1

UNIVERSIDAD DE BUENOS AIRES

FACULTAD DE FILOSOFÍA Y LETRAS DEPARTAMENTO DE LENGUAS Y LITERATURAS

CLÁSICAS

LENGUA Y CULTURA LATINA I (LETRAS, HISTORIA Y FILOSOFÍA)

SEGUNDO CUATRIMESTRE

2015

CÁTEDRA “E” PROF. DR. JORGE MAINERO

DOCENTES AUXILIARES

MARÍA VICTORIA COCE SOLEDAD BOHDZIEWICZ

JIMENA PALACIOS SARA PAULIN

TEXTOS PARA EJERCITACIÓN EN CLASES TEÓRICAS Y PRÁCTICAS

2

_______________________________________________________________________

LENGUA Y CULTURA LATINA I (para Letras, Historia y Filosofía)

PROFESOR: Dr. Jorge Mainero (Cátedra “E”)

TEXTOS DE APOYO PARA LAS CLASES TEÓRICAS

AGOSTO MIER. 5: EL PROTOINDOEUROPEO Y LA FAMILIA DE LENGUAS DERIVADAS; ALFABETO LATINO; PROSODIA (PRONUNCIACIÓN Y ACENTUACIÓN) DE LA LENGUA LATINA VIER. 7: LA PRIMERA DECLINACIÓN. DESINENCIAS PERSONALES ACTIVAS. PRESENTE DE INDICATIVO DE TODAS LAS CONJUGACIONES SENTENTIAE Amat victoria curam. Iacta alea est. (Suet, Caes. 33) Aquila non capit muscas. Gutta cavat lapidem. (Ov., Pont. 4, 10, 5) Saepe creat molles aspera spina rosas. Culpam poena premit comes. (Hor., O. 4, 5, 24) Non est ad astra mollis e terris via. (Sen., Herc. f. 438) Patria (…)communis est parens omnium. (Cic. Cat. 1, 7, 17) MIER. 12: LA SEGUNDA DECLINACIÓN (NOM. EN –US, -ER, -IR Y NEUTROS); ADJETIVOS DE PRIMERA CLASE; LA CONCORDANCIA TROIĀNUM BELLUM * Poetae fabŭlamTroiānam sic narrant.

Graeci ad Asiam navĭgant et Troiam diu obsĭdent. Graeci et Troiani extra muros pugnant. Troiāni multos Graecos, Graeci multos Troiānos necant. Post multos annos, Graeci equum ligneum aedifĭcant; equus cavus multos Graecos portat. Troiāni equum ligneum vident et intra muros portant.

3

Graeci subito appārent et tandem Troianos supěrant. *ADAPTADO DE COBBAN, J. M. Y COLEBOURN, R., CIVIS ROMANUS. A READER FOR THE FIRST TWO YEARS OF LATIN, LONDRES, METHUEN, 1968; P. 1.

VIER. 14: PRETÉRITO IMPERFECTO ACTIVO DE TODAS LAS CONJUGACIONES. VERBO SUM (PRESENTE, IMPERFECTO) AENEAS ET IULUS *

Aenēās vir Troiānus erat. Graecos non timebat, et parvum filium Iulum magnopěre amabat. Itaque in Danaos diu pugnabat. Denique extra muros Iulum portat; Troiani paulo post ad oras properant, dea apparet et eos admonet. Aenēae amici per multas terras errant; postea ad Italiam navĭgant. Ita Aenēas Iulum conservabat atque ad Italiam eum portabat. *ADAPTADO DE COBBAN, J. M. Y COLEBOURN, R., OP. CIT.; P. 2.

MIER. 19: VOZ PASIVA. DESINENCIAS PASIVAS EN LOS TIEMPOS DEL INFECTUM. PRONOMBRES PERSONALES

ROMAE ORIGINES *

Romŭlus et Remus e patria migrant, nam Romam conděre postŭlant. Auspicia illi adhĭbent: Remus prior sex aquĭlas, Romŭlus postea duoděcim videt. Roma igĭtur a Romŭlo solo condĭtur. Primum deos orat, deinde aratro Romae muros designat. Tandem murus ab eo aedificatur; mox est rixa inter gemĭnos. Remus trans murum saltat, itaque Romŭlus eum necat. Ita nobis de gemĭnis fabŭlae a poetis narrantur. Postea Romŭlus per multos annos Romae solus regnabit. *ADAPTADO DE COBBAN, J. M. Y COLEBOURN, R., OP. CIT. ; P. 4.

VIER. 21: FUTURO IMPERFECTO ACTIVO DE TODAS LAS CONJUGACIONES. VERBO SUM (FUTURO) PUER*

At tibi, prima, puer, nullo munuscula cultu errantes hederas passim cum baccare tellus mixtaque ridenti colocasia fundet acantho. Ipsae lacte domum referent distenta capellae ubera, nec magnos metuent armenta leones.

4

Ipsa tibi blandos fundent cunabula flores. Occidet et serpens, et fallax herba veneni occidet; Assyrium vulgo nascetur amomum.

* VIRG., B. 4, 18-24. MIER. 26: FORMACIÓN DEL TEMA DE PERFECTO. TIEMPOS DEL PERFECTUM ACTIVO. PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS ROMŬLUS ET REMUS *

Post multos annos Numĭtor inter Albanos regnabat. Filium non habuit, sed unam filiam, Rheam Silviam. Amulius tyrannum Albanorum e patria expŭlit atque inter Albanos regnavit. Rhea gemĭnos filios habuit, Romŭlum et Remum. Amulius Rheae filios timebat, ergo in altum fluvium eos iactavit. In ripa gemini iacebant et clamabant; lupa eos audivit et appropinquavit. Lupa geminos in speluncam duxit et ibi eos nutrivit. Postea Faustŭlus agricŏla gemĭnos invēnit et eos domum suam recēpit. Per multos annos gemini cum agricolis habitaverunt, sed tandem in patriam revenēre. Amulius adhuc ibi regnabat, sed gemĭni iniuriam suam cognoscebant. Itaque Amulium necaverunt, Numĭtor in patriam revēnit et diu inter Albanos regnavit. *ADAPTADO DE COBBAN, J. M. Y COLEBOURN, R., OP. CIT. ; P. 3.

VIER. 28: SÍNTESIS DE HISTORIA ROMANA: MONARQUÍA Y REPÚBLICA. LA TERCERA DECLINACIÓN (PANORAMA) ANNALES *

Urbem Romam a principio reges habuere; libertatem et consulatum L.Brutus instituit. Dictaturae ad tempus sumebantur; neque decemviralis potestas ultra biennium, neque tribunorum militum consulare ius diu valuit. Non Cinnae, non Sullae longa dominatio <fuerat>; et Pompei Crassique potentia cito in Caesarem, Lepidi atque Antonii arma in Augustum cessere (...)

* TAC., AN. 1, 1. ------------------------------------------------------------------------- SEPTIEMBRE MIER. 2: LA TERCERA DECLINACIÓN. TEMAS CONSONÁNTICOS

5

DUO CONSŬLES *

Post Romŭlum sex reges regnabant. Ultĭmus regum Tarquinius Superbus fuit; Romāni eum ob crudelitātem expulerunt et duos consŭles creaverunt. Unīus homĭnis imperium sic finiebat. Consŭles copias in bellum ducebant, iudĭces quoque erant deosque pro populo Romāno orabant. Primi consŭles L. Iunius Brutus et L. Collatīnus fuēre. Post multos annos, Romāni praetōres quoque duos creaverunt: ii leges administrabant et consŭles adiuvabant.

