Ámbito científico tecnolóxico · 2009-11-19 · liques, que están formados por unha alga e un...

Educación secundaria para persoas adultas

Páxina 1 de 67

Ámbito científico tecnolóxico Educación a distancia semipresencial

Módulo 2 Unidade didáctica 8

Relacións dos seres vivos

Páxina 2 de 67

Índice

1. Introdución........................................ .........................................................................3

1.1 Descrición da unidade didáctica ................................................................................... 3 1.2 Coñecementos previos ................................................................................................. 3 1.3 Obxectivos.................................................................................................................... 3

2. Secuencia de contidos e actividades ................ ......................................................4

2.1 Interpretación e descrición de fenómenos presentados graficamente........................... 4 2.1.1 Características das gráficas ...............................................................................................................................4 2.1.2 Tipos de gráficos ................................................................................................................................................4

2.2 Relacións entre seres vivos, e entre estes e o medio: ecoloxía .................................... 7 2.2.1 Recoñecemento dos factores bióticos e abióticos dos ecosistemas e da

influencia dos factores abióticos.........................................................................................................................7 2.2.2 Relacións entre individuos dunha poboación e dunha comunidade biolóxica ...................................................9 2.2.3 Niveis tróficos dos ecosistemas: produtores, consumidores e descompoñedores ..........................................11 2.2.4 Identificación de cadeas e redes tróficas nos ecosistemas .............................................................................13 2.2.5 Interpretación de pirámides ecolóxicas ou alimentarias nos ecosistemas.......................................................15 2.2.6 Recoñecemento dos intercambios de materia e enerxía nos ecosistemas .....................................................17 2.2.7 Valoración do papel dos organismos produtores, consumidores e descompoñedores

nos ecosistemas, e da súa relación coa reciclaxe da materia e o fluxo de enerxía neles ...............................20 2.2.8 Exemplificación dun ecosistema terrestre e dun acuático ...............................................................................24

2.3 Interpretación de gráficas e representación de funcións ............................................. 28 2.3.1 Representación gráfica dunha situación expresada por unha táboa de valores ou

mediante un enunciado ....................................................................................................................................28 2.3.2 Representación gráfica dunha situación dada por unha expresión alxébrica sinxela.

Funcións constantes, lineais e afíns..................................................................................................................30

3. Resumo de contidos ................................. ..............................................................35

4. Actividades complementarias........................ ........................................................36

5. Exercicios de autoavaliación ....................... ..........................................................41

6. Solucionarios...................................... .....................................................................46

6.1 Solucións das actividades propostas .......................................................................... 46 6.2 Solucións das actividades complementarias............................................................... 54 6.3 Solucións dos exercicios de autoavaliación ................................................................ 59

7. Glosario........................................... .........................................................................64

8. Bibliografía e recursos............................ ................................................................66

Páxina 3 de 67

1. Introdución

1.1 Descrición da unidade didáctica

Trátanse as relacións entre os seres vivos e entre estes e o medio en que se desenvolven, é dicir, da ecoloxía, coa identificación de cadeas, redes tróficas e pirámides alimentarias, así como dos consecuentes intercambios de materia e enerxía, valorando a influencia do ser humano nos ecosistemas e a perda progresiva da biodiversidade.

Interprétanse e constrúense gráficas e represéntanse funcións dadas por medio de ex-presións alxébricas sinxelas.

1.2 Coñecementos previos

Para un mellor aproveitamento do estudio deste tema o alumno ha de manexar os concep-tos seguintes:

� Funcións vitais dos seres vivos e terminoloxía específica relacionada con elas, nomea-damente no referido á nutrición.

� Nocións básicas de xeografía xeral que permitan situar zonas da Terra cunhas caracte-rísticas físicas determinadas.

� Manexo dos útiles de debuxo para a construción de figuras sinxelas.

� Cálculos baseados na proporcionalidade.

� Localización de puntos nun plano.

1.3 Obxectivos � Distinguir entre compoñentes bióticos e abióticos dos ecosistemas.

� Identificar tipos de relacións entre individuos dunha poboación e dunha comunidade biolóxica.

� Clasificar individuos dun ecosistema segundo o seu nivel trófico.

� Identificar cadeas e redes tróficas nos ecosistemas.

� Representar pirámides ecolóxicas ou alimentarias dos ecosistemas.

� Especificar os intercambios de materia e enerxía dos ecosistemas.

� Xustificar o papel de cada tipo de organismo nos ecosistemas.

� Recoñecer a influencia do ser humano na transformación dos ecosistemas e a importan-cia de conservar a biodiversidade natural.

� Interpretar gráficas representativas de fenómenos de tipo social, natural ou científico.

� Representar graficamente situacións dadas mediante táboas de valores, enunciados ou expresións alxébricas sinxelas correspondentes a funcións constantes, lineais ou afíns.

Páxina 4 de 67

2. Secuencia de contidos e actividades

2.1 Interpretación e descrición de fenómenos presen-tados graficamente

2.1.1 Características das gráficas

A información contida nun conxunto de datos ás veces resulta pouco vistosa ou de difícil comprensión; por iso se empregan gráficos que permiten visualizalos de xeito máis doado.

�� As barras dan unha mellor idea dos resultados da enquisa que só as porcentaxes

Actividades propostas

S1. Cantas persoas de cada 100 consideran axeitado o tratamento dos medios ante a visita de Sarkozy? Teñen algunha vantaxe as barras fronte aos números?

2.1.2 Tipos de gráficos

Diagramas de barras

Diagrama de barras Lonxitude dos principais ríos de Europa

Empréganse para comparar sinxelamente datos numéricos. Úsanse rectángulos da mesma largura e cunha altura proporcional aos datos que se comparan. No seguinte diagrama de barras, en que se representan as lonxitudes dos ríos máis longos de Europa, cada barra ten unha lonxitude proporcional á lonxitude do río.

Páxina 5 de 67

Gráficos de sectores ou diagramas circulares

Cada dato represéntase como un sector dun círculo. O círculo representa o total, por iso son moi empregados cando se queren representar porcentaxes.

Diagrama de sectores

�� Cada sector circular representa a porcentaxe, do total dos ingresos, que unha familia gasta en cada apartado

Pictogramas

Os pictogramas son gráficos nos que se empregan imaxes relacionadas cos datos que se queren presentar. Nuns casos repítese a figura tantas veces como sexa necesario para indi-car a cantidade que se desexa e noutros é o tamaño da figura o que varía.

Resultados dun exame de condución

Gráfico con pictogramas

�� Cada cara ☺ representa a un alumno aprobado e cada cara � representa a un alumno suspenso

Gráficos de liñas

Se se quere dar idea de continuidade nos datos representados úsanse gráficos de liñas.

Gráfico lineal que presenta temperaturas medias mensuais, en 2005 (estación meteorolóxica de Mabegondo)

Páxina 6 de 67


S2. A partir da gráfica da páxina 4, cal é o río máis longo de Europa? Cal é a súa lonxitude?

S3. Pensa que sería mellor empregar as cantidades numéricas que as barras? Por que?

S4. A partir do diagrama de sectores da páxina 5, como se presenta cada dato nun gráfico de sectores?

S5. Cales son as cantidades totais de euros que gasta cada familia en cada aparta-do? Que información achega o gráfico?

S6. Cal é o significado da palabra pictograma?

S7. A partir do pictograma da páxina 5, cantos alumnos aprobaron o exame? Cantos o suspenderon? Cantos se presentaron?

S8. Cando se empregan gráficos de liñas?

S9. Observe o gráfico de liñas da páxina 5 e conteste ás preguntas seguintes: Cal é o mes do ano con temperaturas máis altas? Cando se produciron as temperatu-ras máis baixas?

Páxina 7 de 67

2.2 Relacións entre seres vivos, e entre estes e o me-dio: ecoloxía

A ecoloxía é a ciencia que estuda as relacións dos seres vivos entre eles e cos factores do medio ambiente en que viven; é dicir, estuda os ecosistemas.

2.2.1 Recoñecemento dos factores bióticos e abióticos dos ecosiste-mas e da influencia dos factores abióticos

Ecosistemas

Un ecosistema é un conxunto de organismos, o lugar en que viven e as condicións fisico-químicas con que interactúan. Un ecosistema non é un sistema pechado. Unha poza, un río, unha lagoa, un bosque, ... constitúen exemplos de ecosistemas e non están illados do medio que os rodea.

� Biocenose (ou comunidade): é a parte viva do ecosistema. Está formada por todos os organismos vivos e as relacións que se establecen entre eles.

� Biótopo: é o espazo ocupado pola biocenose, xunto coas condicións fisicoquímicas que lle son propias. Nel pódense diferenciar tres compoñentes:

– Medio. Pode ser aéreo ou acuático.

– Substrato. Superficie sobre a que viven e se desprazan, se é o caso, os organismos.

– Factores ambientais. Poden ser físicos (humidade, temperatura, presión atmosférica, ...) e químicos (salinidade, contaminación, concentración de osíxeno, ...).

Compoñentes dun ecosistema

Páxina 8 de 67

Sobre un ecosistema actúan dous tipos de factores:

� Factores bióticos. Os propios seres vivos e as relacións entre eles, e co medio en que viven.

� Factores abióticos. As condicións fisicoquímicas que determinan as características do medio físico en que os seres vivos se atopan e ás que teñen que adaptarse para poderen sobrevivir: temperatura, humidade, ... Os factores abióticos poden ser:

– Xeográficos: altitude, pendente do terreo, orientación, ...

– Ambientais: humidade, presión, temperatura, ventos, ...

– Edáficos: natureza e composición do solo.

– Químicos: acidez, salinidade, ...

Unha biocenose ou comunidade dun ecosistema está formada por organismos que perten-cen a diferentes especies.

� Especie: é o conxunto de seres vivos que poden ter entre eles descendencia fértil. Te-ñen antecesores comúns e, xeralmente, aseméllanse moito morfoloxicamente.

� Poboación: son todos os individuos da mesma especie que ocupan un ecosistema. Así podemos falar da poboación de coellos, ou da poboación de corzos dun ecosistema.

� Hábitat: é o conxunto de biótopos diferentes que pode ocupar unha especie.


S10. Complete as frases seguintes empregando as palabras que se indican:

biótopo biocenose lugar organismos interrelacionados

Un ecosistema é un conxunto de ___________ que viven ___________ nun ___________ determinado. O conxunto de seres vivos dun ecosistema recibe o nome de ___________ , e o lugar onde viven, coas súas condicións fisicoquími-cas, coñécese como ___________.

S11. Relacione os termos da primeira columna coas definicións da segunda:

� �� Biocenose – Ciencia que estuda as relacións dos seres vivos entre eles e cos factores do seu medio

� �� Biótopo – Espazo ocupado pola biocenose, xunto coas condicións fisicoquími-cas que lle son propias

� �� Ecosistema – Conxunto de organismos, lugar en que viven e condicións fisicoquí-micas con que interactúan

� �� Ecoloxía

– Organismos vivos dun ecosistema e relacións que se establecen entre eles.

