26 Aldiri. Arkitektura eta abar

Markaketa ikusezinak, eta kirolaren ad hoc presentzia hiri-egituretan

Aldiri, 2012, III, 11, 26-29, ISSN 1889-7185Jasotze-data: 2012-07-01 / Onarpen-data: 2012-07-13

LABURPENA:Mundu osoko hirietan kirolariek kaleak etengabe bereganatu eta kirolgune ez ofizialak bihurtzen dituzte. Markaketa ikusezinak direlakoekin, ikuspegi sozial zein formal batekin kirolak hiri-egiturako dinamikan duen paperaren analisiari hasiera ematen zaio..

GAKO-HITZAK: bereganatzea, kaleak, jolasak, kirola, esponta-neotasuna, interakzioa, hiri-egitura

ABSTRACT: Cities’ streets across the world are constantly being inadvertently appropriated by Sports’ players who convert them into unofficial outdoors’ Sports halls. Invisible markings initiates an analysis on how Sports play an important role in the dynamic of urban fabrics from a social and from a form-driven standpoint.

KEYWORDS: appropriation, streets, games, play, spontaneous, interaction, urban fabric

Luísa Alpalhão º

Sarrera

“Kirolek berezko bizitza dute bikoiztea posiblea ez dena. Baloia alde batetik bestera botatzea, garrasi egitea, garaipen izugarri bat lortzea, gehiegi luzatu den lehia galtzea, pilota zoro bat atzera bueltan sarera bidaltzea, nolanahi ere ―une hauek lanaren bidez ezinezkoak dira atzematen― […] ordezkaezina den bizipoza da. […] egoera idealean, tokiko kirolek auzo- edo lan-komunitate bakoitzeko partaide naturalak behar lukete izan.” (Alexander et al., 1977: 72)

Mundu osoko hirietan kaleak etengabe bereganatzen dituzte nahierara kirolariek, eta kirolgune ez ofizialak bihurtzen dituzte. Erabilerarik gabeko txokoak azaltzen dira hirietako hainbat aldetan esaterako, direla plangintzaren zirrikituak, hiriaren abandonua, testuinguruari eta kohesioari muzin egiten dion eraikuntza diseinu ez bateratzailea, edo, besterik gabe, hiritartu diren kokapenetako programa eza dela eta. Baztertuta, eta maiz, oker erabiltzen diren espazio eta kaleen halabehar-rezko okupazioak edo eraldaketa inprobisatuek askotan hiritar-ren eta hiriaren arteko interakzio berriak sorrarazten dituzte; hots, bestela zeharbide soilak liratekeen tarteko (1) espazioak begiratzeko eta erabiltzeko modu berriak, alegia. Kirola eta jolasa hizkuntz arauei muzin egiten dieten hizkuntz gisa inter-preta ditzakegu, kultura- eta adin-mugak gainditzen dituztenak, barnearen zein kanpoaren arteko linboa ezabatzen dutenak.

Irakurlea markaketa ikusezinetan zehar doan bidaia batean ibi-liko da, kontinente ezberdinetan kokatzen diren kaleko kirol-eszenatoki ezberdinetan zehar. Nahiz kirolak ezberdinak izan, narratiban antzekotasunak topatuko dira. Hori baita ikuspegi sozial zein formal batekin irolak hiri-egiturako dinamikan duen paperaren analisiari hasiera emateko erabilitako lehengaia.

1.

Espaloiko galtzada-harri egurastua kolpatzen duela, eta gora eta be-hera bote eragiten diola, ostikada eman eta bere bizkarrera beste

jokalari gaztearengana jaurtitzen du. Oinaren mailan, baloiak gure aten-tzioa zoladurara zuzentzen du, hala, bestela oharkabean joango zena begiztatzeko, gure begirada, begi-mailan kokatzen baita normalean.

