AURKIBIDEA 1. KAPITULUA: OINARRI TEORIKOAK

1.1. Irakurketa eta idazketaren ikasketa prozesua. Faseak Testu ulermenaren mailak Maisu-maistren zeregina Zer da idaztea eta irakurtzea

1.2. Zenbait ondorio pedagogiko. Zer da idaztea eta zer irakurtzea ? Umeak aurretik dituen ezagupenak. Aurrerapena indartu. Haurraren erantzun desegokiak onartu. Ikasgela antolatu. Haurren artean interakzioa agertarazi eta baloratu. Aniztasuna errespetatu eta erabili.

1.3. Ebaluazioa Etengabeko ebaluazioa Ebaluaziorako tresnak

Hasierako ebaluazioa Haur Hezkuntzarako Ebaluazioa Lehen Hezkuntzarako Ebaluazioa Bukaerako Ebaluazioa

2. KAPITULUA: TESTUAK IRAKURTZEN ETA IDAZTEN

2.1. Berria Testu motaren ezaugarriak Idatz sistemaren ezaugarriak Aktibitateak Errejistroak

2.2. Errezeta Testu motaren ezaugarriak Idatz sistemaren ezaugarriak Aktibitateak Errejistroak

2.3. Eskutitza Testu motaren ezaugarriak Idatz sistemaren ezaugarriak Aktibitateak Errejistroak

2.4. Hiztegia Testu motaren ezaugarriak Idatz sistemaren ezaugarriak Aktibitateak Errejistroak

2.5. Ipuina Testu motaren ezaugarriak Idatz sistemaren ezaugarriak Aktibitateak Errejistroak

2.6. Iragarkia Testu motaren ezaugarriak Idatz sistemaren ezaugarriak

Aktibitateak Errejistroak

2.7. Komikia Testu motaren ezaugarriak Idatz sistemaren ezaugarriak Aktibitateak Errejistroak

3. KAPITULUA: IPUINAK LANTZEN HAUR ETA LEHEN HEZKUNTZAN.

3.1. Gure lanaren kokapena Iturri teorikoak. Gure eskolako Ikastetxeko Ikasketa Proiektuarekiko loturak.

3.2. Ipuina: literatur testua Ipuinerako hurbilketa teorikoa. Ipuinarekin landu daitezkeen helburuak. Ebaluazioa.

3.3. Lan proposamenak:: Ipuinak nola idatzi. Haur Hezkuntzarako lan proposamenak Haur hezkuntzako adibideak Lehen Hezkuntza: Lehen Ziklorako lan proposamenak Bigarren Ziklorako lan proposamenak Lehen Zikloko adibideak Bigarren Zikloko adibideak Eskola osoko proiektuak.

3.4. Baliabideak Bibliografia

1. KAPITULUA: OINARRI TEORIKOAK

1.1. IRAKURKETA ETA IDAZKETAREN IKASKETA PROZESUA

Hasteko, gure lanaren oinarri diren alderdi teoriko zenbait azalduko dugu eta horretarako hainbat idazleren ikerketa eta ekarpen pedagogikoetara joko dugu: Ferreiro, Teberosky, Kaufman, Goodman, Smith, Nemirovsky eta abarrenetara, hain zuzen.

«Gizaki batek bere adimena eta bere ezagutza adaptatiboa garatzen (eraikitzen) duen bilakaera du aipagai konstruktibismoak» (Kamii; De Vries).

Beraz, haurra bera da bere ikaskuntzaren eragilea eta ez hartzaile pasiboa; aitzitik, inguruan duen

guztia, berarekiko etengabeko hartu-emanaren bitartez egituratzen du. Objektuen gainean etengabe dihardu eta horrelaxe ulertzen ditu berauen artean dauden harremanak: hipotesiak sortu, frogatu eta onartuz edo baztertuz, bere ekintzen emaitzen arabera beti ere.

Arestian aipaturiko idazleek azaltzen duten moduan, hizkuntza idatzia era adierazkorrean irakastea,

nola idazten den eta nola irakurtzen den pentsatzen irakastea da, testu on bat nola sortzen den, testu on bat nola ulertzen den, zein bide erabili behar den, zein teknika, zein baldintza eta material. Eta gainera modu atsegin, interesgarri eta elkarlanean egin ere.

Idazketaren ikasketaren aldiak eta mailak (Ferreiro eta Teberoskyren arabera (1982), Ferreiro (1986)).

Ferreiro eta Teberoskyren ikerketen arabera hiru maila bereiz litezke haurrak hizkuntza idatziaren

gainean eraikitzen dituen kontzepzioen garapenean, lehenengo hurbilketetatik hasi eta ohiko moduan erabiltzen duen arte. Faseak Lehenengo fasea

Haurrak ordezkaketa grafikoak dituen oinarrizko bi moduak bereizteko -marrazkia eta idazketa- irizpide bila hasten dira. Murgilketa-ekintza batzuk burututa, ondorio hauxe ateratzen dute: aldea lerroak antolatzeko moduan dagoela. Eta azkar asko jabetzen dira edozein hizkuntza sistemak dituen oinarrizko bi ezaugarriez:

- formak araugabekoak direla. - lerroan daudela ordenaturik (marrazkia ez bezala). Era honetan, lehengo maila honetan bi aurrerapen lortzen dituzte: - letra-kateak objektu ordezkatu gisa hartu. - ordezkaketa grafikoak dituen bi moduak -modu ikonikoa (marrazkia) eta ez ikonikoa (idazketa)-

argi eta garbi bereizi. Bereizketa hau gertatu ondoren, marrazkia eta idazketa nola uztartzen diren jakiten dute: - letrak munduko objektuen ezaugarri bat adierazteko erabiltzen dira. - marrazkiak ez du euren izenak ordezkatzeko ahalmenik. Letrek objektuen izenak adierazten dituztenez haurrek, orduan, letrak nola antolatzen diren aztertzeari

ekiten diote izenak egoki ordezkatzeko. Une honetatik aurrera bi irizpide sortzen dira: - lehenengoa, ardatz kuantitatiboari dagokiona, gutxiengo kopuruaren irizpidea (espainiera erabiltzen

duten haurrek letra kopuru idealtzat hirua aukeratzen dute). - bigarrena, ardatz kualitatiboari dagokiona, barneko aldaketa kualitatiboak: letrek ezberdinak behar

dute izan.

Irizpide bi hauek erabiliz, haurrak gauza dira idatzitakoa ulertzeko moduko zerbait den ala ez

erabakitzeko. Bigarren fasea

Aldaketa kualitatibo eta kuantitatiboen arteko mailakako kontrolak idazkeren arteko bereizketa-moduak eraikitzea dakar. Hauxe da bigarren garapen-maila honen emaitzarik garrantzitsuenetakoa.

Haurrek ardatz kuantitatiboan egin dezakete lan, edo kualitatiboan, edota bietan aldi berean. Une

honetantxe ari dira zeinu linguistikoa erabat erabiliz lanean (esanahia eta adierazlea biak batera). Esanahiaz edota idatzi nahi duten izenaren erreferenteaz ari direnez, haurrek, zenbaitetan, honako

hipotesi hau erabiltzen dute: beharbada letra kopuruaren aldaketa horiek, azaldutako objektuen alderdi kuantitatiboen aldaketarekin zerikusirik badute (azaldutako objektua handia baldin bada letra gehiago, eta txikia bada gutxiago; pertsona zaharragoa baldin bada letra gehiago, etab.).

Aldaketa kuantitatiboak kontrolatzeko arrazoizko modu bat aurkitzeko bidean beste aukera bat,

idatzitako edozein izenentzat gutxieneko eta gehieneko letra-kopurua ezartzea da. Ardatz kualitatiboa landuta ere sor liteke idazkeren arteko bereizketa.

- Haurra dagoeneko irudi grafiko aukera zabal baten jabe baldin bada, letra ezberdinak erabil ditzake hitz ezberdinetarako (letra-kopurua, nahitaez, aldatu gabe).

- Haurra irudi grafiko aukera mugatu baten jabe baldin bada, letra bat edo pare bat bakarrik alda ditzake hitz ezberdina idazteko, gainerakoei dauden bezala eutsiz.

- Irudi grafiko aukera mugatua baldin badu, ordezkaketa ezberdinak lortzen saia liteke, letren tokia lerroaren ordenan aldatuz.

Garrantzitsua da, halere, aurrez eraikitako irizpideek aldaketarik ez dutela izan kontuan hartzea.

Orain, lehenengo irizpideak bateratzen dituen aldaketa-sistemaren osaketa gaineratu zaio, besterik ez. Hirugarren fasea

Hirugarren maila ordezkaketa idatziaren "fonetizazioari" dagokio. Gaztelaniaz hitz egiten duten haurrek hiru hipotesi ezberdin osatzen dituzte: silabikoa, silabiko-alfabetikoa eta alfabetikoa. Fonetizazio-mailarako bidea haurrek inguruko girotik jasotzen duten informazio kopuru handiak prestatzen du.

Hipotesi silabikoa; azpimaila honen garrantzia honetantxe datza: edozein hitz idazteko beharrezko den

letra kopuruaren aldaketaren egiazko kontrola aurkitzen dutela estreinakoz haurrek. Haurrak hipotesi silabikora euren ekoizpenen kontrol kualitatiboaz iristen dira: silaba adina letra jartzen dute, baina edozein letra edozein silabaren ordez. Alderdi kualitatibotik, berriz, antzeko letren bila aritzen dira, hitzen antzeko soinu-segmentuak idazteko. Idazketaren sistema alfabetikoari lotutako ordezkaketa idatziak, ia erabat, hitzen soinu-bidean oinarriturik egon behar duela ulertzen hasten dira haurrak. Ezagutza mailan, bestalde, osotasunaren (idatzizko katea) eta berau osatzen duten zatien (letrak) arteko harremanari irtenbidea emateko lehen ahalegina azaltzen du hipotesi silabikoak.

Hipotesi silabikoa alde batera zeharo utzi gabe, haurrak beste bat probatzen hasten dira (silabiko-

alfabetikoa); honetan, letra batzuk oraindik silaben lekua hartzen dute, eta beste batzuk soinu-unitate txikiagoen (fonema) lekua. Haurrak azkenean hipotesi alfabetikora iristen direnean, sistema alfabetikoaren barreneko izaera ulertu dute baina artean ezin dituzte idazketaren arrasto ortografiko bereziak erabili (besteak beste, puntuazio-markak, hutsuneak, fonemen errepresentazio poligrafokoa eta letra larriak eta xeheak). Jakina, hau ez da, beste mailak bezalaxe, alfabetizazioaren garapenaren amaiera. Maila alfabetikoa aurreko garapenaren helmuga besterik ez da eta, era berean, beste garapen batzuen abiapuntua.

Testu-ulermenaren mailak

- Testuaren edukiaren aurrerapena irudi soilaren arabera. Irudi batetik gertu dagoen idazketa baten balizko esanahiari buruz haurrek izan lezaketen lehenengo burutazioa, han marrazkian ageri den objektuaren izena azaltzen denekoa da; honi "izenaren hipotesia" deritzo.

- Testuaren edukiaren aurrerapena irudiaren arabera egitea, baina testuaren ezaugarri batzuk kontuan

harturik (luzera, esaldia denean hitzen arteko hutsuneak, etab.). - Testuaren ezaugarriekiko arreta-maila handitu egiten da. - Ohiko irakurketari oztopo eta geldialdiekin ekiten dio. - Ohikoa den moduan irakurtzen du.

Maisu-maistren zeregina

"Gure ustez, maisu-maistrarentzat askoz erabilgarriagoa da haurrak irakurtzen eta idazten ikasten duen prozesuaren ezagutza, irakasteko edozein metodo trebeki erabiltzea baino". (Kaufman, A.M.).

Haurraren hizkuntza idatziaren ikasketa-prozesua berezko hipotesiak -eurek osatuak- ezaugarri dituen

maila ezberdinetatik pasatzen dela ohartzen garenean, maistra- maisuok beste era batean pentsatzen hasten gara eta beste era batera erantzuten diegu euren galderei; guk euren interrakzioez, ekoizketa idatziaz, berbalizazioez eta abarrez dugun ulerkerak ere aldaketa izaten du.

- Onartzen dugu ikasgelan, bakoitza bere mailan, denok garela irakurtzeko eta idazteko gauza - Akatsa ez dela saihesten hipotesi nagusitzat eta abiapuntu harturik, onartu eta bultzatu egiten da bere

agerpena eta ez zigortu; akatsa gainditzeko egiten da lana. - Arazoak aukeratzen ditugu, eta taldearen egoerari eta haurrek erabilitako hipotesi eta estrategiei

erantzungo dieten ikasketa-egoerak sortu - Zenbaitetan zuzen-zuzenean ematen diegu informazioa eta beste batzuetan zeharka, auzi zehatzak

sortzen lagunduz. Batzuetan ordezko irtenbideak aholkatzen ditugu - Ekintzak aurkezten ditugu, haurren arteko elkartrukeak erraztu, egiten ez diren galderak zabaldu eta

taldeko inor erantzuteko gauza ez denean, erantzun egiten dugu. - Haurren kontzepzioek aurrera egin dezaten interesgarriak iruditzen zaizkigun iritziak azpimarratu

egiten ditugu. - Haurren aurrean gizaki alfabetatu gisa azaltzen gara; ikasgelan irakurri eta idatzi egiten dugu.

1.2. ZENBAIT ONDORIO PEDAGOGIKO Zer da idaztea eta zer irakurtzea?

Ikuspegi honetatik, irakurtzea testua ulertzea dela onartzen dugu eta idaztea testua ekoiztea. Honen ondorioz, testu baten ezaugarri nagusia zerbait adieraztea dela baiezta genezake, beraz, letra solteak, silaba solteak ez dira testuak eta ez dute eskolarako langairik osatzen. Horrexegatik, testuak egunkariak dira, eskutitzak, errezetak, ipuinak,... eta alfabetizatuak garenez, horien gainean lan egitea da dugun zeregina (hezkuntzako profesional modura).

Jarraian, hizkuntza idatziaren ikasketa ikuspegi honetatik ulertu eta aurrera eraman ahal izateko

garrantzizkoak diren zenbait alderdi teoriko azalduko ditugu. Heziketa-zereginetan kontuan hartzen ditugun alderdi batzuk aipatuko ditugu oinarri modura.

Umeak aurretik dituen ezagupenak

Irakurleak aurretik duen ezagupena eragile garrantzitsua da esanahiaren eraikitze-prozesuan; testuan ageri den gai zehatz horretaz dakienak ez ezik, bere ezagutza egiturak ere osatzen du berau.

«Eskolara iritsi baino lehen ere, haurrek izaten dute hizkuntza idatziari buruzko ideia franko,

nola ordezkatzen den, zertarako den eta zer daukan barnean. Hizkuntza idatzia haurren eguneroko eskarmentuaren zatia da hiriguneetako edota idazkiak dituzten materialak sarritan eskura dituzten haurrentzat bereziki».

Haurrek aurretik duten ezagupena kontuan hartzea garrantzitsua da, ideia berriak errealitatearekin

elkarjokatuz eraikitzen baitituzte eta jasotako informazioa aurretiko ezagupenekin harremanetan jarriz. Teoria honetan sakondu ahala, erabiltzen genuen metodologiaren hainbat alderdi zeharo aldatu beharra izan dugu. Mutiko eta neskatxek guk "irakatsi" arte ez zutela idazten uste genuen eta guk "irakasten" genien moduan idatzi behar zutela, guk aukeratutako metodoak ezarritako urratsei jarraituz. Orain haurrak idazten duela esaten duen unetik idazten duela uste dugu, hor zera jartzen duela...

Aurreko adibidea Yerayrena da (3 urte). Neska edo mutiko batek zirriborro bat erakutsita bere aita dela esaten digunean bezalaxe. Honela,

ikasleek adin zehatz bat (5-6 urte) izateko zain egon beharrik ez daukagu irakurketa eta idazketa lantzeko.

Aurrerapena indartu Irakurtzeko haur nahiz helduok erabiltzen ditugun bat-bateko jokabideen artean aurrerapena

nabarmentzen da: esanahiari buruzko hipotesiak sortzea eta hipotesi horiek frogatzea testuak damaigun begizko informazioarekin kontrajarriz.

«Irakurtzea ez da zifratan banatzea. Irakurtzea ez da letrak eurei dagokien soinu bihurtu eta

denak batera botatzea (...). Irakurketa-ekintza burutzerakoan irakurleak bere gaitasun linguistikoa eta ezagutza eskaintzen ditu (...). Irakurketa funtsean ez da begizko ekintza eta aurrerapenak zeregin ikaragarria du hemen. Irakurtzea idatzitako mezua ulertzea da eta ulermen horretara iristeko jarritako osagaiak ez dira mekanikoak, ezagutza mailakoak baizik.

Aurrerapenean parte hartzen duten osagai ez-begizkoak honako hauexek dira: - Ezagupen fonologikoak. - Gaiari buruzko ezagupenak. - Erabiltzen ari garen testu-eramalearen ezagutza. - Ortografia-arauen ezagutza».

(Kaufman A.M.)

Irakurketa eta idazketa-prozesuan osagai garrantzitsutzat jotzen dugu aurrerapena, beraz irakurketa lantzen dugun ia ariketa guztietan, lehenengo zera galdetzen diegu: zer ote da hor jartzen edo esaten duen hori? (hau ohikoa den moduan irakurtzen duten haurrekin egiten dugu, bai eta egiten ez dutenekin ere). Erakusten diegun testua oso-osorik egon liteke, edota zatiren bat ezkutatuta. Idazketari dagokionez, aurrerapena honelako galdera bidez lantzen dugu: zenbat letra ote ditu amona mantalgorri hitzak? Zenbat hitz ote ditu "Edurne Zuri eta zazpi ipotxak" esaldiak?... Halaber, testu ezberdinak aurkezten dizkiegu ohiko eramaileetan eta testua zeri buruzkoa ote den galdetzen diegu. Haurraren erantzun desegokiak onartu

Lehengo ikusmoldea erabiliz, akatsak zigortu egiten genituen, azpimarratu, zuzenketaren bidez kontrolatu eta alboratzen ahalegintzen ginen. Orain, ordea, "akatsa" aurreratzeko modua dela uste dugu, maila bat gainditzeko eta beste batera igarotzeko modua. Ikasle batek MAI idazten baldin badu MAHAI

idatzi beharrean, horrek maila silabikoa gainditzen ari dela eta alfabetikora iristen, adierazi nahi izan dezake, eta ez MA silaba horren A ahaztu zaiola, ikasle horrek hilabete batzuk lehenago MA edota AI,... idatziko zuen eta.

Ikasgela antolatu

Ingurunea behar bezala antolatuta edukitzea ere garrantzitsua izango da ezarritako helburuak lortzeko; horien artean lekuak, bitartekoak, materialak eta denboraren banaketa egongo lirateke. Haurrek euren txokoak izan ditzaten erraztasunak eman behar dizkiegu: besteeekin banatzeko lekuak, bakarrik egotekoak edota besteekin harremanak izateko modukoak, bakarka, talde txikian nahiz talde handian ariketak egiteko modukoak. Bitarteko materialak leku ezberdinetan jartzea izango da gure egitekoa (liburuak, paper-mota ezberdinak, arkatzak, gomak...) eta hizkuntza idatzia funtzionalki erabil dezaten hainbat egoera sortarazi. Haurren artean interrakzioa agertarazi eta baloratu

Haurren arteko elkarlanak helduaren ekintzak adinakoxe garrantzia du. Beste batzuekin daudenean,

haurrek komunikatu beharra dute eta egin nahi dutena edo besteek egitea nahi dutena esaten saiatzeko arrazoi bat. Izan duten eskarmentua ulertzeko moduan azaltzeko ere badute arrazoi bat.

Gure eguneroko ihardunean interrakzioa behar-beharrezkoa da haurrek euren ezagutzak biziki eraiki

ditzaten. Orain arte maisu-maistrek den-dena zekiten, guzti-guztia irakasten zuten. Ikuspegi berriak eskolako giroa eta taldearen baloreak beste modu batez ikustarazten dizkigu, denok (haurrak tartean direla) irakasteko gai garela onartuz eta denok (maistra eta maisuak barne) ikasteko gai. Interrakzio hau errazteko, bietara, bakarka nahiz taldean burutzen ditugu ariketak. Talde-ariketetan ikasle guztiek eskuhartzen dute, gure geletan dugun ikasle-aberastasuna erabiliz. Talde txikitan ere burutzen ditugu ekintzak, antzeko kontzeptualizazio mailak dituzten haurrekin, hartara, elkarrizketak emankorragoak izaten dira eta.

Aniztasuna errespetatu eta erabili Gure ikasgeletan, lan egiteko era hau erabiliz, maila eta ahalmen aniztasuna erabiltzen dugu ikasketa

prozesuaren osagai aberasgarri modura, mutiko eta neska guztien integrazioa errazten dugularik. Honela: • Ume bakoitzak bere ahalmenaren arabera irakurri eta idaztea onartzen dugu. • Haur bakoitzaren erritmoa errespetatzen dugu. • Haur guztiek taldeari zeozer dakarkiotela kontuan hartzen dugu. • Banakako akatsak taldean lantzen ditugu, akatsa izan duena eredutzat hartu gabe.

1.3. EBALUAZIOA Etengabeko ebaluazioa

- Gelako testuinguru esanguratsuetako irakurketa eta idazketa errealak, ebaluaziorako tresnatzat erabiliko dira.

- Ebaluazioak etengabekoa eta gaurkoratuta izan behar du, zera da, denboran zehar ematen den aprendizai- prozesuaren kronika.

- Adierazi behar duen mezua honako hau da: aprendizaia ez da inoiz bukatzen, etengabe bilakatzen, hazten eta aldatzen ari da.

- Prozesua konplexua eta aldeanitzekoa denez, bere bilakaerak dimentsio anitzekoa izan behar du:

- prozesu kognitiboa.

- jakin mina eta motibazioa. - borondatezko ekintzak. - izaera metakognitiboko estrategiak.

- Ebaluazioak bi hausnarketa mota egitera bideratzen gaitu:

Irakasleok:

- gure eraginkortasuna baloratzea. - gure erabaki hezitzaileak hartzea.

Ikasleak:

- ikasi duena eta jarraian ikasi behar duena. - bere estrategiak antolatzea. - ardurak hartzea.

Karpeten sistema

Ikasleek beraien lanak, karpeta batean sailkatzen joango dira eta beteta dutela etxera eramango dute. Bitartean, irakasleak umearen garapena dela eta, lanik esanguratsuenak jasoko ditu ikasle bakoitzaren bilduma osatu ahal izateko. Horretarako, irakasleak gorde dezake originala edo lanaren fotokopia bat.

Ikasleek izango dituzte karpeta horiek txoko guztietan (hizkuntzan, matematikan, dendan...). Bildumetako lanetan irakasleek zenbait behaketa, eskema, ohar... apuntatzen joango dira. Ohartxo

hauek, ikasleei egingo zaizkien frogek eta informazio desberdinek lagunduko digute umeen prozesua ezagutzen, ulertzen eta laguntzen.

Ikasturte bukaeran, bildumetako lanak berraukeratuko dira hurrengo ikasturtean abiapuntutzat erabili

ahal izateko. Hau dela eta, irakasleak bere oharretan bilduta izango du ikasleak idazketa sistemaz duen erabilpen maila eta hizkuntz idatziarekin sortu duen lotura. Analisi horretara iristeko haurraren abiapuntua hartuko du oinarritzat. Zer ebaluatzen da?

- Testu, esaldi eta hitzen idazmena. - Izen propioaren idazmena eta interpretazioa. - Testu mota desberdinen irakurketa, idazketa eta interpretazioa. - Idatzitakoaren ulermena eta interpretazioa. - Hizkuntz idatziarekiko lotura. - Idazketako zein fasetan dagoen. - Irakurtzeko erabiltzen duen estrategia. - Formatu eta euskarri desberdinak bereizten dituen. - Testu mota desberdinak bereizteko gai den. - ...

Hizkuntz idatziarekiko lotura

Testuak idazteko eta ulertzeko interesa. Zer edo zer irakurtzeko eskatzen duten edo azaltzen duten maiztasuna. Diskurtso desberdinak egiteko gaitasuna (irakurketak, idazketak,antzezpenak ...).

Testu mota desberdinak erabiltzeko gaitasuna. Bere ingurukoekin elkarrekintzan jartzeko gaitasuna. ...

Ebaluaketarako tresnak

Aurrean aipatu dugun etengabeko ebaluazioa eta karpeten sistemez gain, hizkuntza idatziari buruz haurrek dakitena zehatzago ezagutu ahal izateko ondorengo hiru tresna desberdinak erabiltzen ditugu. Ebaluazioa haurraren momentuari egokitzen diogu, hau da, eskolaratzeko unea, alfabetikora iristen den bitartekoa eta alfabetikoa lortu duenekoa kontuan hartzen dugularik.

Froga hauek ikasle guztiei pasa diezaiekegu, baina ezinezko izanez gero, nahikoa da hiru edo lau

ikasle aukeratzea eta jarraipen zuzenagoa ikasle horiei egitea, honela hiruhilabete bakoitzean pasatzen badiegu froga bera, ematen doazen aurrerapenak eta zein fasetan dauden ikusi ahal izango dugu. Baita ere interesgarria da hizkuntza idatzia lortzeko prozesuan kezka sortarazten diguten ikasleei ebaluaziorako froga hauek pasatzea; euren garapena ikusteko oso lagungarriak izango baititgu ebaluazioa hauetan lortutako datuak. Hasierako ebaluazioa

Adina: Eskolaratze hasierakoa.

Helburuak: - Haurrek, eskolara hasten direnean, hizkuntza idatziari buruz zer dakiten ikustea. - Hizkuntza idatziaren ezagutza lantzeko ekintzak ikasleek dakitenaren arabera diseinatzea.

Noiz : Kurtso hasieran. Nori: Egokiena denei pasatzea litzateke, baina ezinezkoa bada, hiru edo lau ikaslerengan

sistematizatuko dugu ebaluazioa. Non: Gelan bertan, bakarka, irakaslea joango da frogak pasatzen. Froga mota: Idatziren bat duen, hamabi txartel erakutsiko diogu ikasleari. Txartel batzuk irakurtzeko

modukoak izango dira, beste batzuk letrak soilik dituztenak eta beste batzuk marrazkiz osatutakoak.

N

NNNN

NADO

KHWQ

KATUA

katua

1.457

$ + % &

. , ? :

ELEFANTEA

(txori baten marrazkia)

(mamarratxo bat)

Kontsigna: «Jar itzazu alde batean irakurtzeko balio dutenak». Zergatik jarri duzu hau alde honetan? Honelako galderen bidez jakingo dugu banatzeko erabili duen kriterioa edo arrazoia. «Irakurtzeko balio dutenetik, zer ezagutzen duzu?

Ondoren testu mota desberdinak erakutsiko diogu. Begiratzeko denbora emango diogu.

Egunkari bat, oso osorik erakutsiko diogu. Honako galdera hauek egingo diogu:

- Zer da hau? - Zer kontatuko digu testu honek?

Eskutitz bat erakutsiko diogu, ikusi ondoren, denbora emanez, hau galdetuko diogu:

- Zer da hau? - Zer kontatuko dute?

Ipuin liburu bat erakutsiko diogu. Ondoren galdetuko diogu.

- Zer da hau? - Liburu honek, zer kontatzen duela uste duzu?

Haur Hezkuntzarako ebaluazioa

Adina: 4 bat urtetik maila alfabetikora iritsi artekoa. Helburuak: - Haur bakoitzaren ezagutza maila jakitea. - Hizkuntza idatzia eraikitzeko erabiltzen dituen hipotesiak ezagutzea. Noiz: Hiruhilabete bakoitzean. Nori: Egokiena denei pasatzea litzateke, baina ezinezkoa bada, hiru edo lau ikaslerengan

sistematizatuko da ebaluazioa. Non: Gelan bertan, bakarka, irakaslea joango da frogak pasatzen.

Froga mota: Idazketaren ebaluazioa eta irakurketaren ebaluazioa

Idazketaren ebaluazioa

a) Mahi gainean folioak, lapitza eta borragoma daudelarik, ikaslearen aldamenean eseri eta bere izenari buruz lasai hitz egin ondoren folio batean bere izena idatz dezan eskatuko diogu. Bukatzean oso, oso ondo dagoela adieraziz folioari buelta emango diogu.

b) Ezagutzen dituen ipuin eta ipuinetako pertsonaiei buruz hitz egingo dugu. Gero pertsonaia batzuen

izena idaztea eskatuko diogu. Idazkera konbentzionalen bila ez goazela garbi azalduz, berak dakien moduan “bere erara” idazteko eskatuko diogu, ahal duen bezala eta iruditzen zaion bezala. Diktaketa egin:

LOTI EDERRA (gero behatzez seinalatuz irakur dezala eskatuko diogu). PINOTXO. GRETEL (berdin irakur dezan eskatu). TXANOGORRITXU. TXAN (irakurtzeko baita ere eskatu).

Hurrengo esaldia, guk pare bat aldiz esan ondoren, idaztea eskatuko diogu. GRETEL AMONAREN ETXERA JOAN ZEN

Irakurketaren ebaluazioa

Orain hitzen irakurketarekin hasiko gara. Honetarako tamaina eta kolore berdineko bi txartel erakutsiko diogu

BAMBI

PETER PAN

Batean “Bambi” eta bestean “Peter Pan” jartzen duela azalduko diogu eta ondoren galdetuko diogu: «Zeinetan uste duzu “Bambi” jartzen duela eta zeinetan Peter Pan?».

Aukeratzen duena aukeratzen duela galdetuko diogu nola konturatu den. Ezin badu azaldu edo

erantzunik ematen ez badu (adibidez pentsatuz soil batez erantzuten badu) beste haur batek alderantziz esan zuela aipatuko diogu eta ea berak zer iritzi duen edo zer esango lioken haur horri (erantzunak erregistratu).

a) Ipuin liburu bat emango diogu, hobe klasikoa bada, eta testu asko duena; irudi baino testu gehiago.

Lasai ikusi eta gero guk aukeratutako paragrafo bat erakutsiko diogu (aukeratuko dugu jarri nahi dugun zailtasun mailaren arabera: errazena hasierakoa, zailxeagoa azkenekoa eta zailena erdikoa) eta seinalatuz esango diogu isilik irakurtzeko. Nola egiten duen behatuko dugu, irudietan zentratzen ote den (balego), aspektu kualitatiboetaz konturatzen den, konbentzionalki irakurtzeko nahia azaltzen duen... (Zer egiten duen erregistratu, hau da, nola irakurtzen duen). Bukatu duela konturatzen garenean zer jartzen duen galdetuko diogu, zer esaten duen paragrafo horretan eta bere erantzunak erregistratu.

b) Zortzi txarteleko multzoa haurrari eman eta era honetan ordena ditzala eskatuko diogu: alde batetik

irakurtzeko balio dutenak eta bestetik irakurtzeko balio ez dutenak.

3584

KATU

A A A A

A

katu

QKWH

(Hartz baten marrazkia)

Lehen Hezkuntzako ebaluazioa

Adina: Lehen Hezkuntzako lehen zikloa eta hizkuntza idatzia bereganatzen ari diren beste zikloetako

ikasleak. Helburuak: - Haur bakoitzaren ezagutza maila jakitea. - Hizkuntza idatzia eraikitzeko erabiltzen dituen hipotesiak ezagutzea. Noiz: Hiruhilabete bakoitzean pasatuko zaie.

Nori: Egokiena denei pasatzea litzateke, baina ezinezkoa bada, hiru edo lau ikaslerengan

sistematizatuko dugu ebaluazioa. Non: Gelan bertan, bakarka, irakaslea joango da frogak pasatzen. Froga mota: a) Ikaslearekin eseri ondoren, orriak, lapitza eta borragoma mahai gainean ipiniko ditugu. Ezagutu eta

gogokoen dituen ipuinei buruz hitz egingo dugu, libreki. Elkarrizketa hau ahalik eta naturalena izan dadila saiatuko gara, formaltasunik gabea.

b) Ezagutzen dituen ipuinen izenburuak irizpide baten arabera zerrendatuko dituela komentatuko

diogu. Zeintzuk uste duzu joan daitezkeela hobekien elkarren ondoan? Zergatik? Argi eta garbi ikusten dugunean haurrak ulertu duela sailkapena irizpide jakin baten arabera egin behar duela, orduan, orria eta lapitza emango dizkiogu zerrenda egin dezan.

c) Zerrendatu dituen ipuin guzti horietatik gehien (edo gutxien) gustatzen zaiona aukeratzeko

eskatuko diogu. Aukeratu ondoren, beste orri batetan, ipuin horren hasiera idazteko eskatu. Zati hori antolatzerakoan dituen zalantzak erantzuten ez gara saiatuko; berak egokien iruditzen zaion bezala egin dezala eskatuko diogu, zeren eta oso ondo egina egongo baita. Garbi utzi behar diogu bakarrik ipuinaren hasiera idatzi behar duela (paragrafo pare bat). Ekoizten ari den bitartean sendotu eta indartuko dugu egiten ari dena gure adostasuna adieraziz.

d) Testu dezenteko ipuin liburu bat emango diogu ikasleari (irudiak baino testu gehiago). Nahi duen

erara gainetik irakurtzen utzi eta gero ipuin horretan agertzen diren pertsonaien zerrenda agudo egiteko eskatuko diogu Hitzen aukeraketa, erabiltzen dituen errekurtso eta estrategiak, nola egiten dituen erregistratu. Zerrenda egiterakoan testu guztia linealki irakurtzen baldin badu bi paragrafo ondoren nahikoa dela adieraziko diogu eta jarraian beste gauza batzuk egingo dituela.

e) Ondoren, ipuineko paragrafo bat aukeratuko dugu eta ISILEAN irakurtzeko eskatuko diogu. Lan

honetarako aukeratu eta markatzen den paragrafoa sartu nahi den zailtasunaren mailaren araberakoa izango da (Hasierako paragrafoa errazagoa da, bukaerakoa zailagoa eta ipuinaren erdikoa, are konplexuagoa). Arretaz behatu eta erregistratuko dugu irakurtzerakoan egiten duena: irudiak (egonez gero) kontuan hartzen dituen, linealki eta jarraian irakurtzen duen... Bukatu duela adierazten duenean, zeri buruz den eta paragrafoak zer esaten duen galdetu. Bere azalpenak jaso (erregistratu).

f) Ikasleari zortzi txartel emango diogu eta alde batean ongi idatzita daudenak, bestean gaizki

daudenak ipintzeko eskatuko diogu.

MARAZKIA

HEGIN

gozoa

txerria

haita

ZUREA

TXAKHURRA

maría

Haurra sailkapena egiten ari den bitartean ez da parterik hartu behar. Txartelak non jartzen dituen,

zalantzak, txartelen leku aldaketak, e.a. erregistratuko ditugu. Sailkapena bukatzen duenean, zergatik egin duen sailkapen hori justifikatzeko eskatuko diogu, adibidez: “Eta hau (txartel bat erakutsiz) zergatik dago

gaizki idatzita?”; beti oso ongi egin duela adierazi. Azkenik, haurrak ongi idatzita dagoela adierazten duen txartel horietako bat irakurtzeko eskatuko diogu, adibidez: “Honetan zer dio (edo zer jartzen du?)”. Hitz horrek zer esan nahi duen galdetu eta zein testu motetan idatzita ager daiteken. Haurrak egindako irakurketa eta bere azken azalpenak erregistratu.

Bukaerako ebaluazioa

Azaldu berriak ditugun hiru ebaluaziorako tresna hauek erabiliko ditugu bukaerako ebaluazioan ere. Horrela, kurtso hasieran ebaluazioa egiteko aukeratu genituen ikasleei, hasieran pasatutako froga bera, hiruhilabete bakoitzean pasatuko diegu.

Ebaluazio hauen ondorioz lortzen diren datuak, irakaslearentzat baliagarriak izango dira; ikasleak

hizkuntza idatzia eraikitzen ari den bitartean erabiltzen dituen hipotesiak eta aurkitzen den fasea ikusi ahal izango dugularik.

Kurtso bukaeran, etengabeko ebaluazioa karpeten sistemaren bidez eta ebaluazioa hauetan lortutako

datuen ondorioz, informazio zabala izango dugu ikasleei buruz. Ebaluazioaren datuak ikusi ahal izateko ondorengo tresnetaz baliatu gara:

IDAZKETAREN EBALUAZIOA

IZENA ____________________________________ ADINA _______ MAILA __________________ DATA ____________________

S I L A B I K O A U R R E K O A BAI HASI DA EZ

Marrazkia eta idatzia bereizten al ditu? Traza jarraitua desberdindu gabea erabiltzen du? Traza etena desberdindu gabea erabiltzen al du? Desberdindutako traza etena egiten al du?

S I L A B I K O A BAI HASI DA EZ Bere izeneko hizkiak erabiltzen al ditu zerbait idazteko? Barietatearen hipotesia erabiltzen al du? Kantitatearen hipotesia erabiltzen al du? Irudien arteko barietatearen hipotesia erabiltzen al du? Balore ozen konbentzionalik gabea. Balore ozen konbentzionala duna.

S I L A B I K O - A L F A B E T I K O A BAI HASI DA EZ Silabikoa alfabetikoa baino gehiago azaltzen al da bere idatzietan? Alfabetikoa, silabikoa baina sarriago azaltzen al da bere idatzietan?

A L F A B E T I K O A BAI HASI DA EZ Hondar silabiko azaltzen da. Hizki eta fonemen arteko erlazioa ezartzen du. Hitzen arteko banaketa azaltzen da. Ortografia kontuan du. Letra mota berdina erabiltzen du ekoizpenetan. Letra mota desberdinak erabiltzeko gai da.

IDAZKETAREN EBALUAZIOA : DATU OROKORRAK

SILABIKO AURREKOA BAI HASI DA EZ

SILABIKOA BAI HASI DA EZ

SILABIKO-ALFABETIKOA BAI HASI DA EZ

ALFABETIKOA BAI HASI DA EZ

GELAKO EBALUAZIOA. IDAZKETA Maila ___________________ Data ______________________ Ikasturtea ___________________ Irakaslea __________________

IKASLEAK

bai Hasi

da ez bai hasi da ez bai hasi

da ez bai hasi da ez bai hasi

da ez bai hasi da ez

Marrazkia eta idatzia bereizten du.

Traza jarraitua desberdindu gabea.

Traza etena desberdindu gabea.

Desberdindutako traza etena

Bere izeneko hizki batzuk erabiltzen ditu.

Barietatearen hipotesia.

Kantitatearen hipotesia.

Irudien arteko barietatearen hipotesi

Balore ozen konbentzionalik gabea.

Balore ozen konbentzionala duena.

Silabikoa eta alfabetikoa batera.

Alfabetikoa

Alfabetiko konbentzionala.

IRAKURKETAREN EBALUAZIOA

IZENA ________________________ ADINA ________________ MAILA __________________ DATA ____________________

TESTUEN INTERPRETAZIOA

BAI

HASI DA

EZ

Testuak ondoan daraman irudiaren izena emanez aurrerazten al du ondoko testua?

Testuak ondoan daraman irudiaren arabera testuaren esanahia aurrerazten al du, ezaugarri batzuk kontuan hartuz?

Silabeatuz edo letreiatuz testu batzuk ulertzera iristen al da?

Silabeatuz edo letreiatuz testu guztia ulertzen al du?

Irakurketa arina egiten al du?

ESALDIA IRAKURTZEKO ESTRATEGIAK

BAI

HASI DA

EZ

Idazketak esanahia duena, jabetu al da?

Zati batzuetan izenak kokatzen ditu eta gainontzekoak ondo datorkion eran irakurtzen al ditu?

Esaldiko zati batean esaldi osoa irakurtzen al du ?

Esaldiko zati bakoitzean esaldi osoa dagoela uste al du?

Esaldiko zati nagusienak aparte idatzita daudela eta gainontzekoak elkarturik daudela uste al du?

...

TESTU MOTAREN EZAUGARRIAK

IZENA _______________ ADINA ________________ MAILA _________________________ DATA ____________________ TESTU MOTA: _______________________

TESTU MOTAREN EZAUGARRIAK BAI HASI DA EZ Testu mota honetaz jabetzen al da?

Idazleaz, marrazkigileaz (egonez gero) jabetzen al da?

Testu egituraz jabetuz al doa?

Formula finkoetaz jabetzen al doa?

Testu honen formatuaz ohartu al da?

Izenburu eta edukien arteko erlazioa aurkitzen al du?

Irudi eta edukien arteko erlazioa ikusten al du?

Testu mota hau azalpen den euskarriaz jabetuz doa?

Gaia bereizten al du?

Irakurtzeko eraz jabetu al da?

Irakurritakoak ondoren duen balioaz jabetu al da?

......................

2. KAPITULUA: TESTUAK IRAKURTZEN ETA IDAZTEN

SARRERA

Irakurketa eta idazketaren inguruan ariketak antolatzen ditugunean, testutan zehazten den idazketa-sistema dugula izaten dugu kontuan. Idazten dugun guztietan helbururen batekin idazten dugu, ez ditugu hitz edo silaba solteak idazten, ipuinak, eskutitzak, azalpen-testuak, erosketa- zerrendak,... baizik. Hau da, testu motak gure lanaren ardatz bihurtzen ditugu. Era honetan, testu mota bakoitzaren ezaugarriak lantzen ditugu, bai eta idazketa-sistemarenak ere.

Testu motari dagokionez, besteak beste, honako alderdi hauek lantzen ditugu: funtzioa, portadorea,

formatua, formula iraunkorrak eta irudiaren eta edukiaren arteko harremana. Idazketa-sistemari dagokionez, berriz, marrazkiaren eta idazketaren artean dauden aldeak lantzen ditugu, ahozko eta idatzizko adierazpenaren artean dagoen harremana, letra motak, norabidea, hitzen tarteko banaketa,...

Eskuetan duzuen lan hau Tolosaldeko Eskola Txikietako zenbait irakaslek azken 4 urtetan egindako

lanaren emaitza da. Konstruktibismoaren ikuspegian oinarrituta 1992an hasi ginen gure gelako lanak enfoke honetatik

bideratzen eta aldi berean teoria ezagutzen eta piskanaka sakontzen. Gure lan honetan Myriam Nemirovskyren laguntza paregabea eduki dugu, berak gidatu ditu gure bibliografia azterketak eta proposatu dizkigu hemen azaltzen diren aktibitate asko.

