lexico actvalizado espaÑol quechua (9).pdf

Upload: naintken

Post on 03-Mar-2016

427 views

Category:

Documents


14 download

TRANSCRIPT

  • ItE,[Nl ttil[

    LIil(0AcTVfuLVA)o

    T,SDAOIQVTCHl&

    twfiilww

    a$a-JoIn

    ffi

  • /4elR3{} 4J'z

    Lxico Actualizado Espaol'Quechua

    llcene Almciile

    Primera Edicin: ScPembre de 1992

    Edicin: Edicioncs ABYA-YAL-A12 de Octubre l'l-30Casilla 17-12'719 Telef' 562-633Quito-ECUADOR

    Cartula: Teiido IncaicoCleccin Privada (New York)

    Diseo: AbYa-Yala EDITINGIlustracionesv Calisrafa: Adaptadas dc la Nucva Crnica

    v Bucn Cobieno,deGuamn Po-ma de AYala

    lmpresin: Talteres Grficos Abya-Yala' Cavambe-ECUADOI{

  • Beca de investigacin concedida por el Ins-tituto de Cooperacin Iberoamericana y al aus-picio de la Secretara Lingstica del GobiernoVasco.

  • ill

    Este breve lxico espaol-quechua es partede la investigacin sobre normalizacin de len-guas minorizadas que realic en el otoo de 1991gracias a una beca de estudios concedida por elInstituto de Cooperacin Iberoamericana y al aus-picio de la Secretara Lingstica del GobiernoVasco.

    [ reduccin y simplificacin de las fun-ciones sociales que cumple el quechua, como tam-bin el debilitamiento de sus nexos intrasistmi-cos, se manifiestan en la prdida de unidades l-xicas y en la imposibilidad actual del propio sis-tema lingstico de generar trminos nuevos. Pau-latinamente, el quechua sustituye sus propias pa-labras con las del castellano y ste proceso rece-sivo afecta cada vez ms a la sintaxis y a la mor-fologa de la lengua. Es imprescindible y urgentc

  • IV

    rehacer el vocabulario, actualizarlo y volverloapto para exPresar ideas y concePtos que cambianconstantemente.

    Et lxico de una lengua no es simPlementeuna lista de palabras en orden alfattico, es ele-mento constitutivo de su organizacin estructural,y sus unidades, aunque soPortan el mayor grado devariabilidad, si se comparan con las gramatica'les, aseguran la cohesin ulterior de la estructurlingstica. Adems, la importancia lxica drcualquier lengua, radica en que atesora la riquezrlingstica y cultural de un pueblo.

    A pesar de no estar al margen del sistemael lxico tiene funcionamiento relativamente independiente; Por sta razn, conociendo el carcter gramatical y los contenidos semntico-culturales de una lengua, es posible acuar intencionamente nuevos y adecuados trminos si la lengulos requiere.

    El presente vocabulario mnimo espaoiquechua tiene como referencia el inventario mnmo del euskera, con su correspondiente traduccial castellano, elaborado Por Ibon Olazigeri, ttnico del Departamento de educacin, universidades e investigacin del Gobierno Vasco, que inclt'ye el lxico de mayor uso en diversos mbitos sc'ciales modernos.

  • VEl vocabulario mnino espaol-quechua norecoge la totalidad de los trminos includos en elinventario de lbon Olazigerl pero introduce otraspalabras que considero adecuadas y neccsariaspara cumplir los requerimientos comunicativosdel quechua actual. He aadido adems algunostrminos para mostrar con ellos las posibilidadessemnticas de los sufiios quechuas.

    En el acuamiento de los nuevos trminos sehan tratado de utilizar las posibilidades msevidentes del sistema lingstico del quechua: va-riacin del sentido de la raz o tema de las pala-bras segn los diferentes sufiios anexados, forma-cin de palabnrs comPuestas, tiPos de expresinfigurativa (metfora y metonimia), utilizacinde antiguas etimologas, calcos. He tratado, asi-mismo, de adaptar significados conservando Par-te del significado anterior de los trminos y otor-gndoles un significado aadido.

    He optado Por acentuar las tendencias masvisibles que se daban al interior dcl sistcma quc'-chua antes de que su normal desarrollo fuera intc-rrumpido. Me he basado en trminos que aPareccren los diccionarios ms antiguos, los mismos tluchan servido de gua y modelo para sistcmatizarlas categoras gramaticales. Por csta razr, hcadoptado el sufiio -na para exPresar cl infinitivt

  • VI

    verbal, el sufip -y para rrrcitr los nombres sus-tantivos abstractos, el sufiio -i para indicar losnombrcs adietivos, y los sufiios -lla y'manta Paraindicar el nombre adverbio, aunque es posiblre-solo el desarrollo de la lengua lo decidir- que elsufip -i (aparentemente residuo del verbo serkana) se eliminar del sistema

    Los trminos resemantizados estn seala-dos con la abreviatura de "adaptacin de signifi-cado" (as); las palabras acuadas siguiendo otrosprocedimientos, con la abreviacin de "neologis-mo" (neol).

    Los diccionarios utilizados en la investiga-cin lxica datan de diferentes pocas y corres- iponden a distintas regiones, de ah gue se rcoho-cen en el lxico que presento, palabras que han de- tvenido en arcaismos y t:imbin se puede encontraruna gama de variantes dialectales.

    El proceso de incorporacin a la lengua delos trminos rescatados o creados es muy lento,pues se trata de palabras aun no probadas en eluso y que han emergido no del contexto del habla,sino de la lengua.

    A lo nico que puedo asPirar es a la acePta-cin no de todos, sino, al menos, de algunos trmi-nos propuestos.

    f

  • vtl

    Por ltimo quiero aclarar que no fue posibleregirme estrictamente aI alfabeto universal porno existir un consenso total en la escritura del que-chua.

    La autora

  • 7a

    amenudoa esa medidaabandonarabejaabiertoabogadoablandarabonarabortarabrasarabrazarabrigoabrilabrirabuelaabueloabundante

    ataknachaychikansakinawaymnkukichai.willapu (a.s.)llampuchanakullchanasullunarauraichanaoillanakonilla (a.s.)ayriwakicharinakatukuapuchaimayui

  • Baburridoaburrirseabusaracabaraccidenteaccinaceiteaceptaracera

    acercarseacertaracerti joaclararacompaaraconteceracostarseacostumbrarseactividadactuacinacuerdoaculturaradecentaradccuadoadecuaradelantaradelarrteadclante

    amirijamirinapakinatukuychanaikay (a.s.)llapchiy (a.s.)wisisi (a.i.)uinayakaan (a.s.)chayanausachina (a.s.)watunisutinchanapusanakunakatichana (a.s.)sirikunayachayanasuyuy (neol.)aanwani (neol.)uyniy (a.s.)wallina (neol.)allichanayeikui(a.s.)yeikurina (a.s.)aupanaaupaauki (a.s.)

  • IadelgazarademsadeudaradineradoadiosadivinaradmiraradornarafianzaraficinaficionadoafiladoafloiarafortunadamenteagacharseagarTargilagostoagotarseagriculturaagradableagrandaragricultoragrietarseagrioaSuaaguardar

    llauyachinashinapapishmanuchana (a.s.)awiyuk (a.s.)aywawatuchinautinaallichachinatajyachina (neol.)munay (a.s.)munachiskai (a.s.)kajchanaikellakunatiuraki (neol.)oskollukunaiatallinawayrachakajkapaksituachikchinaallparay (neol.)kachataiatunchinaallpamayuk (a.s.)pasparinakallkuyakusuyana

  • 10

    gilaaguiraguierearaguieroahahijadoahogarseahoraahorcarahorrarairealaalargaralbailalborotoalcaldealegrarsealegrealegraalfabetoalgoalguienalginalgn sitio enalguna manera, dealguna vezalgun:s

    ankayarwiutkunautkuchaypichurichanasipikunakunanwarkurinawakaychana (a.s.)wayrarijrasunichinapirkamayuktakurikuyllaktamayuk (a.s.)kusichinakusikuikusikuykillkarini (a.s.)tunpapipashmayPaas asllapimaypa iamumantamayninpiwakin

  • 11

    alianzaalimentoalmaalmohadaalocadoalrededoraltoalturaalucinaralumnoallall mismoama de casaamableamado-aamlnete ramaramargoamarilloambienteamenazaamigoamistadarno

    amoramParoanlisis

    rimapuymikuchiynuna (a.s)saunautiimu)ru-mu)ruianaiianay 1".r.musPanayachakukchaypichayllapiwasi warmi (a.s.)munaypajwayllushkapakarinawayllunaiayakejkellojkiti (a.s.)manchachinamashimashikay (neol.)chaniyukkuyayyanapaniykuskiniy (neol.)

  • 12

    analizarancianaancianoanchoandarancdotaanilloanimalanimarsenimoanocheanocheceranteayerantecederantepasadoanterioranteriormenteantesantes deantiguamenteanualmenteaadiraoapacibleaPagaraParatoaParecer

    kuskina (neol.)PayaruLukiruaipurinaiaukay (a.s.)siwiuJ ,vakausachinamunachay (a.s.)chisinchisiyanakayninpaaupachanaaupamachuauPatayaukamantaaupaimanataimaukamantawatantinyaPanawataaichiitasnunachanrariy (neol.)rikurina

  • 13

    aPartarseaParteapellidoaplastaraplausoa@oaportaraPoyoapreciaraprenderaPresarapretaraprietoaprobarapropiadoapropiarsea propsitoaprovecharaproximadamenteaproximarseapuestaapuradoaPurarseaPuroaquel, aquello-aaque mismoaquellos-as

    sakirinakunaanshuishkayniken shuti (a.s.)llapinataillani (a.s.)kipashutichayachinakunakemichaninchanayachakunawatanamatinamatiy (a.s.)iinachapakashka (neol.)chapakunasakumanta (neol.)llallichinasispalla (a.s.)sispachinamisanakuyuskakujuskakunauskakuychakayllachakaylla kikinchakayllakuna

  • 14

    aquellos mismosaquiaqui mismoaraaaraararaazorbolarca

    arcillaarderreaarena

    argurnentoartesanaarmarioarrastrararreglararregloarrepentirsearribaarrinconararroyoa|rugaartistaasambleaasar

    ascender

    chakayllakuna kikinkaypikaypillaunrisillkunasillkunimallkimaruy (a.s.)llinkirauranakancha (a.s.)akuallwiy (neol.)maki kapchi (neol.)warkurini (neol.)karastanatupayana (a.s.)tupayaniy (as.)phutikunaianankuchunchanaiuclumayusipunikapchiyek (neol.)wayka (a.s.)kankanawicharina

  • 15

    4900asear

    asesinatoasesinoasasientoasimismoasociacinasombrosoasPectosperoasquearseasquerosoastutoasuntoasustarseatacarataduraataqueataratardeceratencinatraparatrsatrasaratreverseatrevido

    millanillunpanawauchiniwauchikshinatianishinatakwaki (neol.)mancharikujriichaykashkajmillanayanamillanayaichalliiallwiy (neol.)mancharinachayachinawatanichayachiwatanachisiyanauyachay (a.s.)japinakipakipayanasinchichanasinchichaj

  • 16

    aumcntaranaunqueautomticoautomvilautorautoridadavaroaveavergonzarseaveraavinavisaravisoayerayudaayudanteayudarazadaazcarazul

    yapanamanaraiPanaPaskikinkuy (neol.)kikinriy (neol.)kalla (neol.)yallike (a'.s.)chamichaipiskupinkarinachima (ncol.)pawar (neol.)willanawillay (a.s.)kaynayanaP.ayyanakeyanaPanakuchrniyuraj mishki (neol.)ankas.

  • mReO--.

    -^-/-_!-:=--

    --.:rUOra44 Oa-{'.:-6'roc^

    o

    --\s\-==

  • 19

    bachebachillerbailarnbailebaiadabaiarbai,banderabaarsebaobaratobarbabarbillababudobarcabarcobarrio

    iarataiskallu (neol.)tushukhshuniurayuraykunaudnunanchaarmanaarmaniychaninay (nc'ol.)sunkakaillisurayukwanpukuwanPullakta kiti (neol.)tuntiksi

    barrobasc

  • 20

    bsicamcntebastantebastarbastnbasurabautizobcberbebidabellezabellobendecirbenditobcnemritobesarbesobibliotecabichobienbienesbilleteblancoblandoblanquearbobobocabochomoboda

    tiksimantayuPayupakuna (a.s.)taunakopasutiyakuyupianaupiaysumaykaysunuikusikellpunakusikellpujataumuchanamuchaykilliuuy kallanka (neol.)ita (a.s.)allinllaimaykunaawivu (a.s.)yuraillampuyuraiyachanataraishimikananasawariy

  • 21

    bofetadaboletobolsabolsillobombabonitobordeborrachobcquebostezarbotabotellabrazobrevebrillobroma,enb*iabrutobuenas nochesbuenas tardesbrerpbuenos diasbueyburlaburradabura,enbuscar

    chaillaawiyu 1u.r.kamaakamaaku (a.s.)chokay (a.s.)siillamayamachashkaisachajaullarinachanka shicha (ncol.)kispi tachu (neol.)jakapakiiayriillariysaukaymantalaykawlsualli tutaaIIi chisiallialli punchauwakrakusipayayPantaymaskaymantamaskana

  • CO REO.2:.^r*

    =

    -..

