu ezditugula kargu publikoak hartuko? Konple-xua da eta ez dut esaten horiek direnik irten-bideak.

Horrek garamatza zera planteatzera: zerta-rako behar dugu aldaketa? Topatutako adie-razpen argigarri bat hau izan zen: “berdinta-sunak denontzako abantailak ditu”. Hauetengabe errepikatzen da manifestu eta ida-tzietan. Eta nik uste dut ezetz! Abantailabatzuk irabaziko dira, baina pribilegio batzukalbora utzi beharko dira. Eta pribilegioakuzteak ez dakar abantailarik. Euskararen kasubera da, Euskal Herrian euskal-dun oso izatea ez da abantaila,baina ahaleginak egiten ditugunahi dugulako edo hala beharduela sinisten dugulako. n

“Zer da ‘matxo’a? Andaluza, hargina,oso matxista agerikoa... Inork ez dubere burua horrekin identifikatzen.Baina horrek ez du esan nahi guk jarrerasexistarik ez dugunik”

“Badirudigizonezkook eginbehar dituguneraldaketa bakarrakorain arte egin ezditugun etxeko-laneta zaintza lanakgure gain hartzeadirela. Baina zerdiogu esparruakgaltzeaz? Badaukaguproposamenik?”.


Euskal Herrian ez omen gara arrazistak eta xenofoboak.Ea hurrengo baieztapenetatik zenbatekin egiten duzun bat.

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |

ETORKINAK

Etorkinek prestazio sozialak eta diru-laguntzak kentzen dizkigute. Azterketaguztien arabera, etorkinek jasotzen dutenabaino ekarpen handiagoa egiten diote GizarteSegurantzari. Aintzat hartzekoa da gehienakgazteak direla –lanerako adinean, beraz– etaerregularizatua dutela beren egoera –EuskalHerriko etorkinen %80-85ak erregularizatutadu bere egoera eta egoitza-baimena du–, etaondorioz zergak ordaintzen dituztela, gaine-rakoon moduan (Espainiako Estatuan iazargitaratutako Inmigración y Estado de bienestar enEspaña txostenaren arabera, bi edo hiru aldizhandiagoa da egiten duten ekarpena, sortzenduten gastua baino). Gainera, ez dago atzerri-tarrentzat propio pentsatutako inongo presta-zio edo diru-laguntzarik;norberaren egoera pertsona-laren eta betetzen dituen bal-dintza ekonomiko eta sozia-len arabera jasotzen diralaguntzak. Euskal Herrikodatu zehatzik ez dagoenarren, “ongizate baldintzaonenak ditugu, eta beraz,prestazioen atzetik baletoz,Euskal Herrira etorriko lirateke, baina etorkinkopurua handiagoa da Espainiako Estatukobeste zonaldeetan, batik bat Valentzian, Mur-tzian, Andaluzian… Nekazaritzan, turismoanedo (orain arte) eraikuntzan aritzeko aukerahobea dutelako han”, diosku Gorka Morenosoziologo eta Ikuspegi Immigrazioaren Beha-tokiko zuzendariak. Alegia, joerek erakustendute lan merkatuagatik mugitzen direla etorki-nak, eta ez diru-laguntzek erakarrita.

Etorkinak laguntzera bideratutakogastu publikoak are gehiago hondora-tzen gaitu, krisi garaian. Egia esan, hainba-tek (sustatu) duen pertzepzio faltsua dagehiegizko gastu publikoak eraman gaituelakrisi ekonomikora. Politika neoliberalak area-gotzearen ondorioz, 1990eko hamarkadatikbabes sozialerako neurri eta inbertsioek

behera egin dute Europar Batasunean, etazehazki Espainiako Estatuan, duen aberasta-sun mailarekin legokiokeena baino askozgutxiago inbertitzen da gizarte-ongizatean.Espainia da, hain zuzen, herritar bakoitzekoinbertsio publiko gutxien egiten duen Euro-par Batasuneko Estatua.

Osasun zerbitzuak gainkargatzendituzte. Gezurra. Ikerketa guztiek diote atze-rritarrek oso gutxi kontsumitzen dituztelazerbitzuok. Ivan Vergara mediku nafarrakberretsi digunez, “etorkinen taldea gehienbatlanera etortzen den jende gazte osasuntsuada eta ikerketa pila bat ditugu argi uzten dute-nak bertako herritarrek baino gutxiago era-biltzen dituztela baliabideak”. Osasun zerbi-

tzuak batez ere adinekojendeak kontsumitzen ditu,eta hori hala dela jakinik,Gorka Morenok azaldu duEAEn 65 urtetik gorakoetorkinak %2 baino ez direla.Atera kontuak. EspainiakoEstatuan, Osasun Medikun-tzako Espainiako Elkartea-ren ikerketek diote bertakoak

baino %50 gutxiago doazela medikutara atze-rritarrak.

Lana kentzen digute. Soziologoaren esa-netan, ikerketek frogatu dute bertakook utzi-tako zuloak edo hutsuneak betetzen dituztelaetorkinek. Eusko Jaurlaritzak duela bi urteegindako azterketaren arabera, etorkinenartean lan sektore garrantzitsuena etxeko laneta zaintzarena da. Oro har, lanpostu preka-rioak eta soldata baxuak dituzte, eta oso siste-ma duala da EAEkoa: “Bertakoen gehiengoaongi bizi garela erakusten dute datuek, etakanpotik etorritakoen gehiengoa berriz, ego-era prekarioan”.

Baina krisi garaiotan, gure konpetentziadira. Aurreko ildoari lotuta, egunetik gaueraetorkinak konpetentzia bilakatu direla dirudi,lana bilatzeko orduan adibidez, eta gaizki begi-

Krisiak areagotutakotopikoak desegiten

“Lapurtzen dutela? Ez behintzathorretara datozelako, baizik etabazterketa eta pobrezia askozhandiagoa delako etorkinen artean”

Gorka Moreno, soziologoa


ratzen ditugu. Horren adierazgarri dira ARGIAnkaleratu genuen Talaiaren arabera aldatzen da per-tzepzioa erreportajeko hitzok: “Bertan jaiotako-en egoera ekonomikoa zenbat eta hurbilagoegon etorkinenetik, orduan eta okerragoa daatzerritarrenganako pertzepzioa, lehiakidetzatdituztelako”. Bada, batetik, Eusko Jaurlaritzak2012an kaleratutako EAEko datuen arabera,krisiaren eraginez pobrezia egoeran daudenbertakoen portzentajea %3,3 da, eta immigran-teena %39,9. Eta bestetik, benetan konpeten-tzia balira, zilegi litzateke, ala ez dituzte gureeskubide berak merezi?

Gaizkileak dira. Espainian iaz Carlos IIIunibertsitateak egindako ikerketaren arabera,azken urteetan etorkin gehiago iristeak ez dudelinkuentzia areagotu. Beste gauza bat dakartzelan etorkin gehiago egotea, zigor-siste-ma zorrotzago jasaten dutelako bertakoekbaino. Ez dago Euskal Herriko datu zehatzik,baina Morenok dio abiapuntua argi izan behardugula: lanera datoz etorkinak. “Lapurtzendutela? Ez behintzat horretara datozelako,baizik eta bazterketa eta pobrezia askoz han-diagoa delako etorkinen artean”. Hedabideek,sarri, ez dute gehiegi laguntzen, delituak jato-rri atzerritarrarekin lotzen baitituzte maiz.

Analfabetoak dira. SOS Arrazakeriakegindako azterketen arabera, Ekialdeko

Europatik eta Latinoamerikatik etorritakojendeak guk baino ikasketa maila altuagoakditu, batez beste. Maila altuagoa izan arren,ordea, lan okerragoak lortzen dituzte.

Etorkin oldea etorri da. Araba, Bizkaiaeta Gipuzkoako herritarren %6,9 dira etorki-nak, eta Nafarroako %10,7. Bestalde, dauka-gun ongizate maila mantendu nahi badugu,ikuspuntu demografiko batetik, ezinbestekoakdira etorkinak, Morenok azpimarratu duenez.

Ez dute integratu nahi. Soziologoakazaldu digunez, etorkinen artean egindakoinkestek diote Euskal Herrira etorri direlahemen geratzeko eta bizitzeko asmoz, etaintegratuta sentitzen direla.

Tira, krisiarekin arrazakeriak eta xenofobiakgora egin ohi duen arren –adibide garbia duguGrezian sortu den Urrezko Egunsentia alderdiultra-eskuindarra–, gure kasuan baikorra daGorka Moreno soziologoa. Krisiak ez omendu immigranteenganako jarrera ezkorra area-gotu, eta krisiaren biktimatzat ditugu gehiago,eragile baino. Nabarmendu du, gainera, EuskalHerriko politikariek oro har –“eta salbuespe-nak salbuespen”– arduratsu joka-tu dutela eta ez dutela immigrazio-aren erabilera alderdikoirik egin,“eta hori oso garrantzitsua da,arrisku faltsuak ez sortzeko”. n

Ivan Vergaramediku nafarrakberretsi digunez(argazkian, berekontsultan, hainbatpazienteatzerritarrekin),“etorkinen taldeagehienbat laneraetortzen den jendegazte osasuntsuada eta ikerketekargi uzten dutebertako herritarrekbaino gutxiagoerabiltzen dituztelabaliabideak”.

EN

RIQ

UE

BAIG

OR

RI

20 � 2013KO MARTXOAREN 31

IRITZIAREN LEIHOA

EZ DUT VENEZUELA zuzenean ezagutzen,baina oso erakargarria iruditu zait herrial-de horren bilakaera azken urteetan. Tris-tura sentitu dut Hugo Chavez presidenteahil denean, bere herriarekiko hartu zuenkonpromisoa bete egin zuelako eta orduraarte ahotsik ez zeukan jendeari benetakoitxaropena eman ziolako. Egun hauetanikusi ditugun irudietan argi dago herrixumeak maite zuela, eta, aldiz, bestebatzuek gorrotatzen zutela. Bada, estimueta gorroto horren arrazoiak aztertzeaguztiz ezinezkoa da bere politika baloratuahal izateko.

Chavezek hauteskundeak irabazi zituen1999an lehen aldiz, eta harrez gero, batabestearen atzetik, nazioarteko begiraleekez zuten inolako irregulartasunik aurkitu.Egia da, hasieran, 1992an, estatu kolpemilitarra eman zuela, baina zigortua izanzen eta gero demokrazia formalaren bide-tik saiatu zen, arrakasta handiz. Beraz,alde horretatik, ez dago aitzakiarik.

Chavezek bultzatu duen prozesuan,beste prozesu politikoetan bezala, akatsaketa mugak aurki daitezke, noski. Bainaaskoz ere gehiago dira bere lorpenak:pobrezia jaistea, zerbitzu publikoak etaboterea herriaren zerbitzura jartzea, etaazkenik, Amerikan mugimendu politikoberria sustatzea.

Chavezen politika soziala garbia etaausarta izan da: hasteko, politika indepen-dentea egin du, bai multinazionalekikobaita Amerikako Estatu Batuekiko ere;horren ondorioz, petroliotik lortzen denaberastasuna, ordura arte pertsona etatalde pribilegiatuentzat zena, programasozialetan inbertitu du, elikagaien merka-

tua Estatuan bertan antolatuz, familia txi-roei mozkinak eskudirutan banatuz etadoako osasuna eta hezkuntza bermatuz.

Datu zehatzak aipa daitezke: 1999anfamilia txiroak %42 ziren eta gaur, %26.Familia oso-oso txiroak %17 eta orain%7. Elikagaien kontsumoa, pertsonakoeta urteko, 420 kilokoa zen 1999an etagaur egun 511 kilokoa. Hezkuntzan erealdaketa nabarmena izan da: irakurtzeneta idazten ez zekizkiten bi milioi herritaralfabetatu dira; eskolaurrean, 1999anumeen %43 zeuden eskolatuta eta gaur,%71. Bigarren hezkuntzan, %48 eta gaur%74. Unibertsitatean, Venezuela da Lati-noamerika eta Karibe inguruan bigarrenherrialdea, Kubaren atzetik; irakaslearenkopurua %170 igo da eta 2011n 934.688ordenagailu eramangarri banatu ziren;osasun arloan zeresanik ez: inbertsioa%3.879 igo da 1999tik hona eta BPGaren%2,3 da; pentsiodunen kopurua ere han-ditu da %484, eta orduan populazioko%2,0 pertsonek pentsio bat jasotzenbazuten, orain %4,4 da.

Baina aipagarrienak ez dira “bakarrik”mikroekonomia datuak; makroekono-mian ere aurrerakada ikaragarria egin duVenezuelak (BPGarekiko): Carlos AndresPérez presidentearekin zor publikoa%65,8 zen, Rafael Caldera presidenteare-kin %49,8 eta Chavezekin %28,8 –aipatu-tako zerbitzuak bermatu eta gero–. Neka-zaritza produkzioa %97 hazi da;desenplegu tasa 1999an %15,2 zen etagaur %9,2; latifundiotik %54 lurrakberreskuratu dira jabe txikientzat.

Ez da, bada, harritzekoa jende eta taldeaberatsek Chavez presidentea gorrota-tzea, ez baitiote inolako etekinik aterabere politikari, ez baitu enpresa proiektupribatu potolorik bultzatu. Horregatikegin diote aurre, horregatik gorroto dutebiziki eta ez diote barkatuko bere ibilbidekonprometitua.

Venezuelako herriak aukera paregabeaizan du Chavezekin. Espero dut aurreran-tzean herriak bere testiguahartuko duela eta berak zabal-du duen bidea jarraituko duela.

Mila esker, Chavez presi-dentea. n

Hugo Chavezen heriotza etaVenezuelako etorkizunaD

AN

IB

LAN

CO

Ez da, bada, harritzekoa jende eta taldeaberatsek Chavez presidentea gorrotatzea,ez baitiote inolako etekinik atera berepolitikari, ez baitu enpresa proiektu pribatupotolorik bultzatu. Horregatik egin dioteaurre, horregatik gorroto dute biziki eta ezdiote barkatuko bere ibilbide konprometitua

GarbiñeBiurrunMancisidor �

EHUKO

I R A K A S L E A,

E PA I L E A


Asisko Urmeneta �

GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA


EZ DUT ASKORIK idazten, baina postit-ezbetea izaten dut bekokia, gero eta egokia-goa dut gainera, horretarako. Gauza ttikiakidazten ditut. Honi buruz hari buruz niriburuz. Niretzat idaztearen zentzua ez dakaligrafia eder baten bilaketa, dimentsioliterarioa duen zerbait sortu nahia, edobesterik gabe hitzen urraduratik zer musi-ka ateratzen den entzuten jartzea, ez dutidazten plazer hutsez. “Nola pentsatzenduzu?” galdetu ohi du jendeak, eta badiraibiliz pentsatzen dutenak, ideiek ere gisahorretan bide egiten dutelakoan. Egiten

dute. Badira zigarro bati tiraka eta kebi-deari begiak emanik pentsatzen dutenak,inspirazioa arnasten ari direlakoan. Etaarnasten dute. Bada txofer doala pentsa-tzen duen jendea, meditazio isila paisaiarieskaintzen diona. Nik, neurea, idatziz pen-tsatzea dut, stylo-ari jarraituz iruditzen zaitene baitan aztarrika nabilela, iritziak kora-pilatzen ari naizela, hitzeklaguntzen didate. Idatziz abia-tzen naiz pentsatzera, etabatzuetan itzultzen naiz, zer-bait besapean dudala. n

ABERRIA. Ez naiz oso aberri zalea. Eta, oro har, ezditut oso gogoko beste ezer baino lehen patriota dire-nak. Patria hitza oso lotua ikusten dut bandera, lurral-de eta mugekin. Eta gatazka epikoekin. Patriotismoa-ren adierazlerik gorenena gehiegitan izan da odolaematea aberriaren alde. Aitaren etxea defendatzea,gorputz atalak eta arima galtzeraino.Makabroa, inondik ere.