Orain dela bi urte gure lanaren oinarri teorikoa dokumentu batean azaldu genuen eta orain

praktikoagoa izan nahi duen idatzi hau zabaldu nahi dugu. Bigarren txosten honetan testuetan zentratu gara. Egindako testuen azterketa "gure" azterketa da, gure esperientziatik ateratako ondorioa, beraz guztiz

eztabaidagarria. Testuei buruz egin ditugun hausnarketak, eduki ditugun eztabaidak, haurrekin burututako lanak, hau da, eskuetan duzuen testu honetara iristeko egin dugun bidea aberasgarria izan da guretzat, eta "era honetan" lan egin nahi dutenetzat ere lagungarri izatea espero dugu.

Orain arte eta metodoloji ezberdinen bidez eskolan umeek lantzen zuten lehenengo idatz sistema eta

hau menperatzen hasten zirenean idatzizko mintzaira.Idatz sistema idatzizko mintzairaren alderdi bat da baina baditu ere testuaren ezaugarriak (funtzioa, lexikoa, kategoria gramatikalak, irakurtzeko era...) eta beste ezaugarri batzuk (koherentzia, kohesioa, sintaxia). Zenbait ikerketa psikogenetiko eta psikolinguistikok frogatu dutenez (Ferreiro-Teberosky) umea aldi berean hurbiltzen da idatz sistema eta eta idatzizko mintzairarantz.

Idatzizko mintzaira testuetan gauzatzen da, testu bakoitza era ezberdin batez idazten delarik.

Horretarako gure plangintza didaktikoan estrateji desberdinak erabiltzeko aukerak proposatzen ditugu. Guk irakasleok ume eta testuen arteko topagune egoki bat bideratu beharko dugu. Horretarako guk

geuk testu hauek irakurri, aztertu, idatzi beharko dugu. Zergatik eta zertarako idatzi? Idazterakoan testura beste era batera hurbiltzen garelako, hau da,

idazlearen ikuspegia hartzen dugu eta idazten ikasten dugu. Bai guk, baita umeek ere testuak idazten ditugu. Gure esperientzia Haur Hezkuntza eta Lehen Hezkuntzako ikasleekin burutu dugu oraingoz. Eskola

txikiak izanik taldeak adinaz heterogeneoak dira eta gure proposamen didaktikoak guztiei zuzentzen ditugu eta bakoitzak bere neurria ematen du. Gure lana planifikatzeko garaian Myriam Nemirovskyk egiten duen proposamenari jarraituz testu motaren ezaugarri batzuk eta idatz sistemarenak aukeratzen ditugu. Horretan oinarriturik aktibitateak edo aktibitate sekuentziak prestatzen ditugu.

Idatzizko mintzaira lantzen dugunean testu bakoitzaren esanahia eta funtzioan zentratzen gara

bereziki. Egoera komunikatiboak sortzen baditugu eta idazketa era esanguratsuan erabiltzen badugu, haurrak testuetan murgildurik idatz sistemataz ere jabetzen dira.

Gure lanean garrantzi handia ematen diogu umeen arteko interakzioari; horretarako lan asko bikoteka edo hirukoteka burutzeko antolatzen ditugu.

Datozen orrietan testu mota batzuk (ez denak) aztertu ditugu, bakoitzak dituen ezaugarriak eta hauek

lantzeko egin daitezken zenbait aktibitate proposatzen ditugu. Hobeto ulertzeko, gure ikasleen produkzio batzuk sartu ditugu eta baita irakasleok egindako errejistroak ere.

Planifikazioaren estruktura Gelan burutuko ditugun aktibitateak prestakeko lehenik testu mota bat aukeratzen dugu eta ondoren testu horretaz landu nahi dugun ezaugarri bat. Ezaugarri hori kontutan harturik, egokiak irudiken zaizkigun aktibitate edo aktibitateen sekuentzia batzuk aukeratu edo asmatzen ditugu. Kontutan hartu behar dugu gauza guztiak ezin direla aldi berean landu.

Idatz sistema eta beste ezaugarriak lantzeko eskema berdina jarraitzen dugu

Idatzizko mintzairaren ezaugarriak (Testu bakoitzarenak) - Funtzioa - Egilea(k) - Irakurlegoa - Errealitatearekiko erlazioa - Luzera - Ohiko formulak - Lexikoa - Kategoria gramatikalak - Testu egitura - Formatoa - Tipografia - Irakurri ondorengo erabilera - Irakurtzeko era - Izeburua eta edukinaren arteko erlazioa - Irudia eta testuaren arteko erlazioa - Euskarri mota - Pertsonaiak - Gaia

Myriam Nemirovskyren proposamena

Idatz sistemaren ezaugarriak - Marrazkia eta idatziaren arteko

bereizketa. - Ahozko eta idatzizko hizkuntzaren arteko

bereizketa. - Norabidea - Koalitatezko ezaugarriak - Kantitatezko ezaugarriak - Hizki mota - Ortografia - Puntuazioa - Hitzen arteko tartea - Irakurgarritasuna Beste ezaugarri batzuk - Joskera - Gramatika - Koherentzia - Kohesioa - Baliabide estilistikoak

26

2.1. BERRIA

«BERRIA: Iz. Duela gutxiko gertaera baten adierazpena». (Lur Hiztegi Entziklopedikoa 2.tomoa, 211 orrialdea).

«Munduan zehar gertatzen dena irakurriz, entzunez edo ikasiz jakiten dugun

informazioa». (Oier Artola. 10 urte). «Gertatu den gauza triste, pozgarri edo bitxi bere zehaztasun gehienez kontatu edo

idatzia. Egunkari eta teleberrietan asko azaltzen dira». (Jokin Murua. 10 urte). «Atzo edo gaur gertatutako gauzak». (Maialen Murua. 7 urte). «Bi era daude, gure inguruan gertatzen dena jakiteko: bizitu dugun esperientzia

bidez edo kontatutako esperientziaren bidez. Gaurko gizartean... informazio iturri handiena kontatutako narrazioa da...

komunikabideak dira berriak zabaltzen dituztenak (egunkaria, irratia, telebista) eta bakoitzak bere generoa, bere soporte materiala eta bere kanal propioak ditu. Komunikabide horietako bat egunkaria da eta bere testua, berria. Berria testu periodistiko bat da, informatiboa hain zuzen...» (Ana Teberosky, Aprendiendo a escribir 128. orr.).

Prentsa idatziari esker, berria gizarteko partaide askorentzat eskuragarria da. (Erraza da

haurrek, helduak egunkari bat irakurtzen ikustea). Eskolan ere, gizartean dauden testu ugariak erabiltzen ditugu, eta nola ez hedakuntza handiko testu hau: berria edo albistea.

Ana Teberoskyk aztertu duenez, haurrek nahiko errez bereganatzen dituzte idazketa

periodistikoaren arauak: gaurkotasuna duten gaiak aukeratzea, aditz motak eta lexikoa aukeratzea, testuen antolakuntzan eta baitere emandako formatoan. Testu motaren ezaugarriak Funtzioa:

Informazioa ematea. Egilea:

Kazetaria. Irakurlegoa:

Ugaria. Helduak gehien bat. Errealitatearekiko erlazioa:

Oso estua beharko luke. Estilo objetiboa; berriak gertatutakoa soilik kontatu behar du, iritzirik eman gabe eta ahal den objetiboena izan behar du.

Luzera:

Aldakorra, oso luzeak diren berriak zatitzen dira.

27

Ohiko formulak:

Ez dago.

Lexikoa:

Ohiko hizkuntzaren hitzak erabiltzen dira gehienetan, hitz teknikoak erabiltzen ba dira, hitzaldiaren testu inguruan definitu beharko dira. (Umeentzako ez dira beti ohiko hitzak izaten).

Kategoria gramatikalak:

Adjetibo gutxi erabiltzen da, aditzak inpertsonalean. Testu egitura:

Ematen den informazioak galdera hauei erantzun behar die: zer, nor/nork, noiz, zergatik eta nola. Titularra, azpititularra, argazkia, argazki oina eta laburpena ager daitezke. Esaldi eta pasarte motzak izaten dira.

Formatoa:

Propioa. Zutabetan banatua, batzutan laukia osatuz. Tarteka zutabearen tamainoa aldatu egiten da zabaleran eta beste batzutan luzeran. Normalean bost zutabe egoten dira orrialde bakoitzean.

Tipografia:

Inprenta edo script hizkiaren tamainoa, kolorearen intensitatea eta lodiera aldatzen da eman nahi zaion garrantziaren arabera. Tipografia berriaren portadorearen izenean aldatzen da, egunkari bakoitzak berea duelarik.

Irakurri ondorengo erabilera:

Normalki bota egiten da (berziklatu, zaborretara, sutara). Tarteka, interesaren arabera jaso egiten da.

Irakurtzeko era:

Indibiduala da. Era desberdinak daude: • Batzuk aurretik hasi eta atzeraino. • Beste batzuk lehen eta azken orrialdeko berriak. • Notizien titularrak irakurri ondoren, interesatu ezkero notizien edukia. • Eskelak eta kirolak gehien bat. • Atzetik aurrera. • Sumarioa begiratuz, interesatzen zaiguna zein orrialdetan dagoen jakin, aurkitu eta

irakurri. Titularra eta edukinaren arteko erlazioa:

Normalki izenburuak edukinaren aspektu nagusiak aipatzen ditu era laburrean. Tarteka erakarmen eta publizitate misioa ere izaten du.

28

Irudia eta testuaren arteko erlazioa:

Oso lotua. Irudiak berri bati elkarturik doazen argazkiak izaten dira, tarteka baita grafikoak ere.

Euskarri mota:

Egunkaria da berri idatziaren portadore nagusiena. Informazioa sekzioetan eratuta du (kirolak, politika, kultura, gizartea,...). Tamaina eta paper mota ere bereziak dira.

Pertsonaiak:

Badira zenbait pertsonai egunkarietan oso maiz azaltzen direnak (Goi mailako politikoak, kirolariak...). Beste asko puntualki azaltzen dira, gertakizunen arabera (intrusoak).

Gaia:

Ezberdinak, heterogeneoak. Garrantzi soziala eta gaurkotasuna duten gertaera errealak; hauek egiazkoak izan behar dute, irakurlegoarentzat interesgarriak.

Aktibitateak Funtzioa

• Girotzeko, berriei eta beraiek aurki ditzaketen euskarriei buruz hitz egin: Zer da berria?

- Non aurki dezakezu? - Non egoten dira berri idatziak? - Zer da egunkari bat? Zertarako da? - Zer jakiteko? - Nork idazten ditu berriak? - Nork irakurtzen ditu?

• Egunkari desberdinak ekarri gelara eta begiratzea proposatu haurrei.

- Talde txikian beraien iritziak azaldu ditzatela. - Ondoren denak batera bere propietateak aztertu, informazio mota, sekzio

desberdinetako ezaugarriak eta abar...

• Berrien txokoa antolatu. Etxetik ekarri berriak, irakurri, azaldu eta txokoan itsatsi. Berriak astero aldatu.

• Informazioa bilatzeko egunkaria erabili:

- telebistaren programak jakiteko - eguraldia - kirol emaitzak...

Luzera

• Haur bakoitzak egunkari bat hartu. Berria aukeratu eta errotuladorez inguratu.

29

- Berriak konfrontatu. - Luzera berdina al daukate? - Forma berdina al dute? - Tamainua?

Testu egitura

• Berri bat irakurri.

- Zer? - Non? - Zergatik? - Noiz? - Nola? - Datuak kontuan izan. - Nagusiak Zer? Non? Noiz? datuak aurkitu eta azpimarratu. - Datuak aurkitzeko lagungarri izan litezkeen pistak - Nork? -- Maiuskulaz idatzita - Non? -- Maiuskulaz - Noiz? -- Zenbakiak (ikus 1. errejistroa)

• Entzundako berri bat etxetik idatzita ekarri. Kontutan izan datuak. (ikus 1. eta 2.

irudiak). Irudia eta testuaren arteko erlazioa

Berri batzuk irakurri ondoren, argazkia moztu eta honi buruz albistea idatzi. (ikus 3. eta 4. irudiak).

• Argazki oina irakurri eta zein argazki dagokion komentatu.

• Argazki oina irakurri eta zein berri dagokion antizipatu.

• Argazkiak eman eta zein sekziotakoak izan litezken adierazi.

• Berri bat idatzi eta ondoren irudia aukeratu.

• Irudiak alde batetik, testuak bestetik elkartu. Euskarri mota Berri idatziaren portadore nagusitzat egunkaria aukeratu dugu.

• Egunkarietan begiratu eta sekzio desberdinen izenak idatzi. (ikus 5. eta 6. irudiak).

• Sekziotako fitxeroa. Sekziotako izenak moztu eta fitxero horretan itsasi.

• Egunkarian berriak direnak eta ez direnak bereiztu.

• Haurrak taldeka jartzen dira (2 edo 3) eta gelara eraman ditugun egunkariak begiratzen ditugu, ikusi dugunaz hitzegiten dugu. Egunkari bakoitzean agertzen diren elementuen zerrenda idatzi: titularrak, letra motak, sekzioen zerrenda idatzi,...

• Aldizkariren batean berriak aurkitu.

30

• Irakasleak, egunkarietatik moztutako berri batzuk ekarriko ditu gelara; antzeko tamainua eta edukin desberdinetako errekorteak. Sekzio bakoitzaren izena orri haundi batean idatzi eta paretan edo kortxoan erantsi. Haurrak talde txikitan antolatu ondoren, talde bakoitzak berri bat aukeratuko du eta dagokion sekzioan erantsi behar dute. Ondoren, egindakoa elkar jarri.

Tipografia

• Egunkariaren azaleko izenburuak seinalatu, irakurri eta idatzi. (ikus 7. irudia).

• Berri bateko hizki tamaina eta koloreen intentsitatea kontutan izanik:

- talde batek izenburuak moztu - beste batek azpititularrak - besteek laburpenak

• Zenbat izenburu dago egunkariaren azalean? Izenburuak irakurri.

• Egunkari bana hartu. Notizi bat aukeratu eta errotuladorez inguratu. Nola dago idatzita

izenburua? Azpititularra? Erresumena? Titularra eta edukinaren arteko erlazioa

• Titularra izkutatu ondoren berriak irakurri eta egokien dagozkienak eztabaidatu.

- Opzio desberdinak idatzi eta ondoren egunkarietan dakarzkien titularrekin konfrontatu.

• Alderantziz- Titular bat irakurri eta zein berri dagokion antizipatu. Ondoren egunkariko

berria irakurri eta berdintasun-desberdintasunak aztertu.

• Titularra irakurri, berria pentsatu eta idatzi.

• Berria irakurri, titularra pentsatu, idatzi eta bere titularrakin konparatu. (ikus 8. irudia). • Egunkari desberdinetan berri berari buruzko titularra aurkitu.

• Titularra irakurri eta zein sekziotakoa den esan dezatela.

Pertsonaiak

• Egunkarian agertzen diren pertsonaiei buruz hitz egin. Analizatu:

- Noren aurpegiak egiten zaizkigun ezagunak. - Zein sekziotakoak izan litezkeen. (ikus 2. errejistroa) - Pertsonai berari buruz hitz egiten duten egunkariak banandu. - Etxean galdetu zein pertsonai agertzen diren.

• Pertsonaien fitxeroa egin.

• Sekzio desberdinetako pertsonaiak.

- Sekzioak banandu. - Non pertsonai gehiago? - Non pertsonai gutxiago?

31

• Pertsonaiak eman eta banandu ditzatela tokia kontutan izanda:

- Zeintzuk dira Euskadikoak? - Zeintzuk dira Espainiakoak? - Zeintzuk Atzerrikoak?

• Egunkarietan azaltzen diren pertsonaien albuna egin: argazkia erantsi, izen abizenak,

ezizena eta zergatik den ezaguna idatzi. (ikus 9. irudia)

• Irakasleak moztutako pertsonaiak erakutsi, ezezagunak egiten zaizkienei buruz pista batzuk eman.

• Pista horiek erabiliz etxean azaldu behar dute eta gelara pertsonaiaren izena, nongoa den

eta zer egiten duen idatzita ekarri.

• Pertsonaiak alde batetik, berriak bestetik, elkartu.

• Pertsonaia eman eta berriaren testuan bere izena aurkitu. Idatz sistemaren ezaugarriak Hizki mota:

- Script hizkia, tamainu desberdinetan. Maiuskulak oso gutxi. Norabidea:

- Ezkerretik eskubira zutabeka. Barne lotura:

- Erabateko izan behar du titular, azpititular, argazki, argazki oin eta berriaren garapenean.

Aktibitateak Hizki mota • Egunkarietatik moztutako hizkiz gelako umeen izenak osatu zerrenda bat eginez. (ikus 10.

irudia). Norabidea • Idazketaren norabidea. Titularrak irakurtzerakoan behatzaz seinalatzen dugu irakurtzen

dugunaren norabidea. • Berri bat irakurtzean errotulagailuz markatuz joan hasieratik bukaera arte errotulagailua

altxatu gabe. Barne lotura • Berrien elementuak moztu eta sailkatu titularrak, azpititularrak, laburpenak. Nahastu eta

ondoren berriak osatu, mahai gainean edo paperean erantsiz.

32

33

34

35

36

37

38

25

39

40

Errejistroak 1. errejistroa

TALDEA: 3. 4. mailako 6 haur DATA: 96-04-29 AKTIBITATEA: Testu egiturarekin lotua. Berri batean ZER, NON, NOIZ,

ZERGATIK datuak bilatu eta azpimarratu. EGOERA: Berri berdinaren fotokopia banatzen diet, bakoitzak bat.

Berri honetan, ZER, ZERGATIK, NON, eta NOIZ datuak aurkitu eta azpimarratzea

gustatuko litzaidake.

LEIRE: (Irakurtzen hasten da). «Hiru gazte atxilotu zituzten atzo Basaurin... ». Hemen atzo jartzen du, beraz NOIZ aurkitu dut.

OIER: NON ere bai, Basaurin esan duzu. EIDER: NOIZ, NON eta ZER ere bai. LAIDA: ZER? EIDER: Atxilotu zituzten, hori da ZER. OIER: Leirek irakurri duena azpimarratuko dut. (azpimarratzen du) OLAIA: NOIZeri buruz zerbait gehiago jartzen du gazte bat goizeko 10 terdietan

atxilotu zuten eta bestea hamaikak laurden gutxitan. LAIDA: Hori ere azpimarratuko dugu? OIER: Ez, azpimarratu dugu ATZO. Zergatik jarriko du ordua? OIER: Jakiteko zein ordutan, baina hori gabe ere ATZO jarrita nahiko izan

zitekeen. EIDER: Ah! ZERGATIK falta zaigu! OIER: ZERGATIK ere badago "DESORDEN PUBLIKOA" egiteagatik. Zer esan nahi du? IUNE: Ba, lapurrak... OIER: Ez, sua kabinei eta paretak pintatzen dituztenak. (Azpimarratzen du. "Iturri

honen arabera desorden publikoak eragitea izan daiteke beraien aurkako akusazioa". (Denak berdin egiten dute.)

41

Azpimarratu duzuen guztia berriaren zein atalean aurkitu duzue? DENAK: Erresumanean. Beste inon ez dago? IUNE: Bai, izenburuan. OIER: Bai, berdina, azpimarratu ditugun datuak inportanteak direlako izenburuan

datoz. LEIRE: Gauza inportanteak jartzen dituelako izenburuan, baina erresumenean

gehiago esplikatzen du. Azpimarratu dituzue esandako datuak? EIDER: Bai, bukatu dugu.

42

43

2. errejistroa

TALDEA - ADINA: Lehenengo zikloa. Bigarren mailako haur bati zuzendua. DATA: 1996 - 4 - 29. AKTIBITATEA: Egunkarietatik moztutako zenbait pertsonaien argazkiak

erakutsiko dizkiegu. Bakoitza nor den eta zein sekziotan kokatuko lukeen esan behar digu.

Bigarren mailako haur bati zuzenduko dizkiot galderak argazkiak erakutsi ondoren, baina besteak inguruan izango dira.

Egunkarietako pertsonaiak dituzu hemen eta esan behar diguzu zeintzuk diren eta zein

sekziotan kokatuko zenituzken. Akordatzen al zara zeintzuk diren sekzioak?

Maialen: Bai.

Zeintzuk?

M.: Kirolak, gizartea, mundua,...

Lehenengo izena?

Argazkiak banaka-banaka eskuan hartuz.

M.: Indurain eta ez dakit zein, kiroletan.

M.: Iñigo Chaurreau, kirolak.

M.: Aznar...

Pentsatzen gelditu da eta gehiago ez dakien keinuak egiten ditu.

Zein sekziotan?

M.: Hau?... Ez dago seguru eta isildu egiten da. Mikel: Kiroletan? Zer kirol egingo ote du?

Zuri zein sekziotan iruditzen zaizu, Maialen?

M.: Aznar... gizartean? Beste bat hartzen du. Oraingoan ere ez dago seguru. M.: Hau...? Lehengoari begiratzen dio. M.: Aznar bezala gizartean?

44

Beñat: Hori, Felipe Gonzalez, politikan. M.: Gizartea, izenik ez dakit. Beñat: PNV ko pertsona bat. M.: Nola dakizu? Beñat: Hemen jartzen du (Siglak seinalatuz). Sekzioa; kultura. Anasagasti da. M.: Kiroletan.

Zer kirol klase?

Mikel: Notatzen da. M.: Zer, ez bazait gustatzen, ikusi beharra dago? M.: Hau ere kiroletan. Tenisen ari dela ematen du. Lehengoa saskibaloian? Beñat: Eskubaloia da, Aitor Etxaburu.

Eta besteak, zer taldetakoak?

Beñat: Elgorriagakoak (kamisetan begiratuz). M.: Hori seguro Errealakoa dela, Karpin.

Zein sekziotan?

M.: Kirolan, Futbolean. M.: Hauek txinoak dira.

Zein sekziotan?

M.: Gizartean. Beñat: Nazioartean (Txinako lehen ministroa eta Chirac agertzen dira).

45

ERREZETA

46

2.2. ERREZETA

«ERREZETA: Iz. Sendagai baten, janari baten, osagaien eta prestatzeko moduaren adierazpena». (LUR Hiztegi Entziklopedikoa). Errezeta esaten dugunean sukaldeko errezetaz ari gara. Herri bateko janari ohiturak, azken galtzen diren ohituretako bat da. Hori dela eta, zenbait

errezetariok Etnologi kutsua hartzen dute. Mundu guztiko herri ezberdinen ohiturak, heziketa, jazkera, ideia politiko edo erlijiosoa

estudiatzen diren bezelaxe, edozein sukaldearen tipismoa kondizionatzen dituzten faktoreak ere estudiatu daitezke.

Errezeta bat nork egiten duen edo osagaien jatorri ezberdina zein den kontutan hartzen

badugu, plater tipikoa berak ere zigilu ezberdina hartzen du. Testu instruktibo honetan bi zati bereizi ditzakegu, bat erabiliko ditugun osagaien

zerrenda da eta bestea nola erabiliko ditugun osagai hoiek adierazten dituzten esaldi motzak dira.

Bost urteko haurrei errezeta zer den definitzeko eskatu diegunean, era honetara egin dute: «Egin nahi baduzu, esaten du osagaiak eta nola egiten den». «Nola egiten diren gauzak, tortila... janariak». «Nola egin behar diren janariak». Haurrek etxean maiz ikusia dute sukaldean liburu edo paper bat aurrean duela norbait

janaria prestatzen. Askotan, errezeta janari berezi edo festaren batekin asoziatzen dute. Testu mota hau guztiz erakargarria egiten zaie, gehienbat bertan idatzita dagoena

praktikara eraman dezaketelako. Elementu ezberdinak nahastu, manipulatu, eraldatu... egiten direlako, eta gero, dastatu eta jan. Zein zapore du?

Errezetekin arlo asko landu ditzakegu. Dastamena, osagaiak (nondik, nola, non sortzen

diren...) janari tipikoa den (nongoa, ohiturak...), kantitatea... Orokorrean errezeta gauzatzerakoan osagaien kantitate eta magnitute zehatzak behar izaten dira, horrela Matematika lantzea ezinbestekoa dugu.

Gela edo eskola mailan, denok elkartuko gaituen janari bat prestatu nahi badugu, janari

horren osagaien eta prestatzeko moduaren adierazpena da errezeta.

Testuaren ezaugarriak Funtzioa:

Janari prestakuntzarako informazioa ematen digu. Testu instruktiboa da. Egilea:

Azaldu daiteke edo ez. Garrantzia eduki dezake edo ez.

47

Irakurlegoa:

Normalean helduak, etxeko andreak izaten dira. Errealitatearekiko erlazioa:

Erabatekoa da. Luzera:

Zerrenda eta parrafo batek betetzen duena izaten da. Ohiko formulak:

Hainbat pertsonentzat, osagaiak, prestakuntza, neurri unitateak. Lexikoa:

Guztiz espezifikoa, konkretoa, praktikoa, zehatza, teknizismoz betea. Kategoria gramatikalak:

Osagaien zerrendan: Izen konkretoak adjetibo numeralez lagunduta. Prestakuntzan: Aditzak infinitibo, inperatibo eta inpertsonalean. Non, noiz, nola eta zertarako adierazten duten adberbioak. Esaera motzak.

Testu egitura:

Izenburua, osagaien zerrenda, prestakuntza eta nolabaiteko presentazioa. Formatoa:

Orokorrean bi zatiak (osagaiak eta prestakuntza) nolabait bereziz eta izenburua erabat nabarmendua. Tipografia:

Izenburua nabarmenduena agertzen da. Osagai eta Prestakuntza hitzak, bereziki azaltzen dira. Osagaiak eta prestakuntza parrafoa beste eraren batetara idazten dira, batzuetan biak berdin eta bestetan hauek ere ezberdin. Irakurri ondorengo erabilera:

Euskarri espezifikoa bada, gorde egiten da. Beste euskarrietakoa bada, interesaren araberan kopiatu, gorde, bildumak egin... edo

euskarriarekin batera bota edo gordetzen da. Irakurtzeko era:

Puntuala, bainan askotan irakurri beharrekoa. Egin-irakurri ekintzak bateratuak ematen dira.

48

Izenburua eta edukinaren arteko erlazioa:

Oso estua izaten da. Normalean, Izenburuan osagai garrantzitsuena eta prestatzeko era azaltzen dira.

Irudia eta testuaren arteko erlazioa:

Erlazioa oso estua izan arren, ez da beharrezkoa izaten. Irudia, erakargarria den argazki bat izaten da. Euskarri mota:

Errezetak badu bere euskarri espezifikoa, bainan beste euskarrietan ere azaltzen dira: aldizkari, enbase...

Errezeta testu autonomo bat da, hau da, orrialde batek ez du zer ikusirik beste orrialdekoekin. Pertsonaiak:

Ez ditu. Gaia:

Janari prestakuntza da. Aktibitateak Funtzioa:

• Girotzeko, denon artean errezetei buruz hitz egin: - Zer da errezeta? - Zertarako izaten da? - Nork idazten ditu?

Testu egitura:

• Errezetak, errezetarioak gelara ekarri. Talde txikitan banatu. Testu guzti hauek zein berdintasun dituzte? galderaren inguruan ikusten dutena talde handian azaldu. (Testu egiturara iritsi arte).

Funtzioa eta matematika:

• Errezeta bat eskolan gauzatzea edo preparatzea proposatu.

- Errezeta batzuk irakurri eta aztertu ondoren (zergatik egin ditzazkegun edo ez) bat aukeratu.

- Aukeratutako errezeta denon artean gelan nola egin antolatzeko, osagaien eta hauen kantitateen zerrenda arbelean idatzi.

- Kantitate hauek zenbat pertsonentzat izango liratekeen aurrikusi (estimatu). - Kantitate eta proporzioaz pentsatu. Neurketa instrumentuak aztertu. - Gelako guztientzat iritsi dadin zenbat gehiago edo gutxiago beharko genukeen

kalkulatu eta kantitate justuak aurkitu. - Bakoitzak zein tresna eta osagai ekarriko dituen izendatu.

49

- Osagai berdina ekarri behar dutenak elkartu, beraien artean bakoitzak zenbat ekarri behar duen eztabaidatu: 8 arraultz behar baditugu bakoitzak zenbat ekarri beharko ditugu?.

- Banaketa hori nola egin behar duten aztertu, zenbat posibilitate dauden bilatu. Gogoratu zatiketa ez dela banatzeko era bakarra.

- Haur bakoitzak, arbeletik kopiatuz, berak etxetik ekarri behar dituen osagaien zerrenda idatzi. (Arbeleko zerrendatik berak ekarri behar dituen osagaiak bilatzen ari denean, irakurketa selektiboa egiten ari da)

Irakurtzeko era:

• Bakoitzak ekarritako osagaiak bildu ondoren errezeta gelan prestatu: egite hortan denak parte har dezaten, taldea antolatu.

• Prestatutakoa denen artean banatu eta jan.

Funtzioa:

• Prestatutakoa gustokoa izango dutela suposatzen denez, errezeta etxera eramatea proposatu. Hortarako teknika ezberdinak erabili ditzazkegu: - Haur bakoitzari, osagaien lekuan hutsunea duen errezetaren fotokopia banatu.

Beraiek osagaien zerrenda bakarrik kopiatu edo idatzi. (ikus 1. eta 2. irudiak) - Harbeletik errezeta osoa kopiatu. (ikus 3. irudia) - Guk diktatuz errezeta idatzi.

Euskarri mota:

• Gelara aldizkari ezberdinak ekarri, bertan errezetak bilatu, zergatik diren errezetak edo ez aztertu. Aurkitutako errezetak oztu, orri batean itsatsi eta errezetario bat osatu.

• Etxetik, bakoitzak, gurasoekin batera (edo bakarrik) idatzitako errezeta bat gelara ekarri. Errezeta guztiak bilduz errezetario bat egin. (ikus errejistroak).

• Gelan dauden aldizkarietatik errezetak kopiatuz, etxerako errezetarioa antolatu. (ikus 5. eta 6. irudiak).

Idatz sistemaren ezaugarriak Zenbaki eta hizkien arteko bereizketa:

Testu honek zenbakiak ezinbestekoak dituenez, hizki-zenbaki bereizketa lantzeko aproposa dugu. Beste ezaugarri batzuk Koherentzia:

Testu mota honek bere helburua lortu nahi badu derrigorrezko koherentzia behar du, hau izango ez balu ezingo litzake praktikara eraman. Gramatika:

Izen konkretoak, adjetibo numeralak, aditzak eta adberbioak lantzeko, errezeta testu egokia da.

50

Aktibitateak Zenbaki eta hizkien arteko bereizketa:

• Errezeta baten osagai eta hauen kantitateen zerrenda arbelean idatzi. Ondoren, haurrei, idatzitako guztia hizkiak diren edo ez galdetu, eztabaidatu. Errezeta horren fotokopia haurrei banatu, hauek, bertan azaltzen diren zenbaki eta hizkiak moztu, gero beste orri batetan hizkiak alde batean eta zenbakiak bestean itsatsi.

Koherentzia:

• Errezeta batzuen (edo fotokopiak) osagaiak alde batean eta prestakuntzak beste aldean, edo nahastuak, haurrei banatu. Hauek, osagai bakoitza bere prestakuntzarekin lotu edo moztu eta ondoren itsatsi.

Kalitatezko ezaugarriak:

• Prestakuntzaren esaera bat arbelean idatzi, adibidez "Azukrea eta gurina nahastu itzazu". Haurrei, behatzez jarraituz, irakurri eta galdetu: Zer egin beharko zenuke "Gurina eta azukrea nahastu itzazu" idazteko?

Haurrek proposatutako aldaketa guztiak egin eta eztabaidatu:

- Nola hasten da gurina hitza? - Noren izena hasten da horrela? - Zuen izenak ba al du hots-hizki hori? - Hots-hizki hori duten izenak izendatuko ditugu.

Gramatika:

• Errezeta batean aurkitzen dituzten izen konkreto guztiak idatzi. Antzekoak asmatu.

• Errezeta batean dauden aditzak azpimarratu, zein denboretan dauden eztabaidatu eta sailkatu. Denboraldi berdineko beste aditzak asmatu eta idatzi.

• Errezeta baten adberbioak azpimarratu, zer adierazten duten eztabaidatu eta sailkatu.

Beste adberbioak asmatu eta sailkapen hortan idatzi.

51

52

53

54

55

56

57

Errejistroak 1. errejistroa

TALDEA-ADINA: Tomas 6 urte (H.H.), Juan Joxe 6 urte (H.H.) EKINTZA: Bien artean, aldizkari batean errezetak aurkitzea, moztu eta orri batean

itsastea. EGOERA: Irakasleak biei aldizkari bat ematen die. Tomasek hartzen du eta bien

artean orriak banan bana pasatzen ari dira.

T.- Hau ez da. J.J.- Hau ere ez. Ez dago aldizkaririk. T.- Nola ezetz! hau da aldizkari eta! (Aldizkariaren euskarria seinalatuz) Ez dago

errezetarik! J.J.- Ez dago ez, ondo begiratu dena. T.- Itxoin, hau da, krixton bola pila daude eta.

- Hau zergatik da errezeta?

J.J.- Tomasek esan du. T.- Kriston karamelu pila ematen dute eta.

- Bainan karameluk dira edo ez dira?

T.- Ez, kanikak dira. (Banan bana orriak pasa eta dena begiratzen jarraitzen dute). T.- Hau usten dut errezeta dela.

- Eta horrela al da?

T.- Ez, neska azaltzen da eta. J.J.- Hau bai. (Aldizkariaren orri osoa betetzen duen enpanada bat seinalatuz). T.- Hau bai, hau janaria da. Dena moztuko dut. (Bien artean enpanada borobilean mozten hasten).

- Hau errezeta al da?

T.- Hau marrazkia da eta non dago errezeta? (Tomas, irudia zegoen hurrengo orrialdea irakurtzen hasten da.). T.- Luzegia da, zuk irakurri (Irakasleari). (Irakasleak irakurtzen die. Hojaldre orearen definizio bat da).

58

- Zer jarri beharko luke?

T.- Cómo se hace.

- Ez al da errezeta beste orri hontan egongo?

(Tomas orri hartako hizki nabarmenenak irakurtzen hasten da). T.- Bai, Enpanada granjera. Para 6 personas.

- Zergatik izango ote da errezeta? T.- Janaria delako. (Orri osoa mozten dute eta beste errezeta baten bila hasten dira). T.- Hau bai. Enpanada marinera. (Irakurtzen du).

- Zergatik konturatu zara errezeta dela?

T.- Janaria delako eta izenburua duelako.

- Eta datu hoiekin jakingo al zenuteke janari hori egiten?

T.- Ez, jarri behar du nola egin. Beste guzti hau irakurri behar dugu. (Aldizkaria erderazkoa da, ez dute uletzen. Gaurkoz nahikoa dute, orri osoa mozten

hasi bait dira.).

2. errejistroa

TALDEA - ADINA: Iñigo 4 urte, Naroa 5 urte EKINTZA: Bien artean, aldizkari batean errezetak aurkitzea, moztu eta orri batean

peatzea. EGOERA: Irakasleak biei aldizkari bat ematen die. Orriak banan banan ikusi

ondoren, irakasleari ez dutela aurkitzen adierazten diote: - Ea ba, hau izan al daiteke errezeta bat? (Orri guztian banaturik postre tipiko batzuen

argazkiak, beraien izen eta jateko ohiko den egunarekin, daude).

I.- Ez, ez daude estu, denak banatuta daude. - Eta beste hau?

N.- Ez, pertsonak daude eta ez daude pastelik.

- Eta hau? (Gazten propaganda da. Orriaren beheko aldea betetzen du).

N.- Ez, luzegia da.

- Eta hau? (Orri osoa betetzen duen janari bat da)

N.- Bai.

59

- Zergatik da errezeta?

N.- T. eta J.J.k moztu dutelako.

- Zer moztu dute ba?

N.- Handi handia.

- Eta gauza handi guztiak errezetak al dira?

I.- Ez.

- Zergatik moztu dute T.eta J.J.k argazki handi hura?

N.- Errezeta delako.

- Zergatik zen errezeta?

N.- Pastela zelako. I.- Begira, hemen ere badago janari bat, errezeta izango da. (Orri osoa betetzen

duen errezeta baten argazkia da). (Orri osoa mozten hasten dira). N.- Hemendik ez moztu Iñigo, bestela izenburua moztuko diozu.

- Non du ba izenburua?

I.- Hementxe du. (Argazki beheko aldean dauden hizkiak seinalatuz).

- Jakingo al duzute errezeta hori nola egin?

N.- Izenburuarekin, bainan gabe dago, itxoin, zer jartzen du hemen? (Behe aldeko hizkiak seinalatuz).

- «Asado de bakalao al eneldo».

N.- Bainan ez dauka zeinekin egiten den jarrita. I.- Atzean jarriko du. (Errezeta aurkitzen laguntzen die irakasleak).

3. errejistroa TALDEA-ADINA: Tomas eta Juan Joxe 6 urte (H.H.), Naroa 5 urte, Iñigo 4 urte EKINTZA: Naroa eta Iñigoren artean, Xirrista aldizkarian errezetak aurkitzea.

60

EGOERA: Irakasleak Xirrista aldizkaria ematen die eta beste talde batengana joaten da erregistroa egitera. Bitartean aukeratu dute beren ustezko errezeta. Irakaslearekin zegoen taldea, bukatu duenean, inguratzen zaie:

J.J.- Hori ez da errezeta bat. I.- Ba da! ez al duzu ikusten hemen tarta bat? (tarta bat seinalatuz). T.- Bainan hori ez da! beste hau da errezeta (aldizkariko errezeta berehala

aurkituz). N.- Guk hasieran horri begira aritu gara bainan pentsatu dugu ez zela.

- Zergatik pentsatu duzute ez zela?

I.- (Lehengo aritik jarraituz) Bainan beste hau ba da! T.- Hori ez dela! Non jartzen du nola egin eta zein gauzekin egin, eh? (Hasarretzen hasten dira).

- Bueno Iñigo, gauza bat egin dezakegu, izenburua irakurriko dugu ea errezetarena izan daitekeen edo ez ikusteko, bale?

(Burua mugituz baieztatzen du. Irakaslearen laguntzaz izenburua irakurtzen dute).

- "Mari Gaixto", izan al daiteke errezeta?

(Denak parrez hasten dira).

- Jarraituko dut irakurtzen?

Denak: -Bai.

- «Marittiki, neska ttiki polit bat da, beste neska ttiki guzien irudikoa»... Hau, zein eratako testoa izan daiteke? Zer da?

Denak:-Ipuin bat. T. eta J.J.k esandakoa irakurriko al dut ea errezeta den ikusteko? N.- Bai. (Iñigok burua mugituz baieztatzen du. Irakasleak irakurtzen die).

- Errezeta izan al daiteke?

N.- Bai. (Iñigok irriparrez, buruarekin baieztatzen du).

61

ESKUTITZA

62

2.3. ESKUTITZA «Eskutitz iz. Norbaitek norbaiti zerbait adieraziz bidaltzen dion izkribu txikia».

(Lur Hiztegi entziklopedikoa). «Zuk nahi diozu lagun bati zerbait esan, baina lagun hori urruti dago eta orduan

postaz bidaltzen diozu» (Aratz Alkorta 2.maila). «Gauzak kontatzeko besteei, gauzak esateko eta gertatu diren gauzak ere bai.

Idatziz esaten dira, gero bialdu eta irakurri egiten dituzte». (Martin Flaño. 1.maila). «Idaztea paperean eta bidaltzea. Kaixo esan eta zer moduz zauden etxean eta gero

agur. Gero karta sobrean sartu, seilua jarri eta bidali». (3, 4 eta 5 urteko haurrak). Eskutitzek aurrez ez dagoen norbaitekin idatzizko komunikazioa lortzea dute helburua.

Hartzailea, pertsona jakin bat (lagun, senide, eskola edo enpresa bateko zuzendaria) izan daiteke, edo talde bat (eskolako gela bat, Alkatetza, elkarte bat). Igorle eta hartzailearen arteko harreman motak idatziaren estiloa baldintzatzen du kolokiala edo formalagoa izanez. Eskutitzak trama desberdinez ereiki daitezke (narratiboa eta argumentatiboa) hizkuntzaren funtzio ezberdinen inguruan (informatiboa, espresiboa eta apelatiboa).

Eskola gehienetan umeek eskutitzak idatzi izan ohi dituzte, baina ez benetako eskutitzak,

ez baitziren inoiz korreoz bidaltzen, ez baitzuten betetzen helbururik nagusiena: urruti dagoenarekin kmunikatzea, hain zuzen ere.

Guretzat, orain, eskutitzak idaztea beste kontu bat da. Hasteko, geuk, irakasleok, testu

mota honetaz gogoetak egiten ditugu (nola idazten diren, zertarako, noiz, etabar) eta testu mota honi etekin handia atera diezaiokegula konturatzen gara. Izan ere, eskolan eskutitzak idazte eta jasotzerakoan, esanahiean jartzen da, batez ere, arreta eta indar gehiena; beraz, testu esanguratsuak idatzi eta irakurtzeko motibagarria suertatzen zaigu.

Umeek idazleren papera eta irakurlearena bete behar dituzte, "nola esango dudan" eta

"besteak nola ulertuko duen" kontutan izanik. Idatzizko eta Ahozko Hizkuntzaren arteko desberdintasunaz eta testu mota honen beste ezaugarrietaz jabetzen joaten dira.

Gainera, lagun baten eskutitza jasotzen dugunean emozio berezia sentitzen dela denok

dakigu.

Testu motaren ezaugarriak Funtzioa:

• Ezagunen arteko komunikazioa: sentimenduak adierazi, bizitutako gertaerak kontatu, emozioak trasmititu.

• Informazioa eskatzea edo ematea. • Propaganda zabaltzea. • Bankuetxetako datuak jakinaraztea.

Egilea:

• Edozein izan daiteke.

63

Irakurlegoa:

• Destinatario jakina, bere izen eta abizenekin. • Egunkaritako irakurleak.

