Idoia Alzibar

EKILIKUAEuskal sinonimoen ahozko bilduma

Idoia Alzibar

E K I L I K U A

Euskal sinonimoen ahozko bilduma

Labayru IkastegiaBizkaia Irratia

Bilbao Bizkaia Kutxa Fundazioa

Bilbao2004

Ikerlan honek Bilbao Bizkaia Kutxa Fundazioaren beka jaso zuen 1998an.

Argitalpen honen moldaketak eta prestakuntzak Eusko Jaurlaritza eta Biz-kaiko Foru Aldundiaren laguntza du.

© 2004, Idoia Alzibar© Argitalpen honena: 2004, LABAYRU IKASTEGIA. Aretxabaleta 1, 1.

48010 BILBAO. Tel.: 94 4437684 – Faxa: 94 4437758. E-maila: labayru@labayru.org.

© Argitalpen honena: 2004, BILBAO BIZKAIAKUTXAFUNDAZIOA.

Fotokonposizioa: IKUR, S. A.Silutegia: Gestingraf, S.A.L.ISBN: 84-89816-39-5.Lege-gordailua: BI-1375-04

Eskubide guztiak jabedunak dira. Ez da zilegi liburu hau osorik edo zatikakopiatzea, ez sistema informatikoekin beronen edukina biltzea, ez inongosistema elektroniko edo mekanikoz, fotokimikoz, magnetikoz, elektroopti-koz, fotokopiaz, erregistratuz edo beste bitartekoz berau transmititzea, aipa-menetarako izan ezik, argitaratzailearen edo c o p y r i g h taren jabearen aldezaurreko eta idatzizko baimen barik.

Berbaurrekoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9Ekilikua irratsaioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Egilearen sarrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Hiztegiaren azalpena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15Laburdura zerrenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Informanteak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19Ekilikua. Euskal sinonimoen ahozko bilduma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187Armintzatik Ondarroara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83Geografia-Talasonimia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379Irudiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423

AURKIBIDEA

Bizkaia Irratiak euskerazko herriko berbak batzeko luzaroan ekin deutsan “Ekilikua”irratsaioaren izen berberaz plazaratzen dogu, lehengoan berbazkoa zana orain paperera isuri-rik. Irratsaioari zor deutso sorrerea eta baita, neurri handi baten, bere izaera eta ezaugarriakbe.

“Euskal sinonimoen ahozko bilduma” daroa liburuonek azpi-izentzat. Izan be, bildumabat da hiztegi bat baino gehiago, ahozkotik zuzenean batua. Irrati-entzuleek berbaz emon-dako berba eta lokuzinoak, eta eurok esateko dagozan modu ezbardinak dira oinarrian libu-rura batu diranak.

Bilduma dan aldetik, hiztegi batek ohi dauen oreka falta dau: hitz eta hitz-eremu batzukguztiz ugariak dira; beste eremu semantiko batzuk urriagoak dira, eta azkenez, eremu ba-tzuetan hutsuneak be argiak dira, halabeharrez.

Ahozkotasunean oinarritua da bilduma. Berba edo ideia bat esateko modu desbardinak,hau da, berba baten aldaera eta sinonimoak dira hemen batu diranak. Telefono bidez irra-tsaiora ekarriak dira, eta ez idatzietatik hartuak. Halanda be, izan leiteke baten batzuk en-tzuleek irakurbidez ikasiak izatea, gaur gero eta hiztun eskolatuagoak ditugu helduen arteanbe eta. Hitz horreetariko batzuk, fidagarriak begitandu ez jakuzanean, galbahetik igaro ditu-gu, batez be herri berbetatik hartuak ez diralako susmo sendoa euki dogunean. Halako dan-danak be ez ditugu kendu, dana dala, irakaurrieran ohartu daitekenez. Gure euskerea be,gaurko hiztunen ezpanetan, ez da lehengoa; alkarren eraginak, liburu bidez dala, telebistabidez dala, gero eta handiagoak dira ezinbestean.

Berbak eskualde baterik bestera, eta sarritan herri baterik bestera be, aldaerak izatenditue, batzuetan ugariak barriz. Hiztegirik gehienak aldaerok, edo baztertu edo gehienez besarrera nagusi baten azpian hegapeturik jasoten ditue. Guk be garrantzi gitxiko aldaeraksarrerako aldaera nagusiaren azpian ipini ditugu. Baina zelanbaiteko jagitasuna emon guraizan deutsegun aldaerei sarrerea eskini deutsegu, hiztegi arauemaileak baino haruntzagojoaz. Ahozkotasunaren bilduma dan aldetik, arrazoi sendoagoak dagoz aldaera nagusiokaintzakoago hartu eta bakotxari leku zabalagoa onartzeko: non zer eta zelan esaten dan etazein esaldi-moduren barruan.

Berba-sarrera bakotxa, ahal dan guztian, ingurune-esaldi bategaz hornidu da, hiztun eus-kaldun baten ahotik berez urtenikoa dirudian esaldi bategaz. Esaldiotarik zati batzuk lekukoirrati-entzuleakandik jasoak dira; beste zati batzuk begitanduak, balira legezkoak, baina betibe hiztun seguruakaz kontrastatuak. Esaldion hornikuntzaz, gure hiztegirik gehienen akatsendemiko bat zuzendu gura izan da: sarrerako berbeak ondoan esangurea, edota esangurak

9

BERBAURREKOA

nahikoa dituala uste izatea. Esangureak berak beste edo gehiago laguntzen dau sarritan esal-di egoki batek, berba horren erabilerea erakutsi orduan.