S12. Defina os termos seguintes: especie, hábitat e poboación.

Páxina 9 de 67

2.2.2 Relacións entre individuos dunha poboación e dunha comunida-de biolóxica

Relacións intraespecíficas

As relacións entre individuos da mesma especie, isto é, dentro da mesma poboación dun ecosistema, reciben o nome de relacións intraespecíficas. Poden ser de diferentes tipos:

� Familiar. Os individuos permanecen unidos por lazos de parentesco para a reprodución e o coidado da prole.

– Patriarcal: formada polo macho e as crías. Por exemplo, o cabaliño de mar.

– Matriarcal: a femia é a encargada do coidado das crías. Por exemplo, os gatos.

– Filiais: os fillos seguen unidos, como nos peixes, que tras a eclosión dos ovos, for-man bancos.

– Parentais, formadas polo macho, a femia e a súa prole. Hai aves, como as pombas, que manteñen este tipo de relación.

� Colonial. Organismos unidos tan intimamente que teñen unha verdadeira continuidade física. Os corais forman colonias en que todos os individuos están unidos fisicamente.

� Gregaria. Agrupacións moi numerosas de individuos que buscan fins diferentes. As aves xúntanse para emigrar e os grandes herbívoros africanos para defenderse.

� Estatal ou social. Individuos de morfoloxía e fisioloxía diferentes que non poden vivir fóra do grupo. As abellas, as termitas e as formigas teñen relacións de carácter estatal.

Relacións interespecíficas

Cando a relación se establece entre individuos de especies diferentes dicimos que se trata de relacións interespecíficas. Entre elas:

� Competencia. Organismos parecidos, pero de especies diferentes, que coinciden nas mesmas áreas xeográficas e que compiten por algún recurso, por exemplo alimento, luz, ... Os piñeiros impiden o crecemento de plantas de menor tamaño, porque estas non conseguen suficiente luz.

� Depredación. Un organismo dunha especie (depredador ou predador) persegue e cap-tura outro (presa). O rato (presa) é perseguido e capturado polo gato (depredador). Cando un depredador captura outro dise que é un superdepredador. Este é o caso da aguia, que ten como presa a unha serpe.

� Parasitismo. Relación en que un organismo sae beneficiado (parasito) e outro sae pre-xudicado (hóspede). Nalgúns casos o hóspede pode morrer. Esta é a relación que se dá entre a tenia, un parasito intestinal dos vertebrados, e o home, ou a pulga e o can. No primeiro caso, como o parasito vive no interior do hóspede, dise que é un endoparasito, no segundo, como a pulga vive sobre a pel do can, chámase ectoparasito.

� Simbiose. Dous organismos asócianse para obteren beneficio mutuo. Este é o caso dos liques, que están formados por unha alga e un fungo. A alga fai a fotosíntese, produce así materia orgánica da que se nutre o fungo. O fungo proporciónalle á alga protección e humidade. É esta unha relación obrigada.

Páxina 10 de 67

� Mutualismo. Como no caso da simbiose, dous organismos relaciónanse e obteñen os dous beneficio, pero poden tamén vivir por separado. Por exemplo, o hipopótamo e un paxaro que come carrachas.

� Comensalismo. Un organismo aliméntase dos restos de comida do outro. O peixe ré-mora aliméntase dos restos de comida da quenlla.

� Inquilinismo. Un individuo (inquilino) asóciase con outro de distinta especie e ocupa o seu interior. Os esquíos viven nos ocos das árbores.

Actividade proposta

S13. Indique o tipo de relación que representan as seguintes imaxes e explique en que consiste.

S14. Indique o tipo de relación que representan as imaxes e explique en que consiste.

Páxina 11 de 67

2.2.3 Niveis tróficos dos ecosistemas: produtores, consum idores e descompoñedores

Niveis tróficos dun ecosistema

As relacións alimentarias, ou tróficas, existentes entre as especies dunha comunidade bio-lóxica reflicten o sentido do fluxo da materia e a enerxía dentro do ecosistema.

A función que unha especie desenvolve nun ecosistema recibe o nome de nicho ecoló-xico. O nicho ecolóxico dun ser vivo non é só o espazo físico senón tamén as súas presas, os seus depredadores, os lugares onde se refuxia, ...

Se definimos o nicho ecolóxico dunha lontra diremos que é carnívora, vive nos cursos de auga limpa, captura peixes e outros animais acuáticos e compite con outros animais que tamén se alimentan de peixes, como as serpes acuáticas.

Existen tres niveis tróficos nos que poden actuar os seres vivos: produtores, consumido-res e descompoñedores.

Organismos produtores (autótrofos)

A enerxía procedente do Sol é captada polos organismos produtores, que son capaces de transformar a materia inorgánica en materia orgánica. O proceso mediante o que os orga-nismos autótrofos ou produtores fabrican materia orgánica a partir de auga e os sales mi-nerais do chan e o dióxido de carbono do aire recibe o nome de fotosíntese. Son produto-res as plantas e, nos ecosistemas acuáticos, o fitoplancto. O resto dos organismos depen-den para a súa supervivencia dos produtores.

Organismos consumidores (heterótrofos)

Os consumidores ou heterótrofos son aqueles organismos que obteñen a materia e a ener-xía alimentándose doutros seres vivos. Poden ser de diferentes tipos:

� Consumidores primarios. Aliméntanse directamente dos produtores. Son os herbívo-ros. Como exemplo de consumidores primarios podemos citar os saltóns. Nos ecosis-temas acuáticos este nivel está representado polo zooplancto e por todos os organismos capaces de alimentarse directamente do fitoplancto.

Páxina 12 de 67

� Consumidores secundarios. Aliméntanse dos consumidores primarios. Son os carní-voros. Cando as ras se alimentan de saltóns, son consumidores secundarios.

� Consumidores terciarios. O seu alimento son os consumidores secundarios. Exemplo de consumidor terciario é a garza real, cando se alimenta de ras.

A condición de consumidor pode ser diferente, no mesmo ser vivo, dependendo do orga-nismo do que se alimente. Así, unha aguia pode actuar como consumidor secundario can-do a súa presa é un coello, xa que este é un consumidor primario, ou pode facelo como consumidor terciario, cando a súa presa é unha serpe, que é un consumidor secundario.

Por razóns evidentes, os consumidores primarios chámanse tamén herbívoros e os con-sumidores secundarios carnívoros. Hai organismos con alimentación mixta, plantas e ani-mais, os omnívoros.

Organismos descompoñedores

Os organismos encargados de pechar o ciclo e transformar a materia orgánica en materia inorgánica son os descompoñedores. Os fungos e as bacterias descompoñen os cadáveres e excrementos doutros seres vivos.


S15. Clasifique os seguintes seres vivos no nivel trófico que lles corresponda (produ-tor, consumidor ou descompoñedor):

�� Caracol �� Fungo �� Saltón

�� Caravel �� Gabián �� Víbora

�� Coello �� Ourizo �� Violeta

�� Fitoplancto

�� Raposo

�� Zooplancto

S16. Cal é a diferenza fundamental entre organismos produtores e consumidores?

S17. Que papel desenvolven os descompoñedores no ecosistema?

Páxina 13 de 67

2.2.4 Identificación de cadeas e redes tróficas nos ecosi stemas

Cadea trófica

É unha sucesión de seres vivos en que cada un constitúe o alimento do que o segue. Nunha cadea trófica, o primeiro elemento sempre é un produtor e o derradeiro un consumidor. O número de elos da cadea pode variar dependendo dos consumidores que participen nela. As cadeas tróficas indican o percorrido da materia e a enerxía dentro do ecosistema.

Exemplo de cadea de tres elementos

Exemplo de cadea de catro elementos

Rede trófica

É o conxunto de cadeas tróficas que teñen algún organismo común. As redes tróficas des-criben a realidade moito mellor que as cadeas tróficas, pero son tamén máis complexas.

Páxina 14 de 67


S18. A que nivel trófico corresponde cada un dos seres vivos das dúas cadeas trófi-cas da páxina anterior?

S19. Constrúa catro cadeas tróficas (como no exemplo) cos seres vivos indicados.

Raposo Aguia Lagarto arnal Caracol Ourizo Coello

Landra Dente de león Gato montés Esquío Lobo

S20. Extraia, da rede trófica da páxina anterior, cinco cadeas tróficas (como no exem-plo).

S21. Identifique os consumidores terciarios da rede trófica referida anteriormente.

S22. Constrúa unha rede trófica a partir das seguintes cadeas tróficas.

Páxina 15 de 67

2.2.5 Interpretación de pirámides ecolóxicas ou alimentar ias nos eco-sistemas

Non toda a enerxía e a materia que entra nun nivel trófico pasa ao seguinte. Parte da ener-xía é consumida e outra parte no é asimilada polo consumidor. Ámedida que se avanza na cadea trófica, o número de individuos, a biomasa e a enerxía diminúe, de xeito que a estru-tura trófica dun ecosistema pode ser representada por medio dunha pirámide.

Esta pirámide pode facer referencia ao número de organismos que hai no nivel trófico que representa. Así, a largura de cada estrato da pirámide é proporcional a este número. Chá-mase pirámide de números. En xeral, cada estrato ten menos anchura que o que está inme-diatamente debaixo, pero pode ocorrer, nalgúns casos, que a pirámide estea invertida, xa que non se ten en conta o tamaño de cada organismo. Isto ocorre en casos como o que re-presenta un can que soporta un elevado número de pulgas.

Típica pirámide de números

Noutros casos, a pirámide trófica fai referencia á biomasa. Nelas represéntase a biomasa de cada nivel trófico nun momento dado. Achegan información interesante sobre a estrutu-ra do ecosistema e sobre o seu funcionamento. A biomasa é a cantidade de materia que contén un organismo, unha poboación, un nivel trófico ou un ecosistema.

Nalgúns casos pódese producir unha inversión nos niveis da pirámide. É dicir, que un nivel superior teña menos biomasa que un nivel inferior. Ocorre, por exemplo, nos ecosis-temas mariños, onde se pode atopar, nun momento dado, unha maior biomasa de zoo-plancto que de fitoplancto, xa que este último se reproduce a grande velocidade e, daquela, pódese repor inmediatamente a biomasa perdida.

Típica pirámide de biomasa, na que se comproba o deficiente aproveitamento enerxético dos ecosistemas

Páxina 16 de 67

O terceiro tipo de pirámides ecolóxicas é o das pirámides de enerxía. Nelas, a largura de cada barra correspondente a un determinado nivel trófico, é proporcional á produción neta de enerxía de cada nivel, isto é, a cantidade de enerxía que queda dispoñible para o nivel superior. En xeral admítese que cada nivel supón un 10 % da enerxía do nivel inmediata-mente inferior.


S23. Explique por que os niveis tróficos se representan mediante unha pirámide na que se sitúan produtores na base e os consumidores sobre eles.

S24. A cal das seguintes cadeas tróficas lle corresponde a pirámide de números?