Errealitatearekiko erlazioa:

Subjetiboa, norberaren esperientziak kontatzen direlako (ezagunen arteko eskutitzen kasuan). Luzera:

Folio bat edo pare bat. Postala, berriz, oso testu motza. Ohiko formulak:

Data, hasierako agurra, bukaerako agurra, sinadura, post-data. Lexikoa:

Hartzaile eta helburuaren arabera, Kolokiala edo formalagoa izan daiteke. Kategoria gramatikalak:

Enuntziaziozko perpausak, zalantzazkoak,desideratiboak, galde perpausak eta heiagorazkoak (exklamatiboak).

Ttikigarriak eta handigarriak, adjetibo kalifikatzaileak, errepikapenak, interjekzioak. Aditzak 1. eta 2. pertsonak, gehienbat.

Testu egitura:

Sarrera, mamia eta agurra. Formatoa: Letra mota:

Lagun edo familikoen artekoak eskuz idazten dira normalean. Gainontzekoak makinaz edo ordenagailuz.

64

Irakurri ondorengo erabilera:

Batzuk, bota; beste batzuk, gorde. Pertsonalak erantzun egiten dira. Irakurtzeko era:

Indibiduala, ixilean. Pasarte edo kontakizun batzuk ozenki irakurri daitezke. Izenburua eta edukinaren arteko erlazioa:

Ez dute izenbururik,egunkarietakoak izan ezik. Irudia eta testuaren arteko erlazioa:

Ez dute irudirik, postalak izan ezik. Hauen irudiak ez dute zer ikusirik testuarekin.

Euskarri mota:

Folio zuria edo postala, eta kartazala. Pertsonaiak:

Ez dago pertsonairik. Idazlea bera da kontalaria. Gaia:

Hartzailearekin dugun harremanaren arabera gaia aukeratuko da. Idatz sistemaren ezaugarriak Irakurgarritasuna:

Aspektu hau lantzeko beharra berez sortzen da. Besteen eskutitzak jasotzen dituztenean konturatzen dira honen garrantziaz.

Kartazalari dagokionez, konbentzionalki eta "ondo" idatzi beharra dago, bestela postariak

ez luke ulertuko. Ahozko eta idatzizko hizkuntzaren arteko erlazioa:

Ezagunen arteko korrespondentzia denean, hizkuntz idatziak ahozkoaren antza handigoa du (kolokiala), baina badaude karta formalagoak, hartzaile eta igorlearen arteko harremanaren arabera. Aktibitateak Eskolen arteko korrespondentzia:

Ume bakoitzak beste eskolako ume berari idazten dio beti eta berarengandik jasotzen ditu kartak. Lehendik ezagunak izan daitezke, bestela, ezagutzeko aukera bilatuko dugu (eskursioren bat elkarrekin, bisitaren bat,...) (ikus 1, 2,3 eta 4. irudiak).

65

Postalak bidaltzea:

Kanpora joaten garenean, oporretan, gaixorik dagoen lagun bati, familikoei, urtebetetze egunetan, eguberritan,... postalak edota eskutitzak bidaltzeko aprobetxa dezakegu (ikus 5.irudia).

Karta desberdinak aztertzea (bankuetxetakoak, propagandakoak,...):

Etxetik kartak ekarri, konparatu, aztertu eta ezaugarri nabarmenenak bilatu. Lagunen arteko eskutitzekin alderatu. Egunkarietako eskutitzak:

Periodikoetan azaltzen direnak irakurri eta komentatu, eta eskolan bertan egiten den egunkarirako kartak idatzi (ikus 6. irudia).

Informazioa eskatu edo zabaltzea:

Erakunde desberdinetako ezioak edo edozein motatako informazioa behar dugunean...

eskutitza bidali dezakegu; baita zeozer igorri nahi dugunean ere.

Eskerrak ematea, gonbiteak luzatzea: Telefonoz egin beharrean, eskutitzen bidez ere egin dezakegu (ikus 7. irudia).

Lagun ezezaguna: Gela bereko edo gela desberdinetako umeen artean egin daiteke. ume bakoitzak,

hilabetean zehar, lagun bati eskutitzak idazten dizkio nor den adierazi gabe, baina berari buruzko informazioak emanez. Hartzaileak, pista horien bidez, berari idazten diona zein den asmatu beharko du.

Gela edo eskolako buzoia:

Mensaiak, sekretuak edo enkarguak uzteko kutxa egin eta erabili.

Posta kutxara bisita: Barruko funtzionamenduazk jabetzeko instalazioak bisitatu eta langileren baten azalpenak

entzun. Bakoitzak eskutitz bana eraman,han seiloak erosi eta hango buzoian sartu.

66

67

68

69

70

71

72

73

74

Errejistroak 1. errejistroa

TALDEA: 4 urteko 3 ikasle eta irakaslea DATA: 1996-I-15 AKTIBITATEA: Lagunek bidalitako kartak irakurtzea

Lau lagun gaude mahaiaren inguruan eserita: Lander, Maddalen, Adur eta ni.

Mahai gainean jasotako kartakak jarri ditut (6 eskutitz eta aldizkari bat). Bakoitza bere kartaren bila hasi da.

Lander: Neretzako zein? Maddalen (behatza Landerren izenaren gainetik pasatuz): Begira! Lander! Bakoitzak bere izena kartazalean irakurri du eta ireki dute. Maddalen: Ea neri letra txikiz... (kartari begira). Hemen zer idatzi didaten... «kaixo

Maddalen».

Zer gehiago?

Maddalen: ez dakit. "kaixo Maddalen" ez dakit dena!

Saiatu zaitez.

Maddalen (behatzaz jarraituz): «barraketan ibiltzen bagara ikusiko zaitugu, bestela tiroak. Agur Maddalen».

Orain zuk, Adur.

Adur: Nun jartzen Adur?

Begiratu, nik ikusten dut.

Maddalen: Non? Adur: Non jartzen du?

Hasi irakurtzen eta aurkituko duzu.

Adur: (behatza idatzitakoaren gainetik pasatuz ordenik gabe) «kaixo. joan al zara barraketara? Bai. Eta ilea moztu al duzu? Ez. Joan al zara Port Aventurara? Bai. Agur Adur».

Orain Landerren txanda.

Lander: «Lander» (bere izena seinalatuz). Maddalen: Kaixo Lander. Lander: Ez du jartzen! «Lander, zer moduz Lander».

75

Adur: Esaten du agur Lander. Lander: Zuk ez dakizu! "Zer moduz Lander"(irakasleak idatzitako transkripzioak

irakurriz). Adur: Hauek beste batzuk dira. Hauek ez dira irakurri behar (irakasleak

idatzitakoari seinalatuz) Lander: Bai.

Zergaitik ez dira irakurri behar?

Adur: Gaizki idatzita daudelako. (Eztabaida). Lander: Berriro hasiko al naiz? (behatzaz eskerretik eskubira lerroak saltoka).

«Kaixo Lander. Zer moduz zaude? Ondo pasa. Barraketan ibili eta globo bat emango dizugu» (ixildu da).

Irakurtzen bukatu al duzu?

Lander: «ondo egon eta agur».

Nahi al duzue nik irakurtzea?

Denak: Bai!

76

77

78

2. errejistroa

TALDEA: 1.mailako bi haur. (Koldo 6,11 eta Nerea 7) DATA: 1996-1-16 AKTIBITATEA: Eskolen arteko korrespondentzia. EGOERA: Koldo eta Nerea Alkizako lagunei karta bat idazten hasi dira.

Data idatzi dute. KOLDO: (“KAI” idatzi du) Nola da “xo”? Zetakin?

Non jarriko du kaixo? Non begiratu dezakezu?

K: (Kartak jasotzeko dugun kaxa ekarri du eta eskutitza batean begiratu du. «KAISO» idatzi du).

NEREA: Hola ez da. (Koldoren kartan «KAISO» borratu du eta ondoren letraz

letra diktatu dio). K: («KAIXO JON ZE EK RI NIZU OLEZERO» idatzi du.) Orain puntua eta

honera? (Hurrengo lerroa erakusten du) Eske, nik esan nion ze ekarri zidan eta hemen tokia behar du, ze berak esan behar du.

N: (Bere eskutitzean idatzita daukan galdera ikurra erakutsi dio Koldori). K: (Agur idazten hasi da).

Ez diozu ezer gehiago kontatu behar?

K: Ez, berak ere horrela idatzi zun, gutxi eta «que se chinche».

Baina zuk kontatzen badiozu bera poztuko da eta hurrengoan saiatuko da.

K: Bueno. Pentsatzen ari naiz... Lurdes, ba al dakizu “Santamaina” ermita erre dela?

Ez. Noiz gertatu da? Atzo gauean?

K: a! Hori kontatuko diot. («SANA MRINA, SUA EGIN BA APUR» idatzi du).

Apur?

N: (Kaxatik karta bat hartu du eta «AGUR» hitza erakutsi dio).

79

80

3. errejistroa LANTZEKO ASPEKTUA: Idatz sistemaren ezaugarriak. TALDEA: Ume bat, MAIDER 5,8 DATA: 1995-1-18 EGOERA: Maider eskutitz bat idazten ari da bere lagunari bidaltzeko.

Honela idatzi du: A L U E A M X I (Atzo osabaren). E L I A M A N A (urtemuga izan zen).

Noraino da «atzo»?

MAIDER: («ALUE» erakusten du)

Nola bukatzen da atzo? Atzooo... (Azpimarratuz.)

M: «O» (ALUE ondoren «O» idatzi du)

Non jartzen du osabaren?

M: (AMXI erakusten du.)

Nola hasten da osabaren?

M: «O» (“A” borratu du eta haserako «O» idatzi du) A L U E O O A M X I gelditu da atzo osabaren M: Bi «O»? Horrela ez da ulertzen. Tanta bat jarri behar det ez nahasteko, bestela

«O» eta «O»...

Non jartzen du urtemuga?

M: (E L I A erakutsi du.)

Urtemuga nola hasten da?

M: “U” (Hasieran «U» idatzi du.) Honela gelditu da: A L U E O. O A M X I (Atzo osabaren) U E L I A M A N A M A (urtemuga izan zen.) urtemuga izanzen

81

82

83

2.4. HIZTEGIA

SARRERA «Hitzak alfabeto hurrenkeran elkarren segidan eskaintzen dituen liburua, eta hitz

bakoitzaren ondoan ahoskera, gramatikazko formak eta funtzioak, etimologiak, esanahia, sintaxizko berezitasunak, idazkerak, laburdurak, sinonimoak eta antonimoak, argibideak, adiera zaharrak... eta batzuetan beste hizkuntzetako kidea biltzen duena», Lur Hiztegi Entziklopedikoa.

• «Norbaitek zerbait jarri nahi badu hemen ikusi eta jartzen du». Eneritz Iturzaeta. 5

urte. • «Ipuina baino potoloagoa da». Iera Aliri. 5 urte. • «Idazten ez dakiguna ikasteko». Olaia Aranburu. 6 urte. • «Ikusten duzu animali bat telebistan eta ez dakizu bere izena, orduan begiratzen duzu

hiztegian eta badakizu». Alex Gaztañeta. 5 urte. Hizkuntza bat, gramatika eta lexiko aukera zabal batez osatutako kodea da. Kode hori da,

bere osotasunean, hizkuntzaren erabiltzaileek komunikatzeko duten erreferentzia ideala, baina ez da sekula bere osotasunean ematen, hizkuntzak eskaintzen dituen aukera potentzialen zati txiki bat baino ez baita erabiltzen.

Hau beti gertatu da, hizkuntzaren eredurik espresiboena eta zabalena izan diren idazleek

ere hiztegietako orrietan pilatzen diren milaka eta milaka hitzen arteko gutxi batzuk besterik ez dituzte erabili izan. Edozein pertsona, herri, gizarte talde edo adin tartek erabiltzen duen hitz multzoa, handia izan arren, oso txikia izango da hizkuntza horretako hiztegi osoarekin alderatzen badugu.

Denok daukagu beraz, ohiko lexiko bat, era aktiboan erabiltzen duguna, eta lexiko

potentzial bat, ulergarria izan daitekeena eta erabileraren poderioz handitu eta zehaztu dezakeguna. Hori da, hain zuzen, hiztegien helburu didaktikoa, beren irakurleen lexiko potentzial hori, norberaren kultur maila eta beharren arabera, ohikoa bihurtzea.

Mota askotako hiztegiak aurki ditzakegu merkatuan (orokorra, entziklopedikoa, teknikoa,

sinonimoena, beste hizkuntzetako kideena...). Aukeraketa, lortu nahi dugun informazioaren arabera egin beharko dugu.

Gure lan honetan, hiztegi orokorrean oinarritu gara baina horrek ez du esan nahi

besteekin egin daitekeen lana baztertzen dugunik, oso interesgarria iruditzen baitzaigu mota guztietako hiztegiak erabiltzea eta bakoitzak dituen ezaugarriak umeekin aztertzea eta lantzea.

Testuaren ezaugarriak Funtzioa:

Informatiboa. Egilea:

Lan taldea, salboespenak salbo.

84

Irakurlegoa:

Hizkuntzari buruzko kezkaren bat duena. Errealitatearekiko erlazioa:

Erabatekoa. Definizioak ahalik eta zehatzenak izan behar dira. Luzera:

Definizioak motzak eta sintetikoenak izaten dira. Hiztegia, aldiz, tomo txiki bat edo hamaika tomo handi izan daitezke. Ohiko formulak:

Laburdurak (adj., adv.,) eta kokatzeko baliogarria zaigun hitz gida. Kategoria gramatikalak:

Era guztietakoak. Definizioetan aditzak orain aldian. Testu egitura:

Sarrera, laburduraren zerrenda, hitzen definizioak (alfabetikoki ordenatua eta hitza bera nabarmendua). Formatoa:

Testua zutabeetan antolatzen da. Tipografia:

Definitu behar den hitza nabarmendua (negritan, okerra...) azaltzen da. Irakurri ondorengo erabilera: Gorde egiten da berriro kontsultatu arte. Irakurtzeko era:

Indibiduala. Ez da hasieratik bukaeraino irakurtzen den testu bat, zati espezifikoak bilatu eta aukeratu egiten dira:

Alfabeto ordena kontutan harturik eta hitz gidaren laguntzaz bilatu nahi dugun hitz

horretara hurbiltzen joaten gara. Zenbat eta gehiago hurbildu hasierako hizki gehiago irakurtzen da hitz hori aurkitu arte.

Izenburua eta edukinaren arteko erlazioa:

Erabatekoa. Irudi eta testuaren arteko erlazioa:

Informazioaren indarra idatzian dago, irudia ez da ezinbestekoa.

85

Euskarri mota:

Liburua.

Pertsonaiak:

Ez dago. Gaia:

Hizkuntz horrek dituen hitzen definizioak, sinonimoak, antonimoak edo hitz bera beste hizkuntzetan. Aktibitateak Funtzioa

• Hitz ezezagun bat daukan ipuin bat irakurri eta gero galdetu zer esan nahi duen hitz horrek eta nola jakin dezakegun zer den inork ez badu ezagutzen. Inork ez badu hiztegia ezagutzen geuk azalduko diegu.

• Hiztegian begiratu umeek esandako hitzak. • Hiztegian esanahi bat irakurri eta umeek hitza asmatu dezatela. (ikus 1. errejistroa). • Hitz bat esan eta denon artean antizipatu zer jarriko duen hiztegian. • Ume bati hitz bat esan belarrian eta honek besteei azaldu zer den hitza bera erabili gabe. • Talde handian gaudela garraioei buruz hitzegiten (esate baterako), proposatuko diegu

zerrenda bat egitea ezagutzen dituzten garraio guztiekin, gehiago ezagutzen ez dutenean, guk idatziko ditugu beste batzuk eta nolakoak diren hiztegian irakurriko dugu. Gero proposatuko diegu garraioen liburua egitea, bakoitzak, nahi duenaren marrazkia egin eta atzean izena idatzi, denak eginak daudenean liburua osatuko dugularik. (ikus 1. irudia).

• Gelako hiztegia egin. Hitz ezezagunak edo aurreko ariketetakoak, banan banan

txarteletan jarri (aurrekaldean hitza, atzekaldean esanahia) (ikus 2. irudia). • Gelako hiztegia osatzen ari direnean, sustantiboak ez diren beste kategoria batzuk

sartzeko animatu behar ditugu (ikus 3. irudia) • Etxetik ekarri hitz berri bat gelako hiztegian sartzeko. (Ekartzen duenak ulertu behar du)

(ikus 4. irudia) Luzera

• Hiztegi desberdinetan hitz berbera bilatu eta konparatu. Ohiko formulak / testu egitura

• Hiztegiko hitz gidari bakarrik begiratuta, aldez aurretik esandako hitz bat zein orritan kokatzen den asmatu.

86

Formatoa

• Umeei eman hitz batzuk moztuta, alde batetik, eta hitz hoien definizioak bestetik, hitz bakoitza bere definizioarekin lotu dezaten eta gero pegatu alfabetikoki ordenatua eta hiztegiaren formatoaren itxura emanez (ikus 5. irudia eta 2. errejistroa).

Testu egitura

• Gelako hiztegian nahiko hitz dagoenean ordenaren beharra ikus arazi. Asmatzen dituzten era guztiak probatu, noizbait konturatuko dira alfabetikoki ordenatzea onena dela.

Idatz sistemaren ezaugarriak Kantitatezko ezaugarriak:

Definitu behar diren hitzetan sustantiboak eta adketiboak singularrean eta aditzak infinitiboan azaltzen dira. Kalitatezko ezaugarriak:

Hiztegian inon baino hobeto ikus daiteke hurbiltasun ortografikoa ez dakarrela hurbiltasun semantikoa. Elkarren ondoan azaltzen diren hitzak ortografikoki oso paretsuak izan arren ez dute derrigorrez zer ikusi izan behar semantikoki, definizioetan ikusten den bezala. (Euli, euri).

Zenbait kasutan berriz, batera doaz, hemen, hitz familiak izango genituen. (Herri,

herrikoi, herrixka, herritar...).

Ortografia:

Hizkuntz idatziaren erabiltzaileak zalantza ortografikoa duenean erantzun azkarren eta zuzenena hiztegiak ematen dio. Norabidea:

Ezkerretik eskubira zutabeka. Aktibitateak Kalitatezko ezaugarriak

• Semantikoki antzekoak diren bi hitz aurkeztu, baten esanahia eman eta ia zeinena den asmatzen duten.

• Hitz familiak bilatu hiztegian.

Ortografia

• Zalantza ortografikoa daukagun guztietan edo esanahia ez dakigunean hiztegia erabili.

87

88

89

90

91

Errejistroak 1. errejistroa

LANTZEKO ASPEKTUA: Funtzioa. TALDEA: 9 ume. ADINA: 4, 5, 6 eta 7 urte. DATA: 26/4/96. AKTIBITATEA: Hiztegiko definizio bat atalka irakurri eta antizipatu zein hizkiari

dagokion. EGOERA: Talde osoa lurrean eserita arbelari begira, beste egun batzuetan difinizio

osoa irakurri eta hitza asmatzera jolastu izan dugu, gaurkoan puska bat irakurrita asmatzen saiatuko gara.

- Hiztegiko puska bat irakurriko dizuet ea asmatzen dugun zein hitzari dagokion. GORPUTZ LAUA

(Ez dute ezer esaten)

- Ea GORPUTZ LAUA, zer izan daiteke, gutxienez gorputza eduki beharko du.

Xabat: Txakurra! (arbelean txakurra idazten dut) Ibon: Katua! Animalien izenak esaten jarraitzen dute eta irakasleak arbelean idazten honako

zerrenda bat gelditzen delarik: TXAKURRA KATUA OTSOA AZERIA TIGREA BUFALOA LEHOIA KROKODILOA ELEFANTEA ARRAINA DORDOKA

- Orain piska bat gehiago irakurriko dut, HANKA LABURRAK; GORPUTZ LAUA, HANKA LABURRAK.

Antton: Txakurrak ez du hanka laburrik.

- Orduan kenduko dugu?

92

Denak: Bai!

- Eta katuak?

(katuaren izena seinalatuz) Adur: Katuak motzak.

- Zerrenda berri bat egingo dugu!

Zerrenda berri hau honela gelditu zaigu: KATUA AZERIA KROKODILOA DORDOKA TXITA OILOA AHATEA

- Beste puska bat gehiago irakurriko dizuet, ISATS ETA MUTUR LUZEAK...

Xabat: Krokodiloa!

- Hala uste duzue?

Denak: Bai!

- Ea, irakurriko dizuet osorik: GORPUTZ LAUA, HANKA LABURRAK ETA ISATS ETA MUTUR LUZEAK DITUEN ANIMALIA NARRASTIA, AFRIKA, ASIA ETA AMERIKAKO ZENBAIT IBAIERTZETAN BIZI DENA. Krokodiloa izango al da?

Denak: Bai (Beraien laguntzarekin zerrendak kopiatzen ditut, konbentzionalki irakurtzen

dutenek diktatzen didate.)

- Orain beste hitz batena irakurriko dizuet. BELARRI LUZEDUN ANIMALIA.

Beñat: Txerria

- Txerriak belarri handiak ditu?

Lander: Bai

(Txerria idazten dut arbelean)

Adur: Untxia! Ibon: Elefantea!

93

Arbelean geratu den zerrenda: TXERRIA UNTXIA ELEFANTEA TXAKURRA ASTOA AZERIA OTSOA

- Beste piska bat gehiago irakurriko dut: ZAMARIA; BELARRI LUZEDUN ANIMALIA ZAMARIA.

(Isiltasuna)

- Zer egin beharko dugu gure zerrendaz? Zein kendu dezakegu?

Xabat: Zer da zamaria?

- Inork ez al daki zer den zamaria?

(Isiltasuna)

- Beno, orduan ez digu ezertarako balio, begiratuko dugu zer den ala aurrera jarraitu?

Antton: Aurrera jarraitu! Denak: Jarraitu!

- ZALDIA BAINO TXIKIAGOA DENA.

Sara: Txerria bai! Maddalen: Eta Untxia! Lander: Elefantea handiagoa da!

- Kenduko dugu?

Denak: Bai kendu!

Zerrenda honela geratu da: TXERRIA UNTXIA TXAKURRA ASTOA AZERIA OTSOA

- Ez du gehiago jartzen. Zein izango da?

Ibon: Auskalo!

94

- Berriz irakurriko dizuet, BELARRI LUZEDUN ANIMALIA ZAMARIA, ZALDIA BAINO TXIKIAGOA DENA. Begiratu beharko dugu zamaria zer den.

(Hiztegian bertan zamari hitza bilatzen dut).

ZAMARI: ZAMAK GARRAIATZEKO ERABILTZEN DIREN ANIMALIAK.

Xabat: Zer da zama? Ibon: Uste dut karga dela.

- Kargak garraiatzeko erabiltzen diren animaliak. -

Zerrendako animaliak banan banan irakurtzen ditugu, azkenik ASTOA bakarrik gelditu da. Azkenean bakarra gelditu zaigu, gure hiztegiarekin (egiten ari garen hiztegiarekin)

egingo dugu beste egun batean ea azkenerako hitz bakarrarekin gelditzen garen 2. errejistroa

TALDEA: 3 ume. ADINA: 6, 7 urte DATA: 3/5/96 AKTIBITATEA: Hitza eta bere definizioa elkartzea. EGOERA: Hiru umeak eta irakaslea mahai baten inguruan eserita daude. Alde

batetik 8 garraiobideren izenak eta bestetik beren hiztegiko definizioak.

(Paperak banatu eta irakurtzen hasten dira).

- Hemen zer dugu?

(izenen papera seinalatuz)

Xabat: Izenak.

- Eta bestean?

A.: (1. definizioa irakurtzen du) «Motorea daukan bi gurpiletako ibilgailua, pertsona bat edo bi garraiatzen dituena».

X.: Buruketak? Iritziak?

- Ulertu duzue zer jartzen duen?

X.: Oso baju irakurri du Anttonek.

- Zer egingo dugu? Berriro irakurriko al dugu?

95

Antton: (Berriz irakurtzen du.) X. eta Ibon: Motoa!

- Baina zer izango dira hemen idatzita daudenak?

I.: Asmakizunak!

- Ea Antton ekarri asmakizunen liburua!

(Liburutegian bila hasten da) Azken aldi honetan jolasean ibili gara hiztegiaz definizioa irakurri eta hitza

asmatuz.

- Asmakizunak hain errazak al dira?

I.: Ez. Hortaz hiztegia.

(Anttonek ez du liburua aurkitu)

- Ea esango dizuet asmakizun bat. Ea honen antza ba duen! «Kristal polita, beti bustita, nahi dugu udan badugu neguan».

I.: Ez da antzekoa. Bai hiztegia da. X.: Bai hiztegia da.

- Beno hemen ditugu hitzak eta hemen hiztegiak dioena, hitzak moztu eta bakoitza bere tokian jarriko dugu.

(Xabatek mozten dituen bitartean Ibonek eta Anttonek definizioak irakurtzen

dituzte.)

X.: Erderaz dago, tren!

- Nik euskarazko hitegitik hartu ditut.

X.: Tren jartzen du.

(Mozten bukatu du).

- Hemen dauzkagu hitzak, eta hemen definizioak. Orain bikoteak egin behar ditugu. Nola?

A.: Hemen trena (1. definizioa seinalatuz).

- Ados zaudete?

X. eta I.: Bai! I.: Itxoin neretzat 2.ean.

- Irakurriko ditugu biak?

96

A.: «Motorea daukan bi gurpiletako... » Ez, hemen ez!

(2.a irakurtzen du)

«Merkantziak garraiatzeko balio duen ibilgailua». Hemen ere ez. I.: Bai, garraiatu esaten du.

- Zuk Xabat zer diozu?

X.: Nik ezetz.

- Zer egingo dugu? - Irakurriko al dugu hitz guztiak?

X.: (Irakurtzen ditu) Kamioi, traktore, hegazkin, bizikleta, autobus, tren, motor, kotxe.

- 1. definizioa irakurriko dugu berriro?

I.:(Irakurtzen du) «Motorea daukan bi gurpiletako ibilgailua, pertsona bat edo bi garraiatzen dituena».

X.: Motoa! Ibon, jarri motoa!

(2. definizioan zer jarri ez dakitenez utzi egiten dute)

X.: (3. definizioa irakurtzen du.) «Hiri barruan bidaiatzeko erabiltzen den ibilgailu handia; Jende asko eraman dezake eserita edo zutik eta beti ibilbide bera egiten du, toki jakin batzuetan gelditzen delarik».

I.: Ez dut ulertu.

- Zuk ulertu al duzu, Xabat?

X.: Bai!

- Azalduko al diozu?

X.: Berriro irakurriko dut.

(irakurtzen du)

I.: Bai, trena!

(Definizioaren ondoan izena jartzen dute)

A.: (4. definizioa irakurtzen du) «Airean ibiltzen den ibilgailua, pertsonak eta gauzak abiadura handiz distantzi handitara garraiatzen dituena». Hegazkina!

- Zer egingo dugu?

I.: Hegazkina jarri.

97

(Paperak mugitu egiten zaizkie eta zenbakiak jartzea proposatu diet) (4 zenbakia jartzen diote hegazkin hitzari.)

A.: Ibon hasi irakurtzen! I.: (5. definizioa irakurtzen du, oso poliki eta besteak aspertu egiten dira)

«Motore indartsua eta gurpil bereziak dituen ibilgailua, soroan lan egin, beste ibilgailuak atoian eraman eta abarrerako balio duena». Traktorea uste dut.

X.: Ez dut ezer ulertu!

- Esplikatu iezaoizu, Ibon.

I.: Soroan ibiltzen dela. X.: Zer da soroa? I.: Zaldiak eta ibiltzen diren tokia. X.: Jarri traktorea! (Traktore hitzari 5 zenbakia jartzen diote) X.: (6. definizioa irakurtzen du.) «Bi gurpileko ibilgailua, oinek pedalei

eraginda mugitzen dutena». X. eta A.: Bizikleta! A.: Orain zein irakurri behar dut? (Ibonek esaten dio eta 7. definizioa irakurtzen du) A.: «Elkarri lotutako bagoi-multzoa, lokomotoreak arrastaka eraman eta

pertsonak eta salgaiak alde batetik bestera garraiatzeko balio duena». X.: Autobusa!

- Ondo ulertu al duzue?

X.: Edukitzen duela lokomotora eta autobusak lokomotora dauka. Ez! Trenak dauka lokomotora!

I.eta A.: Ez! X.: Lokomotora zeinek dauka? I.: Trenak.

(Trena hitza 3. definizioan jarri dute eta kosta egiten zaie lehen erabakitakoa aldatzen. Hirugarren definizioa, trena jarri dutena, irakurtzen diet berriro)

- «Hiri barruan bidaiatzeko erabiltzen den ibilgailu handia; Jende asko eraman dezake

eserita edo zutik eta beti ibilbide bera egiten du, toki jakin batzuetan gelditzen delarik».

98

A.: Autobusa da! X.: Bai zera, zutik mareatu egiten zara. A.: Lekurik ez dagoenean zutik joan behar da. X.: Kamioia izan daiteke. A.: Ezin da zutik joan. X.: Kamioian jendea zutik joan daiteke.

(Zazpigarrenean trena jarri dugu eta eztabaidarekin jarraitzen dute. Hirugarren definizioa berriz ere irakurtzen diet.)

X.: Kamioak leku batean du lana eta beti hara joaten da. A.: Jende asko eramaten al du? Ezin du jende asko eraman. X.: Bai, autobusa izango da. I.: (8. definizioa irakurtzen du.) Uste dut kotxea edo kamioia izango dela. X.: Ez, kamioian 7 edo 8 sartzen dira. A.: Kamioian 2 bakarrik. X.: Nik ikusi nuen lo egiteko eta guzti zeukana.

(Kamioiaz hizketan hasten dira.)

- Zertan ari gara? Hor zer jarriko dugu?

X.: Kotxea. A.: (Gelditu den bakarra, bigarrena, seinalatuz) Orduan hemen kamioia.

(Definizioa irakutzen diet)

- «Merkantziak garraiatzeko balio duen ibilgailu handia».

X.: Trena! A.: Ez, kamioia! X.: (Irakurtzen du berriro.) Bai, kamioia!

Bukatzeko denak irakurtzen ditugu eta denok konforme gelditzen gara. Izenak

definizioaren ondoan pegatu eta hurrengo egunerako ordenatzea gelditzen zaigu. (Definizioak Ihardun Abril argitaletxeko "Lehen hiztegia"tik hartuak.)

99

autobus Hiri barruan bidaiatzeko erabiltzen den ibilgailu handia: jende asko eraman dezake

eserita edo zutik eta beti ibilbide bera egiten du, toki jakin batzuetan gelditzen delarik.

bizikleta Bi gurpileko ibilgailua, oinek pedalei eraginda mugitzen dutena.

hegazkin Airean ibiltzen den ibilgailua, pertsonak eta gauzak abiadura handiz distantzia

handitara garraiatzen dituena.

kamioi Merkantziak garraiatzeko balio duen ibilgailu handia.

kotxe Laupabost pertsona garraiatzeko balio duen ibilgailua.

motor Motorea daukan bi gurpiletako ibilgailua, pertsona bat edo bi garraiatzen dituena.

traktore Motore indartsua eta gurpil bereziak dituen ibilgailua, soroan lan egin, beste

ibilgailuak atoian eraman eta abarrerako balio duena.

tren Elkarri lotutako bagoi-multzoa, lokomotoreak arrastaka eraman eta pertsonak eta

salgaiak alde batetik bestera garraiatzeko balio duena.

100

101

2.5. IPUINA «IPUIN.Iz. Irudimenak sortutako alegiazko kontakizuna, jostatzeko helburua

duena...... Bi eratako ipuinak bereiz daitezke: herri ipuin miresgarriak eta literatura kontakizun laburrak. Jatorriz ipuina ahozko herri literaturaren eredu garbienetakoa da. Ezin konta ahala bilduma egin dira garai modernoan herri ipuinenak... Ahoz aho pasa dira jendearen oroitzapenean eta idatziz ere bai, behin eta berriz, era ezberdinetara landuak. Ezagunak dira esaterako, “Mila eta bat gau” liburua eta Perrault, Grimm eta Andersen idazleen lanak. Autore horiek herriaren ahotik jaso eta moldatu zituzten beren kontakizuna eta pertsonaiak. Literatura kontakizuna laburrak, berriz, ez dira nahitaez fantasiazkoak eta ez dira beti irakurlego gazteari lotuak....» («Lur hiztegi enziklopedikoa» 6. tomoa, 103 orrialdea.)

Zer esaten dute ipuinek?

Irakasleak haurrei banaka zuzendutako galdera. Haur batzuen erantzuna (parentesietan adina.): ANE (5,5): Kontatu. JOKIN (5,8): Otsoak atera zirala ta. MAIDER (5,10): Marrazkien istoriak eta. KOLDO (6): Marrazkik eta istoriak. Jakina da ipuinek haurrentzat duten interesa, haien heziketarako duten garrantzia;

badakigu nolako arretaz entzuten dituzten haurrae ipuinak, nola behin eta berriz ipuin berdinak irakurtzea eskatzen duten, nola txikitatik ezagutzen dituzten ipuin berari esanahi berriak aurkitzen dizkioten. Beraz, ez da justifikaziorik behar, beste testu moten artean ipuina bereziki aukeratzen badugu hizkuntza idatzia lantzeko. Horregatik gelan ipuinak irakurtzea, komentatzea, gonbaratzea, berridaztea proposatzen dugu, ipuinetaz gozatzea. Testuaren ezaugarriak Funtzioa

Ondo pasatzea, istorio batetaz gozatzea. Ipuina testu narratibo mota bat da eta funtzio literarioa du, intentzio estetikoa. “Esaten” dena baino garrantzi gehiago du “nola” esaten den.

Egilea

Eleberrigile guztiek erabili dute noiz edo noiz ipuingintza kontakizunak idazteko eta badira ipuinak besterik idatzi ez dituzten idazleak. Ipuin batzuen egileak ezezagunak dira eta herri tradiziotik jasotako ipuinak idatzi zituzten (jendearen artean ahoz aho pasatuak.)

Irakurlegoa

Badira helduentzat idatzitako ipuinak, bai haurrentzako idatziak izan direnak.

Errealitatearekiko erlazioa

Herri ipuin miresgarriak ez dute errealitatearekin zerikusirik, fantasiazko istorioak dira eta gertaezinak diren gauzak kontatzen dira (animaliak hitzegiten dute, pertsonai bat beste batetan bihurtzen da...) Literatur kontakizun laburrak, berriz, ez dira nahitaez fantasiazkoak.

102

Luzera

Aldakorra; luzeak nahiz motzak izan daitezke. (Eleberriak baino motzagoak dira.)

Ohiko formulak

Hasierak eta bukaerak: “Behin bazen...” “Aspaldi aspaldi lurralde urrun batetan”... “eta hau hala bazan sar dadila kalabazan”.

Lexikoa

Badira ipuinetan bereziki aurki ditzakegun hitzak: zalduna, amordea, erresuma, maitagarria, iratxoa...

Kategoria gramatikalak

Aditzak iraganean erabiltzen dira eta adjetibo ugari: zaldi zuria,neska eder eta zintzoa, otso maltzurra...

Testu egitura

Narratibaren tramak akzioak edo gertaerak sekuentzia denboral eta kausal batetan azaltzen ditu. Interesa akzioan dago.

Kondaketan hiru momentu desberdintzen dira: haseran orekazko egoera bat aurkezten du;

jarraian indar bat tartean sartzen da, arazo bat eta horrek zenbait gertaera dakarki (garapena edo korapiloa); bukaeran galdutako oreka suspertzen da.

Ipuinean gertatzen dena narratzaileak kontatzen du; narratzailearen ahotsa pertsonai

batena izan daiteke, gertatzen denaren lekuko batena edo hirugarren pertsona baten ahotsa (ipuinean parte hartzen ez duen batena).

Ipuinetan zenbait errekurtso erabiltzen ohi dira: deskribapenak, pertsonaien ezaugarriak

azaltzeko eta denbora eta lekuak adierazteko, eta pertsonaien elkarrizketak.

Formatoa

Ez dago formato finkorik.

Tipografia

Izenburua testuaren gain nabaritzen da, hizki handiagoak edo apainagoak izaten ditu. Zenbait ipuinetan, kapitulu bakoitzaren haserako maiuskulak garrantzia dute tipografiaren aldetik: handiak eta oso apainak izaten dira eta kasu batzuetan ilustrazio bezala ikus daitezke (Hizki kapitularra.).

Irakurri ondorengo erabilera

Ipuinak irakurri ondoren gordetzen ditugu, berrirakurtzeko, begiratzeko edo norbaiti uzteko.

Irakurtzeko era

Bakarrik gaudenean isilik irakurtzen dugu, gure erritmoan.

103

Ipuinen irakurketaz gozatzeko leku lasaia, erosoa eta atsegina bilatzen dugu, ipuinak irakurtzeko ez gara mahai baten aurrean, aulki batetan esertzen baizik siloiean, kojinen artean...

Ipuina testu egokia da ozenki irakurtzeko, taldean ipuin bakarra dugunean eta batez ere

irakurtzen ez dakitenei irakurtzen diegunean.

Izenburua eta edukinaren arteko erlazioa

Erlazioa erabatekoa da. Batzuetan fantasiazko izenburuak dira, bestetan izen propioak eta kasu askotan, izenburua pertsonai nagusiaren izena da.

Irudia eta testuaren arteko erlazioa

Erabatekoa da. Irudietan oinarrituaz testua antizipatu ditzakegu. Ipuinak ez du berez irudien beharrik baina haurrei zuzenduta dauden ipuin gehienak ilustratuak dira.

Euskarri mota

Batzutan aldizkarietan azaltzen badira ere liburua da ohiko portadorea: ipuin bakarreko liburuak edo ipuin bildumak.

Pertsonaiak

Edozein motakoak izan daitezke: animaliak, pertsonak, iratxoak, landareak, gauzak...

Gaia

Ongia eta gaizkia, laguntasuna, beldurra, zeloak, heriotza, amodioa, boterea... Bizitzako egoerak azaltzen dira ipuinetan.

Aktibitateak Funtzioa

• Gelan ipuinak irakurri ondoren, irakasleak era sistematikoan galdeketa bateri erantzutea edo laburpen bat egitea eskatu ohi du, haurrak ipuinari buruz ulertu dutena jakiteko (ahoz edo idatziz). Egoera honetan haurraren jarrera ipuina irakurtzean, edo bere entzuteko era aldatzen da; erantzun egokiak emateko entzuten / irakurtzen du orain ipuina; atsegina zen eginkizuna, eskolako ariketa bihurtu da.

• Haurrak ipuinari buruz pentsatzen dutena jakiteko beste aukerak badira: ipuinetaz

hitzegin, zein den gehien atsegin dugun pasartea edo pertsonaia eta zergatik... Ipuinen artean gonbaraketak egin ditezke, eskolaz kanpo irakurritako ipuinak komentatu... Bere kabuz irakurtzeko gai direnean ere, haurrak oso gustora entzuten dituzte helduek irakurritako ipuinak; horrela istorioan murgiltzeko aukera dute, beste ezertaz arduratu gabe.

• Haurren eta gure.gogokoak diren ipuinak aukeratzen ditugu.

Egilea

• Ipuin bat irakurtzean izenburua, egilearen izena, ilustratzailearena eta itzultzailearena irakurtzen dugu (non jartzen duen erakutsiz). Ipuinen egileak pertsonak direla ikustarazi

104

nahi diegu, izen abizena duten pertsonaiak; denok izan gintezkela ipuinen “idazleak”. Egileari buruz dakiguna azaltzen diegu.

• Egileen izenen fitxeroa egin (txikiekin). • Idazle batek idatzitako beste liburuak bilatu eta egile horren izenburuen fitxeroa egin.

Horietako ipuin bat beste egun batetan irakurri. (Ikusi 2. errejistroa). • Idazle, ilustratzaile eta itzultzailearen datuak bilatu (bizitza, beste obrak...).

- entziklopedietan - liburuetan: erreferentziak - artikuluetan. (artikuluen fotokopiak artxibatu daitezke.)

Irakurlegoa

• Gelan ipuinen irakurleak pertsona desberdinak izatea komeni da: irakasleak, beste mailetako ikasleak, gurasoak... Irakaslea ez dadila izan helduen artean irakurle eredu bakarra.

Irakurtzeko era

• Irakurlea eta entzuleak hurbil egotea komeni da. Irakurleak liburuari begiratzen dio entzuleei erakutsi gabe. Testua da axola duena ez ilustrazioak, hauek irudimena mugatzen dute. Ilustratzailearena beste interpretazio bat da. Irudiak ikusi baino lehen, pentsatu eta esan dezakegu nolakoak diren pertsonaiak edo lekuak gure irudimenean.

• Ipuina testu egokia da ozenki irakurtzeko, bereziki irakurtzen ez dakitenei irarkutzen zaienean; baita ere ipuin bakarra dagoenean taldeko denak gozatu dezakete batek denentzat ozen irakurritako ipuinaz.

Izenburua eta edukinaren arteko erlazioa

• Ipuin ezezagun bat irakurri, izenburua irakurri gabe. Ondoren bakoitzak izenburua asmatzen du.

• Benetazko izenburua irakurri ondoren, denon artean eztabaidatu eta erabaki zein den izenburu guztien artean egokiena. (Aktibitate berdina idatziz egin daiteke; haur bakoitzak bere izenburua paper batetan idazten du eta irakasleak irakurtzen ditu. (ikus 1. irudia)

• Haurrei izenburuen zerrenda bat eman. Zerrendan dagoen ipuin bat irakurri izenburua irakurri gabe; ondoren, zerrendan izenburuen artean egokiena bilatu behar dute.

• Ipuin baten izenburua irakurri eta haurrei ipuinaren antizipazioa egitea eskatu:Ózertaz hitzegin dezake ipuinak? (ikus 1. errejistroa).

Testu egitura

• Ipuin bat zenbait aldiz irakurri (saio desberdinetan). Ipuina komentatu, atsegin dugunaz hitzegin eta zenbait azterketa egin ondoren, haurrei ipuin hori berridaztea eskatu: “liburuan idatzita dagoen bezala idaztea”. Haurrak banaka edo binaka egin dezakete lana (ikusi 2. eta 3. irudiak).