TRIBUA. Nik tribuaren ideia erabiliizan dut. Badakit oso primitiboadela, erasotzen errazagoa, eta azalpe-na behar duela. Baina hobeto isla-tzen du nire sentimendua antzekoaksentitzen ditudan horiekiko. Izan, tri-bua da pertsona multzo bat, hainbatezaugarri partekatzen dituena etahainbat interes. Mugitu egin daiteke,eta errotzen denean sortzen dulurraldea, ezinbestean behar dueneuskarri fisikoa. Baina tribuak pertsona du ardatz, per-tsonaren eta taldearen bizia eta ongizatea helburu.

KOMUNITATEA. Boladan dagoen hitza da. Interne-tek asko indartu du eta mota askotako komunitateaksortu dira, inoiz oso interes bitxien arabera. Gureandebaluatu egin da esparru administratiboak izenda-tzeko erabili delako. Baina indartzen ere ari da, sozio-linguistikan –esaterako– kontzeptu oso garrantzitsuada hiztun komunitatea.

HIZKUNTZA. Bueltan bueltan, iritsi naiz jomugara:irizpide batek markatzen badu nortzuk sentitzen

ditudan hurbilen, zein den nire tribua, irizpide horihizkuntza da, euskara. Ez da bakarra, noski, balioasko partekatzen ditut bestelako pertsonekin ere,interes-talde askotako kide izan naiteke. Baina nirepozak eta nire tristurak, ilusioak eta amorruak berezi-ki lotzen dira euskararen eta euskaltzaleen egoerare-

kin, bilakaerarekin.ARNASA. Zorionekoa naiz euskara-

ren arnasgune batean bizi naizelako.Seguruenik ez da txiripaz gertatu,eta bizitzan hartu ditudan erabakiakhorren arabera hartuko nituen, betikonsziente izan ez banaiz ere. Oraingainera ikasi dut arnasgunea ez delahainbeste gune fisiko bat, arnasguneizan gaitezkeela euskaltzale bakoi-tza, edonon gaudela ere, jarrera akti-boa hartzen badugu euskararenalde.

SUA. Jon Sarasuak aspaldian botatako metaforakbalio du oraindik: aitaren etxean baino gehiago ama-ren suan dago muina, gakoa da euskararen komunita-teak jarraitzea. Antolamendu politiko-administratibobat izan daiteke lagungarriago beste bat baino, tekno-logiaren erabilera hizkuntzari mesedegarri zaionbezala. Baina horrela ez da berez berma-tzen jarraikortasuna. Eta nik amaren suadut maite.

Bai, bat izatekotan, euskara da nire abe-rria. n

IRITZIAREN LEIHOA

Aberria, izatekotan

Mikel IrizarTO PAG U N E KO P R E S I D E N T E A �

Amets Arzallus�

BE RT S O L A R I A

DA

NI

BLA

NC

O

Idatziz pentsatu

Ikasi dut arnasgunea ezdela hainbeste gunefisiko bat, arnasguneizan gaitezkeelaeuskaltzale bakoitza,edonon gaudela ere,jarrera aktiboa hartzenbadugu euskararen alde


- IRITZIAREN LEIHOA

Parot doktrinak berrirobazterrak haizatu ditu,Madrilen ezin delakojustizia defenditu.Estrasburgo bihurtu daesperantza zirrikitu,zirko honen zirkuluakbehingoz itxiko balitu!Legeak epaitzekoakbadira zenbait delitugizatasuna ezin dasalatik kanpo gelditu:legea ezin delakomendekuan oinarritu.

Raul, Joseba, Gotzone,Itziar, Inma, Jon, Ines...Kartzela-urteak pilatzendoktrinaren eraginez.Gatazka politiko batjantzi gaituena minez,zergatik lotu nahi dutebakea eskuburdinez?Zergatik ez gaitu hartzenlegeak esku berdinez?Herra eta mendekuaal datoz leku eginez?Bihotzak uler lezakebaina legeak egin, ez.

Utzi badituzte armakitzali badute sua,aurrera egitearideitzen zaio progresua.Jan beza haizeak ziega,enpatiak mesprezua,justiziak zapalkuntzata herrigintzak kexua.Has gaitezen eraikitzenbehetik gorako mezua:politikak hartu dezanbenazko konpromezua,bakoitzak egin dezagungure bake-prozesua. n

AN

DO

NI

OT

AM

EN

DI

Uxue Alberdi�

Doinua: ETAren su-etenetik.

BERTSOBERRIAK

“YOLANDA BARCINAK gaur gal-tzen badu, bozak izanen dira, etabaliteke gaiztoak gobernura iris-tea; hori gertatuko balitz, niJakara joanen nintzateke bizitze-ra, Nafarroan zergarik ez ordain-tzeko”. Horra hor OllarrakUPNren Biltzar egunean Diariode Navarran (non bertzela?) ida-tzitakoa. Hori aski izan zen,zalantzan zeuden biltzarkideenbotoa Barcinaren alde makurra-razteko. Barcinak, azken finean,antzekoa errana zuen aurrekoegunetan; hau da, bera galtzaileateraz gero, gobernua arriskuanegonen zela. Gobernuari eskerbizi diren UPNko kideek ezzuten zalantzarik izan, eta dire-nak eta ez diren guztiak joanziren bozka Barcinaren aldeematera. Baten bat ospitaleanzegoen, eta taxi bat bidali zutenharen bila, eta biltzarrean agertuzen, sudurreko zunda eta guzti,Barcinaren alde bozkatzeko.

Barcinak, azkenean, %51eskuratu zuen, eta duela lau urte,aldiz, %89. Emaitzen ondotik,batzuek eta besteek batasunarenaldeko mezuak eman zituzten.Oholtzatik, Barcinak dei eginzion Alberto Cataláni agertokiraigotzeko; corellarrak, ordea,ezezko borobila eman zion.UPN bitan hautsita, kontua daGobernuari eutsiko dion ala ez.PSNek, jakina, Catalánek irabaz-tea nahi zuen, harekin akordioaegiteko eta, gobernuan, Barcina-ren ordez Catalán bera jartzeko.Sozialistek kazetarien aurreanerran dute ez dutela konfiantza-rik Barcinarengan, eta dimisioaeman beharko lukeela, baina ezdute zentsura-moziorik babestu-ko, ezta oposizioko gainerakoalderdiek Ezkerra taldeko parla-mentariren bat presidentegai

aurkeztuta ere. Azken aukerahori hizpide izan da oposiziokoalderdien arteko bileretan, zerta-rako eta, behin gobernura iritsi-takoan, hauteskundeak deitzeko.Baina PSNri ez zaizkio bozakkomeni; ezta UPNri ere, jakina.Roberto Jimenezek doi-doi %60 lortu zuen duela urtebetekonafar sozialisten kongresuan, etahori Nafarroako Kutxako dieteneskandalua plazaratu aurretik.Bozak orain eginen balira, PSNkinoizko emaitzarik kaskarrenakeskuratuko lituzke, eta UPNkedo eskuindarrek ere bai. Ber-tzela erranik, Bilduk, Geroa Baik

eta Ezkerrak gehiengo osoa lordezakete Nafarroan, eta horrela-ko aukerarik ez da sekula santanizan; horrenbertzez, ez bada die-ten soka luzetik edota CANenafera ilun eta itsusitik bertzela-korik ateratzen, PSNk txintxo-txintxo joko du egungo erregi-mena habetzera, beti egin duenmoduan, bai eta hauteskundeakahalik eta gehien atzeratzera ere.Rubalcabak, adibidez, oso argiutzi zuen hori lehengoanIruñean, Barcinarekin besarka-tzera etorri zenean; Barcinarengobernutik Iruñeanlizentzia lortu duenSER irratiarenbedeinkazio guztie-kin, gainera. n

Parot doktrina

Enrike Diez de UltzurrunSagalá � ITZULTZAILEA

DA

NI

BLA

NC

O

Inoiz ez bezalako aukera

Bozak orain eginenbalira, PSNk inoizkoemaitzarikkaskarrenakeskuratuko lituzke, eta UPNk edoeskuindarrek ere bai


ERDIKO KAIERA

Euskal Herritik kanpora joandakoak, bertara etorritakoak, joan beharra edukiko dutenak...Migrazio berbaren atzean mila irudi etorriko zaizkio norberari burura. Dantzaren bidez

migrazioetan gertatzen dena eta bidaia horien sentsazioak batu ditu Durangoko Kriskitindantza taldeak, Erbestea Aberri ikuskarian.

Migrazioa, dantzaren bidez kontatuta

| AMAIA UGALDE BEGOÑA |

DURANGOKO PLATERUENA kafe antzokiaketa hainbat kultur eragilek antolatzen dutenZilar Astearen karietara ondu du Kriskitindantza taldeak, Erbestea Aberri ikuskizuna.Aurtengoan –orain arteko laugarrena–,migrazioa hartu dute gaitzat eta antzerkia,musika, literatura, dantza eta beste zenbaitarlo batu dituzte.

Kriskitineko koreografo Inma Garrasta-txuri gai “aski potoloa” irudituzitzaion azaldu zioten orduko: “Kon-tzeptu eta ideia asko sartzen dira, etazelanbait gai gatazkatsua ere bada”.Dantzaren bidez istorio zabal batkontatzea du helburu ikuskizunak, etahorretarako zenbait egoera plantea-tzen dira: “Ikusle bakoitzak bereinterpretazioa emango die gero;batzuek hemendik joan zirenak ikusi-ko dituzte, beste batzuek etorri zire-nak, eta beste zenbaitek euren buruaikusiko dute migratzen, edo gerraostean gurasoak bizimodu bila etorrizirenekoa etorriko zaie gogora...”.

Kanpora joatera behartuta egonden jendearena ispilatu da, erbestearenplanteamendua hartuta: “Ez da aben-tura bila joandakoa, bidaia zalea... Sustraiakatzean utzi eta kanpora joan denaren historiada”. Hain zuzen horregatik eman zaio ErbesteaAberri izenburua ikuskizunari. Egoitz Esturodantzariaren aburuz, “ikuskizun hau hona eto-rritakoek, joandakoek eta joateko direnekikusteko modukoa da”.

Baina sentsazioak dantzaren bidez trans-mititzea gaitza dela nabarmendu nahi izan duInma Garrastatxuk: “Zer kontatu nahi duzunjakinagatik ere, nola egin behar zenukeen

asmatzea da gakoa. Gai konplexua da, bakoi-tzak bere modura ikusten baitu migrazioa.Etorkintzat ditut Extremaduratik lan bila eto-rri zirenak? Konparatu ditzaket orain Ango-latik datozenekin? Gu emigranteak izan gare-la gogoratzen dugu?” .

Dantzariak antzezle Istorioak kontatzea eta komunikatzea da

asmoa, eta helburu horretan, dantzaantzerkia lakoa dela diote Kriskitinekokideek. “Edozein euskal dantza tradi-zionaletan ere antzezten dugu”, dioskuGarrastatxuk, “dantza ofizial batean,adibidez, sentitu egin behar duzu, etazer edo zer komunikatu”. Eurek sortu-tako istorio bat denean, are nabarme-nagoa da Garrastatxuren berbetan:“Antzezpenik gabe ez da komunika-ziorik”. Begirada, keinuek... gorputzosoak kontatzen du zer edo zer.Hasteko, beraz, kontatu behar denistorioa barneratu egin behar dutedantzariek. Horretarako gaiari buruzberba asko egin dutela azaldu duEgoitz Esturok: “Batzuetan Inmakideia bat dauka, ez diozu ideia harra-

patzen, dantza egiten duzu, baina berak igarriegiten du ez duzula ideia harrapatu, ez zarela-ko transmititu beharrekoa transmititzen ari”.

Duela bi urte 1980ko hamarkadaren gai-nean egindako Zilar Astea ekarri du gogora.Orduko hasierako entseguetan luze jardunzuten gaiaz: “Batzuek sei urte besterik ezgenituen 80ko hamarkadan, beste batzuk jaiobarik zeuden... Gertatutakoa ezagutu eginbehar duzu, jendeak zelan sentitu zuen, horiguztia barneratu egin behar duzu”.

ERBESTEA ABERRI IKUSKARIAKRISKITIN DANTZA TALDEA

“Gai konplexua damigrazioa, bakoitzakbere modura ikustenbaitu. Adibidez,konpara ditzaketExtremaduratik lanbila etorri zirenak etaorain Angolatikdatozenak?”

Inma GarrastatxuKriskitin taldeko

koreografoa


Iaz 25 urte bete zituen Kriskitin dantza tal-deak, eta azken urteotan istorioak kontatzekohainbat ikuskizun antolatu dituzte. Horrela-koak egiten hasi zirenean zaila egiten zitzaielagogoratu du Inma Garrastatxuk: “Dantzariakez zeuden ohituta, eta ez zuten nahi. Adibi-dez, musika bat entzun eta bakoitzak atera-tzen zitzaiona dantza egiteko eskatzen nien,eta geldi geratzen ziren”. Astiro-astiro mol-datzen joan dira, eta gustura ibiltzen diraorain sorkuntza prozesuetan. Aurtengo ZilarAsterako, hasieran, bi aukera planteatu zituz-ten: bata, errazagoa egin eta talde gehiagogaznazioarteko jaialdi bat antolatzea, lehenagotikdakizkiten dantzekin; eta bestea, istorio batsortzea. “Denok ados ginen, istorio battransmititu gura genuen”.

Dantzaren eskemak apurtu beharraKriskitin taldekoentzat erronka handia izan dahiru urte Zilar Asteko gonbidatuak izatea.Aipatu bezala, duela urte bi 80ko hamarkadaizan zen gaia, eta iaz, Durangoko bonbardake-ta. Gaiak oso desberdinak dira, baina osoindartsuak izan direla diote. 80ko hamarkada-koan antzerki obra baten barruan bi eszenakontatu zituzten: manifestazio bat eta drogaxiringatze bat. Dantzarekin zituzten eskemakapurtzen joan dira erronka horietan, eta esate-rako, manifestazioan Su ta Gar taldearen Jo take abestian Dantzari-dantzako pausoak sartuzituzten. Iazko Zilar Astean, gerrak Durangoneragindakoak kontatu zituzten, eta Kriskitinekemakumeen kartzelari buruzkoak dantzatu

zituen. Gogorra izan zela dioskute: “Lan han-dia egin genuen eta jendearengana helduginen, jende nagusia negarrez ere hasi zen”.

Zilar Astean Plateruenak eta talde kolabo-ratzaileek egiten duten lana oso aberatsa daEgoitz Esturoren berbetan: “Oso esperien-tzia polita da denok gai bat hartu, horretanmurgildu, landu eta gero jendeari eskaintzea”.Garrastatxuk gaineratu du egindakoak ezduela irabazi ekonomikorik ematen: “Dirua-ren truke barik, esperientziagatik eta erronkabetetzeagatik egiten dugu lan taldeok. Nire-tzat hori oso garrantzitsua da”.

Irabazi, irabazten dute, halaere: esperientzia, taldearen ebo-luzioa, erronketan murgiltzea,gauza desberdinak sortzeko gai-tasuna. n

Kriskitin taldekokideak ErbesteaAberriikuskizunerakoentseguan.

KR

ISK

ITIN

DA

NT

ZA

TA

LDE

A


ERDIKO KAIERA

Fermin Muguruzaren 2008ko biran sortu zen Esne Beltza, atzerriko hoteletan emandakoorduetan. Jarraitzaile asko izan dute hasieratik. Esperimentua maite du talde honek, eta

reggae, ska, rock, doinu latinoak eta musika herrikoia batuz erakusten du asmamena. Gazta zati bat-en soinu banda eta Korrikako kantuak argitaratu dituzte azkenaldian.

Zenbait kidek Fermin Muguruzaren No more tour birarekin egingo dute bat, eta Esne Beltzak urtebeteko atsedena hartuko du.

«Luzaroan rocka besterik ezda izan Euskal Herrian»

| IKER BARANDIARAN |

Lehenengo diskoarekin nongoak zareten eraku-tsi zenuten; bigarrenarekin bidaiatu eta kanpo-koa ezagutu zenuten; eta hirugarrenarekin guztiabatu duzue. Nolakoa izango da hurrengo lana?Oso berritzailea izango da. Bai moldean,baita musikalki ere. Gure DJa ari da zenbaitmusika doinuren bila, ikerketa dezente egitenari gara, kanpoan entzuten dena hona ekar-tzeko. Aurrekoetan ere egin dugu, bainaoraingoan sakondu nahi dugu. Izango dakanturen bat Esne Beltzaren tipikoa, bainalauzpabost abesti ezberdin eta berritzaile nahigenituzke egin. Era berean, datorren urtekozuzenekoak ere aldatu nahi ditugu.

