new guia docente bioética · 2017. 1. 9. · plan docente anual en: 21 h. de clases, das cales,...

MÁSTER UNIVERSITARIO EN FILOSOFÍA. COÑECEMENTO E CIDADANÍA

GUÍA DOCENTE | 2016-17

SIGNO, REPRESENTACIÓN,

REALIDADE

1

1. INFORMACIÓN BÁSICA

DESCRICIÓN

A materia ten o código P5251102. É unha materia troncal e obrigatoria do módulo I, do

Máster universitario en Filosofía. Coñecemento e cidadanía, que xunto as outras cinco

materias deste módulo pretenden proporcionar unha formación común aos estudantes. Esta

materia impártese durante o primeiro semestre. É de 3 créditos ECTS (divididos segundo o

Plan Docente Anual en: 21 h. de clases, das cales, 9h. son de docencia expositiva, 12h. son

de docencia interactiva e 3 h. son de títorías de grupo; 52 h. de traballo persoal do/a

estudante, incluídas lecturas, estudo e realización de tarefas). A materia impártese na

facultade de Filosofía.

PRERREQUISITOS

Non require necesariamente dunha formación previa, aínda que ter cursado o Grao en

Filosofía e, en especial, ter coñecementos xerais sobre nocións básicas de semiótica ou

filosofía da linguaxe resultará de moita utilidade.

IMPARTICIÓN

Será impartida en lingua galega. De haber estudantes que por provir de fóra do territorio

galego teñan dificultades co idioma, recibirán todas as explicacións precisas para unha

comprensión adecuada dos contidos durante o horario de titorías (o programa está

dispoñible en castelán nesta ligazón):

https://usc.es/gl/centros/filosofia/materia.html?materia=111086&ano=67

A materia impártea a profesora titular da Área de Lóxica e Filosofía da Ciencia, Mª Uxía

Rivas Monroy.

A información relevante da materia, así como os avisos e cualificacións, será subida á

páxina desta no campus virtual da USC.

O horario da materia é o seguinte:

2

https://usc.es/gl/centros/filosofia/materia.html?materia=111086&ano=67

Aulas expositivas: luns de 19:00 a 20:30h.

Aulas interactivas: martes de 17:30 a 19:00h.

TITORÍAS

O horario de titorías é o seguinte: luns de 10:00 a 11:00h. e de 12:30 a 14:00h.; mércores de

11:00 a 12:30h.; xoves de 11:00-12:30h.; e venres de 10:00 a 11.00h., no despacho D-328,

situado no 3º andar. No caso de haber modificación do mesmo, indicarase ao comezo de

curso.

O número de teléfono do despacho é o: 881812525 (ou extensión 12525). O correo

electrónico é: [email protected] Por calquera destes medios pode acordarse o

establecemento de titorías particulares no caso xustificado de non poder consultar dúbidas

ou calquera particular no horario oficial establecido.

2. SITUACIÓN DA MATERIA NA TITULACIÓN

BLOQUE FORMATIVO NO QUE INTEGRA A MATERIA

É unha das materias troncal e obrigatoria que se oferta no Máster universitario en Filosofía.

Coñecemento e cidadanía dende a Área de Lóxica e Filosofía da Ciencia. É unha materia

pertencente ao Módulo I, que comprende tamén as seguintes materias “Cidadanía, xustiza e

democracia”, “O concepto antropolóxico da cultura e da diversidade cultural”, “Ciencia,

técnica e pensamento”, “Problemas de estética contemporánea” e “Técnicas de traballos de

investigación”.

PAPEL DA MATERIA DENTRO DO BLOQUE

A materia pretende ofrecer unha aproximación xeral a distintas maneiras de comprender o

que é o signo e a representación sígnica a partir das propostas de notables semióticos e

filósofos da linguaxe do século pasado, prestando atención á dimensión semántica e

pragmática incluídas nelas. Outro obxectivo que se pretende é estimular a reflexión acerca

de cómo estes modelos de representación sígnica están directamente relacionados con

3

mailto:[email protected]

distintas concepcións da noción de verdade e de realidade, coma as propostas polo

pragmatismo ou a filosofía analítica. Finalmente, preténdese tamén incidir na virtualidade

inherente aos modelos de representación sígnica e na dimensión creativa que o signo

propicia mediante a construción de realidades de ficción ou virtuais.

3. OBXECTIVOS DA MATERIA

Posuír e comprender os coñecementos propios do curso:

Aproximación teórica ás distintas maneiras de entender o signo e a representación sígnica, a

través dos representantes máis salientables da semiótica e a filosofía analítica, a saber, F. de

Saussure, C.S. Peirce, G. Frege, L. Wittgenstein, J. Austin, C. Morris, R. Barthes e U. Eco.

b) Poñer de relevo os diferentes elementos de reflexión destacados nas diferentes

aproximacións teóricas á concepción do signo e a representación sígnica e as consecuencias

que disto se seguen, a saber, a exclusión/inclusión do obxecto, as condicións de posibilidade

da representación, etc.

c) Destacar o cambio de enfoque producido a mediados do século XX coa introdución da

dimensión pragmática na representación sígnica.

d) Contrapoñer o modelo de representación sígnica propio da filosofía analítica,

fundamentalmente semántico, centrado na noción de verdade e o concepto de realidade xa

dado, ao que presenta a concepción pragmatista da verdade, no que verdade e realidade se

constrúen conxuntamente.

e) Prestar atención á dimensión da acción sígnica como construtora de mundos de ficción e

creación de novas realidades.