• Taldeka, ipuin ezagun bat berridaztea proposatu haurrei; talde batek hasiera idatziko du, beste batek garapena eta beste taldeak bukaera. Lehenik erabaki nondik noraino idatziko duen talde bakoitzak.

• Egindakoa talde handian irakurri, ordenean. Gero hitzegin ea ipuinaren zatien artean hutsunerik gelditu den.

105

Pertsonaiak

• Irakasleak ipuina irakurri ondoren, haurrek pertsonaien zerrenda idazten dute (ikusi 4. irudia).

• Komentatu, eztabaidatu ea pertsonaiak diren, garrantzizkoak diren, nortzuk diren pertsonai nagusiak, nolakoak (ikus 3. errejistroa).

• Pertsonaien liburuska egin: izena, marrazkia, deskribapena... • Aurreko aktibitatean erabilitako ipuinari pertsonai bat kendu eta ipuina berridatzi.

Bikote bakoitzak erabakitzen du zein pertsonai kendu. • Bikote bakoitzak bere ipuina talde handian irakurtzen du eta besteak ze pertsonai falta

den asmatu behar dute. Ipuinaren aldaketak aztertu. • Ipuin bat irakurri ondoren, haurrek pertsonaien zerrenda idazten dute eta pertsonai

bakoitzari ezaugarri bat edo bi idazten dizkiote (ikusi 5. irudia). • Ezagutzen duten edozein ipuinetako pertsonaiak izendatu eta arbelean zerrenda idatzi.

(Behar denean transkripzioa egiten da). • Haurrak pertsonai bat (batzuk) aukeratzen du eta fitxa batean pertsonaiaren izena

idazten du. Fitxa guztiak fitxategi batean artxibatu eta piskanaka osatzen joan. Fitxategia beste egoeretan erabili (idatz sistema lantzeko, pertsonaien izenak sailkatzeko...).

• Bi edo hiru ipuin aukeratu eta haurrek arbelean, txandaka, ipuin bakoitzaren pertsonaien zerrenda idazten dute. Gonbaraketak egin: “Non dago pertsonai gehiago?” “Zeintzuk errepikatzen dira?” “Zenbat dira animaliak?” “Pertsonai nagusien artean, zenbat mutil/neska dago?”...

Aktibitateak Kantitatezko ezaugarriak

• Ipuinean “Txanogorritxo” bilatu: “Hemen Txanogorritxo esaten du”. “Non esaten du Txano? “Non esaten du gorritxo?”

• Hizki mobilak erabili. “Zenbat hizki behar dituzu otsoa jartzeko?” Hitzen arteko tarteak

• Hitzegitean pausak egiten dira eta idaztean tarteak uzten dira hitzen artean baina bi pausa mota hauek ez dira berdinak.

• Haurrak irakasleari (edo beste haur bati) hitzez hitz diktatzen dio, tarteak non dauden esanez.

• Zerrendak idaztea baliogarria da hitzen arteko tarteak lantzeko, hitza bukatzen denean urrengo lerroan idazten jarraitzen delako.

• Pertsonaien zerrendak, ipuinen egileenak, izenburuenak... • Haurrak idatzitako ipuin zati baten zuzenketa. Irakasleak arbelean idazten du haurrak

paperean idatzi duen bezala eta tarte batzuk zuzentzea eskatzen du. Zuzenketa taldean burutzen da.

• Fotokopia batean, izenburuen zerrenda bat eman; izenburu batzuk tarterik gabe idatzita daude eta besteetan tarteak gaizki jarrita daude. Haurrak, irakurri eta berriro idatzi behar du, tarteak dagokion lekuan kokatuz. (ikus 6. irudia.)

• Ezagutzen duten ipuin bateko orri baten fotokopia eman eta errotulagailuz hitzen arteko tarteak markatu. Gogoeta egin. (ikus 4. errejistroa.)

106

Beste ezaugarri batzuk Koherentzia

Nola jarri istorioa hitzetan?

• Koherentziak esaten digu, nola dauden eratuta gertaeren sekuentziak gaiaren inguruan. Ezaugarri hau testuaren edukinari dagokio.

Pasarte baten ondoren ez dihoa beste edozein; bata, bestearen jarraipena edo ondorioa da.

• Taldeko haur denen artean ipuin bat idatzi. Haur bat ipuina idazten eta marrazten hasten

da eta ondoren beste bati ematen dio jarraipena idatzi dezan. Horrela, ipuina bukatu arte. Gero irakasleak edo haur batek ipuin osoa irakurtzen du. Koherentziaren aldetik gogoetak egin: zerrikusia du bigarren orriak hirugarrenarekin? Haserak bukaerakin? (ikus 7. irudia).

• Ezagutzen duten ipuin baten pasarte bat aukeratu, fotokopiatu eta esaldiak moztu ondoren, nahastu eta pegatu. Fotokopiatu eta haur bikote bakoitzari bat eman. Haurrak, irakurri eta zerbait ondo ez dagoela somatzen badute, zergatik ote den pentsatzea eskatzen da.

Irakasleak proposatu dezake, esaldiak moztea eta testua era egokian berriro osatzea.

Kohesioa

• Ezaugarri hau erabat linguistikoa da. Kohesioaren bidez ziurtatzen da egituraren batasuna.

107

108

109

110

111

112

113

114

115

116

117

Errejistroak 1. errejistroa

TALDEA: 1. mailako 5 haur. DATA: Azaroa 1994. AKTIBITATEA: Liburu baten izenburua irakurri, umeek ze-nolako istorioa izango

den antizipatu dezaten. ERREJISTROA: Ipuina hartu eta izenburua irakurri dut ÒXaxpiÓ. Ondoren,

istorioa zertaz izan diteken piska batean pentsatzeko esan diet, ezer esan gabe. Denak pentsatu dutenean, bakoitzak berea bota du:

NAIARA: Zazpi antxumena. ALAITZ: Zazpi antxumena. ARATZ: Ume baten istorioa. Xaxpi izena duen umea. XANTI: Txakur baten istorioa. Xaxpi izena duena. MAIDER: Zapatari baten istorioa. Xaxpi izenekoa. Denena aditu ondoren Alaitzek esan du: AL: Bai, seguruna ume edo txakur baten izena izango da Xaxpi. AR: Zazpi antxumena ezin da izan, Xaxpi besterik ez duelako esaten, antxumeak

esan behar zuen. N: Bai, antxumeak esan behar zuen. Denak “Xaxpi” izen bat dela onartu dute. Gero, ea umea, txakurra edo zapataria

den eztabaidatu dugu. Aratzek umea dela esan du berriro, baina Xantik ez duela horrela izenik behin ere

entzun esan dio eta hobeto dijoakiola izen hori txakur bati. Alaitz eta Naiara ados egon dira.

N: Zergatik esan dezu zapataria dala? (Maiderri galdetu dio). M: Pentsatu dudalako. X: Igual Martixiorekin akordatu zera. M: Bai. X: Es ke...Martixio eta Xaxpi antzekoak dira. AL: Bai, x x x dutelako. Ipuina irakurtzen hasi naiz eta hasieran ume baten gauzak kontatu ditu baina

konturatu dira hori ez zela Xaxpi. Gero, txakurra azaldu denean denak konturatu dira.

118

X: Ikusten? Nik esan dudana. Oso gustora gelditu dira nahiz eta besteak ez asmatu.

2. errejistroa

DATA: Abendua 1994. AKTIBITATEA: Egile berak egindako libuuak liburutegian bilatu eta irakurri. ERREJISTROA: Aurretik “Xaxpi” ipuina irakurrita genuenez bere egilearekin

hasi gara, ea Pello Esnalen beste liburu batzuk aurkituko genituzkeen gure liburutegian.

Ez dugu batere aurkitu. Alaitzek Juan Kruz igerabideren bat baino gehiago ditugula esan du eta horiek bilatu ditugu.

(Momentuz hemen utzi dugu aktibitate.). Gaur jarraitzeko asmotan, lehengo egunean egindakoa eta esandakoa gogoratu

dugu. Aratz, Maider eta Naiara, Juan Kruz Igerabideren liburu bila joan dira

liburutegira eta Alaitz tituloak idazteko prestatu da. (Xanti ez da egon.) Egileen artxibotik Juan Kruzen txartela atera dugu eta atzean idaztea erabaki dugu.

Lau liburu bilatu dituzte eta denon artean tituloak irakurri ditugu. Alaitzek beste

bat daukagula esan du, parkean gertatzen dena, erle batena. Nik tituloa esan diet eta bilatzen aritu dira.

Aurkitu ez dugunez, Aratzek Xantik etxean edukiko duela esan du. Mailegurako

liburuak apuntatuta dauden liburuxkan begiratu dugu baina Xantiren orrian ez dugu holakorik aurkitu; etortzen denean galdetu behar diogula esan du Maiderrek.

Alaitzek Juan Kruzen txartelaren atzekaldean apuntatu ditu bost liburuen tituloak. Bilatzen ari zirenean, Aratzek liburu bat ekarri dit (Xabier Mendigurenena): AR: Hau Juan Kruzena al da? (Baina nik ikusi baino lehen berak esan du) Ah, ez!

Hau beste batena da.

Nola jakin dezu?

AR: Juan Kruzek 3 zati ditu eta honek berriz, 2. Gainera Xabier jartzen du. Ondoren beste egileen txartelak irakurri ditugu, ea zein liburu idatzi dituzten

gogoratzen duten. Pello Esnal azaldu denean Naiarak “Xaxpi” esan du. Atzean idatzi egin dugu. Bakoitzak berak idatzitako egileen liburuak bilatzen hasi da eta Maiderrek Karlos

Santistebanek idatzitakoa bilatu du.

119

Alaitzek Sagrario Yarnozek idatzitakoa ez zuen bilatzen baina bazekien ze sailetakoa zen. Azkenean aurkitu dugu: “Barbantxo”.

Naiarak Asun Balzolaren txartela hartu du eta bilatzen hasi da, nik lagunduta bi

aurkitu ditu. Nahiko zaila gertatzen ari zaielako, utzi egin dugu eta liburu bat irakurtzen dugun

bakoitzean apuntatuko dugu.

3. errejistroa TALDEA: 5 urteko 11 haur. DATA: 1994-12-14 AKTIBITATEA: Ipuin bat irakurri ondoren pertsonaietaz hitzegin: zein dira

pertsonai nagusiak? Zergatik? Zer gertatuko litzake pertsonai bat agertuko ez balitz? ERREJISTROA: Atzo “Peter Pan” ipuina irakurri nuen eta ondoren arbelean

pertsonaien zerrenda idatzi zuten. Gaur beste bertsio bat irakurri dut, liburu mobil bat da eta testua oso laburtuta dago.

Zein da pertsonai nagusia?

IRATI: Peter Pan.

Besterik badago?

Arbelean idatzita dagoen zerrendako izenak irakurtzen dituzte lehentasunik gabe.

Nork du garrantzi gehiago ipuinean Txintxarrik edo Panter Lily printzesak?

MAIDER: Txintxarrik.

Zergatik?

MAIDER: Peter Panen laguna dalako.

Berdinak al dira atzoko ipuina eta gaurkoa?

IRATI: Ez, hau motzagoa da.

Motzagoa izateagatik zer gertatzen da?

MANEX: Gauza gutxigo kontatzen ditula.

Zer ez da agertu gaurko ipuinean?

MAIDER: Ume galduak ez dira azaldu. AINARA: Ezta indioak. IRATI: Eta Panter Lily printzesa ere ez.

120

Ane, zer gertatuko zen ipuin honetan Peter Pan ez bazen azaldu?

ANE: (Asko pentsatu ondoren.) Beste ipuin bat izango zela.

Zergatik?

MANEX: Peter Pan delako pertsonai nagusiena.

Egia, izenburuan Peter Pan esaten du. Eta krokodiloa ez bazen azaldu?

AINARA: Orduan kapitaina ez zen beldurtuko. MANEX: Eta ez zion eskua jango.

Eta Wendy ez bazen azaldu?

ANE: Orduan ere beste ipuin bat izango zan.

Zer ba?

MANEX: Peter Pan da lehenengo pertsonai nagusia eta Wendy izango da bigarrena eta hirugarrena Mikel eta laugarrena Jon.

4. errejistroa

EZAUGARRIA: Hitzen arteko tarteak. DATA: 1994. Azaroa. TALDEA AKTIBITATEA: Ezagutzen duten ipuin bateko orri baten fotokopia eman eta

errotulagailuz tarteak markatu. Gogoeta egin. ERREJISTROA: “Belea eta azeria” ipuina irakurri ondoren joku bat egitea

proposatu diet (orain oso ondo ari direlako idazten eta badakitelako tarteak utzi behar direla.)

Beraiek aukeratutako orriaren fotokopia bana eman diet eta errotulagailuz tarteak

markatu dituzte. Gero, lerro bakoitzaren ondoan zenbat tarte bilatu duten idatzi. Ondoren kontrastatu egin dugu eta lerro batean Maider eta Naiarak 7 tarte markatu dituzte eta Aratzek berriz, 6. Begiratu du eta falta zena aurkitu du.

Komentatu dugu tarte artean idatzita dagoena “hitza” dela. NAIARA: Hitza? Zer da hitza? ARATZ: Orain esan duguna: tarteen artean dagoena, hauxe. Lerro bakoitzeko hitzak kontatzea proposatu diet eta lerroaren hasieran jartzea.

Bukatu dutenean konprobatu dugu ea denok berdin kontatu dugun.. Orduan, zer gertatzen den esan diet: begiratzeko eta pentsatzeko ea zerbaitetaz konturatzen diren.

121

Naiarak ez duela ulertu esan du eta nik: “begiratu zenbat tarte dauden lerro

batean eta zenbat hitz dauden lerro berean. Gero, gauza bera egin beste lerroekin”. Piska batean pentsatzen egon dira. ARATZ: Ah!, badakit ! NAIARA: Ah! Nik ere, kenketak. MAIDER: Nik ez dakit. Bakoitzak pentsatutakoa azaldu du: N: (Lehenengo lerroan begiratuz) 7 daude(hitzak) esku batean eta bestean 6 (tarte)

eta gehitu egin behar da. M: Naiarak bezela.

Zuk azaldu zer pentsatzen duzun.

M: Kenketa egin behar dela.

Zertarako?

M: Ikasteko.

Zer ikasten da ba?

M: Numeroekin kenketak egiten. A: Hau ez da kenketak eta egiteko. Beitu, hemen 7 eta hemen 6, orduan 1 gehitzen

joaten da. Ikusten? Gero hemen 4 eta hemen 3. Beti lerro (hitza) bat gehiago tarteak baino.

N: Ez dut ulertzen. A: Beitu, hemen 6 tarte daude baina lerroak (hitzak) daude 7; hemen (bukaeran)

tarterik ez dagoelako, bukatu egiten da, orduan, azkeneko tartea hauxe da eta gero idatzita dago beste bat. Beti bukaeran idatzita gelditzen da, horregatik gehiago ateratzen da.

Lerroka ikusten joan gara eta orduan Naiarak ulertu du eta gero Maiderrek ere.

(Maiderreri) Hemen 6 tarte daude, beraz, zenbat hitz daude idatzita?

M: 7.

Eta 3 tarte egon ezkero, zenbat hitz egongo dira?

M eta N: 4. N: Oso joku polita izan da hau. Zeinek asmatu du?

122

Lan honetan gelan egindako aktibitate batzuk proposatu ditugu; batzuk M. Nemirovskyk kontatutakoak dira, badira guk asmatutako aktibitateak eta irakurri dugun bibliografiatik jasotakoak edo haien bariazioak direnak.

Aktibitate hauek adibideak besterik ez dira; landu nahi dugunaren arabera

aktibitate berriak asmatu ditzakegu eta aktibitatea burutu ondoren aztertu eta behar denean birmoldatu ditzakegu.

Denaden aktibiteak egiteaz gain oso interesgarria da noizbehinka aktibitate

sekuentzia bat burutzea. Ondoren eta adibide gisa, ipuin beraren bertsioetaz baliatuz eta testu egitura lantzeko Myriam Nemirovskyren aktibitate sekuentzia hau azaltzen dugu.

Aktibitate sekuentzia

- Bertsio desberdinak dituen ipuin bat aukeratu. Adibidez Txanogorritxo ipuina irakurriko dugula esaten diegu. Horretarako leku apropos batetan jarriko gara gustora egoteko.

- Hurrengo batean Txanogorritxoren beste bertsio bat irakurtzen dugu (Komeni da azalak

ez erakustea). Norbaitek zerbait desberdina zela esaten badu, azpimarratuko dugu. - (Aktibitate hau burutzeko, lehenik irakasleak ipuina aztertu behar du.) Enbalajeko

papera arbelean edo paretean jarri dezakegu eta goikaldean ipuinaren izenburua idatzi. Haurrekin ipuinaz hitzegin, bertsioak aztertu; -zer jartzen du bertsio batetan? Haurrek esaten dutena paperean alde batean idazten dugu. Paperaren beste aldean bigarren bertsioan jartzen duena idazten dugu eta erdian, bi bertsioetan dagoena (oinarrizko ideiak).

- Galdera hau zuzentzen diegu: - Bi bertsio hauek bakarrak ote dira? Haurrak, iturri

bibliografikoaren bilakarik bihurtzen dira. Gelara bertsio berri bat iristen denean, ipuina irakurtzen dugu eta lehenengo bi bertsioen arteko erlazioaren eskema jarraituaz bertsio berria aztertzen dugu (ahoz).

- Haurrei Txanogorritxoren bere bertsioa idaztea proposatzen diegu: bikotetan edo

bakarka. Sekuentzi osoa landu ondoren haurrek ez dute argumentuaren egituraz lan egin behar eta horregatik beste aspektuetan zentra daitezke.

- Borradorean idaztea komenigarria da idaztea prozesu bat dela ulertzeko: borratu,

erantsi... (Lehendik erabilitako papera erabili). - Erabaki eta aukeratu ea zer den landu nahi dugun, dena batera ezin bait da. - Adibidez lexikoa: bikote batek beste bati bere bertsioa ematen dio eta honek

lexiko aldetik hobekuntzak proposatu behar ditu. - Haurrek bere bertsioa idazten duten bitartean guk ere gutrea idazten dugu haur

batekin.

- Ipuina bukatuta liburutegian jartzen da.

124

126

2.6. IRAGARKIA

«IRAGARKI. Iz. Hormetan, aldizkarietan eta, ezartzen den izkribua, zerbaiten berri ematen duena». (LUR hiztegi entziklopedikoa).

Zer da iragarkia?

«Opariak, gauza berriak, gauza politak edukitzeko» Uxue (5 urte eta 6 hilabete). «Aldizkarietan azaltzen diren gauzak jendeak ikusteko ea nahi duen edo ez». Olaia

(6 urte eta 3 hilabete). «Anuntzioa». Joseba (6 urte eta 4 hilabete). «Igual nahi duzu txori bat erosi eta orduan jartzen du iragarkian zenbat balio duen

eta gero joaten zara dendara eta erosi egiten duzu». Leire (7 urte eta 2 hilabete). «Ba, gauzak saltzeko daudela». Igone (6 urte eta 10 hilabete). «Gauzak ikusteko eta erosteko». Xabi (5 urte eta 7 hilabete).

Iragarkia da gure gizartean testu mora ugarienetakoa. Iragarkiak edonon aurkitu

ditzakegu: kalean, egunkarietan, aldizkarietan, irratian, telebistan... Gaur egun publizitateak garrantzi handia du, komunikabideen diru iturri nagusia delarik.

Enpresa edo erakundeak diru kopuru handia destinatzen dute iragarkien bidez produkto bat saltzeko edo ideia bat zabaltzeko. Garbi dago, beraz, iragarkiak eraginkorrak (efikazak) direla, eta neurri handi batetan bere helburua lortzen dutela.

Gai baten aurrean iritziak edukitzeko eta jarrera kritiko bat azaltzeko ezinbestekoa da gai

hori ezagutzea. Kasu honetan, iragarkiak zertarako eginak diren jakiteak, haien ezaugarriak eta esanahiak aztertzeak, publizitatea desmitifikatzeko bidean jartzen gaitu, bestela hartzaile pasiboak bihurtzen gara.

Bestalde, testu motzak dituztenez oso egokiak dira idatz sistema lantzeko. Esan beharra

dago haurra, irakurtzen eta idazten jakin baino lehen, txikitatik, harremanetan dagoela genero honekin gizartean erabilpen zabala duelako (kaleko txartelak, telebista...) eta horri esker (eta haien inguruan erabiltzen diren beste testu motei ere) hizkuntza idatziari buruz hipotesiak formulatzen dituztela.

Testuaren ezaugarriak Funtzioa

Irakurlegoari ekintza bat eragitea (produkto bat saltzea edo ideia bat zabaltzea). Egilea

Gehienbat publizistak.

127

Irakurlegoa

Gizarte guztia orokorrean; nahiz batzuek bereziki ume, gizonezko edo emakumezkoentzat izan.

Errealitatearekiko erlazioa

Interesaren arabera errealitatearen alderdi bat aurkezten dute, komerzialetan beti alderdi erakargarriena.

Luzera

Esaldi motzak, esanahi handikoak edo irudia soilik ager daiteke.

Ohiko formulak

Ez dago.

Lexikoa

Erakargarria, zuzena, akzio bat egitera bultzatzen duena.

Kategoria gramatikalak

Aditzak inperatiboan, baldintzak, potentzialak. Esaldi konparatiboak, finalak.

Testu egitura

Ez dago egitura finkorik. Orijinaltasunari garrantzi handia ematen zaio.

Formatoa

Aldakorra, barietate handikoa.

Tipografia

Mezuaren ardatza izan daiteke. Garrantzi handikoa efekto bisuala lortzeko

Irakurri ondorengo erabilpena

Normalki bota egiten da (berziklatu, zaborretara).

Irakurtzeko era

Indibiduala eta azkarra.

Irudia eta edukinaren arteko erlazioa

Gehienetan irudia testuaren osagarri izaten da, beste batzuetan irudiek eta testuek ez dute lotura handirik.

Euskarri mota

Desberdinak ditu: aldizkariak, egunkariak, telebista, irratia,... Beste batzuetan iragarkia bera da euskarria (kartelak).

128

Pertsonaiak

Ez dago pertsonai finkorik. Gaiak

Edozein motatako gaiak helburuaren arabera.

Aktibitateak Funtzioa

• Zer uste duzue dela iragarki bat? Eztabaidatu. Hiztegian bilatu: "publizitatea" "iragarkia".

• Egunkarietan, aldizkarietan begiratu eta iragarkiak bereizten saiatu ondoren moztu. Denon iragarkiak begiratu eta komentatu: iragarki bat al da? Nola jakin duzu hau iragarki bat dela? Zer esaten du? Zertarako da? Iragarki guztiak bildu eta anilen kuaderno batean artxibatu ditzakegu iragarkien bilduma bat egiteko (ikus 1. eta 2. errejistroak).

• Ihauteriei buruz iragarkien lehiaketa egin. • Kontsumorako ez diren iragarkiak asmatu eta egin.

Luzera

• Taldean iragarki batzuk aukeratu eta testua aztertu: ikusi zeintzuk diren luzeak eta motzak. (ikus 1. irudia)

• Bildumako iragarkiak sailkatu haurrak erabakitako irizpideen arabera. Bilduma txukuntzea eskatuko diegu. (ikus 3. errejistroa)

• Bildumako iragarkiak sailkatu irakasleak emandako irizpidearen arabera (haurrak ez badituzte aurreko aktibitatean aipatu). Testu luzea / motza dutenak

Lexikoa

• Iragarkiak asmatu. Produkto jakin baten iragarkia asmatzea eskatzen zaie eta haurrek esaldi publizitarioa eta marka asmatu behar dute.

• Iragarki asko aztertu ondoren, askotan errepikatzen diren hitzen zerrenda egin. Kategoria gramatikalak

• Taldean iragarki batzuk aukeratu eta agertzen diren kategoria gramatikalak aztertu: aditzak inperatiboan, baldintzak,...

Formatoa

• Egindako bildumako iragarkiak sailkatu formato ezberdinen arabera. Tipografia

• Marken fitxeroa: Iragarkietatik edo produktoetatik marka moztu eta fitxeroa egin. Txartelak banan bana hartu eta antizipazioa egin. Zer jartzen du hemen? Irakurri gabe ere haurrek tipografia ezagutu dezakete: Cola-Cao, Milka, Kaiku...

129

Irudia eta edukinaren arteko erlazioa

• Iragarki baten irudia erakutsi. Lauzpabost esaldi publizitarioetatik dagokiona aukeratu. • Iragarki baten testua irakurri eta zein irudi duen antizipatu. • Haurrak lau iragarki aukeratuko ditu eta irudiak eta testuak moztu. Irakasleak (haur

batek), moztutako testu bat hartu eta irakurriko du. Haurrak dagokion irudia bilatu behar du.

• Testu publizitario bat aukeratu eta irudia egin (ikus 2. irudia). • Aldizkarietan, egunkarietan, iragarki bat aukeratu, irudia moztu eta paper batean pegatu.

Esaldi publizitarioa idatzi (ikus 3. eta 4. irudiak eta 4. errejistroa). Euskarri mota

• Sailkaketak egin euskarri motaren arabera (txartelak, egunkariak, aldizkariak, foiletoak...).

• Aldizkarietan agertzen diren iragarkien artean telebistan ateratzen direnak aukeratu. Gaiak

• Gelan, produkto ezberdinen marken zerrenda idatzi. Adibidea: Esnea: -Kaiku -Gurelesa - Txokolatea: -Elgorriaga -Suchard -

• Bildumako iragarkiak sailkatu irizpide bezala "gaia" hartuz. • Telebistan iragarritako bi edo hiru produktoen izenak idatzi, gelara ekarri, taldean

irakurri eta komentatu.

Arbelean zerrenda idatzi (markak, eslogana). Idatz sistemaren ezaugarriak Hizki motak

Mota guztietako hizkiak ager daitezke. Batzuetan hizki mota bera ere mezua da. Hitzen arteko tartea

Idatz sistemaren ezaugarria da: idazterakoan tarteak daude hitzen artean.

Joskera

Esaldi motzak, elementu gutxiko esaldiak, kasu askotan elementu bakarrekoak agertzen dira.

130

Aktibitateak Hizki motak

• Aldizkarietan, egunkarietan iragarkiak aurkitu, moztu eta hizki motaren arabera sailkatu.

• Aldizkarietan, egunkarietan iragarki bat aukeratu, irudia moztu eta paper batean pegatu. Esaldi publizitarioa idatzi hizki mota desberdinak erabiliz.

Hitzen arteko tartea

• Eslogan bat edo esaldi publizitario bat hartu, fotokopiatu eta hutsuneak errotulagailuz markatu.

Hutsuneak eta hitzak zenbatu eta komentatu:

- Zer daude gehiago hitzak ala hutsuneak? - Zenbat gehiago? - Zergatik?

• Irudi bat aurrean dutela, esaldi publizitario bat idatziko dute talde txikian. Haur batek

hitz bat esango du, hurrengoak ondo datorkion beste hitz bat erantsiko dio, esaldi bat osatu arte. (ikus 7. eta 8. irudiak).

Joskera

Luzera desberdinetako esaldi publizitarioak idatzi. Hitz bakarrekoak idazten ere saiatu.

131

Eneritz, 5’6 urte eta Alex 5,9 urte.

132

133

Eneritz, 5,7 urte.

134

135

137

138

Errejistroak 1. errejistroa

TALDEA: Haur hezkuntza, 5 urte / 11 haur DATA: 1995-2-15 ARIKETA: Aldizkari eta egunkarietan iragarkiak bilatu eta moztu. Binaka. ERREJISTROA: Egunkariak eta aldizkariak ekarri ditut gelara. Binaka jarri eta

iragarkiak bilatzea eta moztea proposatu diet.

MANEX eta JOKIN: (bereala hasi dira egunkari batetik iragarkiak mozten, lehenik orri osoa okupatzen dutenak.)

AINARA eta AINARA: (Egunkari bat begiratzen) Hemen ez dago

iragarkirik. ANE eta ALAITZ: (Aldizkari bat begiratzen ari dira. Iragarki bat bilatu dute

eta zatika mozten ari dira: batek testua eta besteak argazkia. Iragarki bezala argazkia aukeratu dute.)

NEREA eta KOLDO: (Aurkitzen duten guztia mozten ari dira: artikuluen

argazkiak, iragarki zatiak, berriak...) NEREA: Koldok "Nocilla" moztu nahi du.

Zer iruditzen zaizu, iragarkia dela edo ez?

NEREA: Ez.

Zergatik?

NEREA: Janaria delako.

Eta iragarkietan zer azaltzen da?

NEREA: Jostailuak.

Koldo eta Nereak bukatu dute eta aldizkaria itxi dute.

MANEX: (Koldok itxitako aldizkariaren atzeko azalean, konpresen irag. erakusten du.) Eso si es iragarki.

NEREA: (Berak moztutako tomateen argazkiari begira dago.) Hau ez da

iragarkia janaria delako. Hori ez dela egia esan diote batzuek.

MANEX: Iragarkietan, erropa, mermelada, kotxeak eta horrelako gauzak

agertzen dira. KOLDO: Janariak dira iragarki batzuek.

139

Artikulu baten errekorte bat ikusten ari gara: tomateen argazkia eta testua

agertzen dira. IRATI: Hori ez da, iragarkiak haundiagoak direlako. MANEX: Haundiak eta txikiak daude. "Nocilla"ren iragarkia ikustean ia denak, iragarkia dela esan dute; ziur

daude. ANE: Nere amak erosten du, basoakin. Ondoren, "Ausonia seda", konpresen iragarkia ikusi dugu. KOLDO: Hori odolantzako da, hankan edo jartzeko. MANEX: Horrek izena du "Ausonia seda ultra".

Nola dakizu?

MANEX: Telebistan agertzen delako. Aldizkari batetik moztutako orri batetan, edalontziak, kopak, eta koktelak

egiteko gauzak azaltzen dira. ANE: Ez da iragarkia, gauza batzuk daude eta ez dago andrerik. "Nocilla"ren iragarkia erakutsi diet berriro, ea andrerik agertzen den

ikusteko; janaria dela ere esan diet. Aldizkari batetik gimnasiako ariketa bat moztu dute; irudian, barra batekin

gimnasia egiten ari den emakume bat ikusten da. Eskubitan, beste artikulu bateri dagokion krema pote bat dago.

KOLDO: Bai, hori da barrak eta entrenatzeko gauzak saltzeko. NEREA: Iragarkia da, krema azaltzen delako. (Testua irakurri dut.) KOLDO: Ez da. Egunkarietatik moztutako kotxeen iragarki mordo bat dago. Hauekin denak

ados daude: iragarkiak dira. Ainarak moztutako argazki batetan (egunkariko berri bat, argazki oinarik

gabe), Donostiako Kontxa pasealekua azaltzen da. Ia denak iragarkia dela esan dute.

MANEX: Ez. Zer erosi behar dugu, arbola?

140

2. errejistroa TALDEA-ADINA: 4, 5 eta 6 urtetako 9 haur. DATA: 95-3-2. AKTIBITATEA: Iragarkiak bilatu eta moztu. Ba al dakizue zer den iragarkia?

BEÑAT: Albisteak ez direnak, gerra bezala, istripuak. Telebistak esaten duena. Hurrengo egunean emango duten zinea. XABAT: Aldizkarietan agertzen diren kotxeenak. KEPA: Motoa.

Zer iruditzen zaizue albiste batzuk eta iragarki batzuk irakurtzen baditut?

(Irakurtzen ditut bietatik eta beraiek bere iritzia ematen dute.) (Felipe Gonzalez-i buruz albiste bat irakurtzen dut) AITOR: Hau albiste bat da, Felipe Gonzalez bidai bat egitera joan dela

esaten duelako. (Argazkia begiratzen du eta seinalatzen du). Hau Felipe da. (Bidai agentzi bati buruzko iragarki bat irakurtzen dut.) ZIORTZA: Iragarkia, bidaiatzeko delako.

Felipe Gonzalez bezala?

ZIORTZA: Ez, oporretan. Eroskin bezala. Gu Llnanes-era joan ginen Eroskitik.

(Futbol-eko albiste bat irakurtzen dut). ANTTON: Golena da. (Kotxe baten iragarkia irakurtzen dut) BEÑAT: Iragarkia, kotxeri buruz hitzegiten duelako modelo hori erosteko. XABAT: Dirua gastatzeko dela iruditzen zait.

Egunkarietan eta aldizkarietan bakarrik al daude iragarkiak?

BEÑAT: Telebistan ere bai.

Ekarri dituzten egunkariak eta aldizkariak begiratzea proposatu diet eta ondoren iragarkiak moztea.

141

KEPA: Nik moto hau. ASIER: Motoa ez da iragarki bat. BEÑAT: Zerbait idatzita izan behar du Asier, matrikula, zenbat balio duen,

modeloa.

Marrazkiak bakarrik ez al du balio?

ZIORTZA: Erakutsi! BEÑAT: Eta zergatik marrazkia bakarrik? Modeloa, balio duena, matrikula

ere ziur agertzen direla.

Xabat-ek aurkitu duena irakurriko al dizuet?

DENAK: Bai...! (SEAT CORDOBAri buruzko iragarkia irakurtzen dut) BEÑAT: Esaten nizun. Letra eta guzti moztu behar duzu iragarkia delako. ZIORTZA: Nik telefonoarena baina irakurri esaten duena. (Banco Argentariako iragarkia irakurtzen dut.Telefono baten irudia

agertzen da.) AITOR: Ez da telefonoarena baina moztu ezazu. BEÑAT: Dirua erosteko esaten du.

3. errejistroa

TALDEA-ADINA: 4 urtetako 14 haur DATA: 95-3-15 AKTIBITATEA: Iragarkien bilduma sailkatzea

Lau haurrez osaturiko hiru talde antolatu dituzte. Aurretik aukeratutako iragarkiak banatu dizkiet eta beraiek nahi duten

bezala sailkatzeko kontsigna eman diet.

1go taldea

Bost sailkapen egin dituzte. Lehenengoa dena kotxez osaturik dago.

Zergatik jarri dituzue hemen kotxe guztiak?

ALEX: Denak berdinak direlako.

142

ION: Ez, marka desberdinak dira. (Bigarren sailkapena: koloniak, kremak, telefonoak, jokuak.)

Zergatik jarri dituzue iragarki hauek elkarrekin?

ALEX: (telefonoak eta jokuak kendu ditu) ION: Ez, telefonoa eta jokuak kendu egin behar dira.

Zergatik?

(Inork ez du erantzuten). Hirugarren sailkapena: Aldizkari lokal bateko iragarkiak.

Zergatik?

ALEX: Saltzen direlako (Ionen telefonoa eta jokuak gehitu ditu.) (Laugarren sailkapena: Prycako eta Aargentariako iragarkiak.)

Zergatik?

ALEX: Janariak direlako. (Bostgarren sailkapena: mutilak eta neskak agertzen diren iragarkiak.)

Zergatik?

ALEX: Neskak eta mutilak direlak. ION: Lagunak direlako. Batek bizarra moztu nahi badu kolonia dauka.

2garren taldea

Nola sailkatu dituzue?

ENERITZ: Kotxeak kotxeekin. Nahi baduzu, zure kotxea puskatu zaizulako beste bat erosten duzu.

IERA: Eta neskak neskekin. Yogurt bat erosi nahi baduzu erosi egiten duzu

eta jan nahi baduzu jan egiten duzu. ITXASO: Zigarroak zigarroekin. Zigarroak nahi baditugu erosi egiten ditugu. ENERITZ: Pastilak, pastilekin (Couldinas). Hartu nahi badituzu hartu.

Beste iragarkirik sailkatu al duzue?

ITXASO: Koloniak koloniekin. Eta gizonak gizonekin.

Zergatik?

(Inork ez du erantzuten).

143

3garren taldea

Nola sailkatu dituzue?

YERAY: Zigarroak zigarroekin erosi nahi badituzu. Kotxeak kotxeekin. Bat erosi nahi baduzu edo bestea edo nahi duzuna.

JULEN: Kremak eta koloniak elkarrekin horrela delako. (Whiskyren

iragarkiak zeuden). Eta iragarki hau bakarrik traktore gehiago ez daudelako. ARANTXA: Amona hau bakarrik, amona gehiago ez daudelako.

Eta hauek? Zergatik egin dituzue hainbeste iragarki pila?

YERAY: Hauek telebistan ateratzen direlako (Bankuetako iragarkiak). Erlojuak hemen (beste pila bat seinalatuz) gehiago ez daudelako. Hemen yogurt-ak, hemen sendatzeko jarabeak (pila desberdinak seinalatuz)

eta hemen ba... korrika egiteko karrerak egin nahi badituzu (fotokopiagailu baten iragarkia).

Denok ados al zaudete?

Denak: Bai

Zergatik?

(Denak ixilik).

144

4. errejistroa

TALDEA: 1. Mailako 4 haur (6 urte) DATA: 996--29 AKTIBITATEA: Gelara iragarki batzuk eraman (aldizkari eta periodikoetatik

hartutakoak). Lehen, esaldi publizitarioak (eslogana) paperezko tira batekin estali. Haurrak iragarki bat aukeratzen du: begiratu eta ondo dijoakion esaldi publizitario bat idatziko du. Taldeko guztien lana elkarjarri, aztertu eta beraien testua iragarkiarenakin gonbaratu.

ERREJISTROA: Lehen saioan aktibitate hau talde handian egin dugu eta

bakoitzak bere eslogana idatzi du. Taldean 4 neska dira: Ainara A. Ane, Ainara I. eta Nerea.

Mahaiaren inguruan eserita gaude eta bakoitzak txandaka lehen idatzitako esaldia

irakurtzen du denontzat ondoren eztabaidatzeko. Ainara A-ren iragarkia komentatu dugu eta orain Ainara I-rena ikustera goaz: "Ford- Nuevo Fiesta" kotxearen iragarkia da eta bi orri ditu; azalean esaldi publizitario bat eta barruan beste bat.

AINARA I: Kamelu hau berria da (irakurri du azalean). Kotxe hau berria da

(irakurri du barruko orrialdetan).

Zergatik edukiko ditu bi orri?

ANE: Hau dena bat da (kotxe baten argazkiak barruko bi orrialdeak okupatzen ditu).

AINARA A: Berria bi errekin da. (A.I.-ren esaldian "beria" idatzita dago.) Legarrak

ere (bere abizena) bi erre ditu.

Iragarki bat edo bi dira?

A.I; Bi. NEREA: Bat. Hau (lehen orrialdeko goxokiaren irudia) hemen azaltzen da ere

(bigarren orrialdean). Igual kotxe hau erostean kamelua ematen dizute. Hasieran kamelua dago eta hemen ere bai.

ANE: Dena bat da. A.I: Papera itxita dago eta irikitzea doa kamelua jateko... A.A:...Eta barruan kotxia azaltzen zaio. ANE: Karamelua txikia da eta irekitzen du eta kriston kotxia barruan! (Barrez hasi

dira). Ainarak, berak idatzitako esaldiaren papera kendu du eta iragarkiak berezkoa

duen esaldia nik irakurri eta itzuli dut. -"Es un caramelo". Karamelua da (1. Esaldia). "Nuevo fiesta es un caramelo"... (2. esaldia).

N: Honengatik (kotxea,erakusten du).

145

Zergatik jartzen du karamelua dela?

ANE: Tranpa bat sartu ziotelako. A.I: Piskat tranpa bat, engainatzeko. A.A: Esaten da berria dala kotxe hau. Norbait hasten da karamelua irekitzen eta

kotxe berria azaltzen da eta nola karamelu papera dan...

"Fiesta" zer ote da?

ANE: Kotxe bat. N: Kotxe polita da festaralco.

Matrikulan zer jartzen du?

DENAK: Fiesta. ANE: Kotxean marka.

Zuei gustatzen zaizkizue karameluak?

DENAK: Bai, goxoak direlako.

Ba, kotxea atsegin dutenentzat goxoki bat bezala da, gustokoa.

136

7. Irudia Iker Elustondo, 6,7 urte, Saioa Paredes 6,9 urte, Unai Madina 6,7 urte eta Leire Caminos, 7,2 urte.

146

148

2.7. KOMIKIA

«KOMIKI. iz. Marrazki, hitz eta zeinu bidezko adierazpidea; horrez baliatuz kontatutako historia, liburuetan, aldizkarietan edo egunkarietan argitaratua. Marrazkia eta testua laukien barruan egoten dira, eta lauki horiek gertaerak eta kontakizuna zatikatu eta banatzen dituzte. Hizketa nori dagokion globoen bidez adierazten da. Zinemako baliabide batzuk ere erabiltzen dira: plano banaketa, hotsak (komikian onomatopeien bidez adieraziak)... ». (Lur hiztegi entziklopedikoa).

«KOMIKI: Irakurtzeko da, liburua bezalako berdintsua da. Marrazkiak dauzka.

Hiztegia baino laburragoa da. Txisteak kontatzen ditu». (4 urteko ikasleak. Gelako hiztegia. Ikaztegietako eskola). Duela 100 urte sortutako testu mota honek zabalkunde handia izan du eta eskoletara

modu batera edo bestera sartu da. Gehienetan, zeharka, osasun kanpainetan, testu liburuetan e.a. beste helburu batekin erabili izan da. Baina komikia bera izan daiteke helburu, testu mota hau hobeto ezagutzearekin batera gehiago gozatu, eta kritikoak izateko bidea emango digu.

Komikian irudia eta idatzia txertatzen dira, biak landu beharrekoak dira. Lan honetan

idatzian zentratu gara gehienbat. Testuaren ezaugarriak Funtzioa

Gozamena. Ondo pasatzeko tresna bat da. Ludikoa, formatiboa, informatiboa.

Egilea Gidoigilea eta marrazkilaria. Batzutan bakar batek gidoia eta marrazkiak egiten ditu.

Irakurlegoa Umeak zein helduak. Batzuk umeei zuzendatutakoak dira, beste batzuk helduei soilik.

Errealitatearekiko lotura Fikziozkoak izaten dira, lotura gutxi dute. Badira didaktikoak, historiaz, osasunaz... hauen lotura handiagoa da.