    ._

    tqr?nb

    -:t/:-'-

    *-

    =.:z_@- =

  • 25

    caballocabellocaW?Acabezadacablecacharrocadacadenacaer

    cajacalcetncaldocalendariocalentadorcalcntarcalicntecalmarsecalor

    llokauywa (a.s.)ajchauma

    umaska (a.s.)yawirka (ncol.)puyusapaujwaskaurmanaisanka (a.s.)llankella (neol.)inpachantay (neol.)koichik (a.s.)koichinakoichijaichinaruPay

  • 26

    calvocalzadocalladocallarsecallecamacamaraderacambiarcambiocambio, encaminatacaminocamincamisacamPanacampesinocamPocncercancincansanciocansarsecantantecantarcantidadcantocantorcapacidad

    pairallankeupallaiupallanamarka ankawitusuinakay (a.s.)yankinayankiyyankipi (neol.)thaskianpurillaa (neol.)kusmallaksa (neol.)awi .jallmay (a.s.)apankora (a.s.)takisaykuysaykurinatakinaketakinachikaykay (neol.)takinitakichekatininiy (neol.)

  • 27

    caPazcapitalcapitncaracarctercaracterstica imay kay (neol.)

    atininij (neol.)shukniki chani (neol.)waminka (a.s.)uyaimay iamu (neol.)

    anakakillimsaiatunasiwatay wasichainanichainanallankay (a.s.)luluychalla raymiaychaaycha katuk (neol.)aycha mayui (neol.)chaniyuk (a.s.)chaimayuiiahmanpuriy (neol.)apakillka (neol.)kaaki (neol.)wasisawanakara

    caramelocarbncarcaiadacrcelcargacargarcarSocariciacarnavalcarne

    carniceracarnicerocaro

    carpinterocarfeteracafrocartacartncasa

    casarse

    cscara

  • 2B

    casr

    caso

    castigocatarrocategoracaza

    cazadorcazafcazuelacedercegarcciacelebrarcementerioceniccrocentrocera

    cerca

    cerdocerebrocerillaccrrarccrvezacestociegociclociertamente

    yakallanparanti (neol.)iayratachullijamutaychakuchakunaliechakunamankapiirikunatutinakechipraainana (a.s.)ayaPanPaushpa sau (neol.)chaupimaphakayllasinturi (a.s.)utkumaphalla (neol.)wiskanaposokoytipaausaianan pachasullulla

  • 29

    crSafrocimacinecinturacinturncitarciudadciudadanoclaroclaseclavarclaveclavoclientecobri)cobrarco(trcochecocinacocinerocodocoSercopcolacolegiocolgandocolgar

    sayriwina (neol.)umachakuyu walltay (neol.)wikarsillwiatijllana (neol.)iatun llaktajatun llaktachakukchiauiamutakarpunasutichiy (neol.)takarpuy (ncol.)wananike (neol.)katani -chaskinawaykunapuriy (neol.)waykuwaykuke (a.s.)kuchuchiapinajankachupachaupiyachaj wasi (neol.)wakushkawakuna

  • 30

    colocarcr]lorcoloridocolumnacolumna vertebraloorrurrccombinacinomedorc\crEnzarCOIIEThora de comercomidacomienzocomisin@ffDONTI)comodocompactocompadecercompaerocomparacincomPararcompasincompletarientecompletarcompletocomportamiento

    churatanatlinpiyllimpiyuk (ncol.)tuni (a.s.)wasa tullumarkataiwi (neol.)mikuy pitita (a.s.)kallarinamikunamikuy suylla (neol.)mikuykallariyrantichay (a.s.)imaynashinaiaukay (neol.)kinlaillakipayanazujnatinkuchiytinkuchinallakipayaylluylla (a.s.)lluyllanalluyllaipusay (a.s.)

  • 31

    ccmpracomPradorcomPmrqcmPrcnderG)munaomnc0municlfct)nconcienciacondusinc0ncretocollcllrsocondicinconductorconfesarconfianzaconflictoconforrneconfundirsecongelarconiunbcofio(rconocidoconocimientoconsecuenciaconseguirconsep

    rantiyrantike (a.s.)rantinaunanchanasapsi llakta (a.s.)sapsininakunawanchikakuy (neol.)tukunchay (neol.)naukii (neol.)yallinakuy (a.s.)p'ata (neol.)apachei (a.s.)rimainasuyaysasaytiukuchij (a.s.)sakapanarazuchinadirijsinariisiiyachaykatishlla (a.s.)taripanaanya

  • 32

    conscrvarconsiguientementeconSolarcontagiarcontaminarcontarcontenercontcnidocontcntocontestarcontinuacincontinuamentecontinuarcontracontrariocontrario, Por elcontratocontrolconvenirconvertirc0PacoPiac0razncorderoc0rocorregircolTe\o

    iallchanachaymantakusichinachimpachinallekechina (a.s.)yuPanachuraychanachurayni (a.s.)samiiiayinaiakayiakaylla (a.s.)iakayanaaynichuranakuiaynintanina kushka (a.s.)yuPaPuypatachinakutirikunaakilla (a.s.)yachapay (a.s.)shutkukastilla llamawayu (a.s.)wanachinachaski (a.s)

  • 33

    cotTercoresPondercorriendocorTomPercortarcortecortinac0rtocosa

    coser

    cosquillacostadocostarcostillacostumbrecostureracoz

    crearcreadorcfecercreenciacreer

    cracriadacriadocrisiscristal

    wayrakachanaiayinakunawayrakachashpakasuskanakuchunakuchuniyarapakudruiimaysiranakullaniwaitaychanina (a.s.)waitatulluyachashka (a.s.)siray warmi (a.s.)iaytawallpanawallpakwianaiiyiinauywaychinayanakechiki (neol.)yuraj kespi (neol.)

  • 34

    cristianocrticacructcndottzcuadernocuadracuadradofladrocuaiadaculcualquicr cosacualquier modo, decualquier (a)'cuandocuntofllartocubrircucharacuchillocuellocuentacucnta darsectentocuerdacuemo

    cuero

    kristuicjkawapayay (a.s.)chakakuyimla{chakata (a.s.)killka llastayuk (neol.)kuchuchaytawakuchutawakuchay (a.s.)panchumaykenimallapasmayken munaskapillapasmaykaimashnatawaikenkatanawisllatunikunkayuPayunanchanajawa rimaywaskawairak ara

  • 35

    orcrPocuestaouevacuidadocuidaroloculpaculpableculturaqmbrccumpleaoscumplirctrfvlcuadacuadocufarcrriosocursillocurva

    ,rt$uwichaymachayyuyapuy (a.s.)yuyaPunasikiiuchaiuchake (a.s.)runapakuy (neol.)umachawata juntay (a.s.)iuntanakirauakekatayiampinakukukemitanpi (neol.)llinku

  • ncA

    :->

    Wl*llcl:a;ot =

  • CH

    chaparrncharcocharlacharlatanchicachicochichnchillarchillidochimeneachistechocarchoferchupar

    tamiaturutuJuwararanawarananai (a.s.)kuitsakawanPrapunkikanananakananaywasipakukuywiniyikanapusake (a.s.)honkana

    3I

  • }\ABtQ.ty-qy..4ftj.4

    =,: qrun.aqs?-.1 --ol)taoglul't*to --=-

    (vl/5'E;=r::

  • 43

    danzadaodardatodedebapdeberdbitdebilitarsedecidirdecirdecisindedicardedodefectodefenderdeiardelantal

    tusuniychirmakunaatiilla (neol.)mantaukunpimanuy (a.s.)llapakaillapakarinaiamutana (a.s.)ninajanutay 1u.r.kukuna (a.s.)rukanawailli (a.s.)jarkanasakinaaukin (a.s.)