COMPETENCIAS DE TIPO XERAL

1. Competencias básicas e xerais

4

CG1 - Que os/as estudantes adquiran capacidades e coñecementos para a análise crítica en

relación a achegas investigadoras.

CG2 - Que os/as estudantes saiban aplicar os coñecementos que adquiran para identificar,

formular e resolver problemas do noso tempo.

CG3 - Que os/as estudantes sexan capaces de transmitir coñecementos, ideas orixinais e

solucións propostas.

CG4 - Que os/as estudantes estean capacitados para unha dinámica de reflexión con actitude

proactiva e creativa na procura de solucións.

CG5 - Que os/as estudantes teñan habilidades para recoñecer, nos diversos saberes e na

práctica social, cuestións e problemas susceptibles de ser abordados e resoltos.

CB6 - Posuír e comprender coñecementos que aporten unha base ou oportunidade de ser

orixinais no desenvolvemento e/ou aplicación de ideas, a miúdo nun contexto de

investigación.

CB7 - Que os/as estudantes saiban aplicar os coñecementos adquiridos e a súa capacidade de

resolución de problemas en contornas novas ou pouco coñecidas dentro de contextos máis

amplos (ou multidisciplinares) relacionados coa súa área de estudo.

CB8 - Que os/as estudantes sexan capaces de integrar coñecementos e enfrontarse á

complexidade de formular xuízos a partir dunha información que, sendo incompleta ou

limitada, inclúa reflexións sobre as responsabilidades sociais e éticas vinculadas á aplicación

dos seus coñecementos e xuízos.

CB9 - Que os/as estudantes saiban comunicar as súas conclusións e os coñecementos e

razóns últimas que as sustentan a públicos especializados e non especializados dun xeito

claro e sen ambigüidades.

5

CB10 - Que os/as estudantes posúan as habilidades de aprendizaxe que lles permitan

continuar estudando dun xeito que haberá de ser en gran medida autodirixido ou autónomo.

COMPETENCIAS T RANSVERSAIS

CT1 - Utilizar as tecnoloxías da información e a comunicación.

CT2 - Manexar s analizar criticamente fontes de documentación científica, bibliográfica e

dixital.

CT3 - Valorar de forma crítica a información para a resolución de problemas.

CT4 - Promover o respecto aos dereitos humanos e á diversidade cultural e das persoas, así

como desenvolver valores contra as desigualdades de xénero.

COMPETENCIAS DE TIPO ESPECÍFICO

CE1 - Coñecer e comprender consideracións filosóficas relacionadas cos ámbitos temáticos

do máster.

CE2 - Desenvolver destrezas que permitan trasladar os coñecementos adquiridos ao ámbito

da investigación.

CE3 - Adquirir habilidades para a transmisión e ensinanza de contidos filosóficos

relacionados cos ámbitos temáticos do máster.

CE4 - Saber aplicar os coñecementos adquiridos na resolución de novos problemas.

CE5 - Ser capaz de: analizar e sintetizar, argumentar loxicamente, formular xuízos e deliberar

conforme a criterios éticos.

CE6 - Saber expresarse oralmente e por escrito, comunicar, debater e deliberar.

Adquisición de experiencia na presentación oral das ideas propias

Esta consiste en saber presentar en público as propias posicións e facelo de maneira

argumentada, propiciando o debate e a crítica (CG1, CG3, CG4, CB6, CB7, CB8, CB9,

CB10, CT1, CE3, CE5, CE6,). A dinámica das clases interactivas busca axudar ao

6

desenvolvemento desta competencia, pero nas clases de docencia expositiva tamén hai

lugar para as mesmas, aínda que en menor medida.

Desenvolvemento das capacidades de comprensión e análise

Ao realizarse certas prácticas sobre a base de lecturas feitas con anterioridade terá que

desenvolverse a capacidade de comprensión do texto, en particular da literatura filosófica

(CG1, CG2, CG4, CG5, CB6, CE1, CB10). Así mesmo, terase que exercer a análise dos

textos seleccionados, prestando atención aos argumentos principais, á introdución de

terminoloxía específica necesaria para expresión adecuada das ideas, aos obxectivos e os

problemas que no texto se pretenden resolver, etc. (CB8, CT1, CT2, CE4, CE5,).

Procurarase tamén fomentar a crítica ás ideas expostas nos textos a partir dos coñecementos

adquiridos (CB6, CB7, CT3, CT4).

Desenvolvemento da capacidade de composición de ensaios

Isto implica ter competencias nos seguintes aspectos:

(a) Planificar e organizar unha investigación, por reducido que sexa o alcance desta (CG1,

CB10, CE2, CE4).

(b) Busca e manexo das fontes bibliográficas (CT2).

(c) Comprensión da linguaxe técnica adecuada (CE6).

(d) Exposición de ideas e, en consecuencia, estruturación do propio texto escrito

(CE3.,CE5, CE6).

(e) Coñecemento e uso dos distintos requisitos formais á hora de presentar un texto escrito

(CE2).

d) Valoración e crítica das ideas expostas e elaboradas (CT3, CT4, CE5).

4. CONTIDOS

I) DOCENCIA EXPOSITIVA

1. Teorías da representación sígnica

7

1.1. O modelo diádico do signo: a arbitrariedade do signo (a exclusión do obxecto): Saussure,

Eco.