Luzera Ez da finkoa. Bineta bat, tira bat...

149

Ohiko formulak Grafikoak batez ere. Konbentzio grafiko asko ditu. Mugimenduak, musika,

sentimenduak, hizketaldiak, pentsamenduak... adierazteko, keinuak, irudi metaforak...

Lexikoa Kolokiala. Aho hizkuntzarekin lotura handia du. Onomatopeia asko azaltzen dira.

Kategoria gramatikalak Adjetibo gutxi, aditzak orainaldian. Esaldi motzak.

Testu egitura Binetaz osatuta dago, bertan testu idatzia eta irudia txertatzen dira kodigo espezifiko

baten arabera. Plano ezberdinak, figura zinetikoak keinuen kodigoa, metafora bisualak, onomatopeiak,

globoak... dira besteren artean bineten osagaiak. Elkarrizketa zuzena da idatziaren zatirik garrantzitsuena eta globoetan kokatzen da. Honez gain zenbait azalpen azal daitezke (kartutxoa) marrazkia nahikoa ez denean.

Tipografia Ohikoena errotulazioa eskuz egitea da (Inprenta maiuskula). Hizkien tamainak, lodierak, tipo aldaketa berezko esanahia du (bolumena, hizkuntza

aldaketa, sentimenduak...).

Irakurri ondorengo erabilera Euskarriaren arabera, gorde (liburuak) edo bota (egunkarietan, aldizkarietan... azaltzen

direnak).

Irakurtzeko era Indibiduala. Idatzia eta irudia interpretatu-irakurri behar dira, bineten arteko lotura edo jarraipena

irakurleak interpretatzen du. Oso zaila da beste bati komiki bat irakurtzea.

Izenburua eta edukinaren arteko erlazioa Handia. Izenburua ez da derrigorrezkoa Askotan pertsonai nagusiaren izena izaten da izenburua.

150

Irudia eta testuaren arteko erlazioa

Oso handia eta oso arautua. Testua eta irudia integratzen duen kodigo espezifiko bat dago. Komikietan pisu handia du

irudiak, askotan testuak baino gehiago. Testurik gabeko komikiak ba dira, ez ordea irudirik gabekoak.

Euskarri mota Liburuak, aldizkariak, egunkariak...

Pertsonaiak Errealak, fantastikoak, objektu animatuak... Pertsonai gutxi izaten dira eta sintetikoki karakterizatuak.

Gaia Edozein.

Formatoa Testua zein irudia binetetan antolatua dator. Testuan azalpenak "kartutxoetan", elkarrizketak "globoetan", eta onomatopeiak soinu hori

sorrarazten duen marrazkiaren ondoan azaltzen dira.

Aktibitateak

Aktibitate guzti hauetan gehienbat lantzen dena testu egitura, formatoa eta idatzia eta irudiaren arteko erlazioa da, aspektu hauek elkarrekiko erlazio estua dutenez batera lantzea egokitzat jotzen dugu.

• Eskolako eta etxetik ekarritako komikien ezaugarriak aztertu.

- Ikasleei komikiak banatu talde txikitan aztertu ea zein ezaugarri aurkitzen dituzten. Talde handian eztabaidatu.

- Gida bat emanda komikiak aztertu. Irudiz ala hitzez adierazten dugu:

- pertsonaiak nortzuk diren, - nolakoak diren, - non dauden, - zer esaten duten, - historioa noiz gertatzen den, - mugimenduak, -...

• Komiki baten orri bat aztertu (erretroproiektorea erabiltzea lagungarri gerta daiteke).

- Zer gertatzen da?

151

- Historio bat da ala lauki independenteak dira? - Zein norabide jarraitu behar dugu? - Zer egiten dute pertsonaiek? Mugitzen al dira? - Nolako planoak azaltzen dira? - Zein tamaina dute pertsonaiek? Urruti dagoena txikiagoa al da? - Hitzegiten ari dira? Pentsatzen?

• Ezaugarri ezberdinetako binetak bilatu, ahal bada moztu eta bilduma bat osatu.

- paisaiak - jende asko - pertsona bat - gorputz erdiko planoa - lehen planoa - detallea - globo ezberdinak - forma ezberdinetako binetak -...

• Komiki ugari jarri liburutegian umeen eskura irakurri, begiratu, zer dioen antizipatu...

dezaten.

• Komikiak osatu.

- Testua borratuta duten komikien kopiak aukeran eman testua asmatu dezaten (bineta bat, tira bat, orrialde bat, testu zatiak bakarrik borratuz...). Testua egokia den asmatu. (ikus 1. irudia)

- Testua eman komikia egin dezaten. - Binetaren bat falta duten komikiak osatu. Haserakoa, bukaerakoa, erdikoren bat.

Koherentzia aztertu. (ikus 2. irudia) - Idatzia borratuta duen komiki bati emandako testua jarri. - Marrazki batean onomatopeiak kokatu eta idatzi.

• Komikiak egin.

- Egoera erreal batean oinarritutako komiki bat egin. Etxeko zein eskolako egoera bat

komentatu ondoren komiki batean azaldu. (ikus 3. irudia) - Istorio labur bat asmatu eta komiki bat egin. (ikus 4. irudia eta errejistroa) - Ipuin bat, txiste bat komikia bihurtu. - Argazki sail batez komiki-argazkinobela bat egin. - Gidoi bat idatzi beste batek marrazkiak egin ditzan.

- Pertsonaiak deskribatu. - Historioaren nondik norakoak. - Kokapena deskribatu. - Testua idatzi, binetaz bineta beharrezko diren azalpen guztiekin.

152

- Gidoiaz irudiak egin. Gidoigilearekin batera emaitza aztertu.

Autorea

- Egile bereko komikiak aztertu. Marrazkilari berekoak, gidoigile berekoak... Idatz sistemaren ezaugarriak Norabidea

Gure idatz sistemaren norabidea umeek ikasi beharreko aspektu garrantzitsu bat da. Testu mota honetan, binetaz antolatua dagoelarik, era ezberdinaz landu dezakegu

norabidea, binetak interpretatzeko norabidea, bineta barruko globoak irakurtzeko ordena eta globo barruko testua irakurtzeko norabidea, irakurri zein idatzi noski.

Puntuazioa

Komikiaren testu idatziaren zatirik garrantzitsuenak aho hizkuntzaren islada izan nahi du, bere dinamismo eta nabardurekin. Hau lortze arren oso testu puntuatua da, batzutan indarra emateko errepikatuak (!!!) harridura eta galdera ikurrak, puntuak jarraian... beste testuetan baino ugariagoak dira. Aktibitateak Puntuazioa

- Komiki orri batean puntuazioa aztertu. Hizkia zein zenbakia ez den guztia markatu. Zerrenda bat egin, zer diren aztertu, sailkatu...

- Umeen produkzioen puntuazioa aztertu.

Norabidea

- Moztuta emandako binetak ordenatu.

153

154

155

156

157

Errejistroak

KOMIKIA TALDEA: Lehen mailako bi neska. DATA: 1996- 5 -15 AKTIBITATEA: Istorio labur bat asmatu eta ondoren komiki eran kontatu. ERREJISTROA: Ainara eta Nereari istorio labur bat asmatzea proposatu diet.

Beraiek esandakoa nik idatzi dut.

AINARA: Egun batean neska bat tabernatik atera zen eta neskaren etxera lapurrak sartu ziren.

NEREA: Eta neska etxera joan zenean gauzak puskatuta ikusi zituen eta negarrez

hasi zen eta mutilak kuartoan ikusi zituen eta hil egin zituen. A: Ez det ulertu. Esaten du mutila etxera joan zela eta hil zen. N: Ez, mutila etxera joan zen eta hil egin zituen.

Nik ez det ulertzen gauza bat: nor da mutil hori?

A eta N: Bere lagun bat.

Istorio polita da baina behar bada esan dezakezue nor den mutila, nortzuk hil zituen...

Istorioa berriro kontatzen hasi dira: N: Neska bat tabernatik atera zen eta mutil bat ikusi zuen eta lagunak izan ziren eta

etxera joan zenean lapurrak ikusi zituen mutilak eta pistola zeukan eta hil egin zituen. Neskak ezkondu nahi zuen eta ezkondu egin ziren.

Lapurrak hiltzeagatik ez zen ezer gertatu?

A: Neskak poliziari deitu egin zion telefonotik eta etorri zenean polizia, dena kontatu zioten neskak eta mutilak.

N: Neska eta mutila betiko poz pozik bizi ziren.

Orain istorio honekin komiki bat egingo dugu. Nola kontatzen dira komikiak?

N: Puxikakin. A: Eta laukiakin. (Nik lehen laukia egin diet eta marrazten hasi dira.)

Zer marraztuko dezue hor?

N: Neska tabernan.

158

(Lehengo testua irakurri dut.) A: Neska tabernatik ateratzen eta mutila. N: Zuk egingo dezu neska eta nik mutila? (Ainarari esan dio).

Aurkitzen direnean zerbait esan beharko dute ez?

(Elkarrekin egiten ari dira marrazkia; tabernako orma non jarri eztabaidatu dute eta "taberna" hitzak "erre" bat edo bi behar dituen.)

Non jarriko dugu hurrengo laukia?

(Komiki batetan bineten norabidea ikusi dugu. Ondoren 2. binetaren laukia reglaz marraztu dute eta bertan mutila etxera doala adierazi nahi dute. Paperatik tiraka hasi dira biak egin nahi dutelako. Etxe handi bat marrazten hasi dira eta gero borratu dute.)

A: Eske, txikia egin behar da, dena txikia. (Etxea bukatu du eta toki gutxi du mutila marrazteko. Mutila modu sinplean

marraztea proposatu diet urrutitik ikusten delako eta adibide bat marraztu diet beste paper batean.)

Neska nora doa?

N: Bere etxera.

Eta zer esango dio mutilak?

N eta A: Agur etxera noa. (idatzi dute).

3. binetakin hasi behar dute: Zer gertatzen zen etxe horretan?

A: Lapurrak zeudela. N: Hemen egin behar dira, etxean. (Etxeko fatxada ikusten den 2. binetan jarri nahi

ditu.)

Baina lapurrak etxe barruan daude eta hurrengo binetan, lapurrak gela batean marraztu ditzakezue.

(Lapur bakarra marraztea erabaki dugu lana errazagoa izan dadin. Marraztu dute.

Ondoren esan diet guk badakigula lapurra dela baina bestela agian ezin dela jakin. Goikaldean hori kontatzea proposatu dut) 4. binetarekin hastera doaz

Zer ikusiko da hor?

A: Lapurra eta mutila pistolakin.

Zerbait esaten du mutilak?

N: Betiko hilda.

159

Eta lapurrak zerbait esan zuen?

N: A A A.... (Hurrengo saiorako utzi dugu.) (Beste egunean egindakoa begiratu eta irakurri dugu eta pistolaren soinua jartzea

proposatu diet. Hurrengo binetan neska, mutila eta polizia marraztea erabaki dute:) A: Nik egingo det mutila eta poliziaren kotxea eta zuk neska, baina etxetik kanpo.

(Nereari esan dio.) N: (bineta erregelaz marrazten ari da.)

Zer egin behar duzue?

A: Polizia egingo degu atea jotzen ari zala eta neska eta mutila balkoian. N: (Etxea marraztu du). Hemen furgoneta. (Ainarari etxearen aurrea erakusten dio). A: Neska eta mutila txiki txikiak egin behar dira bestela... Polizia hemen egingo

degu bale? (Etxearen aurrea erakusten du.) N: Hemen bezela egin (Lehen egindako irudi sinplea.) A: (Arkatza hartu eta jarraitu du.) N: Ez al dakizu furgoneta egiten? Hola, gero gora... A: Nik nahi deten bezela egingo det. Hemen argik piztuta ta dena zeon bale Nerea? N: Eta egiten du niu, niu, niu.

Zer esaten du mutilak?

N: Lapurra etorri da eta hil egin dut. (Idazten ari da Ainarak lagunduta). Nola da hil? ("Li" idatzi du)

A Ele, i.

Hor "LI" jartzen du. Gainera H-z hasten da.

N: Oso ondo esaten du poliziak. A: Ez. N: Agur orduan. A: Ez, zuk esaten dezu zerbait eta agur? Ez zait ondo iruditzen. N: Beste egun batean etortzen bada deitu neri. (Leku gutxi dagoenez ahal den laburrena idaztea pentsatu dugu: hurrengoan deitu

neri.)

160

Nola bukatzen da istorioa?

N: Ezkondu ziren. (Lehen egin duten bezala, akzioa kokatzeko testua idaztea proposatu dut: Sustoa

pasa ondoren ezkondu ziren.) A: Eliza ezingo degu egin, barrun. N: Kanpoan. A: Ezkontzen kanpoan? N: Orduan sartzen ari zirela. A: Nerea ezkontza barrun egingo degu. (Marraztu dute)

Nola jakin elizan daudela?

N: Eliza idatzita. A: Ez.

Zer egoten da elizan?

N: Kanpaia. (marraztu du.) Tan, tan.. jarriko degu? A: Bai. Ta, "te" "a"; hiru aldiz edo nahi dezuna jarri. (Bukatzeko, beraien izen abizena idatzi dute (egileak) eta izenburua asmatu dute:

"Neska eta mutilaren abentura.")

161

162

3. KAPITULUA: IPUINAK LANTZEN HAUR ETA

LEHEN HEZKUNTZA

163

3.1. GURE LANAREN KOKAPENA Iturri teorikoak

Ikuspegi eraikitzaileari eta elkarrekintzaileari jarraituz, norberak duen munduaren

ezagupen maila, munduarekin eduki dugun elkarrekintzaren ondorioa dela esan dezakegu, horrela lortzen baitugu objektuei esanahia ematea, eta gure tresna intelektualak birmoldatu eta garatzea.

Hazkunde intelektuala ez da ezagupenen pilaketaren bidez lortzen. Ezagupen berriak

lortzen ditugunean, horiek gure sistema intelektualari egokitzeko, sarritan aurreko guztia aldatu eta birmoldatu egin behar baitugu.

Ezagutza norberaren ekintzaren bidez lortzen da, baina ez behin-betikoa, jarraian

egindako hurbilpenen bidez baizik (hipotesiak eraiki, frogatu, nahikoak ez badira edo aurrez dakigun hipotesiekin kontrajarriak badira birplanteatu...). Hurbilketa hauek gero eta konplexuagoak dira eta ezagupena gero eta objektiboagoa izatea lortzen dugu. Objektibitate hau lortzea oso lotua dago elkarrekintzarekin, hau da, norberaren hipotesiak besteen hipotesiekin aurrez aurre ipintzearekin lotuta, alegia.

Esandako guztia kontuan hartuz, argi eta garbi geratzen da irakurtzea eta idaztea ez direla

trebetasun batzuen pilaketa, batzuk besteekin harreman zuzenak dituzten prozesu bateratu eta global baten emaitza baizik. Gaur egungo gizartean, umeak hasieratik aho-hizkuntza eta hizkuntza idatzian murgildurik daude. Eskolak ezin du hau ahaztu, eta hori oinarritzat hartuz, hasieratik umeei funtzio eta ezaugarri desberdinak dituzten testu motak, eta letra mota desberdinak (kurtsiba, inprentakoa, maiuskulak, minuskulak...) agertzen diren egoerak eskaini behar dizkie.

Azpimarratzekoa da, proposatu behar diren ikas egoera guztiek, umeentzako

esanguratsuak izan behar dutela. Eskolan irakurketak eta idazketak gizartean duen funtzioa berreskuratu behar duela, hau da, komunikatzeko era bat, astialdirako tresna, eguneroko arazoei aurre egiteko informazio iturri baliagarria, bi hitzetan esanda, eguneroko bizitzarekin zerikusi zuzena duen zerbait.

Irakurtzea, ulertzea da batez ere, eta ez sistema bat dekodifikatzea. Irakurketaren

ulerkuntza, umeak irakurtzen jakin aurretik ematen da, norbaitek ipuin bat irakurtzen dionean esate baterako, berak ulertzen du irakurtzea zertan datzan. Horregatik Hezkuntza-Sistemak irakurketaren ulerkuntza lantzen aurreneko urtetatik hasi behar du.

Irakurtzea, ulertzea bada batez ere, idaztea testu esanguratsuak egitea da. Gure eskolako hizkuntzarako IIP (Ikastetxearen Ikasketa Proiektuan) argi azaltzen genuen

nola lotzen genituen egoera komunikatiboak testu mota desberdinekin.

164

Gure eskolako ikastetxearen ikasketa proiektuarekiko loturak Lehen Hezkuntzako hizkuntzako helburuak

• Egoera komunikatiboak eta hizkuntzaren arauak oinarritzat hartuz, ahoz eta idatziz adierazpen koherenteak lortzea.

• Hizkuntz desberdintasunek dakarten aberastasuna ezagutu eta estimatu. • Aho-hizkuntza ideiak, esperientzia eta bizipenak trukatzeko erabili, beti ere besteen

bizipenarekiko errespetuzko jarrera erakutsiz eta komunikatzeko arauak errespetatuz. • Esanahi ezberdinetako mezuak ulertzeko eta ekoizteko hizkuntzak eskaintzen dituen

baliabide desberdinak erabiltzea. • Irakurketa gozatzeko, jakiteko eta ikasteko iturritzat erabili, bide batez hobekuntza

pertsonala eta hizkuntzaren aberastasuna lortuz. • Ahozko eta idatzitako hizkuntzak eskaintzen dizkigun baliabideak arakatuz,

sentsibilitate estetikoa garatu, norberaren hizkuntzaren erabilpenean komunikatzeko sormenezko bideak bilatuz .

• Norberaren hizkuntz ekoizpenak hobetzeko, lengoaiaren erabilera hausnartu, hizkuntz arau eta egoera komunikatiboen artean dauden harremanez jabetuz.

Hizkuntzaren bidez aurreiritzi arrazista, sexista, klasista eta abar agerian ipintzen direla

ohartu dagozkien aldaketak sartuz.

• Aho eta idatzizko hizkuntza ikasteko tresna bezala eta ekintzen planifikaziorako erabili. Planifikazio honek, ekintzak aurreikusi, daukagun informazioa gogoratu eta erabilitako prozedura aztertzeko (eztabaidak, eskemak, gidoiak, laburpenak....) balio du.

Hezkuntza-jardueraren hastapenak

Eskolako IIPa egiterakoan, gure eguneroko lanerako, filosofia eratzaile edo konstruktibistarekin zerikusi zuzena zuten hainbat oinarrizko hastapen kontuan eduki genituen. Hona hemen garrantzitsuenetakoak:

• Aniztasunaren trataera

Gure lan hezitzaileak, kontuan eduki behar ditu sexu, arraza, eta baita psikologi edo fisikoki eman daitezkeen desberdintasunak ere. Hauek aurkitzen saiatu, eta horiek oinarritzat hartuz eta errespetatuz, lan proposamen malguak eta irekiak aurkeztu, haur guztiek, bakoitzak dituen ezaugarri bereziekin erantzuteko gai izan daitezen.

Kontuan hartuz gure eskolara (gutxiengo etniko) desberdinen ikasleak etortzen direla

(ijitoak, portugaldarrak, angolatarrak eta dominikarrak) integrazioa lortzen saiatuko gara, talde bakoitzaren ezaugarriak errespetatuz eta desberdintasun horiek denontzako aberasgarri izan daitezela saiatuz.

Orokorrean ikasleriaren behar desberdinei erantzun behar izango diegu, bakoitzaren

nortasuna errespetatuz eta bere gaitasunen garapenak ziurtatuz. • Sentiberatasuna eta harreman sozialak

Maitasunaren beharra, jatearena, edo ziurtasunarena bezain garrantzitsua da.

165

Gehienetan familia izaten da maitasunezko harremanak ziurtatzen dituena; eskolak harreman horiek bultzatu behar ditu eta umeei beren kideekin eta pertsona nagusiekin elkarrekintzan aritzeko aukera eskaini behar die.

Horretarako beharrezkoa da gelan giro goxo eta lasaia egotea, denon arteko maitasunezko

harremanak sortu ahal izango diren, komunikatzeko giro eta aukerak bultzatu, taldeko ekintzak eta bakarkako lanak tartekatu, gela desberdinetako umeen arteko harremanak bultzatu, eta tutoreaz gain beste irakasleekiko harremanak lortu.

• Gurasoekiko harremanak Familiaren eta eskolaren arteko harremanak oinarrizkoak dira. Familiak eskolan

konfiantza eduki behar du, bertan onetsia eta hezia izango delakoan. Familiarekiko informazio trukaketa baliagarria izango zaigu gure heziketa lana hobeki

egiteko, eta gainera horrela bai eskola eta familia irizpide berberak mantentzen badituzte, mezu kontrajarriak saihestuko ditugu.

• Hizkuntz trataera Gure eskolara etortzen diren ia ume guztiak (salbuespen gutxi batzuk kenduz) gaztelania

entzuten dute familian eta herrian. Gure eskolan A eta D hizkuntz ereduak ditugu. Gure ustez adin hauetako umeek hizkuntza berri batez jabetzeko eta beraien ama-hizkuntza hobetzeko oso adin aproposean daude, baina hori, eta are gehiago hizkuntza berri bat barneratzeko bada, elkarrekintzan arituz lortzen da.

• Ekintzaren garrantzia Ekintza edozein ikaskuntzaren oinarria da baina kontuan eduki behar dugu, ekintza bera

bezain garrantzitsua dela ekintza hori adierazteko eta komunikatzeko aukerak izatea. Ez dugu ahaztu behar, umeek zerbaiti esanahia topatzeko, proposatzen diegunak

interesgarria izan behar duela eta argi ikusi behar dutela laguntza eta baliabide aproposekin hori burutzeko gai direla.

• Hezitzailearen papera Hezitzaileak egin behar duena, gure ustez, zera da; umea bera bakarrik egiteko gai

denaren eta laguntzarekin lortzeko gai denaren artean egon behar du. Honekin zera esan nahi dugu, ez duela informazioaren transmisore hutsa izan behar, pentsamendu eta errealitatearen arteko zubia baizik.

Orokorrean umeek zer pentsatzen duten ezagutzen badugu, eta kontraesanak sortuko

dizkien proposamenak aurkezten badizkiegu, kontraesan hauei irtenbidea topatzen saiatuko dira. Pertsona nagusiak, zuzenean parte hartu baino lehen, umeei material ugari eta ezberdina

eman behar die aztertu, manipulatu eta ematen dituen aukera guztiak ezagutzeko denbora utziz. Hori dela eta, irakasleak gela barruan beteko duen funtzioa hurrengo puntu hauetan

oinarritu behar dela uste dugu: • Ahal den neurrian helduaren boterea gutxitu eta horren ordez, umearen ikuspuntuak

trukatu. • Beraien artean harremanak eta iritzi desberdinen trukaketa bultzatu.

166

• Umeengan mentalitate bizia eta beraien kabuz gauza berriak ezagutzeko jakinahia suspertu.

3.2. IPUINA: LITERATUR TESTUA Ipuinerako hurbilketa teorikoa

Ipuinaren papera Literatura mailan erreferentzia izatea da, bere egitura logikoekin,

jatorrizko funtzio sozialekin eta fantasiarekin. Ulermenean eta idatzizko adierazpidean ditugu ikasbidearen funtsezko zutabeak, eta

horrez gain eguneroko tresna erabilgarriak. Baina entzuteko, irakurtzeko edo ipuinak idazteko gozamena inposizio, azterketa, emaitzak lortu beharra eta abar bihurtzen dira, eta John Holtek “El fracaso de la escuela” liburuan esaten duen bezala, egoera hau ume bati berogailu bero baten gainean kokatzea eskatuko bagenio bezalakoa izango litzateke eta orduan umeak egiten duena zera da, urrundu ez erretzeko. Errealitate hau kontuan hartuz irakurtzeko eta idazteko nahiak bakarrik lortuko dira era ludiko batean proposatuz, sormenezko era atsegingarrian. Proposatzen dena hau da, ipuinak sortzen, idazten eta irakurtzen ondo pasatu, elkarrarteko gozamena landuz.

Korronte konstruktibistarekin bat gatozela esaterakoan zera esan nahi dugu: helduaren

papera ez dela errealitatea errezetatzea, umeek uler dezaten Seve Callejak “Todo está en los cuentos” liburuan esaten du Literaturak ez duela adjektiboen beharrik, eta ez dagoela gazte eta helduen literaturarik, irakurtzeko era ezberdinak baizik, eta honela uler daiteke gazteek liburu mota batekiko duten nahia, nahiz eta hauek berarentzat bereziki idatzita ez egon.

Baina badakigu zer den ipuina? RAEek ipintzen duenez zera da: “Gertakizun baten kontakizuna. Ahoz edo idatziz

egindako gezurrezko edo asmatutako gertakizuna. Gazteak alaitzeko kontatzen den alegia edo elea.”

Beharbada komeni da herriko eta betiko ipuinen ezberdintasuna azaltzea. Betiko ipuina

elkarrekiko sormenean gelditu dena eta ahoz aho kontatu dena da, modu askotan iraun duelarik. Herriko ipuina egile ezagunarena izan daiteke baina komunikabideei esker herrikoitu dena.

Hizkuntza lantzerakoan teoria eraikitzailearen ildoa jarraitzen genuenez, oso argi

geneukan gure helburua umeek testuak egin eta ulertzeko gaitasuna lantzea izango zela, horrela irakurketa eta idazketarekin gozamena sentituz.

Adin hauetako umeentzat, testu mota erakargarrienetako bat ipuinarena dela kontuan

hartuz, eta gainera gure eguneroko ihardunean erabilinetakoa dela, ikasturte osoan zehar ipuina sakonki lantzea helburutzat hartu genuen. Hala ere, honek ez du esan nahi beste testuak ahaztuko ditugunik. Ipuina, irakasle guztiok sarritan erabiltzen genuen testua zen eta gainera horri buruz, nolabaiteko ezagupen teorikoak genituen.

Ipuinean, komunikatzeko beharrak, sentipen eta zirrarak sortarazi eta gozamena eta ondo

pasatzea lotu nahi izan dugu. Aurrez geneuzkan ezagupen teorikoak, gehituz joan gara, horretarako batez ere “El arte

de contar cuentos” Sara C. Bryant-en liburua erabili dugularik. Hona hemen, taldean eztabaidatu ondoren zein ondorioetara iritsi garen:

167

• Helburua: Ipuinaren helbururik garrantzitsuena, zalantzarik gabe alaitasuna lortzea,

une atsegin bat pasatzea da, eta jolas-helburu horrek edo funtzio ludiko horrek irakaspen funtzioaren gainetik egon behar du.

• Ezaugarriak berriz hauek dira, ekintzen arintasuna, misterio kutsua galdu gabe xumea izatea, eta adin txikienetan batez ere hain garrantzitsua dena, errepikatzen diren elementuen agerpena.

• Kontuan hartzeko hainbat irizpide:

- Umeen gustukoak. Edozein gai umeen gustukoa izan daiteke, misteriotsua bihurtzeko gai bagara.

- Edozein umek ilusionatzeko duen ahalmena mugagabea izan daiteke, baina kontuan hartu behar dugu, gehiago dela sineskortasuna, fikzioa sortzeko gaitasuna baino.

Ipuina kontatzeko hainbat kontseilu:

- Ipuina kontatzen eta entzuten ari direnen arteko hurbiltasun fisikoa, honek mentalki gertu egotea errazten duelako.

- Ipuina kontatzen hasi aurretik, garrantzitsua da isiltasuna lortzea, giro egokia sor dadin. Ahalegin guztiak egin behar dira kontaera ez eteteko, bestela magia galtzen baitu.

- Ipuinaren haria hasieratik egin behar da jaun eta jabe, eta horretarako, derrigorrezkoa da kontatzaileak ipuina ondo ezagutu eta barneratuta edukitzea.

- Ondo ezagututako ipuina modu logiko-dramatikoz eta gogo handiz kontatu behar da.

- Erabilitako hizkuntzak aberatsa eta konplexua izan behar du, errealitatea ere horrelakoa baita. Irakaslearen funtzioa ez da errealitatea sinpletzea gelan baliogarriak izan daitezkeen edukiak lantzea baizik. Ikastea merezi duen edozein gauza, berez konplexua da, eta askotan edukiak errazteko gure ahaleginetan funtsik gabekoak bihurtzen ditugu. Hori dela eta ipuina aukeratzerakoan hizkuntza aberatsenak dituenak aukeratu beharko ditugu (Deskribapen ederrekoak, hizkuntz egitura aberatsekoak), eta gaiaren aldetik berriz, erakargarriak direnak, hau da giza psikologian edo arazoetan oinarritzen direnak, hala nola, bekaizkeria, maitasuna, gorrotoa, tristura...

Honek zera esatera garamatza, xumeak eta errazak diren testuak, hau da eguneroko

bizitzako gertaeretan oinarritzen direnak ez direla umeentzat erakargarrienak, ez eta beraientzako aproposenak ere.

Logikaz. Gertaerak etenik gabe eman behar dira eta gero eta arinago, azkenean amaiera

zentzudunekin bukatuz. Dramatikoki. Narratzaile on baten ezaugarririk onenetakoa horixe da, era dramatikoa

ondo erabiltzearena, baina hau gure izaera bortxatu gabe egin behar dugu. Garraz, gogo handiz kontatzea. Narratzailea ipuina kontatzerakoan gustura dagoela,

istorioa atsegin zaiola, helarazi behar die entzuleei, horrela hauek ere sentsazio berbera edukiko baitute.

Hori dena kontuan hartuz, ondoren doakizue ipuin zerrendan bat. Batzuk idazleak

proposatutakoak, eta besteak berriz, guk erabilitakoak, bai Santurtziko PATen bidez lorturikoak, edo merkatuan salgai daudenetakoak.

168

Gaur egun haur-literatura ugari daukagu merkatuan. Hala ere literatura berriak ez digu ahaztarazi behar kultura bakoitzeko ipuin klasiko edo herrikoiek duten xarma berezia. Ikus-entzunezko gailuak eta bereziki telebista etxe guztietan egoteak, umeei ipuinak kontatzeko ohitura galtzea suposatu dute, eta beraz ipuin herrikoiak edo klasikoak ezagutzeko aukera murriztea. Literatura kultur aniztasunera hurbiltzeko modurik aproposena izan daiteke.

Oso garrantzitsua da umeei ipuinak kontatzea, beraien bidez edertasuna ezagutzen baitute eta estetika-baloreak bereganatzen. Ipuinen bidez, sarritan lortzen ditugun

imajinak, hain dira unibertsalak, sarritan hobe dela pertsonaia bat aipatzea ezaugarri fisiko edo moralak esaten hastea baino (adibidez Ahate itsusia).

Giza baloreak eta gizakien esperientzia ipuinetan ematen dira. Beraz eskolaren

zereginetako bat izango da ipuinetan agertzen diren baloreak lantzea beti ere kritikatzeko gaitasuna bultzatuz, moralak gizartearekin batera aldatzen baitira, eta ipuinak garai jakin batzuetako morala ematen baitigu, eta jakina denez, antzina ontzat ematen ziren hainbat balore gaurko gizarteak ez ditu onartzen.

Bi ipuin mota daude. Batzuk, ipuin moralak, eta bertan moral aldetik aurrez dauden iritziak agertzen dira eta baita konbentzionalismoak ere. Umeek gogoz entzuten dituzte, dibertigarriak badira, eta hauen bidez pasatutako esperientzien berri ematen zaie.

Beste ipuinek berriz ez dute aurremoralik eta bizitzaren ikuspegi bat ematen digute fabula

edo olerkien bidez, eta entzun ondoren bakoitzak bere ondorioak ateratzen ditu (adibidez “Oihaneko Liburua”).

Mitologikoak ere ez ditugu ahaztu behar. Kultura bakoitzak munduaren, eta bere

historiaren pasarte garrantzitsuenetatik ikuspuntu berezia dauka eta hau mitoetan jasotzen da. Gainera hauen bidez gure arbasoak nola bizi ziren jakin dezakegu eta belaunaldi desberdinen arteko lotura ikusi (adibidez sorginak).

Ipuinek umeei leku arrotzetara bidaiatzeko esperientzia berriak bizitzeko eta beren bizitzatik atera eta besteen lekuan ipintzeko aukera eskaintzen die.

Gai eta autore garrantzitsuak ulertzeko umeek duten gaitasuna ez dugu gutxietsi behar.

169

Ipuinen bidez landu daitezkeen helburuak Miriam Nemirovskyk emandako materialaren artean oso baliagarria gertatu zitzaigun

honako hau “¿Cómo organizar las actividades de enseñanza del Lenguaje escrito?” Txosten hau eredutzat harturik gure testu motako ekintzak antolatu genituen, nahiz eta

edozein testu motarako balio izan. Plangintza honen egitura bi atalean zatituta dago; alde batetik testu motaren propietateak eta bestetik idatz-sistemaren propietateak.

Zein testu mota landuko den gelan aukeratzen da eta zenbat denboratan egingo den. Testu

motako ezaugarriak aztertu ondoren landuko ditugunak aukeratu eta horretarako behar diren ariketak prestatzen dira. Idatz-sistemaren ezaugarriak eta beste alde metalinguistikoak ere zehaztuko dira. Horrela eginez, testua egingo ditugun ekintza guztien ardatza izango da.

Ea hemen antolaketa:

Testu motaren ezaugarriak Idatz-sistemaren ezaugarriak - Funtzioa. - Idazlea. - Irakurlego posiblea. - Errealitatearekiko harremanak. - Hedadura. - Formula finkoak. - Historia. - Kategoria gramatikalak. - Testuaren egitura. - Tipografia. - Formatua. - Irakurketaren erabilpena. - Irakurtzeko modua. - Izenburu eta edukiaren arteko

harremanak. - Testu eta irudien arteko harremanak. - Euskarria. - Pertsonaiak. - Gaia.

- Marrazki eta irudien arteko desberdintasuna.

- Aho hizkuntza eta hizkuntz idatziaren arteko desberdintasunak.

- Sistemaren norabidea. - Ezaugarri koalitatiboak. - Testu motak. - Ortografia. - Puntuazio zeinuak - Hitzen arteko hutsuneak.

Ebaluazioa

Miriam Nemirovskik emandako materialaren barruan, ebaluatzeko hainbat irizpide

ematen ziguna azpimarratzen dugu. Horren bidez jakin ahal izango dugu zein unetan dauden gure ikasleak. Berak “ Banakako elkarrizketa” ematen zion txostenari eta esaten zuen ez zela beharrezkoa gelako guztiei egitea, 3 edo 4 ume aukeratzea nahikoa zela horiek gelako ereduak baziren.

Oso egokia da hasierako ebaluazioa egitea, gelako umeak zein momentuetan dauden

jakiteko. Oso garrantzitsua da giro lasaia eta adiskidetsua egotea, umeak azterketa baten aurrean dagoela senti ez dezan.

Hemen doakizue adibidea:

170

Banakako elkarrizketa

• Umearen ondoan eseri eta orriak, arkatza eta borragoma mahai gainean ipini. Ezagutu eta gehien gustatzen zaizkion ipuinez hitz egin. Elkarrizketa ahalik eta giro lasai eta goxoenean egin.

• Ezagutzen dituen ipuinen izenburuekin zerrenda bat egingo duela jakinarazi horretarako

irizpideren bat erabiliz “ Zure ustez, zeintzuk joan beharko lukete elkarrekin? zergatik?”. Umeak irizpidea zer den ulertzen duela ziurtatu ondoren, zerrenda egiteko behar duen materiala, folio eta arkatza, emango zaio, eta berak erabakitako irizpidearen arabera sailkapena egingo du.

• Zerrendako gehien edo gutxien gustatu zaiona aukeratzeko eskatu, eta hau egin ondoren

beste folio batean ipuina nola hasten den idazteko esango diogu. Testuaren antolaketan sortu daitezkeen zalantzak ez argitzen ahalegindu. Bere ustetan modurik egokienean egiteko animatu, oso ondo egingo duela esanez. Argi utzi hasiera besterik ez duela idatzi behar, hau da nola hasten den (pare bat paragrafo). Egiten ari den bitartean gure onespena adieraziko diogu.

• Testu ugari duen ipuin liburu bat eman umeari (irudi baino testu gehiago duen bat) bere

kasa ikusteko denbora utziz. Ondoren ipuin horretan agertzen diren pertsonaia zerrenda bat egiteko eskatuko diogu. Hitzen hautaketa egiteko erabiltzen dituen irizpide eta baliabideak erregistratu. Zerrenda egiteko testu osoa irakurtzen badu, pare bat paragrafo egin ondoren nahiko dela eta beste gauza batekin jarraituko dugula esan.

• Ondoren ipuinaren zati bat aukeratu -hasierak errazenak dira, amaierak gutxiago eta

konplexuenak tartekoak- . Nahi dugun zailtasun maila kontuan izanez aukeratzen da paragrafoa, eta hau seinalatuz ISILTASUNEZ irakurtzeko eskatuko diogu. Irudiak egongo balira begiratu ea umeak kontuan hartzen dituen, eta modu lineal eta jarraian irakurtzen duen... (irakurtzeko zer egiten duen erregistratu). Amaitutzat ematen duenean zertaz datzan galdetu, zer esaten duen paragrafo horretan. Bere iruzkinak edo komentarioak erregistratu.

Miryam Nemirovsky 3.3. LAN PROPOSAMENAK Ipuinak nola idatzi

Lehen Hezkuntzako lehenengo bi zikloetan landu ditugun ipuinak, era askotakoak izan

badira ere, bereziki klasikoak, mitologikoak eta euskal ipuin herrikoiak, eta Espainiako literaratura landu ditugu.

Ipuin klasikoak. Gehienak ezagutzen zituzten eta batzuetan buruz ere bazekizkiten, hala

ere oso erakargarriak izan dira, lehenengo ziklokoentzako batez ere. Agian honetan zerikusia eduki dute merkatuan hain ugari diren Walt Disney-ren bideo zintek.

Ipuin mitologikoak eta euskal ipuin herrikoiak: gehienak argitaratu gabe daudenez,

binetetan jasota eskolan geneuzkanak erabili ditugu. Orain arte eta euskara hutsez zeudenez, D eredukoek bakarrik erabiltzen zituztenez, erdal-hiztunek, euskal kulturara hurbiltzeko aukera izan zezaten, lan-talde bat osatu dugu, ipuin esanguratsuenak gaztelanierara itzultzeko.

171

Euskal ipuin herrikoietan berriz, batez ere Joxe Migel Barandiaranek jaso eta moldatu eta argitaratuak daudenak erabili ditugu, “Axut saila” lehenengo zikloan eta “Sorgin saila” bigarrenean.

Espainiako literaturan berriz, gehienak ere herrikoiak dira eta “Ilargi erditxoren ipuina”

sailean daude, bai gaztelaniaz eta euskaraz ere. Orain arte aipatutakoaz gain, gelako liburutegietan mota eta leku askotako ipuinak

edukitzen ahalegindu gara, hala nola katalanak, gailegoak edo ingelesak (“ Sirena bilduma” lehen zikloan eta “Txalupa saila” bigarrenean).

“Axut” saileko ipuinak oso egokiak dira testuaren egitura lantzeko, ohizko hasiera eta

amaiera dutelako eta esaldi batzuk testu osoan zehar errepikatzen direlako. Idatz-sistema lantzeko ere oso baliagarriak dira puntuak, komak, gidoiak, harridura eta galdera zeinuak, argi eta garbi ikusten direlako.

“Ilargi erditxoaren ipuinak” pertsonaiak eta ipuinen hasiera eta amaierarako dauden

esamoldeak lantzeko oso aproposak dira, esamolde desberdin asko agertzen direlako. Ipuin klasikoak egokiak dira, ipuin beraren bertsio desberdinak lantzeko, eta beraz

garrantzitsua eta bigarren mailakoa dena bereizten ikasteko. Lehen esan dugunez hasiera eta amaiera lelotuak ipuina testu mota bezala bereizten.

laguntzen du. Horregatik bai ikasleek eta baita irakasleak ere aurkitu ditugun modu desberdinak apuntatu ditugu eta hemen aurkezten dizkizuegu:

Ipuin guztiek hiru zati dituzte: hasiera, gertaerak eta amaiera. Beraz hiru galdera hauei

erantzutea da kontua:

Nola hasten da? Ipuin guztiak gutxi gora-behera horrela hasten dira: - BEHIN BATEAN... - BAZEN BEHIN... - ASPALDIKO DENBORETAN BA OMEN ZEN ... - BEHINOLA... - GAUZA GUZTIEK HIZKETAN ZEKITEN GARAIAN, BA OMEN ZEN... - MUNDUAN BESTE ASKO BEZALA, BEHIN BAZEN...

Ondoren pertsonaiak nolakoak diren eta ipuina non gertatzen den kontatzen da. Zer gertatzen da? Ipuinetan nahi dugun guztia gerta daiteke. Nola bukatzen da? Edozein bukaera asma dezakezu. Zoriontsua edo zoritxarrekoa. Hemen dituzu adibide batzuk:

• Eta sasi guztien gainetik eta hodei guztien azpitik, zoriontsu bizi izan ziren. • Handik aurrera zorionekoak edo zoritxarrekoak izan ziren.

172

• Ipuina amaitu da gustatu ez bazaizu ez eduki kontuan, gustatu bazaizu, aldiz, sartu ipuinen zakuan.

• Eta hala bazen ez bazen, jendeak hala uste zuen. • Eta hau hala bazan, sar nadila kalabazan, eta irten nadila Derioko plazan. • Zorion zoriontsu, hemen amaitzen da ipuin hau koloretsu.

Haur hezkuntzarako lan proposamenak

Gure mintegiko helburua irakaslegoarentzako materiala sortzea denez aurretik klaseetan

praktikara eramatea hobe izango zela uste izan dugu. Ikasturte hasieran eta abiapuntutzat M. Nemirovskyk utzitako materiala hartuz mailaka

erabaki genuen idatz-sistemaren zein ezaugarri landuko genituen ipuinetako testu motan. Gure asmoa ez da sekula santan izan programaketa itxiak bezala aurkeztea, guri

baliagarriak suertatu zaizkigun orientabideak aurkeztea baizik. Horregatik ez dugu uste gure lan proposamena amaituta dagoenik entsegu bat besterik ez baita izan eta beraz testu mota honetako beste edozein esperientzia onartzeko prest gaude. Hiru urtetako geletan egindako lan proposamena Landuko diren testu motaren ezaugarriak

• Pertsonaiak • Azala • Hiztegia • Egilea

173

Landuko diren idatz-sistemaren ezaugarriak

• Ezaugarri koantitatiboak. • Ezaugarri koantitatiboak. • Norabidea.

