inversión y la -estructura social de la acumulación

Upload: daliemy-loyo

Post on 09-Mar-2016

3 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • RolandoAstarita Inversinylaestructurasocialdelaacumulacin

    InversinylaestructurasocialdelaacumulacinEnnotasanteriores(ver1y2)hepolemizadoconlaidea,defendidaporeconomistasdefensoresdelgobierno,dequebastaconestimularlademandadeconsumoparaquehayadesarrollodelasfuerzasproductivas,ylaeconomaargentinadejeatrssucarcterdependienteyatrasado.Enellashereivindicadolatesisfundamentaldelosfisicratas,Ricardo,Marxydiversosenfoquesheterodoxos,comolosneoschumpeterianosoinclusodekeynesianos,dequelatasadecrecimientodependedelapropensinaahorrareinvertirproductivamente,deloscapitalistas.Eslatasadeacumulacindelcapitallaquedeterminaelritmodelcambiotecnolgico,permiteelaumentodelacapacidadproductiva,ydetermina,enconsecuencia,laformaenqueevolucionaelconsumo.KeynesyloskeynesianosdeCambridge,comoKaldor,apuntantambinqueesladecisindeinversinlaquedeterminalatasadeahorro,ynoalrevs,comopiensanlosneoclsicos(laproblemticadelaseparacinahorroinversinestabaausenteenlosclsicos).Encualquiercaso,entodosestosenfoqueselcentrodelaatencinestpuestoenculessonlosmotivosyalicientesparalainversincapitalista.SubrayemosqueenRicardoyMarx,talvezlavariablefundamentaleslarentabilidadrealizada,yesperada,delainversin.EnMarx,porotraparte,larentabilidadesperada,asuvez,puedeestarinfluenciadaporlaevolucinesperadadelademanda(elllamadoprincipiodelacelerador),perostanoeslavariablenica,nideterminante.Comoheexplicadoenlanotaprecedente,latesisdequebastaconquehayademandadeconsumoparaquelainversinsemantengafirme,esthaciendoagua.Sinembargo,frentealadesaceleracindelaeconoma,elgobiernoinsisteconlarecetaequivocada.Esqueelplandecrditosparalaconstruccindeviviendasapuntaaestimularconsumo,ynoapuntaalejedelproblema,queesladebilidaddelainversinproductiva(dejemosdeladoahoraladiscusinsobreloapropiadodeutilizarlosfondosdelaAnsesparaesto).Elproblemacentraldelcrecimientocapitalistasiguepasandoporquporcindelaplusvalasedestinaalainversinproductiva.YenArgentina,unaparteimportantedelexcedentenosereinvierteenampliarlamatrizproductiva,ysecolocaenactivosfinancierosenelexteriorosedestinaalconsumosuntuario,oalaconstruccininmobiliariadelujo.ElenfoquedelmarcosocialdelaacumulacinApartirdeloanterior,seplantealapreguntadeporquenArgentinalainversinsehamantenidorelativamentedbil,silarentabilidaddelcapital,alolargodeestosaos,ha