[jendea]: Lau mutil; janzkera informala bakero eta jertse arinak; antza jolasa ez da antolatua izan, baloia eskura izatearen ondorioa baizik; ez dabil inor begira; pareko eraikinetik baten bat aterako da eta oinez pa-sako da jokalarien presentziaz ohartu gabe. Belaun azpian, baloiak jira eta bira egiten du batetik bestera eta gero zerurantz botatzen da.[zaratak]: Jokalarien elkarrizketa jolasaren inguruan baino ez da es-trategiazko aginduak partekatzen dira, besterik ez; aldizkako biraoek jolasean ibiltzearen ustezko gogo bizia nabarmentzen dute; bestelako soinu berezirik ez da bereizten zuhaitzen tontorretan zehar igarotzen den haizea salbu. Beste jokalari batek harengana korrika egiten du, bu-ruarekin jaso eta gorantz jaurtitzen du berriz ere.[denbora]: Zeruko argitasunak adierazten du akzioa eguerdian edo arratsalde partean gertatzen ari dela; inguruan jenderik ez egoteak aditzera ematen du eguneko une lasai bat dela segur aski eskola-opo-rretan; haritzetako hosto ugaritasunak erakusten du islatzen den egoera udaberri garaikoa dela. Jaurti, jaurti, gora, aurrera…etengabe mugitzen da plazan zehar zolarrizko zoladura gainean biribilka.[espazioa, egoera]: Handia bezain hutsa, plaza publiko bat honek nor-malean dituen osagaiekin (eserlekuak, iturriak, zuhaitzak); plaza handia lau jokalariek baino ez dute erabiltzen. Antza denez ez da aisialdirako tokia edo zeharbide bat; zolarriek, plazaren adina erakusten dute, ez dira be-rriak, ezta zaharrak ere, baizik eta portuges tipikoak bertako kareharria erabiliz egindakoa denboraren igarotzearekin ondua dena. Gure begiek mugimenduei jarraitzen dietela, ia huts hutsik dagoen espazio publiko baten barrena eramaten gaituzte.[lekua, testuingurua]: Inguruko eraikinen tipologia, plazaren izaera eta jokalariak aintzat hartuaz, Segur aski Portugaleko hiri bateko uniber-tsitate-campus bateko eszena bat dela esan daiteke. Aurretik dauden baldintzen (hiri-altzariak, igarotzen den jendea, elementu naturalak, egu-raldia) arabera partida koreografiatuko da, toki hori ez baita izan diseina-tua partidak jolasteko.Baloia belargune bateraino doa bueltaka. Berak bi besoak altxatzen ditu eta jolasaren bukaeraren berri ematen du.

Gizarte-kohesioa eta kriminalitatea

Modu organikoen bidez hazten direlarik, hiriak jarduera anitze-rako eszenatoki egokiak dira, eta, hauek ezin dituzte aurreikusi plangintza-teknikariek ezta arkitektoek ere. Etengabeko berre-gituraketak, berregokitzapenak ―fisikoak zein gizartekoak―, (1) “in-between” edo “tartean dagoenaren” teoria 1920ko hamarkadan Martin Buber

filosofoak asmatutako ideia da, gerora Aldo Van Eyck-ek maileguan hartuko zuen arkitekturaren alderdi sozialari baita eredu eraikiei aplikatu ahal izateko.

Artikulu zientifikoa: Markaketa ikusezinak, eta kirolaren ad hoc presentzia hiri-egituretan

2711. zenbakia / Kirolaren bueltan

Aldiri, 2012, III, 11, 26-29, ISSN 1889-7185Jasotze-data: 2012-07-01 / Onarpen-data: 2012-07-13