Ariketen proposamena

• Gelan liburutegia antolatzen eta erabiltzen hasiko gara, bertan, ipuinak, aldizkariak, egunkariren bat, jostailuen iragarkiak... edukiko ditugularik, eta baldintza hauek betetzen dituen ipuin bat aukeratuko dugu:

Ezaguna izatea. - Testu erraza edukitzea.

- Pertsonaiak erraz identifikagarriak izatea. - Ipuinaren izenburua letra handiz eta identifikatzeko... modu errazean agertzea.

1. Saioa

• Umeek talde handian daudenean ipuina aurkeztuko diegu, eta beraien ustez izena non dagoen galdetuko diegu. Umeei, hipotesiak egiten utzi ondoren, azalean agertzen diren testuak irakurriko ditugu, eta horien artean beraien ustez izenburua zein izan daitekeen asmatzera animatuko ditugu.

• Nahiz eta gure lana izenburuan oinarritu, nahi izanez gero beste testuetan ipintzen duenari buruz ere galde diezaiekegu.

• Ipuinaren irakurketa. • Beste batzuetan ipuin desberdinak landu ditzakegu. Izenburuaren kokapenari buruz

hipotesiak egin ondoren, izenburua asma dezatela eskatu. 2. Saioa

• Ipuina bigarren aldiz entzun ondoren, liburutegian uztea proposatuko diegu, eta liburutegia sailkatu gabe edukiko dugunez, azalari begiratuz, bertako testuak, ipuinetan eta ipuinak ez direnetan sailkatzea proposatuko diegu, eta sailkapen hori kontuan hartuz, apal desberdinetan ipintzea.

3. Saioa • Ipuina irakurtzen ari garenean, isildu egingo gara, eta umeei galdetuko diegu, ea nola

hasi den ohartu diren. Ipuin guztiak berdin hasten diren ziurtatzea eskatuko diegu, eta hori egia ez bada, beste ipuinak nola hasten diren begiratzea. Hori egiteko liburutegian daukagun materialaz baliatuko gara.

• Ekintza hau amaitu ondoren, ipuinak nola amaitzen diren galdetuko diegu, eta horretarako ipuin desberdinen amaierak irakurri, konparatu eta esamoldeak errepikatzen ote diren komentatuko dugu.

• Amaitzeko, noizbait ipuin bat idatzi nahi badugu, nora jo jakin dezagun, ipuinaren hasierak eta amaierak idatzita uztea proposatuko diegu.

4. Saioa

• Ipuinean agertu diren pertsonaiak nortzuk diren esan ondoren, nolakoak diren galdetuko diegu, horretarako ezaugarri fisiko (janzkera, tamaina) eta psikologikoak (ona, gaiztoa) kontuan izango ditugularik.

174

• Andereñoak, mimikaz, pertsonaiak aurkeztuko ditu eta umeek nortzuk diren asmatu beharko dute. Ondoren beraiei egiteko aukera emango zaie.

• Andereñoak pertsonaia baten ezaugarriak emanda, nor den asmatzea. • Pertsonaia baten ezaugarriak aldatuko bagenitu, ipuina nola aldatuko litzatekeen

asmatzea. (Zer gertatuko litzateke... izango balitz). • Urtarriletik aurrera, eta gelako umeen izenez osatutako fitxategiarekin lanean hasi

ondoren, ikasgelan landu dugun ipuinetako pertsonaien izenez, beste fitxategi bat egitea proposatuko diegu, eta nahi izanez gero, beraiek aukeratutako beste ipuinetako pertsonaien izenak sartzeko aukera eskainiko diegu.

5. Saioa

• Ipuinen irakurketa. • Ikasleei galdetu, ea beraien ustez, ipuinak idatzi zuenak bere izena nonbaiten ipinita

utziko ote zuen. • Beste ipuinetan idazlearen izena topatu. • Denen artean ipuin bat idazteko aukera eskaini. Andereñoak ikasleek esandakoa

idatziko du. Horretarako gelan dauden ipuin hasierak eta amaierak erabili. • Izenburua aukeratu. • Ipuina amaitu ondoren, posible bada, ipuina landu eta liburutegian utzi.

Pertsonaien fitxategiekin egiteko saioak

• Bigarren hiruhilekorako uztea proposatzen dugu. Lau urtetako geletan egindako lan proposamena Hasieran ipuin bat besterik ez lantzea erabaki dugu, eta horretarako “Txanogorritxo” aukeratu dugu. Landuko diren testu motaren ezaugarriak Pertsonaiak

• Lehen ekintza, umeekin liburutegira joatearena izango da, bertan Txanogorritxoren ipuina ba ote dagoen begiratzeko. Aurkitu ondoren umeekin komentatuko dugu ea nolakoa den ipuina, horretarako azala, izenburua, marrazkiak, letrak etab. kontuan hartzen ditugularik.

• Ekintza osagarri bezala bideora joango gara ipuina ikustera. • Gelan Txanogorritxoren ipuina irakurriko dugu. • Txanogorritxoren abestia buruz ikasiko dugu, pertsonaiak nolakoak diren komentatu

eta ondoren arbelean idatzi. • Fitxategi bat egiteko asmoz, pertsonaien izenak idatziko ditugu, fitxategia ekintza

desberdinetan erabiliko dugularik. Izenak identifikatu

• Izenak konparatzea, zein den luzeena, laburrena, zeintzuk diren gelan ditugun izenak bezala hasten direnak.

• Izenak idatzi. • Antzerkia egin.

175

Ekintza osagarri bezala, ipuinari buruzko marrazkia egin, pertsonaien izenak idatzi eta kopiatu. Murala egin.

Azala

• Liburutegiko liburuak, ipuinetan eta ipuinak ez direnetan sailkatu, bakoitzaren ezaugarriez hitz eginez.

• Bildumarik dagoen ala ez begiratu. • Gelara egunkariak, aldizkariak, liburuxkak, iragarkiak etab. eramango ditugu, eta

ipuinak bereiziko ditugu. • Ipuinak irakurtzerakoan, izenburua eta orokorrean azalean eta kontrazalean agertzen

denari buruz komentatuko dugu. Ondoren ipuinaren izenburua arbelean idatziko dugu. • Gelara ipuin bilduma bat eramango dugu eta hauen ezaugarriez mintzatuko gara.

Egilea

Ipuina irakurtzen dugunean egilearen izena esan eta arbelean idatziko dugu. Hiztegia

• Ipuinak nola hasten diren komentatuko dugu. Horretarako ipuin klasikoak irakurriko dizkiegu, hauek hasiera jakin bat edukitzen dutelako. Amaierekin gauza bera egingo dugu.

• Modu desberdinez hasten diren liburuak bereiziko ditugu, eta ea gustukoenak zeintzuk diren galdetuko diegu.

• Ipuin eta olerkien arteko bereizketa egingo dugu. • Beraien ustez, ipuinetako hiztegi berezia osatzen duten hitzekin zerrenda bat egingo

dugu. Landuko diren idatz-sistemaren ezaugarriak Ezaugarri kuantitatibo eta kualitatiboak

• Pertsonaien izenen fitxategia hartuta, letra gehien eta gutxien dituzten izenak konparatuko ditugu.

• Letra berdinarekin hasi edo amaitzen diren izenen konparaketa egingo dugu. • Hitzen arteko banaketa. • Izenen fitxategietan izen sinple eta konposatuak bereizi • Irakurri diren ipuinen izenburua landu, hitzak konparatu, zenbatu.

Idatz-sistemaren norabidea

• Umeei galdetuko diegu ea beraien ustez non hasten diren ipuinak, eta ea norantz jarraitu behar dugun irakurtzen.

• Arbelean izen baten lehenengo letra idatzi ondoren, galdetu ea norantz jarraitu behar dugun idazten.

Bost urtetako geletan egindako lan proposamena

Hezkuntza proiektua: Gelako liburutegia osatzeko, gaztelua gaitzat duen ipuin bilduma

bat osatzea.

176

Testu motaren ezaugarriak

• Pertsonaiak. • Azala. • Idazlea. • Hiztegia.

Landuko diren idatz-sistemaren ezaugarriak

• Ezaugarri koantitatibo eta koalitatiboak. • Hitzen arteko banaketa. • Idatz-sistemaren norabidea.

Ekintzak

• Etxearen txokoan, Play Movil gaztelu bat eraiki eta egun batzuetan jolas librea utzi. • Gazteluko pertsonaiei, izenak ipini. Izenak txarteletan idatzi eta hauekin fitxategi bat

egin. • Txartelen azterketa kuantitatiboak egin (luzeenak eta laburrenak bilatu, izen jakin

batek zenbat letra dauzkan, izen konposatuak ote dauden begiratu, izen bakoitzak zenbat hitz dituen, hitzen artean geratzen diren hutsuneak nabarmendu), eta kualitatiboak (guk esandako letraz hasten edo amaitzen diren hitzik ba ote dagoen ikusi, begiratu ea izen batzuk letra berez hasten diren, gelako izenekin jolastuz berdin hasten direnak topatu, ezaugarri hauek kontuan hartuz sailkapenak egin.)

• Etxetik, gazteluak agertzen diren ipuinak ekarri, guk gure aldetik eskolan daudenak ekarriko ditugularik.

• Korruan begiratuko ditugu, denetan gazteluak agertzen direla baieztatzeko, eta ipuinak gazteluaren agerpenaren arabera sailkatuko ditugu.

• Eskolako liburutegira joan gazteluei buruz egon daitekeena ezagutzeko, eta nola bizi ziren jakin.

• Gaiari buruz, testu azalgarri edo espositiboren bat irakurri eta marrazkiak komentatu. • Guk ipuina idazten dugunean, erabili ahal izateko, gazteluaren inguruan ematen diren

hitz berezien zerrenda bat egingo dugu. • Gazteluaz daukagun informazio guztia osatzeko, etxetik, txostenak, argazkiak eta

eduki ditzakegun marrazki guztiak ekarriko ditugu, eta biltzea lortu dugun material guztiarekin erakusketaketa bat antolatuko dugu.

• Denon artean ipuin bat idatzi.

Idazten hasi aurretik jakin behar ditugun gauzak:

• Zer den ipuin bilduma bat. Horretarako ipuin bilduma bat aurkeztuko diegu (superliburuak) bertan agertzen baitira, bilduma hori osatzen duten ipuinen zerrenda.

• Ipuin izenburuak nolakoak diren, non agertzen diren (azalean), nolako letra mota erabiltzen duten etab.

• Idazlearen izena non ipintzen dugun. Horretarako ipuin desberdinak begiratuko ditugularik. Ohartarazi, ipuin batzuetan ez dela idazlearen izenik agertzen.

• Marrazkilariaren izena ere idatz dezakegu, eta konturatu ez datorrela bat idazlearen izenarekin.

• Argitaletxea. • Zenbat orri dituen eta non agertzen den. • Ipuinak non hasi eta non amaitzen diren ikertu. Horretarako ipuin batzuk hartu eta

hasteko eta amaitzeko modu desberdinak apuntatu.

177

• Ipuina izateko, elementu fantastikoaren agerpena derrigorrezkoa dela, eta beraz, guk gure ipuina idazterakoan hori kontuan eduki behar dugula argi utzi.

• Aurreko guztia kontuan edukiz, denon artean, arbelean ipuina idatziko dugu, eta orriz orri, eman diogun formatua kopiatuko dugu. Idazterakoan, hitzen arteko hutsuneak azpimarratuko ditugu.

• Plastikazko txokoan, marrazkiak egingo dituzte. • Irakurketa eta idazketako txokoan bakarkako lana egingo dute, ume bakoitzak

bildumarako ipuin bana idatziko duelarik. • Plastikaren txokoan, bakoitzak bere ipuinaren marrazkiak egingo ditu, eta hori egiteko

aurrez idatzi duena irakurri beharko du. • Ipuin guztiak idatzita daudenean, bilduma osatzen duten ipuinen zerrenda egingo

dugu, eta gero guztiak bakoitzaren kontrazalean idatziko ditugu. • Idatzi ditugun ipuin guztiak gelako liburutegian egongo dira. • Ipuinekin pelikulak egin daitezkeela azaldu (bideoan “ Ederra eta Piztia” ikusi). • Erregistroa banaka ipuina egiten ari diren bitartean, hitzen arteko hutsuneetaz zer

esaten duten apuntatu.

Haur hezkuntzan ipuinaren inguruan egindako adibideak ARIKETA MOTA: Ipuinaren izenburuaren irakurketa Funtzionaltasuna

- Izenburuaren inguruan egiten den elkarrizketaren bidez, ipuinaren irakurketarako gogoa sortzea.

- Ipuinaren irakurketak irauten duen bitartean aditasuna mantentzea. - Izenburua testu bezala hartuz, idatz-sistemaren ezaugarriak lantzea.

178

Edukiak Prozedurazkoak

- Izenburuaren bidez ipuinaren gertakizunak iragartzea. - Ipuinaren bidez, literatur mundura hurbiltzea.

Edukizkoak

- Literatur mundua. - Alfabeto sistema, azterketa kuantitatiboak eta kualitatiboak eginez. - Hitzen arteko banaketa. - Izenburuan, gure idatz-sistemaren norabidea. - Maiuskulen erabilpena.

Jarrerazkoak

- Izenburua, ipuinari buruz informazio ugari eskaintzen duen testu bezala baloratzea. Garapena

Lehen pausu bezala, umeek ezagutzen duten ipuin bat irakurriko dugu. Ipuin horrek

derrigorrez izenburua maiuskulaz idatzita edukiko du. Izenburua zein den galdetu ondoren, arbelean idatzi. Ondoren, letrak seinalatuz, izenburua irakurri. Umeei zera eskatzen zaie: - Bakoitzaren izenean agertzen diren letrak topatzea. - Lehenengo letra, hau da hitz hasiera non dagoen identifikatzea. - Hitz bat baino gehiago agertzen badira, beraien artean konparaketak egitea: zein den

luzeena, laburrena, eta ondoren letrak zenbatzea.

Orientabideak Ipuinaren izenburuaren irakurketa, ume txikiekin erabiltzeko oso testu mota aproposa da,

oso esanguratsua eta nahiko laburra delako. Izenburua osatzen duten hitz bakoitzaren lehenengo letra hartuta, gelako umeen

izenarekin konparaketak egin ditzakegu. Ekintza hau talde handian eta txikian ere egin daiteke. Proposatzen den adina: 3 urte. Ekintza honek iraupen laburra izan beharko du, denbora luzean aditasuna mantentzeko ez

direlako gai.

179

ARIKETA MOTA: Irakasleak ipuina irakurtzea Funtzionaltasuna

- Ipuinaren irakurketarekin gozatzea. - Beste erealitateen ezagupenaren bidez, norberaren irudimena zabaltzea. - Ipuinaren “hiztegi” berezia ezagutzea.

Edukiak Prozedurazkoak

- Ipuina adi entzutea. Edukizkoak

- Ipuinaren hizkuntza berezia. Jarrerazkoak

- Ipuinarekiko zaletasuna. - Irakurketarekin gozatzea. - Ipuina adi entzuten ohitzea.

Garapena

Izenburuaren kokapena bilatzea. Ipuina irakurri aurretik, euskarria begiratuko dugu eta

umeek hipotesiak botako dituzte, non dagoen eta zer ipini dezakeen. Ipuinaren irakurketa, enfasia emanez eta ahotsaren doinuaz pertsonaia bakoitzaren

ezaugarriak adieraziz. Galderen bidez ipuina gogoratu.

Orientabideak

Erabilitako ipuinak klasikoak izan dira, umeentzako ezagunak eta hurbilak izateaz gain

oso motibagarriak direla uste dugulako. Egoera. Ipuina irakurtzen hasi aurretik lelo jakin bat erabiliko dugu, beraiek ipuina

entzuteko eta marrazkiak ikusteko modu egokian ipini behar dutela eta isilik egon behar dutela jakin dezaten.

Interesgarria da noizbehinka irakasleak irakurtzen ari dena seinalatu dezala, esaten

duguna eta han ipintzen duenaren arteko erlazioa ikus dezaten (aho-hizkuntzaren eta hizkuntza idatziaren artekoa).

Talde handian. Proposatutako adina. Haur Hezkuntza osoan zehar.

180

ARIKETA MOTA: Ipuin ezagunen pertsonaien izenak eta hauen marrazkia lotzea Funtzionaltasuna

- Ondo pasatzea. - Izenen irakurketa, idatz-sistemaren arazo bati irtenbidea emanez.

Edukiak Prozedurazkoak

- Idazketaren prozedura. - Letrak bereiztea ezaugarri kualitatiboak kontuan hartuz. - Ezkerretik eskuinera idaztea. - Izenak, ipuinetako pertsonaiekin lotzea.

Edukizkoak

- Pertsonaiak. - Letrak. - Izenak.

Jarrerazkoak

- Letra mugikorrak idazteko modu bat bezala erabiltzeko nahia. - Idatz-sistemaren ezaugarriak baloratzea, hauei esker testu desberdinak idazteko gai

baikara. Garapena

Pertsonaien ezaugarriak aztertu ondoren ezaugarri fisiko eta psikologikoak aztertuko ditugu. Ekintza hau motibagarria izan dadin mimikaz eta antzerki txikiaz baliatuko gara.

Ekintza bera, irakasleak talde osoarekin pertsonaien izena arbelean idazten duenean

hasten da. Ondoren irakasleak izen hoiek txarteletan kopiatuko ditu fitxategian utziz. Pertsonaien izenen txartelak beraien irudiekin lotzea. Izenak, letra mugikorrez osatu. Ikasleek pertsonaien marrazkiak egin izenak idatziz. Umeen lanak horman ikusgai ipintzea.

Orientabideak

Liburutegiko txoko batean pertsonaien marrazki eta izenak ipin ditzakegu. Era berean ikasturtean zehar landu ditugun ipuinetako pertsonaia batzuen izenez fitxategia osatzen joango gara.

Hobe da ipuin bakoitzak bere fitxategia edukitzea eta ipuin desberdinetako pertsonaiak ez

nahastea, nahiz eta nahasketa une eta ekintza jakin batzuetan egin daitekeen, ipuinen sailkapena egiteko.

Proposatutako adina: Haur Hezkuntzako 3 urte.

181

Honek ez du esan nahi adin honekin bakarrik egin dezakegula, batez ere kontuan hartzen badugu, Haur Hezkuntzan umeek idazketa eta irakurketara hurbiltzeko gehien erabiltzen den testu mota izenarena dela. ARIKETA MOTA: Irakasleak ipuina irakurtzea Funtzionaltasuna

- Ipuinaren irakurketarekin gozatzea. - Beste erealitateen ezagupenaren bidez, norberaren irudimena zabaltzea. - Ipuinaren “hiztegi” berezia ezagutzea.

Edukiak Prozedurazkoak

- Ipuina adi entzutea. Edukizkoak

- Ipuinaren hizkuntza berezia. Jarrerazkoak

- Ipuinarekiko zaletasuna. - Irakurketarekin gozatzea. - Ipuina adi entzuten ohitzea.

Garapena

Izenburuaren kokapena bilatzea. Ipuina irakurri aurretik, euskarria begiratuko dugu eta umeek hipotesiak botako dituzte, non dagoen eta zer ipini dezakeen.

Ipuinaren irakurketa, enfasia emanez eta ahotsaren doinuaz pertsonaia bakoitzaren

ezaugarriak adieraziz. Galderen bidez ipuina gogoratu.

Orientabideak

Erabilitako ipuinak klasikoak izan dira, umeentzako ezagunak eta hurbilak izateaz gain oso motibagarriak direla uste dugulako.

Egoera. Ipuina irakurtzen hasi aurretik lelo jakin bat erabiliko dugu, beraiek ipuina

entzuteko eta marrazkiak ikusteko modu egokian ipini behar dutela eta isilik egon behar dutela jakin dezaten.

Interesgarria da noizbehinka irakasleak irakurtzen ari dena seinala dezala, esaten duguna

eta han ipintzen duenaren arteko erlazioa ikus dezaten (aho-hizkuntzaren eta hizkuntza idatziaren artekoa).

Talde handian. Proposatutako adina. Haur Hezkuntza osoan zehar

182

ARIKETA MOTA: Pertsonaia edo izenburu zerrenda bat bere ipuineko marrazkiekin

lotzea Funtzionaltasuna

- Pertsonaiekin murala egitea Edukiak Prozedurazkoak

- Ipuinaren marrazkiak ezagutu eta dagokion ipuinarekin lotu. - Pertsonaien izenak eta izenburuak ezagutu. - Ipuinean agertzen diren izen konposatuak bereizi.

Edukizkoak

- Hitzen arteko banaketa - Pertsonaien izenak. - Ipuinen izenburuak.

Jarrerazkoak

- Murala egiten gozatzea, beti ere txukuntasun eta garbitasun ohiturak mantenduz. - Idatz-sistemaren ezaugarriak baloratzea, testu mota desberdinek horretarako aukera

ematen baitigu. Garapena

Ipuina irakurri ondoren andereñoak arbelean idazten ditu umeek esandako pertsonaien izena eta ipuinaren izenburua.

Pertsonaia bakoitzaren ezaugarriez hitz egin. Azterketa kuantitatiboa - Hitz bakoitzaren letra kopurua zenbatu. - Hitzen luzeera konparatu, luzeenak eta laburrenak bilatuz. - Hitzen hasierak eta amaierak azpimarratu. - Pertsonaien izenaren lehenengo letra gelako norbaitena bezalakoa bada azpimarratu. - Ume bakoitzak, pertsonaien izenarekin duen letra azpimarratuko du. - Ipuinaren izenburua zenbat hitzek osatzen duten ikusi, eta hitz bakoitza non hasi eta

amaitzen den azpimarratu. Bi fitxategi egin, bat izenburuekin eta bestea pertsonaien izenekin. Pertsonaiak margotu eta izena ipini. Pertsonaiak marraztu eta izena ipini.

Orientabideak

Ekintza hau sarritan errepika daiteke, ipuin desberdinak erabiliz eta zailtasuna handituz pertsonaia gehiago sartzen diren neurrian.

183

ARIKETA MOTA: Ipuin ezagun bat antzeztea Funtzionaltasuna

- Jolas egiteko eta lasaitzeko uneak. - Hizkuntza garatzea, zer esana edukitzeaz gain, esateko gogoa dutelako eta gainera

gustura egiten dutelako, horrela adierazpen erraztasuna gehituz. Edukiak Prozedurazkoak

- Goputzarekin adieraztea. - Aho hizkuntza erabiltzea horretarako doinu eta ahoskera egokia erabiliz. - Testuak buruz ikastea, gero antzerkia egin ahal izateko.

Jarrerazkoak

- Elkarrizketaren arauak errespetatzean, hau da bakoitzaren agerradi txanda errespetatzea.

- Besteen antzezpenenganako begirunea. Garapena

Ipini ditugun edukien artean testuko elkarrizketak buruz ikastearena dagoenez, honek esan nahi du ipuinaren bertsio berbera behin baino gehiagotan errepikatu behar dugula, eta beraz saio bat baino gehiago behar izango ditugula.

Buruz ikastearena aspergarria izan ez dadin, honelako ekintzekin nahas dezakegu: - Pertsonaien hautaketa. - Pertsonaia bakoitzari bere nortasuna eman. - Pertsonaia bakoitzarentzako jantzi egokiak aukeratu. - Antzezlanerako paperak banatu. - Antzerkia egiterakoan dekoratu gisa erabiltzeko murala egin.

Ekintza ipuinaren antzerki-emanaldiarekin bukatuko da.

Orientabideak

Elkarrizketak buruz ikasteak bi helburu ditu: Hala ama hizkuntzan nola bigarren hizkuntzan egitura berriak ikasteko oroimena

beharrezkoa denez, ariketa honen bidez memoria garatzen da. Oroimena garatzea, datuak gogoratzeko ahalmen gisa. Hala ere, elkarrizketak buruz ikasiz antzerki-emanaldia egiteko modu bakarra ez denez,

zilegi da bakoitzaren adierazpen askatasuna errespetatzea, beti kontuan edukiz ipuinaren trama errespetatu egin behar dela.

Giro egokia lortzeko, ondo legoke, gelan txoko bat edukitzea, umeek antzerki-

emanaldiekin lotzen dutena izan dadin.

184

Ikusleak egotea ere garrantzizkoa denez, gehienetan pertsonaia baino ikasle gehiago edukitzen dugula aprobetxatuko dugu, antzezten ari ez direnak, ikusle gisa egon daitezen. Antzeztearena txandaka egingo da.

Antzerkia, beste geletakoekin harremanetan jartzeko modu egokia izan daiteke, maila

baxuagokoekin bereziki. Proposaturiko adina: Haur Hezkuntza osoa.

ARIKETA MOTA: Ipuina idazteko pertsonaien hautaketa Funtzionaltasuna

- Ipuina egin aurretik pertsonaien eta beraien ezaugarrien zerrenda bat egitea. Edukiak Prozedurazkoak

- Ipuinetako pertsonaia orokorrenak edo ohikoenak aztertzea. - Pertsonaiak nagusian eta bigarren mailakoetan sailkatzea. - Pertsonaientzako izenak aukeratzea. - Gure pertsonaien ezaugarriak aukeratzea.

Edukizkoak

- Pertsonaien zerrenda. - Pertsoanaia nagusiak. - Izen propioen idazketa.

Jarrerazkoak

- Protagonistaren ezaugarriak baloratzea. - Pertsonaien ezaugarri fisiko eta psikologikoak ondo aukeratzearen garrantzia

baloratzea, hauen arabera ipuina garatuko baita. Garapena

Ipuinetako pertsonaia orokorrenen eta ohikoenen zerrenda. Pertsonaien hautaketa. Nahikoa da 1 edo 2 aukeratzea, horiek izango baitira

protagonistak. Gero ipuina idazten goazen heinean posible da pertsonaia berriak agertzea. Pertsona nagusiak zuzendutako elkarrizketen bidez, pertsonaien hainbat ezaugarri finkatu.

Adibidez, ona edo gaiztoa izango da? Sexua, adina, botere majikoak, dibertigarria. Ekintza amaitzeko, pertsonaia bakoitzari bere izen propioa ezartzen zaio, eta izena txartel

batean idatzi, pertsonaien fitxategia osa dezan. Orientabideak

Ekintza hau, arlo batera muga daiteke, adibidez, gazteluen mundura, Ipar Polora, basora...

185

Honek ekintza bera errazteaz gain, aukera ematen digu mundu horretaz sakontzeko, nortzuk eta zer gauza diren arruntenak

Ekintza hau 5 urtetako gelarako pentsatuta dago. Ariketa hau, talde handian zein txikian egin daiteke.

ARIKETA MOTA: Ipuina irudiztatzea Funtzionaltasuna

- Gelako liburutegiarentzat ipuinak egitea. Testu idatzi baten irakurketarako ariketa aproposa da, eta oso esanguratsu eta motibagarria.

Edukiak Prozedurazkoak

- Ipuinaren zati desberdinen (aurkezpena, mamia eta irtenbidea) eta marrazkien arteko harremanak aztertzea.

- Berak sortutako ipuina irudiztatzea, horretarako lehen egindako azterketetan ateratako ondorioak erabiliz.

Edukizkoak

- Euskarriko marrazkiak: - Azalekoak (marrazki deskribatzaileak) - Kontrazaleko marrazkiak. - Marrazkilaria. - Espazioaren banaketa testuan eta marrazkian. - Testu narratiboetako irudikatzea: - Testuko eta testuen arteko artikulazioa. - Lehenengo orrietan (aurkezpenean) marrazki deskribatzaileak. - Tartetako orrietan (mamia) ekintzen marrazkiak. - Amaierako orrietan (irtenbidea) testuan agertzen den azken ekintzaren marrazkia.

Jarrerazkoak

- Lan plastikoa egiten ondo pasatzea. - Besteek egindako irudiztaketak onartzea. - Testu narratibo batean irudiek duten garrantziaz jabetzea (testua ulertzeko informazioa

ematen dute). - Marrazkien kalitatea baloratzea bai norberaren lanetan baita besteenetan ere.

Garapena

Ipuinaren testua sortu ondoren, horiei dagozkien marrazkiak egitea proposatzen zaie, guk

irakurtzen ditugun ipuin gehienek marrazkiak baitituzte. Saio batean, orri bateko testu eta marrazkien arteko harremanak aztertuko dira,

horretarako lotura hau argi eta garbi agertzen diren ipuinak erabiliz. Lana talde txikitan (2 edo 3 ume) eta nagusi batekin egiten da. Testua egin zuen talde

berberarekin lan egiten da, testuaren ulerkuntza errazteko.

186

Denon artean (irakurri gabe) istorioa gogoratzen dugu, horretarako non gertatzen den,

nortzuk diren pertsonaiak, zeintzuk diren ekintzak etab. azpimarratuz. Ondoren, pertsona nagusiak irakurtzen du, zein orritan doan argi utziz.

Ekintzak aurrera darrai, orriz orri irakurriz. Taldeari bat irakur dezala esaten zaio, zein

marrazki egingo duten erabakiz. Aukera bat baino gehiago balego, esanguratsuena zein izango ote den erabaki.

Azaleko eta kontrazaleko marrazkiak egiteko, prozesu bera jarraitzen da. Eszenatokiak, pertsonaiak eta abar agertzen diren material grafikoa eman ahal zaie,

marrazkiak egiterakoan lagungarri gerta dakiekelako. Ekintzaren amaieratzat, marrazkilarien izenak, idazleen izenen ondoan ipiniko ditugu.

Orientabideak Ekintza honek aukera asko eskaintzen ditu. Umeek sortutako ipuinekin egin ordez, ipuin

ezagunekin egin daiteke, marrazkiekin pelikula bat osatu (marrazkiak erroilu eran lotu, testua gabatu eta argia duen kutxa bat, bi arrabol, eta bi biradera dituen gailu batean aurkeztu.

Gi mailetan sakonkiago landu daiteke. Adin hauetan (5 urte) zailtasunik handiena, egun batzuk lehenago idatzi duten testua berrirakurtzean datza. Horretarako nagusi baten laguntza beharrezkoa da transkripzioa

irakur dezan. Ipuin laburrak (5 edo 6 orrietakoak ) erabiltzea komeni da. Ekintza honetan idatz-sistemarekin baino testu motarekin zerikusi zuzena duten edukiak

(euskarria, marrazkilaria...) lantzen dira bereziki. Hala ere ez dugu ahaztu behar nagusi bat irakurtzen ari denean haurra ere irakurtzen ari dela.

ARIKETA MOTA: Ipuin bilduma bat egitea Funtzionaltasuna

- Irakurgai esanguratsuak sortzea, etxera eraman eta gurasoekin irakur dezaten. - Umeak ipuinetan agertzen diren gai ezberdinekin harremanetan ipintzea.

Edukiak Prozedurazkoak

- Gaiaren arabera ipuinak sailkatzea. - Euskarriaren elementuak aztertzea. - Bilduma bereko ipuinen euskarrien artean, zein elementu errepikatzen diren

konturatzea. - Aztertu ditugun ipuinak kontuan edukiz, ipuinen gaien zerrenda bat egitea. - Denon artean egingo dugun ipuin bildumaren partaide izateko, ipuin bat idaztea behar

diren elementu guztiak kontuan edukiz.

187

- Izenburuaren alde koantitatiboak aztertu (zenbat hitzek osatzen duten, zein izenburu den luzeena, zein laburrena...).

- Ipuinetako pertsonaien izenen alde kualitatiboak aztertu: zeintzuk diren letra berdinez hasten direnak, zeintzuk amaitzen direnak, gelako zein izenekin duen antz handiena.

Edukizkoak

- Euskarriaren osagarriak: azala, kontrazala,idazlea, tipografia etab. Hau ipuin desberdinek osagarri berberak dituztela ikusteko egingo dugu.

- Bilduma. - Bilduma baten ezaugarri bateratzaileak: gaia, idazle berberena dela, pertsonaia nagusia

mantentzen dela, leku berberetan gertatzen dela, beste ezaugarri batzuk. - Bildumen euskarrien osagarri berdinak eta ezberdinak: bildumaren izena, kontrazala... - Hitzen arteko banaketa.

Jarrerazkoak

- Euskarrien informazioa baloratzea, beraien bidez irakurri baino lehen ipuinean zer gartatuko den asma dezakegulako, horrela testuarekiko hurbilketa bultzatuz.

- Besteen ekarpenak errespetatzea. - Denon artean sortu dugun bildumaz gozatzea, bai gelan, bai taldean.

Garapena

Saio batean umeei bilduma batzuk ematen zaizkie, Bilduma bakoitzaren elementu bateratzailea desberdina izango delarik.

- Gaia. - Idazle berarena dela. - Pertsonaia nagusi bera dutela. - Eszenatoki bera dutela. - Beste ezaugarri batzuk.

Bilduma jakin bateko liburu guztiek dituzten elementuen azterketa. Bilduma osatzen duten liburu guztien zerrenda. Formatuen tamaina bera. Bai azalean eta kontrazalean agertzen diren elementu baterakoiak. Bildumaren izena. Beste elementu batzuk. Talde osoko eztabaidan erabaki elementu hauetako zeitzuk beteko dituen gure bildumak: - Bildumaren irizpidea. - Formatua. - Zenbat ale. - Azala eta kontrazala. - Bildumaren izena. - Etab. - Bilduma bat egitea.

188

- Egunero ume batek ipuin bat eramango du etxera, egin daitezkeen ekintzen zerrendarekin.

- Bilduman, ipuina non agertzen den topatu. - Kontrazalean agertzen den ordena errespetatuz, ipuinak ipintzea. - Ipuin bateko pertsonaien zerrenda egin. - Bilduma osatzen duten liburu guztien izenburua irakurtzea. - Etab.

Orientabideak

Guk nahi duguna ipuin bilduma bat egitea baldin bada, beheko mailetan batez ere

interesgarria (5 urte, eta 1. eta 2. mailetan) izan daiteke ipuina irakasleak idaztea, nahiz eta umeek esaten dutena ipini. Honek lana arinagoa egiteaz gain, beste eduki batzuk lantzeko aukera emango liguke, hala nola aho-hizkuntzaren eta hizkuntza idatziaren arteko harremanak, idatzi behar dena eta komentario edo iruzkin hutsean geratzen denaren arteko desberdintasuna, ipuinak testu mota bezala dituen ezaugarriak (koherentzia, kohesioa, ipuinak berez dituen literatur baliabideak...).

Gelan sortutako ipuin bilduma etxera eramatea oso interesgarria da, gero ikasgelan

kontatzeko bizipen aberatsak sortzen baitira. Gainera gurasoak klasean irakurketa eta idazketari buruz egiten ari garen lanean partaide egiteko balio digu. ARIKETA MOTA: Ipuinean agertzen diren hitzak hizki-saldan topatzea Funtzionaltasuna

- Ondo pasatzeko modu berri bat ezagutzea. - Hitz bat osatzen dituzten letrak ordenan topatu eta hitz hori sortzeko gai izatea.

Edukiak Prozedurazkoak

- Ipuinarekin zerikusia duten 4 hitzetako zerrenda osatzea. - Aukeratutako hitzak aztertzea (zer letratik hasten den, zenbat letra dituen, gelako

umeen izenekin konparaketak egin...). - Hitz jakin batzuk hizki-saldan topatzea. - Hitza idaztea.

Edukizkoak

- Hizki-salda. Jarrerazkoak

- Besteen ekarpenak errespetatzea. - Andereñoak ipuina irakurri ondoren ulerkuntza ziurtatzeko horrelako galderak egingo

ditu “zer izan da gehien gustatu zaizuna? eta dibertigarriena? - Ipuinean agertutako hitzekin zerrenda bat egitea proposatzen da. Proposamenak

egiteko aukera, txanda eskatzearen arabera egingo da. - Aukeratutako hitzak, umeek arbelean idazten dituzte. - Hitzen artean 4 aukeratuko dira, hauek izango direlarik hizki-saldan agertuko direnak. - Hizki-salda aurkezten da eta denon artean hitzak topatzen saiatzen gara.

189

- Hitzak topatzea asko kostatzen bazaie, horrelako pistak eman daitezke “ lehenengo lerroan dago, lehenengo bi letrei erreparatu...”.

Garapena

Ekintza hau edozein ipuin motarekin egin daiteke. Hala ere badago bilduma bat “Txirleta

Sorta Izar Argitaletxekoa” hain zuzen ere, ipuinean bertan proposatzen dituena. Nahiz eta bilduma honetan hitzak edozein norabidetan aurkeztu, gure ustez Haur Hezkuntzan nahikoa da ezkerretik eskuinera eta goitik beherako norabideak aurkeztea.

Arbela oso baliabide aproposa da, letrak handiagoak egiteko aukera ematen baitigu eta

beraz hobe ikusiko dira. Komenigarria da ekintza hau egin aurretik letra gutxiagorekin lantzen hastea, gelako

izenak edo abizenak lerro batean topatzearena esate baterako. Hizki-saldarekin kuadernotxo bat egin daiteke, bai banaka edo binaka lantzeko. Galderen bidez ipuina gogoratu.

Orientabideak

Erabilitako ipuinak klasikoak izan dira, umeentzako ezagunak eta hurbilak izateaz gain oso motibagarriak direla uste dugulako.

Egoera. Ipuina irakurtzen hasi aurretik lelo jakin bat erabiliko dugu, beraiek ipuina

entzuteko, eta marrazkiak ikusteko modu egokian ipini behar dutela, eta isilik egon behar dutela jakin dezaten.

Interesgarria da noizbehinka irakasleak irakurtzen ari dena seinala dezala, ikus dezaten

esaten dugunaren eta han ipintzen duenaren arteko erlazioa (aho-hizkuntzaren eta hizkuntza idatziaren artekoa).Talde handian.

Proposatutako adina. Haur Hezkuntza osoan zehar.

190

Lehen Hezkuntza: Lehen eta bigarren ziklorako proposamenak Gure mintegiko helburua irakasleentzako materiala sortzea denez uste izan dugu aurretik

klaseetan praktikara eramatea hobe izango zela. Ikasturte hasieran eta abiapuntutzat M. Nemirovskyk utzitako materiala hartuz, mailaka

erabaki genuen idatz-sistemaren zein ezaugarri landuko genituen ipuinaren testu motan. Gure asmoa ez da sekula santan izan programaketa itxi bezala aurkeztea, guri

baliagarriak suertatu zaizkigun orientabideak aurkeztea baizik. Horregatik ez dugu uste gure lan proposamena amaituta dagoenik entsegu bat besterik ez baita izan eta beraz testu mota honetako beste edozein esperientzia onartzeko prest gaude.

Lehen hezkuntzako lehen zikloan Testuen ezaugarriei buruz

- Pertsonaiak landuko ditugu, eta fitxategiak egingo ditugu. - Ipuina antzeztu. - Azala. Liburutegian ditugun liburuak, ipuinetan eta ipuin ez direnetan sailkatuko

ditugu. - Izenburua eta idazlearen ezagupena landuko ditugu. - Bildumak. Zenbat ipuin gehiago dauzka bilduma honek? - Idazleak. Beren datu biografikoak oinarrizko mailan emango ditugu, bizirik dauden

ala ez azpimarratuz. - Ipuin herrikoien bilketa direnean jakinarazi egingo dugu. - Itzulpenen garrantzia. - Hiztegia. Ipuinetako hitzez osatutako zerrendak sortuko ditugu.

Idatz-sistemaren ezaugarriari buruz

- Hitzak konparatuko ditugu, letren zenbakien arabera. - Letra jakin batez hasi edo amaitzen diren hitzak landuko ditugu. - Gelako izenak oinarritzat hartuz, lehenengo letra berdina dutenen zerrenda bat egingo

dugu. - Gauza bera egingo dugu tarteko letrekin. - Hitzen arteko bereizketa landuko dugu, binaka 1. mailan, eta banaka 2. mailan eta

horretarako hitzen arteko bereizketa margoez baliatuz gauzatuko dugu. - Idatz-sistemaren norabidea aztertuko dugu, hitza non hasi eta non bukatzen den

azpimarratuz, edo eta ipuina arbelean idazterakoan, non jarraitu behar dugun galdetuz. Lehen hiruhilekoan

Lehen Hezkuntzako Lehen Zikloa osatzen dugun 5 gelak (3, 1. mailakoak, eta 2, 2.

mailakoak) ikasturte hasieran egindako lan programa aurrera eramaten saiatu gara. Egindako programaketa oso orokorra zenez, gela batetik bestera egindako ariketak asko

aldatu dira. Lehenengo mailako geletan ipuin bat landu dute sakonki, eta ipuin honen bidez aurrez

erabakitakoa landu dute. Bigarren mailetan berriz, ipuin bat baino gehiago eduki dute kontuan.

191

Azala

Izenburua. Gela guztietan azalean izenburua bilatu da. 1. mailakoetan zenbat hitzez osatuta dagoen begiratu da bereziki eta letra batzuk gelako umeen izenekoak bezalakoak ote diren hartu da kontuan.

2. mailakoetan, izenburu posibleak asmatzen etab. saiatu dira. Idazle, marrazkilari, eta itzultzaileen izenak topatzeaz gain, bakoitzaren betebeharra

azaldu zaie. Ahozko literatura zertan datzan azaldu zaie, eta batzuetan idazlearen bizitzaren berri ere

oinarrizko mailan eman zaie. Bildumak. Bildumaren izena topatu, ea zenbat liburuk osatzen duten, eta ea gu une

horretan irakurtzen ari garen ipuinak, zer zenbaki duen. Argitaletxea. Topatu, eta maila sinplean, bere betebeharra azaldu. Pertsonaiak. Ipuina irakurri ondoren, pertsonaien zerrendak sortu, eta protagonistak atera.

Gela batzuetan komentatu egin da, batzuetan protagonistaren izena, ipuinaren izenburuan agertzen dela.