Bizkai euskerea deritxogunaren eremuan egina da bilketa, hasi Uribe-kosta, Nerbioialdeeta Bilbo ingurutik, eta Leniz-Deba ibarretako alderdiraino. Eskualde guztietan ez dau betioreka bardina jagoten batu dan materialak. Irrati-entzuleen artean be zoli eta bizkorragoakegoten dira holakoetarako leku batzuetan, beste batzuetan baino. Bizkai euskerearen oihar-tzuna da, bada, berbategi hau. Sarrera-hitzen eta adibideen hizkera-eredutzat be bizkaieraliterarioa hautu dogu horrexegaitik.

Bizkaiera idatziaren eta hitzen morfologiaren aldetik lagungarri onak izan dira LabayruIkastegiak berak honen aurretxotik argitaratuak dituan lan bi: bata, Bizkai euskeraren jarrai -bide liburua (2001) eta bestea, nagusiagoa, Labayru Hiztegia: euskera-gaztelania (2003).Hitzak morfologia aldetik finkatzeko orduan, lehenago ez egoan erraztasuna eskintzen dabeobra biok gaur egun, ezbaian eta noraezean ibili behar izan barik.

Labayru Ikastegiak Idoia Altzibar lankidea izentau eban bere momentuan beharleku honiekin egion. Eta ekina gogorra dan ezkero, baita amaitu be agindutako epean, beharraldi galan-ta eginda ostean. Izan be, irratiz baturiko berba eta esaldiak, sarritan zirriborro antzera etazalantza askogaz jasoak ez lioakez inora, baldin euskalzale arduratu batek, metodologia ego-ki bategaz eta programa informatiko patxadazkoaz hornidurik, landu eta birlandu ez balitu.

Zertan datza langintza hori: hitzak sailkatuaz ordenatu, euretariko bakotxa egoki jasorikdagoan eta hain lekutan esaten dan egiaztatu —horretarako lekukoakaz hartuemonean atze-ra jarriaz behin baino sarriago—, hitz bakotxaren esangurea zehatz adierazo, hitzorren sino-nimo-sarea finkatu, eta adibide-esaldi taiuzkoaz inguratu. Esaten baino egiten geldiroagoadan lana, neketsua eta kostorra edozelan be.

Azkenez, Labayru Ikastegiko Hizkuntza Arloko adituek lan eginari atzera begiratu etabehar dana orrazteari ekin deutse. Halanda guzti be, baleiteke han-hemen akats txikiak gel-ditu izana, holakoak gura ez dala sartzen dira labanka honetariko lanetan eta. Horregaitikbada, harako aspaldiko bertsolariari jalgitako bertso-atala birresan daikegu lan honetan par-til izan garanok: ahaleginaren faltaz ez daukagula kontzientziaz zorrik.

Labayru Ikastegia. Hizkuntza Arloa

2004. maiatzak 25

10

Berbaurrekoa

Orain zortzi bat urte hasi ginan Ekilikua lehiaketea egiten Bizkaia Irratian. Hasieran, ezgenduan pentsauko horrenbeste urte iraungo ebanik herri hizkeratik hartutako berba solteeninguruko olgeteak. Baina, egin ahala konturatu ginan, altxor itzela geunkala geure egunero-ko berbakeran eta gauza bera esateko modu ugari egozala eskualdeka zein herrika be. Abe-rastasun hori kontuan hartuta, lehiaketeak gure hiztegia zabaltzeko eta galzorian egozan ber-ba zein esakune batzuk berreskuratzeko balio eikeala konturatu ginan. Jarraipena emongeuntsan olgeteari eta entzuleen erantzuna be ezin hobea izan zan. Hasieratik, buru-belarrisartu ziran lehiaketearen dinamikan eta eskertu be egiten eben aspaldi erabili barik eukiezanberbaren batzuk gogoratuazotea.

Batzuetan berba edo esakune bategaz egun bat baino gehiago emoten genduan erantzu-nak jasoten, lehiaketa ordutik kanpora be deitzen euskuen. Luzaro ibili ginan adibidez altre -ponean berbea igarri arte. Uleak lorrinduta esateko moduak eskatu genduzan eta erantzunasko eta asko hartu ziran arren (altzauta, zoratuta, errebeldetuta, petralduta, gangartuta, txi-matuta, harrotuta, lazkituta, matazatuta, astinduta....), guk jasota geunkan berbea igarri ezi-nik egunak eta egunak emon genduzan. Hori bai, bien bitartean, inguruko sinonimoak edoantzeko esakuneak batzen jarraitu genduan.

Urteotan asko izan dira berba jarioen iturri, baina, batez be, etxean entzundakoetatik edandogu, geure nagusien berbakerea geurea baino gitxiago “kutsatu” dalako eta eurenak entzunahala, sarri, apunteak hartzen be ibili garelako. Baina, norbera baserri girokoa izaeran, kostal-dean mariñelen artean erabilten diran berbak be topau beharra egoan olgetea lehiakide guz-tientzat zabaltzeko. Horrelakoak bilatzeko ezinbestekoa izan dogu Augustin ZubikarairenItxas-aize esaldi eta hiztegi antzerakoa, edota hainbat urtez Bizkaia Irratian Bizkaiko euskalidazleen alkarteak eratu dauan “Euskal esakera eta berba berezien lehiaketea” be. Lehiaketahonetara heldutakoak argitaratu barik dagoz eta irratiaren altxor dira. Horreei be atarabidea etaa rgia emon deutsegu Ekilikua lehiaketan. Ezin neike aitatu barik itxi Bermeoko Joseba MikelUgalde be. Portuan dauan etxean egon ginan, urteotan batu dauzan Bermeo eta inguruko ber-ba bereziak eta esakuneak jasoten eta berak egindako lan mardula zein aberatsa geure eskuetanitxi eban esku-zabalez. Baina batez be, eskerrik asko egunez egun eta urterik urte deitu dabenentzuleei. Euren fideltasunari esker lehiaketeari jarraipena emon ahal izan deutsagu eta. Infor-mante honeen izen-abizenak liburuan azaltzen dira, euren parte hartzea eskertzeko modurikonena dalakoan. Hemen azaltzen diranak ez eze, beste askok be deitzen izan deuskue noiz-behinka lehiaketara edota deitu barik be, entzun egiten izan dabe. Zuoi be eskerrik asko.