: Futbola, Portugal :http://www.youtube.com/watch?v=_4HpDSNmizA

trafiko eta jende-jarioen aldaketak, fluktuazio ekonomikoak, joera kultural eta sozialak, hiriaren hazkuntzari zein uzkurtzeari zein espazio publikoei, eragiten dieten faktoreetako batzuk baino ez dira. Gizarteak naturaltzat duen kontrol- eta diseinu-liskarren inguruko egonkortasunaren desioak, tokikotasuna eta egokitasuna sortzen dituen plazeboa balitz bezala, talka egiten du historikoki frogatua dagoen kalearen akziorako, iraultzarako eta ospakizunerako izaerarekin (Hertzberger, 1991). Hiru egoera horiek hirietako hainbat txokotan jazotzen diren planik gabeko narratibak irudikatzen dituzte, legegintzatik urruti, baita diseinuzko zein erabilerazko baldintzetatik ere; hiriari aske eta espontaneo izaten utzita, Van Eyck-ek (1970) zioen bezala (2) “(…) Biztanleen ahalegin espontaneoen potentzial sortzailea baztertzen duen hiria, hots, jendeak egunero hiriari egiten dio-naren ordez, jendeak egiten duena soilik islatzen duena (…) hil egingo da” (Van Eyck, 1970).

Jolasa eta kirola Hertzberger-ek (1991) aipatzen dituen “akzi-oetako” batzuk dira. Herrialde ezberdinetan bidaiatzen dugu-larik, nahigabe topatuko dugu baten bat, bere kasa edo taldean, herrialdeko jolasean dabilena, kanpoan, kalean, parke baten alboan, eraikin artean, patioetan, plaza publikoetan, utzitako lursailetan, aparkalekuetan… balizko tokiak infinituak dira. Oina-rrizko tresna xume batzuk baino ez hartuta (pilota, batea, sarea, erraketa...) jendea batu egiten da partida bat inprobisatzeko. Herrialde bateko izaera sumatu daiteke hango kaleetan jolasten diren partiden arabera. Hala, bidaiariak her-rialdeko historiaz jakingo du (petanka edo kriketaren kasuan bezala, frantses eta britainiar iragan kolonialaren oinordetzak) eta hauek ez edonolako nazio-bateratzea ahalbidetzen dute. Beste jarduera gutxi batzuek ez bezalako indarra dute partidek jatorri ezberdineko jendea elkartzeko.

Kaleko partidek gehienetan ez dute benetako espaziorik. Eta, alderantziz, partida hauek lekuak sortzeko ahalmena dute hiriko txoko anitzetan, hala, hiri-egituraren izaera pausatuari indarra emanez. Hiria eraldatzeko duten gaitasuna haien izaera espontaneoan datza, plangintza eta erabilera programatuek hiria sortzeko duten ahalmenarekin alderatzen baldin badugu. Diseinatzaileak garenez gero, maiz eskakizun-txosten bati eran-tzun behar diogu, programa bat egokituz. Baina, nola izan daiteke diseinua eraginkorragoa orduan, denonak diren espazio hauek bereganatzeko erabilera eta nahi hauen guztien sotiltasu-nak kontuan hartzen baldin baditu?

2.