“Esne Beltza: zuek gabe ezereza, zuekin baga-ra”. Zer ematen dizuete jarraitzaileek?Urte asko daramagu musikagintzan eta dene-tatik bizi izan dugu. Baina jende dezente izandugu atzetik hasietatik, eta beraiek ematendigute indarra kantuak egiteko. Horren ordai-na, urtero disko berria egitea.

Zein da sekretua hainbeste jarraitzaile –etaadin guztietakoak– izateko?Harrigarria da. Lehenengo diskoarekin gureadineko jendea genuen alboan; Kilometroak-eko kantua egin genuenetik gaztetxoak; etaEsne Zopak-ekin jende heldu eta nagusia.Gure kontzertuak arraroak dira, 12koetatikhasi eta ia 80 urte artekoak biltzen direlako.Arraroa eta polita da.

Esne Beltzak world music egiten du?Baliteke, kultura desberdinak nahasten ditu-gu. Saiatzen gara kanpokotik ikasten, baina

hemen ikasi duguna ere erakusten. Kanpoandagoenari begira dago hemengo jendea, han-dik zer ekarri, hemengoari erreparatu gabe.Baina biak egin behar dira, kanpokoek badu-te guganako interesa eta gure nortasuna argierakutsi behar dugu. Kontzertuetan beti dau-kagu atal bat gurea, gure herrikoa, erakusteko.

Egia da Esne Beltza talde erabat asanblearioadela? Erabakiak guztion artean hartzen dituzue-la beti?[Barreak] Bai, batzarrak egiten ditugu uneoro.Asko gara eta ez da batek esan eta besteokjarraitu. Adibidez, taldeko batek ezin badukontzertu bat eman, ez diogu beste trombo-nista bati deituko.

Taldekideok beste lan batzuk izateak alde onaketa txarrak ditu: ezin taldeari gehiago eman,baina hankak uneoro lurrean izatea, esatera-ko…Bai. Taldekide guztiok egiten dugu lan. Etza-kiten garaian musikaz bizi nintzen, baina eznintzen oso eroso sentitzen beti nengoelakohilabete bukaerara nola helduko nintzenarduratuta, kontzertuak eman behar horrekinkezkatuta. Ez dut behar hori izan nahi, gogoada izan nahi dudana. Orain bi urte kontzertuugari egin genituen, 70 bat, eta bukaerarako

XABI SOLANOESNE BELTZA

“Ez dut hilabeteko soldata irabaztekokontzertuak egin beharra izan nahi, jotzekogogoa da izan nahi dudana”


XABI SOLANO - ERDIKO KAIERA

konturatu ginen ez geundela hain motibatuta.Horregatik, iaz gutxiago jotzea erabakigenuen, gogoz aritzeko.

Nolakoak dira Jon Garmendia ‘Txuria’-renhitzak? Zer eskatzen diozue?Txuriak eta biok oso konexio berezia dugu.Abesti bat ematerakoan, segituan daki zerkantu mota egin nahi dugun. Eta gauza beragertatzen da hitzei musika jartzerakoan. Beragure letra egilea da, eta ni bere musika egilea.Txuria 11. taldekidea da.

Euskal Herrian 80ko hamarkadatik hona doinugogorrek izan dituzte jarraitzaile gehien. Zuekdantza eta kolorea gehituta apurtu duzue hori?Rocka besterik ez da egon hemen luzaroan.Nik beste estilo asko entzuten nituen, bainahemen beti zegoen musika bera –gustuko erebadudana– eta ez ginen irekitzen. Orain,azkenean, jendea ireki da musikan eta, rockazgain, gauza asko entzuten ditu. Esne Beltzaere hortik irten da, ez horregatik, baina baihortik.

Uste baino jende gehiagok egiten du Freedomoihua munduan?Uste baino gehiago, baina normalean oihuka-tu nahi duena isilarazten dute. Bidaiatzeanasko ikasten dugu hortaz, jende asko ari delaoihuka; eta hemen ere oihukatzen dela era-kusten dugu guk.

Zer nolako garrantzia dauka trikiak eta euskalfolkak gaur egun Esne Beltzan?Euskal folkak baino gehiago, musika herri-koiak, esango nuke; komeni da horiek bereiz-tea. Gogoan dut Ikusi mendizaleak jo genuenbatean gertatutakoa. Halako kantuekin erre-bindikatu nahi ditugu herri txikietako jaiak,horien aldekoak garela. Kritikari batek idatzizuen kantu hori jotzean umeen kanpamendubatean geundela ematen zuela. Kristorenmina egin zidan, ni auzo batekoa naiz etakantu hori euskaldunontzat oso hunkigarriada. Gainera, jotzen dugunean jendea kantuaabesten hasten da, eta hori energia da, inda-rra. Hori herri giroa da, eta ez euskal folka.Euskal folka ere gustuko dut, baina ez dagauza bera. Guk abesti hori egiten dugu Bil-bon, Ereñozun, Arrasaten edo Japonian,nongoak garen erakusteko, giroa alaitzeko,trikitixa jotzeko, eta aldarrikatzeko herrietakojaiak, gure jaiak.

Elkarte, talde eta mugimendu ugarik eskatutaegin dituzte kantuak: Udalbiltza, Kilometroak,Piratak, Korrika… Zer sentitzen da kantu horiegiterakoan eta gero abesterakoan?Guk ez dugu deitzen abesti hori egiteko,beraiek deitzen digute, eta ezetz esatea ezzaigu irteten, itsusia litzateke, beraiek seku-lako lana egiten dutelako. Ahal den hobe-kien egiten saiatzen gara, eta beti ere alda-rrikapen hori ahal den urrutieneramaten. Abestiak laguntzendio proiektuari aurrera joaten,baina garrantzitsuena proiektuabera da. n

Esne Beltzataldearenkontzertua. XabiSolano argazkiarenerdian, eskuinbesoa altxata etabestean soinuaduela.

SAIO

AG

AU

ILU

NA

K


DENBORA-PASAK - ERDIKO KAIERA| ANA ZAMBRANO |

Gaurko hau Sagrario Alema-nek EKTn kontatutako historiapolita da.

Astezuri horietako batean elkar-tu omen dira Belaguan MarcillakoSan Bartolomé eskola publikokoikasleak eta Altsasuko Iñigo Ari-tzako ikastolakoak.

Kanpoaldean jolastean ari zire-la, Marcillakoek Altsasukoak eus-karaz ari zirela entzun eta halakobatean mutiko batek hauxe galde-tu omen zion altsasuar bati:

– ¡Oye! ¿Vosotros sois depago?

– ¡No! ¡Nosotros de Pago no,nosotros de Aritza!

9 2 8 4

5 3 7 1

4 9

7 5 3

8 4

6 4 2

1 3

4 5 2 1

3 9 4 8

7 1 6 4 8

8 3 7 2 5

1 5 8 6 3

7 1

9 5 2 7 6

3 5

5 7 9 8 1

9 2 8 7 3

3 8 5 1 9

Erraza Zaila Zeharretara eta goitik behera,hitz bera.

1.-Ohar. 2.-Zaintza. 3.-Beheratu,gutxitu. 4.-Temak. 5.-Usu, maiz.

N O T

Z E

I

A

E

N O N

N B

Z I A

E SR

A

E S A N

K A R

E Z

D

D

A N

R

D E N

I K,

B A

R R

I

G A

N

D I E G

D I A

Z I K.

T ZA N

U G U

E M A

G U K

H AI

T

R E A N

E N

E S

R E

A

G U

I

B A T

Z A N

N D A

E

K

A N

A

D A U K

K P

O E I.

NS A

L

A.U S

N

O T

Z

E

I

A

E

N O N

N

B

Z I A

E

S

R

A

E S A N

K A R

E

Z

D

D

A N

R

D E N

I K,

B A

R

R

I

G A

N

D I E

G

D

I A

Z

I K.

T

Z

A N

U G U

E M A

GU K

H

A

I

T

R E AN

EN

E S

R

E

A

G U

I

B A T

Z A N

N

D A

E

K

A N

A

D A U K

K P

O E I.

NS A

L

A.U S

Koka ezazu pieza bakoitza dagokion tokian eta Maite Artola kazetariak esandako esaldi bat irakurriko duzu.

Puzzlea

Sudokuak 5x5

Kike Amonarrizen umorea

Pagoak eta haritzak

Soluzioak

39

71

56

48

2

48

63

72

59

1

21

58

94

76

3

82

47

63

15

9

95

14

28

37

6

76

39

15

24

8

57

26

39

81

4

14

92

87

63

5

63

85

41

92

7

19

28

46

37

5

65

37

91

84

2

48

72

53

96

1

27

45

68

13

9

81

93

27

65

4

36

59

14

72

8

74

16

82

59

3

93

84

75

21

6

52

61

39

48

7

Erraza

Zaila

Pu

zzle

a:

“Not

izia

ez d

a ze

r esa

n de

n ba

karr

ik, n

on e

san

den

baiz

ik.

Guk

gar

rant

zi h

andi

a em

aten

dieg

u gu

rean

esa

ndak

oei.

Gur

ean

esan

izan

ak p

lus b

at d

auka

”.

5x5:

1.

Abi

su. 2

. Bab

es. 3

. Ibi

tu. 4

. Set

ak. 5

. Usu

ki.

ERDIKO KAIERA - LITERATURA

2013KO MARTXOAREN 31�30

CAMEMBERT HELBURU-TIK lanbasa bainogutxiago mugitu den Enekoitz Ramirez daZintzoen saldoan nobelako protagonista.ETAko kide ohia, preso izandakoa, arte sale-rosketan ibilia eta orain jatetxe-lapurra. Sukal-dari garesti horietako baten diru kutxari hau-tsak nola kendu prestatu bitartean, sukaldariahilko dute eta komisaldegian bukatuko duRamirezek, oraingoan ezer egin ez duenarren. Hortik aurrera, fidantza ordaindukodion abokatu bat, hilketa bide ofiziosoetatikikertzeko eskaintza eta Ramirez gaiztaginabeste bandokoentzat, zintzoentzat, lanean.

Pertsonaia bera den arren, 1998ko liburuhibrido hura baino konbentzionalagoa daazken hau, ekintzekin tartekatzen diren hain-bat digresio gorabehera, bete-betean nobelabeltzaren eremuan kokatzen da.

Protagonistak “zintzoen saldoa” osatzendutenekin dauzkan elkarrizketak kontrastekomikoz beteak daude. Dialogo horien bizita-suna eta adierazkortasuna nobelaren puntusendoenetakoa da eta protagonistaren izaeramamitzen laguntzen du: Alonsok konplexurikgabe sortu dio hanpa euskaldunari hitz egite-ko erregistro oso bat. Hori bai, bitxia egitenda –tarteka sinesteko gogor samarra ere bai–,Ramirezek hainbat pasartetan erakusten duenerudizioa, ironiaren zerbitzura badago ere.

Difuminazio moduko bat ere bada: zintzo-en eta gaiztoen arteko bereizketa-lerroa lausoadela adierazten du, ustezko gaizkileak ustezkopertsona eredugarrien lohikeriaz harritzeraino.Eta horretarako “gure” famatu jatorrenakdiren eliteko sukaldarien trapu zikinak erakus-ten ditu. Nola lortzen diren Michelin izarrak,zein den luxuzko jatetxeen negozio-eredua etanoraino irits daitekeen chef prestigiotsuendibertsifikazio-estrategia, besteak beste.

Generoaren ezaugarriak ondo menpera-tzen ditu Alonsok; eta akaso amaiera aldean,Ramirez Mexikora doanean, apur bat desbi-deratzen bada ere, nota onarekin pasa du ira-kurle honen azterketa. Angulen eta arrautzi-karen inguruko albisteak eguneroko aperitifaditugun garai hauetarako plater gustagarria. n

GorkaBereziartuaMitxelena

DENBORA IGAROTZEN EZ DENEAN (2002) eta Bihotzarenlautadak (2004) poemarioen ostean, Ediciones Betarekinhirugarrena du Tarragonan jaiotako gernikarrak Urarenaroak. Beretzat ez ezik ingurukoentzat eta entzun guraduten guztientzat idazten duten asko legez autoedizioraemana, handinahi barik diosku, eskertzetan, zergatik ekindion berriro poesiaren bide malkartsu, ederrari: “Segu-ruenik liburu hau sortzen hartu dudan plazerrik handie-na lerro hauek idaztea da, azken urte gorri hauetanberaien laguntza, babesa eta arretak eskaini dizkidateneieskerrak publikoki emateko”.

Liburua berpizte batekin hasten da, edo lozorroare-kin: “Atzean utzi dut Orion ikusten ez deneko aroa”.Beraz, neguko nebulosa ikusten ez deneko aroa utzi baduatzean, Aldamizetxebarriari negua hasi zaio. Edo udaaustrala. Izan ere, bidaia liburu bat da Uraren aroak hau,itzuleran kontatutako istorioa, nostalgia bihurtutako zir-kulu baten ixtea.

Denborarik eza, bidaiari baten ikuspegi zabala, eta natu-rarekin eta sentimenduekin nahasten den batasunaren filo-sofia bat ageri da hemen, eite sano klasikokoa: “Atzaparka-da izoztuek/ aurpegia zurbildu digute/ (…)/ Badator./ Txorienlogurarekin batera./ Doluz jantziko dira kaleak./ Dolua izangoda gure bihotzetan”. Hustasunean oinarritzen den ikuspegizabal horrekin idatzia da Uraren aroak eta, zentzu horretan,egia da Aldamizetxebarriaren arnasa luzeko poemak (Atzoiluntzean, Bidea egiten, Bat-batean) badutela sakontasun batatsegina eta pausatua. Ezkorra ere bai, baikorra beste.Kontrajarrita ageri dira, finean, disimulatzen ezinezkoaden bitalismoa eta pentsamendu landua, narratibarantzegiten diona, poesiaren arrastotik ateraraziz.

Sentimenduz idazten duela bistan da. Idazle ondratuairuditu zait: “Bat-batean desagertzen den min setatiaren antzera/horrela abandonatuko nau bakardadeak/ zuk baino beranduago,zuk baino arinago”. Dena dela, azken lerro horretan legez,galdu egiten da pasarte askotan dominatu ezinik hizkun-tza, eta lehen aipatu dugun poesiaren bideetatik apartearroztua. Onartu behar dut deseroso sentitu naizela maiz,artifiziozkoak begitandu zaizkidala joko asko. Uste dutidazleak barruan gordetzen duen pultsua ez dela guztizazaleratzen, maitasun idealizatuaren abusu batdagoela, eta poema laburren esanahirik, adie-razpenik eza, pisuegia egin zait. n

Igor Estankona

Uraren aroakJoan Aldamizetxebarria

Ediciones Beta, 2012

Zintzoen saldoanJon Alonso

Txalaparta, 2012

Helduen literatura | POESIA

Esperientzia eta izarrak

Beltza eta umoretsua


MUSIKA - ERDIKO KAIERA

EUSKADIKO ORKESTRAKO zazpigarren abonu kon-tzertua benetako harribitxia suertatu da. Egitarauaikusita, saio atsegina espero genuen, baina kasuhonetan atsegina izatetik harago joan zen kontzer-tua. Kontuan hartuta, gainera, Gasteizko PrincipalAntzokiaren deabruzko akustika.

Aste Santua gertu-gertu dugunez, programaaproposa proposatu zigun Orkestrak. Hasteko,Arriagaren Stabat Mater, op.23. Hamar minutukolan labur honetan txukun aritu ziren, bai orkestrabai Donostiako Orfeoiko gizonezkoak. Baina, aldihonetan esan behar da txukuntasunean geldituzirela. Saioaren hasiera zelako edo beste arrazoirenbatengatik, emaitza hotza eta distirarik gabekoaizan zen. Pena. Baina kaskarkeriazko giroa erabataldatu zen Ottorino Respighi-ren Antiche danze edarie. 3. Suite obrarekin. Fraseo ederra eta leuntasu-na nagusitu ziren. Zer interpretazio dotorea! PérezSierra zuzendariak jakin zuen orkestrarik onenaateratzen, bai soinu aldetik baita adierazkortasuna-ren aldetik ere.