  • 44

    delantedelatardelgadodelimitardems, lodemasiadodemoniodesmostrardcnsodentrodenunciardepartamentodcportedcrechaderechoderramarderretirsedesaparecerdesarrollardesastredesayunardesayunodesbordardescalzodescansardescansodcscarado

    aukinpiiaywana (a.s.)llauiusnuna

    kay iawanyallintawan (a.s.)supay (a.s.)unanchachina (a.s')taskatkttchatanakinchay (a.s.)yallinakuy (neol.)chekaichekayjichanaunuyachinachinkanakuuana (neol.)chokchi (a.s.)sunchina (a.s.)sunchiy (a.s.)lliimanakarachakisamanasamaypinkanai

  • 45

    descargardescenderdesconocidodescubrirdescuidardesdedesdichadeseardeseodesesperacindesgarrardesgraciadesgraciadamentedeshacerdcrsnudodespaciodespedirdespertardespuesdestrozardestruirdesvestirsedetalledetencrdetrsdeudadevolver

    kepiranauraykunariisinaiwamajamutanakonkaitullunamantaallinaymuruna

    munaywauy kausaykasunaallinay (a.s.)

    allinaymanta (a.s.)ruraranallatashkaallimantakacharparinarijcharinachantatunanatunachanapachallichirana (a.s.)sananpa (neol.)tapkanakepanmanu (a.s.)kutichina

  • 46

    dadiablodialectodilogodiariamentediariodibupdiccionariodichodiciembredientediferenciadifcildifcilmentedificultaddifuntodinerodiosdireccindirectamentedirectordirigirdirigirsediscodisarsodiscusindisfrutar

    punchausupay (a.s.)auray rimayrimanakuy (a.s.)wiay punchau (a.s.)sapa punchau (a.s.)sikichay (d.s)shimi iuu (ncol.)nishkakapakizkiruuiinasasaisasallasasay (a.s.)waukkullkiapunchik (a.s)shinamanshinamanllaumachakeumanchanachikachinatumay (neol.)rupiyshiminakunaiaukana (a.s.)

  • 47

    disgustodisimulardisminuirdisparardispuestodisputadistanciadistinguirdistintodiversindivertirsedivisindoblardistribuirdocenadocurrrentodolenciadolerdolersedolordominardomingodondondedoadormirdormirse

    uychumuiminapisiyanawachina (a.s.)wakichiikechunakuyaypa (a.s)ujichinauiinaijaukaiaukanarakitaparanarakichinachunkay iskayniyui (neol.)tukri killka (neol.)onkoynrnayanananayarina (a.s.)nanaykiwikanaintichau (a.s.)kukushka (a.s.)maypiwaympuunapuurina

  • 48

    dormitoriodrogadudaducodulcedurantcdurarduro

    puu pitina (neol.)muspachiy (a.s.)tukichaniyukmishkiunalla (a.s.)unana

    sallu

  • 6tiet^^aa&rr ul? naoa

    rtiti."\

  • 51

    eco

    echaredadeducacineducarefectoejeejemplareiemploporeiemploeiercicio1, ellal mismoelaborareleccineleccioneselctricoelegante

    ankayllipunkichinawiay (a.s.)yachachiyyachachinayayan (neol.)sayay (neol.)kayma (neol.)pakachani (neol.)pakachamanta (a.s.)rurapuy (a.s.)Paypay kikinruranaaillanichiilluni (a.s.)wayirka (neol)apii

  • 52

    elegirellos, asellos mismosembarazadaembracharseempedernidoemPezarempleadoemplearemPresacmpuiarenamorarseencantadorencar8arseencarSoencenderencimaenco8erencontrarenderezarendulzarendurecerenemigoenero

    enfadadoenfadarseenfado

    aillanapaykunapaykunakikinchichuyachiimachanarumishunkokallainallankaPu (neol)iatallinakallarikuy (a.s.)tankanamunaPayanalailaikunarinakunarininayachinaiawanpikentinatarikunachikanchanamishkiyanarumiyanacheinekekamayamiriiamirinaamiriy

  • 53

    enferfrutrenfermedadenfermoenfrenteenfriarengaarengordarenhorabuenaenlaceeroquecerenorgullecerseenofTlreenredoenriquecerseensalzarensancharenseguidaerueanzaensearensuciarentenderenterarseenteroenterrarentierroentoncesentomo

    unkunaunkryudcichinpachiriyanallulanawirayanaiayllituillayutiichanaapuskachanamayshikanllikanikapaiyanayupaychanakinraychanakatilla (neol)yachachikuy (a.s.)yachachinamapachana.jamutanariisiyanashinantiiPanPanapanpanichaypachamuyuruni (a.s.)

  • 54

    entradaentrarentreentregarenvciecerenviarenvidiaenviudarenvolverpocaequilibrioequipoequivocarseefToreructaresbeltoescaleraescalofrioescalnescampadoescamParescaParescaso

    escobascogeresconderescribir

    yaykuniyaykunaPurachaskichinamachuyanaapachinamukeiimakanaminhnamitaturayiuo(nml.)witinawitiyiapanawayruichakanakartatipatatainashkatainamitikanapisipichaniaillanapakanakillkana

  • 55

    escritorescucharescuelaese, a, o

    esemismoesforzarseesfuerzoesos, as

    eso6 misrnosesPacioesPaldaesPafciresPecialesPecialmenteesPectacularesPectadoresPei)esPeranzaesPeraresPesoesPinaesPontneamenteesPosaesPosoesPufrresquinaestacin

    killkanke (neol.)uyarikunayachaj wasi (neol.)chaychaykikinsinchichakunasinchikuychaykunachaykunakikinllapa pacha (neol.)washachekerinajanunpa (neol.)ianunmanta (a.s.)utini (neol.)utikerirpushuyaniyshuyanasankukiskatuypachallamasi warmi (a.s.)kusaprskukuchutiyachay (neol.)