    1

  • RolandoAstarita Inversinylaestructurasocialdelaacumulacin

    sidoelevada.Unaprimerarespuestaaestaimportantecuestinpodrasealarque,sibienlagananciapromediofuemuyalta,fuesinembargomuydesigualentresectores.Porejemplo,yajuzgarporlosbalancesquepresentanenBolsa,lasempresaselctricashantenidoundesempeoentrminosderentabilidadmuyinferioralpromedio.Comohemosargumentadoenotrasnotas,oenEconomapolticadelsubdesarrolloyladependencia,loscambiosbruscoseneltipodecambio,afectandemaneramuydesiguallarentabilidadentresectorestransablesynotransables,yporestavaalastasasdecrecimientodelasramas.Sinembargo,lasdiferenciasderentabilidadentresectoresnoalcanzanaexplicarelfenmeno.Pensamosqueesnecesarioincorporarotroselementosdeanlisis,yenestesentidoelenfoqueconocidocomolaestructurasocialdelaacumulacinpuedeayudarnosaavanzar.LaESAfueelaboradapormarxistasdeEEUU,yenloquesigueloresumosiguiendoaDavidGordon(1980).Gordoncomienzaplanteandoquealestudiareldesarrollocapitalistalosmarxistascometieronelerrordedarporsupuestalaestructurabsicadelasrelacionessociales,sinconsiderarpropiamentelasconexionesentrelaestructuraylascontradiccionesdelasrelacionessocialesquecondicionanlaacumulacin,ylasdinmicaspuramenteeconmicas.Latesisentoncesesquelaacumulacindelcapitalnopuedetenerlugarenelvacooenelcaos,yqueloscapitalistasnovanainvertirenlaproduccinsinopuedencalcularrazonablementeunatasaesperadaderendimiento.Sinosedaestaposibilidad,buscarntenerrentabilidadcolocandoeldineroenlaesferafinanciera(enunpascomoArgentinadiremosqueenelsectorfinancieroenelexterior).Perolasexpectativasyclculossobrerentabilidadsebasannosoloenvariablessobrelascualesloscapitalistastieneninfluenciadirecta,sinotambinsobreuncomplejoderelacionessocialesengeneralqueindividualmentenopuedentransformar.Estascondicionesambientalesincluyennoslofactoreseconmicos,comoladisponibilidaddecrditoyelniveldedemandaesperada,sinotambinsocialesypolticos,comolaconfiabilidaddelafuerzadetrabajopotencial,laestabilidaddelosgobiernosdelospasesenlosqueinviertensuscapitales,yelapoyodelapolticagubernamentalalaacumulacinengeneral.Amayorestabilidaddelmedioambientesocial,sealaGordon,msprobableserqueloscapitalistasacumulenparaextraerlamayorplusvalaposible.Sibienestaproposicinnoesdiscutidaporlosmarxistas,sinembargoespocoapreciada.MotoresyrequisitosparalaacumulacinEnsutrabajoGordonhablademotoresdelaacumulacin,yderequisitossistemticoseindividualesparaqueocurra.Losmotoresdelaacumulacinsonbsicamentela

    2

  • RolandoAstarita Inversinylaestructurasocialdelaacumulacin

    competenciaentreloscapitalesylaestructuradelaluchadeclases.Laprimerapuedellevaraloscapitalistasaexigirmedidasquemoderenlacompetencia,paraprevenirinestabilidadeconmica.Lasegundaserefierealconflictoentreelcapitalyeltrabajo,quesibienesinherentealmododeproduccincapitalista,suintensidaddependedeunconjuntoderelacionessocialesqueafectanlaconcienciayfortalezadecapitalistasytrabajadores.Encuantoalosrequisitossistemticos,comprendenelsistemamonetario(lainestabilidaddelamonedaobstaculizalaacumulacin),ylaestructuradelEstado.Porcaso,simasasdeciudadanosempiezanaimponersusderechossobrelosderechosdepropiedaddelcapital,puedeamenazarselapazdelaacumulacindelcapital.Adems,estnlosrequerimientosparalaacumulacinindividualdecapital.Porejemplo,loscapitalistasdebenasegurarseaprovisionamientodemateriasprimasoenerga,ascomoelaccesoaequiposdeproduccin.Enestepunto,GordonrecuerdaqueMarxplanteabaqueinterrupcionesrepentinasenlaofertadeproductosintermediospodangenerarunprolongadoestancamiento,quesereflejaraentodalaeconoma.Porotrolado,esnecesarioquelafamilia,laescuelayotrasinstitucionesgaranticenunaofertaapropiadadefuerzadetrabajo.Otrosfactoressonlaestructuradelmercadodetrabajo,elaccesoalcrditoylastasasdeinters,ylasestructurassocialesquecontribuyenalademandadelconsumidor(porejemplo,lossistemasurbanosdeenergapuedencontribuiraqueseconsumanaparatoselctricos,etc.).LaunidaddelaestructurasocialdelaacumulacinGordonsostieneentoncesqueestecompuestosocialdeestructurasindividualestienequeexistiryfuncionaradecuadamenteparaquelaacumulacindelcapitalsedlibremente.Esuncompuestoquecomprendeelmedioambientesocial,cuyaestabilidadesclaveparaelcapital.AesecompuestolollamalaESA.Ensuversinmsfuerte,lahiptesisdelaESAsostienequeelmediosocialequivaleamsdelasumadelasrelacionesinstitucionalesindividuales.Enestesentido,elplanteocoincideconelmtodomaterialistahistricoqueponeelacentoenlatotalidaddelprocesodedesarrollohistricoenlasformacionessocialesconcretas.Elbosquejoantesmencionadodelasinstitucioneselementalesdelaestructurasocialdeacumulacin,subrayalanecesidaddeestudiarlaseriecompletaderelacionesdentrodeunaestructurasocialdeacumulacin,ynosolamentelasrelacionesdeexplotacinenlaproduccinolasvariacionesenelgradodecompetenciaymonopolio...,sealaGordon.Yagregaquelosmarxistastienenlaresponsabilidadanalticadeaceptaryestudiarlalgicadeestasrelacionesalolargodelalgicaydinmicadelmododeproduccinylatotalidadconcretadelahistoriamisma.