Benetako gozamena bigarren zatian iritsi zen.Rossiniren Stabat Mater lan ederra da, dudarikgabe, baina Euskadiko Orkestrak eta DonostiakoOrfeoiak egindako bertsioak espero genuena gain-ditu zuen. Abesbatzak soinu zaindua erakutsi zuenuneoro. Doi-doia hasierako Introduzione zatian,eta boteretsua Finale-an. Bakarlariak ere taxuzaritu ziren. Shi Yijie tenore txinatarraren tinbreargitsuak konbentzitu egin zuen publikoa. Sávio

Sperandio baxuak interpretazio nabarmena eginzuen, batez ere Eia Mater, fons Amoris errezitati-boan. Carmen Romeu soprano valentziarrak sen-dotasuna agertu zuen; Quis est homo duetto-an dis-tiraz aritu zen.

Eta, amaitzeko, Adriana di Paola mezzoak,nahiz eta zailtasun txiki batzuk izan Fac,ut portem Christi mortem cavatina-n,arazorik gabe bete zuen bere rola. n

Montserrat Auzmendi

Zaindua eta hunkigarria

Fitxa: Euskadiko Orkestra Sinfonikoa. Zuzendaria: José Miguel Pérez Sierra. Donos-tiako Orfeoia. Zuzendaria: José Antonio Sainz Alfaro. Bakarlariak: Carmen Romeu(sopranoa), Adriana di Paola (mezzoa), Shi Yijie (tenorea) eta Sávio Sperandio(baxua). Egitaraua: Arriaga, Respighi eta Rossiniren obrak. Lekua: Gasteizko Princi-pal Antzokia. Data: martxoaren 7a.

José MiguelPérez Sierrazuzendariabikain aritu zen EuskadikoOrkestraSinfonikoarenaurrean.


ERDIKO KAIERA - ALEA

Txapelketa baten geografia

XABIER SILVEIRAK Anaitasunanjantzi du txapela, pasa den larun-batean jokatutako Nafarroako Ber-tsolari Txapelketaren azken edizio-an. Iruñeko kiroldegian erdietsizuen lesakarrak zazpigarrena. Ezzen hura jokatu zen sari preziatubakarra, Euskal Herrikorako lautxartel banatu baitziren 1.500 ber-tsozaleen aurrean.

Giro epela Hiri Buruzagian.Zumarragako lehengusuak ez duhutsik egin, bostak baino lehenharmailetan da, Julen Zelaietaz gal-detu dit. Ezin du Nafarroako finalbat irudikatu beratarraren parte-hartzerik gabe. Bertso-saio batekumorea behar du dialektikan etafinala ez da horretan salbuespena.Zelaieta kantxan da, kazetarienartean, ez dira aspertuko Xorroxinirratiko entzuleak. 31 bertsolarikjardun dute aurtengo edizioan, etahorietatik gehienak peto gorrizjantzirik gora eta behera lanean aridira saioa hasi aurretik.

LIZARRATIK IRUÑERA. Txapelke-taren kronika laburra egin beharizan diot lehengusuari. Lizarraneman zitzaion hasiera aurtengoedizioari, zeresana eman zuensaioak, parte hartu zuten seiekhurrengo faserako txartela lortuzutelako eta horietatik hiru, Sive-ria, Lagoma eta Fernandez fina-lean direlako. Aldatz, Larraintzar,Ituren eta Zubirin jokatu zirengainerako final-laurdenak.

Maila onekoak izan ziren Ata-rrabia eta Etxarri Aranazko final-aurreak, ezin gauza bera esan Eli-zondoko Lur aretoan jokatu zenaz,Zelaieta eta Elosegi finalerakohautagai ziren, baina Baztaneneten zuten txapelketako ibilbidea.

Argi naturala Anaitasunan, zor-tzi bertsolariak aldageletan dira,baina ez da bertsolaririk falta gureinguruan. Lehengusuak keinuaegin dit ezkerraldera begira deza-dan. Gugandik hurbil, Lapurditikheldutako bi bertsolari, batak Eus-

kal Herriko finala ezagun duinoiz txapelketa honetan hartparte, besteak BEC du amGoraxeago Durangaldeako kola bat, eta bertan lau urtetik bAnoetan edota Barakaldon ohogainean ikusi ohi duguna.

MANOLOREN UZTA. Bittor Egoien gure eskuinetik pasatuondoan Manolo Arozena du. toriari erreparatuz gero, bi hodira gaurko festaren errunagusietakoak, nagusiak ez baBi txapeldun, bi irakasle. Dhiru hamarkada Bortzirietan Azenak hasitako bideari jarraipeman zion Baztan aldean Birrek. Gaur Elizagoienek embehar du txapela.

Saioa hastear da, harmailakkantxa jendez mukuru. Ohogainean Oskar Estanga (GainJulio Soto (Gorriti), Eneko La(Etxarri-Aranatz), Erika Lag(Lesaka), Xabier Silveira (Les

Nafarroako Bertsolari Txapelketa 2013

BE

RT

SOA

.CO

M


ALEA - ERDIKO KAIERA

u etatu dumets.

adri-behinoltza

Eliza-u da,His-

oriekudunadira.

DuelaAro-penaitto-man

k etaoltzantza),zkoz

gomaaka),

Aimar Karrika (Auritz), EnekoFernandez (Lesaka) eta Jon Barbe-rena (Elizondo).

Iruñerriko ordezkaririk ez, inoizetorriko da hori ere, esan dit zuma-rragarrak. Duela bi urte Labritenjokatu zen finalarekin alderatutaaldaketa txikia baina esanguratsua,entzule gehiago eta horietako anitzVillavesaz edota oinez etorri dira.

Aimar Karrika ezezaguna dalehengusuarendako, auriztarrarenahots ederraz ohartarazi dit.Eneko Lazkoz duela bi urte Labri-ten ezagutu zuen, arrazoietansendo etxarriarrak, lehengusuarenorduko epaia. Ez da jaio OskarEstangak alaituko ez duen pertso-narik. Aurreko finaletan, Zelaietaeta Estanga han izanda, ez zen irri-rik falta, honetan, teorian, Oska-rren ardura da hori. Jon Barbere-nak kantatu du azken agurra,dotorezia elizondotarraren bertso-keran.

Gugandik aski hurbil, “AupaEneko” adituko dugu saio osoan,lesakarrak dira gure eskuineanditugunak, bertsolariak eta Nafa-rroako final batean baino gehiago-tan parte hartutakoak.

Ilunabarrean piztu da saioa, seipuntuko motzean ari dira Silveiraeta Fernandez, sexu aferak direlaeta terapia batera joan behar izanduen bikotea bi lesakarrena. Orainarteko bertsoaldirik hoberenabegitandu zaio lehengusuari, etaasmatu du. Horrek eta kartzelanegindako lanak txapela emanen dioXabierri eta txapelketa osoan zeharerregular eta finalean ausardiazaritu den Eneko Fernandezek lanhoriei esker eskuratu du EuskalHerrikorako txartela.

BURUZ BURUKORIK EZ. Amaituda kar tzela, kantxan, hamarmetro eskasera epaimahaikoakpuntu zenbaketan, “ez dago” ira-kur ri dugu baten ezpainetan.Lehengusuak deblauki bota du:“Silveira”.

2009ko Lur Aretoan eta 2011koLabriten ez bezalaxe, Anaitasunanez da buruz burukorik jokatuko.Lagun altsasuar baten mezua jasodut, “Zer?” galderari erantzunbehar eta “Ez da SSrik izanen”idatzi diot mezuan. Lagun horiizan zen, 2009ko Silveira eta Sotoburuz burukoaren ondoren pozikesan zidana, hau behar genuelaNafarroako bertsolaritzan. Nafa-rroa Garaian zuzendu nion nikorduko hartan.

Ongi merezita irabazi du Xabie-rrek. Bi egun lehenago iragarriazuen, 2013ko Silveira batek txape-la irabaz dezake, eta AnaitasunanTigreak hamakaigarrenez frogatudu badakiela bertsotan. Silveira,Soto, Lagoma, Fernandez, Laz-koz, Barberena, Estanga eta Karri-ka. Lau txartel jokoan eta horieta-tik hiru Lesakara. Pozik izanen daManolo, esan daiteke hiruak direlabere uztakoak eta Fernandezenlaugarren postuak pasa den urteanegin zen Bardoak lehiaketa mol-dearen egokitasuna frogatu du,bertsolariak eta bertsozaleakarrunt kontent geratu ziren txapel-keta horrekin.

Saioa amaitu da, bertsozaleakkantxako aulkiak jasotzen ari dira,festa hasi besterik ez da egin. Fina-la, Nafarroan, larunbatarekin eginbehar omen da, 150 lagun elkartu-ko dira Iruñeko sagardotegibatean, festa ez da hor amaituko.

Afaldu aurretik txapeldun izan-dako batekin solastatu gara.Lehengusuak galdetu dio ez otezen irekiegia kartzelako gaia, «Sei-nalea jaso duzu. Orain ez dagoatzera bueltarik». Gutako inoriegokituz gero, baietz burura ekarripisu bat erosteko seinalea edotaaizkora apustua onartzeko diruare-na. Beste garai batekoak dira biak,bien artean mendea egin zutenaspaldi.

Bi ezuste. Bata ona, bestea aus-kalo ona edo txarra den. ErikaLagomak oso txapelketa ona egindu. Finalaurrekoan askok Sotorenpare ikusi zuten, ez alferrik Ata-rrabiakoarena txapelketa honetakosaiorik hoberena izan da. Bigarrenezustea Sotok, hirugarren txapelaez erdiestea baino, buruz buruko-ra ez ailegatzea izan zen. Lehengu-sua klarki mintzo da, galtzeak oneginen dio. Euskal Herrikoangaurkoan izan ez duen tentsioaberreskuratuko du. Argi da, Anai-tasuna ez da Julio Sotoren plaza,duela lau urteko Txapelketa Nagu-sian kiroldegian galdu zuen finale-ra pasatzeko zuen aukera etahonetan aditu gehienek aldezaurretik eman zioten hirugarrentxapela.

Afarian ziren gehienek, Nagusiabaino, hurrengo urteko Bardoaklehiaketa zuten gogoan. Festa egu-nargiz amaitu zen, paga-ezina dalehengusua Zenborain (Untzitibar)herriko alkatearekin bertsotanentzutea. Zabala Nafarroa Garaikobertsolaritzaren geo-grafia, zabalduko dengeografia. n

Patxi Larrion


ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA | JOXERRA AIZPURUA |

Babeslea: iametza Interaktiboa

JOAN DEN MENDEKO 80ko eta 90eko hamarkadetan izua sortu zuen gureartean GIB birusak. Garai horiek bizi genituenok ezagutzen dugu hiesakeramandako bateren bat. Birusak kutsatutako batzuek, berriz, zortea izan

zuten, eta egun bizirik irauten dute medikun-tzan egindako aurrerapenei esker.

Hieserako sendabiderik ez da aurkitu orain-dik, baina urteak igaro ahala birusa hobeto eza-gutzen dugu. Ikertalde frantziar batek PLOSPathogens web bidezko aldizkarian argitara eman-dako artikuluan, hamalau pertsona heldu sero-positibok birusa kontrolatzea lortu dutela adie-razi dute. Ez dute “sendatu” hitza erabili nahiizan oraingoz. Hamalau pertsona horiei 2000.urtearen inguruan diagnostikatu zitzaien gaixo-tasuna, bai oso azkar detektatu ere,eta antza, horixe izan da gerora

“sendatu” ahal izatearen gakoa. Labur esanda, pertsona horienzelulek nahikoa indar dute GIB birusaren aurka borrokatzekokanpoko laguntza edo botikarik gabe. n

Kafe gehiago, heriotzagutxiagoAEBetako Onkologia Institutu-ko Neal Freedmanek eta harenhainbat lankidek hamabi urtezegindako ikerketa baten emaitzaargitara eman dute. Diotenez,kafe kontsumoa handitzeak hil-kortasuna murrizten du... eta ezdakite zergatik!

ttiki.com/48787(Gaztelaniaz)

Papuasia Ginea Berrikoirudi ikusgarriak

Munduaren jabe sentitzen garaaskotan, baina zerbaiten jabeizateko zura omen den hori eza-gutu behar duzu, eta ez dituguinolaz ere munduan daudenespezie guztiak ezagutzen.Ondoko irudietan azken urteo-tan Papuasia aldean topatutakomilaka espezietako batzuk ikusditzakegu.

ttiki.com/48788(Frantsesez)

Facebooken lagun batezabatzeak uste bainoondorio gehiago duFacebooken zure laguna ezaba-tzeko nahiko da botoi bat saka-tzea, baina ekintza sinple horrekondorio asko izan dezake bizi-tza sozialean. Coloradoko Uni-bertsitateko (AEB) CristopherSibona ikerlariak oso emaitzainteresgarriak plazaratu ditu 582pertsonaren erantzunak aztertuondoren.

ttiki.com/48789(Gaztelaniaz)

CD

C /

C. G

OLD

SMIT

H

GIB birusari aurre eginbotiken laguntzarik gabe

KRISI GARAIAK oso aproposakizaten dira baztertutako ideieiberriro heltzeko. Frantzia eta Ale-mania, esaterako, lurrazpiko urberoen inguruko ikerketa bultza-tzen ari dira. Helburua da 3.000metroko sakoneran 150ºC eta200ºC artean izan daitekeen uraaurkitzea. Ur hori lurrun moduraateratzen da kanpora, eta turbinabat higituz elektrizitatea sortzendu. Sistemak oso emaitza onakizan ditzake, batez ere zoru bolkanikoa duten lurretan. Horren adibide daGuadalupe irla; Soufrière sumendiaren berotasunari esker, irlan behar denenergia elektrikoaren %10 lortzen da, aipatzen ari garen sistema erabilita.

Sistema hori energi iturri berriztagarrien artean kokatzen dute zenbaitadituk. Adibide gisa, datu interesgarria plazaratu dute: hainbaturtez ustiatuta, harkaitz beroaren –bertako ura horregatik iza-ten da beroa– kilometro kubo batetik sortu daitekeen energia1.275 milioi petrolio tonatik sortzen denaren baliokidea da, etagarbia gainera. n

Geotermiaren itzuleraPA

TR

ICK

SMIT

H

GIB birusa.

Soufrière sumendia.

| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

LANDAREAK - ERDIKO KAIERA

� 352013KO MARTXOAREN 31

Kaixo Martin. Nik ezagutzen ditudan gurbe bakarrakArabar Errioxan bizi dira, mahasti artean... Hala ere,Euskal Herriko hego muturrean izango da besterik,erromatarrekin eta mairuekin izandako elkarbizitzarenlekuko. Ez Gipuzkoan ez Bizkaian ez dut bakar bat ereezagutzen.

Irakurleak galdezka

BLAUST! Bat-batean udaberrian naiz. Eguna ikara-garri luzatua da, elurte eta egundoko hotzaldienondoren ilgorak izerdia bor-bor dakar, dakarkit,gora noski. Eta buruak zut! Gozo ibiliko da Zaki-lixut, kupel artean...

Sagardozaleoi kupelekoaren etorriak udaberri-tzearen neurriaren berri ematen digun eran, makinabat metro bada. Bere burua, galanta hain zuzen,hain borobil, bere burua euskalduntasunaren erreto-retzat zuen bizilagun batek udaberria sahatsak (Salixsp.) zekarrela zioen. Nire ustez lehen sahatsak loratudirenerako udaberriaren ufada nabarmenegia da,itsuenak ere ikusi du. Botanikariek, bere motxeanluzexeago, pendiz ospelak lore laruz janzten dituenSan Jose lore goiztiarrari (Primula vulgaris) eman zio-ten sasoiberritzearen mugarritza; hortik Primulaizena, latinez lehena den primus hitzaren txikigarrifemeninoa. Antzeko tokietan baina eguzkizaleago,burua luzatuta, zurikatxak edo txilar zuriak (Ericaarborea) nabarmen erakusten du bere burua loretzazurizko soinekoa burutik behera sartuta. Zurietanzuririk bada patxaranzaleena, horiek elorri beltzaren(Prunus spinosa) loraldian dakusate udaberria.