1.2. O modelo triádico do signo: a función epistémica do signo (a inclusión do obxecto): Frege,

Peirce, Morris, Barthes.

1.3. As condicións de posibilidade da representación sígnica (o elemento común a

representación e representado): Saussure, Frege, Peirce, Wittgenstein.

1.4. A dimensión pragmática da representación: Wittgenstein, Austin e Morris.

2. A representación científica

2.1. Verdade e realidade dende o pragmatismo.

2.1.1. A máxima pragmática en Peirce e James.

2.1.2. A concepción da verdade en Peirce como converxencia e acordo da comunidade de

investigadores a longo prazo.

2.1.3. A concepción da verdade de James como proceso de verificación, orientación e

conservación.

2.2. Verdade e realidade dende a filosofía analítica.

3. A acción sígnica. Virtualidade, ficción e realidade

3.1. A acción sígnica como construtora de realidades.

3.2. A virtualidade sígnica.

II) DOCENCIA INTERACTIVA

i) ANÁLISE DOS TEXTOS QUE SE INDICAN A CONTINUACIÓN (Total ou

parcialmente, a realizar na aula)

1. Teorías da representación sígnica

1.1. O modelo diádico do signo: a arbitrariedade do signo (a exclusión do obxecto):

Saussure, Eco

I) DE SAUSSURE, F., Capítulo I: “Natureza do signo lingüístico”, da Primeira parte

“Principios xerais” do Curso de lingüística xeral, pp. 99-108.

8

II) ECO, U., Tratado de semiótica general, Lumen: Barcelona, 1985, pp. 30-31, 99-101, 117-

129, 130-132.

a) 0.1.3. “Unha teoría da ‘mentira’, pp. 30-31.

b) 2.1. “A función semiótica”, pp. 99-101.

c) 2.5. “Contido e referente”, pp. 117-129.

d) 2.6. “O significado como unidade cultural”, pp. 130-132.

1.2. O modelo triádico do signo: a función epistémica do signo (a inclusión do obxecto):

Frege, Peirce, Morris, Barthes

I) FREGE, G.: "Sobre sentido y referencia", en Estudios sobre semántica, pp. 49-84

(especialmente, pp.: 49-66). También en La búsqueda del significado, L.M. Valdés Villanueva

(ed.), pp. 24-45 (especialmente, pp.: 24-34). También en Escritos filosóficos,

Crítica:Barcelona, 1996, pp.: 172-197 (especialmente, pp.: 172-184).

II) PEIRCE, C.S.: “Carta a Victoria Lady Welby”, 23/12/1908, en C.S. Peirce, Obra lógico-

semiótica, Taurus: Madrid, 1987, pp. 133-144 (especialmente, pp.: 139-142).

III) MORRIS, C.: 2. “Semiosis y semiótica” en C. Morris, Fundamentos de la teoría de los

signos, Paidós Comunicación: Barcelona, 1985, pp.: 27-41.

IV) BARTHES, R., Elementos de semioloxía, Alberto Corazón: Madrid 1971. Tamén en

“Elementos de semioloxía” en La aventura semiológica, Paidós: Barcelona, 1990.

a) “Introdución” e apartado 1.2: “Perspectivas semiolóxicas” do capítulo 1: “Lingua e

fala” do libro Elementos de semioloxía.

b) Apartado 2.1: “O signo” do capítulo 2: “Significado e significante” do libro Elementos

de semioloxía.


representación e representado): Saussure, Frege, Peirce, Wittgenstein (Tractatus,

Investigacións filosóficas)

9

I) DE SAUSSURE, F., Capítulo IV: “O valor lingüístico”, da Segunda parte “Lingüística

sincrónica” do Curso de lingüística xeral, pp. 159-171

II) FREGE, G.: "Sobre sentido y referencia", en Estudios sobre semántica, pp. 49-84

(especialmente, pp.: 49-66). Tamén en La búsqueda del significado, L.M. Valdés Villanueva

(ed.), pp. 24-45 (especialmente, pp.: 24-34). Tamén en Escritos filosóficos, Crítica:Barcelona,

1996, pp.: 172-197 (especialmente, pp.: 172-184).

III) PEIRCE, C.S.: “Carta a Victoria Lady Welby”, 23/12/1908, en C.S. Peirce, Obra lógico-


IV) WITTGENSTEIN, L.: Tractatus Logico-Philosophicus, Alianza: Madrid, 1973.

(Proposicións 1-3.23).

V) WITTGENSTEIN, L.: Investigaciones filosóficas, Crítica: Barcelona, 1988, Parágrafos:

§1-§43.

1.4. A dimensión pragmática da representación: Wittgenstein, Austin e Morris

a) WITTGENSTEIN, L.: Investigaciones filosóficas, Crítica: Barcelona, 1988, Parágrafos: §1-

§43.

b) AUSTIN, J.L.: “Emisiones realizativas”, en L.Ml. Valdés Villanueva, La búsqueda del

significado, Técnos: Madrid, 1999, pp. 415-430.

c) AUSTIN, J.L.: Conferencia VIII de Cómo hacer cosas con palabras, Paidós: Barcelona,

2004, pp.:141-154.

d) MORRIS, C.: 2. “Semiosis y semiótica” en C. Morris, Fundamentos de la teoría de los



2.1. Verdade e realidade dende o pragmatismo

I) PEIRCE, C.S.: “Cómo esclarecer as nosas ideas” (1878) en C.S. Peirce, El hombre, un

signo, Crítica: Barcelona, 1988, pp. 200-223.