  • 56

    estadoestanteestarestar haciendoeste (geog.)este, a, oeste mismoestiloestimarestirarestmagoestorbarestornudoestos, as, osestos mismosestrecharestrechoestrellaestrenarestrofaestroPearestruendoestudianteestudiarestudioestupendamenteestpido

    kamachiy (neol)kirma (a.s.)tiyanarurashpaantikaykaykikiniamuchay (nml')yupaychanaaysanaiikeaaraachiikunakaykunakaykunakikikiskinakiskiikoyllurkallarinashuk arawi (neol.)chimanaruituyaniyachakukyachanayachayallinainara

  • 57

    etcteraevidentementeexactoexamenexaminarexcelenteexcePtoexcusa

    exigirexistirexplicarexPlosivoexplotarexPresarextenderexteriorextranieroextraarextraoextremo

    shina shinapish (neol.)riksillapajtataripay (neol.)taripana (neol.)kollanapisikepanpachaymaapayana (a.s.)kaskakana (a.s.)sutichana (a.s.)tipitipinaninamastana (a.s.)jawajawarunawatukunanamishpallatinkuypura

  • 61

    fbricafcilfacilidadfacilitarfacilmentefacultadfalsofaltafaltarfallarfallofamafamiliafamiliarfamosofantasmafarmaciafascinar

    usiani kallanka (neol.)sasanajsasanakay (a.s.)sasachinasasamantakamakuy (neol.)llullachusay (a.s.)chusanajaukochanajauku (a.s.)uyay (a.s.)kajkunakainakuyuyaykui (a.s.)atimullpujampi kallanka (neol.)itumiana

  • 62

    fatigafatigosofavorfavor, porfefebrerofechafelicidadfelicidadesfelizfeoferiaferrocarrilfestivalfiarsefiebrefiestafigurafiiarfiiofilafinfin de semanafinalidadfinofirmarflaco

    utiyutiskaiaumay (neol.)iaumaniiypukuykizayri (a.s.)'samiynaPayl,ttsiiparkakatukarar (neol.)raymisuyarinakaiay.raymiriichaytajyanataiyaisinrutukukuyiuntaunak pundrau(neol.)tukuyninshallunaiurinkillkana (a.s.)tullui (a.s.)

  • 63

    florfondoforasteroformaformalformalidadfortalecerforzosamentefotografafracasarfrasefrecuentementefregaderafregarfreirfrentefrescofrigorificofrofronterafiontnfrotarfrutafrutofu"gofuentefuera

    tikaua

    iawar-unawallpay (a.s.)kapaikapaikay (a.s.)kallpayanakallpamantaumallikuy (neol.)chirmanaishkanka (neol.)tuychikallalumpanatianalumpanalleiwina (a.s.)aupachirinchirirani (neol.)chirikayllansapa pirka (a.s.)kitunawayuallay (a.s.)ninaPui''uiawa

  • 64

    fuertefuerzafumadorfumarfuncionarfundamcntofurdirscfuncralfustefuturo

    sinchiikallpakosichekkosichinallankina (neol.)tiisichuyachinaayarmakasiwaiipapacha

  • 6V

    :=\..:\-:

    =rr-

  • 67

    gafasgaiotalletaganadoganadorgananciatanarSanasgarabatogargantaSa|Tagastargastogatogemelogeneracingeneralgeneralmente

    kespi-llasta (neol.)tankakusani (neol.)wakra iuumisanikemisani.mirachinamunanijachunakuasilluchijchanachijchaymisitiratanchasaPsisapsilla

  • 6B

    gentegentiogestogirargohrnargobiernogolosogolPeSomagordogorrag0tagraciagraciasgraciosogfadograndegranizogranogranuiaSrasagratisSravegritogrucEogruendognPo

    runakunanrnajuukensimujrunakamanakamayiilluitakaniwekenwirachullusutukellmayPaykellmaiuypachi (neol.)iatunchiichichoilloapachelleiwiyankallaiayniikaparirakuikototushpatt

  • 69

    SuaPaguardafguafdiaSUefraguaguirogustargusto

    wayna (a.s.)wakaychanaarariwaaukanakuyranPanikechimllimallinamalliniy

  • HAB tM(nCIkT( ([r ((r((t(.(

    N)

    tll) t 2(lt tl/ r ./-qv n ensc

    Vittti.t

    (.tt tt ) j'll'li!,]l{,ll

    _._-

    :+-L

    -/

  • 73

    haberhbithabitacinhabitantehabladorhablandohablarhace tiempohacerhachahaciahallarhambreharinahartarsehastahechohelado

    tiyapunauisachiikallanka (a.s.)kausakerimarairimashparimanaaupamantanrnachanpimntarinayarkanajakisajsanakamaruway (a.s.)kasay

  • 74

    hembraheridaherirhermanahermanohermanoshermosohermosuraherramientahervirhiclohierbahicrrohigadohiiahijohijoshilerahilohincharhipohistoriahocicohogarhojaholahombre

    chinakirikirichanaaawaukiwaukikunaaknuisumaikaychanrara (neol.)tinpunakasayyuyukillaykukupinushushichuriwawasinrukaytupankinaiikuchekak willay (neol.)suytuwasirap iyau yauruna

  • IJ

    homenaiehonradohorauna horahormigahornohortalizahotelhoyhuecohuertahuesohuevohuirhumanohmedohumildehumohumorhundirse

    muchaykuniyyupaisuylla (neol.)shuk suylla (a.s.)sisiwateyaniatakukorpa wasi (neol.)kunarrPuiruchakratullunnhmitikanamnakaymikiullpukuikosikimilli (a.s.)chinkarina

  • S[Al0rE

    5"tt{

    It

    ll

    fl

    rl

    ,r 11 ll

    It ltll

    t, llll tt

    llln

    ll

  • a79

    ideaidiomaiglesiaignoranteigualiluminarilusinimagenimaginacinimaginarimbcilimpedimentoimpedirimpermeableimponerimportanciaimportanteimportar

    yuyayshimiapu wasi (a.s.)yachaynaikuskakanchanallachiumallikuy (neol.)umallichaniyumallikunajayulaijarkakijarkanamikinajiayratana (a.s.)anchayupayanchayupaisatichina (neol.)

  • 80

    imposibleimpresin

    atikunai (a.s.)llaichani (a.s.)

    imprevisto titunai (a.s.)impuestoincendioincidenciainclinarseinclusiveincreibleindicar

    kinchuiy (neol.)ninayayminkalla (neol.)tiisuchinakinchulli (neol.)ianai (a.s.)tuksina

    indio llaktchakuk (a.s.)indirectamente chikanai (neol.)indisposicin wakichinay (a.s.)infeliz kusinai (a.s.)inferior urayinfierno supay-pacha (a. s.)influencia yuyaykuni (neol.)influir yuyaykune (neol.)informacin chatapukuy (neol.)inierto komiinmigrante yaykukuk (a.s.)insecto aallu (a.s.)insensatez pokeskay (a.s.)insensato pokes (a.s.)institucin wallpachay (neol.)inteligente umayuiintencin munay (a.s.)