    3

  • RolandoAstarita Inversinylaestructurasocialdelaacumulacin

    SealemosporltimoqueenbaseaestosepuedeformularunahiptesissobrelainterdependenciamutuaentrelasleyesdelaacumulacinyladinmicainternadeunaESAespecfica.Porejemplo,unacrisiseconmicapuedeamenazarlaestructuradelaESA,enparticular,enlamedidaenquemuchasinstitucionesquecomponenlaESArequierenfondosparasumantenimientoyreproduccin.Porotraparte,lainestabilidaddeunaESApuedecontribuiralaposibilidadyeldesarrollodeunacrisiscapitalista.UnaconclusinpolticaMuchodeloplanteadoporelenfoquedelaESAsevinculaconlostrabajosdelosmarxistasquehansubrayadoelroldelEstadoentantogarantedelascondicionesgeneralesdelareproduccindelcapital(porejemplo,Altvater1988).Estosabordajesaadenunadimensinquepuedeadquirirrelevanciaalahoradeanalizarlasrelacionesentreelcapitalengeneral,yelEstado,ylosgobiernos,enArgentina,oenotrospasessubdesarrollados.Latasaderentabilidadesimportanteenladecisindeacumular,peroestadecisinsetomaenelmarcodeconsideracionesmsamplias,quealudenalmododeproduccincomountodo.Significativamente,enTrabajoasalariadoycapital,Marxsealabaquelasrelacionesdeproduccinformanensuconjuntoloquesellamanrelacionessociales,lasociedad,yconcretamente,unasociedadconundeterminadogradodedesarrollohistrico,unasociedaddecarcterpeculiarydistintivo.Deloanteriortambinsedesprendeunaconclusinpolticaelemental,quemuchasvecespasadaporalto:nosepuedesermarxistayparticipardelosrganosdeconduccindelEstadocapitalista.Laactividaddelmarxismolacriticaideolgica,laaccinpoltica,ladefensadelosinteresesinmediatosdeltrabajosebasaenlaluchadeclases.LafuncindelEstadocapitalistaescontribuiracrearlasmejorescondicionesparaqueelcapitalexplotealtrabajoyreproduzcaenescalaampliadaesaexplotacin.Enparticular,elEstadocapitalistabuscadesviaroahogarelconflictoentreelcapitalyeltrabajo,unacondicinindispensableparaquelaacumulacindelcapitalprocedadelaformamsseguraylibre.PeroentoncesunmarxistapuestoadirectordeorquestadelEstadocapitalista,esunacontradiccinenlostrminos,unabsurdo.Laraznltimaesqueeldesarrollodelaacumulacincapitalistadependeenteramentedelaseguridadenlacontinuidaddelaexplotacindeltrabajo.

    4

  • RolandoAstarita Inversinylaestructurasocialdelaacumulacin

    Textoscitados:Gordon,D.(1980):Etapasdeacumulacinycicloseconmicoslargos,CIDE,CuadernossemestralesN7,pp.1954.Altvater,E.(1988):NotassobrealgunosproblemasdelintervencionismodeEstado,enH.SonntagyH.Valecillos(editores),ElEstadoenelcapitalismocontemporneo,Mxico,SigloXXI...RolandoAstaritaBuenosAires,2012http://rolandoastarita.wordpress.com/

    5