Batze lan honen emaitzea orain eskuartean daukazun liburu hauxe da. Hemen, jakina, ezdagoz jasota hainbat urtez lehiaketea egiten egon garan bitartean batu doguzan berba guz-

11

EKILIKUA IRRATSAIOA

tiak. Lan serioa eta zorrotza egiteko, argi geunkan hizkuntzalarien beharrizana egoala, milaorri baino gehiagotan batutako berbak orrazteko, benetako sinonimoak sailkatzeko etaeskualdeka banatzeko. Labayru Ikastegiak bere gain hartu eban hitz sinonimo mordo honigorputz antolatua emoteko ardurea, eta Idoia Alzibar, erakunde honetako lankidea, izan daliburua argitaratu arteko lan nekosoa burutu dauena. Eurei be nire eskerrik beroenak egin-dako lanagaitik. Eskuz eta arin hartutako berbak ulertzen eta interpretetan bakarrik be nahi-koa denpora emon dau Idoiak, eta hortik gorako lan honen emaitzea be bere meritua da.

Ezin neike aitatu barik itxi Bizkaiko Foru Aldundiko Euskara Zuzendaritzea be. GotzonLobera zuzendariaren ekina ezinbestekoa izan da berbak haizeak eroan beharrean liburuhonetan betiko geratzeko.

Dorleta AlberdiBizkaia Irratiko Zuzendaria

12

Ekilikua irratsaioa

EKILIKUA. Euskal hitz sinonimoen ahozko bilduma ez da berez sinonimoen hiztegi osobat. Liburuan bertan ez dira hiztegi baten agertzen diran berba guztiak errespetetan. Adibi-dez, genero guztiak betetzeari ez deutsagu aparteko garrantzirik emon; hau da, ugerdo ber-bea agertzen bada, ez dogu horren femeninoa sartzeko beharrizanik ikusi. Berba bakotxekokategoria gramatikal guztiak be ez dira sartu; halan, neke berbea agertzen dalako ez dogunekatu aditza sartu. Hiztegiak bizkai euskerean dagoan altxorra erakutsi gura dau. Hainbatberba eta berba erabilten doguz gauza bera esateko, tokiaren arabera, edota toki berberean.Adibidetzat abiantzada berbea begiratzea baino ez dago sinonimoen bariedadea ikusi ahalizateko: andanadan, antxintxika, antxintxiketan, arin, arin-arinka, arineketan, arrapaladan,arrapataka, azkar, bizkor, derrotean, estropadan, galapan, galapaka, karraderan, karraka,korrika, lasterka, laukoan, perrotsean, posto- postoka, tarrapataka..., eta seguru beste nono-ri galdetu ezkero, beste moduren bat aterako genduana.

Hiztegia hornidu daben berben oinarria Bizkaia Irratiak jaso dau. Bertan, zortzi urtetanEkilikua programeagaz batu dauzan ehundaka berba dakarguz honetara. Bihotz-bihotzezeskertu beharrekoa da saiora deitu daben informanteen jakituria. Eurek markau dabe hizte-giaren ardatza. Ahozko iturria paperera ekarri ahal izateko ezinbestekoa izan da eurenlaguntzinoa.

Ahozko euskerea ondaretzat hartu bada be, aurreko hiztegi nagusiak ezinbestekoak izandira informazinoa osotzeko.

Ezaugarri nagusiak

Gaur egungo hiztegi ohikoen egitura jarraitzen dau. Hitzak alfabetoz ordenauta dagoz,eta banan-banan deskribitzen dira. 2.200 sarrera inguru ditu liburuak. Batzuetan jasotakoondarea nekez aurkitu ahal izan dogu orainarteko hiztegietan. Sarrera nagusiei ezeze, alda-erei be garrantzia emon deutsegu, tokian-tokian modu diferenteetara erabilten dalako berbabera.

Gramatikak bere lekua dauka hiztegian. Sarrera bakotxeko hitzaren kategoria gramati-kala markatzen da. Halan, izena, adjektiboa, aditza, izenlaguna edo jagokona adierazoten dasarrera eta aldaeren ostean.

Berba asko eta asko testuingurudunak dira; hau da, adibidez horniduta datoz.

Sarrera-berbaren sinonimoak azaltzen dira ondoren. Batzuetan sinonimo kopurua itzelez-koa izango da, eta beste batzuetan eskasagoa, baina ez horregaitik inportantzia gitxiagokoa.

13

EGILEAREN SARRERA

Eta azkenean, sarrera-berba gehienak non erabilten diran adierazoten da. Adierazoten ezdan berbetan, arrazoi bigaitik da. Alde batetik orokorrak diran berbak ez doguz kokatu,eskualde guztietan ez bada be, gehienetan erabilten diralako; eta beste alde batetik, berbahori Bizkaian erabilten dala jakin arren, zehatz non argitu ez dogulako.

Hona sailkapen hori zelan erakusten dogun:

• Uribe kosta (UK): Gorliz, Plentzia, Urduliz, Barrika, Sopelana, Getxo, Leioa.

• Txorierri (Tx): Sondika, Lezama, Zamudio, Derio, Larrabetzu.