Herba → Coellos → Raposos.

Árbore → Insectos → Paxaros.

Herba → Insectos → Paxaros.

Páxina 17 de 67

2.2.6 Recoñecemento dos intercambios de materia e enerxía nos eco-sistemas

Un ecosistema é un dos métodos que a natureza ideou para captar enerxía e para utilizala nas reaccións químicas dos seres vivos. Grazas á enerxía, os seres vivos poden realizar as funcións que lles son propias: nutrición, relación e reprodución.

A enerxía é empregada polos seres vivos sucesivamente, ata que se degrada en forma de calor. A materia, pola contra, non se degrada. Os elementos químicos transfírense duns organismos a outros, ou ao biótopo, en ciclos xeoquímicos que fan que os ecosistemas se-xan pechados para a materia.

Fluxo de enerxía nos ecosistemas

A materia que forma os ecosistemas é de dous tipos, materia orgánica e inorgánica. Malia estaren os dous tipos constituídos polos mesmos átomos, o nivel de organización é supe-rior na materia orgánica, que pode ter establecidas unións entre átomos (enlaces) que per-miten almacenar grandes cantidades de enerxía (enerxía química).

Páxina 18 de 67

Fluxo de materia nos ecosistemas


S25. Observe a imaxe sobre o fluxo de enerxía nos ecosistemas e conteste ás se-guintes preguntas:

� Por que se di que o fluxo de enerxía é unidireccional?

� Imaxine que deixa de entrar enerxía nun ecosistema, que ocorrería?

� Describa unha secuencia de acontecementos para unha situación hipotética na que todos os produtores do ecosistema desaparecesen. Cal sería o futuro do ecosistema?

� Describa agora a situación para o caso de que os desaparecidos fosen os con-sumidores primarios..

S26. Que diferenza hai entre a materia orgánica e a materia inorgánica?

Páxina 19 de 67

S27. Observe a imaxe sobre o fluxo de materia nos ecosistemas e conteste:

� Por que se di que o fluxo de materia é cíclico e pechado?

� Que diferenza un organismo autótrofo dun heterótrofo?

� Que efecto tería sobre o fluxo de materia no ecosistema a hipotética desapari-ción dos descompoñedores?

� Cal sería o efecto se os desaparecidos fosen os produtores?

Páxina 20 de 67

2.2.7 Valoración do papel dos organismos produtores, cons umidores e descompoñedores nos ecosistemas, e da súa relació n coa re-ciclaxe da materia e o fluxo de enerxía neles

A materia non vén de fóra do ecosistema: prodúcese unha continua reciclaxe e reutiliza-ción. Os átomos dos elementos químicos pasan a formar a materia orgánica dos seres vi-vos. Logo, os descompoñedores transforman a materia en inorgánica e reiníciase o ciclo.

Os vexetais fan a fotosíntese incorporando ao organismo materia inorgánica do solo e do aire. Cando un herbívoro inxire o vexetal a materia pasa ao seu corpo. Se un animal carnívoro devora ao herbívoro, a materia incorpórase ao seu corpo. Logo nas pirámides tróficas a materia vai pasando dun piso ao superior. Téñase en conta tamén que en cada pi-so morren seres vivos, e a materia do seu organismo descomponse e incorpórase ao bióto-po. Esta tarefa é efectuada polos organismos descompoñedores (bacterias e fungos).

Cando un ser vivo se alimenta doutro toma parte da súa enerxía, que tamén circula de abaixo a arriba na pirámide. Cada organismo gasta parte desa enerxía en forma de traballo, movemento, calor, etc., e, ao irradiarse ao exterior, pérdese. Cando os seres vivos morren, parte da súa enerxía asimílana os descompoñedores e outra parte pérdese no medio.

Ciclos bioxeoquímicos

Carbono, osíxeno, hidróxeno e nitróxeno forman o 99 % da materia viva. Cada elemento sofre unha reciclaxe que o retorna ao dispor dos seres vivos para o reutilizar. Estes proce-sos son os ciclos bioxeoquímicos. Interésannos, pola importancia dos elementos no uso e no funcionamento dos seres vivos, o ciclo da auga, o do carbono e o do nitróxeno.

O ciclo da auga

Páxina 21 de 67

O ciclo da auga

O ciclo do carbono

O ciclo do carbono

Páxina 22 de 67

O ciclo do nitróxeno

O ciclo do nitróxeno

Páxina 23 de 67


S28. Sinale cales das seguintes afirmacións son certas e corrixa as falsas.

� A materia procede do exterior do ecosistema.

� Os descompoñedores transforman a materia inorgánica en materia orgánica.

� Cando un ser vivo se alimenta doutro tamén toma parte da súa enerxía.

� Unha parte da enerxía dos seres vivos pérdese en forma de calor.

� O hidróxeno, o fósforo, o nitróxeno e o carbono constitúen o 99 % da materia viva.

� Os ciclos bioxeoquímicos permiten a reutilización dos elementos químicos po-los seres vivos.

S29. Onde se almacena a maior parte da auga que se atopa na natureza?

S30. De onde obteñen os seres vivos a maior parte do carbono que precisan?

S31. Como pasa a formar parte da materia orgánica o carbono do CO2?

S32. Que proceso natural permite utilizar nitróxeno atmosférico?

S33. Que bacterias transforman o amonio primeiro en nitritos e logo en nitratos? Co-mo se chama este proceso?

S34. Nos animais, que outro proceso, ademais da descomposición orgánica, libera amoníaco ao medio?

Páxina 24 de 67

2.2.8 Exemplificación dun ecosistema terrestre e dun acuá tico

Malia existir grande variedade de ecosistemas, poden establecerse dous grandes grupos con características moi diferentes: os ecosistemas terrestres e os ecosistemas acuáticos.

Ecosistemas terrestres Ecosistemas acuáticos

�� Características – O aire permite maior facilidade de movemento. – A luz chega a, practicamente, todos os lugares. – A temperatura pode variar moito.

– A auga dificulta o movemento. – A luz só penetra ata os 150 m. – A temperatura mantense bastante constante.

�� Consecuencias – Organismos con adaptacións moi variadas

dependendo das condicións. – Organismos con adaptacións moi variadas de-

pendendo das condicións.

�� Tipos

– Bosques: abundan as árbores. – Matogueiras: abundan os arbustos. – Pradarías: abundan as herbas. – Desertos: escasea a vexetación.

– De auga doce. – De auga salgada.

As características de cada ecosistema están marcadas polos factores abióticos xa citados: xeográficos, ambientais, edáficos e químicos.

Ao estudar globalmente a Terra vese que as condicións climáticas determinan as carac-terísticas das zonas, permitindo a aparición de ecosistemas con características parecidas e establecendo biomas (grandes áreas terrestres definidas polo tipo de vexetación dominante e unha fauna característica). Tundra, taiga, estepa, deserto, bosque caducifolio, bosque mediterráneo, bosque tropical, augas salgadas e augas doces son os biomas da Terra.

Ecosistemas terrestres

Biomas terrestres

Características

Tund

ra – Zonas próximas aos polos onde os invernos son extremadamente fríos.

– Musgos, liques e algunhas herbas e arbustos con raíces pouco profundas. No verán aparecen pozas e plantas anuais.

– Renos, alces e roedores.

Taig

a

– Zonas de clima temperado-frío, con invernos fríos e veráns temperados e húmidos.

– Bosques de coníferas (pinos, abetos, cedros), árbores con follas en forma de agulla, adaptados ás baixas temperaturas.

– Alce, esquío, lebre e raposo.

Bos

que

cad

ucifo

lio

– Rexións con climas chuviosos, con veráns cálidos e invernos menos fríos. – Predominan as árbores como as faias, os carballos, os chopos e os casti-

ñeiros. Medran tamén arbustos. – Cervos, lobos, aguias, xabarís, réptiles que hibernan.

Bos

que

med

iterr

áneo

– Zonas de invernos suaves e veráns quentes, con precipitacións escasas. – Aciñeiras, sobreiras, ... Arbustos. Plantas aromáticas. – Lagartos, lebres, topos, xabarís, raposos, ...

Prad

aría

e

este

pa – Amplas zonas do interior dos continentes con climas temperados e precipi-

tacións variables. – Herbas con árbores e arbustos dispersos. – Bisontes, aves, ...

Páxina 25 de 67

Saba

na – Ecosistema propio de África. Zonas tropicais cálidas, con dúas estacións,

unha chuviosa e outra seca. – Herbas de grande altura e algunhas árbores dispersas (baobabs e acacias). – Cebras, gacelas, xirafas, ñus, avestruces, leóns, ...

D

eser

to – Zonas con precipitacións moi escasas e temperaturas con grandes varia-

cións entre o día e a noite. – Vexetación escasa e adaptada á falta de auga: cactos e chumbeiras. – Serpes, ratas, dromedarios, ...

Selv

a tr

opic

al

– En rexións próximas ao ecuador. Choivas moi abundantes e temperaturas cálidas.

– Vexetación moi densa e formada por árbores de gran tamaño. – Gorilas, chimpancés, tigres, ...

� Un ecosistema terrestre: o bosque. Un dos ecosistemas terrestres típicos de Galicia é o bosque atlántico, de carácter caducifolio. Dáse en zonas temperadas e húmidas, con veráns e invernos con temperaturas suaves, nin moi calorosos, nin moi fríos, e con pre-cipitacións abundantes e humidade durante todo o ano. O solo é pardo e está cuberto dunha importante capa de humus, con humidade e aireación suficiente, o que os fai moi apropiados para que apareza unha vexetación abondosa. No bosque atlántico, a vexeta-ción distribúese en capas, está estratificada, en función da súa altura:

– Predominan árbores con follas anchas e tenras (faias, castiñeiros, carballos, biduei-ros, ...) que forman o estrato arbóreo, o máis alto. No outono perden as follas e vol-ven a recuperalas na primavera.

– O estrato arbustivo ocupa o segundo nivel en altura. Está formado por plantas de menor tamaño, arbustos, como arandeiras, acivros, ...

– Con aínda menor altura está o estrato herbáceo, que inclúe unha enorme cantidade de fentos: fento común, fento macho, fento real, ...

– Cubrindo o chan, no estrato máis baixo están os brións, fungos (que tamén poden medrar sobre troncos de árbores mortas), ...

Un ecosistema terrestre: o bosque

Páxina 26 de 67

Os animais adáptanse tamén á estratificación da vexetación, ocupando e adaptándose ás condicións especiais de cada estrato:

– Nos estratos superiores sitúanse esquíos e paxaros.

– Máis abaixo están abellas, bolboretas, arañas e insectos.

– Sobre o chan aparecen vermes, caracois, escaravellos, formigas, lagartos e lagartas.

– Escavando galerías no chan aparecen miñocas, toupas e algúns insectos.

O bosque atlántico é un ecosistema rico e abondoso cunha ampla rede trófica. Os ani-mais adáptanse tamén á estratificación da vexetación, ocupando e adaptándose ás con-dicións especiais de cada estrato.