  • 81

    intentarintercambiarintercambiointersinteresanteinteriorinterrumpirintermpcinintestinointilmenteinvencininvestigarinvestigadorinvitarinyeccinirizquierdaizquierdo

    pitminatikrachinatikrachinitijsu (a.s.)aiyai (a.s.)ukuallkachinaallkayakalliyankallajurkay (a.s.)maskachakuna (a.s.)maskapuaypurinayaychinay (neol.)rinaitlluki

  • ')v860

    ri

    ll rl tl

    I

    0

    o-tE;7t @ o

  • 85lFb^jarraiaulaiefejomalprobapvenjubilarsejuegojuevesiugadorjugariugueteiuicioiulioiunioiuntarF nto

    takrawichiuruyaukejurkay (a.s.)mukuimillaitichina (neol.)pujllayillapachau (neol.)puillukepuillanaachachay-uyaniyuijaukayaymuraytantanakuska

  • 86

    Frariustoiuventudruz9af

    chekallantanachekanchaiwaynakay (a.s.)taripana

  • 89

    labiolaborlabradorlabrarladoladridoladrnlagrimalamentablelamerlanalanzarlpizlargolstimalavarlealeccin

    wrrPausianiyapunakyaPunachinrwokanisuakwikillakinallallaimanamillmachinkichanakillinsa (neol.)suniisunkunanaymayllanayantayachachi

  • 90

    lectorlccturalecheleerlejanolejoslengualentoletralcvantarlcyliarliberarlibertadlibrelibroligerolimitarlmitelimpiadorlimpiarlimpiezalimpiolnealolistalobo

    killkarimak (ncol.)tkillkarimay (ncol.)millallikillkakarimani (neol.)kan ikarukalluiayroikitika-sikichay (ncol.)iatarinakamachishkakipichanakispichinakispikaykespijkillka iuuy (neol.)wayrallasikenasikepinchayrina (ncol.)pinchanapinchaypinchaisekewatanikillka suyu (ncol.)atuk

  • 91

    locolocuraIodo

    utiiutikayturuujsarinawasasunikay (neol.)waitanakunachantakitikillakillaka (neol.)kanchay

    lograrlomolongitudluchaluegolugarlunalunesluz

  • LL

    llamadallamarllanollantollavellegarllenarllenollevarllorarlloverlluvialluvioso

    95

    waiyaywaiyanapanPawakaytirani (ncol.)chayranajuntachinajuntashkaaPanawakanatamianatamiatamiayuj

  • MV,SKOSflr

    rl

    llrt

    4

    rl

    tf

    tf

    il

  • 99

    machomacizomachacarmaderamadremadrinamadrugadarnaduromaestra, omazmalmaldadmaldecirmaldicinmalditomaletamalomalvado

    orkorunkichankanakurkumamamaka mamatutatu tapukuskayachachiksaraaucha (a.s.)auchakay (neol.)akanaakayakashkaapaymina (neol.)akuchaakuylla

  • 100

    manarmanchamandarmaneiarmanera

    pukyunawisnikamachinaiatallinahamuy

    manera, de alguna iamumanta (a.s.)manera, de cualquier iamullamnta (a.s.)TEITOrnarcpmantamantenermantequillamaanamquinamquina de escribirmarmarca

    marcarmarchitarmarchamarcharsefrureomaridomarineromariposarTuITOnmartes

    makimautuyakollauywanauiulla (neol.)pakarinkallpayachak (neol.)kellpayachek (neol.)mamakochaunanchiunanchanachakishkanarichaniyripurinaumrmu)uykusawanpumayuipillpintuchumpiatichau (neol.)

  • 101

    martillomafmmsmscaramatarmateriamaterialmatrimoniomximomayomayofmayoramearmecnicomediamidianochemediantemedicinamdicomedidamediomedias, amediodamediadormedirmeiillarnepr

    takaniiatunpukuyaswansayatawauchinaimayay (neol.)imaykana (neol.)suwa

    imaymanaaymurayiatumiiatunni patma (a.s.)hispanakikinkuy (nc.ol.)chaupichaupitutasuskunta (a.s.)iampijampinayuihpuchaupichaupinchanichaupi punchaurimakapuke (neol.)tupunakaillaaswan alli

  • 102

    mclorarmelodamellizomemoriamemoria, defncncionarrncndigomcnearrTEnorrTpnosmenos, almenstruacinmentemcntiramcntirosomcrtrmeollomcrcadomercccr

    TSmesa

    mctromezclarmicdomiedosomiclmicntras

    paukanaauraytakiiskay wachashkapikeapikeamantaninauskakuy'kurukachanasullkaykesapanaPasyawarikuyyuyanillullallullaikaillichilina 1".r.katukamanakillaiamparatupuchay (neol.)chajrunamanchanimanchaniilachiwapachantin

  • 103

    mircolesmierdamigaminoriaminutomo,mirarmismomisteriomitadnuomodamodelomoderno,modestonpdomoiarmolestarmolinornornentomonedaITNTDmontaamontarrnontemontnmorado

    koyllurchauakahuchuyllapisinmi patma (neol.)chillina (neol.)ukakawanakikinukullikuskankoawamaikay (neol)kaymawamai(neol.)ullpuykuiiarnuyiuknaakaichinakutaritaychikallaillakusillurukukapaykunatkukotukulli

  • 104

    moralmorcillarnordermorirnrosca

    mosquitomostrarffiotorrnovcrmovimicntomuchachamuchachomuchos (as)mrdomueblemueca

    muelamuellemuertemuertomuicrmultiplicarmultitudmundomuetamrrlomsica

    tinriisatinikaminawaunachuspituna chuspirikuchinakallpayachiy (ncol.)kurunak,ryuysipas (a.s.)wayna (a.s.)ashkaamijurutmi (a.s.)inkeywakorurtrpuwauywauiwarmimirana (a.s.)imaymanapachaufPuaychanauraytaki

  • 105

    msicomuslomutuamentemuy

    waurakechankawakuancha

  • Elf

    tl

    tl

    ll

  • 109

    nacernadanadarnadienarznatanaturalnaturalezanavaianecesarionecesidadnecesitadonecesitarnecioneSarnegigentencSronervio

    yufrnamanakai (neol.)pillwinanipisinkaallpiaparishkapakaritumillamubr,rjmutsuniy (a.s.)mutsuchajwrnanaPanramananchanakellakuiyanaanku

  • 110

    nervroso

    nevar

    nio, aninidonieblanietonieveningun (o)ninguna parte, ennivelronochenombrarnombrefiorTnanormalnortenosotros, asnosotros mismosnotanotarnoticianotorionovelanovianovio

    iarkuiritinaayunikesaPuyuchuripawanri timana imapasmana maypipasuypachinimulantutasutiachinasutiyachashka (neol.)wiaylla (a.s.)chinchayukanchikukanchik kikinmastaray (a.s.)musyanauyarinimusyakuikamuy (neol.)sallamunake

  • 111

    novlosnoembrcnubenucleontdonuera

    nuesrcnuevo

    nuevo, denrreronuncl

    sallantinumarayPuylrchillina (a.s.)kipuuichaukanchikmusr{musujmantachikatay (neol.)manapunin

  • OBRIgRO

  • 115

    o

    obcecarseoHecerobjetivoobietoobligacinobligarobraobreroobeceroobservacinobstculoobstante, noobtenerocasinoccidenteoctubreocultar

    mana niskaaranauyanatukukuyimay (a.s.)manukaytajmanallankakuy (a.s.)chamake (a.s.)mapakawaysasay (a.s.)Panapasusachinaraykukuntipuchykizpakana