Horia nahi izaten dute beste batzuek. Acaciadealbata, mimosari askok aitortzen dio udalehenberriaren geretaren gakoa. Baina kanpotik ekarria

izaki, hango sasoiakerakusten dizkigu.Japoniako irasaga-rrondoak (Chaeno-meles japonica) etaEuropa eta Asiaarteko mugako ara-nondo hostogorriak (Prunus cera-sif era) ere nahikolukete udaberriarenirteteko seinalea

beretzat jotzea. Urrutiko lurralde hotzetatik datoz,ordea, eta hemengo paradisuko klimarekin txora-tuta ibili ohi direnez ezin gure odola piztu.

Neurea oteak pizten du, ote zuriak (Ulex euro-paeus), idiaren bizkarra mantak bezala mendia lore-tza horiz izartzen, zerutzen duenean. Otea ote, alahagina? Taxus baccata, hagina ere loratua da. Haginarrak nabarmenago, milioika polen alez gure aireabetez. Bai, haginak sasoi berria bizi duela ikusteakneu ere biziberritzen nau.

Lore eta kolore! Odol berritze ozenagoa ez aldakarte soinuek? Bor-bor. Antzaraklehen, kurriloak segidan eta geromiruak iparrerako bueltako bideangarrasi builaka eta zalapartaka. Horibai udaberria. n

Gurbea (Sorbus domestica).

Hagin arra lorez gainezka.M

AR

TIN

RE

ZO

LA

JAK

OBA

ER

RE

KO

ND

O

TxoramenaKaixo Jakoba. Lehengoan, auzoko denda txikian ikusinituen mizpira gozo batzuk salgai, Gasteizko erdial-dean. Haren jatorriaz galdetu, eta Hixona herrikoakomen, lagun batek propio ekarriak. Bide batez, zuregurbe edo udalatx maiteen berri ere egin nion galdeaSagrario dendariari. Urtez urte Hixonako bertakoherritar batek eramaten omen dizkio kaxakadabatzuk... aurten arte, azken gurbe zuhaitzak kentzeaerabaki baitu gizonak. Tamala, benetan. Eta oraingaldera zuri: non geratzen zaizkigu azken gurbeakEuskal Herrian? Gipuzkoa-Bizkaietan ba al da alerik?

Burgosko Haza herri misteriotsuaren bidean aurki-tutako gurbe bakartiaren argazkia erantsi dizut, para-je gorri egokia azkenetan dirudien heroi honentzat.

Martin Rezola (Gasteiz)


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

NEWGATE (INGALATERRA),1780. Hortzetako eskuilamodernoa asmatu zuenWilliam Addisek. Baina giza-kia askoz lehenago hasi zenhortzak garbitzen, Histo-riaurrean seguruenik; mamutharagi arrastoak hortz-hagintarteetan izatea ez zen batereatsegina izango.

Antzinako egiptoarrekhortzetako pasta nahikosofistikatua erabiltzen zutenduela 5.000 urte: idi apatxerre eta xehea, mirra, arrau-tza azala eta apar harrianahasten zituzten garbiga-rria lortzeko. Ez dakigu osa-gai bakoitzaren zer kantitateerabiltzen zuten, baina bai hatzez edo makilatxo batezigurzten zituztela hortz-haginak.

Erromatarrek produktua hobetu zuten. Substantziaurragarri gisa, hau da, janari arrastoak erauzten lagun-tzeko gai gisa, maskorrek ordezkatu zituzten egiptoa-rren idi apatxak. Gainera, nahasketari ardoa eta usain-belarrak eransten hasi ziren, ahoa freskatzeko eta hatsgaiztoaren aurka egiteko. Horrenbestez, hortzetakopastaren helburu higienikoa asebete ondoren, erroma-tarrek haratago joatea erabaki zuten, eta oreari propie-tate estetikoak gehitzea erabaki zuten.

Fullonica delakoetan (garbitegietan) erromatarrekgernua erabili ohi zuten, gernuaren amoniakoak arropazuritzen laguntzen duelako. Beraz, hortzak ahalik etazurien atxikitzen lagunduko zuela pentsatu zuten etahortzetako pastari ere pixa erantsi zioten. Gaius Vale-rius Katulo (K.a. 87-54) poetari jaramon eginez gero,hortzak txizaz garbitzeko ohitura hura zabalduta zego-

en Iberiar penintsulan: “(...)Zeltiberiako herrialdean,bakoitzak botatzen duenpixa hortzak eta oi gorriakgarbitzeko erabiltzeko ohi-tura dute goizero eta horrekbesterik gabe esan nahi duhortzak zenbat eta garbiago-ak izan orduan eta pixagehiago duzula barruan”.

Baina efektu urragarri etazurigarridun pasta garestihura noble aberatsenen eskubakarrik zegoen, eta herritarxeheek formula merkeagoakerabili behar zituzten: saguburmuinak hautsetan, esatebaterako.

Argi dago Antzinaroanhortzak garbi izan nahi zituenak eskrupuluak albo bate-ra utzi behar zituela. Baina Aro Modernoa amaitzearzela eskrupuluak izan ziren, hain zuzen, hortzetakoeskuila asmatzera eraman zutenak.

1870ean William Addis oihal saltzailea LondreskoSpitalfieldsen atxilotu zuten kale istiluak sortzeagatik,eta Newgateko espetxean sartu zuten. Garai hartan,trapu edo oihal zati bat gatzetan edo beste substantziabatzuetan sartu eta haiekin igurtzi ohi zituzten hortz-haginak. Espetxeko trapu zikinak ahoan sartzeak nazkaematen zionez, Addisek ordezko higienikoagoa bilatuzuen. Afariko hezur bat gorde zuen, zulotxoak egin ziz-kion eta erositako guardia baten bidez zurdak eskuratueta zuloetan lotu zituen. Urte berean, kar-tzelatik irten zen eta hortz eskuila moder-noak ekoizteko eta merkaturatzeko enpre-sa, oraindik ere jardunean ari den Addisenpresa, sortu zuen. n

Neruda hil ote zuten argitzen saiatuko diraAPIRILAREN 8AN Pablo Nerudarengorpuzkinak hobitik aterako dituzte,bigarrenez. Lehen aldia 1992an izanzen; poeta txiletarraren nahia betetze-ko, Isla Negran ehorzteko, mugituzuten gorpua. Oraingoan harenheriotza argitzeko aterako dituztearrastoak. Bertsio ofizialaren arabera

Pablo Neruda (argazkian, Aleandepresidentearekin) prostatako minbi-ziaren eraginez hil zen 1973ko iraila-ren 23an, Pinocheten estatu kolpetikegun gutxira. Nerudaren txoferrareneta Txileko Alderdi Komunistarenarabera, ordea, pozoituta hil zutenPinocheten erregimenaren aginduz. n

GU

YD

ESM

UR

S

5.000 urte eskrupulurik gabehortzak garbitzen

Arrastoak

Ezkerrean, William Addisek (1734-1808) sortutakoenpresaren iragarkia. Alboan, enpresaren hortz eskuilazaharrenetako batzuk.


TERMOMETROA

HASIER ARRAIZ

Gasteiz, 1973. Filologia erromanikoa ikasia. AEKn euskaldundua. EH Bilduko legebiltzarkideada Gasteizen: “Antolakuntza politikoetan eroso sentitzen naiz. Ezker abertzalearen etxea ondoezagutzen dut, Araban jardun baitut arlo horretan. Oraingo etxea dezente handiago da, baina

nire burua trebatua ikusten dut oraingo ardura hartzeko” esan digu Sortuko lehen presidenteak.

| MIKEL ASURMENDI |


SORTUKO PRESIDENTEA izatea alder-dia egokitzeko beharraren ondorio-tzat jotzen du Hasier Arraizek:“Nire izendapenak badu zerikusiaalderdian idazkari nagusia izateare-kin. Sortuko kideek egindako eskae-ra bati erantzuna gauzatu dugu.Proposamena polita da. ArnaldoOtegiren hutsunea larria da guretzateta hori agerian utzi nahi izan dugu.Hori dela eta, idazkari nagusiarenondoren presidentearen izendapena

egin da. Alderdiari neurria ematekomodua da, besterik ez”.

EH Bilduk Eusko Legebiltza-rrean Parot doktrina legez bestekoproposamen bezala aurkeztu zuenegunaren biharamunean egina dagoelkarrizketa.

Arnaldo Otegiren bi aipu nabari zirenSorturen azken kongresuan: “Kon-tsigna gutxiago eta argudio gehia-go”. “Jabetzen al gara lan historiko

itzela dugula? Ala uste dugu ezber-dintasuna dela borroka armatuarendesagerpena?”. Aipu zorrotzak.Zorrotzak, bai. Sortuk zorrotz jokatunahi du, hasteko bere buruarekin.Arnaldoren hitzak gustura hartuditugu, oso zehatzak baitira. Zentzuhorretan hauxe esan genuen kongre-suan: ezker abertzaleko kideak kon-frontazio garaietatik gatoz, ohitutaeta zailduta izan gara konfrontazio-an. Egoera hori oso latza izan da,

«EAJ oso urruti ikusten duguguregandik, oso urruti»


TERMOMETROA - HASIER ARRAIZ

baina, seguruenik, politikoki jardueraerrazagoa zen oraingoa baino. Orain-go egoera ez da hain gogorra, itxurazedo neurri batean. Noski, orain eresufrimendua badago, oso handia.Besteak beste, giltzapean daudenkideena, euren senideena. Egun gau-zak politikoki konplexuagoak diralehen baino, eta beste modu batezjokatzen ikasi behar dugu. Arnaldokdioenez, iraganeko formulek ez duteorain balio. Horiek horrela, gauza batdago aintzat hartzekoa: ezker aber-tzaleak aldaketa estrategikoa osodenbora laburrean egin duela, alda-keta oso sakona da, eta aldaketa ezdago neurrian egina oraindik.

“Guk ez dugu ikusten garai berribatean gaudenik” esan digute EuskoEkintza alderdi berriko Santamariaeta Garmendia kideek orriotan. Bada, guretzat ukaezina da garaiberrian gaudela. Badaude hainbatfaktore hori baieztatzeko. Nagusia,ezker abertzalearen baitan eztabai-da estrategikoa egin izana. Horrekfase politiko berria ekarri du EuskalHerrira. Eragile politiko eta sozialgehienak ados gaude horretan.

“Aldaketa estrategikorako tresna”jarri duzue abian. Sakondu horretan.Alegia, Euskal Herriak behar duenaldaketa politikoa gauzatu behar dagehiengo politiko zabalak eraikiz.Horrek berez aldaketa ugari eragindu. Hori da abiapuntu nagusia.

Sortuk ez duela autokritikarik eginmodu sakonean, diote batzuek. Autokritika ez da inoiz amaitubehar, berezko ariketa izan behardu. Landu beharreko jarrera da,etengabe. Baina, kontua ez da kriti-ka gutxi edo asko egitea une batean.Gainera, esango nuke, eragile politi-ko nagusien artean, autokritikariksakonena eta serioena egin duenindar bakarra ezker abertzalea dela.Gustatuko litzaidake gainerako era-gileek gu egiten ari garen autokriti-ka egitea.

Aldaketarako bidean, nola baloratzenduzue desobedientzia politikoarenaukera? Konfrontazio prozesu horretan,abangoardiak ez du instituzioetanegon behar, kalean baizik, eragilesozialen ondoan. Herritarrek pro-zesuaren abangoardia izan behardute, eta beraien bultzadaz, datozenmugimenduekin guk geuk lan poli-tikoa eraman behar dugu instituzio-etara. Beraz, guk prest egon behar

dugu gobernatzen ari garen tokie-tan, herritik datozen eskaerei etabeharrei erantzuteko, eta desobe-dientzia bidezko politika egin beharbada, egin ere. Ez dugu horretarakobeldurrik izan behar. Gure partetikez da jarrera epelik izango. Hala ere,argitu aldera, prozesu eta askapenmugimenduaren epizentroa ezin dainstituzioetan kokatu, ezin da plan-teatu desobedientzia instituzioetatikabiatzea. Lana kalean abiatu beharda eta gero erakundeetan osatu.

Arlo sozialean, lan esparruari dago-kionean, nola moldatzen zarete, esa-terako, ELArekin? Une honetan ez gara ondo molda-tzen, ELAren jarrera eta gurea dirahorren adibide. Hala ere, ELA ezke-rreko sindikatua da, abertzalea.Bere esparru politikoa aski argidago zein den, badaki non dagoenEAJ, non PSE-PSN edota UPN-PP.Hau da, esparru politiko horretanezkerrekoa eta abertzalea den eragi-le bakarra egun EH Bildu da, etaELA, zabaltzen ari den esparruhorretan dago. Guk ELAri aliantzazabala egitea proposatu diogu,herritarren bloke independentista-ren ildoan, elkarrenganako autono-mia errespetatuz. Aldaketa politikoeta sozialera eraman behar gaituenesparru hori elkarrekin eraikitzekoaliantza nahi dugu.

Aliantza egitea zaila da. Zergatik?Guk esan dezakeguna hauxe da:ELA aitzaki bila ari da proposameneta aukera hori kontuan ez hartze-ko. Ez du elkarlanerako gure gonbi-dapena aintzat hartu.

Lidergo kontua al da?ELAkoek eragile guztiak berdinedo berdintsuak garela diote, ELA-ren diskurtsoa ildo horretan dago.Baina argi dago, hori ez da egia.Gogoz kontra ari direla ematen du.ELAk ikusi behar du noiz egingoduen aukera hori, baina lehenagoedo beranduago egin beharko du.Sorturen eskaintza elkarlana da,bloke independentista eratzeko,Euskal Herria emantzipatzeko,eremu nazionala nahiz soziala aska-pen bidean jartzeko. Bloke horrekmotorra izan behar duelakoangaude gu.

“EAJren eta ezker abertzalearen arteko lehia ez da boterea lortzeko lehia,pentsamendu hegemonikoaren inguruko lehia baizik; ez da nor den Ajuria Enean maizter, hori euren kontua da, ez gurea”.

“Ezker abertzaleakaldaketa estrategikoa

oso denbora laburreanegin du, aldaketa oso

sakona da, eta aldaketaez dago neurrian egina

oraindik”


HASIER ARRAIZ - TERMOMETROA

Bestalde, EH Bilduk 197/2006doktrina eraman du Eusko Lege-biltzarrera, legez besteko propo-samen moduan. Zer balorazioegin duzue emaitzaz?Positiboa izan da, eta agian,beste elkarlan batzuetarakoabiapuntua izan daiteke. Agian.Dena den, zoritxarrez EAJguregandik oso urrun sentitzendugu, beste garai batzuetanEAJk zituen posizio politikoeta-tik oso urrun. EAJ gehiago arida PP edo beste eragile batzueibegira, Euskal Herriaren intere-sei begira baino. Hori esandaere, Parot doktrinari buruz garbiutzi zuen Ines del Rio presoariegindakoarekin ez dagoela ados.Parot doktrina indarrean egoteaguztiz bidegabea da.

Bake ponentziari buruzko lehendebatea ere egin zen. Zer moduz? Legebiltzarra bakeaz jardutekoforoetako bat da, baina ez baka-rra. Euskal Herriko PP Madril-go PPk baldintzatuta dago oso.Madrilgo Gobernuak lotutadauka euskal alderdi popularra.Nire ikuspegitik, ziur aski,hemengo PPko kideek bestemodu batez jokatuko lukete.Bestelako mezu bat helarazikolukete, baina ezin dute, ez dieteuzten. Estatuaren jarrera erabatitxia da gatazka konpontzeko,eta beraiek alderdi diziplinarieutsi behar diote.

Debateak zalaparta izugarria era-gin zuen osoko bilkuran. PPko kideak oso jarrera zeha-tzarekin joan ziren bilkurara.Beraien helburua bake ponen-tzia eratzeko lan taldea galaraz-tea izan zen, ez baitakite nolajustifikatu bertan ez egotea.Egon nahi dute, baina ez dieteuzten EH Bildu dagoelako.Madrilen hori “saltzea” osozaila delako. Euskal PPk zailta-sunak ditu. Horiek horrela, EAJeta PSE saiatu dira PPri errazta-sun guztiak ematen, eta, halaere, ez dute lortu PP bertanegotea. Artean, bitartekaritzara-ko gune hori, sentsibilitate guz-tiak bildu behar dituena, ez dagoeratua. Foroaren baliagarritasu-

na ukituta geratu da. Baina, ezda EH Bilduren erruarengatikinondik ere, hasieratik EH Bil-duk prestutasuna erakutsi baituparte hartzeko.