Ecosistemas acuáticos

Os ecosistemas acuáticos diferéncianse polas distintas salinidades, o que condiciona to-talmente as características dos organismos que os habitan.

Biomas acuáticos

Características

Mar

iños

– De rocas costeiras: zonas batidas nas que aparecen algas, lapas, ... – De praias: poden aparecer anxiospermas, como posidonia, e organismos fil-

tradores, como ameixas e outros moluscos. – De alta mar: plancto e grandes peixes. – De arrecifes: entre os corais hai moluscos, crustáceos e peixes. – De zonas abisais: peixes con adaptacións moi específicas á falla de luz.

De

auga

doc

e – De ríos: vexetación acuática, invertebrados e peixes. – De pozas: vexetación acuática, invertebrados e anfibios. – De lagos e lagoas: peixes e aves. – De marismas: augas con abundantes sales, onde viven algúns peixes e moi-

tas aves.

� Un ecosistema acuático: o río. As augas doces teñen unha baixa concentración de sa-les, inferior a 1 g por litro. Entre os ecosistemas de auga doce están os ríos. Galicia é o país dos dez mil ríos. Nos ríos a auga está en continuo movemento. A velocidade a que se despraza condiciona totalmente as características dos organismos propios do ecosis-tema.

No leito atópanse plantas aboiando libremente, como as lentellas de auga e a utricu-laria. Outras están suxeitas e mergulladas como algunhas algas e musgos, e aínda as hai que amosan parte do seu aparello vexetativo fóra da auga. como as espigas de auga, os miriófilios ou os ranúnculos.

Na distancia, o que indica a presenza dun río é o típico bosque de ribeira onde se po-den atopar salgueiros, ameneiros, bidueiros, freixos, chopos, abeleiras .... , todas elas árbores de crecemento rápido, que dispoñen de moita humidade e que contribúen a fi-xar a liña da ribeira. Xa máis lonxe da auga, en terras máis secas, aparecen carballos e pradairos.

Fórmase tamén nas ribeiras un sotobosque, con vexetación de menor tamaño, moi variado, con arbustos como o sabugueiro e o sanguiño, e plantas rubideiras como a he-dra, a madreselva, o lúpulo, ...

Páxina 27 de 67

Un ecosistema acuático: o río

Por último, no estrato máis baixo, abundan os fentos (dentabrú, fento macho, fento femia, fenta, ...), lirios, amenta de auga, ...

Ao longo do curso do río, pódense ir achando animais que se van adaptando ás condi-cións de cada treito. Así, abundan os insectos (libélulas, zapateiros, ditiscos, mosquitos, ...), arañas, crustáceos (cangrexos de río, dafnias, copépodos, gamarus, ...), moluscos (me-xillón de río), vermes (planarias e samesugas), peixes (troita e salmón), anfibios (ra, tri-tóns, ...), réptiles (cobra de colar e sapoconcho de auga), aves (picapeixe, martiño peixeiro, merlo rieiro, garza, ...) e mamíferos (lontra, rata de auga, visón americano, ...). Como se pode comprobar é un ecosistema complexo e autosuficiente.

Actividade proposta

S35. Que características diferencian os ecosistemas terrestres dos acuáticos?

S36. Que son os biomas?

S37. Enumere os biomas terrestres.

S38. Describa as características climáticas dos lugares en que aparece o bosque atlántico.

S39. Relacione as especies que se indican co estrato do bosque ao que pertencen:

Bidueiro Fento macho Arandeira Fungo Carballo

S40. Describa as características físicas que definen a vida nos ríos.

S41. Por que se forma un bosque de ribeira tan abondoso?

Páxina 28 de 67

2.3 Interpretación de gráficas e representación de funcións

2.3.1 Representación gráfica dunha situación expresada po r unha tá-boa de valores ou mediante un enunciado

Para establecer a dependencia ou relación entre dous valores pódense usar táboas de valo-res ou gráficas. A vantaxe das gráficas é seren máis atractivas para a súa análise e, xa que logo, máis apropiadas para un estudo directo e rápido da situación que se quere describir.

Táboa de valores

Nunha táboa de valores relaciónanse dúas variables de xeito que a un valor de unha, que nos establecemos para o seu estudo e que chamamos variable independente, correspónde-lle un valor da outra, que chamamos variable dependente, xa que depende da primeira.

Chamamos táboa de valores á presentación dos datos que relaciona, en columnas ou ringleiras, os valores da variable independente cos da variable dependente.

Diagrama de barras

Para o construír, cómpre debuxarmos dúas liñas perpendiculares que se crucen nun punto, isto é un sistema de coordenadas. O máis usual é que se crucen na parte inferior esquerda do gráfico, pero non sempre é así; ás veces as barras van cara a abaixo ou cara aos lados.

Na liña horizontal sitúase a variable que queremos estudar, no caso que se proporá nas actividades, os destinos preferidos (os nomes das cidades) e na liña vertical os datos que corresponden a cada destino, isto é, o número de viaxeiros con destino a cada cidade.

Despois hai que decidir o groso de cada barra, que é o mesmo en todas, e debúxanse barras de lonxitude proporcional ao número de viaxeiros, que apoian a súa base no lugar do eixo horizontal onde se sitúa cada cidade destino.

Para o completar, escríbese un título e un texto para cada eixo e coloréanse as barras.

Diagrama de sectores

Para construír un diagrama de sectores hai que empezar por debuxar un círculo. Despois hai que dividir a superficie do círculo en sectores proporcionais ao valor da variable que se quere representar. Para iso hai que sumar o valor de todas as variables, e coñecer así o valor que corresponde ao total do círculo, e a partir deste valor, calcular a parte do círculo que corresponde a cada variable. Cada sector calcúlase tendo en conta que o círculo com-pleto ten 360º, que corresponden á suma de todas as variables.

suma das variables → 360º

valor dunha variable → xº

Cun transportador asignámoslle a cada sector os graos que lle corresponden, dividimos to-talmente o círculo, coloreamos cada sector, asignámoslle a cada sector un nome e un va-lor, e escribimos o título do gráfico.

Gráfico de liñas

Na construción dun gráfico de liñas pártese tamén, como no diagrama de barras, de dous eixes, un horizontal e outro vertical.

Páxina 29 de 67

No horizontal sitúase a variable medida e no vertical o valor que esta alcanza en cada me-dida. Para rematar, os puntos así obtidos únense cunha liña continua, que pode ser curva ou de trazos rectos.

Actividade proposta

S42. Analice a situación descrita na táboa de valores seguinte, na que se relacionan tempos e espazos percorridos por unha persoa nun paseo no que o camiño non é uniforme (hai costas e planos):

�� Cal é variable independente? E a variable dependente? �� Pódese prever con estes datos canto levará camiñado trans-

corridos outros 15 minutos?

S43. Unha axencia de viaxes fai un estudo sobre os destinos preferidos pola súa clientela. Os datos que manexan son os aparecen na táboa de valores:

�� Represente os datos nun diagrama de barras

S44. Represente, cun diagrama de sectores, as preferencias culturais dos alumnos da clase de 2º de ESO que figuran na táboa de valores.

S45. Represente, cun diagrama de liñas, o perfil do río Miño, no eixe horizontal sitúe a lonxitude e no vertical a altitude á que se atopa cada punto.

Lonxitude (m) 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240 260 280 300 320

Altitude (km) 700 420 400 380 370 340 270 200 120 80 60 40 35 30 20 10 0

Páxina 30 de 67

2.3.2 Representación gráfica dunha situación dada por unh a expresión alxébrica sinxela. Funcións constantes, lineais e a fíns

En ocasións dúas variables están relacionadas entre si por unha expresión alxébrica que permite calcular o valor da variable dependente para cada valor da variable independente. Un exemplo desta relación é a que se dá entre a superficie dun cadrado e o seu lado.

S = l2

A relación anterior é unha función. A variable independente é o lado (l) e a superficie (S) é a variable dependente.

O xeito máis común de escribir unha función é empregando as letras x para a variable in-dependente e y para a variable dependente. A relación anterior, entre a superficie dun ca-drado e o seu lado podería escribirse tamén así:

y = x2

Se queremos representar graficamente unha función temos que facelo sobre un sistema de coordenadas cartesiano onde cada punto aparece situado por dúas coordenadas, a abscisa e a ordenada. As abscisas mídense sobre o eixe horizontal e as ordenadas sobre o vertical.

A cada par ordenado (abscisa e ordenada) correspóndelle un punto no plano. Os valores positivos de abscisas e ordenadas mídense cara á dereita e cara a arriba, respectivamente, e os negativos nos sentidos contrarios.

Para representar graficamente unha función hai que dar os pasos seguintes:

� Formar a táboa de valores facendo os cálculos establecidos pola propia función.

� Representar cada par de valores (abscisa e ordenada) como un punto no sistema de co-ordenadas.

� Unir os puntos cun trazo continuo.

Funcións lineais

As funcións que teñen como representación gráfica unha recta que pasa pola orixe de co-ordenadas reciben o nome de funcións lineais. Teñen todas a forma y = mx, onde x é a va-riable independente, y é a variable dependente e m, o coeficiente de x, é unha constante, ten sempre o mesmo valor.

Páxina 31 de 67

As funcións y = 4x, y = 2x, y = 0,5x ... son todas funcións lineais, xa que a súa representa-ción gráfica é unha recta que pasa pola orixe de coordenadas. O coeficiente de x é o res-ponsable da inclinación da recta e por iso recibe o nome de pendente. Canto maior sexa o seu valor, maior ha ser a inclinación da recta.

Dicimos que as funcións lineais son de proporcionalidade directa porque as magnitudes representadas polas súas variables independente e dependente son directamente propor-cionais.

Dúas magnitudes son directamente proporcionais se se obtén unha multiplicando a ou-tra por un número. As magnitudes de prezo e peso referidas a un produto como o azucre son directamente proporcionais. Supoñamos que 1 kg de azucre custa 1,25 euros. Se re-presentamos por x o prezo de 1 kg e por y o custo total, a función y = 1,25x é a función asociada a esa proporcionalidade e podemos construír a táboa de valores e a representa-ción gráfica da función.

y = 1,25x

y = 1,25�0 = 0

y = 1,25�1 = 1,25

y = 1,25�2 = 2,50

y = 1,25�3 = 3,75

�

�

Funcións afíns

As funcións que teñen como representación gráfica unha recta que non pasa pola orixe de coordenadas reciben o nome de funcións afíns.

Páxina 32 de 67

Teñen todas a forma y = mx + b, onde x é a variable independente, y é a variable depen-dente, m, o coeficiente de x, é unha constante chamada pendente e b é tamén unha cons-tante que indica o valor da ordenada cando x = 0. É por iso que se chama ordenada na ori-xe.

As funcións y = 4x – 1, y = 2x + 1, y = 0,5x – 2 ... son todas afíns, xa que a súa repre-sentación gráfica é unha recta que non pasa pola orixe de coordenadas.