  • 116

    ocultoocuPacinoctrrirodiooesteoficinaoficioofrecerodooigaoirojalopolaolcrolorolvidarollaombligoopcinoPeraropininoracinordenordenadorordenarordinario

    pakashkasuyuy (a.s.)yallikuna (neol.)cheknikuntitukri kallanka (neol.)tukri killka (neol.)sakumayuyariniuyayuyanaikiawimachapumuskinaasnay.kunkanamankaPuPuchiilla (neol.)ustuna (neol.)iamutayrimaykatinakuysinriy (ncol.)katinakunakasi

  • 117

    orejaorganizarorguloorgullosoorienteorigenorillaorinaroooscurecer

    oscuridadoscuno

    060otoootrootro, eloveiaoxidantexidooyente

    rinrichikachana (a.s.)kollana (a.s.)kollanaiantikallarpataiispayanakoritutayanatutatutayajukumaripukuymitawaiwajkakastilla llamamujsachijmujsiuyarik

  • rft(///)

  • 121

    pacienciapacficoPadrePadrespadrinoPatarpginapa80pasPaiapjaropalapalabrapalaciopalizapalipalomaPan

    llanpukayllanpujyayayayantinmarkakiurkana (a.s.)rapi (a.s.)iurkay (a.s.)llaktaichupiskutr*ushukshimillakapakwasitakanikaspiurpitanta

  • 122

    panaderaPanaderoPanoramapantalonespauelopaPelpapillaPaqueteParParaPara quParaguasPararParecerParecidoParedpareiaParienteParirParoprpadoParqueparrandaparteparticiparPartidopartir

    tanta katuk (neol.)tantamayukmuyukawa (neol.)walltaku (a.s.)warakaachu (neol.)llapishkakepiyanantillanPakimapakachiwa (neol.)sayanariichinariichijpirkayanantinyawarmasiwachanasayayllipiinkill (a.s.)chachaypatmachaskinaphatmiphatmana

  • 123

    pasado maanaPasarPasearPaseopasillopasinPasoPastelpastillaPastorPataPatadaPatataPatinarPatiopatopatriapatriotapatrnPazPecadopechopedazopedirpedopegaientoPeSar

    minshaallinarirayanariray (a.s.)m$matuyur (a.s.)tatkimishki tanta (ncol.)murku (ncol.)michekchuschasamchakuniPAPAsuskanakancha'kulltayuri llakta (neol.)yuri llaktakuk (ncol.)kalanayak (a. s. )nanikay (a.s.)jucha (a.s.)kokan (a.s.)p'akishkamaakunasupikaskachikaskachina

  • 124

    PernarsePeinePelarpcldaopelcapelculapcligropcligrosopclopclotapellizcarPenapcndientePencpensamientoPensarpenltimopeaPcorpcqueopercibirperdedorperderprdidaperdnperdonarPereza

    naichananaichikaranasikanimakanakuchuwi (neol.)mailluymajllujphullupapa aukitillunallakiywakuulluyuyayyuyanaaupakipa (a.s.)kakaaswan auchaiuuimusyanachinkechinkachinachinkaypaskapuypaskapunakellakuy

  • 125

    PerezosoPerfumeperidicoperiodistaperiuicioPerfnanecerpermisopermitirPeroPerroperseguirPersonapersonaiepersonalidadpertenecerpesadoPesara pesar dePCSCapescaderapescadopescadorPescarPcoPestarapestilenciapestillo

    keltakuimutkikarma kellka (neol.)karma kellkachak (neol.)chirmawiapana (a.s.)kachariykacharinaichakaallkukatipayanarunarunake (neol.)nrnapukay (neol.)kapunallasaillasanaPanaPaschallwaychallwa katuk (ncol.)challwachallwanayukchallwanallarayuyukiasnayputi

  • 126

    peticinpetrleowzpicarpicopicorPicpie, apie, depiedrapielpiernapillarpimientopincharpintarpinturapiollpisarpisopistapizarrapizcaplacerplanplanchaplanchar

    manayrumi wisisi (ncol.)challwakatkenatapsakatkenichakichakimantachakinparumikarachankaiapinauchutuisinallinpinallinpiyusa

    sannasrfuykancha (a.s)kullulanasisikochukuyumallikuy (ncol.)kanipu (a.s.)kanipuna

  • 127

    planoplantaplantarPlataplatoplayaplazaplazoplegarplumapobrepoc0poderpodridopoesapolicapolticapolvopollitopolloPOnerPorporfiarPor eso

    ror lo rnenospor lo tantoPor otra Parte

    panpamallkimallkinakullkichuamanyaiaukay pata (a.s.)rpa pundraupataranaPuruuskapisia tiyismushkaarawiy (a.s.)chapa (a.s.)atianya (neol.)konchoyiikuchinchichuranaaykurimakachanachay raykupanaPaschay raykuchakayta

  • 128

    PorquPOr Si acasoporccntaieporqucF)rqucraPortalPOrtarscPOsadaposecrposibilidadp()strepozopradoprccioprecisarprctisoprcfcrirprcguntarprcmiarpremioprendcrprcocupacinPrcocuParsePrcParadoPrcPararprescntarprcsidentc

    imaraykunmana yuyayllapipachajllapi (neol.)mantakellemasma

    pasarina (a.s.)tampukapuanaatikuykepai (neol.)yaku-puiyuwayllapanpachanipaktana (a.s.)paktashkachijllunatapunachaninchanachaninchatipanaputikuyputikunatitu (a.s.)ruwnasakomana (ncol.)kamachikuk (ncol.)

  • 129

    PrcsronarPrcsoPrcstarpretextoprimaprimcramcnteprimeroPrimoprincipalPrisaprisinPrivadoProbarproblemaprocurarproducirproductoprofesinprofesorprofundoProgramaprogresoprohibirprometerpromoverProntopropictario

    llapina (a.s.)watashkamaanaiawa panpachay (a.s.)Panayshukmantaaupaituraykollanaiuskaywatay wasiakora (ncol.)mallinasasay (a.s.)pitwinawacharachana (neol.)wacharachay (ncol.)uksachi (ncol.)yachachiktukuiwakichiy (ncol.)kururay (neol.)amatanasimiinatankana (a.s.)uskayiatallikuk (a.s.)