• Mungialdea (Mu): Mungia, Bakio, Meñaka, Arrieta, Fruniz, Maruri, Gamiz-Fika, Gati-ka.

• Arratia (Arr): Bedia, Dima, Lemoa, Igorre, Arantzazu, Artea, Areatza-Villaro, Zeanuri,Orozko, Zeberio, Otxandio.

• Durangaldea (Du): Abadiño, Zornotza, Elorrio, Iurreta, Atxondo, Berriz, Ermua, Garai,Izurtza, Mallabia, Mañaria, Zaldibar, Durango.

• Busturialdea (Bu): Gernika-Lumo, Bermeo, Muxika, Forua, Murueta, Ibarrangelu,Errigoiti, Busturia, Gautegiz Arteaga, Kortezubi, Mundaka, Sukarrieta, Nabarniz,Ajangiz, Arratzu.

• Nerbioialdea (Ne): Arrigorriaga, Galdakao, Basauri, Erandio.

• Lea-Artibai (LA): Markina-Xemein, Etxebarria, Berriatua, Ondarroa, Mendexa, Lekei-tio, Ispaster, Gizaburuaga.

• Leniz-Deba (LD): Eibar, Bergara, Arrasate, Oñati.

14

Egilearen sarrera

15

HIZTEGIAREN AZALPENA

abagune: abadune, abadagune iz.Ocasión propicia, oportunidad, coyuntu-ra.Ez dot amaitzeko abagunerik izan, bainabiharko egongo da.~ Adiuntza, arkuntza, atajada, aukera, era,okasino, une.ARR, TX, LA, DU.

abaildura: iz.Fatiga, agotamiento, abatimiento.A b a i l d u reak gaixoa ekarri deutso etaorain ohean dago altzau ezinik.~ Asper, kantsazino, nekaldi, neke.TX.

abantean: abantzean adlag.Remando.Ondo dabilz abantean, hobetu egin dabeigazko estropadetatik hona.~ Arraunean, arraunketan, erramu(e)tan.LA, BU.

abaro: iz.Lugar sombrío, umbría.Otsoa artaldean ikustea hoba ardiak kan -deleran abaro baino.~ Ainube, eguzkiberi, gerizpe, itzal, itzal-tsu, laiotz, lepetza, onbril.

abendu: iz.Diciembre.Abendu legorra, urte ugaritsua.~ Gabonil.B.

aberastasunak euki: ad lok.Tener riquezas.Ezer barik etorri zan, baina orain abe -rastasun handiak ditu.~ Behiak gogor euki, haginak gogor euki,laukoak euki.

abereki: iz.Res, cabeza de ganado.Nafarroako abereki merkataritzak famahandia dauka.~ Buru.

aberri: iz.Patria.Euskaldunon aberria Euskadi da.~ Herri, jaioleku, jaioterri.

a b e s p e l u a n : abasberuan, abeseruanadlag.Al buen tuntún, de cualquier manera.Astirik ez galtzearren aurrera noa, abes -peluan bada be.~ Astrapalan, desbastean, destajuan, gano-ra barik, itsumustuan, zelan edo halan.LA.

Kategoria gramatikala

aldaerea

Kokalekua

Testuingurua

Sinonimoak

sarrerea

esanahia

17

Kategoria gramatikala

Adberbioa adb.Aditza ad.Aditz lokuzinoa ad lok.Aditzlaguna adlag.Adjektiboa adj.Defektiboa def.Determinatzailea det.Esklamazioa esk.Galdetzailea gald.Graduatzailea grad.Interjekzinoa interj.Izen berezia iz ber.Izenlaguna izlg.Izenordaina izord.Juntagailua junt.Lokailua lokail.Lokuzinoa lok.Onomatopeia onom.Partikula part.Posposizinoa posp.Zenbatzailea zenb.

Kokagunea

Arratia ArrBusturialdea BuMungialdea MuNerbioialdea NeLeniz-Deba LDLea-Artibai LADurangaldea DuUribe Kosta UKTxorierri Tx

LABURDURA ZERRENDA

19

11. Ainhara (Algorta)12. Aintzane Urizar (Aulestia)13. Amaia (Elorrio)14. Amaia Zarraga (Mungia)15. Antoni Pagai (Bermeo)16. Arantza Pagai (Bermeo)17. Bakarne Otazua (Errigoitia)18. Bea (Abadiño)19. Bego Arrospide (Gernika)10. Bego Elorriaga (Derio)11. Bego Urizar (Morga)12. Begoña Meabebasterretxea (Markina)13. Begoña Morgaetxebarria (Galdakao)14. Begoña Otazua (Basauri)15. Begoña Urkidi (Igorre)16. Belen Uribe (Zornotza)17. Belen Zubiaurre (Durango) 18. Bene Markaida (Sopela) 19. Benito Apaolaza (Forua)20. Bihotza (Markina)21. Bonifacio Olea ✝ (Fika)22. Edurne Lopategi (Bilbo)23. Edurne Urrezti (Ondarroa)24. Edurtzeta Atutxa (Igorre)25. Eguzkiñe Larruzea (Gernika)26. Elvira (Negurigane)27. Estibaliz (Ondarroa)28. Eva Garcia (Zornotza)29. Feli Bilbao (Mungia)30. Floren (Bilbo)31. Francisca (Basauri)32. Garbiñe (Laudio)33. Gloria Uriarte (Aulestia)34. Gorka Lopez (Portugalete)35. Gotzone Beobide (Igorre)36. Idoia (Bilbo)