Aurreko legealditik datozen tra-bak ere badaude, hortaz. Ponentzia hori bazterketa jarre-ra batean oinarrituta dago,aurreko legealdian abiatutakoekimena baita. EH Bildukoak21 biltzarkide gara. Legebiltza-rreko 75 eserlekutik 21 betetzenditugu guk. Aurreko legealdikoordezkariek hartutako erabakiakoinarri dituen ponentzia da, guez geundenean erabaki zenforoa eratu nahi dute orain.

Iraganeko terminologia erabil-tzea aurpegiratu dizuete bestealderdiek. Gatazka militarrarenerregistroetan segitzea.Ika-mikaren sorburua horrelainterpretatu zuten nonbait.Guk, aldiz, agertu nahi izangenuen bakarra izan zen, gataz-karen izaera politikoa dela. Argieta garbi. Gu horretatik ez garamugituko. Batzuei zein besteigustatu edo ez, hori da gureikuspegia, Euskal Herriko jen-darte zabalaren ikuspegia erebadena. Guk EAJk ikuspegihori ote daukan jakin nahi dugu.EAJk egun sinatuko al lukeLizarra-Garaziko Akordioarenlehen esaldia? Hau da, gureaizaera politikoa duen gatazkahistorikoa dela dioena.

Laura Mintegik Fernando Buesaarrazoi politikoengatik hil zutelaesateak hautsak harrotu zituen.Guk errespetutik esaten duguhori. Santi Brouard ere arrazoipolitikoengatik hil zutela pentsa-tzen baitugu. Kontrakoa pentsa-tzea sekulako nahastea litzateke.Horrela ez bazen, bi kasuetan,zergatik izan zen? Horretandatza arazoa. Ez da hilketa justi-fikatzea, ulertua izatea baizik.

Amnistia onartu beharko al duEspainiako Estatuak? Nik totem bihurtzen diren hitze-tatik alde egin nahi dut. Inportan-teena orain presoei eta iheslariei


TERMOMETROA - HASIER ARRAIZ

irtenbide integrala ematea da, nahizeta irtenbide integral horren gauza-pena mailakatua edota pertsonaliza-tua izan. Logikoena da pentsatzeagatazka hau ez dela amaituko presoeta iheslari guztiak etxean egon arte.Posible al da horiek horrela izandagatazka amaitzea? Arrazoiak politi-koak direla onartu behar dituzte aldeguztiek. Ulertzen dut alde bakoitzakbere iritzia izatea, baina arrazoi poli-tikoak saihestezinak dira.

EAJk aurkeztutako aurrekontuez zerbalorazioa egin duzue?Aurrekontu hauek onartezinak diraabiapuntuan. Murrizketak ekartzendituelako, eta gainera, beste erreme-diorik ez balego bezala aurkeztudituztelako, eta ez da egia. Aurre-kontu hauek aukera politiko ideolo-giko zehatz bati erantzuten diote:errezeta neoliberalen bidezko poli-tika egin nahi dutenei. Errezetahoriek Madrilgo Gobernuaren agin-duz iritsi dira Euskal Herrira, etaUrkulluren Gobernuak handikdatorren guztia hemen aplikatzeaerabaki du. Ez dagoela dirurikdiote, baina dirua egon badago. Bibide daude dirua lortzeko, bat zergapolitika aldatzea. EAJk ez du aldatunahi, gehien dutenen dirua ukitunahi ez duelako. Badago beste bidebat: zorpetzea. Zorpetzeko tarteaegon badago, baina ez daukateborondate politikorik.

Zergatik jarrera hori? Jarrera horrek Madrilekin konfron-tazio egoerara eraman gaitzakeela-ko. Madrilek horri ihes egin nahidio. Hori dela eta EAJk erabaki du,soldatapekook gehien ordaindu

behar dugula, herritar langileokgara gerrikoa gehien estutu behardugunak, horrek guztiak eskubidelaboralen eta sozialen galera ekarri-ko duen arren.

Zuek zer eskatu diozue EAJri alterna-tiba bezala? PSErekin bat egin deza-kezue punturen batean? EAJri aurrekontu proiektu horierretiratzea eskatu diogu, benetakoelkarrizketari ekin ahal izateko, EHBilduren babesa nahi baldin badubehintzat. Bestaldetik, PSEk bereerabakiak hartu beharko ditu,beraiek jakingo dute zer egin behar-ko duten, beren posizioa anbiguoada inolaz ere. Literalki bat egitendute gurekin, ezkerrarekin lerratzendira, baina akordioak egiterakoanbat egiten dute EAJrekin. Guk argieta garbi dugu non daukagun gurealiatu nagusia. Gizartea da, eta ber-tan ari diren eragile sindikalak etasozialak. Horiek argi utzi digute gukzer egitea nahi duten, beraz, gukeuren beharrei erantzun behardiegu.

EAJ eta ezker abertzalea, lekutandaude elkarrengandik. EAJri nahiz guri, leporatzen digutegurea arteko lehia dela nagusi, ezdugula elkarlanerako prestutasunik.

Egia da, garai politiko berri honetanerrazagoa izan beharko luke elka-rren arteko lana egitea. Lizarra-Garazi garaian hori posible izanbazen, ETAren jarduera armatuabehin behinean etenda zegoenean,gaur egun, behin betiko egonda,guri ulergaitza egiten zaigu ados ezjartzea. Zenbait gaietan behintzat,bi indarrok abertzaleak garen neu-rrian, batu behar gaituzten kontue-tan hurbilago egon beharko genuke.Nazio eraikuntzaz eta erabaki esku-bideaz ari naiz. Guk EAJrekineremu batean zein bestean akordioaeta elkarlana bilatu ditugu, baina,EAJ oso urruti ikusten dugu gure-gandik, oso urruti.

Katalunian posible dena, hemen ez.Agian, CiUko ordezkaritza ia ERC-koaren doblea delako. Horrek ziuraski errazten du hango abertzaleakelkarrekin aritzea. Hemen, aldiz,Gasteizko Legebiltzarrean EAJk seieserleku gehiago dauzka guk baino,eta horrek izua sentiarazten dio.Sorturen ustez, EAJren eta ezkerabertzalearen artean dagoen lehiaez da boterea lortzeko lehia, pentsa-mendu hegemonikoaren ingurukolehia baizik. EAJk daukagunarieutsi behar zaiola dio, eta horieieusteko batzea eskatzen digu gai-nontzekooi. Guk aldiz diogu, dau-kagunak ez duela herri honekdituen erronkei aurre egiteko balio.Burujabetza bidean indarrak biltzeaproposatzen dugu. Hori da uneonbi pentsamenduen arte-ko lehia, ez hainbestenor den Ajuria Eneanmaizter, hori eurenkontua da, ez gurea. n

“EAJk egun sinatuko alluke Lizarra-GarazikoAkordioaren lehenesaldia? Gurea izaerapolitikoa duen gatazkahistorikoa dela dioena”


TERMOMETROA

GATAZKA ARMATUTIK gatazka poli-tikora igarotzeko unea dela adierazidu Abdullah Öcalan lider kurduak.Espetxeratuta dagoen PKK-koburuzagiaren gutuna irakurri zutenmartxoaren 21ean BDP alderdikobi kidek, Newroz, Kurdistangoaberri eguna baliatuz. Estaturikgabeko nazio horren historiarennorabidea alda dezakeen berria da.

“Armak albo batera utzi etaideiak hizketan jartzeko unea da,gure indar armatuak [Turkiako]mugetatik ateratzeko unea. Gurebizitzetako hamarkadak sakrifikatuditugu, baina pozik besterik ezindugu egon, ez da alperrik izan.Kurduak existitzen ez ginela zioenparadigma goitik behera erori daeta nortasuna indartu dugu. Hauhasiera da, ez amaiera”.

Öcalanek gutunean adierazi duberen borroka ez zela jendearenaurka, errepresioaren eta injustizienaurka baizik. Egun politika egitekomoduan daudela dio eta gutxiengoetnikoen berdintasuna aldarrikatudu. Herri guztien artean berdintasu-na lortzera dei egin du: kurduak,turkiarrak, arabiarrak, armeniarrak,turkomanoak, pertsiarrak…

Negoziazio prozesuaPKK eta Turkiako Gobernua nego-ziazio prozesu batean murgildutadaude. Joan den irailean milaka presokurduk gose grebari ekin ziotenhainbat baldintza eskatuz: hainbathizkuntza eskubide eta Öcalanentzatespetxe baldintza hobeak. Egoeramuturrera heltzen ari zenean, Öcala-nek berak protesta amaitzeko eskatuzuen, eta handik gutxira, Ankarak

jakinarazi zuen elkarrizketa prozesubat abiatu zutela inteligentzia zerbi-tzuek Öcalanekin.

Ordutik aurrera, bi aldeetanmugimenduak izan dira, eta adibi-dez, urtarrilean Öcalan bisitatzenutzi zieten BDP alderdiko bi ordez-karitzari, baita epaiketetan kurduerahizkuntza erabiltzea ere. Ondoren,baina, hiru ekintzaile kurdu hilzituzten Parisen operazio ilun

batean eta egoera nahaspilatu eginzen. Martxoaren 13an ordea, PKK-k bahituta zituen zortzi turkiaraskatu zituen, bake elkarrizketakbultzatu asmoz.

1984an PKK-k armak hartzeaerabaki zuenetik, 45.000pertsona hil dira etamilaka preso kurdudaude egun kartzela tur-kiarretan giltzapetuta. n

ARO BERRIA KURDISTANEN

Borroka armatua amaitutzat jo du PKK Kurdistango Langileen Alderdiak, eta aro berri baten hasiera aldarrikatu du. Milioi bat lagun baino gehiago bildu ziren

iragarpena egiteko antolatu zuten ekitaldian.

Armak isiltzea erabaki du PKK-k

Milioi bat lagun bildu ziren Newroz egunean Öcalan-en mezua entzuteko.

| LANDER ARBELAITZ MITXELENA |

JKJN

EW

S.CO

M.


TERMOMETROA

Antzuolako Elay enpresanMetrologia arduraduna daAnaje Narbaiza. Autoetako

piezak egiten dituzte.Elkarrizketa ez diogu

autoetako piezez egin. Elayenpresak 1992an euskara

plana abiatu zuen, lanmunduko lehenengo

esperientzia izan zen hura.

ANAJE NARBAIZA bergararrak 33urte daramatza Antzuolako (Gipuz-koa) Elay enpresan. Lana euskarazegin nahi zutela erabaki zuten har-tan, tartean zen Narbaiza. Gauregun, lantegiko euskara planarenidazkaria da. 200dik gora langiledira eta ia denak, gutxi-asko, euska-raz moldatzen dira, “guk helburugarbi bat ipini genuen: euskarazegingo genuen lan”.

Zuen bezeroak ez dira euskaldunak,ez daukazue euskararen beharrik sal-tzeko. Alabaina, lehenak izan zineteneuskara plana abiatzen.Langileen %65 euskalduna zen,horietako batzuk, ez nuke esangoelebakarrak zirenik, baina elebakar-tasunetik gertu zeuden. Gu ginengeure bezero. Inork ezarritako hiz-kuntza geneukan ardatz eta aldatzeapentsatu genuen. Uste genuen gau-

“Guk piezak esportatzen ditugu. Esportatzeko ingelesa, frantsesa eta bestebehar ditugu. Euskara bizitzeko, lanerako nahi dugu”.

«Langilea gaztelaniaz badator,gero ezin dira 200 lankideren

hizkuntza ohiturak aldatu»

ANAJE NARBAIZA

| ONINTZA

IRURETA AZKUNE |



ANAJE NARBAIZA - TERMOMETROA

zak hobeto baloratuko genituelabaldin eta gure hizkuntza erabiltzenbagenuen. 1987. urtea zen.

Nork bideratu zuen prozesua?Beti izan da proiektu kolektiboa.Masa sozialean zabaldu zen eahorrelako gauza batek aurrera egite-ko biderik izango zuen. Langilebatzordean zeuden sindikatu guz-tiek baiezkoa eman zioten. Hortxeipini zen planaren lehen zutarria,bidea nolakoa izango zen oso ondojakiteke.

Enpresako jabeak eta zuzendari-tzak ere ontzat hartu zuten, jakindainbertsioak eta gastuak izango zire-la. Ausartak izan ziren Jose LuisElkoro eta Santi Zabaleta, eurakahalbidetu zuten euskara plana. Ezzen planteamendu filosofiko batizan, langileek eta nagusiek adostu-tako egitasmoa baizik.

Hasierako nahi hori euskara planbihurtu zen.Jaurlaritzara jo genuen. Ez zegoengauza handirik, baina orokorreanzerbait egiteko gogoa bai. Euskara-ren Aholku Batzordeko kidea zenAndoni Sagarnarekin egon ginen,eta esperientzia pilotu moduanonartzea planteatu zuen. OrdukoJaurlaritzan zegoen taldearen lagun-tza jaso genuen eta 1991n Elhuya-rreko Tere Barrenetxeak eta MariaJesus Jauregik Elayko bideragarrita-sun plana burutu zuten. Abenduan,batzarretan langileen %95ak onartuzuen plana, eta 1992ko otsaileanabiatu genuen Agurtzane Loidi tek-nikariaren laguntzaz.

Euskara barnerako nahi zenuten, ezesportatzeko.Guk piezak esportatzen ditugu.Esportatzeko ingelesa, frantsesa etabeste behar ditugu. Euskara bizitze-ko, lanerako nahi dugu. Garai har-tan ere, bi hizkuntza ofizial zeuden,baina gero hori ez zen ikusten. Eus-karaz aritzea egi bihurtzen hasiginen, pentsatuta euskaldunek zeinerdaldunek elkarrekin bizi ahal iza-teko, biek hizkuntza biak ikasi behargenituela.

Bezeroari begira balio erantsia al da?Hona etortzen diren bezeroek,hemengo jira ikusten dutenean, oso

modu naturalean onartzen dute lan-tegia euskaraz bizi dela. Sasoibatean beldurra izaten zen. Kartelelebiduna ipintzen genuen eta langi-leak deseroso, “bezeroek zer esan-go dute!”. Ikusi dugu naturaltasunadela armarik onena. Hasieran ezzen oso naturala guretzat, bainagauzak aldatuz joan dira, eta oraininork ez du zalantzan ipintzenElayn euskara dela bertako hizkun-tza. Inongo harrokeriarik gabe,baina zerbait desberdina egitekogauza izan garenaren poza transmi-titzen diegu, hori ere balio erantsiada.

Euskara etxerako, atzerrirako ingele-sa, frantsesa, alemana, txinera...Hizkuntza kudeaketa landu behar.Euskara planak izan dituen baliabi-deak birmoldatzea pentsatzen arigara. Euskara etxean normaldutadago, eta orain kanpora irtetengarenean euskarak zein egitekoduen pentsatu behar dugu. Langi-leak kanpora idatzi behar dueneandena ingelesez egin behar al du alanolabait gure hizkuntzaren berrieman behar du? Zein da hizkuntzenarteko oreka?

Euskara kanpora begira...... baina zentzu horretan. Bezeroakikusi behar du bere hizkuntzan ari-tzeko prest gaudela, baina guk bestehizkuntza batean oinarritzen dugula

gure lana eta gure izatea. Adibidez,noizbait bezeroarentzat bideoakegiten baditugu ikusi beharko danola txertatzen den bertakoa kan-poko hizkuntzetan.