*ADAPTADO DE COBBAN, J. M. Y COLEBOURN, R., OP. CIT. ; P. 9.

VIER. 4: TERCERA DECLINACIÓN. TEMAS EN -i

Princeps Horatius ibat et trigemina spolia prae se gerebat. Eius soror obuia ante portam Capenam fuit et cognouit super umeros fratris paludamentum sponsi. Tum uirgo soluit crines et flebiliter nomine sponsum mortuum appellat. Mouet saeuo iuveni animum conploratio sororis in uictoria sua tantoque gaudio publico. Itaque gladio transfigit puellam et dixit: ‘Abi hinc cum inmaturo amore ad sponsum’. * LIV. 1, 26 ,2-4. Adaptación.

AUREA AETAS*

Ultima Cumaei venit iam carminis aetas; magnus ab integro saeclorum nascitur ordo. Iam redit et Virgo, redeunt Saturnia regna; iam nova progenies caelo demittitur alto. * VIRG., B. 4, 4-7.

MIER. 9: TERCERA DECLINACIÓN. TEMAS MIXTOS. TEMAS AISLADOS. ADJETIVOS DE LA SEGUNDA CLASE CINCINNATUS *

Hostes aliquando urbi Romae appropinquabant aut cives inter se dissentiebant: tum consules dictatorem creaverunt. Dictator summum imperium brevi tempore habebat; magister equitum in bello eum adiuvabat. Olim Romani cum Volscis Aequisque bellum gerebant. Hostes copias Romanas prope urbem obsederant, et urbs in summum periculum venerat. Tum cives Cincinnatum clamaverunt; itaque consules legatos ad senem miserunt. Cincinnatus in agris suis laborabat; nihil nisi tunicam portabat. Statim ex agris ad urbem properavit: ibi dictatoris imperium sumpsit. Mox hostium copias superavit. Cives Cincinnatum magnopere laudavere, sed senex cuncta praemia contempsit atque in agros suos revenit.

6

*ADAPTADO DE COBBAN, J. M. Y COLEBOURN, R., OP. CIT. ; P. 11.

VIER. 11: VERBOS IRREGULARES. COMPUESTOS DE SUM. PRONOMBRES INTERROGATIVOS PYRRHUS ANTE SENATUM

Maxima Romani senatus auctoritas erat. Copiae a consulibus saepe in bellum ducebantur, sed ipsi consules numquam senatorum consilio non parere poterant. Olim Pyrrhus, rex Epirotarum, in Italia bellum cum Romanis gerebat. Ille legatum suum ad senatores misit, nam discordiam et timorem in civitate inducere volebat, sed senator Appius Claudius, senex et caecus tunc ei dixit: ‘Ex Italia discede. Omnia fert aetas. Cur domum linquis? Cur Latium quaeris? Quid tibi vis? Numquam Romanos debellare poteris et omnes hostes nostri certe morientur’.

*ADAPTADO DE LHOMOND, DE VIRIS ILLUSTRIBUS, PARIS, HACHETTE, 1912; P. 67.

MIER. 16: GRADOS DEL ADJETIVO. COMPARATIVOS Y SUPERLATIVOS REGULARES. MORFOLOGÍA Y SINTAXIS SENTENTIAE

Graecorum lingua copiosior est quam nostra. (CIC. Tusc. 2, 35, 6). Galli regionem fertiliorem quam Germani incolebant. (Adaptado de CAES. G., 2, 4, 2). Salus meorum civium mihi semper fuit mea carior vita. (CIC. Sest., 45, 6). Servius Tullius seniores a iunioribus dividit. (Adaptado de LIV. 1, 43, 2). Horum omnium fortissimi sunt Belgae. (CAES., G.,1, 1, 3).

VIER. 18: COMPARATIVOS Y SUPERLATIVOS IRREGULARES. CASOS ESPECIALES <Scipio> numquam Mummio anteposuit, numquam inferioris ordinis amicis. Q. vero Maximum fratrem, egregium virum omnino, sibi nequaquam parem, quod is anteibat aetate, tamquam superiorem colebat. (CIC. Lae., 69). MIER. 23: REVISIÓN PREVIA AL PARCIAL. EJERCITACIÓN ANTIQUORUM ROMANORUM MORES *

7

Igitur domi militiaeque boni mores [a priscis Romanis] colebantur. Concordia maxima, minima avaritia erat; ius bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat. Iurgia, discordias, simultates cum hostibus exercebant; cives cum civibus de virtute certabant. In suppliciis deum magnificentissimi, domi parci, in amicos fidelissimi erant. Duabus his artibus, audacia in bello, et aequitate (...) in pace, seque remque publicam [diligentissime] curabant. * Adaptado de SALL. , C., 9, 1-3.

VIER. 25: PRIMER PARCIAL DE LENGUA LATINA MIER. 30: RECUPERATORIO. CUARTA Y QUINTA DECLINACIÓN HORATIUS COCLES*

Porsenna, rex Etruscorum, (..) cum infesto exercitu Romam venit. Primo impetu Ianiculum cepit. Non usquam alias ante tantus terror Romanis invaserat: ex agris in urbem demigrabant, urbem ipsam praesidiis saepiebant. Alia urbis pars muris, alia Tiberi obiecto tuta videbatur. Pons Sublicius iter paene hostibus dedit, sed Horatius Cocles (in alio proelio oculum amiserat, ergo cognomen sibi 'Cocles' erat) pro ponte stetit et aciem hostium solus sustinuit, dum a tergo pons interrumpebatur. Ipsa audacia hostes obstupefecit. Ponte rescisso, Horatius in Tiberim armatus desiluit et incolumis ad suos tranavit. Grata erga tantam virtutem civitas fuit. Magnum agrum Horatio dederunt et statua in comitio posita est.

*ADAPTADO DE LHOMOND, DE VIRIS ILLUSTRIBUS, PARIS, HACHETTE, 1912; P. 30.

--------------------------------------------------------------------------------- OCTUBRE VIER. 2: FORMAS NOMINALES DEL VERBO. MORFOSINTAXIS DEL PARTICIPIO (DE PRESENTE Y PRETÉRITO). PRIMERA PARTE. DE LUPO ET AGNO * Ad rivum eundem lupus et agnus venerant Siti compulsi; superior stabat lupus Longeque inferior agnus. Tunc fauce improba Latro incitatus iurgii causam intulit.