37. Igone (Galdakao)38. Iñaki (Bilbo)39. Isabel (Laudio)40. Isabel (Ondarroa)41. Isabel Bernas (Durango)42. Itsasne Elorriaga (Dima)43. Itziar (Markina)44. Jabier Kareaga (Bermeo)45. Jeron Garitaonandia (Urduliz)46. Jesus (Zornotza)47. Jesus Mª Etxegarai (Mungia)48. Jesus Mari (Arrigorriaga)49. Jone Bernas (Elorrio) 50. Jose Alzibar (Urduliz)51. Josune Urrutia (Laukiz) 52. Karmele (Busturia)53. Karmele Urutxurtu (Galdakao) 54. Karmen Gallastegi (Begoña) 55. Kontxi (Galdakao)56. Kontxi Beldarrain (Mungia)57. Kontxi Beldarrain(Basauri)58. Kontxi Mingo (Arratzu)59. Leizuri Arrizabalaga (Gatika)60. Libe Loroño (Larrabetzu)61. Liñe (Ondarroa)62. Loli Alegria (Bermeo)63. Lourdes Goikoetxea (Gernika)64. Lourdes Erezuma (Aulestia)65. Mª Luisa Eguskiza (Laukiz) 66. Mª Tere Martiartu (Markina)67. Maite Goitia (Durango) 68. Maite Madariaga (Laukiz)69. Manu Arrizabalaga (Gatika)70. Marga Gorriño (Gernika)71. Margari Enbeita (Muxika)72. Mari Karmen (Zamudio)

INFORMANTEAK

73. Mari Karmen Arteaga (Galdakao)74. Mari Madariaga (Fika)75. Mari Sol Lopez (Lekeitio)76. Mari Tere Garitaonaindia (Urduliz)77. Maria Angeles (Zeanuri)78. Maria Dolores (Zeanuri)79. Maria Jesus Beobide (Matiena)80. Maria Luisa (Igorre)81. Maria Rosario (Lekeitio)82. Mariasun Zearreta (Zornotza)83. Maribi (Arantzazu)84. Maribi (Leioa)85. Maritxu Gorrotxategi (Euba)86. Martiñe Abrisketa (Ugao)87. Maxi Rementeria (Gatika) 88. Mertxe (Bilbo)89. Mila Egia (Ondarroa)90. Mila Lekona (Aulestia)

20

Informanteak

91. Miren (Lumo)92. Miren Kortajarena (Bilbo)93. Nekane (Ondarroa)94. Nerea Atutxa (Igorre)95. Olaia Zabala (Ajangiz)96. Olatz (Markina)97. Pedro Aurrekoetxea (Erandio) 98. Pilare (Ondarroa)99. Pili (Ugao)100. Pili Ugarte (Leioa)101. Rosa Iturri (Mungia)102. Rosa Malaxetxebarria (Ondarru)103. Sorkunde (Leioa)104. Terese Idigoras (Lekeitio)105. Txaro Solaguren (Iurreta)106. Virginia (Durango)107. Zorione Onaindia (Gernika)

OHARRA: Honeek dira Bizkaia Irratiko Ekilikua lehiaketara deitu daben informanteak.Danek ez dabe abizena emon eta euren bizilekua edo jaioterria baino ez daukagu. Hurren-go edizino baterako abizena agertzea gurako balebe, edo ahaztu dan bateren batek bere ize-na ipintea gurako baleu, jakinazo daiala irratira deituta.

21

abagune: abadune, abadagune iz.Ocasión propicia, oportunidad, coyuntura.Ez dot amaitzeko abagunerik izan, bainabiharko egongo da.~ Adiuntza, arkuntza, atajada, aukera, era,okasino, une.ARR, TX, LA, DU.

abaildura: iz.Fatiga, agotamiento, abatimiento.Abaildureak gaixoa ekarri deutso eta orainohean dago altzau ezinik.~ Asper, kantsazino, nekaldi, neke.TX.

abantean: abantzean adlag.Remando.Ondo dabilz abantean, hobetu egin dabe igaz -ko estropadetatik hona.~ Arraunean, arraunketan, erramu(e)tan.LA, BU.

abaro: iz.Lugar sombrío, umbría.Otsoa artaldean ikustea hoba ardiak kandele -ran abaro baino.~ Ainube, eguzkiberi, gerizpe, itzal, itzaltsu,laiotz, lepetza, onbril.

abarrada: iz.Sesión, acometida costosa o fatigosa.Itzelezko abarradea egin dot soloan, eta orainaltzau ezinik nabil.~ Erremesa.MU.

abatz: abatx, apatx iz.Cuezo mayor en que se cuaja la leche; colo-dra.Artzaina joan da eta abatza ahaztu dau gurekortan.

~ Aputz, kaiku.ARR, LA, LD.

abazuza: iz.Granizo, pedrisco.Abazuzearen bildurra dala-ta, etxera sartuda.~ Harri, harri hotz, harri-txingor, inetasi, juztu-larri, kazkarabar, linatasi, txingor.ARR, TX, UK.

abeletxe: aberetxe iz.Redil, casa del ganado aparte del caserío.Abeletxe zahar baten eukazan piztiak.~ Barruko, barruzki, itoi, korta, saltai, ukuilu.LA, LD.

abendu: iz.Diciembre.Abendu lehorra, urte ugaritsua.~ Gabonil.

aberastasunak euki: ad lok.Tener riquezas.Ezer barik etorri zan, baina orain aberasta -sun handiak ditu.~ Behiak gogor euki, haginak gogor euki, lau-koak euki.

abereki: iz.Res, cabeza de ganado.Nafarroako abereki merkataritzak fama han -dia dauka.~ Buru.

aberri: iz.Patria.Euskaldunon aberria Euskadi da.~ Herri, jaioleku, jaioterri.