Funcións constantes

As funcións nas que calquera das variables toman sempre o mesmo valor chámanse fun-cións constantes. A representación destas funcións é unha recta paralela a un dos eixes.

As funcións y = 3, x = 2 ... son exemplos de funcións constantes.

Se construímos a táboa de valores de cada unha delas veremos que, independentemente de cal sexa o valor da outra variable, o valor de y e de x permanece constante.

Páxina 33 de 67

Actividade resolta

Queremos representar graficamente a función y = x2 que, como xa indicamos, permite calcular a superficie dun cadrado en función do seu lado.

� Construímos a táboa de valores.

� Situamos os pares (abscisa, ordenada) nun sistema de coordenadas.

� Unimos os puntos cunha liña.

y = x2

y = 02 = 0 y = 12 = 1 y = 22 = 4 y = 32 = 9

�

�


S46. A función que asocia a cada número enteiro o seguinte podemos escribila coa expresión alxébrica y = x + 1. Represente graficamente a función seguindo os pasos enunciados na actividade anterior.

S47. A función que asocia a cada número o seu triplo podemos escribila coa expre-sión alxébrica y = 3x. Represente graficamente a función seguindo os pasos co-ñecidos.

Páxina 34 de 67

S48. A función que asocia a cada número enteiro a súa metade podemos escribila

coa expresión alxébrica 2

xy = . Represente graficamente a función seguindo os

pasos coñecidos.

S49. Represente graficamente as funcións seguintes:

� y = -2

� x = -1

� y = 5

� x = -3

Páxina 35 de 67

3. Resumo de contidos � Gráficos: permiten presentar os datos dun xeito máis claro:

– Diagramas de barras: empréganse rectángulos con alturas proporcionais aos datos.

– Diagramas de sectores: cada sector é proporcional a un dato.

– Pictogramas: empregan imaxes para formar bloques proporcionais aos datos.

– Gráficos lineais: empréganse cando se quere dar idea de continuidade.

� Funcións alxébricas: serven para representar situacións da vida cotiá.

� Sistema de coordenadas. Establécese para representar unha función alxébrica.

� Funcións. Son lineais as que teñen a forma y = ax. As de forma y = ax + b chámanse afíns e as da forma y = a, constantes.

� Ecoloxía: estuda as relacións dos seres vivos entre eles e cos factores do seu medio.

� Ecosistema: conxunto de organismos, lugar en que viven e condicións fisicoquímicas con que interactúan. Están formados por unha biocenose (comunidade dos seres vivos do ecosistema) e un biotopo (medio, substrato e factores ambientais do ecosistema.

� Especie: conxunto de seres vivos que poden ter descendencia fértil.

� Poboación: fórmana todos os individuos da mesma especie que ocupan un ecosistema.

� Hábitat: conxunto de biotopos que pode ocupar unha especie.

� Relacións intraespecíficas: as que se dan entre os individuos dunha mesma especie (familia, colonia, relación gregaria e relación estatal ou social).

� Relacións interespecíficas: danse entre individuos de especies diferentes (competen-cia, depredación, parasitismo, simbiose, mutualismo, comensalismo e inquilinismo).

� Relacións tróficas: danse entre as especies dun ecosistema e reflicten os fluxos de ma-teria e de enerxía. Atendendo a estas relacións os organismos poden ser produtores, ca-paces de transformar materia inorgánica en materia orgánica, consumidores, se obteñen a materia e a enerxía alimentándose doutros seres vivos, e descompoñedores que pe-chan o ciclo transformando a materia orgánica en inorgánica.

� Cadea trófica: sucesión de seres vivos na que cada un constitúe o alimento do seguin-te. A combinación de cadeas tróficas constitúe unha rede trófica.

� Ciclos bioxeoquímicos: a continua reciclaxe de materia que se produce nun ecosistema permite que todos os elementos químicos precisos estean sempre dispoñibles. O perco-rrido que os elementos químicos realizan pasando de formar parte da materia inorgáni-ca a facelo da orgánica e o posterior camiño inverso recibe o nome ciclos bioxeoquími-

cos. Cada elemento químico ten o correspondente ciclo.

� Biomas: grandes áreas terrestres definidas por unha vexetación e unha fauna caracterís-ticas. Os grandes biomas terrestres son: tundra, taiga, bosque caducifolio, bosque medi-

terráneo, pradaría ou estepa, sabana, deserto e selva tropical.

Páxina 36 de 67

4. Actividades complementarias

S50. Cultivan dous organismos por separado nun laboratorio, nas mesmas condi-cións, e obteñen os resultados que amosan as gráficas A e B. Logo colocan as mesmas especies xuntas nas condicións anteriores, cos resultados da figura C.

Figura A Figura B Figura C

� Cantos individuos da especie A hai ao cabo de tres días? Cantos hai da especie B transcorrido o mesmo tempo?

� Cantos individuos das especies A e B hai ao cabo de tres días cando medran xuntos nas mesmas condicións?

� Busque unha explicación razoada ao cambio que se produce.

S51. Ordene os cadros seguintes coa secuencia dos acontecementos, colocando en-riba de cada cadro o seu número correspondente:

Diminución da poboación de algas

Diminución da poboación de baleas e pingüíns

Quecemento da zona Diminución da

poboación de kril (crustáceo que se alimenta de algas)

S52. Complete o cadro seguinte escribindo +, - ou 0, segundo os organismos resulten beneficiados, prexudicados ou non se vexan afectados pola relación.

Tipo de relación Casos + / - / 0

Cervo Coello

Lince Coello

Alga Fungo

Bacteria patóxena Persoa

S53. Identifique, nas seguintes relacións de depredación, a presa e o depredador ou superdepredador, indicando tal condición. Cando cumpra, busque información sobre a alimentación de cada ser vivo: gato-rato, raposo-coello, moucho-serpe.

S54. Nestas páxinas amósanse exemplos de relacións entre organismos:

� [http://www.regmurcia.com/servlet/s.Sl?sit=c,365,m,2624&r=ReP-12433-

DETALLE_REPORTAJESPADRE]

� [http://recursos.cnice.mec.es/biosfera/alumno/4ESO/Dinamica/actividad9.htm]

Páxina 37 de 67

S55. Escriba o nivel trófico (consumidor primario secundario ou terciario) en que actúa cada consumidor que se indica, na situación que se describe:

Consumidor Situación Nivel trófico

�� Ourizo. – Cando se alimenta dun caracol.

�� Saltón. – Cando come unha folla dunha planta.

�� Moucho. – Cando se alimenta dun rato.

�� Coello. – Cando come herba.

�� Víbora. – Cando come unha ra.

�� Caracol. – Cando se alimenta de vexetais.

�� Zooplancto. – Cando se alimenta de fitoplancto.

S56. Indique se cada organismo do seguintes é herbívoro, carnívoro ou omnívoro: ou-rizo, vaca, saltón, gabián, oso, persoa, víbora, raposo e caracol.

S57. Visite as páxinas web seguintes, nas que se amosan exemplos e explicacións sobre cadeas tróficas:



S58. Visite a páxina web seguinte, na que se amosan exemplos e explicacións sobre redes tróficas:


S59. Cal das dúas pirámides seguintes representa un mellor aproveitamento da bio-masa? Razoe a resposta.

S60. Constrúa unha pirámide de biomasa a partir da seguinte cadea trófica:

S61. Imaxine un inexistente ecosistema onde hai exclusivamente millo (5000 kg), coe-llos e raposos. Conteste ás preguntas seguintes tendo en conta a regra do 10 %; é dicir, só un 10 % da enerxía de cada nivel trófico pasa ao seguinte.

� Cantos coellos habería no ecosistema se cada un pesase 5 kg?

� Cantos raposos habería no ecosistema se cada un pesase 10 kg?

Fitoplancto (10 kg)

Zooplancto (3 kg)

Peixes (200 g)

Páxina 38 de 67

S62. Visite a páxina web seguinte, en que se amosan exemplos e explicacións sobre pirámides ecolóxicas:


S63. Cales son e en que consisten os procesos realizados polos seres vivos por me-dio dos que participan no ciclo da auga?

S64. Cales son os elementos químicos, fundamentais para os seres vivos, que contén a auga?

S65. Visite as páxinas web seguintes, con exemplos sobre o ciclo da auga:

� [http://www.lopedevega.es/users/juanjoromero/eso/anim/ciclodelagua.swf]

� [http://video.google.es/videoplay?docid=2345848959758240046&hl=es]

� [http://es.wikipedia.org/wiki/Ciclo_hidrol%C3%B3gico]

S66. Visite a páxina web, con exemplos e explicacións sobre o ciclo do carbono:

� [http://recursos.cnice.mec.es/biosfera/alumno/4ESO/Dinamica/contenidos4.htm

#carbono]

S67. Documéntese e identifique o nome dalgunha planta capaz de fixar directamente o nitróxeno atmosférico en simbiose con bacterias. De que xénero de bacterias se trata?

S68. Visite a páxina web, con exemplos e explicacións sobre o ciclo do nitróxeno:

� [http://recursos.cnice.mec.es/biosfera/alumno/4ESO/Dinamica/contenidos4.htm

#carbono]

S69. Relacione os tipos de ecosistema terrestre cos diferentes biomas da Terra.

�� Tundra Bosques

�� Taiga

�� Bosque caducifolio Matogueiras

�� Bosque mediterráneo

�� Praderías e estepas Pradarías

�� Sabana

�� Deserto Desertos

�� Selva ecuatorial

Páxina 39 de 67

S70. Relacione a vexetación e a fauna típica con cada bioma.

�� Aciñeiras, sobreiras, arbus-tos, aromáticas...

Tundra �� Bisontes, aves, ...

�� Musgos, liques, ... Taiga �� Lagartos, lebres, topos,

xabarís, raposos, ...

�� Árbores de grande tamaño. Bosque caducifolio �� Renos, alces, roedores...

�� Piñeiros, abetos, cedros, ... Bosque mediterráneo �� Serpes, ratas, dromedarios,

...

�� Herbas de grande altura, baobabs, acacias, ...

Pradería e estepa �� Alces, esquíos, lebres,

raposos, ...

�� Faias, carballos, chopos, castiñeiros, ...

Sabana �� Gorilas, chimpancés, tigres,

...

�� Herbas, árbores e arbustos dispersos, ...

Deserto �� Cebras, gacelas, xirafas,

ñus, ...

�� Cactos, chumbeiras, ...

Selva tropical

�� Cervos, lobos, aguias, xabarís, réptiles, ...

S71. Visite a páxina web, con exemplos e explicacións sobre ecosistemas terrestres:

� [http://www.hiru.com/biologia/biologia_03850.html]

S72. Que características fan que o solo do bosque sexa apropiado para que apareza unha vexetación abondosa.

S73. Represente, cun diagrama de barras, as precipitacións mensuais de Santiago que figuran na táboa de valores.

S74. Represente, cun diagrama de sectores, a distribución de auga doce e auga sal-gada sobre a Terra, sabendo que o 97,2 % é salgada.