10

II) JAMES, W.: Capítulo II: “O que significa o pragmatismo”, en W. James, Pragmatismo,

Alianza: Madrid, 2000, pp. 78-101. Tamén en Capítulo II: “O significado do pragmatismo”, en

W. James, Lecciones de pragmatismo, Santillana: Madrid, 1997, pp. 36-52.

III) JAMES, W.: Capítulo VI: “A concepción pragmatista da verdade”, en W. James,

Pragmatismo, Alianza: Madrid, 2000, pp. 168-193. Tamén en Capítulo III: “A concepción da

verdade segundo o pragmatismo”, en W. James, Lecciones de pragmatismo, Santillana:

Madrid, 1997, pp. 53-71.

2.2. Verdade e realidade dende a filosofía analítica





II) WITTGENSTEIN, L.: Tractatus Logico-Philosophicus, Alianza: Madrid, 1973.



3.1. A acción sígnica como construtora de realidades

Mª Uxía Rivas Monroy, “El signo y el sentido de la realidad”, en Verdad: Lógica,

representación y mundo, pp. 421-430, 1996.

3.2. A virtualidade sígnica

I) ECHEVERRÍA, J.: Introdución e capítulo I ”Tecnoloxías inmersivas de realidade virtual”,

en J. Echeverría, Un mundo virtual, Plaza y Janes: Barcelona, 2000, pp.13-87.

II) RIVAS, M.U.: “Signo y representación: cuando lo virtual es real”, en Ontology Studies /

Cuadernos de Ontología, nº 8, pp. 251-261, 2008.

11

5. METODOLOXÍA DA DOCENCIA

TRABALLO PRESENCIAL NAS AULAS

(1) Docencia expositiva. Explicación dos temas do programa aberta á participación e o

debate.

(2) Docencia interactiva. Actividades en seminario con participación activa e protagonista

do alumnado. Consistirá no desenvolvemento das actividades programadas na parte

interactiva do programa da materia:

(i) Presentación por parte do alumnado dos temas do programa ao fío dos textos

seleccionados. Tras a presentación dos textos, deberán formularse preguntas, comentarios

ou obxeccións, abríndose así un debate sobre os textos expostos no tocante aos temas da

materia.

O alumnado terá que entregar unha serie de preguntas sobre os textos arriba indicados

(máximo cinco preguntas sen contestar) antes de cada sesión; destas preguntas algunhas

serán seleccionadas para formar un listado a partir do cal se fará un exame ao rematar cada

unha das seccións. Este listado estará a disposición do alumnado no campus virtual.

(ii) Exposición na clase dun ensaio escrito sobre algúns dos temas traballados no curso.

(iii) Presentación escrita do ensaio.

Realización e presentación do ensaio:

Cara ao final do curso as alumnas e os alumnos deberán escribir un ensaio relativo á materia

traballada no curso ata ese momento (desenvolvemento do programa, lecturas de textos,

discusións nas clases). O ensaio terá un máximo de 20 páxinas e deberá aterse ás Normas de

publicación establecidas para a revista Ágora. Papeles de filosofía:

http://www.usc.es/revistas/index.php/agora/about/submissions#authorGuidelines , que inclúen

o título do traballo, un resumo e palabras claves tanto en español como en inglés. O traballo

deberá estar escrito a un espazo de 1.5 e con letra Times New Roman. Este ensaio deberá

presentarse na aula, nas últimas semanas do curso.

12

http://www.usc.es/revistas/index.php/agora/about/submissions#authorGuidelines

O ensaio presentado deberá estar estruturado en introdución –onde se indicarán as

motivacións e as razóns da elección do tema a tratar–, desenvolvemento –onde se tratarán

polo miúdo os aspectos máis salientables do tema– e conclusión –onde se destacarán moi

brevemente as ideas fundamentais que se querían poñer de manifesto ó longo do

desenvolvemento do tema.

A presentación de cada un dos ensaios será de 20 minutos de presentación e 5 minutos de

resposta ás preguntas. O alumnado deberá tomar notas durante a presentación para facer

preguntas, resolver dúbidas ou solicitar aclaracións xurdidas ao fío da presentación dos

ensaios.

Titoría en grupo: Programación das lecturas e da súa exposición, así como dos ensaios

elaborados, a realizar polo alumnado.

TRABALLO AUTÓNOMO DO ALUMNADO

(1) Preparación das presentacións dos textos nas sesións de docencia interactiva.

(2) Elaboración de cuestionarios sobre os textos.

(3) Elaboración por escrito dun ensaio e preparación da súa presentación na aula.

(4) Preparación do exame final.

6. AVALIACIÓN

1ª Oportunidade:

Avaliación continua de:

- Asistencia e participación nas aulas.

- Actividades realizadas (exposicións, debates, comentarios, realización de preguntas, ensaios).

Avaliación dos contidos da materia a través dun exame final, cuxas preguntas procederán

da selección do listado de preguntas elaborado polo alumnado a partir da lectura dos textos, e

que estará dispoñible no Campus virtual.

2ª Oportunidade:

13

No caso de non superar a materia na 1ª oportunidade, manteranse todas aquelas cualificacións

correspondentes tanto á docencia expositiva (cualificación do exame final de 5 ou superior)

como á docencia interactiva, debendo o alumnado completar nesta 2ª oportunidade as

actividades ou a realización do exame que permitan superar a materia.