A

abespeluan: abasberuan, abeseruan adlag.Al buen tuntún, de cualquier manera.Astirik ez galtzearren aurrera noa, abespe -luan bada be.~ Astrapalan, desbastean, destajuan, ganorabarik, itsumustuan, zelan edo halan.LA.

abiantzadan: abiantzan adlag.Ágil, rápido -da; ágilmente, rápidamente.Abiantzadan joan da ekitaldiaren aurkezpe -n e r a .~ Andanadan, antxintxika, antxintxiketan, arin,arin-arinka, arineketan, arrapaladan, arrapata-ka, azkar, bizkor, derrotean, estropadan, gala-pan, karraderan, karraka, korrika, lasterka, lau-koan, perrotsean, posto-postoka, tarrapataka.DU.

abraize: iz.Viento frío, aire frío, viento del norte.Abraizea dabil gaur; hobeto soineko lodiajanzten badogu.~ Ipar, ipar-haize, itsasoko haize, kanpaize,norta.LA.

abrozidu: ad.Aburrir(se).Abroziduta naukazu zure guzurrakaz.~ Aburridu, aspertu, gogait egin, gogaitu.NE, BU, UK.

abu: iz.Mortero, almirez.~ Almaiz, maxi, mortero.

aburridu: ad.Aburrir(se).Bakarrik egoten aburridu egin naz, eta zugazegongo naz goiz osoan.~ Abrozidu, aspertu, gogait egin, gogaitu.TX, DU, BU.

abuztu: agostu, agustu, aboztu iz.Agosto.Abuztuan oporretan joango gara.~ Agorril, dagonil.

adabaki: adabakin, arabaki, adobaki iz.Remiendo.Inork ez dau josten oihal gordinezko adabakibat soineko zahar batekin.~ Adabarri, adabazain, adaberi, adabu, adoba,ipingei, petatxu, txapitula, txapla, txaplata,txatal.LA, LD.

adabarri: iz.Remiendo.Gure lobeak adabarriz beterik eroaten dauzprakak.~ Adabaki, adabazain, adaberi, adabu, adoba,ipingei, petatxu, txapitula, txapla, txaplata,txatal.MU.

adabazain: adobazain iz.Remiendo.Adabazainak be soltau egin jakoz jakeari.~ Adabaki, adabarri, adaberi, adabu, adoba,ipingei, petatxu, txapitula, txapla, txaplata,txatal.ARR, LA.

adaberi: iz.Remiendo.Gehien gustetan jatan erropeari adaberia josibehar izan deutsat.~ Adabaki, adabarri, adabazain, adabu, adoba,ipingei, petatxu, txapitula, txapla, txaplata,txatal.TX.

adabu: aragu iz.Remiendo.Adabu bat josi behar deutsazu alkondarari,apurtu egin jat eta.~ Adabaki, adabarri, adabazain, adaberi, ado-ba, ipingei, petatxu, txapitula, txapla, txaplata,txatal.TX, BU, UK.

adaje: adaia, adarje iz.Cornamenta.Atzoko idi probetan irabazi eben idiek egun -doko adajea eukien.~ Armera.LD.

22

abespeluan

adarra jo: ad lok.Chancearse de alguien, tomarle el pelo.Azeriak halakoak polito adarra jo eutsan!~ Bostak emon, bostak jo, gitarrea jo, harpeajo, ulea hartu.LA, LD.

adinon: arinon adj/adb.Regular, mediocre.Ezbeharra izan ebanetik adinon dabil gureaita, dana beharrean.~ Dana beharrean, eginean, guztia beharrean,halan-halan, halan-holan, justu-justu, kili-kolo,kilimala, kilin-kalan, kilin-kolo, makalik, ondo-ezik, ozta-ozta.ARR, TX.

adiuntza: iz.Ocasión propicia, oportunidad, coyuntura.Adiuntza onean joan ginan batzarrera.~ Abagune, arkuntza, atajada, aukera, era,okasino, une.

adoba: iz.Remiendo.Prakei egin deutsezun adoba hori ez da beha -rrezkoa izan; ondo josi ezkero, nahikoa izan -go zan.~ Adabaki, adabarri, adabazain, adaberi, ada-bu, ipingei, petatxu, txapitula, txapla, txaplata,txatal.LD.

adore barik: lok/adb.Sin ánimo, sin energía, sin fuerzas.Ia adore barik geratu artean dabil jaun horihorren kontra.~ Ganora barik, gogo barik, molda barik,petral, txarto.TX, LA, DU, BU, MU.

ados egon: ad lok.Estar de acuerdo, coincidir, ser de la mismaopinión.Ezin da ezer erabagi gure artean ados egonarte.~ Akorduan egon, bat egin, bat etorri, bateraetorri, erara egon, etorri, konforme egon.LA.

adur: andur iz.Baba.Hagina hazi jakola-ta, adurra dariola dabilegun osoan.~ Baba, bits, elder, lirdinga.TX, DU, BU, UK, MU.

adurretan: adlag.Muy contento -ta, feliz, con la boca hecha agua.Danok ahoa zabalik adurretan egon ginan,dantzari txikiei begira.~ Atseginez, ezti guritan, eztitan, gustura.UK.

afruntu: afrontu iz.Tempestad, viento fuerte con lluvia.Gauean egin dauan afruntuagaz ezin izan dotlorik egin.~ Aguazera, ekaitz-haize, eraso, euri-jasa, euri-zaparrada, haize gogor, idola, indriska, jazarri,truxu, txiple, zaparrada, zaraza.TX, LA, NE, DU, BU, UK.

agintari: iz.Jefe -fa, persona con autoridad.Zeinek baino zeinek nahiago eben agindumunduan zazpi agintari hareek.~ Buru, kaporal, nagusi, ugazaba.LD.

agiraka egin: agirika egin, agira egin ad lok.Reprender, reñir.Agiraka egiten hasi jakon, eta orduan isilduzan.~ Bronkea egin, errieta egin, gogor egin, hase-rre egin, zarata egin.DU, BU, LD, UK, MU.

agorril: iz.Agosto.Agorrilean joango gara zuonera.~ Abuztu, dagonil.TX.

aguazera: iz.Chaparrón.Itzelezko aguazera dago jausten momentuhonetan, ezin izango gara aterkin barik inorajoan.