Páxina 40 de 67

S75. Represente, cun diagrama de liñas, as variacións de caudal do Miño por medio do seu coeficiente de caudal. O caudal normal correspóndese co coeficiente 1.

S76. Escriba a expresión alxébrica que asocia a cada número o seu cuádruplo menos 5. Represente graficamente a función.

S77. Sabendo que o espazo percorrido e o tempo son magnitudes directamente pro-porcionais e que un barco percorre en 1 h unha distancia de 15 km:

� Escriba a función asociada a esta proporcionalidade.

� Constrúa unha táboa de valores.

� Represente graficamente a función.

� Indique a pendente da recta.

S78. Imaxine que vai a un banco a cambiar euros por dólares. O cambio está nestes momentos a 1,45 dólares por cada euro, pero o banco cobra sempre, non impor-ta a cantidade que cambie 2,25 dólares de comisión. Calcule cantos dólares lle terá que dar o banco por 500 euros.

Páxina 41 de 67

5. Exercicios de autoavaliación

1. Un ecosistema:

É un conxunto de organismos, o lugar en que viven e as condicións fisicoquí-micas con que interactúan.

É un espazo cheo de auga.

Non é un sistema pechado.

Está formado só por unha biocenose.

2. A biocenose é:

O espazo ocupado pola comunidade.

O conxunto de organismos vivos dun ecosistema e as relacións entre eles.

A ciencia que estuda os ecosistemas.

O conxunto de organismos, o lugar en que viven e as condicións fisicoquímicas con que interactúan.

3. Sinale, de entre as seguintes, as frases que considere correctas:

A biocenose está formada por organismos da mesma especie.

Todos os individuos da mesma especie que ocupan un ecosistema reciben o nome de poboación.

O conxunto de biótopos diferentes que pode ocupar unha especie constitúe o seu hábitat.

Especie é o conxunto de seres vivos que poden reproducirse entre eles e teren descendencia fértil. Teñen antecesores comúns e, xeralmente aseméllanse moi-to morfoloxicamente.

4. Unha familia:

É unha relación interespecífica.

É unha relación intraespecífica.

Sempre está formada por un pai, unha nai e os fillos.

Pode estar formada só polos fillos.

Páxina 42 de 67

5. Sinale as afirmacións certas:

Nunha relación colonial os organismos están tan intimamente unidos que entre eles hai unha verdadeira continuidade física.

Nunha relación de depredación hai un organismo que sae beneficiado, a presa, e outro que sae prexudicado, o depredador.

A simbiose é unha relación obrigada.

No comensalismo, un organismo vive comendo o outro.

6. Sinale as frases correctas:

A enerxía procedente do Sol é captada polos organismos produtores, que son capaces de transformar a materia inorgánica en materia orgánica.

Os consumidores primarios aliméntanse dos consumidores secundarios.

Os consumidores primarios son os herbívoros.

Os carnívoros son os consumidores primarios.

7. De entre os organismos que se indican deseguido sinale os produtores:

Fitoplancto.

Coello.

Caravel.

Caracol.

8. Sinale as cadeas tróficas ben construídas.

Landra → coello → aguia.

Landra → can → coello.

Herba → coello → raposo → aguia.

Herba → gato → aguia.

9. Sinale as cadeas que poden formar parte da mesma rede trófica.

Landra → coello → aguia.

Herba → coello → raposo → aguia.

Herba → vaca → lobo.

Fitoplancto → zooplancto → peixe.

Páxina 43 de 67

10. Cales das seguintes afirmacións son correctas?

Biomasa é a cantidade de materia que contén un organismo, unha poboación, un nivel trófico ou un ecosistema.

Só unha décima parte da enerxía pasa ao nivel trófico superior.

Os ecosistemas son un invento da natureza para captar enerxía e utilizala nas reaccións químicas dos seres vivos.

A enerxía non desaparece do ecosistema, por iso cada vez hai máis.

11. A materia orgánica:

Ten un nivel de organización superior ao da materia inorgánica.

Ten enlaces que permiten almacenar grandes cantidades de enerxía.

Fórmase a partir da materia inorgánica.

Permanece inalterable co paso do tempo.

12. Complete as frases seguintes:

Por medio da [ __________ ] os organismos autótrofos transforman a [

__________ ] presente no medio en [ __________ ].

Os [ __________ ] obteñen a materia orgánica directamente dos autótrofos.

Os [ __________ ] obteñen a materia orgánica dos herbívoros.

As [ __________ ] e os [ __________ ] transforman a materia orgánica en [

__________ ].


O [ __________ ], o [ __________ ], o [ __________ ] e o [ __________ ],

constitúen o 99 % da materia viva.

A calor procedente do Sol provoca a [ __________ ] de parte das augas super-

ficiais que pasan á atmosfera.

As [ __________ ] toman auga do chan polas [ __________ ].

As plantas descompoñen a auga en [ __________ ], que expulsan á atmosfera,

e [ __________ ], que empregan para fabricar materia orgánica.

Páxina 44 de 67

14. Sinale agora as afirmacións que son incorrectas:

Por medio da fotosíntese o carbono da atmosfera e da xeosfera é incorporado aos produtores.

Os descompoñedores devolven o carbono á atmosfera en forma de H2O.

Os seres vivos devolven á atmosfera o carbono en forma de CO2 durante a res-piración.

A queima de carbón e petróleo libera á atmosfera CO2.

15. No ciclo do nitróxeno:

O nitróxeno atmosférico incorpórase ao solo pola acción de bacterias fixadoras.

As bacterias producen amoníaco mesturando nitróxeno con hidróxeno.

Os descompoñedores producen amoníaco a partir dos cadáveres e excrementos dos produtores e dos consumidores.

Os consumidores quedan co nitróxeno e non o devolven ao medio.

16. Sinale as frases que son falsas:

Na tundra abundan os musgos e liques.

Na taiga hai cebras, gacelas, xirafas e ñus.

No bosque mediterráneo abundan as aciñeiras e as sobreiras.

Os desertos teñen vexetación abundante.

17. Sinale as afirmacións que considere correctas:

No estrato arbustivo do bosque abundan as arandeiras.

Sobre o chan, no bosque aparecen caracois, escaravellos, formigas e lagartos.

No bosque de ribeira abundan as aciñeiras.

No río habitan mamíferos como a londra, a rata de auga e o visón americano.

18. Cales das seguintes afirmacións son verdade?

Nun diagrama de barras os datos represéntanse en sectores de circulo.

Nun diagrama de sectores cada barra ten unha lonxitude proporcional aos datos que se queren comparar.

Nun pictograma empréganse debuxos e figuras.

Empréganse gráficos de liñas cando se quere dar idea de continuidade.

Páxina 45 de 67

19. Unha función afín:

Non pasa pola orixe de coordenadas.

Ten a forma y = mx + b.

Pasa pola orixe de coordenadas.

Ten a forma y = mx.

Páxina 46 de 67

6. Solucionarios

6.1 Solucións das actividades propostas

S1.

27. As barras facilitan a comprensión dos datos recollidos.

S2.

O Volga. Aproximadamente 4700 km.

S3.

Non. As barras son proporcionais ás lonxitudes dos ríos. Comparar as alturas das barras é comparar as lonxitudes dos ríos. Os números non permiten unha compa-ración tan clara.

S4.

A superficie de cada sector é proporcional a cada dato.

S5.

O gráfico non achega información sobre as cantidades totais de euros gastadas po-la familia. A información que achega o gráfico é a proporción que gasta a familia, sobre o total, en cada apartado. Así, en alimentación, a familia gasta o 55 % dos ingresos.

S6.

Un pictograma é un gráfico que emprega imaxes para representar os datos.

S7.

Aprobaron 15 alumnos e suspenderon 5 alumnos. O total de alumnos presentados é a suma das dúas cantidades anteriores, 20 alumnos.

S8.

Cando se quere dar idea de continuidade nos datos representados.

S9.

As temperaturas máis altas déronse no mes de xullo e as máis baixas no mes de febreiro.

S10.

Un ecosistema é un conxunto de organismos que viven interrelacionados nun lugar determinado. O conxunto de seres vivos dun ecosistema recibe o nome de biocenose, e o lugar onde viven, coas súas condicións fisi-coquímicas, coñécese como biotopo.

Páxina 47 de 67

S11.

De arriba a abaixo: 4 – 2 – 3 – 1.

S12.

� Especie: É un conxunto de seres vivos que teñen antecesores comúns, xeral-mente aseméllanse morfolóxicamente e poden ter descendencia fértil.

� Hábitat: É o conxunto de biotopos diferentes que pode ocupar unha especie.

� Poboación: É o conxunto de individuos da mesma especie que ocupan un eco-sistema.

S13.

Entre as abellas establécese unha relación social ou estatal, entre as gaivotas unha relación gregaria e entre os osos unha relación familiar.

S14.

� Quenlla e rémora: comensalismo.

� Lique (alga e fungo): simbiose.

� Camaleón e insecto: depredación.

� Formigas e pulgóns: mutualismo.

S15.

�� Caracol Consumidor �� Fungo Descompoñedor �� Saltón Consumidor

�� Caravel Produtor �� Gabián Consumidor �� Víbora Consumidor

�� Coello Consumidor �� Ourizo Consumidor �� Violeta Consumidor

�� Fitoplancto Produtor

�� Raposo Consumidor

�� Zooplancto Consumidor

S16.

Os organismos produtores son quen de fabricar materia orgánica a partir da mate-ria inorgánica, son autótrofos. Os organismos consumidores obteñen a materia e a enerxía alimentándose doutros seres vivos.

S17.

Os descompoñedores pechan o ciclo devolvendo a materia orgánica ao medio, ao transformala en inorgánica.

S18.

� Primeira cadea: landra (produtor), coello (consumidor primario) e aguia ( con-sumidor secundario).

� Segunda cadea: landra (produtor), coello (consumidor primario), raposo (con-sumidor secundario) e aguia (consumidor terciario).

Páxina 48 de 67

S19.

Dente de león → coello → raposo

Landra → esquío → gato montés → aguia

Dente de león → caracol → ourizo

Landra → esquío → aguia

S20.

Landra → rato → corvo

Landra → corvo

Herba → saltón → ourizo

Herba → lebre → serpe

Herba → caracol → pega marza → aguia

S21.

Aguia e serpe.

S22.

S23.

As pirámides tróficas pretenden amosar a dependencia de cada un dos niveis supe-riores do que ten inmediatamente debaixo. Sen o chanzo inferior o superior non podería existir.

S24.

A pirámide de números ten unha base pequena que se explica cun reducido núme-ro de árbores que permite a subsistencia dun moi elevado número de insectos dos que dependen os paxaros. A cadea trófica representada é a segunda: árbore → in-sectos → paxaros.

S25.

� Porque a enerxía fai un recorrido lineal, que ten sempre a mesma dirección: Sol → produtores → consumidores → perda en forma de calor.