1. mailako gela batean, pertsonaien izena, idatz-sistemaren kodea lantzeko erabili da. 2. mailan, ipuin desberdinetako pertsonaien izenak nahastuz, ahoz ipuin berriak sortu

dira. Antzezpenak. 1. mailako geletan, ipuinaren antzezpena egin aurretik, denon artean

pertsonaien arteko elkarrizketak sortu dituzte. 2. mailetan berriz, antzezpenak bat-batekoak izan dira.

192

Lehen hezkuntzako bigarren zikloan Testu motaren ezaugarriez.

Pertsonaiak. Ipuinetako pertsonaiekin fitxategi bat egin: Denon artean txartel eredu bat

sortuko da. Ekintza honetan erregistro bat egingo dugu. Ekintza hau egiteko umeei lagungarri gerta dakien, pertsonaia bakoitzaren txartela beraien nortasun agiriarekin konparatzea, esango zaie.

Txartelak egiten dira. Ume bakoitzak pertsonaia bat aukeratu ondoren, txartela

betetzen du. Umeek etxetik ekarritako ipuin batekin pertsonaia baten txartela topatu ondoren,

pertsonaiaren oinarrizko ezaugarriren bat aldatzen da, eta ipuina nola aldatuko litzatekeen komentatzen da.

Azala: Ipuinaren azalean agertzen diren datuak aztertu (umeek ekarritako ipuinekin). Ipuinen txartelak egin : Izenburua, idazlea, argitaletxea, zenbat orri dituen, bilketak.

Horretaz gain, umeek beraien txartel eredua egin ondoren, eskema txiki bat egingo da txartela nola gera daitekeen ikusteko. Ekintza hau umeek uler dezaten txartela pertsonaiaren nortasun agiria dela esaten zaie: pertsonaia, argazkia, ezaugarri fisikoak, ezaugarri psikikoak, non bizi den, lanbidea, egoera zibila, adina.

Idatz-sistemaren ezaugarriez

- Maiuskulak atera - Fitxategiak alfabetikoki sailkatu - Puntuazio zeinuak - Elkarrizketak - Hitzen arteko bereizketak - Hitz jakin baten hutsuneak bete

Denboran zehar nola

Iraila: Ipuinen bilketa eta gaia girotzea. Urria: pertsonaien txartelaren diseinua. Erregistroa: talde handian. Azaroa: Txartelak egitea eta fitxategia osatzea Ipuinak antzeztea Banaka ipuinak sortzea.

Lehen Hezkuntzako lehen zikloko adibideak ARIKETA MOTA: Ipuin beraren bertsio desberdinen azterketa Funtzionaltasuna

- Bertsio desberdinetan errepikatzen dena ipuinaren oinarria dela ulertzea. - Aztertzeko gogoa piztea, bertsio guztietan errepikatzen dena eta batzuetan soilik

agertzen dena bereiztea. - Ekintzan parte hartu ahal izateko aditasunaren beharra sentitzea.

193

Edukiak Prozedurazkoak

- Ipuinen bertsioak gogoratzea, beti ere gertakizunen ordenari eutsiz. - Idazkera desberdina izan daitekeen arren, ipuin desberdinetan errepikatzen diren

gertakizunak desberdintzea. - Ipuinaren bertsio batean ematen diren gertakizunak eta besteetan agertzen ez direnak

desberdintzea. - Bertsio desberdinen arteko konparaketa. - Ipuinaren mamia bereganatzea, hau da, laburpena egiteko gai izatea.

Edukizkoak

- Bertsioa. - Ekintza berdinen eta desberdinen konparaketa. - Oinarrizko gertakizunak.

Jarrerazkoak

- Hitz egiteko txanda itxaroten jakitea. - Irakasleak ipuina irakurtzen duenean adi egotea. - Ikaskideek esaten dutena entzutea. - Beste ikaskide batek berak esango zuena esatea onartzea.

Garapena

Ipuina aukeratu aurretik, gutxienez bi bertsio ditugula ziurtatuko dugu, bestela ezin izango bailitzateke egin.

Aste bereko bi egunetan bertsio bat irakurriko dugu. Hurrengo astean, beste bertsio bat irakurri ondoren, ipuin bera ote den galdetuko diegu.

Ikasleek dauden desberdintasunak komentatuko dituzte. Hori gertatuko ez balitz, andereñoak horrelako iruzkinak egingo lituzke “ez dut gogoratzen zer gertatzen zen joan den astean irakurri nuen ipuinean...”

Ondoren eta umeak motibatuta daudenean, arbelean bi bertsioen arteko berdintasunak eta

desberdintasunak jasoko ditugu. Atera dena, paperean idatziko dugu, beste bertsio bat aztertzen dugunean erabili ahal izateko.

Etxean ipuin hori badute, eskolara ekartzeko animatuko ditugu, klasean ditugunekin

konparatu ondoren antz handiena zeinekin duen jakiteko. Eskolara bertsio desberdinak ekartzen dizkiguten neurrian eta desberdinak direla ohartu

ondoren, lehen genituen bertsioekin konparaketak egingo ditugu. Konparaketa egiten dugun bakoitzean ateratzen dena jasotzen joango gara, hau da, zein gertakizun ematen den denetan, zeintzuk ez, zein bertsio diren beraien artean berdintsuenak.

Bertsio gehiago lortzea, ezinezkoa gertatzen denean, galdetuko diegu, ea ipuin guztietan

errepikatu dena besterik kontatuko ez bagenu, ipuina ulergarria izango litzatekeen, eta ea beraiek kontatzeko gai izango liratekeen.

Amaitu ondoren, bakoitzak ipuinaren bere bertsioa idaz dezan animatuko ditugu.

194

Orientabideak Ipuin klasikoak dira aproposenak, bertsio bat baino gehiago lortzea erraza izaten delako,

eta gainera beraiek etxean edukitzea errazagoa delako. Garrantzitsua da ipuinean gertatutakoa gogora dezaten eta, lehenengo aldian bereziki, epe

laburrean behin baino gehiagotan kontatzea. Gehienetan, desberdintasunak ordenarik gabe kontatzeko joera dute. Ikusi dituzten

desberdintasun guztiak entzun ondoren eta arbelean jasotzerakoan, ipuina hasieratik kontatzen hasteko eskatuko diegu, horrela ordena logikoa landuz.

Bilduma eta argitaletxeen azalak lantzeko ere aprobetxa daiteke, bertsioak horien arabera

aldatzen baitira. Ekintza hau oso aproposa da gure ikasleek besteei entzuten ikasteko, berdintasunak eta

desberdintasunak idazterakoan, berak esan behar zuena, aurretik beste norbaitek esan duela konturatuko baitira.

Ekintza honek ipuina entzuterakoan aditasuna mantentzea bultzatzen du, gero parte hartu

ahal izateko edo beste ikaskideek esan dutena onesteko. Adin egokia, Lehen Hezkuntzako lehen zikloarena izan daiteke. Beraiek bertsio berria idaztea, ebaluaziorako baliagarria izango zaigu, orduan konturatuko

baikara nortzuek hartu duten ipuinen mamia eta nortzuek ez.

195

ARIKETA MOTA : Pertsonaia fantastiko baten azterketa. Funtzionaltasuna

- Pertsonaia fantastiko baten ezaugarri fisiko eta psikikoak aztertzea. - Pertsonaia fantastiko bakoitzak bere ezaugarri bereziak dituela ulertzea. - Pertsonen deskribapena egiteko beharrezkoak diren mekanismoez jabetzea.

Edukiak Prozedurazkoak

- Pertsonaia baten ezaugarri fisiko eta psikikoak ezagutzea. - Pertsonaia eta benetako pertsona baten ezaugarrien konparaketa egitea. - Hausnartzea ea ezaugarriak aldatuko bagenitu pertsonaia berbera izango litzatekeen

ala ez. - Pertsonaia desberdinen ezaugarri fisiko eta psikikoak konparatzea. - Pertsonaia baten deskribapena egiteko gai izatea. - Deskribapen batean zein ezaugarri eman behar diren barneratzea.

Edukizkoak

- Pertsonaia baten deskribapena Jarrerazkoak

- Pertsonaiak desberdinak badira, eta gainera izan behar badute, pertsonak ere desberdinak garela eta elkar errespetatu behar dugula ulertzea.

Garapena

Landu nahi dugun pertsonaia fantastikoa aukeratuko dugu. Pertsonaia hori agertzen den ipuin bat irakurriko dugu, eta pertsonaiaz hitz egingo dugu,

fisikoki nolakoa den, eta ipuinean zer egiten duen. Esandakoa apuntatu egiten dugu beste saio batean gogoratzeko.

Ikasleei eskatuko diegu pertsonaia hori agertzen diren ipuinak etxean badituzte, eskolara

ekartzeko. Ipuin desberdinak irakurtzen goazen heinean, pertsonaiaren ezaugarri fisiko, portaera eta

gustuen konparaketa egingo dugu. Nahasketa sor dezakeen pertsonaia bat agertuko balitz, aztertu egingo genuke eta lantzen

ari garen pertsonaiekin konparatu ondoren, pertsonaia bera den ala ez erabakiko genuke. Pertsonaia hori agertzen den ipuin gehiagorik topatzen ez badugu, aukeratu dugun

pertsonaiaren ezaugarriak zeintzuk diren hausnartzeko eskatuko diegu. Aukeratuko pertsonaiari edo beste batzuei ezaugarriak aldatzera jolas gaitezke, ea zein

nolako pertsonaia geratzen den. Ezaugarri jakin batzuk aldatuz gero, pertsonaiaren portaera derrigorrez aldatu behar dela

aztertuko dugu.

196

Aurrekoarekin lotuz, pertsonaia bakoitzak bere ezaugarriak direla medio, bere portaera

beti berdina dela konturatuko gara. Gela, eskola edo umeei esanguratsua zaien pertsona baten deskribapena egingo dugu,

pertsonaia eta pertsonen deskribapenen artean lotura ikus dezaten. Amaitzeko, pertsonaia bat asma dezakete eta bere ezaugarri guztiak esatera animatuko

ditugu. Gauza bera gelako ikaskide batekin.

Orientabideak

Ekintza hau Lehen Hezkuntzako Lehen zikloko ikasleekin egin daiteke. Ipuin klasikoek pertsonaia bera ipuin desberdinetan lantzeko aukera eskaintzen digutenez,

azterketa egitea errazago suertatuko zaigu. Adin hauetako umeei ipuin mota hau erakargarria egiten zaienez, horrelako ariketak

egitea komenigarria dela uste dugu. Adin hauetan arrazoitzeko gaitasuna garatzen hasten direnez, une egokia da pertsonaia

fantastikoei buruz pentsatzeko, ea zergatik diren horrelakoak eta zergatik jokatzen duten horrela.

Ekintza honek, pertsonen izaeraz eta arraza edo gutxitasunak direla medio eman

daitezkeen desberdintasun fisikoez pentsatzeko aukera ematen digu. Umeek konturatu behar dute garrantzitsuena ez dela itxura fisikoa, jarduera eta pertsonen eta gauzen aurrean daukagun jarrera baizik.

Pertsonen deskribapenak egiten ari garenez, honek aukera ematen digu gelako norbait

baztertuta balego edo ziurtasun eza edukiko balu, pertsona horren deskribapena egitekorakoan, dituen ezaugarri onak edo taldeak ontzat ematen dituenak goraipatzeko, horrela integrazioa eta autoestimua bultzatzeko.

Ariketa hau ahoz talde osoarekin egin daiteke, amaierarako saio batean deskribapen

batzuk egiteko aukera edukiko dugulako. Horrela apurka-apurka ikasle guztiek helburuak lortuko dituzte, eta gainera dibertigarria izan daiteke, umeen originaltasunaren arabera.

Ebaluazioa erraz egin daiteke, gainera umeen ezagupen, logika eta originaltasuna ikusiz.

ARIKETA MOTA Korroan, denon artean ipuina kontatzea Funtzionaltasuna

- Ipuinaren zatiak zeintzuk diren konturatzea eta garatzen hastea. - Ipuinaren mamiak hasierekin, eta amaierarekin zerikusia eduki behar duela ulertzea. - Ipuinaren garapenerako pertsonaien garrantzia ulertzea. - Pertsonaiak testuan zehar mantendu behar direla jabetzea.

197

Edukiak Prozedurazkoak

- Guk kontatutako ipuin batean hasierak, mamiak eta amaierak zerikusia duten begiratu. - Ipuin ezagun bat hartuz, hasiera, mamia eta amaiera zeintzuk diren erabaki. - Pertsonaia nagusia testu osoan zehar aztertu. - Ipuineko pertsonaiak ipuin guztian zehar mantendu behar direla barneratzea. - Pertsonaia nagusiak hasieran, mamian eta amaieran agertu behar duela ulertzea. - Ipuina pertsonaia nagusiaren gertakizunen kontaketan datzala ulertzea.

Edukizkoak

- Ipuinaren osagarriak aurkezpena, mamia eta amaiera. - Ipuinetako pertsonaiak. - Testu narratiboaren koherentziaren garrantzia.

Jarrerazkoak

- Testu tipologiari buruzko arauak errespetatzea. - Besteek parte hartzen dutenean errespetatzea. - Nahiz eta konturatu norbaitek ipuinaren koherentzia aldatu egin duela, jarrera onarekin

berbideratzeko ahaleginak egin. - Besteen ideiei zor diegun errespetuagatik, bakoitzak pentsatuta duen jarraipenarekin

zerikusirik ez dutenak ere onartzea. Garapena

Hasieran ipuinari izenburua ipiniko diogu. Hau egiteko bi umeei bi hitz esateko eska

diezaiekegu edo ume batek esaldi bat esan dezake, hori izenburutzat hartuz. Izenburua eduki ondoren ipuina kontatzen hasiko gara. Ume batek aurkezpena edo

hasiera kontatuko du eta besteak ipuina osatzen joango dira. Bi edo hiru ume bakarrik falta direnean, gogoraraziko diegu beraiek ipuinari amaiera

eman behar dietela. Ipuina amaitu ondoren, izenburua, pertsonaiak, gertakizunak eta amaiera gogoratuko

ditugu. Gogoratu eta gero begiratuko dugu ea pertsonaia ipuinean zehar mantentzen den edo

galdu egin den. Aurkezpena nahikoa izan den begiratuko dugu, ea nor zen, non bizi zen, nora zihoan,

zertara jolasten zen argi eta garbi agertzen ote zen. Baita ere begiratuko dugu ea amaieran gauza asko kontatzen ziren edo esamolde sinple

batekin amaitzen zen. Pentsatzeko beste puntu bat hau izango litzateke: ea ekintza bera sarritan errepikatzen den

inongo aldaketa eta koherentziarik gabe. Beste saio batean umeek ezagutzen duten ipuin klasiko batekin guk asmatutako

ipuinarekin egin dugun azterketa bera egingo dugu.

198

Orientabideak

Ekintza hau Lehen Hezkuntzako Lehen Zikloko ikasleentzako pentsatuta dago. Adin hauetako umeek oraindik idatz-sistema menperatzen ez dutenez, ekintza honen

bidez, ikasleak testu mota hau aztertu eta barneratzeko aukera dauka. Kontuan eduki behar dugu adin hauetako umeek aurkezpen laburrak, apur bat garatu eta

nekatzen direnean, amaitzeko joera dutela, kontuan eduki gabe une egokia den ala ez, beraz ariketa honek ipuinaren osagarriak errespetatzen lagunduko die.

Ekintza hau taldean egiten denez, eta umeentzako testu erakargarriak agertu daitezkeenez,

aditasun maila altua izaten da. Ekintza hau Lehen Ziklo osoan zehar manten daiteke, ipuina asmatzerakoan talde osoa

edo ume bakar bat izan dadila tartekatuz. Orain ipuinaren azterketa beti denon artean egingo dugu.

Ekintza mota hauek ez dira planteatu behar epe jakin batean burutu behar den unitate

didaktiko bezala, talde osoarekin urte osoan zehar noizbehinka egiteko baizik. Ipuinak koherentziaz idazteko helburua Lehen Hezkuntza osoan zehar mantentzen den

helburua dela kontuan izanik, ekintza hau ahoz egiten dugunez gero, eta beraz idatzi behar ez dutenez, testu mota hau sakonki aztertzeko aukera ematen digu.

Beste abantaila bat zera da, ipuina denen artean kontatzen dutenez, besteek esaten dutena

errespetatzera behartuta daudela, nahiz eta bere iritziarekin bat ez etorri. Gainera, ipuinaren koherentzia ez apurtzeko adi egotera behartzen ditu, ipuina

aztertzerakoan argi eta garbi ikusiko baita haria non apurtu den, eta une horretan besteen balorazioa oso garrantzitsua da.

Beste aldetik umeen arteko elkartrukaketa edo elkarrekintza oso garrantzitsua da, batzuek

besteek baino irudimen handiagoa dutelako, edo helduagoak direlako ipuinak koherentzi gehiagoz kontatzen baitituzte. Horregatik zailtasun handiagoak dituztenak besteek egiten dutena imitatzen saiatuko dira, eta ondorengo narrazioetarako aukera berriak edukiko dituzte.

Denen artean ipuina kontatzen dutenean bakoitzaren ebaluazioa egitea zaila bada ere,

ipuina banaka kontatzen dutenean bakoitzaren garapena ikus dezakegu, egituraren zein zati errespetatzen dituen, ea zati bakoitza gero eta gehiago garatzen duen, koherentzia mantentzen duen...

ARIKETA MOTA Ipuinaren izenburua lantzea. Funtzionaltasuna

- Izenburuaren eta ipuinean gertatzen denaren arteko harremanak baloratzea. Edukiak Prozedurazkoak

- Ipuin bat izenburu eta guzti hartuta, izenburuaren eta ipuinaren arteko harremanak deskribatzea.

199

- Izenburua beste bat izango balitz zer gertatuko litzatekeen aztertzea. - Ipuinaren mamiko oinarrizko zati bat aldatuko balitz zer izenburu eduki beharko

lukeen erabakitzea. - Guk sortutako ipuinei izenburu egokiak topatzea. - Izenburua ezagutuz, ipuinean zer gertatuko den asmatzea. - Ipuin ezagun batzuen izenburuen azterketa.

Edukizkoak

- Izenburua ipuinaren laburpena. - Izenburu eta pertsonaia garrantzitsuenaren arteko harremanak. - Ipuinean izenburuaren garrantzia.

Jarrerazkoak

- Izenburua ipuinaren laburpen bezala errespetatu. - Beste ikaskideen parte hartzeak entzun. - Besteen proposamenak onartu. - Gure ipuinen izenburuak aukeratzerakoan, ipuinaren isladak izan daitezen ondo

pentsatzearen garrantziaz jabetu. Garapena

Lehenengo saioan ipuina irakurri ondoren, izenburuak irakurritakoarekin zerikusirik duen galdetuko dugu.

Beste izenburu bat ipintzea posible izango litzatekeen galdetu. Beraiek zein ipiniko

luketen esatera animatu. Beste saio batean denon artean ipuin bat kontatuko dugu eta amaitu ondoren ea zein

izenburu dagokion galdetuko dugu. Proposamen desberdinak egongo direnez, proposamen bakoitzaren zergatia azaltzeko eskatuko diegu, eta ondoren bozketa egingo dugu.

Beste egun batean gelako liburutegiko ipuinak har ditzakegu, ahal bada umeentzako

ezagunak direnak, eta izenburua eta ipuinaren arteko harremanak aztertu. Izenburu mota desberdinak aztertuko ditugu, pertsonaiaren izena besterik agertzen ez

dena, izenburua esaldi bat denean... Izenburu bat emanda, denon artean ipuin bat asmatu eta izenburua errespetatu dugun

ikusiko dugu. Beste saio batean, umeentzako ezezaguna den ipuin bat hartuko dugu, izenburua irakurri

eta ipuina zertan datzan galdetuko diegu. Ondoren irakurri eta amaitzerakoan asmatu dugun ala ez komentatuko dugu. Proposamen bat baino gehiago egonez gero gehien hurbildu dena zein izan den esango dugu, izenburuak ipuineko gertakizunekin zerikusirik duen...

Saio desberdin batean, bi hitz emanda ipuina asmatzea proposatuko diegu. Hau talde

osoan edo banaka egin daiteke. Amaitu eta gero galdetuko genuke ea bi hitz horiek nahikoak izan diren, edo izenburua

gehiago azaltzea beharrezkoa ote zen, zer esan beharko litzatekeen... Ipuin ezagun batean pertsonaia garrantzitsuena edo ipuinaren edukia alda ditzakegu. Gero

izenburu bera mantentzea posible den galdetu. Erantzunen zergatia azaldu beharko dute.

200

Gelako liburutegitik, izenburutzat pertsonaiaren izena dutenak hartuko ditugu eta ipuina

pertsonaia horren inguruan gertatzen dela aztertuko dugu.

Orientabideak

Ekintza hau Lehen Hezkuntzako Lehen Zikloan egin daiteke. Saio oso batean burutu daiteke, edo nahi izanez gero ipuina kontatu ondoren osagarri gisa

erabil daiteke. Zer gerta daitekeen asmatzea, oso motibagarria da umeentzat eta gainera adiago egoten

dira zertan asmatu ote duten jakin nahirik. Adin hauetan izenburua ipintzerakoan izen bat, pertsonaia batena jartzen konformatzen

dira, baina sarritan gero ez da ipuin osoan agertzen. Izenburua lantzeak eta ipuinarekin duen zerikusiaz jabetzeak izenburuaren garrantziaz jabetzen laguntzen die.

Gainera pixkanaka ohartuko dira izenburuak ipuinaren mamiaz asko esaten digula, eta

beraz gure ipuinei izenburua ipini baino lehen pentsatu egin behar dugula.

ARIKETA MOTA: Ipuinaren euskarria lantzea Funtzionaltasuna

- Ipuinaren azalean eta kontrazalean agertzen den informazio guztitaz jabetzea. - Sarritan ipuinaren izenburuak eta protagonistaren izenak duten zerikusia ikustea. - Izenburua eta ipuinaren trama erlazionatzea. - Bere ipuin bildumarentzako azala egiteko gai izatea.

Edukiak

Segidan aipatzen ditugun edukiak, idazle, bilduma, argitaletxea, tipografia eta

idatz-sistemarekin zerikusia daukate.

Prozedurazkoak

- Idazlearen izena agertzen den begiratzea, eta idazle jakin baten ipuinak eta ahoz belaunaldiz belaunaldi iritsi zaizkigun ipuinen arteko desberdintasunez jabetzea.

- Idazlearen bizitzari buruzko datuak lortzea, bai etxean galdetuz edo bestela andereñoak emandakoak.

- Gehienetan idazlea eta marrazkilaria pertsona bera ez dela konturatzea. - Bildumaren ipuin bakoitzari zenbaki bat ematearen abantailaz jabetzea eta ordena beti

mantentzen dela konturatzea. - Bilduma bakoitza zenbat liburuk osatzen duten jakitea. - Argitaletxearen funtzioaz jabetzea. - Argitaletxearen izena azalean topatzea. - Argitaletxe esanguratsuenak ezagutzea. - Azala eta kontrazalaren elementu bakoitzaren kokapenaren garrantziaz jabetzea.

Elementu garrantzitsuenak leku ikusgarrienetan ipintzen direla ohartzea. - Letraren tamainaren garrantzia. Gehienetan izenburuaren letra beste testuena baino

handiagoa izaten da. - Letra mota desberdinen erabilpena, ipuina idazterakoan. - Hitzen arteko banaketa.

201

- Hitzak, luze eta laburretan sailkatu. - Egongo balira, puntuazio zeinuak landu

Edukizkoak

- Azala. - Idazlea. - Marrazkilaria. - Bilduma. - Argitaletxea. - Letra motak. - Kontrazala. - Taxuerak (formatuak).

Jarrerazkoak

- Azalak eta kontrazalak ematen diguten informazio guztiaz jabetzeko gai izatea. - Taxueraren aurkezpenak duen garrantzia baloratzea.

Garapena

Ipuina kontatzen hasi aurretik, euskarria erakutsi eta denon artean, azalak eta kontrazalak

ematen diguten informazio guztia ateratzen ahaleginduko gara. Ipuina irakurri ondoren ere egin daiteke. Horrela eginez gero izenburuak asmatzera

animatuko genituzke, gero liburuan agertzen denarekin konparatzeko. Orientabideak

Lehen Hezkuntzako, 1. zikloko ikasleak direnez, idazlea eta BILKETARIAK nahas ditzakete.

Adin hauetan, marrazkilariari garrantzi berezia ematea komeni da. Euskarri batzuetan informazio guztia ez dela agertzen kontuan hartu. Argitaletxeen arabera, euskarrien elementuak lekuz aldatzen direla komentatu. Beraiek idatzitako ipuinetan euskarriaren elementu guztiak ager daitezela eskatu. Talde handian edo txikian egin daiteke.

ARIKETA MOTA: Ipuinen egituraren azterketa Funtzionaltasuna

- Ipuinaren oinarrizko osagaiak ikusteko gai izan daitezen, hau da, hasiera, gertaera eta amaiera.

- Egitura hori jarraituz, beraiek ipuinak asmatzeko gai izatea.

202

Edukiak Prozedurazkoak

- Ipuin desberdinetan, idazleek, narrazioa hasteko erabili dituzten esamoldeak identifikatzea.

- Ipuin desberdinetan, idazleek narrazioari amaiera emateko erabili dituzten esamoldeak identifikatzea.

- Beraiek sortutako ipuinetan aditz-denbora (iragana) modu zuzenean erabiltzea. - Gertaera leku jakin batean kokatzea. - Ipuin hasiera eta amaierarako esamolde egokiak erabiltzea.

Edukizkoak

- Ipuinetako hiztegi berezia lantzea, egoera oso esanguratsua dela aprobetxatuz. - Ipuinean agertzen diren pertsonaien deskribapena, bai protagonistarena eta bigarren

mailakoena ere. Jarrerazkoak

- Ipuinaren irakurketa atsegina lortzeko baliabidetzat hartzea, eta ez bakarrik haurrentzat, nagusientzat ere, kasu honetan guraso eta andereñoarentzat.

- Ipuina irudimena garatzeko eta abentura harrigarrienak bizitzeko aukera ematen dien baliabidetzat hartzea.

Garapena

Ipuinen egiturak, eduki asko dituenez, ikasturte osoan zehar lantzea proposatzen da.

Beraz, ipuin bakoitzean, arlo bakarra landuko dugu sakonki. Ipuina irakurtzerakoan, umeei galdetuko diegu, ea ohartu diren ipuinek hasteko eta

amaitzeko modu berezi bat dutela. Segurki gehienak konturatu dira, eta beraz ezagutzen dituzten modu ezberdin guztiak esatera animatuko ditugu, eta azaltzen direnak arbelean idatziko. Ondoren, gelako liburutegian begiratuko dugu ea modu berriak aurkitzen ditugun.

Zerrenda osatu ostean, gelako leku ikusgarri batean ipiniko ditugu, edo fitxategi bat

osatuko. Denbora eta espazioa lantzeko, ipuin asko irakurri ondoren, edo beraiek aurrez dakitena

aprobetxatuz, beraien ustez, ipuin gehienak non gertatzen diren galdetuko diegu, eta erantzunekin zerrenda bat osatu. Leku horien agerpenaren zergatiaz, nola bizi ote ziren garai haietan, gaur egun dauden zein gauza egongo ez ote ziren, eta abarrez hitz egingo dugu.

Hiztegia lantzeko berriz, ipuin mota bakoitzaren hiztegi berezia landuko dugu (makilatxo

miragarria maitagarrien ipuinetan, almenak gaztelukoetan). Ipuin beraren bertsio desberdinak landu baditugu, zein izan den gustukoena erabakiko dugu, beti ere aukeraren zergatiak azal ditzaten bultzatuz.

Ipuinen irakurketaren gozamena. Umeek hori bizi dezaten, lehenengoz atsegin hori ipuina

kontatzen ari zaienengan somatu behar dute. Beraz zaindu egin beharko dugu, ipuina kontatzen dugun unea, eta giro lasai eta misteriotsua lortu.

Pertsonaiak. Umeek ahaleginak egingo dituzte pertsonaiak nortzuk diren jakiteko, ea nor

den garrantzitsuena eta nortzuk bigarren mailakoak, eta bakoitzaren ezaugarri fisiko eta

203

psikologikoak adieraziz. Modu esanguratsu batean egiteko ipuinaren antzezpenarako paperen banaketa egin dezakegu.

Orientabideak

Adin hauetako umeei sarritan zaila suertatzen zaie ipuina modu koherentean kontatzea,

eta zer esanik ez kontatu ordez idatzi behar badute, horregatik, eta eredu asko eta desberdinak eduki ditzaten, oso garrantzitsua da sarritan ipuinak kontatu edo irakurtzea. Batzuetan, baina ez beti, irakurketaren gozamena gal ez dezaten, komenigarria da gero, beraiek ipuina konta edo idatz dezatela.

Gehienetan hasieretan asko luzatzen dira, baina gero aspertu eta mamia oso

laburra egiten dute. Hori hobetzeko, ondo legoke, korroan denon artean ipuinak asmatzea.

Ipuinetan, aditz denbora erabiliena, lehenaldikoa da zalantzarik gabe. Aditzen arteko

komunztadura zaindu. Ipuin desberdinetako pertsonaiak nahastu eta ipuin berriak asma ditzakegu. Ipuina kontatzerakoan, andereñoak hasiera eta amaieretarako dauden aukerak erabiliko

ditu, horrela umeak ohitzen joan daitezen. ARIKETA MOTA Ipuin ezagunetako pertsonaien izenak dagozkien irudiekin lotzea Funtzionaltasuna

- Umearen aditasuna testuaren ulerkuntzan ipintzea, horretarako testu motibagarriak erabiliz

Garapena

- Ipuina irakurri ondoren, ipuinaren pertsonaien izenak eta marrazkiak lotzen dira. - Lehenengo pausua: Pertsonaien izena, umeen aurrean maiuskulaz idatzi. - Bigarren pausua: Pertsonaia bakar baten izena erakutsi. - Hirugarren pausua: Beste izenen artean aurkeztu. - Laugarren pausua: Ipuinaren pertsonaia guztien artean aurkeztu. - Pistak ematen zaizkie, adibidez letra kopurua, hasierako letra...

Edukiak

- Izenak topatu eta irakurtzea, irizpide hauek jarraituz: - Letren kopurua (hitz luzeak eta laburrak) - Lehenengo letra ezagutzea. - Dagozkien letrak ezagutzea (alfabetoa) - Hitzen arteko hutsuneak...

Materiala

Tamaina eta kolore bereko txartelak, alde batean pertsonaien irudiarekin eta izena kurtsibaz idatzita eta bestean berriz izena maiuskulaz ipiniz.

204

Orientabideak Banaka edo binaka egin daiteke. Irudien eta izenen kopuruak zaildu egiten du ariketa. Nahi izanez gero, zailagoa egin

daiteke pertsonaia bakoitza bere esaldiarekin lotuz. Adibidez Txanogorritxo... Baina zein aho handia daukazun!

ARIKETA MOTA Ipuin ezagun bat berridaztea. Funtzionaltasuna

- Aurrez landutako guztia, bai azalari buruz, ipuin hasiera eta amaierak, puntuazio zeinuak etab. erabiltzea.

- Denbora eta lekuaren kontzeptuak finkatzea. - Ebaluaziorako oso tresna egokia da, ume bakoitza non dagoen ikusteko aukera ematen

baitigu, bai testu moten ezaugarrien ezagutzan, kasu honetan ipuinarenean, baita idatz-sistemaren erabileran ere.

- Ekintza hau berez motibatzailea da, haurrari bere burua ipuin idazle gisa sentitzeko aukera ematen baitio.

Edukiak Prozedurazkoak

- Azalaren testu desberdinen kokapen egokia; hau da, izenburua, idazlea, bilduma, argitaletxea.

- Azalean letra mota desberdinen erabilpena, elementu bakoitzaren garrantziaren arabera.

- Funtsezkoaren eta osagarriaren artean bereiztea. - Ipuina berridaztea, beti ere kontuan izanik duen egitura hau dela: hasiera, gertaerak eta

amaiera. - Sintesiak lantzen hasi, beti ere kontuan hartuz adin hauetan oso zaila egiten zaiela eta

hasiera besterik ez dela. - Ipuin hasierako eta amaieretarako dauden esamoldeen erabilpena. - Maiuskula eta puntuazio zeinu arruntenen erabilpena, hau da, puntua, koma, eta

elkarrizketetarako gidoiaren ezagupen maila kontuan hartuz, harridura zeinua ere landu daiteke.

Edukizkoak

- Beraiek ipuin ezagunen bertsio guztiz berriak egiteko gai direla konturatzea. - Marrazkiak ipuinetan duten garrantziaz jabetzea, eta beraz, beraien lanetan marrazkien

kalitateaz arduratzea. Jarrerazkoak

- Testua nahiko luzea denez, lanean iraunkortasuna lantzea. - Besteek erraztasunez irakur dezaten, lanaren txukuntasuna. - Ipuina, autonomoki eta arduraz idazteko gai izatea.

205

Garapena Ipuina berridatzi aurretik, ipuina behin baino gehiagotan irakurri edo kontatu behar da,

horrela umeek ondo ezagutu dezaten. Ipuina irakurtzen dugun bakoitzean, aipamen berezia egingo dugu beraiek idatziko

dituzten ipuinetan gure ustez agertu behar duten osagarrietan. Denon artean, ipuinaren pertsonaiak aterako ditugu. Ipuina pare bat aldiz entzun ondoren, ume bakoitzak, ipuinaren zati bat kontatuko du,

horretarako marrazkien laguntza edukiz. Beste egun batean ume batek ipuin osoa kontatuko du, baina oraingoan marrazkien

laguntzarik gabe. Denon artean, ahoz, ipuinaren laburpena egingo dugu. Umeei, ipuinaren formatua gordetzen duten folio tolestu eta grapatuak banatuko dizkiegu. Lana amaitzeko zenbat egun edukiko dituzten esango diegu, horrela bakoitzak lana bere

erara antola dezan. Idazten doan heinean, ume bakoitzarekin ipuina irakurri. Ipuina amaituta dagoenean, gelako liburutegian utziko dugu, besteek irakurtzeko aukera

izan dezaten.

Orientabideak.

Argi dago, horrelako ariketa luze eta konplexua ezin daitekeela saio batean amaitu. Horregatik guk aste batean zehar egitea proposatzen dugu, gehiago luzatzea ere, ez dugu komenigarria ikusten umeak asper daitezkeelako.

Ekintza hau, ordura arte egindako ariketa guztien laburpen bat izan daitekeenez,

ebaluaziorako oso baliagarria da, bertan ikus dezakegulako, ume bakoitza non dagoen bai testu motaren ezaugarrian, eta idatz-sistemaren erabilpenean ere.

Ipuin ezagun bat berridaztearen ariketak, ipuina asmatzearekin alderatuz, duen abantaila

zera da: entzun dutena laburtu egin behar dutela, eta nekatu direnean ezin dutela ipuina edozein modutan amaitu.

Kontuan eduki behar dugu, adin hauetako joera, hasieran xehetasun handiz kontatzea

dela, baina gero ia gertakizunik gabe amaitzea izaten dela. Ipuin beraren bertsio asko irakur daitezkeen arren, bertsio bat eredutzat hartu behar

dutenez, hori behin baino gehiagotan irakurtzea komeni da. Puntuazio zeinu arruntenen erabilera landu. Ipuinaren marrazkiak egiteko, plastikako saioak aprobetxa daitezke. Ariketa konplexua denez, ez da sarriegi egin behar. Lana egiteko modurik egokiena: Banaka edo binaka.

206

Gomendatzen den maila: Lehen Hezkuntzako 2. maila.

ARIKETA MOTA: Ipuina idaztea Funtzionaltasuna

- Gelan kontatzeko ipuinak sortzea. - Egindako ipuinen aurkezpena. - Idatz-sistema eta irakur-sistema lantzea. - Ipuina sortzeak ematen duen gozamena somatzea.

Edukiak Prozedurazkoak

- Gertaeren denboraren segida errespetatzea. - Oinarrizko arau gramatikalak (maiuskulen erabilpena eta aditzen arteko

komunztadura) errespetatzea. Edukizkoak

- Narrazioaren eta ipuinen ezaugarriez jabetzea. Jarrerazkoak

- Ipuinen sormenean gozamena sentitzea. Garapena

Bakoitzak ipuina idatzi baino lehen, ahoz eta denon artean ipuin bat asmatzen saiatuko

gara, iristen garen akordioak arbelean idatziz. Horretarako ados jarriko gara ea nortzuk izango diren gure ipuineko pertsonaiak, bai

protagonista eta bigarren mailakoak ere, eta bakoitzari bere ezaugarriak emango dizkiogu. Ipuina hasteko erabiliko dugun formularen hautaketa, eta protagonistaren aurkezpena. Gure pertsonaiak zein egoerei aurre egin beharko dien erabaki eta aurrera eraman

(gertaera). Protagonistak arazoa nola konponduko duen erabaki (amaiera). Ipuinaren amaierarako erabiliko dugun formula hautatu, horretarako esamoldeak edo

beraiek asmatutakoak izan daitezkeelarik. Ipuina amaitu ondoren izenburua aukeratu. Ipuina egiten dugun lehenengo aldia bada, argitaletxea, eta bildumaren izenak asmatu,

osterantzean aurrez aukeratutako izenak erabili. Talde mailan amaitutzat ematen dugunean, ume bakoitza bere ipuina idazten hasiko

litzateke.

207

Ipuina amaitu eta gero gelako liburutegian utziko dugu, besteek irakurtzeko aukera eduki dezaten.

Materiala

Folio zuriak, tolestu eta grapatuak, gero azaleztatzeko edo koadernatzeko. Orientabideak

Ipuina idazten hasi aurretik egindako ariketa oso luzea izan denez, bakarkako lana beste saio baterako uztea proposatzen da.

Denon artean ipuina sortzeko egin dugun ahalegina, eredutzat baliagarria izateaz gain,

ipuina idazterakoan kontuan eduki behar dituzten hainbat elementu gogorarazteko ere izan daiteke.

Egindako lana motibagarriagoa izan dadin, hirunaka gehien gustatu zaien ipuina aukera

dezakete. Adin hauetako umeei, sarritan gertaeren denborazko segida mantentzea zaila egiten

zaienez, beharrezkoa bada, galderen bidez argumentuaren logikaz pentsaraziko diegu.

ARIKETA MOTA Testu narratibo batean oinarrituz, elkarrizketak sortu eta dramatizatzea. Funtzionaltasuna

- Testuingurua aldatzen denean, testuan ematen diren aldaketez ohartzea (Irakurri edo kontatua izateko testutik elkarrizketara).

- Testu narratibo bat, testu zuzen bihurtzea. - Ikaskideen aurrean ipuina antzeztu. - Entretenimendua eta jolasketa. - Ipuina eta testu dramatikoarekiko zaletasuna bultzatzea.

Edukiak Prozedurazkoak

- Testu narratiboren egoera garrantzitsuenak bereiztea. - Marrazkiak eta testua lotzea. - Testu narratiboa testu zuzen bihurtzea elkarrizketaren bidez. - Testua aldatzeko beharrezkoak diren hizkuntz eta hizkuntzatik at dauden baliabideak

ezagutu eta erabiltzea (keinuak, puntuazio-zeinuak, beste esaldi motak, aditz motak...) Edukizkoak

- Elkarrizketen hasieretan gidoiaren erabilpena. - Galdera ikurraren erabilpena. - Ekintza-aditzen garrantzia. - Hizkuntzatik kanpoko baliabideak erabiltzea (keinuak, ahotsen aldaketak...)

Jarrerazkoak

- Hizkuntzak, komunikazio egoerak kontuan hartuz, gauza bera

208

- modu desberdinetan azaltzeko ahalmena ematen digula baloratzea. - Hizkuntzaren jolas-aukerekin ondo pasatu.

Garapena

Lantzen dugun ipuina umeentzako ezaguna da, eta beraz marrazkiak eta elkarrizketa

posibleak lotu ditzakete. Denon artean elkarrizketak sortu eta ados jarri ondoren andereñoak arbelean idatzi. Egindakoa berrikusi, eta beharrezkoa balitz, zuzendu. Ipuinaren antzezpena egin, horretarako sortutako elkarrizketak erabiliz.

Orientabideak Ekintza hau umeentzako oso esanguratsua da, hasieratik lanaren zergatia,

antzezpena egitea ezagutzen dutelako. Oso garrantzitsua bada ere antzezlanaren xehetasunak zaintzea, honek ez du esan nahi dramatizazio bakoitzerako dekoratuak egin behar ditugunik, umeak erakartzeko. Batzuetan mozorrotzea nahikoa izaten baita.

Ekintza honen bidez umeek argi eta garbi ikusten dute marratxoak erabiltzearen beharra

(hitz egitea nori dagokion jakiteko) edo eta galdera eta harridura ikurren garrantziaz (adierazkorra izan dadin, zer doinu erabili behar dugun jakiteko).

Umeek zeinu hauen beharra benetan senti dezaten, aurretik testu bera dramatizatu

dezakegu hauek erabili gabe, eta beraz inongo intonaziorik gabe.

Lehen Hezkuntzako bigarren zikloko adibideak

Lehen Hezkuntzako Bigarren zikloan aurkezten ditugun ariketak, ipuin klasikoetan oinarritzen dira eta aurkeztutako ordenan egiteko pentsatuta daude, ariketa bakoitzak hurrengoarekin harreman zuzena baitauka. ARIKETA MOTA: Ikasleek ipuinen bilketa egin ondoren, irakasleak klasean irakurtzea. Funtzionaltasuna

- Ipuin klasikoekin harremanetan jartzea. - Ikasleek testu literarioen artean ipuinak bereizteko aukera eduki dezatela - Ipuinen artean ipuin klasikoak bereizteko aukera ematea.

Edukiak Prozedurazkoak

- Testu literarioen bilketa. - Irakurketaren prozedura.

209

Edukizkoak

- Irakurketa literarioen ereduak. - Ipuin klasikoak.

Jarrerazkoak

- Testu literarioekiko jakinmina eta motibazioa. - Irakurmenak adi entzuteko jarrera.

Garapena

Ikasleei gelara ipuinak ekartzeko eskatzen zaie. Aste batean zehar, ipuinak jasotzen goaz, eta aurrez erabakitako leku batean ipintzen. Talde handian ipuinak irakurtzeko giro egokia prestatzen da. Egunero irakasleak ipuin desberdin bat irakurtzen du.