Zoladura berde zainduen gaineko markaketa hori biziek partidaren es-trategia begirada bidez ulertzen laguntzen dute.[jendea]: Zenbatezina den gizonezko talde bat, gehienak beltzak eta sendoak, altuak, kantxan korrika dabiltza batetik bestera arropa lasaia jantzita, galtza motzak, mauka gabeko kamisetak, zapatilak, edo txano-dun jertseak; beste gizonak jarrita edo belauniko daude eta partidari begira ; pasatzen diren oinezkoak gehienak zuriak, gelditu eta hesian zehar begiratzen dute, zutik daudela, partidari so daude. Txirrindulariak igarotzen dira eta begiztatzen dute partida. Jokalarien laranja-kolore bi-ziko baloia driblatzen dute kantxan zehar batetik bestera pasatuz sare-tik gero eta hurbilago aurkitzen delarik.[zaratak]: Abiadura bizian, hiriko zaraten oihartzuna entzuten da atzealdean, autoak igarotzen, abioiak, helikopteroak, anbulantziak eta polizia-sirenak; oinezkoak berriketan bata bestearekin; zakurrak zaunka-ka, txoriak txirrioka; jokalariak haien artean ari dira, deiadarka, biraoka; musika jotzen ari da atzealdea; jendeak txaloak jotzen ditu edota eza-dostasuna adierazten dute. Gorputzek eta baloiak gogoz saltatzen dute gora eta behera inguruko espazio guztiari mugimendua eraginez.[denbora]: Ilunabarra da kaleko argiek kantxa argiztatzen duen kolore hori soil bat erakusten baitute; udazken hasiera; hostoak horitzen hasi dira, baina zuhaitzek itxura oparoa mantentzen dute. Ikusleak antze-maten dira inguruko etxadietako leihoetatik kuxkusean.[espazioa, egoera]: Bi kantxa bata bestearen alboan, zaharra bat eta berria bestea, bertan da partida; aroak ondo mantenduta daude, itxura berria gordetzen dute. Zoladura ondo markatua dago pintura erresis-tentearekin; zorua egokia da kirolean ibiltzeko; kaxa moduko kantxa he-siduna. Nahiz eta lagunarteko eta auzotarrek antolatutako partida izan, hiri osoa parte hartzera gonbidatua dago, jokalari edo ikusle adeitsu gisa. [lekua, testuingurua]: Badirudi New Yorkeko hirigunean dela, hiriak be-rak duen adrenalinak jokalariei grina sortzen die; hiri-hutsune bat izan badaiteke ere, espazio publiko zaindu bat da non jarleku/egonlekurako hiri-altzariak, natura eta kirola nahasten diren. Elkartzeko gune bat ez bada ere, biltzeko eta giza harremanerako lekua da, bertan gazteak elkartzen dira kirola egiteko.Baloia motel mugitzen da sarea duen altzairuzko egituraren inguruan, baina erori egiten da lurrera berriz ere. Etsipenezko hasperena zabaltzen da kantxan. Jokalariek beren artean hitz egiten dute eta partidak aurrera jarraitzen du.Hiriko zaratek partidaren soinuekin bat egiten dute, eguraldi umelak jokalarien izerdiarekin, kantxako koloreak espaloiko zoladurekin… bata zein bestea osotasunaren partaide bilakatuz.

Gizarte-kohesioa eta kriminalitatea

Mendebaldeko gizarteak gero eta indibidualistagoak bihurtzen ari dira, kolektibitatea eta komunitatea baztertzen delarik. Gizarte-kohesioaren hondatzeak norbanakoaren indartzea ekar

(2) Niewmarkt proiektuko oharra.

Luísa AlpalhãoAldiri, 2012, III, 11,26-29, ISSN 1889-7185

28 Aldiri. Arkitektura eta abar

: Saskibaloia, USA : http://www.youtube.com/watch?v=rjZlfB92XGk

http://www.youtube.com/watch?v=L3mIllHldb4&feature=related

badezake ere, luzera, bakartasuna eta norbera gizartean inte-gratzeko ahalmenaren galera dakar. Banakoaren anonimotasuna bere egoaren indartzeak ezkutatua, Augé-k (2008) azpimarra-tzen du bere super-modernitatearen definizioan, iraganeko praktiken erro ahula duen gizarte baten ondorioa. Familia eta erlijioa oinarri zituzten eta mendetan jendearen lotura eragin duten balioen alboratzeak, espazio publikoaren erabileran, apropiazioan eta zainketan ondorioak dituen gizarte-arazo esanguratsua irudikatzen du.