23

aguazera

~ Afruntu, ekaitz-haize, eraso, euri-jasa, euri-zaparrada, haize gogor, idola, indriska, jazarri,truxu, txiple, zaparrada, zaraza.BU.

agur egin: ad lok.Saludar, despedir.Nire umetako lagun batek agur egin eustanbizkarreko bat emonaz.~ Agurtu, diosal egin, oles egin.

agure-mutil: agura-mutil iz.Solterón muy viejo.Baserrian bizi dan osabea agure-mutila da.~ Birrotxo, mutil, mutilzahar, zaharko.LD.

agurtu: ad.Saludar, despedir.Ameriketara joan zanean aireportuan agurtugenduan.~ Agur egin, diosal egin, oles egin.

ahaleginak egin: ad lok.Hacer lo posible, esmerarse, esforzarse.Ahaleginak egin dodaz, baina ezin izan dotazterketea gainditu.~ Ahalegindu, borra egin, desak egin, eginaha-lak egin, gibelak jaurti, inondikoak egin, saiatu,senper egin, senperren.DU, BU, LD, UK, MU.

ahalegindu: ad.Esforzarse, intentar, hacer lo posible.Sarritan abade jauna ahalegindu da gauzahorreek konpontzen.~ Ahaleginak egin, borra egin, desak egin, egi-nahalak egin, gibelak jaurti, inondikoak egin,saiatu, senper egin, senperren.BU, UK, MU.

ahopean: adlag.En secreto, entre dientes.Marmar ahopean dabilenari, bizkarra era -k u t s i .~ Ezkutuan, ezkutuka, gordean, isilean, isilka,isilka-misilka, isil-kontzejuka.LD.

ahul: adj/adb.Débil, flojo -ja, débilmente, flojamente.Zer behar dozue, ahul ezebezak?~ Argal, debil, erkin, herbal, hozkil, indarga, ka s-ka r, kikil, makal, marraskal, maskal, meko, men-gel, menka i o, mirrin, txango, txankil, ziztrin.LD.

aiaria: aieria, aiari iz.Grito, lamento.Zenbat negar eta aiaria egin ebazan aitita hiljakonean!~ Aiene, alaio, alaka, alarau, aldarri, arrantza,d e a d a r, erosta, garramisto, garrasi, girristu,inkesa, intziri, irrintzi, kexa, lekaio, oihu, orru,sokorru, txilio, uju, ulu, zantzo.

aiene: aiena iz/interj.Quejido, lamento.Aiene faltsoakaz ibilten da beti, eta orain ezda inor fietan.~ Aiaria, alaio, alaka, alarau, aldarri, arrantza,d e a d a r, erosta, garramisto, garrasi, girristu,inkesa, intziri, irrintzi, kexa, lekaio, oihu, orru,sokorru, txilio, uju, ulu, zantzo.DU, BU, LD.

aiko: interj.Mira!Aiko han, goizeko abadea!~ Haor, hona hemen.ARR, TX, LD, UK.

aikolo-maikolo: adj.Indeciso -sa, irresoluto -ta.Aikolo-maikolo dabil beti, ez da ebatzi zuzenbat hartzeko kapaz.~ Aiko-maiko, keko-meko, kilimala.LA.

aiko-maiko: iz.Excusa, pretexto.Ezin joan zaitekezala? Aiko-maiko nahikozuk.~ Atxakia, atxaki-matxaki, bai-baia, bai-baina,kautela, kopla.LA, DU, BU.

aiko-maiko: iz.Indecisión, indeterminación.

24

aguregin

Ezin gara aiko-maikoetan ibili, zeuk erabagieta kito!~ Duda, duda-muda, ezbai, konka, zalantza.LA, DU.

aiko-maiko: adb.Indeciso -sa, irresoluto -ta.Aiko-maiko itzela da berau!~ Aikolo-maikolo, keko-meko, kilimala.BU.

aila: aile iz.Rabo de los animales.Astoari ailea ebagi gura eutsan gure mutiko -ak.~ Buztan.

ainen: iz.Maldición, juramento.Zelako ainen zantarrak esan deutsazuzanderrepentean!~ Arao, birao, ernegu, juramentu, madarikazi-no, maldizino.LA, BU.

aintzigar: iz.Rocío; agua de lluvia en las hojas de las plantas.~ Erlau, garo, inontz, iruntz, zurra.LD.

ainube: lainube izlg.Lugar sombrío, umbría.Ainube horretan oraindino edurra ikusten da.~ Abaro, eguzkiberi, gerizpe, itzal, itzaltsu,laiotz, lepetza, onbril.LD.

ainube: iz.Barranco, precipicio.Bere burua hil eban ainubetik behera botata.~ Amil, barrankari, jausleku, troka.ARR.

aire: iz.Aspecto, traza, talante.Neskato horrek amaren airea dauka.~ Antz, itxura, kerantz, molde, taiu.

aire: aide interj.Vete! fuera!