8

‘Cur’ inquit ‘turbulentam fecisti mihi Aquam bibenti?’ Laniger contra timens: (…) ‘A te decurrit ad meos haustus liquor’. Repulsus ille veritatis viribus: ‘Ante hos sex menses male’, ait, ‘dixisti mihi’. Respondit agnus: ‘Equidem natus non eram’. ‘Pater hercle tuus’, ille inquit, ‘male dixit mihi’. Atque ita correptum lacerat iniusta nece. (…)

* PHAED. 1.1 MIER. 7: FORMAS NOMINALES DEL VERBO. MORFOSINTAXIS DEL PARTICIPIO (FUTURO ACTIVO Y PASIVO). SEGUNDA PARTE. AGRICOLAE VITA * At nunc narraturo mihi vitam defuncti hominis venia opus fuit, quam non petissem incusaturus: tam saeva et infesta virtutibus tempora. * TAC. AGR. 1, 4. SOMNIUM * De re pub. VI, 9 sq. Sed quo sis, Africane, alacrior ad tutandam rem publicam, sic habeto: omnibus, qui patriam conservaverint, adiuverint, auxerint, certum esse in caelo definitum locum, ubi beati aevo sempiterno fruantur; nihil est enim illi principi deo, qui omnem mundum regit, quod quidem in terris fiat, acceptius quam concilia coetusque hominum iure sociati, quae civitates appellantur. Harum rectores et conservatores hinc profecti huc revertuntur.

* CIC. REP. 6, 13. VIER. 9: TIEMPOS PERFECTOS PASIVOS. PRONOMBRES INDEFINIDOS CAESARUM HISTORIAE *

9

Opus adgredior opimum casibus, atrox proeliis, discors seditionibus, ipsa etiam pace saevum. Quattuor principes ferro interempti; trina bella civilia, plura externa ac plerumque permixta; prosperae in Oriente, adversae in Occidente res. (...) Iam vero Italia novis cladibus vel post longam saeculorum seriem repetitis adflicta. Haustae aut obrutae urbes, fecundissima Campaniae ora; et urbs incendiis vastata, consumptis antiquissimis delubris, ipso Capitolio civium manibus incenso. Pollutae caerimoniae, magna adulteria: plenum exiliis mare, infecti caedibus scopuli. (...) Nobilitas, opes, omissi gestique honores pro crimine et ob virtutes certissimum exitium. * TAC. H. 1, 2.

MIER. 14: ABLATIVO ABSOLUTO IUVENTUS CAESARIS *

Caius Iulius Caesar, nobilissima genitus familia, annum agens sextum et decimum, patrem amisit. Paulo post Corneliam duxit uxorem, cuius (...) pater Syllae inimicus (...) erat. Ob eam causam Caesar bonis spoliatus [est]. (...) Noctu, mutata veste, ex urbe elapsus est. (...) Caesar, mortuo Sylla et composita seditione civili, Rhodum secedere statuit, (...) sed in itinere a piratis captus est, mansitque apud eos quadraginta dies. *ADAPTADO DE LHOMOND, DE VIRIS ILLUSTRIBUS, PARIS, HACHETTE, 1912; PP. 202-03.

VIER. 16: EL PRONOMBRE RELATIVO. PROPOSICIONES RELATIVAS ADJETIVAS Y SUSTANTIVAS ENCABEZADAS POR RELATIVO RERUM NATURA*

Aeneadum genetrix, hominum divomque voluptas, alma Venus, caeli subter labentia signa quae mare navigerum, quae terras frugiferentis concelebras, per te quoniam genus omne animantum concipitur visitque exortum lumina solis. Te, dea, te fugiunt venti, te nubila caeli adventumque tuum, tibi suavis daedala tellus summittit flores, tibi rident aequora ponti placatumque nitet diffuso lumine caelum.

*LUCR. 1, 1-9.

BELLUM GALLICUM I*

Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam qui ipsorum

10

lingua Celtae, nostra Galli appellantur. * CAES. G. 1, 1.

MIER. 21: MORFOLOGÍA Y SINTAXIS DEL INFINITIVO. PROPOSICIONES DE ACUSATIVO + INFINITIVO (ACI) BELLUM GALLICUM II*

Caesar (...) in citeriore Gallia (...) item litteris Labieni certior fiebat omnes Belgas (...) contra populum Romanum coniurare obsidesque inter se dare. (...) Nonnulli Galli (...) ita populi Romani exercitum hiemare atque inveterascere in Gallia moleste ferebant. (...) Remi autem dicebant neque se cum reliquis Belgis consensisse neque contra populum Romanum coniurasse. * CAES. G. 2, 1, 1-3; 2, 3, 2.

VIER. 23: IMPERATIVO PRESENTE Y FUTURO CONSILIUM* Disce, puer, virtutem ex me verumque laborem, fortunam ex aliis.

* VIRG., EN. 12, 435-6. SOMNIUM* Sed sic, Scipio, ut avus hic tuus, ut ego, qui te genui, iustitiam cole et pietatem, quae cum magna in parentibus et propinquis, tum in patria maxima est. (6,16 ) (…) Haec ego admirans referebam tamen oculos ad terram identidem. (6, 19) Tum Africanus: ‘Sentio’, inquit, ‘te sedem etiam nunc hominum ac domum contemplari; quae si tibi parva, ut est, ita videtur, haec caelestia semper spectato, illa humana contemnito’. (6, 20)

* CIC. REP. 6, 16 y 19-.20. MIER. 28: TEXTO DE APOYO PARA EL ABORDAJE DE LOS MITOS CLÁSICOS DAEDALUS ET ICARUS *

11

Daedalus interea, perosus Creten longumque exilium tactusque loci natalis amore, clausus erat pelago. (...) ‘Caelum certe patet; ibimus illac’, inquit , ‘non possidet aera Minos.' (...) Dixit, et in ignotas artes animum dimisit naturamque novavit. Nam posuit in ordine pennas a minima coeptas, longam breviore sequenti (...) : sic quondam rustica fistula disparibus avenis paulatim surgit. Tum lino et ceris eas alligavit, atque ita compositas parvo curvamine flexit . Puer Icarus una stabat , (...) ignarus periculi, et renidenti ore plumas quas vaga aura moverat captabat. Deinde pollice suo flavam ceram mollibat lusuque mirabile patris opus impediebat. Postea ipse opifex suum corpus in geminas alas libravit motaque in aura pependit. Sic natum instruxit: 'medio limite curre, Icare ; demissior, undae pennas gravabunt; celsior, ignis illas aduret. Inter utrumque vola. (...) Me duce, carpe viam!'. Pariter praecepta volandi tradidit et umeris ignotas accommodavit alas. Inter opus monitusque maduere seniles genae et patriae manus tremuerunt. Dedit oscula nato non iterum repetita, pennisque levatus, ante volavit comitique timuit, velut ales quae teneram prolem ab alto nido in aera produxit. Hortatus est sequi erudiitque artes damnosas et movit ipse suas et nati alas respexit. (...) Pastor baculo innixus hos vidit et obstipuit, eosque credidit deos. (...) Puer audaci volatu gaudere coepit, deseruitque ducem, caelique cupidine tractus altius egit iter. Rapidi solis vicinia mollivit odoratas ceras, pennarum vincula. Tabuerant celeriter cerae. Nudos lacertos ille agitavit, remigioque carens, non ullas auras percepit. Ora clamantia nomen patrium excepta sunt caerulea aqua, quae nomen traxit ab illo. At pater infelix, nec iam pater, 'Icare, Icare,' dixit 'ubi es? Qua regione te requiram?' 'Icare' dicebat. Pennas aspexit in undis devovitque suas artes corpusque sepulcro condidit, et tellus dicta a nomine sepulti. *OV., Met. 8, 183-235.