Jolasek jatorri kultural, sozial eta etniko anitzeko jendea batze-ko ahalmena bakarrik ez, baita gizarte-kohesioa aldarrikatzeko eta, ondorioz, kriminalitatea eta bandalismoa murrizteko bideak ere badira. Saskibaloi-partidaren atalak segituan arazoak gogorarazten dituen hiri-eremua zehazten du. Hau hiri handi-etan maiz bizi da, aldirietan bereziki. Gizarte eta kultura barne-ratze eza, segregazioa, kriminalitatea, biolentzia, besteak beste, aspalditik dira errealitate gaindigaitzak. Hiri-espazioa jolasleku gisa erabiltzeak, ariketak egiteko, elkartzeko, berriketarako eta jendartean interakziorako, gizarte-kohesioa berreskuratzeko bidea irudikatzen du. Baita hezkuntzari zein gizartea eraiki ordez etxekalte diren gazte problematikoen onurari ekarpena egiteko ere. Gainera, bizitza sedentarioa duten adinekoak kal-era jalgitzeko, ariketak egiteko eta gizartean aktibo jarraitzeko aukera ere bada.

Nahiz eta Lefebvre-ren (1961) arabera, “ Hiri-metropoliaren periferietako eremu arrunt, ahaztu eta egunerokoak gizata-suna-ren esperientzia poetikorako leku pribilegiatuak” diren, kokapen horiek maiz gizarte-tentsio eta desberdintasunen epi-zentroak dira. Periferiako auzo horietako espazio publikoetan kirolean jarduteak garrantzi berezia du, horrek gizarte-egonkor-tasuna eta harremanak sustatzeko duen gaitasuna dela-eta.

Jolasa ez da umeentzako jarduera soilik, nahiz horren uste okerra maiz ageri. Bizitzarekiko jarrera bat da, konfiantza eta arrakasta lortzeko balio dezakeena, sorkuntza estimulatzen du, ustekabeko egoerei aurre egiten die eta jende zein kultura ezberdinen arteko mediaziorako ere balio du jolasak. Horre-xegatik, Liane Lefaivre-k (2007) esan zuen “(…) ia deskubritu nuen zer oso esanguratsu bat Herbehereetako egoera garai-kideari buruz, baita Europako egoera orokorrari buruz ere, kultu-aniztasunari baita politikaren arloan jazo den etorkinen aurkako gertaerekiko aldaketari zegokienez ere (…) Sentitu nuen jolasguneek egoera horretan eginkizun konstruktibo bat izan zezaketela (…).”

Gizarteak berriz antolatu eta galdutako balioak berreskuratze-ko ezinbestekoa da jolaserako egoera halabeharrezkoak nahiz planifikatuak barne hartzea.

3.

Kantxaren bestaldeko pilota ilara begiz jotzen duela, pilota pisutsuri bote egiten dio gora eta behera eskuineko eskua jotzen duenean estu heltzen duelarik. [jendea]: Hiru gizon, adin ertainekoak, modu informalean galtza motz eta alkandora lasaiak jantzita, oinutsik; gizon bat dago zuhaitzeko ge-rizpean zutik, goialdetik jokoari begira; emakume bat mailetan eserita, ura edaten du zain dagoela. Belaunak tolesten ditu pilota botatzeko adi-nako indarra lortzeko.[zarata]: Soinu naturalen nahasketa bat, errekaren jario-mugimenduena, zuhaitz eta zuhaixka exotikoak laztantzen dituen haizearena, baita soinu artifizialen bat noizbehinka igarotzen den furgoneta txikiarena, moto-rrarena, edo goialdeko errepidetik ziztu bizian pasatzen den autoarena. Gora, airean hegan doa… eta geldirik dauden beste piloten artean erortzen da kantxaren bestaldean.[denbora]: Goiza edo arratsaldea da, ez dago ordua edo urtaroa ze-hazteko moduko elementurik, izan ere, berotasuna eta umeltasuna bal-dintza konstanteak dira Laosen. Beste bi jokalariek hiru pilotei erne be-giratzen diete, zalantzati, pilota zoruan lurreratu ez balitz bezala.[espazioa, egoera]: Tarteko maila batean, goialdeko errepidea eta behealdean arre kolorea duen Mekong-aren artean; tarte txiki batean, logela baten tamainakoa ; zuhaixka eta zuhaitz exotiko garaiak eta es-tuak, itxura oparoa daukate beti hezetasuna dela-eta; zurezko egitura inprobisatua, aldamioetako ohol zaharrak erabiliz, beste pieza batzuek kantxaren itxitura osatzen dute; lur zapaldua zoruan, erabilerak eta hezetasunak lokaztua; bi mailak,errepidearen maila eta partida kantxa inprobisatu den maila, eskailera piku batek lotzen ditu. Jokalariak mugi-menduen sekuentzia errepikatzen du beste pilota astun batekin.[lekua. testuingurua]: Frantsesak egon ziren garaiak eraginda, joko honen kantxa egokitu egin zen Frantziako harrizko plazen oso ezber-dina den testuinguru batean; inprobisatutako leku honen izaera bere inguru naturaletik jasotzen du, natura eta artifizioaren artean, erreka eta errepidearen artean, txalupen eta furgoneta naiz motorren trafikoaren artean; eguzkitik ihes egiteko geralekua, berotasunetik babesteko; ge-nero eta adin guztientzako lekua. Begira dauden jokalariak kantxan mu-gitzen dira postuak aldatzeko unea dela proposatuz. Errekaren soinuek bat egiten dute partidaren kutsu motelarekin, hurrengo partida hasteko tempoa eratuz.