A asistencia a clases é obrigatoria. Calquera falta de asistencia deberá estar xustificada

documentalmente.

DIMENSIÓNS DA AVALIACIÓN

Avaliación total:

1. Presentación e comentario das fontes e textos seleccionados, así como a elaboración de

preguntas sobre os textos: (25%)

2. Realización e presentación na aula dun ensaio elaborado a partir dos textos estudados ao

longo do curso e entrega por escrito do mesmo: (25%).

3. Exame sobre o temario a partir dos textos. (50%)

Na valoración do ensaio terase en conta a redacción, a organización e a estruturación; a

orixinalidade nas propostas ou na discusión; o posicionamento crítico respecto o asunto

seleccionado; a claridade na presentación das ideas, tanto na presentación escrita como oral; o

uso e dominio dos conceptos teóricos adquiridos no curso; a presentación formal rigorosa,

con especial atención ás notas ao pé, as citas no texto, a correcta referencia ás fontes

bibliográficas; etc.

Rexeitaranse aqueles traballos que sexan meras copias, acumulacións ou seleccións dos

textos estudados, e nos que non haxa elaboración persoal. Todas as referencias a textos ou

citas deberán ir entre comiñas. (Ver a “Normativa de avaliación do rendemento académico

dos estudantes e de revisión de cualificacións”, especialmente o texto no que se indica:

“Considerarse fraudulenta, entre outras, a realización de traballos plaxiados ou obtidos de

fontes accesibles ao público sen reelaboración ou reinterpretación e sen citas aos autores e das

fontes”).

“Normativa de Permanencia”, do 25 de maio de 2012:

Art. 5.2: “A cualificación dunha convocatoria na que o alumno non se presenta, ou non supera

14

os obxectivos establecidos será de ‘suspenso’, salvo que o estudante non realice ningunha

actividade académica avaliable conforme ao establecido na programación ou guía docente, en

cuxo caso constará como ‘non presentado’”.

“Normativa de avaliación do rendemento académico dos estudantes e de revisión de

cualificacións”, aprobada no Consello de Goberno do 15 de xuño de 2011:

Art. 1.: “A realización fraudulenta dalgún exercicio ou proba esixida na avaliación dunha

materia implicará a cualificación de suspenso na convocatoria correspondente, con

independencia do proceso disciplinario que se poida seguir contra o alumno infractor.

Considerase fraudulenta, entre outras, a realización de traballos plaxiados ou obtidos de fontes

accesibles ao público sen reelaboración ou reinterpretación e sen citas aos autores e das

fontes”.

TEMPO DE ESTUDO E TRABALLO PERSOAL

3 créditos ECTS. Traballo total do estudante: 75 horas.

Estimación do tempo de estudo e traballo persoal

Traballo presencial do/a alumno/a:

Clases expositivas …......................……………………………………....…………….…

9h.

Clases interactivas …………………………………………………………….…………

12h.

Titorías grupo …………………………………….......................……………………...…

3h.

Horas totais presenciais...................................................................................................

24h.

Traballo persoal del alumno/a:

Estudio individual del alumno/a ……………………….......…….………………………

20h.

Presentación de traballos, tarefas, exposicións e realización de probas ……..........…… 5h.

15

Preparación de traballos, tarefas, exposicións e probas ……………………..……….. 20h.

Outras tarefas ……………………………………………….…………………………. 6h.

Horas totais de traballo persoal ................................................................................. 51h.

TOTAL GLOBAL……………………….......…………………………….………….75h.

Docencia expositiva: 9 horas de traballo presencial do alumno ou alumna (asistencia a

clase), 10 de seguimento e preparación da docencia expositiva (lectura e repaso diaria do visto

na clase, preparación de esquemas, etc.) e 20 de estudo individual (estudio regular da materia).

Docencia interactiva: 12 horas de traballo presencial do alumno ou alumna (asistencia ás

clases e participación activa nas mesmas; e presentación de ensaios ou temas) e 21 horas de

preparación das actividades de lectura de textos máis a redacción de cuestionarios, e da

elaboración e redacción do ensaio ou tema.

Actividades titoriais: 3 horas para a organización e programación dos comentarios de

textos e da presentación dos ensaios na aula.

RECOMENDACIÓNS PARA SUPERAR A MATERIA

1. Asistencia diaria ás clases.

2. Lectura diaria, previa ou posterior á clase, dos temas que se van tratando nas aulas.

3. Lecturas das fontes.

3. Estudio sistemático e regular dos temas da materia.

4. Programar e preparar, coa antelación suficiente, as distintas actividades correspondentes

á docencia interactiva da materia.

5. Utilización das horas de atención ao alumnado para resolver dúbidas, problemas e todo

tipo de preguntas relacionadas coa materia.

7. BIBLIOGRAFÍA

I. EN ESPAÑOL

16

ACERO, J.J.: Filosofía y análisis del lenguaje, Cincel: Barcelona, 1986.

- “John Langshaw Austin, filósofo del linguaxe ordinario”, en Bermudo, J.M. (Dir.), Los

filósofos y sus filosofías, Vicens-Vives: Barcelona, 1983.

ACERO, J.J., FLORES, L., FLÓREZ, A. (eds.): Viejos y nuevos pensamientos. Ensayos

sobre la filosofía de Wittgenstein, Editorial Comares: Granada, 2003.