VIER. 30: PRIMER TEÓRICO SOBRE MITO. DAEDALUS ET ICARUS, CONCLUSIÓN. ------------------------------------------------------------------------------ NOVIEMBRE MIER. 4: SEGUNDO TEÓRICO SOBRE MITO. PROPOSICIONES ADVERBIALES CON VERBO EN MODO INDICATIVO DIDO *

At regina graui iamdudum saucia cura uulnus alit uenis et caeco carpitur igni. (...) Postera Phoebea lustrabat lampade terras umentemque Aurora polo dimouerat umbram, cum sic unanimam adloquitur male sana sororem:

12

'Anna soror, quae me suspensam insomnia terrent!'

* VIRG. En. 4, 1-2; 6-9.

VIER. 6: PROPOSICIONES ADVERBIALES CON VERBO EN MODO INDICATIVO. HISTORIA ROMANA: IMPERIO

ANNA *

Tu modo posce deos ueniam, sacrisque litatis, indulge hospitio causasque innecte morandi, dum pelago desaeuit hiems et aquosus Orion, quassataeque rates, dum non tractabile caelum. His dictis, impenso animum flammauit amore spemque dedit dubiae menti soluitque pudorem.

* VIRG. En. 4, 50-55.

LESBIA*

Dicebas quondam solum te nosse Catullum, Lesbia, nec prae me velle tenere Iovem. dilexi tum te non tantum ut vulgus amicam, sed pater ut natos diligit et generos.

* CATUL. 72, 1-4.

MIER 11: LITERATURA, MITO E HISTORIA. TIPOLOGÍA DE LA NOVELA HISTÓRICA CONTEMPORÁNEA DE TEMA ROMANO VIER. 13: REVISIÓN PREVIA AL SEGUNDO PARCIAL. CONSIGNAS SOBRE HISTORIA ROMANA PARA RESPONDER EN EL EXAMEN PASSER*

Passer mortuus est meae puellae, passer, deliciae meae puellae, quem plus illa oculis suis amabat. Nam mellitus erat suamque norat ipsam tam bene quam puella matrem, nec sese a gremio illius movebat, sed circumsiliens modo huc modo illuc ad solam dominam usque pipiabat.

13

Qui nunc it per iter tenebricosum illuc, unde negant redire quemquam. At vobis male sit, malae tenebrae Orci, quae omnia bella devoratis.

*CATUL. 3, 3-14. MIER. 18: SEGUNDO PARCIAL DE LENGUA LATINA VIER. 20: RECUPERATORIO. ENTREGA DE CONSIGNAS PARA EL EXAMEN FINAL ---------------------------------------------------------------------------------------------- TEXTOS COMPLEMENTARIOS AD POPULUM ROMANUM*

Quo, quo scelesti ruitis? Aut cur dexteris aptantur enses conditi? Parumne campis atque Neptuno super fusum est Latini sanguinis, non ut superbas invidae Karthaginis Romanus arces ureret intactus aut Britannus ut descenderet sacra catenatus via, sed ut secundum vota Parthorum sua urbs haec periret dextera? Neque hic lupis mos nec fuit leonibus umquam nisi in dispar feris. Furorne caecus an rapit vis acrior an culpa? Responsum date. tacent et albus ora pallor inficit mentesque perculsae stupent. Sic est: acerba fata Romanos agunt scelusque fraternae necis, ut inmerentis fluxit in terram Remi sacer nepotibus cruor. * HOR. Epo. 7.

14

AD CORNELIUM*

Cui dono lepidum novum libellum arido modo pumice expolitum? Corneli, tibi: namque tu solebas meas esse aliquid putare nugas iam tum, cum ausus es unus Italorum omne aevum tribus explicare chartis, doctis, Iuppiter, et laboriosis. (...)

* CATUL. 1, 1-7.

ANDROCLUS ET LEO*

(...) Apion, doctus homo, (...) scripsit se Romae uidisse mutuam recognitionem hominis et leonis inter sese ex uetere notitia. (...) 'In circo maximo' inquit 'uenationis amplissimae pugna populo dabatur. (...) Unus leo corporis impetu et uastitudine terrificoque fremitu et sonoro, toris comisque ceruicum fluctuantibus animos oculosque omnium in sese conuerterat. Introductus erat inter compluris ceteros ad pugnam bestiarum datus seruus uiri consularis; ei seruo Androclus nomen fuit. Hunc ille leo ubi uidit procul, repente' inquit 'quasi admirans stetit ac deinde sensim atque placide tamquam noscitabundus ad hominem accedit. Tum caudam more atque ritu adulantium canum clementer et blande mouet hominisque se corpori adiungit cruraque eius et manus prope iam exanimati metu lingua leniter demulcet. (...) Tum quasi mutua recognitione facta laeti uidebantur homo et leo.' (...) Ibi Androclus rem mirificam narrat (...). 'Cum prouinciam' inquit 'Africam proconsulari imperio meus dominus obtinuit, ego ibi iniquis eius et cotidianis uerberibus ad fugam sum coactus et (...) in camporum et arenarum solitudines concessi. (...) Tum uenit hic leo debili uno et cruento pede gemitus edens et murmura dolorem cruciatumque uulneris commiserantia.' (...) Ibi' inquit 'ego stirpem ingentem uestigio pedis eius haerentem reuelli conceptamque saniem uolnere intimo expressi accuratiusque sine magna iam formidine siccaui penitus atque detersi cruorem. Illa tunc mea opera et medella leuatus pede in manibus meis posito recubuit et quieuit, atque ex eo die triennium totum ego et leo in eadem specu eodemque et uictu uiximus. (...) Intellego autem' inquit 'hunc quoque leonem (...) gratiam mihi nunc beneficii et medicinae referre.' Postea uidebamus Androclum et leonem loro tenui reuinctum urbe tota circum tabernas ire, donari aere Androclum, floribus spargi leonem, omnes ubique (...) dicere: 'Hic est leo hospes hominis, hic est homo medicus leonis'.

* Adaptado de GELL., 5,14.

___________________________________________________________________

15

TEXTOS DE EJERCITACIÓN PARA TRABAJOS PRÁCTICOS

TRABAJO PRÁCTICO Nº 1

(Prosodia, primera declinación, presente de indicativo activo de todas las conjugaciones)

Analizar y traducir

I. [...] olim missas flemus amicitias. (Catul. 96.4) II. Vitam regit fortuna, non sapientia. (Cic.Tusc. 5. 25. 9) III. Historia vero […] vita memoriae, magistra vitae <est>. (Cic. De Or. 2. 36 1-2) IV. Non scholae sed vitae discimus. (Sen. Ep. 106. 12) V. Stant [...] castaneae hirsutae. (Verg. B. 7.53) VI. [...] taedas silva alta ministrat. (Verg. G. 2.431) VII. [...] violae sublucet purpura nigrae. (Verg. G. 4. 275) VIII. Saepe malae novercae / miscent herbas (Adapt. Verg. G. 3.282-283) IX. [...] at ima exaestuat unda / [...] nigram subiectat harenam. (Verg. G. 3. 240-241) X. [...] virga coerces / aurea turbam. (Hor. O. 1.10.18-19) XI. [...] quondam cithara / [...] suscitat Musam [...] (Hor. O. 1.10.18-19) XII. Cur pendet tacita fistula cum lyra? (Hor. O. 3. 19. 20) XIII. Amica […] superat tua forma puellas (C.B.) XIV. Advenio ad miseras inferias. (Adapt. Catul. 101.2) ______________________________________________________

TRABAJO PRÁCTICO Nº 2 (Segunda declinación, infectum indicativo activo de todas las conjugaciones, verbo sum: presente, pretérito imperfecto, futuro imperfecto de indicativo, adjetivos 1ª clase)

Analizar y traducir

I. Dat veniam corvis, vexat censura columbas. (Iuv. 2.63) II. Semper auarus eget (Hor. Ep. 1.2.56). III. Ingenium mala saepe movent. (Ov. A.A. 2.43) IV. Pompei gratiam tenemus. (Cic. Q.2.15.2) V. Acerba fata Romanos agunt. (Hor. Epo. 7.17) VI. Puella, iam Catullus obdurat, / nec te requiret nec te rogabit inivitam. (Catul. 8.