Hiri-hutsuneak: hiri-plangintzan jolasaren barneratzea

Hiri garaikideek eskala handiko eta aire librean kirola prak-tikatzeko lekuak izan badituzte. Nekez topatuko dugu tenis-pista edo jolasgunerik ez duen parke publiko bat. Mende-baldeko hiri gehienek dituzte bidegorriak. Portugal bezalako herrialde batean, non futbola ez den beste kiroletan dabilen

Aldiri, 2012, III, 11,26-29, ISSN 1889-7185 Artikulu zientifikoa: Markaketa ikusezinak, eta kirolaren ad hoc presentzia hiri-egituretan

2911. zenbakia / Kirolaren bueltan

jendea nekez aurkitzen genuen, orain txirrindulari eta korrika-lari kopuruak nabarmen handitu dira. Jendeak aintzat hartzen du kirolak norberaren ongizatean duen papera, eta agian egungo egoera ekonomikoa dela-eta, badirudi hiriek eskaintzen dituzten doako ekipamenduak ahal bezain beste profitatzen ari direla.

Eskala handian, kirol-azpiegitura berriak planifikatzen dira, edo eraikinen erreformetan sarrarazten dira. Baina, zergatik ez dira horiek eta bestelako kirol-ekipamenduak eskoletako jolasto-kien luzapenak? Edo zahar-etxe eta gimnasioetako zabalpenak? Kanpo- eta barne-espazioak hobeto lotuta egongo lirateke, batak bestearen ezaugarrien onurak profitatuko lituzke, on-dorioz espazio publikoaren dinamikotasuna eta malgutasuna handituko lirateke.

Aldo Van Eyck aurrekaria izan zen (Ligtelijn, 2008); izan ere, kirolak hirian duen garrantzia erakusteko gai izan baitzen. Am-sterdamen eraiki zituen bere jolastoki ospetsuak eredu dira bi arrazoirengatik: batetik, guda osteko hiria berritzeko balio izan zutelako, eta, bestetik, belaunaldi ezberdinetako jende kalera atera zuelako elkartzera, gizarte-loturak sortuaz. Baina batez ere, umeen presentzia indartu zuen hirian, jolasa egunerokota-sunean barneratuz. Van Eyckek, bere jolasparkeen bidez, jolas-gune diseinatuak eta jolasaren bidezko kalearen bereganatzea uztartzea lortu zuen.