  • 130

    ProPioProponerProPsitopropsito, aprotcrcinProvechoProvocarprximoprudentepruebapublicarpblicopudrirsepucblopueblopuentePuertaPuertoPuesPuestoPuestoquepulgapulmnpuntapuntopuo

    Pufo

    kikinsakomanasakomay (a.s.)sakomanta (ncol.)yanaPayallichaypiachinasispaimujmiillamiyuyaychanauyaychayismunallaktaayllu iuu (neol.)chakapunkusenana

    maiayanaiaykallapikisurkaaupitupsi (neol.)chuimillunchai

  • H

  • 133

    que(comp.)ququedarsequchacerqueiaqueFrsequemarquererquerido, aque$oquinquicnquieraquietoquitarquis

    as aswanimakepakunaruanachatakuychatakunarupachinamulunamunaskamasarapimaykinpasaiikechunaicha

  • REAt 3A,"',,H",,i (,EJ .lr{lfln rl r I

    il^ | lrllllltllI

    A

  • 137

    rabiarabiarrahradiofazraiarseramaranarpidorarorascarse

    rasguorastrorataratoratnfayarayo

    Prnaypiarinachupayawirka uyay (neol')sapicheitanachaprakayrauskayaykuiaspikunaiallpinisaruskaiatuniukudtatuypachallaiukuchasekeil lapa

  • 138

    raTara?nrealrealezarealizrreanimarserebaiarcbaorecadorecelorecibirrecinrecipienterecoSerneconocr

    recordarrccreo

    rectificarrectorcruerdorc'cuerdosrecuPerarrecuPerarserechazarredredondoroducir

    chauchu (a.s.)chekakaykapaikapai kaysutikayana (a.s.)aiyakuna (a.s.)uraykuytamakachamanchaychaskinamrstchawaypallarinariksipanayuyarinakerikunisiuchinasiujyuyariyyuyarikunisayachipunasayachiripunakutipanallikllasuntutaisayachina

  • 139

    referenciarefleiarreflexionarreorzarrefrescarrefugioregalarregaloreginregistrarfeglaregordctereSresarregular (adv.)regular (adj.)regular (verbo)reinarelacinrelativoreloiremdiorcmoremoiarremovcrrcndiiarendirserenovar

    ashtakuy (neol.)rirpunaiamutanakallpanchanachiriyachinakespinisuchinasuchikitiiallchanayachashkatikejkutimunamurmumantamunrmjtupuchanakoyaashtay (neol.)ashtaymanta (neol.)suyllakuna (neol.)ianpiywanpuwinaiukuchinakuyunchanakallawaskiyanamusuichayana

  • 140

    rentarenunciarreirrePararrePartirrePentinamcnterePetirrePresentantcrePugnanteresbaladizoresbalaresiduoresignacinresignarseresolverrespetorespirarrcrsponderresponsabilidadresponsablerespuestarestarrestaruranterestoresucitarretirarseretorcer

    kapupuen (a.s.)amayakana (a.s.)makanakunamasyanaachuranatuypachallawaikutina (neol.)umanchikmillaylluskailluskanapuchuarikashkani (a.s..)aricharina (a.s.)panpachanaiayniysamarinajayinarurasamikay (neol.)rurasamii (neol.)iayiykechuna (a.s.)mikuy kallanka (neol.)kechuykausarinpunaitirinakewikana

  • 141

    retrasarretrasarseretreteretroccdiendoreuninreventarrevs, alrevistarevivirrevoltosorevolucinrevolverreyriachueloricoridculorifarinconrionrorisarizadorobarroca

    rodearrodillarodillas, de

    kepachina (a.s.)kepachirina (a.s.)llumpanta (neol.)kutipukunaiunrytipinaiinchaykawani (neol.)kausarinapawaychai (a.s.)pachakutiy (a.s.)tansanapillkuiudruymayuchariyukasipayanii (a.s.)sami (a.s.)iukiwasarurunmayuasikupajsuwanakakatumainakonkorkonkormanta

  • 142

    roirromeraromPcrroncarroaroParostroruedaruidorurDr

    pukaayma (a.s.)llikinakorkonakarachaunkulliluy (a.s.)uyati4kullpankorpilailay

  • 146

    salivasalnsalsasaltarsaltosaludsaludarsaludosalvaiesalvarsanar

    sangrarsanSresano

    sardinasartensastresecar

    secf)secretariosedscguirsegrinseSuramenteseSwoselvasemana

    tukaykallanka (a.s.)iilli (a.s.)pitanapitanithani (a.s.)napaykunanaPaytillakespichinataninasirkanayawartaniichikuriwichi (a.s.)siraymayukchakinachakijwillapu yanapak (neol.)chakikatinakuskachi (a.s.)taiyalla (neol.)taiya (a.s.)sachaiuntauna (a.s.)

  • 169

    vctes, alSunasveces, muchasvia jcvibrarviciovictoriavidavieiavieiovientovientreviemesvigilarvinagrevnculoviolenciavirgenvirtudvisitavisitantevisitarvspcravistaviudo, avivaviviendavivir

    maynrnPkutillaapuripikuykachanataranillal likausaypayamachuwayrawijsachaskachauchapatiyanasatku (a.s.)tinkikallpakamay (neol.)llumpajallikay (a.s.)rikutamuy (neol.)rikutamuirikutamuna (neol.)kaynawankawanipasu ijmaiayl likausa tiayanakausana

  • 170

    vivovocabulariovolarvolcnvoluntadvolvervomitarvosotros, asvosoFos mismosvotovozvueltavuestrovulgar

    pawai (a.s.)shimi iuu (ncol.)Pawaynina ukumunaykutipunakipnanakankunakakunakikinaillasta (neol.)uyanchi (neol.)muyunrnikarunapajwlsu

  • YA(TR,@,,

    utt ;l I

    t

    ltt.,

    lrll

    It

    Ilu

    ll

    fltto

    ,l

    ltll

    tfl

    rr llrt

    t

  • 173

    vyayaceryernoyoyo misrno

    pishasirinatullkaukauka kikin

  • 0L06rc0\0

  • 177

    zaPaterozaPatilla?zPalozafzaT,nAzoolgico

    arDzurdo

    shichaymayuklanke (a.s.)shichatankarkitiwiwa intuy (nml.)llariiillilluki

  • 179

    BIBLIOCRAFIA

    AGUILAR PAEZ, Rafael.1587970 Cramtica Quechua y Vocabularios (adapta-

    cin de la primera edicin de la obra dc Anto-nio Ricardo "Arte y Vocabvlario en la LcngvaGencral del Perv llamada Quichua, y en laLzngla Espaola, Lima.

    ALMEIDA, lleana.1987 lxico Minimo (Shimiyuk Panca) para el pri-

    mer tomo de la Gamtica Quichua (QuichuaRimai Yachai 1). Centro Educativo MACAC,Quito.

    1990 Investigacin lxica para el libro "HatarishpaNnim" de Marta Bulnes. Editorial "El Coneio".Quito,

    1989 "Hacia la recuperacin de la lengua Quechua".Ponencia presentada al Seminario sobre nor-malizacin de las lenguas andinas, Santa Cruzde la Sierra.

  • 180

    CUSIHUAMAN, Antonio.7976 Diccionario Quechua, Cuzco-Collao' Ministc'

    de Educacin, Lima.

    FARFAN, Jose M.B.7964 Glosario de Voces lndgenas en el libro Hisloria

    del Per Antiguo de Luis Valcarcel. Tercer To-mo, Editorial Juan Mejia Baca, Lima,

    GUARDIA MAYORGA, Cesar.lg73 Cramtica lQchwa. (Lista de partculas y diccio-

    nes quc se emplean en la composicin de nue-vas palabras) Ediciones Los Andes, Lima'

    LARA, Jesus.1978 Diccionaio Castellano-Queshata,Que sh w a -

    Castellano. Editorial Canelas, Cochabamba'

    LIRA, forge.1941 Diccionaio Kkechuan'Espaol. Universida