12-13) VII. Nunc argumentum vobis demensum dabo, / non modio neque trimodio, verum

[...] horreo. (Pl. Men. 14-15) VIII. Sordebant tibi vilicae, / concubine, hodie atque heri. (Catul.61.129-130) IX. Saepe summa ingenia in occulto latent. (Pl. Cap. 165) X. Alta luna nocturnos equos regebat. (Adapt. Ov. Tr. 1.3. 28) XI. [...] praeconia nostra valebunt. (Ov. Tr. 1.6. 35) XII. Fortuna multis dat nimis, satis nulli. (Mart.12.10.2) XIII. Avarus ipse miseriae causa est suae. (P. Syr. A. 14) XIV. Fama Iovi superest […] (Ov. Tr. 2. 1. 69) XV. Namque erit ille mihi semper deus [...] (Verg. B. 1.7) XVI. Tityrus hinc aberat [...] (Verg. B. 1. 38)

16

______________________________________________________

TRABAJO PRÁCTICO Nº 3 (Pronombres personales, Infectum pasivo)

Analizar y traducir

I. Arguor inmerito. [...] mihi campus aratur. (Ov. Tr. 2.1.327) II. <Pompeius> nos [...] admodum amplectitur, amat, aperte laudat. (Cic.

Att.1.13.4.3-4) III. Me deus oppressit [...] <et> ponitur in nostris malis nulla fabula. (Adapt. Ov. Tr.

1.5.75-80) IV. Te canimus semperque […] canemus (Rutil. 1.51) V. Supra nos Fortuna negotia curat. (Petr. 55.3.2) VI. Me tenet ignotis aegrum Phaeacia terris. (Tib. 1.3.3) VII. An tibi non placent lautitiae domini mei ? (Petr. 57.2.2) VIII. Tuis litteris delector (Cic. Att. 4.11.2.7) IX. Maternis laudor lacrimis [...] (Prop. 4.11.57) X. Concupiscuntur enim etiam pars [...] (Sen. Ep. 105.3.3) XI. […] ab aliis verborum doctrina quaeritur. (Cic. Or. 18.1) XII. Itaque illa duo, morbus et aegrotatio, ex totius valetudinis corporis

conquassatione gignuntur; vitium autem integra valetudine ipsum ex se cernitur. (Cic.Tusc. 5. 4.13, 29).

XIII. Ille deum vitam accipiet, divisque videbit permixtos heroas, et ipse videbitur illis. (Vir. Buc. 4. 15-16)

______________________________________________________

TRABAJO PRÁCTICO Nº 4

(Formación del tema de perfecto) Analizar y traducir

I. Veni, vidi, vici. (Suet., Caes., 37.2.6), II. Abiit, excessit, evasit, erupit. (Cic. Cat. 2.1.5) III. Vendidit hic auro patriam dominumque [...] / imposuit. (Verg. En. 6.621) IV. Has olim exuvias mihi perfidus ille reliquit. (Verg. B. 8. 91) V. Saepe Neptunus cautum Ulixem petiit <sed> Minerva saepe suo patruo eripuit.

(Adapt. Ov. Tr .1.2.9-10) VI. Animos mihi addidisti (Cic. Att. 7.2.4.10). VII. Parva saepe scintilla […] magnum excitavit incendium (Curt. 6.3) VIII. Ille cepit consilia perniciosa. (Cic. Dom. 43) IX. Britannis primus imposuit iugum. (Octav. 41) X. Habuit ergo nocturnum commercium, ignotum coniugium. (Fulg. Myth.3.115) XI. Caesar [...] copias castris eduxit. (Caes. G.4.13.6) XII. Bella es, novimus, et puella verum est. (Mart. 1.64.1) XIII. In Galliam [...] contendit et ad Genavam pervenit. (Caes. G. 1.7.1-2) XIV. Fuit ad me sane diu. (Cic. Att. 10.4.8.3)

17

_______________________________________________________

TRABAJO PRÁCTICO Nº 5 (Verbos irregulares, pronombres demostrativos, 3ª declinación: temas vocálicos)

Analizar y traducir

I. Haec fuit antiqui regia parva Numae. (Ov. Tr. 3.1. 30) II. Ibitis Aegaeas sine me, Messalla, per undas. (Tib. 1.3.1) III. Hic advocat, hic adest, ille periclitatur, ille defendit, ille iudicat, nemo se sibi

vindicat, alius in alium consumitur. (Sen. Const. 10.2.4.8-10) IV. Hic est sepulcrum haud pulcrum pulcrae feminae (CIL 6. 15346) V. Hanc unam gratiam potentiamque noverunt. (Caes. G. 6.15.2.3) VI. Et inter nos coniuravimus, ego cum illo et ille mecum. (Pl. Merc. 536a) VII. Cinaede Romule, hoc videbis et feres? (Catul. 29.5) VIII. Castra sunt in Italia contra populum Romanum in Etruriae faucibus collocata.

(Cic. Cat. 1.5.1-2) IX. Vosque, di, testes facio (Liv. 1.59.1.4) X. Erat [...] imber maximus. (Cic. Verr. 2.4.86) XI. Personam tragicam forte vulpes viderat. Eam huc illuc illa vertit, denique inquit:

'O quanta forma, sed cerebrum non habet'. Fortuna multis gloriam tribuit, sensum communem abstulit. (Adapt. de Phaed. 1.7)

______________________________________________________

TRABAJO PRÁCTICO Nº 6 (3ª declinación: temas en consonante, 3a mixta, adjetivos de 2º clase revisión ante

el primer parcial)

Analizar y traducir

I. Malus clandestinus est amor, damnum est merum. (Pl. Curc. 49) II. Cynthia prima suis miserum me cepit ocellis, / contactum nullis ante

cupidinibus. (Prop.1.1) III. Fortunate senex, ergo tua rura manebunt. (Verg. B. 1.46). IV. Fortunate senex, hic inter flumina nota / et fontes sacros frigus captabis opacum.

(Verg. B. 1.51-52) V. Perfide, deserto liquisti in litore, Theseu? (Catul.64.133) VI. Fulsere vere candidi tibi soles (Catul. 8.8) VII. Multa dixit de magnitudine deorum (Sen.Apoc. 9.3) VIII. Propter virtutem enim iure laudamur et in virtute recte gloriamur. (Cic. Nat. 3.