APEL, K.O.: El camino del pensamiento de Charles S. Peirce, Visor, Col. La balsa de la

medusa, nº 86: Madrid, 1997.

AUSTIN, J.L.: Cómo hacer cosas con palabras, Paidós: Barcelona, 2004.

- “Emisiones realizativas”, en L.Ml. Valdés Villanueva, La búsqueda del significado,

Técnos: Madrid, 1999, pp. 415-430.

AYER, A.J.: “El pragmatismo”, La filosofía del siglo XX, Crítica: Barcelona, 1983.

BLANCO SALGUEIRO, A.: Palabras al viento. Ensayo sobre la fuerza ilocucionaria,

Trotta: Madrid, 2004.

DEL CASTILLO, R.: Conocimiento y acción: el giro pragmático de la filosofía, U.N.E.D.:

Madrid, 1995.

ECHEVERRÍA, J.: Un mundo virtual, Plaza y Janes: Barcelona, 2000.

ECO, U.: Signo, Labor: Barcelona, 1980.

- Tratado de semiótica general, Lumen: Barcelona, 1988.

ESTEBAN, J.M: La crítica pragmatista de la cultura, U.N.A.: Heredia, Costa Rica, 2001.

FAERNA, A.: Introducción a la teoría pragmatista del conocimiento, Siglo XXI: Madrid,

1997.

FRAPOLLI, Mª.J.e ROMERO,E.: Una aproximación a la filosofía del lenguaje, Síntesis:

Madrid, 1998.

FREGE, G.: "Sobre sentido y referencia", en Estudios sobre semántica, pp. 49-51. Tamén

en La búsqueda del significado, L.M. Valdés Villanueva (ed.), pp. 24-45.

- "El pensamiento", Investigaciones lógicas, Tecnos: Madrid, 1984, pp. 49-85.

- Estudios sobre semántica, Ariel: Barcelona, 1973.

- Escritos filosóficos, Crítica:Barcelona, 1996.

- Investigaciones lógicas, Tecnos, Madrid, 1984.

GARCÍA-CARPINTERO, M.: Las palabras, las ideas y las cosas, Ariel: Barcelona, 1996.

17

GARCÍA SUÁREZ, A.: Modos de significar, Tecnos: Madrid, 1997.

HIERRO S. PESCADOR, J.: Principios de filosofía del lenguaje, Alianza: Madrid, 1986.

18

- Significado y verdad. Ensayos de semántica filosófica, Alianza: Madrid, 1990.

KENNY, A.: Introducción a Frege, Cátedra: Madrid, 1997.

- Wittgenstein, Revista de Occidente: Madrid, 1974.

JAMES, W.: El significado de la verdad, Aguilar: Buenos Aires, 1957.

- Pragmatismo, Aguilar: Buenos Aires, 1974.

- Pragmatismo, Alianza: Madrid, 2000.

- Lecciones de pragmatismo, Santillana: Madrid, 1997.

MORRIS, C.: Fundamentos de la teoría de los signos, Paidós Comunicación: Barcelona,1985.

MOUNCE, H.O.: Introducción al Tractatus de Wittgenstein, Tecnos: Madrid, 1993.

MOUNIN, G.: Saussure, Anagrama: Barcelona, 1971.

PANCORBO, L.: Ecoloquio con U. Eco, Anagrama: Barcelona, 1977.

PEIRCE, C.S.: Mi alegato en favor del pragmatismo, Aguilar: Buenos Aires, 1971.

- La ciencia de la semiótica, Nueva Visión: Buenos Aires, 1974.

- Lecciones sobre el pragmatismo, Aguilar: Madrid, 1978.

- Obra lógico-semiótica, Taurus: Madrid, 1987.

- El hombre, un signo, Crítica: Barcelona, 1988.

- El pragmatismo, Ediciones Encuentro: Madrid, 2008.

PÉREZ DE TUDELA, J.: El pragmatismo americano: acción racional y reconstrucción delsentido, Cincel: Madrid, 1990.

PRADES, J.L. & SANFÉLIX,V.: Wittgenstein: Mundo y lenguaje, Cincel: Madrid, 1992.

PUTNAM, H.: La herencia del pragmatismo, Paidós: Barcelona, 1997.

- El pragmatismo. Un debate abierto, Gedisa: Barcelona, 1999.

RUSSELL, B.: “Pragmatismo” e “La concepción de la verdad de William James”, Ensayosfilosóficos, Alianza Editorial: Madrid, 1991.

19

SAUSSURE, F. DE: Curso de lingüística general, Akal: Madrid, 1980.

SINI, C.: El pragmatismo, Akal: Madrid, 1999.

Revista Anthropos, “Charles Sanders Peirce. Teoría pragmática”. (“Charles Sanders Peirce.Razón e invención del pensamiento pragmatista”, vol. 212, 2006.

THIEL, C.: Sentido y referencia en la lógica de G. Frege, Tecnos: Madrid, 1972.

URMSON, J.O., QUINE, W.V. y HAMPSHIRE, S.N.: “La filosofía de J.L. Austin”, en J.Muguerza (ed.), La concepción analítica de la filosofía, vol. II, Alianza: 1974, pp. 529-551.

VALDÉS VILLANUEVA, L.M.: La búsqueda del significado, Tecnos: Madrid, 1999

WITTGENSTEIN, L.: Tractatus Logico-Philosophicus, Alianza: Madrid, 1973.