Etxekora etorrita, lantegian euskaraerabiltzeko ardatz garrantzitsu duzueexijentzia. Ezin dugu inor euskara ikasterabidali, gero erabiltzeko eskatzen ezbaldin badiogu. Hori mozoloarenaegitea litzateke. Norbait ikasterabadoa izango da gero lanean erabil-tzeko. Batzuetan esan izan digute:zuek inposatu egiten duzue. Gukexijitu egiten dugu. Diferentzia dalanean euskaraz egiteko eskatukozaiola. Ikastera doanak ondo ikus-ten du inor atzean edukitzea, jarrai-pena dagoelako eta motibatuta sen-titzen da. Euskara ikastera joan zaraeta kito? Ez, ez, ikasitakoa erabil-tzeko aukerak eman behar zaizkio,e-postak euskaraz bidali, lan bonoaeuskaraz bete… Dinamizatzekomodu bat da, ez dugu ezer berezirikegiten, ez dugu afaririk antolatzen.Motibazioa lana bera euskaraz egi-tea da.

Langileak hala sentitzen al du?Ez dut uste inor geldituko zenikesanez, “ikastera joan nintzen etainork kasurik ere ez dit egin”. Ikas-tetik etorritakoan, euskaraz mintza-tzeko lagunak izan ditu inguruanbeti.

Gaizki ere egin ditugu gauzabatzuk. Aitortzen dizut fiskal lanaegin dugula, erdaraz ari direneiatentzioa deitu diegula. Batzuekondo erreakzionatzen dute etabeste batzuek gaizki. Azken horiekbarrera altxatzen dute, eta hori ezda ona. Ahal dela bide hori ez daerabili behar. Guk erabili dugu etahanka sartu dugu.

Zein da zuen hizkuntza politika kon-tratazioetan?Ahal dela euskalduna izan dadila.Euskalduna ez bada lehenengo-lehenengo ikastera. Adibidez, uler-tzeko bai baina hitz egiteko gai ezden langilea hilabete batez ikastenaritzen da, eta hona euskara ahoanduela etortzen da, gerora maila lan-tokian hobetzeko. Inportantea da,langile berria lehenengo harrema-

“Euskara ikastera joanzara eta kito? Ez, ez,ikasitakoa erabiltzekoaukerak eman beharzaizkio, e-postakeuskaraz bidali...”

“Aitortzen dizut fiskallana egin dugula,erdaraz ari direneiatentzioa deitu diegula.Batzuk ondoerreakzionatzen duteeta beste batzuekgaizki”


TERMOMETROA - ANAJE NARBAIZA

netan euskaraz egiteko gai izatea,zeren gaztelaniaz badator, gero ezindira 200dik gora lankideren hizkun-tza ohiturak aldatu.

Beraz, lanean hasterako gutxienekoajakin behar dute.Denek ulertu, eta batzuek gehiagojakin behar dute daukaten lanpos-tuagatik. Gaur egun, Elayn laulagun baino ez daude euskaraz uler-tzen ez dutenak; eta bost gor. Denadela, berba egiteko zailtasunakjende gehiagok dauzka.

Aldahitz ikerketako ondorioetako batondokoa izan zen: gaztelaniatik eus-karara jauzi egiteko lankide batenlaguntza ezinbestekoa izan dute.Gurean orokorrago egiten saiatugara, pertsona bati erantzukizunhain handia eman gabe. Ikastekoeta erabiltzeko premia daukanareninguruan, nolabait taldea osatudugu kontzienteki, eta taldeak eragi-ten du. Zeren kuriosoa da, pertsonabatzuek batzuekin euskaraz egitendute eta beste batzuekin ez. Guktaldera jo dugu, nahiz eta segurunagoen zuk esandakoa bete dela,hau da, nahiz eta taldea ipini, goxo-en sentitzen diren pertsonarenganajoko zuten instintiboki.

Ikerketako beste ondorio bat zeneuskaraz hasteko inflexio puntuazegoela. Langileak zioen: “Gaurtikaurrera euskaraz”.Oraindik badaukagu beste eskaileramaila bat. Antzuolan euskaraz egi-tea guztiz naturala da, baina Berga-ran [alboko herrian] ez horrenbeste.Bergarako langileak datozkigu,batzuk erdaraz egiteko ohituradutenak eta kuadrilla berekoak dire-nak. Kaleko ohiturak dakartzate etahemengo giroa ez da gauza dena

neutralizatzeko. Inflexio puntua, ezda “gaurtik aurrera euskaraz”. Lanaegiteko bai, adibidez, “euskaraz ida-tziko ditut e-postak”, eta inork ezdu zalantzan ipintzen bilera euska-raz egin behar denik, baina JoseLuisekin elkartzen naizenean erda-raz egiten dut, kuadrillan [kanpoan]erdaraz egiten dugulako. Kanpotikdakarten hizkuntza ohitura aldatzeanekeza da.

Euskara planaren hasiera inflexiopuntu modukoa izan zen ordea, ezta?Honek erdaraz funtzionatzen zueneta euskaldunak lanean euskarazipini genituen, “gaurtik aurrera haueuskaraz entregatu”, “nik ez dakit”,“zelan ez dakizula? besterik ez daki-zu eta!”. Eurak buruan zeukatenhizkuntza paperera eramatea izanzen erronka handia, nahiz eta ezizan, ez euskara batua, ez zaindua,ez landua... baina ulertzen zen. Horbai izan zen “gaurtik aurrera”, bainagero badago harremanen munduanzati bat horrekin konpontzen ezdena.

Gaztelaniaz hasitako harremana eus-karara pasatzea zail ikusten duzu.Kanpoko ohiturek irentsi egitendute?Irentsi, bai. Hala ere, langileak [kua-drillakoekin gaztelaniaz egiten due-nak] beste gauza asko lortzen ditu,hizkuntza ohitura berriak hartzenditu eta ez dauka problemarik langi-le berriekin euskaraz egiteko, nahizeta kaleko hizkuntza joerak baldin-tzatzen duen.

Langile horrek erabaki irmoa hartubehar.Egoera horri buelta emateko bai.Beste kontu bat da harreman horre-tan zeinek agintzen duen, gaztela-niaz egiteko ohitura duenak ala hiz-kuntza aldatu nahi duenak.

“Euskara etxeannormalduta dago, etaorain kanpora irtetengarenean euskarak zeinegiteko duen pentsatubehar dugu”

“Lana egiteko bai,adibidez, ‘euskarazidatziko ditut e-postak’,baina Jose Luisekinelkartzen naizeneanerdaraz egiten dutkuadrillan erdarazegiten dugulako”

Bikain ziurtagiriko ebaluatzaileazara. Ziurtagiria lortzeko aurkez-ten diren enpresak aztertu ditu-zu. Zer aurkitu duzu?Geroz eta enpresa gehiagokekin dio sistematizazioari, bainaoraindik ere borondatean oina-rritutako proiektuak dira, “eus-kara nahi dutenek egingo dute”.Borondatearena hasierarakoondo dago, baina ondoren lanaeuskaraz egiteko sistematizazio-ak eta definizio garbiak proze-suak bideratzen laguntzen dute.Uste dut euskaraz bakarrik ari-tzeak beldurra eragiten duela,demokrazia, inposaketa... etahorrelako gauzak datozkiguburura. Eta ez da inposaketa,hizkuntza baten jabe egitea etaerabilgarri izatea oparia da.

Enpresa bakoitzak bere erritmoaduela esan izan duzu.Beti sinestu dut enpresa bakoi-tzak bere mikroklima daukala,erritmoak diferenteak dira etaerrespetuz jokatu behar da. Ezda horren garrantzitsua hartzenden abiada, atzerapausoak emangabe aurrera joatea baizik.

Beldurrak uxatzeko daude.Beti izan naiz gauzak modupositiboan ikustearen aldekoa.Lehen ez geneukan ezer, orainbadaukagu zerbait. Egin ahalda, samurra da, baina euskaraksortzen dituen beldur horiekkendu behar ditugu burutik.Adibidez, atzerritarra datorre-nean denok ingelesez egiteanormaltzat hartzen da, euskarazberba bat ere ez. Beharbadalehen gaztelaniak ekarritakoa,orain ia-ia ingelesak dakar. Denaden, beldurrak uxatzeko ezdago gauza ederragorik ezku-tuan eduki duguna eta gureadena naturaltasunez erakusteabaino. Inork ezin du pentsatugauzak euskaraz egiten ditugu-nean, erdaraz egiten dituguneanbaino gutxiago balio dutenik.

Beste enpresenebaluatzaile


ANAJE NARBAIZA - TERMOMETROA

Babeslea: Bizkaiko Foru Aldundia

Psikologia munduan sartuko ginate-ke. Hor sortzen direnak bitxiak dirabenetan.

Botikan moduan, denetarikdago: zuk deskribatutako moduko-ak, ‘txik’ egin eta kanpoko etabarruko hizkuntza ohiturak aldatudituztenak; hizkuntza ohiturakhemen bakarrik aldatu dituztenak;eta nahasian dabiltzanak, hau da,langile berriei euskaraz egiten diete-nak eta zaharrekin gaztelaniaz egi-ten dutenak. Oso kuriosoa da.

Betiko lankidearekin ezin hizkuntzaaldatu.Eta berriarekin inolako problemarikez, erdaraz egin behar duenik ere ez.Horregatik daukagun neurrietako

bat da sartzen denak euskararenmaila oinarrizkoa izatea. Harremanaeuskaraz sortzen denean hizkuntzaohitura sortzen da.

“Euskaldun aurpegia” izan behar dulangile berriak.Langile berriak euskaraz naturalegitera bultzatzen gaituenean, ikas-ten dabilenari euskaraz egitekodituen mugak zabaltzen zaizkio.Egunero euskaltegira joan gabe egi-ten duten aurrerapenaz kontzientedira. Gauza dira lanean hizkuntzagaratzeko.

Piezak egiteko fabrikan hizkuntzaikasteko aukera dute langileek.Ez nuke mugatuko Elayra, Euskal

Herri osoan daukagu aukera hori,eta askotan ez gara konturatzenduen balioaz. Gizartea kohesiona-tzeko oso erreminta interesgarriada, hizkuntza ikasteak pertsonabatengana hurbiltzea dakar etahorrek proiektu amankomunarenzentzua ematen du.

Ez da seinale txarra zuk horrelakoikuspegia ematea.Hori ikasi dugu, proiektu kolekti-boaren indarra. Honek ez lukeirtengo inork aginduta edo bi-hirubultzatzaile edukita.Denok sinetsi dugu,denon meritua da gauregun lana euskaraz egi-tea. n

“Uste dut euskaraz bakarrik aritzeak beldurra eragiten duela, demokrazia, inposaketa... eta horrelako gauzak datoz burura.Eta ez da inposaketa, hizkuntza baten jabe egitea eta erabilgarri izatea oparia da”. Argazkian Elayko hainbat langile.


TERMOMETROA

BARNE PRODUKTU GORDINAREN%1,95 inbertitzen da Euskal Herrianikerketa eta garapenean. Kalkuluhori egin du Gaindegiak, Eustat-eko2011ko datuak erabiliz –Lapurdi,Nafarroa Beherea eta Zuberoakodatuak euren estimazioen araberaatera dituzte–. Hala, 2009 urtearekinkonparatuta, %1,72 jaitsi da I+G-negindako gastua.

Zehazki, Gipuzkoan BPGaren%2,57 inbertitzen da, Nafarroan%1,91, Bizkaian %1,87, Araban%1,61 eta Ipar Euskal Herrian–bertako herrialdeetako datuak ezinizan ditu desglosatu– %1,03. Gain-degiaren arabera, gastuaren behera-kada Nafarroan 2010ean eta Arabaeta Bizkaian 2011n izandakomurrizketek eragin dute. Gipuzko-an eta Iparraldean, aldiz, ez damurrizketarik izan.

Euskal Herriko inbertsio tasaEuropako bataz bestekotik beheradago (%2,03) eta hainbat eskualde-tan inbertitzen denetik oso urrun.Alemaniako Banden-Württembergländer-ean, adibidez, BPGaren%4,37 inbertitzen dute eta Steier-mark-en %3,74. Finlandian, Danimarkan, Belgikan, Frantzianedota Holandan, gurean baino dirugehiago erabiltzen dute –baita ehu-nekotan ere– ikerketa eta garapene-rako.

Lanpostuetan ez hain gaizkiIkerketa eta garapena neurtzekobeste modu bat lanpostuak dira.Euskal Herrian lana duen biztanle-riaren %1,76 ari da I+G arloan.Tasa hori Europako bataz besteko-aren gainetik dago, baita Alemania,

Holanda eta Frantzia gisako herrial-deen aurretik ere.

Bestalde, bertako inbertsioaren%73,6 eremu enpresarial pribatuanegiten da, %19,7 goi hezkuntzariloturik dago eta %6,5 baino ez daegiten administrazio publikoan.Portzentaje horiek, gehiago hurbil-tzen gaituzte Banden-Württem-berg-en eredura –inbertsioa ekimenpribatuak egiten du hein handie-nean–, Brandemburgoko eredurabaino –kasu honetan erakundepublikoek daramate ikerketa etagarapenaren zama handiena–.

Gaindegiaren ustez, oinarrizkoada I+G-n inbertitzea, ez bakarrik“etorkizunera begiratuko duenamaraun ekonomikoa garatzeko”,baita zerbitzu sozialen garapenera-ko ere. Horrelako inbertsioakgutxitzeak, “gure gaitasunak bizi-berritzeko baliabide eskasagoak

edukitzea dakar”, behategiko ardu-radunen ustez. “Hau ezin da ezta-baida administratiboedo parlamentarioramugatu, jendarteareninplikazio osoa beharda”. n

IKERKETA ETA GARAPENA

Ikerketa eta Garapenean Euskal Herrian egindako inbertsioa gutxitu egin da azken urteetan.Gaindegia behategiak bere blogean argitaraturiko artikulu batek dio, arlo horretan Europako

abangoardia diren Alemaniako länder-etatik gero eta urrunago gaudela.

Euskal Herria Europako trenarenatzealdeko bagoietan

Euskal HerrianI+G-n egiten deninbertsioaEuropako batezbestekoaren azpitik dago.

| URKO APAOLAZA AVILA |


EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

Irakurleen iragarkiak

URKULLU LEHENDAKARIAK EAEn enplegua susta-tzeko plana aurkeztu du eta konpromisoa hartu du44.000 lanpostu sortzeko 2016ra artean, horietatik12.711 aurten. Egungo langabezia tasa, biztanleriaaktiboaren %15,93koa da, eta 2013an krisiak 19.000utziko ditu lanik gabe. Urkulluk onartu du plan hauez dela “sendagarria”, enplegu eza “arintzeko” bainoez duela balioko. Plana aurrera ateratzeko 281 milioieuro bideratuko dituzte 2013an diru-kutxa publikoe-tatik eta beste 733 milioi euro eremu pribatutik. Horiguztia, dena den, EAEko aurrekontuen onarpenarenbaitan dago. Aurrekontuok, hain zuzen, otzantasunhandia erakutsi dute Madrilekiko eta Bruselarekiko.

Lehenik, langabeziaren aurkako plan estrategikoaizanik, harrigarria da eragile sozial, patronal, sindika-tu, diputazio eta alderdi politikoekin landu gabe ira-garri izana. Are harrigarriagoa da aurrekontuenonarpenaren menpeko plana izatea. Arrazoia duteuste dutenek plan honek marketin operazioa dirudie-la, Gasteizko exekutiboak benetako egitasmo zeha-tzik ez duelako. Aurrera ateratzen ez bada, EAJk jadaeskopeta prestaturik dauka ustezko arduradunei tiroegiteko: oposizioan dauden politikari eta sindikatuak.

Bigarrenik, bai EAJk baita bere Gobernuak ere,badakite langabezia EAEn estrukturala dela eta tapa-ki aringarriek ez dutela ezertarako balioko. Planestrategikoa behar da, baliabide ekonomiko handia-goak eta bestelako neurriak eskainiko dituen plana,lanaren banaketa kasu. EAJk AHT gisako obra fara-onikoak babesten ditu, 4.200 milioi euro kostakodirenak; eta jeltzaleak prest dira finantzaketa aurrera-tzeko. Garbi dago Urkullurentzat eta bere alderdia-rentzat AHTk lehentasuna duela langa-beziaren aurrean. Langabeziaren aurka,marketin operazioak!

Juan Mari Arregi

Langabezia, AHT eta Urkullu

EKONOMIAREN TALAIAN

BaheaInés López Díezek Noticias de Gipuzkoan Iñigo UrkulluEusko Jaurlaritzako lehendakariari esanak:

ESPAINIAKO ESTATISTIKA INSTITUTUAK eskainitakodatuen arabera, 2012an Hego Euskal Herrian 3.434lan argitaratu ziren, horietatik 738 euskaraz, alegia%21,4.