87)

18

IX. Fortitudo […] est dolorum laborumque contemptio? (Cic. Off. 3.117) X. Iustitia enim una virtus omnium est domina et regina virtutum. (Cic. Off. 3.28) XI. Liberae sunt enim nostrae cogitationes. (Cic. Mil. 79) XII. Laudas fortunam et mores antiquae plebis.( Hor. S. 2.7.22-23) XIII. Nox atra cava circunvolat umbra. (Verg. En. 2. 360) XIV. Debemus parentibus nostris pietatem. (Sen. Ben. 6. 23.5) XV. Sol omnibus lucet. (Petr. 100.1) XVI. Supplex populi suffragia capto. (Hor. Ep. 2.2.103) XVII. Dispares enim mores disparia studia sequuntur. (Cic. Lae. 74) XVIII. Sed iam omnis armis dissensio fracta est, aequitate victoris exstinta. (Adapt. Cic.

Marc. 10.32) XIX. Amore captus Alcumenas Iuppiter / mutavit sese in formam eius coniugis, pro

patria Amphitruo dum decernit cum hostibus. (Pl. Amp. Arg. 1-3) XX. <Philosophia>, tu inventrix legum, tu magistra morum et disciplinae fuisti (Cic.

Tusc. 5.5) XXI. Emi virginem triginta minis. (Pl. Curc. 343) XXII. [...] pars civitatis Helvetiae insignem calamitatem populo Romano intulerat.

(Caes. G. 1.126.2-4) XXIII. Mantua me genuit: Calabri rapuere; tenet nunc Parthenope: cecini pascua, rura,

duces. (Epitafio de Virgilio) _______________________________________________________

TRABAJO PRÁCTICO Nº 7

(Revisión. Parcialito de prácticos)

Analizar y traducir

I. […]Ascanius Aeneae filius erat; tamen id imperium ei ad puberem aetatem

incolume mansit; […] Silvius deinde regnat Ascani filius […] Proca deinde regnat. Is Numitorem atque Amulium procreat; Numitori […] regnum vetustum Silviae gentis legat. Addit sceleri scelus: stirpem fratris virilem interemit <nam filia fratris virgo Vestalis erat>. Sed […] origo urbis maximique secundum deorum opes imperii principium. Vi Vestalis cum geminum partum edidisset, […] deus auctor culpae honestior erat, Martem incertae stirpis patrem nuncupat. Sed nec di nec homines aut ipsam aut stirpem a crudelitate regia vindicant: sacerdos vincta in custodiam datur, pueros in profluentem aquam mitti iubet. (Adapt. Liv. 1.3-4)

II. Arbor erat: remanent vestigia. […] vocatur/ Rumina nunc ficus, <tum> Romula

ficus erat./ venit ad expositos gemellos lupa feta […] Lupa nutrit <eos>,/ constitit et cauda teneris blanditur alumnis,/ et fingit lingua corpora bina sua.[…] illa loco nomen fecit, locus ipse Lupercis;/magna dati nutrix praemia lactis habet. (Adapt. Ov. F. 2. 411-22)

_______________________________________________________

19

TRABAJO PRÁCTICO Nº 8

(Grados del adjetivo)

Analizar y traducir

I. Nihil est enim virtute amabilius. (Cic. Nat. 1. 121) II. Namque […] amor et melle et felle est fecundissimus. (Pl. Cist. 69) III. Exegi monumentum aere perennius / regalique situ pyramidum altius (Hor. O. 3.

30.1) IV. Optimum cibi condimentum fames <est>. (Adapt. Cic. Fin. 2. 90) V. Usus efficacissimus rerum omnium magister <est>. (Plin. 20). VI. Fortuna in homine plus quam consilium valet. (P. Syr. F. 27) VII. Gravissima est probi hominis iracundia. (P. Syr. G. 2) VIII. Gravissimum est imperium consuetudinis. (P. Syr. G. 8) IX. Socrates omnium sapientissimus oraculo Apollonis est iudicatus. (Cic. Sen. 23). X. Sapientia hominis lucet in vultu eius et potentissimus faciem illius commutavit

(Ecl. 8.1) XI. Frigidior glacie semianimisque fui. (Ov. H. 10.32) XII. Maiora populus semper a summo exigit. (Sen. Octav. 575) XIII. Iustior est animo ventus et unda tuo. (Ov. H. 7.44) XIV. Magna voce iuravi verissimum pulcherrimum iuramentum (Cic. Fam. 5.2.7) _______________________________________________________

TRABAJOS PRÁCTICOS Nº 9-10 (4ª y 5ª declinación, participios y voz pasiva del perfectum)

Analizar y traducir

I. Cavatque / tellurem et solido graviter sonat ungula cornu. (Verg. G. 3. 87-88) II. Tenuis sub artus / flamma damanat, sonitu suopte / tintinant aures. (Catul. 51.9-

11) III. Cana Fides et Vesta, Remo cum fratre Quirinus / iura dabunt. (Verg. En. 1. 292-

293) IV. Spem ponant avidi, solliciti metum. (Sen. Tro. 399) V. Pelle humum pedibus, manu / pineam quate taedam. (Catul. 61. 14-15) VI. Caesar omnem equitatum praemittit (Adapt. Caes. G.1.15). VII. Mihi a spe, metu, partibus rei publicae animus liber erat (Sall.C. .4.2) VIII. Stultum consilium ad perniciem mortales devocat (Adapt. Phaed. 1.20) IX. Fundamentum autem est iustitiae fides, id est dictorum conventorumque

constantia et veritas (Cic. Off. 1.23) X. Accipe, Dardanide, moriturae carmen Elissae. (Ov. H. 7.1). XI. Septem et viginti virgines [...] carmen in Iunonem reginam canentes ibant. (Liv.

27.37.13) XII. Nobilitas magis pollebat, plebis vis soluta atque dispersa in multitudine minus

poterat. (Sall. J. 41.6) XIII. Caesar de Italicis commeatibus desperans in Epirum rei frumentariae causa

legatos misit. (Adapt. Caes. G. 3.42.3)

20

XIV. <Titus> memorabilem illam, meritoque laudatam vocem edidit : “Amici, diem perdidi”. (Suet. Tit. 8.1)

XV. Anus [...], sordidissimo praecincta linteo [...], canem ingentis magnitudinis catena trahit instigatque in Eumolpon. (Petr. 95.8)

XVI. O misero frater adempte mihi!, / tu mea tu moriens fregisti commoda, frater, / tecum una tota est nostra sepulta domus. (Catul. 68.20-22)

XVII. Iamque oculis ereptus eras. Tum denique flevi; / torpuerant molles ante dolore genae. (Ov. H.. 10.43-44)

XVIII. Hoc primum condita Roma loco est. (Ov. Tr. 3.1. 32) XIX. Arma ab aliis posita, ab aliis erepta sunt. (Cic. Marc. 31.5) XX. Duabus quasi personis a natura induti sumus (Adapt. Cic. Off. 1.107) XXI. Inter gentes barbaras tutus fuit. (Sen. Octav. 43) XXII. Nam est hostis a senatu nondum verbo apellatus, sed <est> re iam iudicatus

Antonius. (Cic. Phil. 4.1-2) XXIII. Ingens silentium factum est. (Sen. Apocol. 14.3) ______________________________________________________

TRABAJO PRÁCTICO Nº 11 (Ablativo absoluto, pronombres indefinidos e interrogativos, proposiciones relativas)

Analizar y traducir

I. Caesar, reducti exercitu, partem ultimam pontis rescindit. (Adapt. Caes.

G.6.29.2-3) II. Libenter homines id quod volunt credunt. (Caes. G. 3.18.6) III. Ipsaque tellus omnia liberius, nullo poscente, ferebat. (Verg. G. 1.127-128) IV. Diis adiuvantibus, nobis vigilantibus, populo romano consentiente, erimus brevi

tempore liberi! (Adapt. Cic. Phil. 3. 14) V. Calamo et atramento temperato, charta etiam dentata res agetur.(Cic. Q. 2.15.1) VI. Caesar, exploratis regionibus, albente caelo, omnes copias castris educit. (Caes.