Arkitekto eta hirigileek egungo eta maiz azaltzen diren hiri-hu-tsuneak birpentsatu beharko lituzkete, plangintza orokorretako kirol-azpiegituren osagarri bezala. Hutsune hauen potentzial-tasuna datza esku-hartze iragankor eta azpiegitura iraunko-rren kokaleku izateko ahalmenean, jolasa eta kirola populazio osoaren eskura dagoen eguneroko hiri-esperientzia bihurtzeko aukeran, baita utzita dauden hiriko txokoak berrizteko abagu-nean ere.

Amsterdameko jolasguneak plangintza-estrategia eraginko-rraren ―materiala/hiria zein gizartearen ikuspegitik ere― eredu ditugularik, agintari lokalek kaleko jolasa eta kirola aintzat hartu beharko lukete beren plangintza-lehentasunetan barneratzeko. Hartara, finantzaketa zuzendu beharko lukete eraikuntza zein mantenurako, hala, kirola eta jolasa hiri-leku paregabeak eta jendearentzako erakargarriak bilakatuz. Azal-era handien ordez, haien eskala txikia eta nonahikotasunaren bidez jende gehiagok izango lituzke espazio hauek eskura, jatorri eta adin ugarikoak, hala, hiriak direna baino pluralagoak eta barnera-tzaileagoak eginez.

Ondorioa

Egoera ezberdin (material guztia nahita da you tube-eko etxeko bideoklipak, komunikabideen eragina saihesteko eta ingurune garaikideak irudikatu ahal izateko) zein aurkeztutako eztabaidagaiez gain, beste hainbat eredu erabilgarri daude kaleko kirolak eta jolasak gizarte hiritar osasuntsua eta kohe-sionatua eraikitzeko duten garrantziaren inguruko debateari jarraipena emateko.

Kirolak eta jolasak ezinbesteko rola betetzen dute hiriak norberaren ongizatean duen eraginean. Jendeak hiri-tarteak jolasteko helburuz bereganatzeko erabiltzen dituen modu espontaneoak aintzat hartu beharko lituzkete bai arkitekto zein hirigileek. Espazio publikoaren erabilera sotil horiek plangin-tzan barneratzeko moduez pentsatu beharko lukete, eraikin zein espazio publiko berrietako funtzio nagusia erabilt-zailearentzako erronka sortzailea bilaka dadin eta lekuaren erabilera poten-tzialak hedatu ahal izateko.Halabeharrezko erabilerak eta espazio planifikatua hiritarren-tzako esentzialak dira, hiria berarekin harremanetan jartzeko. Batzuk horretan dabiltza, beste batzuek diseinatzaileen lan berritzaile, sortzaile eta barneratzaileen bidezko bultzadatxoa besterik ez dute behar.

Eztabaida irekia uzten da. Beste eredu anitz gehitzea dago kaleko jolas, kirol eta partiden zerrendari. Hauek jatorri eta adin askotako jendearentzat are erakargarriagoa den bizitoki bilakatzen dute hiria.

Bibliografia

Alexander, C., Ishikawa, S., Silverstein, M. (1977): “Local Sports”, in A Pattern Language. Augé, M. (2008): Non-Places, Verso, Londres. [jatorrizko edizioa, 1995ekoa]Hertzberger, H. (1991): “The Public Realm”, a+u, E9104.Lefaivre, E., Döll, H. (2007): Ground Up City: Play as a design tool, 010 Publishers, Rotterdam.Lefebvre, H. (1961): Critique of everyday life, Verso, Londres.Van eyck, A. (1970): “City centre as donor”, in Ligtelijn, V., Strauven, F. (2008): Aldo Van Eyck. Writings, Sun Publishers, Amsterdam.

º Luísa Alpalhão arkitektoa da eta Londreseko UCL-The Bartlett arkitektura-eskolan doktoregaia. http://atelierurbannomads.org/

: Petanka, Laos :

http://www.youtube.com/watch?v=kboVXWFpYHk

Aldiri, 2012, III, 11,26-29, ISSN 1889-7185