- Los cuadernos azul y marrón, Tecnos: Madrid, 1976.

- Investigaciones filosóficas, Crítica: Barcelona, 1988.

- Cartas a Russell, Keynes y Moore, Taurus: Madrid, 1979.

II. EN INGLÉS

ANGELELLI, I.: Studies on G. Frege and Traditional Philosophy, Reidel Publishing Co.:Dordrecht, 1967.

BURGE, T.: Truth, Thought, Reason. Essays on Frege, Clarendon Press: Oxford, 2005.

DICKSTEIN, M. (ed): The Revival of Pragmatism. New Essays on Social Thought, Law andCulture, Duke University Press: Durham and London, 1998.

DUMMETT, M.: Frege. Philosophy of Language, Duckworth: London, 1981.

- The Interpretation of Frege’s Philosophy, Duckworth: London, 1981.

GOODMAN, R.: Pragmatism: a contemporary reader, Routledge: New York, 1995.

JAMES, W.: Pragmatism and Other Writings, Penguin: London, 2000.

HAACK, S.: “Can James’s Theory of Truth be Made More Satisfactory?”, Transactions ofthe Charles S. Peirce Society, 20, 1984, pp. 269-278.

HAACK, S.: “Extreme Scholastic Realism: Its Relevance to Philosophy of Science Today”,Transactions of the Charles S. Peirce Society, 28, nº 1, 1992, pp. 19-50.

20

- “‘We pragmatists...’: Peirce and Rorty in conversation”, Agora, 15-1, 1996, pp. 53-68.

HOOKWAY, C.: Peirce, Routledge and Kegan Paul: Londres, 1985.

- Truth, Rationality and Pragmatism. Themes form Peirce, Oxford Univ. Press: Oxford, 2000.

- "Logical principles and philosophical attitudes: Peirce’s response to James’s pragmatism”,en The Cambridge Companion to William James, Cambridge University Press: Cambridge,1997, pp. 145-165.

MYSAK, C. (ed.): The Cambridge Companion to Peirce, Cambridge University Press:Cambridge, 2004.

MOORE, E.C.: American Pragmatism: Peirce, James and Dewey, Columbia Univ. Press:Chicago, 1961.

MORRIS, C.: The Pragmatic Movement in American Philosophy, George Braziller: NewYork, 1970.

PEIRCE, C.S.: Collected Papers, Ed. Harvard University Press, Cambridge, Massachussets,1978-79-80.

- Writings of Charles S. Peirce: A Chronological Editon, vols. 1-5, Ed. Indiana UniversityPress, Bloomington, 1982-1993.

- The Essential Peirce, vol. 2 (1893-1913), Indiana University Press: Bloomington andIndianapolis, 1998.

- Semiotic and Significs. The correspondence between Charles S. Peirce and Victoria LadyWelby, Indiana University Press: Bloomington and London, 1977.

MURPHY, J.P.: Pragmatism. From Peirce to Davidson, Westview Press: Oxford, 1990.

PUTNAM, R.A. (ed.): The Cambridge Companion to William James, Cambridge UniversityPress: Cambridge, 1997.

PUTNAM, H.: “James’s Theory of Truth”, en The Cambridge Companion to William James,Cambridge University Press: Cambridge, 1997, pp. 166-185.

- “Pragmatism and Realism”, en The Revival of Pragmatism. New Essays on Social Thought,Law and Culture, Duke University Press: Durham and London, 1998, pp. 37-53.

- Realism with a Human Face, Harvard University Press: Cambrigde, Mass., 1990.

PUTNAM, H. & PUTNAM, A.R.: “William James’s Ideas”, Realism with a Human Face,217-231.

21

SCHEFFLER, I.: Four Pragmatists. A critical Introduction, Paul: London, 1974.

SLUGA, H.: G. Frege, Routledge & K. Paul: London, 1980.

8. CALENDARIO DE EXAMES E DE PRESENTACIÓN DE TRABALLOS

A) Docencia expositiva

1ª Oportunidade: Xoves, 18 de xaneiro de 2017, de 16:00-19:00h., seminario 109.

2ª Oportunidade: Martes, 20 de xuño de 2017, de 16:00-19:00h., seminario 109.

9. CALENDARIO PROVISIONAL DA DOCENCIA EXPOSITIVA E DA

DOCENCIA INTERACTIVA

1ª) Luns, 12 de setembro de 2016:

Presentación xeral do curso

Obxectivos, metodoloxía, temario.

1. Teorías da representación sígnica.

1.1. O modelo diádico do signo: a arbitrariedade do signo (a exclusión do obxecto): Saussure,Eco.

2ª) Martes, 13 de setembro de 2016:

Continuación de 1. Teorías da representación sígnica.

1.1. O modelo diádico do signo: a arbitrariedade do signo (a exclusión do obxecto): Saussure,

Eco.

I) DE SAUSSURE, F., Capítulo I: “Natureza do signo lingüístico”, da Primeira parte

“Principios xerais” do Curso de lingüística xeral, pp. 99-108.

II) ECO, U., Tratado de semiótica general, Lumen: Barcelona, 1985, pp. 30-31, 99-101, 117-

22

129, 130-132.

a) 0.1.3. “Unha teoría da ‘mentira’, pp. 30-31.

b) 2.1. “A función semiótica”, pp. 99-101.

c) 2.5. “Contido e referente”, pp. 117-129.

d) 2.6. “O significado como unidade cultural”, pp. 130-132.