Orientabideak Ikasleek irakurketa atseginez entzun dezaten, giro aproposa lortzea oso garrantzitsua da. Garrantzitsua da gelako liburutegian leku berezi bat edukitzea jasotzen ari garen ipuinak

bertan kokatzeko.

ARIKETA MOTA: Irakasleak, ipuin beraren bertsio desberdinen irakurketa. Funtzionaltasuna

- Bertsio guztietan, garrantzitsuena mantentzen dela eta berdin dirauela ohartzea, gainerakoa aldatzen den bitartean.

- Hiztegiaren desberdintasun eta aberastasuna. - Ipuin bererako amaiera desberdinak daudela konturatzea.

Edukiak Prozedurazkoak

- Marrazkiaren eta idatziaren arteko harremana. - Ipuin beraren bertsio desberdinen euskarriak aztertzea. - Errealitatearekiko harremanak.

Edukizkoak

- Kontatze-egitura edo egitura narratiboa - Aurkezpena, gertakizunak, amaiera - Denbora, gunea. - Ekintzako aditzak.

Jarrerazkoak

- Irakurketak adi entzuteko jarrera.

210

Garapena Ikasleak animatuko ditugu ipuin beraren bertsio desberdinak lortzera. Irakasleak ikasleek ekarritako ipuinak talde osoari irakurtzen dizkio. Bertsio desberdinen arteko berdintasunak eta desberdintasunak komentatzen dira.

Orientabideak Ekintza honen bidez, euskarriaren garrantziaz jabetzen dira, hauek baitira bertsio

bakoitzak euskarri desberdin bat edukitzeko arrazoia. Pertsonaiak ere, sakonki landu daitezke, zeren eta pertsonaia nagusia bertsio guztietan

mantentzen den bitartean, bigarren mailako pertsonaiak batzuetan aldatu egiten dira.

ARIKETA MOTA: Ipuinen pertsonaientzako fitxaren eredu bat sortzea Funtzionaltasuna

- Fitxategi bat osatzea. Edukiak Prozedurazkoak

- Pertsonaien ezaugarri garrantzitsuenak aztertzea - Pertsonaiak bereizteko beharrezkoak diren datuekin, zerrenda bat egitea

Edukizkoak

- Fitxategiko datuak (izena, deskribapena, ezaugarriak) Jarrerazkoak

- Fitxategietan agertzen diren datuak, pertsonaiak ezagutzeko aukera ematen diguten informazio bezala baloratzea.

Garapena

Talde handian egiten da. Nortasun agiriaren ideia ematen zaie. Ikasleek bururatzen zaiena esaten dute. Ideiak berrikusi eta batzuk aukeratu. Datuak ordena logikoaren arabera ipini.

211

ARIKETA MOTA Ipuinetako pertsonaien fitxak bete, gero fitxategia osatzeko asmoz. Funtzionaltasuna

- Fitxategi bat osatzea fitxategi hori gero ekintza desberdinetan erabiltzeko asmoz. Edukiak Prozedurazkoak

- Pertsonaien zerrenda bat osatzea. - Aukeratutako pertsonaiekin fitxak osatzea.

Edukizkoak

- Pertsonaiak - Pertsonaien karakterizazioa. - Pertsonaiak fisikoki eta psikologikoki deskribatzea.

Jarrerazkoak

- Fitxategia egiterakoan, txukuntasuna eta garbitasuna. - Maiuskularen erabilpenaren garrantzia baloratzea. - Puntuazio-zeinuak errespetatzea.

Garapena

Aukeratutako pertsonaien fitxak betetzea, ondorengo baldintzak betez: - Maiuskulen erabilpena. - Deskribapen fisiko eta psikologikoa. - Pertsonaien karakterizazioa. - Garbitasuna eta txukuntasuna. - Puntuazio-zeinuen erabilpena.

Orientabideak

Banakako ariketa. Hasi aurretik ikasleek ados jarri behar dute ipuin bereko pertsonaiak ez errepikatzeko. EKINTZA MOTA: Fitxategiekin egiteko jolasak Funtzionaltasuna

- Testu motaren eta idazketa sistemaren ezaugarriak modu esanguratsu eta motibagarrian lantzea.

Edukiak Prozedurazkoak

- Fitxategia ordenatzeko irizpide desberdinen azterketa (alfabetoaren arabera, ipuinka...).

212

- Ipuin berriak asmatzeko irizpide desberdinak topatzea (pertsonaiak nahastuz, ezaugarriak aldatuz).

Edukizkoak

- Fitxategien ordena. - Pertsonaia desberdinak. - Deskribapenak.

Jarrerazkoak

- Ipuinetan pertsonaien garrantziaz jabetzea. - Proposatutako jolasekin ondo pasatzea. - Pertsonaien deskribapenak baloratzea, horien araberakoa izango baita ipuina. - Besteen ekarpenak baloratzea.

Garapena

Fitxak alfabetoaren arabera ipintzea. Fitxak, ipuinekoa ordenatzea. Pertsonaien ezaugarrien aldaketak, ipuinaren garapenean daukan eragina komentatu. Ipuin desberdinetako pertsonaiak nahastu eta ipuin berriak sortu. Ipuin bateko pertsonaia nagusietako bat kenduz, ipuin berri bat asmatu. Pertsonaia baten deskribapena irakurri ondoren, asmatu ea nor den eta ea zein ipuinetakoa

den.

Orientabideak Talde txikian (binaka) nahiz handian egin daiteke. Fitxak, sakontzen goazen neurrian gero eta modu konplexuagoan bete daitezke. Helburu nagusia, ez da asmatzea, aztertu, pentsatu eta sortzearena baizik. Zailtasun maila aldakorra denez, gelako ume guztiek, beraien ideiak emanez, parte har

dezakete.

ARIKETA MOTA: Umeek ekarritako ipuinetako euskarrietan agertzen diren datuak

aztertu Funtzionaltasuna

- Euskarrian agertzen diren datuetan oinarrituz, beharrezkoa den informazioa lortu eta desberdintzea.

213

Edukiak Prozedurazkoak

- Euskarrian agertzen diren datuak bereiztea. - Ipuin desberdinetako euskarrietan agertzen diren datuak konparatzea. - Ipuin desberdinen artean egon daitezkeen desberdintasunak konparatzea.

Edukizkoak

- Idazlea. - Itzultzailea. - Marrazkilaria. - Argitaletxea. - Izenburua. - Bilduma. - Orrialdeztapena. - Bilketa.

Jarrerazkoak

- Ikaskideek esaten dutena entzutea. - Euskarrian agertzen diren datuak kontuan hartzea.

Garapena

Umeek etxetik ekarritako ipuinak oinarritzat hartuz, euskarrian agertzen diren datuak antzeman, bereizi eta esango ditugu, hau da, idazlea, itzultzailea, marrazkilaria, bilketaria, argitaletxea, bilduma, izenburua. Orientabideak

Talde handian egiten da. Ipuin desberdinetako euskarriak begiratuko dira, eta denetan agertzen diren datuak ikusi

ondoren, hori zergatik gertatzen den aztertuko dugu. Letren tamaina, molde eta kokapenen arabera euskarrien datuak antzeman eta

identifikatu.

ARIKETA MOTA: Idatz-sistemaren ezaugarriak oinarritzat hartuz ekintza desberdinak

egitea Funtzionaltasuna

- Irakurritako ipuinetan oinarrituz modu esanguratsu eta jolas-giroan maila hauei. - dagozkien idatz-sistemaren kontzeptuzko edukiak lantzea.

Edukiak Prozedurazkoak

- Ipuinetan oinarrituz maiuskularen erabilpena aztertu.

214

- Testuan puntuazio-zeinu desberdinak topatu. - Testuan, izenak, adjektiboak eta aditzak bereizi. - Ipuin bat antzezteko gidoia prestatu, horretarako marratxoak, harridura zeinuak eta

galdera ikurrak... erabiliz. Edukizkoak

- Hitzen arteko banaketa. - Maiuskularen erabilpena. - Puntuazio zeinuak. - Kategoria gramatikalak. - Antonimoak, sinonimoak eta hitz eratorriak.

Jarrerazkoak

- Puntuazio zeinuen garrantziaz jabetzea. - Hiztegiaren aberastasuna baloratzea. - Testu bat edertzeko, adjektiboek duten garrantziaz ohartzea.

Garapena

Testu bateko maiuskulak ateratzea. Testu batean maiuskulak ipintzea. Puntuazio zeinurik gaabeko testu batean dagozkion zeinuak ipintzea. Pertsonaien arteko elkarrizketak asmatu edo osatzea horretarako dagozkien zeinuak

erabiliz (marratxoak, harridura zeinuak, galdera ikurrak...). Testuan hitzak modu egokian bereiztea. Hutsuneak betetzea, horretarako dagokien hitzak erabiliz. Azpimarratuta agertzen diren hitzak, antonimo edo sinonimoz ordezkatu. Ipuinetan agertzen diren hitzak oinarritzat hartuz, hitz eratorriak asmatzea. Testuetan izenak, adjektiboak eta aditzak bereiztea. Ipuina bera edo pasadizu bat antzezteko gidoia prestatu. Letrak ordenatu, hitzak osa ditzaten. Esaldiak topatu. Ordenarik gabeko testuak ordenatu. Mezuak deszifratu.

Orientabideak

Banaka egiten da.

215

Ipuinak behin baino gehiagotan irakurriak izan dira, ezagunak izateko, eta horrela ariketak egitea errazteko.

Fitxak argiak eta motibagarriak izango lirateke (testuarekin zerikusia duten marrazkiak)

eta fitxa bakoitzean ariketa bat besterik ez zen agertuko. Ipuin baten inguruan egindako fitxa guztiekin, liburuxka bat egingo dugu.

ARIKETA MOTA: Irakurritako ipuinak abiapuntutzat hartuz sortzen diren buruketak

egin Funtzionaltasuna

- Eguneroko bizitzan sortzen diren egoera problematikoen aurrean ziurtasuna lortu eta irtenbidea topatzeko gogoak suspertu.

- Buruketak argitzerakoan testuen garbitasunak eta txukuntasunak duen garrantziaz jabetzea.

- Emandako buruketak ulertu, pentsatu eta argitzeko gai izan. Edukiak

- Buruketen irakurketa eta ulerkuntza. - Buruketen testuen azterketa eta hau argitzeko behar diren faseak. - Emaitzen hurbilketa. - Eragiketen aukeraketa. - Logika eta estrategia. - Burutzeko metodo desberdinen erabilpena. - Ordena, argitasuna eta garbitasuna.

Orientabideak

Fokatze didaktiko honek duen osotasunagatik matematikazko ekintza hau sartu da. Lan egiteko proposatzen den metodologia hau da: - Banan-banako lana (egiterakoan) - Binaka (egiaztatzerakoan) - Talde handian (zuzentzerakoan).

ARIKETA MOTA: Ipuinetan agertzen diren elementu, datu eta egoerekin estatistikarako

lan hurbilketak egin Funtzionaltasuna

- Grafiken elementuak ezagutu eta beraiekin jasotzen dugun informazioa. - Inguru hurbileko datu eta informazioa erabiliz grafiken bidez errepresentatzeko gai

izan. Edukiak Prozedurazkoak

- Grafikoak aztertu: datuak bilatu.

216

- Grafiken ulerkuntzarako sarbidea. Edukizkoak

- Grafiko motak: barrak, piktogramak, ... - Datu taulak.

Jarrerazkoak

- Erregistroak Informazioa jasotzeko era bat bezala baloratu. - Txukuntasunezko ohiturak.

Orientabideak

Oso interesgarria iruditzen zaigun estatistika, lanetan sartzeko erabili dugu. Era berean,

hizkuntzak irakaskuntzan duen garrantziari buruz hausnartzea beharrezkoa dela uste dugu.

ARIKETA MOTA: Ipuinetako pertsonaien (Peter Pan eta Txintxarri) mozorroa egitea Funtzionaltasuna

- Esku trebetasuna lantzea, horretarako material eta teknika ezberdinak erabiliz: josi, erantsi, moztu, oihala, plastikoa, artilea, papera, ...

- Mozorroekin eta festarekin gozatzea. Edukiak Prozedurazkoak

- Peter Pan eta Txintxarrik duten ezaugarriez ohartu. - Gutxieneko janzkeraren zerrenda egin. - Mozorroa egiteko behar diren materialak aukeratu. - Mozorroak egin aukeratutako materialarekin, horretarako patroiak erabiliz.

Edukizkoak

- Mozorroen patroiak. - Material desberdinen erabilpena. - Teknikak: moztu, erantsi, josi, grapatu, marraztu, ....

Jarrerazkoak

- Mozorroak egiten ondo pasatzea. - Inauterietako festan parte hartu eta ondo pasatzea.

Garapena

Ipuinak irakurri ondoren umeek pertsonaia gustukoenak aukeratzen dituzte eta horien janzkera nolakoa den aztertzen dute. Ondoren binaka edo talde txikika mozorroak egiten dituzte.

217

ARIKETA MOTA: -Ipuinen telebistan botatzeko, ipuin bat moldatzea. Funtzionaltasuna

- Ipuin bat moldatu ikaskideei ipuinen telebistan botatzeko. Edukiak Prozedurazkoak

- Ipuinaren irakurketa eta azterketa. - Irudiak eta testua kontutan hartuz ipuin bat sekuentziatu. - Alde grafikoa egiteko, marrazkiak egin. - Alde literarioa egiteko narrazioak eta elkarrizketak aukeratu. - Ipuinen telebistarako muntaia egin, horretarako testuaren grabaketa eta irudiak modu

egokian lotuz. Edukizkoak

- Irudi eta testuen arteko lotura. - Ipuinaren alde literarioa. - Ipuinaren alde grafikoa.

Jarrerazkoak

- Ipuin eta narrazioen ezaugarriez jabetzea. - Ipuina egiten eta moldatzen ondo pasatzea. - Bere lanak kideen artean duen onespenaz gozatzea.

Garapena

Ekintza honen garapena “ipuinaren astean” egin zen, geroxeago “Ipuinaren telebistan” agertzen delarik. Orientabideak

Lau edo bost taldekideren artean egin daiteke.

ARIKETA MOTA: Ikasleek egindako ipuinen moldaketak “ipuinen telebistan” botatzea Funtzionaltasuna

- Egindako lana ezagutaraztea. Edukiak Prozedurazkoak

- Ipuinen telebistako alde grafikoa antolatzea. - Ipuinaren irudiak eta ahotsak lotzea.

218

Edukizkoak

- Irudiak eta testua lotzea. Jarrerazkoak

- Kideen lana baloratzea. - Errespetu jarrerak bultzatzea. - Zentzu kritikoa garatzea. - Ipuinak ikusten eta entzuten gozatzea. - Egindako lanarekin gustura egotea.

Materialak

Ipuinen telebista zurez egindako kutxa ireki bat da. Aurrealdean bi erroiloz mugitzen den

pantaila antzeko bat dauka eta irudiak ondo ikus daitezen barruan argi bat ipintzen da. Marrazkiak zatitu gabeko paperean egiten dira, gero paper hau erroiloetan ipintzen delarik.

Kaset batean eta alde grafikoarekin sinkronizatuz ipuinaren testua ipintzen da,

musikarekin lagunduz. Eskola osoko proiektuak Inauteriak

Inauteriak zirela eta, eta urtero ume bakoitzak bere mozorroa egiten duela kontuan hartuz,

aurten eskola osoari proposatu genion aurten ipuinak izan zitezkeela mozorroak egiteko gaia. Eskola osoa ados egon zen, eta zikloka ipuina aukeratzeari ekin genion. Aukeratutako ipuinak 4 izan ziren:

- Haur Zikloan eta Lehen Hezkuntzako Lehen Zikloan “ Edurnezuri eta zazpi epotxak

aukeratu zituzten. Haur Hezkuntzako umeak epotxak ziren eta Lehen Hezkuntzako Lehen Ziklokoak printzeak eta Edurnezuri. Andereñoak berriz amaordeak, batzuk erregina ispiluarekin eta besteak berriz atsoa sagarrarekin.

- Lehen Hezkuntzako Bigarren Ziklokoek Peter Panen ipuina aukeratu zuten, eta mutilak Peter Pan ziren eta neskak Txintxarri Kako-Oker Kapitaina, gimnasiako irakaslea, aholkularia eta atezaina izan ziren.

- Hirugarren Ziklokoak 101 dalmataz mozorrotu ziren eta andereñoak Cruella de Vill-ez.

- 7. eta 8.goak “ Aladin” hartu zuten, eta mutilak Aladin ziren eta neskak Jasmine. Eskola gehiago girotzeko, sarrera ipuinetako gaztelu baten modura apaintzea erabaki

genuen. Aukeratutako ipuinak klaseetan landu ziren eta balorazioa oso baikorra izan zen bai

irakasle, ikasle eta familien aldetik ere.

Ipuinaren astea “Ipuinaren astea” maiatzaren 20tik 24ra burutu genuen eta ikasturte osoan zehar egindako

lanari nolabaiteko amaiera emateko balio izan zuen.

219

Astea girotzeko eskolako pasabide guztiak apaindu genituen. Haur Hezkuntzako

pasabideetan ipuinetako pertsonaien marrazkiak horman bertan egin zirenez, gehiago iraungo dute. Beste pasabideak berriz ikasleek irakasleen laguntzaz egindako ipuinarekin zerikusia zuten muralez apaindu genituen.

Eskolako liburutegia ere muralez eta collagez apaindu genuen, bertan egin baitziren

astean zehar burututako hainbat ekintza. Ekintza batzuk, aste osoan zehar mantendu ziren. Hona hemen zeintzuk izan ziren:

- Ipuinetako musika ikasleen sarrera irtenetan. - Sarrerako orduetan goi zikloko ikasleek megafoniaren bidez, egun hartan egongo ziren

ekintzak gogorarazten zituzten. Gurasoek aurrez zeukaten ekintzen berri, aurrez familia bakoitzari astearen egitaraua bidali baitzitzaion. Egitarauaren berri emateaz gain ipuin bat ere kontatzen zuten.

- Jolastorduko lehen txandan, hau da Haur Hezkuntzako eta Lehen Hezkuntzako lehen zikloko jolastorduan, maitagarri batek megafoniaz ipuin bat kontatzen zuen. Azpimarratu beharra dago, ikasle gehienak jolasteari utzi eta ipuina entzuteko eseri egiten zirela.

- Irteera orduetan goi zikloko ikasleek ipuinak irakurtzen zituzten.

Beste ekintza batzuk berriz, gelaka edo mailaka egiten ziren eta ordutegi zehatz bat zuten. Hona hemen zeintzuk izan ziren:

- Koloretako ipuinak eskola osorako. - Ipuinen telebista. - Ipuin kontalariak haur hezkuntzako ikasleentzat. - Lehen Hezkuntzako lehenengo eta bigarren D ereduko ikasleentzat euskal idazle

baten bisita. - Ikasleek egindako ipuinekin, ipuin erakusketa bat. - Antzerkiak. - Azoka.

Koloretako ipuinak

Ipuinen bidez, eskolan ditugun kultura desberdinak ezagutzera eman nahi genituen, hau

da, angolatarra, ijitoena, gaztelatarra eta euskalduna.

220

Ekintza hau joan den ikasturtean hasi genuen, baina ipuin-kontalariak ez ziren

eskolakoak. Aurten berriz gaztelatarren kulturarena izan ezik, auzoan bizi den aitite bat zen, beste ipuin guztiak eskolako ikasleek kontatu zituzten. Ipuinak hauek izan ziren: “Ilargia” ijitoen kulturaren adierazgarri, “Sanba” angolakoena, “Pascualin gezurtia” andaluzarena eta “Makilakixki” euskaldunena.

Ipuina kontatzen hasi aurretik, beti, zegokion herriaren xehetasunak ematen ziren eta

bertako musika ipintzen zen. Ekintza hau eskolako ikasle guztiek ikusi zuten eta liburutegian egiten zen. Ekintzaren

iraupena ordubetekoa izaten zen. Gure balorazioa guztiz baikorra da. Entzulegoa oso pozik egon zen. Ipuin kontalaria

ezagutzeak adiago egotera bultzatzen zituelarik. Gainera ordurarte ipuin-kontalariak eskolatik kanpoko pertsona ezezagunak izateatik, eta batzuetan gutxietsiak ere bai, ipuina kontatu ondoren eskola barruan izena zuten pertsonak izatera pasatu ziren.

Ekintza honen ondorioz ipuin-kontalariek beren lana onestua dela ikusterakoan beren

buruan zuten konfiantza (batzuk nahiko eskaxa) handituz joan zen. Hau nabaria izan zen, zeren batzuk ekintzan parte har zezaten animatzen ibili behar izan genuen, eta egunak pasa ahala gero eta gusturago eta ziurrago agertu ziren.

Ipuinen telebista

Bigarren eta hirugarren mailako ikasleei proposatu zitzaien ipuin desberdinak egokitu

ondoren, ipuinen telebistan botatzea eskolako ikasle guztiek ikusteko aukera eduki zezaten. Lau eta bost pertsonetako taldeak osatu ziren.

Lehenengo pausoa eskolako liburutegira joan eta ekintza honetarako egokiak izan

zitezkeen ipuinak aukeratu zituzten. Ondoren talde bakoitzak gustukoena hartu zuen. Talde barruan lanak banatu zituzten, horretarako bakoitzaren zaletasunak eta trebetasunak

kontuan hartuz. Pertsonaia bera behin baino gehiagotan errepikatzen bazen, beti pertsona berak marraztu edo margotzen zuen.

Ipuinaren marrazki guztiak marraztu eta margotu ondoren, gidoia egiten hasi ziren

horretarako kontuan edukiz irudiak eta testuak zerikusia eduki behar dutela. Ume bakoitzak antzeztea gustatuko litzaiokeen pertsonaia aukeratu zuen. Ondoren, marrazkiak etengabeko paperean ipini ziren, ahotsa eta musika lotuz grabaketak

egin ziren. Emanaldiak egunetan zehar luzatu ziren, horrela Haur Hezkuntza eta Lehen Hezkuntzako

ikasle guztiek ikusteko aukera eduki zezaten. Ekintzaren balorazioa guztiz baikorra da, bai egileen aldetik hala nola ikuslegoaren

aldetik ere. Egileak oso pozik geratu ziren beraien lanen emaitzekin, jo eta ke aritu ziren lanean

lankidetasun giroa nagusi zelarik. Gainera ikusi zuten ondo pasatzeaz gain beraien lana ikasle guztien gustukoa zela. Hain pozik geratu ziren lortutako arrakastarekin, ezen datorren kurtsoan berriro ere egitea proposatu duten.

Ikuslegoak berriz, beti aditasunez eta errespetu osoz entzun zituen emanaldiak.

221

Ipuin-kontalariak

Haur Hezkuntzakoek ipuina modu ezberdinez bizitzeko “Galdakaoko ipuin kontalarien elkartea”ren laguntza eduki dute.

Elkarteko kideei gure helburuen berri eman ondoren akordio hauetara iritsi ziren: - Talde bakoitzean ez zirela 25 ikasle baino gehiago egongo. - Taldeak ez nahastea. - Saioak beraientzako ezohikoa izango zen leku batean egitea. - Tutoreak nahi bazuen, saioan egon zitekeen, baina ez zen taldearen arduraduna izango. Ikasleak 8 taldetan banatu genituen 6 euskarazkoak eta 2 gaztelaniazkoak. Saio

bakoitzaren iraupena 30 minutukoa izan zen eta eskolako liburutegian egin ziren. Ipuina entzuteko umeek izara baten gainean eseri ziren, izararen funtzioa lekua mugatzea

zelarik. Ipuin-kontalaria puf baten gainean entzunlegoaren parean eseri zen eta 3 edo 4 ipuin kontatu zituen (taldearen arabera) abesti eta olerkiak tartekatuz. Euskarazko Ipuin-kontalaria mutil bat izan zen (Benja) eta gaztelaniazkoa berriz neska bat (Miriam). Ipuin-kontalariak ez ziren mozorrotu edo jantzi berezirik ipini, eta ez zuten liburuen euskarririk erabiltzen, ahotsaren aldaketekin eta adierazkortasunarekin bakarrik lan egiten zuten.

Saioa amaitu ondoren, geletan iritziak jaso ziren eta balorazioa baikorra izan zenez,

datorren kurtsoan berriro errepikatzeko aukera ez da baztertzen. Euskal idazleak

Ipuinaren astearen barruan euskal idazleen bisita aurreikusi genuen. Idazle hauek Txiliku,

Juan Kruz Igerabide, J.M. Olaizola eta Pako Aristi izan ziren eta D ereduko Lehen Hezkuntzako 1.,2., 3., eta 4. Mailako gelatara joan ziren.

Idazlea eskolara etorri aurretik andereñoak gelan atalka bere liburu bat irakurri zuen.

Ondoren ume bakoitzak kartulinaz eta folioz liburuxka bat egin zuen. Azalean liburuaren izenburua eta marrazkia agertzen ziren, kontrazalean idazle horren liburuak, lehenengo orrialdean nolakoa uste zuten izango zela idazlea, deskribapen fisikoa eta psikologikoa, bigarren orrialdean egiteko galderak prestatu zituzten, hirugarrenean autografoa eskatzeko, eta laugarren orria bisitaren ostean egiteko zen, idazleari buruz zer pentsatzen zuten jakiteko.

Horretaz gain ongi etorria emateko kartelak prestatu ziren- Idazlearekin lan saioa. Gehinetan idazleek beren liburuak zeintzuk ziren esan, olerkiren

bat irakurri eta batez ere umeen galderak erantzuten zituzten. Edozein galdera erantzuteko prest agertu ziren. Ondoren autografoak sinatu zituzten eta batzuk ikasleekin argazkiak atera zituzten.

Ekintzaren balorazioa. Umeek zeuzkaten itxaropen guztiak bete ziren. Ilusio handia egin

zien “benetakoa” idazleak ezagutzea, eta gainera idazleek inongo trabarik gabe erantzun zituzten galderak, bai beraien bizitzari zegozkionak hala nola idaztearen ofizioari zegozkionak ere. Liburua aurrez ezagutzea eta galderak prestatuta edukitzea oso baliagarria gertatu zen. Galderak idazterakoan alde formalak, puntuazioa, txukuntasuna, kontuan eduki zituzten. Orokorrean ikasleak idazle horien liburu gehiago irakurtzeko prest azaldu dira, eta idazlearen bisita ondoren gelan dugun bere liburua etxera eraman nahi izan dute.

222

Irakasleen itxaropenak desberdinak ziren, agian bisita landuagoa ekarriko zutela espero genuen, behar bada Ipuin-kontalarien papera beteko zutelakoan. Hala ere oso baliagarria izan dela uste dugu, umeentzako oso bizipen garrantzitsua izan baita eta idazleak pertsona “normalak” direla ohartu baitira.

Irakurketaren suspertzea gaztelaniaz. Erdal ereduetako irakurketa suspertzeko egin ziren ekintzak, EDEBE argitaletxeko

pertsona baten esku geratu ziren. Bera etorri baino bi aste lehenago, maila bakoitzarentzat egokiak ziren liburuak erosi

ziren (3 edo 4 gela bakoitzeko) eta gelan irakurri ziren. Ondoren gela bakoitzeko ipuin gustukoena zein izan zen jakiteko bozketa egin zen emaitza hauekin:

- “Las zapatillas del abuelo”. Idazlea Jay Watson. - “Doña Desastre”. Idazleak Mabel Andreu eta Mabel Pierola. - “Tomás está enamorado”. Idazlea Jacques Briens. - “El doctor Rus”. Ume bakoitzarentzat ipuin bat erosi zen, sakonki landu ondoren gelako liburutegian

uzteko. Umeek oso ondo onartu zituzten liburuak, eta hain sarritan irakurtzen zituzten batzuk ia

buruz zekizkitela eta sarritan antzeztera ere iritsi ziren. “Ipuinaren Astea”ren barruan EDEBEko suspertzailea etorri zen eta gela bakoitzeko

saio bana egin zuen. 1. eta 2. mailetan ipuina “gezurra/egia” jokoa, ipunen pertsonaiak mimikaz asmatu eta ipuinen inguruan iruzkinak egin zituen. Saioa amaitzeko marrazki bat egin zuten.

3. eta 4. mailakoei marrazki bat eman zien binaka eta marrazkian oinarrituz ipuina asmatu

zuten. Ondoren bikote bakoitzak asmatutako ipuina besteen aurrean irakurtzen zuen. Saioa amaitzeko pertsona “buruargientzako” ipuin bat kontatu zuen eta hori zela eta denak oso adi egon ziren.

223

Ipuin erakusketa Ipuin erakusketak urtean zehar umeek egindako ipuinak erakusteko balio izan zuen. Eskolan zehar lau erakustoki ipini ziren: batean Haur Hezkuntzakoen lanak zeuden

ikusgai, bestean Lehen Hezkuntzako 1. eta 2. mailakoena, hurrengoan 3, eta 4. mailakoena eta azkenean Goi Ziklokoena.

Banaketa hau, erakusketa ikustera zetozen ikasle eta gurasoek erosotasunez ikusteko

aukera eduki zezaten egin zen Amaitzeko oso balorazio baikorra egiten dugula esan dezakegu, bai ikustera etorri diren

gurasoengan nabaritzen zen jarreragatik eta baita ikasleen aldetik ere, beraiek egindako lanak beste ikasle eta pertsona nagusien onespena lortzen zutela konturatzerakoan.

Erakusketaren ondorioz, umeak ipuin gehiago sortzeko prest daude. Gainera “Tele-

Norte”koak etorri ziren honi buruz erreportaia bat grabatzera.

Antzezpenak Lehen Hezkuntzako 3. ziklokoek (5 eta 6. mailak) ipuinak bai ahoz eta bai idatziz ere

landu dituzte. Batzuek ipuinak asmatu egin zituzten, eta beste batzuek berriz ipuin klasikoak moldatu, baina denek beraien ipuinak besteen aurrean kontatu zituzten.

D eta A ereduko, 5 eta 6. mailako talde batzuek, ipuinak Haur Hezkuntzan eta Lehen

Hezkuntzako Lehen Ziklokoei antzeztu zizkieten. Ipuinak, antzerkiaren bidez, txotxongiloz, edo marrazkien laguntzaz testua irakurriz kontatu zituzten.

Gelako lana, euskara edo hizkuntza saioetan egin zen. Aurrena irakasleek proposatu

zieten zer egin eta oso gustura onartu zuten beraien lana txikiei erakustea. Talde libretan egin zuten lana, bakoitzaren esku egonez testua asmatzea, dekoratuak edo behar zituzten panpinak sortzea...

Balorazioa. Protagonistak lanarekin oso gustura geratu ziren eta irakasle eta ikusleen

aldetik ere iritzi bera zegoen. Agerraldien aurretik egindako lana oso motibagarria izan zen ikasleentzat eta ipuinak asmatzerakoan kontu handiz zaintzen zuten hiztegia edo ipuinei dagozkien ezaugarriak. Emaitza ikusita berriz, esperientzia guztiz aberasgarria izan zela esan behar da, protagonistek ikusi baitzuten txikienek beraien lana baloratzen zutela eta adi egoteaz gain, ipuinak horrela eskatzen bazuen, parte hartzeko prest . zeudela. Ikusle batzuk, gero ikusitakoa gelan antzeztu zuten.

Saioak liburutegian edo gela balioanitzean izan ziren.

Azoka Azoka “Ipuinaren Astean” sartu genuen, pasa den ikasturtean egindako “Eskolako

Eskulangintza Azoka” berriro ere errepikatu nahi genuelako. Iaz saltzeko produktuak egiteak, eta lortutako dirua “Muga Gabeko Medikuak“

erakundeari emateak eskolako inguruan eduki zuen eragina ikusirik, aurten ere esperientzia errepikatzera bultzatu gaitu, nahiz eta aurtengo ikasturteko helburu nagusia iragarkiak lantzearena ez izan.

224

Iragarkiak geletan landu ziren, umeek produktuak saltzeko horien beharra sentitu

baitzuten. Hau gure ustez, aurrerapausu garrantzitsua da, eta honetan eta beste xehetasun askotan ere irakasleok ikusi genuen iragarkiei buruz uste genuena baino askoz ere gehiago zekitela, eta noski gehiago ikasi dute.

Ekintza “Ipuinaren Astean” burutuko zenez, “Eskolako II. Eskulangintza Azokan” saldu

ziren produktuak ipuinaren munduarekin zerikusia zeukaten, eta salgai egon ziren Edurnezuriren amaordearen ispilua, Txanogorritxoren mugikorrak, Hansel eta Gretelen kaiolak, edabeak, margotzeko ipuinak...

Horrelako proiektu batek disziplinarteko ekintza asko dakartza. Hona hemen adibide

batzuk: - Salneurriak kalkulatu, horretaz ados ipini, saldu ondoren lortu den dirua zenbatu. - Patioan saltokia non ipini behar dugun jakiteko planoa irakurri. - Saltokian ipintzeko, produktua, apaingarriak eta pankartak egin... - Iragarkiak egin, baimenak eskatu, besteen iragarkiak irakurri, gurasoentzako notak

prestatu. - Elkarlaguntza bultzatu (dirua ONG batentzako zen ) - Kontsumoaren aurrean jarrera kritikoak bultzatu. - Beste kulturen berri eduki, ONGko kide bat etorri zen dirua non eta zertan erabiliko

zen azaltzeko. - Ikusentzunezko tresnen erabilera, megafonia, bideo grabaketak, argazkiak... - Adin desberdinetako ikasleen arteko elkarlana bultzatzea. 8. mailako ikasleek Haur

Hezkuntzako eta Lehen Hezkuntzako Lehenengo Zikloko ikasleei saltokian ipintzen eta produktuak saltzen lagundu zieten.

Ekintza hau errepikatze hutsak argi eta garbi azaltzen du, zein nolako balorazio ona egin

genuen eskolako partaide guztiok. Gure ustez, aurten iaz hasitako hezkuntza proiektua finkatzen hasi gara eta hurrengo

urteetan ere ildo beretik jarraituko dugula uste dugu. Beste batzuk horrelako ekintzak antolatzen animatzeko hona hemen arrazoi batzuk: - Modu esanguratsuan eta zerbaitetarako lan egiten dugu. - Guretzat oso garrantzitsuak diren baloreak bultzatzen ditugu. - Proiektu bat aurrera eramateko denok elkartzen gara.

225

- Familien partaidetza lortzen dugu. - Adin desberdinetako ikasleen arteko elkarlana bultzatzen dugu eta emaitzak oso onak

direla ohartzen gara. - Laburtuz, lan egin, ondo pasatu eta ikasi egiten dugu, eta gainera lan horrek geure

eskolaz harro sentiarazten gaitu

3.4. BALIABIDEAK

Atal honetan, argibide orokorrak eman nahi ditugu, eskolatik kanpoko norbaiten

partaidetza behar izan dugunean nora jo dugun azalduz. Noski hauen partaidetza lortzeko, aurrekontu bat behar da. Orokorrean nahiko garesti

ateratzen da, Euskal Idazleen Elkartearena izan ezik, erakundeen dirulaguntza edukitzerakoan oso merke ateratzen baita.

Euskal idazleen elkartea

Zurriola Hiribidea, 14, 1. ezk. Tlf (943) 276999 Fax 272288 20002 Donostia. Elkarte honen bidez idazleekin harremanetan jartzea lortzen da. Mota guztietako literatur

testuak lantzen dituzten idazleak daude, narrazioak, ipuinak, ipuin barregarriak, olerkiak, saiakerak.

Hezkuntza maila guztietan lan egiteko prest daude, hasi Haur Hezkuntzatik eta U.B.I.-

raino, euskaraz eta gaztelaniaz. Orain arte, eskola bakoitzeko lau idazle besterik ez dituzte bidaltzen. Ikasleen kopuruak

ezin du 40koa baino goragokoa izan eta ezin dira mailak nahastu. Saioak ordu betekoak dira.

Ipuin kontalariak

Udal-Kultur-Etxea. Central Ibaigane 2. Tlf (94) 4499943 Fax 4261866 48970 Basauri

226

Elkarte honek Ipuin-Kontalarien zerrenda bat bidali zigun, bertan Ipuin-Kontalarien

telefonoak agertzen ziren, harremanetan jarri eta behar dutena aurretik jakiteko. Taldeak Bizkaia, Gipuzkoa, Guadalajara eta Alakantekoak dira. Batzuk hizkuntza batean soilik lan egiten dute, eta beste batzuek elebietan.

Edebe argitaletxea.

Argitaletxeak bere burua eskaintzen du eskoletara etortzeko, baina baldintza bezala ume bakoitzak gelan landuko den ipuinaren ale bana erosi behar du

Koloretako ipuinak

Ideia “GUTXIENGO ETNIKO” taldekoen bidez iritsi zitzaigun. Hauek eman ziguten

ekintza honen berri eta KALÉ DOR KAYKÓ-koekin harremanetan ipini ziguten. KALÉ DOR KAYKÓ-koak eskolara etorri ziren ijitoen kulturaren berri emateko.

Koloretako Ipuinetan parte hartu zuten beste guztiak eskolako ikasleak izan ziren, aitona

andaluza izan ezik, bera eskolatik hurbil dagoen Zahar Egoitzatik etorri zelarik. Ikus daitekeenez ez da batere zaila horrelako ekintza bat antolatzea.

227

BIBLIOGRAFIA

AZNAR E., CROS A. Y QUINTANA L. (1991). Coherencia textual y lectura. Barcelona:

ICE-Horsori. BETTELHEIM, B. Y ZELAN, K. (1982). Aprender a leer. Barcelona: Grijalbo. BRYANT, SARA C. (1976) El arte de contar cuentos. Barcelona: Nova Terra. DUBOIS, M. E. (1995) Lectura, Escritura y formación docente. Lectura y Vida , año 16, nº2 CALLEJA, SEVE eta MONASTERIO, XABIER ( 1988). La literatura Infantil Vasca.

Bilbo: Mensajero CALLEJA, SEVE (1992 ). Todo está en los cuentos. Propuestas de lectura y escritura.

Bilbo: Mensajero CARLINO, P. Y SANTANA, D. (Coord.) (1996). Leer y escribir con sentido. Madrid.:Visor. CASSANY, D. (1989). Describir el escribir. Cómo se aprende a escribir. Barcelona: Paidós. HERNANDEZ, F.(1988). Globalización mediante proyectos de trabajo, en Cuadernos de

Pedagogia, 155, 54-59. FERREIRO, E. Y TEBEROSKY, A. (1979). Los sistemas de escritura en el desarrollo del

niño. México: Siglo XXI . FOUCAMBERT, J. (1989). Cómo ser lector. Barcelona: Laia. GOODMAN, Y. (Comp.) (1991). Los niños construyen su lectoescritura. Buenos Aires: Aique. GRAVES, D.H. (1991). Didáctica de la escritura. Madrid: MEC/ Morata. JOLIBERT, J. (1991). Formar niños productores de textos. Santiago de Chile: Dolmen. JOLIBERT, J. (1992). Formar niños lectores de textos. Santiago de Chile: Dolmen. KAUFMAN, A.M. Y RODRIGUEZ, M.E. (1993). La escuela y los textos. Buenos Aires:

Santillana. KAUFMAN, A.M.; CASTEDO, M.; TERUGGI, L. Y MOLINARI, C. (1991). Alfabetización

de niños: construcción e intercambio. Buenos Aires: Aique.

LERNER, D. Y PALACIOS A. (1992). El aprendizaje de la lengua escrita en la escuela. Buenos Aires: Aique.

MARUNY, LL.; MINISTRAL, M. Y MIRALLES M.(1995). Escribir y leer. Vol. I, II y III.

Barcelona: Edelvives/ MEC. MARUNY, J.L y MUÑOZ, E. (1993). Respuestas escolares, en Cuadernos de Pedagogia,

212, 11-14.

228

PALACIOS, A.; MUÑOZ, M. Y LERNER, D. (1990). Comprensión lectora y expresión escrita: una experiencia pedagógica. Buenos Aires: Aique.

PENNAC, D. (1993). Como una novela. Barcelona: Anagrama . ROCA, N.; SIMÓ, R.; SOLSONA, R.; GÓNZALEZ, C.; RABASSA, M. (1995). Escritura y

necesidades educativas especiales. Madrid: Fundación Infancia y aprendizaje. SMITH, F. (1990). Para darle sentido a la lectura. Madrid: Visor. SOLÉ, I. (1992). Estrategias de lectura. Barcelona: Grao/ ICE . TEBEROSKY, A. (1992) Aprendiendo a escribir. Barcelona: Horsori. TEBEROSKY, A. Y TOLCHINSKY, L. (Comp.). (1995). Más allá de la alfabetización.

Buenos Aires: Santillana. (fotocopias). TOLCHINSKY, L. (1993) Aprendizaje del lenguaje escrito. Barcelona: Anthropos. TORRES, M. Y ULRICH, S. (1991). Qué hay y qué falta en las escrituras alfabéticas de los

chicos. Buenos Aires: Aique. DOCUMENTOS NEMIROVSKY, M., CARLINO, P. y maestras del CEP de Alcorcón (1993)." El Periódico: un

texto para enseñar a leer y a escribir". Madrid: CEP de Alcorcón y Ayuntamiento de Alcorcón.

NEMIROVSKY, M., COLIN, M., GÓMEZ, N., LÓPEZ, M.T., VARELA, L. (1989) Notas

técnicas. Matemática y lengua escrita. México: SEP. NEMIROVSKY, M. (1985) Aspectos para trabajar con los niños que están en la etapa alfabética

con valor sonoro convencional. Mimeo. WEISZ, T. (1986) Relato de actividades en el grupo del primer año. Mimeo REVISTAS / ALDIZKARIAK Aula, nº 46. “El lenguaje oral y escrito” .(1996). Aula, nº 59 . “Estrategias de lectura”. (1997). Comunicación, Lenguaje y Educación, nº 19-20. (1993). Comunicación, Lenguaje y Educación, nº 25. (1995). Cuadernos de Pedagogía, nº 216. “Leer y escribir” monográfico. (1993). Infancia y aprendizaje, nº 58. (1992) Signos, nº 20 : “Leer, escribir, aprender” monográfico. (1997). Textos. Todos los números.