G. 1.68.1) VII. Brutus prior, concedente collega, fasces habuit (Liv. 2.1.8) VIII. Dictator, recuperata ex hostibus patria, triumphans in urbem rediit. (Liv. 5.49.7) IX. Etenim nemo ignavia inmortalis factus est. (Sall. J. 85.49) X. Alii ad philosophiam, alii ad ius civile, alii ad eloquentiam se applicant. (Cic.

Off. 1.115) XI. Ante Iovem nulli subigebant arva coloni. (Verg. G. 1. 125) XII. Perii, interii, occidi. Quo curram ? Quo non curram ? (Pl. Aul. 713) XIII. Quid tu facis, domine? (C.B. 90. 3) XIV. O di inmortales! Ubinam gentium sumus? Quam rem publicam habemus? In qua

urbe vivimus? (Cic. Cat. 1.9) XV. Quae causa indigna serenos <rostros> foedavit vultus? (Verg. En. 2. 285-6) XVI. Felix qui potuit rerum cognoscere causas/ atque metus omnis et inexorabile

fatum/ subiecit pedibus […]. (Verg. G. 2. 490-2) XVII. Cui cum paupertate bene convenit, dives est (Sen. Ep. 4.11) XVIII. Illos admitte, quos tu potes facere meliores. (Sen. Ep. 7.8) XIX. Omne hoc, quod vides, quo divina atque humana conclusa sunt, unum est;

membra sumus corporis magni. (Sen. Ep. 95. 52)

21

XX. Pericla timidus etiam quae non sunt videt. (P. Syr. P. 3) XXI. Sic sua lascivo cantata est saepe Catullo / femina, cui falsum Lesbia nomen erat

(Ov. Tr. 2.1.427-428) XXII. Omnia tecum una perierunt gaudia nostra, / quae tuus in vita dulcis alebat amor.

(Catul. 68. 23-24) _______________________________________________________

TRABAJO PRÁCTICO Nº 12 (Infinitivos, Proposiciones sustantivas de acusativo + infinitivo)

Analizar y traducir

I. Difficile est longum subito deponere amorem (Catul. 76.13) II. Bellum parare simul et aerario parcere [...], Quirites, asperius est (Sall. J. 85. 3-

4) III. Haec est clementia vera: nullam habere maculam, numquam civilem sanguinem

fudisse. (Adapt. Sen. Clem. 1.11.2) IV. Decet imperatorem stantem mori. (Adapt. Suet. Vesp. 24.1) V. Soles occidere et redire possunt. (Catul. 5. 4) VI. Pan primus calamos cera coniungere pluris / instituit, Pan curat ovis oviumque

magistros. (Verg. B. 2.32-33). VII. Lex universa est, quae iubet nasci et mori. (P. Syr. L. 5) VIII. Extinguere hostem maxima est virtus ducis. (Sen. Octav. 443) IX. Multos timere debet, quem multi timent. (P. Syr. M. 30) X. Semper equidem magno cum metu incipio dicere. (Cic. Clu. 51) XI. Dulce et decorum est pro patria mori. (Hor. O. 3.2.13) XII. Humanum amare est, humanum autem ignoscere est. (Pl. Merc. 519) XIII. Non potest amor cum timore misceri. (Sen. Ep. 47.19) XIV. Caelium oratorem fuisse iracundissimum constat. (Cic. Prov. 5. 8. XV. Dico te priore nocte venisse inter falcarios […] in M. Laecae domum. […]

Video enim esse hic in senatu quosdam. (Cic. Cat. 1. 8) XVI. Non ex ebore tantum Phidias sciebat facere simulacra; faciebat ex aere. (Sen.

Ep. 85.40) XVII. Hannibal castris ante ipsa moenia oppositis parvam urbem parvumque

praesidium summa vi atque omnibus copiis oppugnare parat (Liv. 23.18.5) XVIII. Alter intellegit mortem a dis immortalibus non esse supplicii causa constitutam,

sed aut necessitatem naturae aut laborum ac miseriarum quietem (Cic. Cat. 4.7) XIX. Nam ex parente meo et ex aliis sanctis viris ita accepi, munditias mulieribus,

viris laborem convenire. (Sall. J. 85, 40) XX. Princeps Labienus iurat se eum non deserturum (Adapt. Caes. G. 3.13.3) XXI. Tum Iuppiter Herculem, qui totum orbem terrarum pererraverat [...], iubet ire et

explorare. (Sen. Apocol. 5. 3) XXII. Idem <dicebat> semper, animos hominum esse divinos (Cic. Lae. 13) XXIII. Dico providentia deorum mundum et omnes mundi partes ab initio constitutas

esse et omni tempori administrari (Cic. Nat. 2.75) _______________________________________________________

22

TRABAJO PRÁCTICO Nº 13 (Imperativo)

Analizar y traducir

I. Vesper adest: iuvenes, consurgite. (Catul. 62.1) II. <Brute,> da veniam scriptis, quorum non gloria nobis / causa, sed utilitas

officiumque fuit. (Ov. Pont. 3. 9. 55-6) III. Spargite humum foliis, inducite fontibus umbras, pastores, […] / et tumulum

facite et tumulo superaddite carmen. (Verg. B. 5.40-2) IV. Incipe, parve puer, risu cognoscere matrem. (Verg. B. 4.60) V. Da mihi basia mille, deinde centum (Catul. 5.7) VI. Voca, voca cocum in medio (Petr. 49.4-5) VII. Nec miser vive / sed obstinata mente perfer, obdura. (Catul. 8.10-11) VIII. Votum solvite pro mea puella (Catul. 36.2) IX. Nunc argumentum accipite atque animum advortite. (Pl. Men. 5) X. Nosce te, nosce animum tuum. (Adapt. Cic. Tusc. 1.52) XI. Fer difficilia, facilia levius feres. (P. Syr. F 11) XII. Salus populi suprema lex esto. (Cic. Leg. 3.8) XIII. Ignoscito saepe alteri, numquam tibi. (P. Syr. 208. XIV. Quod amas amato testibus praesentibus. (Pl. Curc. 31) XV. Iustitiam cole et pietatem quae cum magna in parentibus et propinquis, tum in

patria maxima est. (Cic. Rep. 6.16) XVI. Cinge tempora floribus / suave olentis amaraci, / flammeum cape, laetus huc, /

huc veni, niveo gerens / luteum pede soccum; / excitusque hilari die, / nuptialia concinens / voce carmina tinnula, / pelle humum pedibus, manu / pineam quate taedam. (Catul. 62. 6-15)