Aciñeira Xara Xesta Sobreira

Coello Xabaril Pulgón Saltón

Aguia imperial Lince

Musaraña

Páxina 49 de 67

� Que ao non haber entrada de enerxía, os produtores non poderían realizar a fo-tosíntese desaparecerían e, tras eles, desaparecerían os consumidores e os des-compoñedores.

� Os consumidores e descompoñedores precisan materia orgánica para obter a enerxía necesaria para a realización das súas funcións vitais. Só os produtores son quen de empregar a luz solar para transformar a materia inorgánica en or-gánica. A desaparición destes últimos implica a desaparición dos primeiros e, polo tanto, de todos os organismos vivos do ecosistema.

� Un ecosistema podería existir, na teoría, sen a presenza de consumidores. Os produtores poderían seguir captando enerxía para o ecosistema e os descompo-ñedores poderían empregala.

S26.

� O grao de organización da materia orgánica é superior ao da materia inorgáni-ca. Esta organización establecese por medio de enlaces químicos. Algúns des-tes enlaces son quen de almacenar enerxía que se libera cando rompen.

S27.

� Porque a materia non sae do ecosistema, prodúcese unha continua reciclaxe desta que pasa de ser inorgánica a orgánica, e de novo a inorgánica de forma constante.

� Un organismo autótrofo é quen de nutrirse de materia inorgánica, que trans-forma en orgánica, empregando como fonte de enerxía a luz solar que capta por medio de pigmentos como a clorofila. Os organismos heterótrofos teñen que obter enerxía a partir da materia orgánica.

� A desaparición dos descompoñedores impediría a transformación da materia orgánica en inorgánica. A materia orgánica acumularíase e non volvería en forma de nutrientes ao medio para ser empregada polos produtores.

� A desaparición dos produtores bloquearía a transformación de materia inorgá-nica en orgánica e provocaría a desaparición de todos os seres vivos.

S28.

F A materia procede do exterior do ecosistema.

�� A materia ten un fluxo cíclico no ecosistema.

F Os descompoñedores transforman a materia inorgánica en materia orgánica.

�� Os descompoñedores transforman a materia orgánica en materia inorgánica.

V �� Cando un ser vivo se alimenta doutro tamén toma parte da súa enerxía.

V �� Unha parte da enerxía dos seres vivos pérdese en forma de calor.

F O hidróxeno, o fósforo, o nitróxeno e o carbono constitúen o 99 % da materia viva.

�� O hidróxeno, o osíxeno, o nitróxeno e o carbono constitúen o 99 % da materia viva.

V �� Os ciclos bioxeoquímicos permiten a reutilización dos elementos químicos polos seres vivos.

Páxina 50 de 67

S29.

Na hidrosfera, a parte líquida da Terra.

S30.

Da atmosfera e da hidrosfera, onde se incorpora aos produtores.

S31.

Por medio da fotosíntese. Trátase dun conxunto de reaccións químicas coas que os produtores constrúen moléculas orgánicas a partir do carbono que contén o CO2, empregando como fonte de enerxía a luz solar.

S32.

A fixación, realizada por bacterias.

S33.

A transformación do amonio en nitritos forma parte do proceso de fixación e é re-alizado por nitrosomas. A transformación dos nitritos en nitratos é realizada por Nitrobacter e forma parte do proceso de nitrificación.

S34.

A excreción que permite aos seres vivos expulsar os produtos de refugo do meta-bolismo.

S35.

Ecosistemas terrestres Ecosistemas acuáticos

�� O aire permite maior facilidade de movemento. �� A luz chega a, practicamente, todos os lugares. �� A temperatura pode variar moito.

�� A auga dificulta o movemento. �� A luz só penetra ata os 150 m. �� A temperatura mantense bastante constante.

S36.

Grandes áreas terrestres definidas polo tipo de vexetación dominante e unha fauna característica.

S37.

Tundra, taiga, bosque caducifolio, bosque mediterráneo, pradaría e estepa, sabana, deserto e selva tropical.

S38.

O bosque atlántico dáse en zonas temperadas e húmidas, con veráns e invernos suaves, con precipitacións abundantes e humidade durante todo o ano.

Páxina 51 de 67

S39.

Bidueiro (estrato arbóreo), fento macho (estrato herbáceo), arandeira (estrato ar-bustivo), fungo (estrato máis baixo, muscinal) e carballo (estrato arbóreo).

S40.

As augas dos ríos, como todas as augas doces, teñen unha baixa concentración de sales, inferior a 1 g por litro. Nos ríos a auga está en continuo movemento. A ve-locidade a que se despraza condiciona totalmente as características dos organis-mos propios deste ecosistema.

S41.

As especies que forman o bosque de ribeira dispoñen de moita humidade e me-dran rapidamente, contribuíndo á fixación do terreo e ofrecer o aspecto típico des-te ecosistema.

S42.

A variable independente é o tempo e a dependente a distancia. Non se pode prever cal será a distancia percorrida ao cabo doutros 15 min xa que a irregularidade (ou non uniformidade) do terreo impide que a velocidade sexa constante.

S43.

S44.

Páxina 52 de 67

S45.

S46.

y = x + 1

y = -2 + 1 = -1 y = -1 + 1 = 0 y = 0 + 1 = 1 y = 1 + 1 = 2 y = 2 + 1 = 3

�

x Y

-2 -1

-1 0

0 1

1 2

2 3

�

S47.

y = 3x

y = 3�(-2) = -6 y = 3�(-1) = -3 y = 3�0 = 0 y = 3�1 = 3 y = 3�2 = 6

�

x Y

-2 -6

-1 -3

0 0

1 3

2 6

�

S48.

y = x/2

y = -4/2 = -2 y = -2/2 = -1 y = 0/2 = 0 y = 2/2 = 1 y = 4/2 = 2

�

x Y

-4 -2

-2 -1

0 0

2 1

4 2

�

Páxina 53 de 67

S49.

Páxina 54 de 67

6.2 Solucións das actividades complementarias

S50.

� Transcorridos tres días hai 100 individuos da especie A e 100 da especie B.

� Cando medran xuntos, ao cabo de tres días hai 70 individuos da especie A e 50 individuos da especie B.

� Cando medran xuntas, as dúas especies compiten por algún factor (espazo, alimento, ...) o que afecta ao seu crecemento.

S51.

2 4 1 3

Diminución da poboación de algas

Diminución da poboación de baleas e pingüíns

Quecemento da zona Diminución da

poboación de kril (crustáceo que se alimenta de algas)

S52.

Tipo de relación Casos + / - / 0

Competencia Cervo Coello -/-

Depredación Lince Coello +/-

Simbiose Alga Fungo +/+

Parasitismo Bacteria patóxena Persoa +/-

S53.

�� Gato Depredador �� Raposo Depredador �� Moucho Superdepred.

�� Rato Presa

�� Coello Presa

�� Serpe Presa

S54.

Visite as páxinas.

S55.

Consumidor Situación Nivel trófico

�� Ourizo. – Cando se alimenta dun caracol. – Consumidor secundario.

�� Saltón. – Cando come unha folla dunha planta. – Consumidor primario.

�� Moucho. – Cando se alimenta dun rato. – Consumidor secundario.

�� Coello. – Cando come herba. – Consumidor primario

�� Víbora. – Cando come unha ra. – Consumidor terciario.

�� Caracol. – Cando se alimenta de vexetais. – Consumidor primario.

�� Zooplancto. – Cando se alimenta de fitoplancto. – Consumidor primario.

Páxina 55 de 67

S56.

�� Ourizo Omnívoro �� Gabián Carnívoro �� Víbora Carnívoro

�� Vaca Herbívoro �� Oso Omnívoro �� Raposo Carnívoro

�� Saltón Herbívoro

�� Persoa Omnívoro

�� Caracol Herbívoro

S57.

Visite as páxinas.

S58.

Visite as páxinas.

S59.

A pirámide da dereita amosa un mellor aproveitamento da biomasa que a da es-querda xa que os chanzos superiores obteñen unha porcentaxe maior de biomasa dos chanzos inferiores.

S60.

S61.

� 10% de 5000 kg de millo pasan ao nivel seguinte (coellos) = 500 kg.

500 kg : 5 kg/coello = 100 coellos

� 10% de 500 kg de coello pasan ao nivel seguinte (raposos) = 50 kg.

50 kg : 10 kg/raposo = 5 raposos.

S62.

Vexa a páxina.

S63.

� Absorción: as plantas toman auga do solo polas raíces.

� Transpiración: os seres vivos desprenden vapor de auga.

� Alimentación: os animais beben ou toman auga do medio.

� Excreción: os animais expulsan as substancias de refugo do metabolismo di-solvidas en auga.

S64.

A auga está constituída por osíxeno e hidróxeno.

Páxina 56 de 67

S65.

Visite as páxinas.

S66.

Visite as páxinas.

S67.

As leguminosas (xudías, fabas, ...) establecen simbiose con bacterias do xénero Rhizobium para fixar nitróxeno atmosférico.

S68.

Visite a páxina.

S69.

�� Tundra Bosques

�� Taiga

�� Bosque caducifolio Matogueiras

�� Bosque mediterráneo

�� Praderías e estepas Pradarías

�� Sabana

�� Deserto Desertos

�� Selva ecuatorial

S70.

�� Aciñeiras, sobreiras, arbus-tos, aromáticas...

Tundra �� Bisontes, aves, ...

�� Musgos, liques, ... Taiga �� Lagartos, lebres, topos,

xabarís, raposos, ...

�� Árbores de grande tamaño. Bosque caducifolio �� Renos, alces, roedores...

�� Piñeiros, abetos, cedros, ... Bosque mediterráneo �� Serpes, ratas, dromedarios,

...

�� Herbas de grande altura, baobabs, acacias, ...

Pradaría e estepa �� Alces, esquíos, lebres,

raposos, ...

�� Faias, carballos, chopos, castiñeiros, ...

Sabana �� Gorilas, chimpancés, tigres,

...

�� Herbas, árbores e arbustos dispersos, ...

Deserto �� Cebras, gacelas, xirafas,

ñus, ...

�� Cactos, chumbeiras, ...

Selva tropical

�� Cervos, lobos, aguias, xabarís, réptiles, ...

Páxina 57 de 67

S71.

Visite a páxina.

S72.

A temperatura e a humidade que condicionan as características do solo, da flora e da fauna.

S73.

S74.

S75.

0

0,5

1

1,5

2

Outub

ro

Novem

bro

Decem

bro

Xaneir

o

Febre

iro

Mar

zoAbr

ilM

aioXuñ

oXull

o

Agosto

Setem

bro

Páxina 58 de 67

S76.

y = 4x – 5

y = 4x - 5

y = 4�(-2) -5 = -13 y = 4�(-1) -5 = -9 y = 4�0 -5 = -5 y = 4�1 -5 = -1 y = 4�2 -5 = 3

�

x Y

-2 -13

-1 -9

0 -5

1 -1

2 3

�

S77.