3ª) Luns, 19 de setembro de 2016:


Frege, Peirce, Morris, Barthes.


(especialmente, pp.: 49-66). También en La búsqueda del significado, L.M. Valdés Villanueva

(ed.), pp. 24-45 (especialmente, pp.: 24-34). También en Escritos filosóficos,

Crítica:Barcelona, 1996, pp.: 172-197 (especialmente, pp.: 172-184).

II) PEIRCE, C.S.: “Carta a Victoria Lady Welby”, 23/12/1908, en C.S. Peirce, Obra lógico-




Frege, Peirce, Morris, Barthes.

III) MORRIS, C.: 2. “Semiosis y semiótica” en C. Morris, Fundamentos de la teoría de los


IV) BARTHES, R., Elementos de semioloxía, Alberto Corazón: Madrid 1971. Tamén en

“Elementos de semioloxía” en La aventura semiológica, Paidós: Barcelona, 1990.

a) “Introdución” e apartado 1.2: “Perspectivas semiolóxicas” do capítulo 1: “Lingua e

fala” do libro Elementos de semioloxía.

b) Apartado 2.1: “O signo” do capítulo 2: “Significado e significante” do libro Elementos

de semioloxía.

23

5º) Luns, 26 de setembro de 2016:



Investigacións filosóficas).

I) DE SAUSSURE, F., Capítulo IV: “O valor lingüístico”, da Segunda parte “Lingüística

sincrónica” do Curso de lingüística xeral, pp. 159-171

II) FREGE, G.: "Sobre sentido y referencia", en Estudios sobre semántica, pp. 49-84




III) PEIRCE, C.S.: “Carta a Victoria Lady Welby”, 23/12/1908, en C.S. Peirce, Obra lógico-





Investigacións filosóficas).

IV) WITTGENSTEIN, L.: Tractatus Logico-Philosophicus, Alianza: Madrid, 1973.


V) WITTGENSTEIN, L.: Investigaciones filosóficas, Crítica: Barcelona, 1988, Parágrafos:

§1-§43.

7ª) Luns, 3 de outubro de 2016:

1.4. A dimensión pragmática da representación: Wittgenstein, Austin e Morris

I) WITTGENSTEIN, L.: Investigaciones filosóficas, Crítica: Barcelona, 1988, Parágrafos: §1-

§43.

24

II) AUSTIN, J.L.: “Emisiones realizativas”, en L.Ml. Valdés Villanueva, La búsqueda del

significado, Técnos: Madrid, 1999, pp. 415-430.

III) AUSTIN, J.L.: Conferencia VIII de Cómo hacer cosas con palabras, Paidós: Barcelona,

2004, pp.:141-154.

IV) MORRIS, C.: 2. “Semiosis y semiótica” en C. Morris, Fundamentos de la teoría de los


8ª) Martes, 4 de outubro de 2016:



I) PEIRCE, C.S.: “Cómo esclarecer as nosas ideas” (1878) en C.S. Peirce, El hombre, un

signo, Crítica: Barcelona, 1988, pp. 200-223.

II) JAMES, W.: Capítulo II: “O que significa o pragmatismo”, en W. James, Pragmatismo,

Alianza: Madrid, 2000, pp. 78-101. Tamén en Capítulo II: “O significado do pragmatismo”, en

W. James, Lecciones de pragmatismo, Santillana: Madrid, 1997, pp. 36-52.




III) JAMES, W.: Capítulo VI: “A concepción pragmatista da verdade”, en W. James,

Pragmatismo, Alianza: Madrid, 2000, pp. 168-193. Tamén en Capítulo III: “A concepción da

verdade segundo o pragmatismo”, en W. James, Lecciones de pragmatismo, Santillana:

Madrid, 1997, pp. 53-71.


2.2. Verdade e realidade dende a filosofía analítica.



25



II) WITTGENSTEIN, L.: Tractatus Logico-Philosophicus, Alianza: Madrid, 1973.




3.1. A acción sígnica como construtora de realidades.

Mª Uxía Rivas Monroy, “El signo y el sentido de la realidad”, en Verdad: Lógica,

representación y mundo, pp. 421-430, 1996.



3.2. A virtualidade sígnica.

I) ECHEVERRÍA, J.: Introdución e capítulo I ”Tecnoloxías inmersivas de realidade virtual”,

en J. Echeverría, Un mundo virtual, Plaza y Janes: Barcelona, 2000, pp.13-87.

II) RIVAS, M.U.: “Signo y representación: cuando lo virtual es real”, en Ontology Studies /

Cuadernos de Ontología, nº 8, pp. 251-261, 2008.

13ª) Luns, 24 de outubro de 2016: Presentación do 1º, 2º e 3º ensaio.

14ª) Martes, 25 de outubro de 2016: Presentación do 4º, 5º e 6º ensaio.

15ª) Luns, 31 de outubro de 2016: Presentación do 7º, 8º e 9º ensaio

(A programación destas últimas semanas pode variar dependendo do número de estudantes

matriculados na materia).

Actividade titorial: Organización e programación dos comentarios de texto e da

presentación de ensaios nas aulas. Data a determinar.

26

new guia docente bioética · 2017. 1. 9. · plan docente anual en: 21 h. de clases, das cales,...

Documents