Euskal Autonomia Erkidegoan 2.247 argitalpen izanziren eta horietatik 667 euskaraz, guztiaren %29,7.Nafarroan berriz, 1.187 lan argitaratu ziren; euskaraz71, hau da, guztiaren %6.

Katalanari erreparatzen badiogu datuak ondokoakdira: Balear Uharteetan 565 lan argitaratu ziren etahorien %43,9 katalanez; Katalunian 18.767 argitalpenizan ziren, horien %28,3 katalanez; Valentzian 3.677lan argitaratu ziren, horien %18,7 katalanez.

Galizian berriz, 2.660 lan argitaratu ziren eta horien%45 galizierazkoak ziren.

“40 urteko emakumea naiz, unibertsitate titulua daukat,familia ugariaren ama naiz, eta urtebete baino gehiagodaramat langabezian. Ez daukat euskararik. Nire denboraeta ahalegina euskalduntzen ematea erabaki dut. Egunekobost ordu eta erdiko ikastaroan eman dut izena, astelehe-netik ostiralera, Donostiako euskaltegi batean. Han bizinaiz eta zergak han ordaintzen ditut. Ikastaroak 889 eurobalio du. Txikiena haurtzaindegian sartu dut eta bi zaharre-nak jangelan. Kontua da, Donostiako Udalak gehienez 320euro emango dizkidala. Zuk gidatzen duzun EuskoJaurlaritzak berriz, ez dit ezer emango. Urkullu jauna, kon-tuak ez zaizkit ateratzen, eta ez da ironia. Hizkuntza esku-bidea da... batzuentzat”.

Iaz, Hego Euskal Herrikoargitalpenen ia laurdena

euskaraz izan zen

Lanbide Heziketako 700 ikasmaterial jakinbai.eu-n

JAKINBAI.EU Lanbide Heziketako webgunea berritu etaosatu du Lanekik, LH sustatzeko elkarteak. 2001eanabiatu zen atariak euskarara itzulitako 697 ikasmaterialdauzka zintzilikatuta. Itzulitakoak dira, argitaletxeek,errentagarritasun ezagatik, ez dituztelako sortzen.Webgunearen berritasunik handiena Komunitatea atalada. LHko irakasleek, eurek sortutako materiala zintzili-katzeko aukera izango dute.


TERMOMETROA - NET HURBIL

Online Healthcare Services erakundearenirudian medikua emakumeari azaltzen beremamografiaren zertzeladak. Pharmacritiquegunean Bernard Duperrayk azaldutako kriti-ken antzekoak zabalduta daude Mendebaldeosoan eta gaixotasun askoren prebentzioeta tratamenduez. Hain zuzen “Surmedicali-sation, surdiagnostics, surtraitements”gaiak landuko dituzte maiatzaren 3 eta 4anParisen Bobignyko Medikuntza fakultateanburutuko diren jardunaldiek. Surmedicalisa-tion guneak honela laburbiltzen du afera:“Gaixoen eta, gero eta gehiago, sano daude-nen mesederako omen direlako argudiozezarri dira diagnostikatzeko metodo, trata-mendu eta kirurgiak, erantzuten dietenakgaixoen eskariei baina baita galbaheketaprogramei, hauek lortzen dituzten onurakfuntsez demostratu gabe eta sarritan berenarriskuak ondo ebaluatu gabe eta horieninformazio guztiak eskaini barik”.

ZILEGI OTE DA AUZITAN JARTZEAkantzerra prebenitzeko antolatutadauden kanpainak? Ez ote da azpi-lana egitea osasungintza publikoanmurrizketak egiten ari diren indarerreakzionarioei? Ez du emangokatastrofismo merkeetan dabilena-ren itxura? Eztabaidaren garrantzia-gatik bederen onartuko al zaigugaian eskua sartzea.

Kontua da Europa osoan, etaberdin Ipar Amerikan, kantzerrareninguruan multinazionalek antolatu-ta daukaten negozioaren salaketaorokorra gaindituta, mediku etagaixo talde serio batzuk –minorita-rioak, hori bai– ari direla auzitanjartzen minbiziaren prebentzioanurteotan erabiltzen diren teknikak.

Berrikitan Arte telebistan ikusiahal izan zen Touche pas à ma prostate(Ez ukitu nire prostata) dokumen-tala, zeinetan klase askotako medi-kuek eta prostata operatutako giza-semeek hitz egiten zuten kantzermota horren inguruan antolatutadagoen industriaz, eta zehazki diag-nostiko goiztiarrak eta ondorengoalferrikako terapiek beren ustezdakartzaten kalteez.

Arte-n prostataz entzun zirenakederki josi litezke ondoko lerrootanaipatuko den beste kantzer motare-kin eta horrentzako prebentzioneurriekin, alegia gure ama, emazteeta arrebei egiten zaizkien mamo-

grafia bidezko testen inguruko ezta-baidarekin.

Medikuntza alopatiko ortodoxo-aren barnetik osasungintzarenmetodoak begirada kritiko batezaztertzen dituen Pharmacritiquegunean gaia laburbildu du BernardDuperray doktoreak artikulu bikainhonetan: “Trente ans de dépistage ducancer de sein: bonne intention et obstina-tion dans l’erreur pour un résultat mons-trueux”. Euskaraz emango luke:“Hogeita hamar urte bularrekominbizia galbahetzen: asmo ona etaerrorean egoskortzea, azkenikemaitza beldurgarrira iristeko”.

Galbahetzea itzuli dugu dépistagefrantsesezkoa, espainolez cribadoesaten dutena eta ingelesez screening,katalanez cribatge. Hots, adin tartejakin bateko emakume guztiak har-turik denei froga jakin bat egin,mamografia bana, hasieran egondaitezkeen kantzer txikiak aurkituzgaitzaren garapena prebenitzeko.

Bernard Duperray mediku etaerradiologoa da, senologian ari da1971tik. 1993an Paris ondoko Oisedepartamenduan antolatu zeneanminbiziaren baheketa egiteko elkar-tea, bere batzorde zientifikoko pre-sidente izan zen. Aitortzen du gaiazzalantzak zeuzkala 1980ko hamar-kadatik, baina 1995ean berretsizuela bere begiekin prebentzio sis-tema honen porrota.

Urte hartan bertan, 1995ean,dimitituz aurkeztu zuen idatziangarbi esan zuen Duperrayk: “Ema-kumeek ez daukate gaur egun bate-re bermerik sistemaren eraginkorta-sunaz, ez eta ere, okerragoa dena,eragin kaltegarriak mesedeak bainohandiagoak ez izatearen bermerik”.Geroztik uko egin dio mamografiaorokortuen bidez emakumeen gal-bahetzeari.

Sobera diagnostikatuak “Bularreko minbizia –hasten duPharmacritiqueko artikulua Dupe-rrayk– da gaur egun emakumeenkantzerrik hilgarriena. Ez da ikus-ten jaitsiera nabarmenik bularrekominbiziagatiko hilkortasunean. Jai-tsiera ikusten den lekuetan, berdinaurkitzen da bahetik pasa direneneta ez diren emakumeen artean”.

Frantzian lau aldiz mamografiagehiago egiten diren arren Ingalate-rran baino, Europako hilkortasuntasa txarrenetakoa dauka. Masekto-miak –bularra kentzeak– ugaritzenari dira, neurri handiagoan galbahe-tik pasatakoen artean.

Frantzian, dio Duperrayk, pre-bentzio sistema 1987an senologiaelkargoak erabakitako printzipioengainean antolatu zen. Bularrekominbiziaren teoria finkatu zen:zelula kantzerigeno batetik metasta-siraino doazen urrats eta epeak.

Idatzi du Bernard Duperray mediku eta erradiologoak: “Badahogei urtez goiti bularreko minbiziarentzako mamografia

bidezko diagnostiko indibidual eta masiboa dagoelaantolatuta, loturik demagogia baizik ez den propagandari,

zeinak laudoriatzen baititu etekin onuragarriak etaezkutatzen eragin kaltegarriak”.

Mamografiek onadute asmoa, bainaemaitza nolakoa?

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

Honen arabera, zenbat etaberanduago diagnostikatu, orduaneta aukera gutxiago dauzka gaixo-ak hobera egiteko. Ordura arteklasikoak ziren bi azterlanetanoinarritzen ziren, 1963an NewYorken egindako batean eta1985ean Suedian egindako bestebatean. Bien arabera, mamografiabidez garaiz hautemateagatik kan-tzer ren hi lkor tasuna %30eangutxitua omen zen.

“Tamalez –dio Duperrayk– erai-kuntza teoriko eder hori guztia era-bat gezurrezkoa dela ikusi da”.Batetik, esperientzia klinikoakgezurtatzen duelako: minbizi txikiaez da beti goiztiarra, txiki segitudezake luzaz; txikiak ez du esannahi pronostiko ona daukanik; gai-

tzaren garapena ez da ez saihestezi-na, ez denboran zehar lineala.

Gehiengoaren teoriari Dupe-rrayk aurkitzen dion bigarrenobjekzioa teknikoa da: azterketa kli-niko bat gabe sinesgarritasuna gal-tzen dute mamografiek. Mamogra-fien kalitatea hobetzeko egin diraahaleginak baina “lesio gehiago aur-kitzeko gai garen arren, ez dakiguhaien garapenaz gehiago. Ondo-rioz, zenbat eta efikazagoak [tumo-reak] aurkitzen, orduan surdiagnostic[gehiegizko diagnostiko] gehiagosortu dugu. (...) Baldintza hauetan,zenbat eta gehiago hobetu, orduaneta perbersoagoa bilakatzen da gal-baheketa bere ondorioetan”.

Hirugarren objekzioa epidemio-logian aurkitzen du Duperrayk.

Mamografia orokortuen planifika-zioa antolatu baita aipatu bi ikerlanamerikar eta suediarren ildoan,geroztik egin diren lanek gezurtatudituzte haien emaitzak. Frantzian1997an Paul Schaffer epidemiodo-logoak plazaratu omen zuen:“Tumoreen galbahetze kanpaina:zuhur jokatu behar dugu”. Geroztikikerlan gehiago plazaratu da, tartean2000an Cochran Groupek eginzuena, ondorio beretara helduz.

Gakoa ei datza surdiagnostic horre-tan. Froga batean, izan bularrekoaedo prostatakoa, norbaiti “gaixota-suna” aurkitu diotenean, beharbada aurkitu ez baliote bizi osoanarazorik ekarriko ez liokeena, diag-nostiko hori medikuntzaren ikuspe-gitik zuzena da baina pertsonari ezdio balio. Nola jakin egokia den alagehiegizkoa diagnostiko bat pertso-naren ikuspegitik? Epidemiologiakdauka erantzuna, ikusi denez.

Eta epidemiologiak, gizarte bate-ko pertsonek nozitzen dituzten gai-xotasunak aztertzen dituenean, zerdio? Mamografien ugaritzeak ezdituela gutxitu heriotzak, ezta bula-rreko kantzer aurreratuak ere. Sin-tomarik ez duten emakumeenartean bularreko minbizia esperozen baino ugariagoa dela. Froga kli-nikoetan aurkitutako minbizi histo-logikoa ez dela derrigor gaixotasun-tzat hartzekoa. Kantzer batzuekberez egiten dutela atzera. Minbi-ziaren jatorri eta garapenaz dagoenhistoria natural osoa berraztertubehar dela.

Beren bularren jabediren emakumeek ba -dute honetan eztabai-dagai galanta.n

INDEPENDENTZIA da,teorian, alderdi abertza-leen helburua EuskalHerriaren etorkizunekoestatusari begira, eta aur-tengo Aberri Eguneanalderdi abertzaleek berrizere aldarrikatuko duteideia hori, bestetik ez badaaho txikiarekin. Indepen-dentzia, burujabetza,autodeterminazioa, eraba-ki eskubidea... herritarreiegindako kontsulta bidez,Euskal Herria zein estatu-setan gura den erabaki ahal izatea.

Ideia klasikoari muzin egin gabeeta hori aldarrikapenaren buruanjarrita ere, asko dira gero eta gehia-go independentziaren indarra egu-nerokotasunean jartzen dutenak:udaletxeko erabakietan, legebiltza-rretan, diputazioetan, herritarrenelkarteetan, hezkuntza curriculu-mean, hedabideetan... Debekatu-tako gainsaria ordainduz, hizkun-tzaren garapenean neurriakhartuz, gastu sozialean inbertituz,azpiegiturak eginez, ETB euskallurralde guztietara eramanez, eus-kal lurraldeetako herritarrakharremanduz... Gure herri era-kundeek edo gizarteko subjektuaktiboek egin dezaketen ia guztiakbalio dezake independentzia erai-kitzeko, egiazki hori baldin badabukaerako helburua.

Egunerokotasunean herria egi-teko edo independentzia gauzatze-ko egiten den horri guztiari inde-pendentzia materiala deitzen dioteadituek. Eta independentzia for-mala estatua bera lortzeari. Inde-pendentzia materialaren ikuspegiaherri batek eta lurralde batek biziduten errealitate zehatzetik abia-tzen da, egunerokotasunetik, etaerantzun zehatzak ditu, esaterako,independentziaren aldarrikape-

nean lurraldetasuna medio sortzendiren hainbat ikusmolderekiko.Adibidez: EAEk lor dezake inde-pendentzia material maila handia-goa eta independentzia formalagauzatu; eta Nafarroak, bertakoherritarrek hala nahi balute, geroa-go egin lezake bide hori. EAElehenago aipatzeak norbait mindubadu, jar beza Nafarroa lehenagoeta ondoren EAE. Berdin IparEuskal Herriko lurraldeekin.

Independentziaren aldekobidean, halaber, hainbat arrazoiedo motore izan daitezke. Adibi-dez: “aberatsen independentzia”,“justuen independentzia” edo“desberdinen independentzia”,nahiz eta normalean herriek hiru-ren nahasketarekin eskuratzenduten independentzia.

Kontzeptu hauek guztiak jorra-tzen dira EHUko irakasle MarioZubiagarekin, zenbaki honekinbatera doan LARRUNen eginda-ko elkarrizketan. Badira hainbat

arrazoi esateko gurean ereindependentziaren ideiagero eta indar handiagoahartzen ari dela. Eta bestehainbat arrazoi esatekoideia horiek nebulosabaten gisan daudela orain-dik ere, nahi eta ezinarenlurralde galduetan atzera-aurrera. Aberri Egunarenatariko egun hauetan, aipa-tu elkarrizketak gogoetainteresgarriak eskainikodizkio independentziazgogoeta egin eta ideiak

azkartu gura dituen edonori.

ZENTSURA MOZIOA aurkeztukoda apirilaren 5ean Yolanda Barcina-ren aurka. Gogo maila berdinare-kin ez, baina EH Bilduko indarrak,Geroa Bai eta Ezkerraren botoakmozioaren aldekoak izango diraseguruenik, UPN eta PPrenak kon-trakoak eta PSN abstenitu egingoda. Hori izan daiteke emaitza.

Eta horrek nori egiten diomesede? Batzuen ustez,aurrera egingo ez due-nez, zentsura mozioakYolanda Barcina beraindartu dezake. Bestebatzuek, ordea, Barcinaberdintsu utziko dueladiote eta higadurarako

balio duela. Eta gehienen aburuz,PSN erantzutera behartuko dueta, beraz, posizioa hartzera. Bar-cina bera ahultzea baino, hortaz,PSN ehizatzea izan liteke zentsuramozioaren arrazoi nagusietakoa.Edo biak.

Hala da bai, PSN posizio larriandago, batetik UPN sostengu eskeeta, bestetik, alternan-tziarako giltzarri. Edo-zelan ere, beste urratsbat emango da hau-teskundeen bidean n

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona� AR G I A KO Z U Z E N DA R I A

Independentzia materiala eta formala

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

2013KO MARTXOAREN 31�50

Barcina bera ahultzea baino,hortaz, PSN ehizatzea izanliteke zentsura mozioarenarrazoi nagusietakoa, edo biak

2012KO IRAILAREN 2A�52

non zer - argia...konektatu eta baliabide ugari eskainiko dituena: ip telefonia-sarea...

Documents