Espazo = velocidade x tempo → e = 15 km/h · t → y = 15x

e = v�t y = 15x

y = 15�1 = 15 y = 15�2 = 30 y = 15�3 = 45 y = 15�4 = 60

�

x Y

-2 -13

-1 -9

0 -5

1 -1

2 3

�

S78.

Dólares = 1,45 USD/EUR · euros - 2,25 USD

USD = 1,45 · EUR - 2,25

1,45 USD/EUR · 500 EUR - 2,25 EUR = 722,75 USD

Páxina 59 de 67

6.3 Solucións dos exercicios de autoavaliación

1. Un ecosistema:

� É un conxunto de organismos, o lugar en que viven e as condicións fisicoquí-micas con que interactúan.

2. A biocenose é:

� O conxunto de organismos vivos dun ecosistema e as relacións entre eles.

3. Sinale, de entre as seguintes, as frases que considere correctas:

� Todos os individuos da mesma especie que ocupan un ecosistema reciben o nome de poboación.

� O conxunto de biótopos diferentes que pode ocupar unha especie constitúe o seu hábitat.

� Especie é o conxunto de seres vivos que poden reproducirse entre eles e teren descendencia fértil. Teñen antecesores comúns e, xeralmente aseméllanse moi-to morfoloxicamente.

4. Unha familia:

� É unha relación intraespecífica.

� Pode estar formada só polos fillos.

Páxina 60 de 67

5. Sinale as afirmacións certas:

� Nunha relación colonial os organismos están tan intimamente unidos que entre eles hai unha verdadeira continuidade física.

� A simbiose é unha relación obrigada.

6. Sinale as frases correctas:

� A enerxía procedente do Sol é captada polos organismos produtores, que son capaces de transformar a materia inorgánica en materia orgánica.

� Os consumidores primarios son os herbívoros.

7. De entre os organismos que se indican deseguido sinale os produtores:

� Fitoplancto.

� Caravel.

8. Sinale as cadeas tróficas ben construídas.

� Landra → coello → aguia.

� Herba → coello → raposo → aguia.

9. Sinale as cadeas que poden formar parte da mesma rede trófica.

� Landra → coello → aguia.

� Herba → coello → raposo → aguia.

� Herba → vaca → lobo.

Páxina 61 de 67

10. Cales das seguintes afirmacións son correctas?

� Biomasa é a cantidade de materia que contén un organismo, unha poboación, un nivel trófico ou un ecosistema.

� Só unha décima parte da enerxía pasa ao nivel trófico superior.

� Os ecosistemas son un invento da natureza para captar enerxía e utilizala nas reaccións químicas dos seres vivos.

11. A materia orgánica:

� Ten un nivel de organización superior ao da materia inorgánica.

� Ten enlaces que permiten almacenar grandes cantidades de enerxía.

� Fórmase a partir da materia inorgánica.


Por medio da fotosíntese os organismos autótrofos transforman a materia inor-

gánica presente no medio en materia orgánica.

Os consumidores primarios obteñen a materia orgánica directamente dos autó-

trofos.

Os consumidores secundarios obteñen a materia orgánica dos herbívoros.

As bacterias e os fungos transforman a materia orgánica en materia inorgánica.


O osíxeno, o hidróxeno, o carbono e o nitróxeno, constitúen o 99 % da materia

viva.

A calor procedente do Sol provoca a evaporación de parte das augas superfi-

ciais que pasan á atmosfera.

As plantas toman auga do chan polas raíces.

As plantas descompoñen a auga en osíxeno, que expulsan á atmosfera, e hidró-

xeno, que empregan para fabricar materia orgánica.

Páxina 62 de 67

14. Sinale agora as afirmacións que son incorrectas:

� Por medio da fotosíntese o carbono da atmosfera e da xeosfera é incorporado aos produtores.

� Os descompoñedores devolven o carbono á atmosfera en forma de H2O.

15. No ciclo do nitróxeno:

� O nitróxeno atmosférico incorpórase ao solo pola acción de bacterias fixadoras.

� As bacterias producen amoníaco mesturando nitróxeno con hidróxeno.

� Os descompoñedores producen amoníaco a partir dos cadáveres e excrementos dos produtores e dos consumidores.

16. Sinale as frases que son falsas:

� Na taiga hai cebras, gacelas, xirafas e ñus.

� Os desertos teñen vexetación abundante.

17. Sinale as afirmacións que considere correctas:

� No estrato arbustivo do bosque abundan as arandeiras.

� Sobre o chan, no bosque aparecen caracois, escaravellos, formigas e lagartos.

� No río habitan mamíferos como a londra, a rata de auga e o visón americano.

18. Cales das seguintes afirmacións son verdade?

� Nun pictograma empréganse debuxos e figuras.

� Empréganse gráficos de liñas cando se quere dar idea de continuidade.

Páxina 63 de 67

19. Unha función afín:

� Non pasa pola orixe de coordenadas.

� Ten a forma y = mx + b.

Páxina 64 de 67

7. Glosario

C �� Caducifolio De follas caducas, que se renovan cada ano.

�� Ciclo

bioxeoquímico

Movemento de grandes cantidades dos elementos químicos (carbono, nitróxeno, ...) entre os seres vivos e o medio. Grazas aos ciclos bioxeoquímicos os elementos están sempre dispo-ñibles para aos seres vivos.

�� Condicións

fisicoquímicas Conxunto de factores ambientais (temperatura, humidade, tipo de substrato, salinidade, ...) que determinan as características non vivas do ecosistema.

�� Continuidade Non interrupción.

E �� Elo Cada un dos elementos relacionados entre si que serven para dar orixe ou explicar algo.

�� Emigrar Cando se fala de animais: cambiar de lugar, polo xeral en épocas fixas, en busca de mellores condicións de supervivencia (alimento, temperatura, ...).

�� Estrato Cada un dos niveis ou das capas en que se pode agrupar un conxunto de elementos e que está por debaixo ou por riba doutro conxunto de elementos da mesma natureza.

F �� Fisioloxía Ciencia que estuda o funcionamento órganos e dos tecidos dos seres vivos.

�� Fluxo Movemento dun fluído de xeito continuado.

H �� Humus Materia orgánica do solo, de cor marrón escura e aspecto terroso, formada polos residuos vexetais descompostos ou en vías de descomposición, aos que se engaden en menor medi-da restos animais.

I �� Interactuar Actuar conxuntamente e influenciándose mutuamente.

�� Irradiar Facerse máis extensa, perderse no exterior.

M �� Materia inorgánica Compostos químicos formados por distintos elementos, entre os que non é maioritario o carbono, e que se forman pola acción de procesos físicos ou químicos.

�� Materia

orgánica

Compostos químicos formados fundamentalmente por carbono unido a outros elementos. O grao de organización da materia orgánica é superior ao da materia inorgánica. Os compostos orgánicos naturais proceden dos seres vivos.

�� Morfoloxía Estudo das formas dos organismos vivos e da súa evolución.

N �� Nivel trófico Conxunto de organismos dun ecosistema que ocupan un lugar equivalente na cadea trófica. Todos os produtores, organismos que realizan a fotosíntese, pertencen ao mesmo nivel trófico

P �� Pendente Inclinación.

�� Porcentaxe Proporción dunha cantidade ou magnitude con respecto a outra, avaliada en xeral con res-pecto á cen. A parte que corresponde se o total é cen.

�� Prole Conxunto dos fillos dunha familia. Descendencia.

Páxina 65 de 67

R �� Reciclaxe Rexenera, transformar (un material xa usado) para volver a utilizalo.

S �� Salinidade Concentración de sal nun medio.

�� Sector de

círculo Parte dun círculo comprendida entre dous raios e o arco entre os mesmos.

�� Sistema de

coordenadas Conxunto de valores que permiten definir exactamente a posición dun punto no espazo.

V �� Variable Que pode variar. Que pode tomar distintos valores.

�� Variable

dependente Que está determinada polos valores que toma a variable independente.

�� Variable

independente Que toma valores que non están determinados nin condicionados por outros.

Páxina 66 de 67

8. Bibliografía e recursos

Bibliografía

� Libros para a ESA a distancia:

– Ámbito da natureza 3. Unidade didáctica 4: Ecoloxía.

– Ámbito da natureza 4A. Unidade didáctica 5: Medio ambiente.

� Os ríos. Enciclopedia temática ilustrada. A Nosa Terra. 2003.

� Ciencias da Natureza 2º ESO. Anaya. 2000.

� Ciencias da Natureza 1º ESO. Ed. Casals. Atmos. 2002.

� Ciencias da Natureza 2º ESO. Ed. Casals. Atmos. 2002.

� Ciencias da Natureza 2º ESO. Ed. Vicens-Vives. 2003.

� Ciencias da Natureza 1º ESO. Ed. Santillana. 2002.

� Ciencias da Natureza 1º ESO. Oxford Educación. Proxecto Ánfora. 2007.

� Ciencias da Natureza 2º ESO. Oxford Educación. Proxecto Exedra. 2003.

� Matemáticas. Números. 2º ESO. Ed. SM. 2001.

� Ciencias de la vida. La Enciclopedia del Estudiante. V 10. Santillana. El País.

� Ecología. La Enciclopedia del Estudiante. V 10. Santillana. El País.

� Ciencias Naturais. A Aula na casa. V 9. La Voz de Galicia. 2006.

� Aritmética e álxebra. A Aula na casa. V 2. La Voz de Galicia. 2006.

Ligazóns de internet

Algunhas ligazóns de interese para complementar o estudio deste tema aparecen como ac-tividades complementarias.

Outros recursos

� Material gráfico e audiovisual sobre a ecoloxía e o medio.

� Equipamento informático con acceso a internet.

Procedencia das imaxes

� Ciencias da Natureza. 1º ESO. Ecir Editorial.

� Ciencias da Natureza. 2º ESO. Editorial Casals.

� Ciencias da Natureza. 2º ESO. Oxford Educación.

� Ecología. La Enciclopedia del Estudiante. V 10. Santillana. El País.

� La Voz de Galicia.

� Os ríos. Enciclopedia Temática Ilustrada. A Nosa Terra.

Páxina 67 de 67

� [http://www.astromia.com/fotouniverso/index.htm]

� [http://earthobservatory.nsa.gov/Laboratory/PlanetEarthSciece/GlobalWarming/GW_I

nfoCenter_Arctic.html]

� [http://www.astrored.org]

� [http://www.wikipedia.org]

� [http://www.sxc.hu/photo/63509]

� [http://dx.doi.org/10.1371/journal.pbio.0040278]

� [http://mural.uv.es/jubora/imagenes/amanita_muscaria_2.jpg]

� [http://usuarios.lycos.es/belentillas/hpbimg/ardilla.jpg]

� [http://www.galicias.com/camba/traballos/f/03.jpg]

� [http://www.rios-galegos.com]

� [http://www.concellodebecerrea.com]

� [http://www.avalonc.com]

Ámbito científico tecnolóxico · 2009-11-19 · liques, que están formados por unha alga e un...

Documents