_______________________________________________________

TRABAJO PRÁCTICO Nº 14 (Proposiciones adverbiales con indicativo, revisión segundo parcial)

Analizar y traducir I. Postquam aurora inluxit numquam concessavimus. (Pl. Poen. 218) II. Interea, dum fata sinunt, iungamus amores. (Tib. 1.1.69) III. Pascite, ut ante, boves, pueri; submittite tauros. (Verg. B. 1.45) IV. Contumeliam si dices, audies. (Pl. Pseud. 1173) V. Barbarus hic ego sum, quia non intellegor ulli. (Ov. Tr. 5.10.37) VI. Caeci sunt oculi, cum animus alias res agit. (P.Syr. C. 30) VII. Saepe, ubi nox mihi promissa est, languere puellam / nuntiat aut aliquas

extimuisse minas. (Tib. 2.6.49-50)

23

VIII. Quam ob rem, Quirites, quoniam ad omnia pulvinaria supplicatio decreta est, celebratote illos dies cum coniungibus ac liberis vestris. (Cic. Cat. 3.23)

IX. Augetur enim cotidie et crescit, non quia cariores parentibus liberi, sed quia principi cives. (Plin. Pan. 28.7)

X. Edere oportet ut vivas, non vivere ut edas. (Reth. Her. 4.39.4) XI. Si haec non dico maiora fuerunt in Clodio quam in Milone, sed in illo maxima,

nulla in hoc. (Cic. Mil. 35) XII. Non dico si omnia haec, sed si aliquid eorum rei publicae praestitit. (Liv.

24.8.15) XIII. <Romulus> multitudinem finitimorum in civitatem recepit, centum ex senioribus

legit, (...) quos senatores nominavit propter senectutem. (Eutr. 1.2) _______________________________________________________

TRABAJO PRÁCTICO Nº 15 (Revisión ante el segundo parcial)

Analizar y traducir

Romulus imaginem urbis magis quam urbem fecerat: deerant incolae. Quoniam ipse et populus, pastorum multitudo, vero uxores non habebant, legatos qui societatem conubiumque petebant ad vicinas gentes misit. Nusquam benigne legatio audita est, ludibrium etiam additum. Romulus, aegritudinem animi dissimulans, ludos parat; indĭci deinde finitimis spectaculum iubet. Multi cum liberis et coniugibus in novam urbem convenēre, maxime Sabini. Ubi spectaculi tempus vēnit, eoque deditae mentes erant, dato signo, virgines raptae sunt. (...) Haec statim discordiae causa fuit. Sabini ob virgines raptas bellum adversus Romanos sumpserunt; T. Tatius, Sabinorum dux, (...) adversus Romulus processit et, in eo loco ubi Romanum forum nunc stat, pugnam conseruit. Primo impetu Romani fugere coeperunt. Sabini clamitabant: "Vicimus perfidos hostes. Nunc sciunt longe aliud esse virgines rapere, alium cum viris pugnare". Tunc Romulus, arma ad caelum tollens, Iovi aedem vovit et exercitus, seu forte, seu divinitus, restitit. Proelium itaque redintegratur, sed Sabinae mulieres, crinibus passis scissaque veste, se inter tela volantia inferre ausae sunt et pacem conciliarunt. Romulus cum Tatio foedus percussit et Sabinos in urbem recepit. Consilii causa electi sunt centum ex senioribus qui, ob senilem aetatem, senatores appellati. (Adaptado de Lhomond, págs. 5-9, y de Liv. 1.13)

24

ABREVIATURAS

Apul. M. Caes. G. C. B. Catul. Cic.

Arch. Att. C.M. Cat. Clu. De Or. Div. Dom. Fam. Fin. Lae. Marc. Mil. Nat. Off. Or. Phil. Q. Rep. Sen.

Sest. Tusc. Verr.

CIL Curt. Dig. Eutr. Fulg. Myth. Gell. Hor.

O. Ep.

L. APULEIUS, Metamorphoseon lib. 11. C. IULIUS CAESAR, De bello Gallico Carmina Burana C. VALERIUS CATULLUS M. TULLIUS CICERO

Pro A. Licinio Archia poeta oratio Epistulae ad Atticum Cato Maior, de senectute In L. Catilinam orationes IV Pro A. Cluentio oratio De oratore De divinatione De domo sua ad pontifices Epistulae De finibus Laelius, de amicitia Pro Marcello Pro T. Annio Milone De natura deorum De officiis Orator ad M.Brutum In M. Antonium orationes Philippicae Epistulae ad Quintum fratrem De re publica libri VI Oratio post reditum ad Quirites (cum senatui gratias egit).

Pro P. Sestio. Tusculanae disputationes In Verrem actio Corpus Inscriptionum Latinarum Q. CURTIUS RUFUS Digesta Iustiniani EUTROPIUS, Breviarium Historiae Romanae FABIUS PLANCIADES FULGENTIUS, Mythologiae A. GELLIUS, Noctes Atticae Q. HORATIUS FLACCUS

Odarum seu carminum libri Epistulae

25

Epo. S.

Iuv. Leg. Tab. XII Liv. Lucr. Mart. Ov. A.A. F. H. Met. Pont. Tr. Petr. Phaed. Pl.

Amp. As. Aul. Bacch. Cap. Cist. Curc. Men. Merc. Mil. Most. Pers. Poen.

Plin. Plin. Pan. Ep.

Epodon liber Satirae

D. IUNIUS IUVENALIS Leges duocecim Tabularum T. LIVIUS, Ab urbe condita libri 45. T. LUCRETIUS CARUS, De natura rerum. M. VALERIUS MARTIALIS P. OVIDIUS NASO

Ars amatoria Fasti Heroides sive Epistulae Metamorphoseon libri 15. Ex Ponto epistulae Tristia

T. PETRONIUS ARBITER, Satiricon. PHAEDRUS vel PHAEDER T. MACCIUS PLAUTUS

Amphitruo Asinaria Aulularia Bacchides Captivi Cistellaria Curculio Menaechmi Mercator Miles gloriosus Mostellaria Persa Poenulus

C. PLINIUS SECUNDUS, Naturalis Historia C. PLINIUS CAECILIUS SECUNDUS Panegyricus Trajano dictus Epistulae

26

Prop. P. Syr. Rutil. Sall. C. J.. Sen.

Apoc. Ben. Const Ep. Herc. f. Tro.

Octav. Suet.

Cal. Tib.

Tit. Vesp. Tac. Agr. H. An. Ter. Tib. Verg. (Virg.)

B. En. G.

SEX. PROPERTIUS PUBLIUS SYRUS CLAUDIUS RUTILIUS NAMATIANUS, Carmen de reditu suo C. SALLUSTIUS CRISPUS De coniuratione Catilinae De bello Jugurthino L. ANNAEUS SENECA

Apocolocyntosis De beneficiis De constantia sapientis Epistulae ad Lucilium Hercules furens

Troades. Octavia. C. SUETONIUS TRANQUILLUS

Caligula Tiberius Titus Vespasianus

P. CORNELIUS TACITUS Agricola Historiae Annales P. TERENTIUS AFER, Adelphoe A. TIBULLUS P. VERGILIUS MARO

Bucolica sive Eclogae Aeneis Georgica