Aire hemendik, zantarrori!~ Alde, fuit, haize, hanka, kanpora, kendu,ospa, ut.BU.

a i t a g i n a r re b a : aitagiarraba, aitaginarraba,ginarraba, aitaindarraba iz.Suegro.Gure aitaginarreba ez dabil ondo aspaldian,medikuen artean beti.~ Aitaxe, ginarreba.

aitaren baten: adb.Enseguida, en un santiamén, en un abrir ycerrar de ojos.Aitaren baten egin beharko dozu hori, kalerajoan gura badozu.~ Arin baten, atoan, berehala, berlan, di-da,gesu baten, laster baten, momentuan, segi-duan, zirt-zart.TX.

aitaxe: aitexe iz.Suegro.Amaiaren aitaxea etorri jaku dendara gaur.~ Aitaginarreba, ginarreba.ARR, TX.

aje: iz.Resaca, mal cuerpo después de un día de fies-ta.Atzo parrandan, eta gaur ajea, ezta?~ Astelehen, biharamun, domeka ahoan, lupu,mozkorrondo, oste.LA, DU, BU, LD.

akabu: iz.Fin, término.Liburuari akabua emoteko behar handia eginbehar da.~ Amaiera.TX, DU, UK.

akats: iz.Pedazo, trozo.Gozokiak erosi ebazan, eta akats bat baino ezeustan emon; horregaitik ez neban gosea kendu.~ Lakaina, pusketa, txatal, zati.DU.

25

akats

akordau: ad.Acordarse, recordar, ocurrírsele a uno -na.Gure ikasle barregarri honi noz eta oraintxeakordau jako ezer esatea!~ Burura etorri, bururatu, gogora ekarri, gogo-ra etorri, gogoratu, gomutau, otu.DU, BU, LD, UK.

akorde: adb.Despierto -ta, en vela.Gau osoan egon naz lo egin ezinik; aspaldianorduak eta orduak emoten dodaz akorde.~ Esna, izarrik.DU, BU.

akordu: iz.Ocurrencia, capricho, idea, pensamiento.Hori bai akordua hori!~ Ateraldi, burutazino, gogo, gomuta, oku-rrentzia.TX, UK.

akorduan egon: ad lok.Estar de acuerdo, ser de la misma opinión.Ama eta biok hori egiteko akorduan gagoz.~ Ados egon, bat egin, bat etorri, batera etorri,erara egon, etorri, konforme egon.UK.

alagalako: izlg/adj.Adecuado -da, idóneo -a.Hori da alagalako bidaia, baina ezingo dotaprobetxau.~ Alazoko, aparteko, apropos, aukerako, bere-biziko, bikain, egoki.LA.

alaio: iz.Grito, alarido.Alaio galantak bota ebazan min hartu ebane -an.~ Aiaria, aiene, alaka, alarau, aldarri, arrantza,d e a d a r, erosta, garramisto, garrasi, girristu,inkesa, intziri, irrintzi, kexa, lekaio, oihu, orru,sokorru, txilio, uju, ulu, zantzo.

alaka: iz.Grito, lamento.Beti ibili da guzurrezko alakakaz, eta egiaizan danean ez dogu sinestu.

~ Aiaria, aiene, alaio, alarau, aldarri, arrantza,d e a d a r, erosta, garramisto, garrasi, girristu,inkesa, intziri, irrintzi, kexa, lekaio, oihu, orru,sokorru, txilio, uju, ulu, zantzo.

alarau: alarao, alaru iz.Grito, clamor, llanto ruidoso.Azkenengo alaraua estua izan zan.~ Aiaria, aiene, alaio, alaka, aldarri, arrantza,d e a d a r, erosta, garramisto, garrasi, girristu,inkesa, intziri, irrintzi, kexa, lekaio, oihu, orru,sokorru, txilio, uju, ulu, zantzo.ARR, LA, BU, LD.

alazoko: alozoko izlg/adj.Adecuado -da, apropiado -da.Botika horreek alazokoak dira mina arintzeko.~ A l a g a l a ko, aparteko, apropos, auke r a ko,berebiziko, bikain, egoki.ARR.

albaindu: ad.Rendirse de cansancio.Soloan egon da goiz osoan eta guztiz albain -duta dago gure aita.~ Apurtu, auno egin, blaust egin, jota egon,maki-maki egin, oldu, sats egin, unatu.LD.

albandorratz: iz.Libélula.Gure umeak lehenengoz ikusi dau gaur alban -dorratza.~ Andereño, burruntzi, mariburruntzi, mario-rratz, mari-sorgin, sorgin-orratz, suburruntzi,txerren-burruntzi, txitxi-burruntzi, txo t x i b u r-duntzi.

alberdania: albardania iz.Broma pesada.Alberdanian esan eutsan, baina bestea hase -rratu egin zan.~ Broma, olgeta, txantxa.

albista: iz.Noticia.Zenbat gogoeta joan ete ziran Martinen buru -ra albista barri hau jakin ebanean.~ Balijia, barri, gei, izpar, notizia.

26

akordau

albo: iz.Costado, lado, rincón, esquina.Jarri zaiteze mahaiaren albo bietan, mesedez.~ Bazter, bolbor, ertz, eskina, hegal, hirutxur,kantal, kantoi, kutrillo, mustur, okatx, okulu,ondo, txoko, zirkilu, zirkin-zulo, zokondo, zor-kulu, zurkulu.BU, LD, UK.

albo-alboka: adb.Oscilante, vacilante, inseguro -ra.Baziran batzuk berandutxoan gure kaleakneurtuaz ebilzanak albo-alboka.~ Alboz albo, dinbi-danba, dinbili-danbala,kili-kolo, kilin-kalan, kilin-kolon, trinkili-tronko-lo, txiboka, zabuka.DU.

alboko: iz.Vecino -na.Albokoak beti ikusi ezinik gabilz.~ Auzoko, bestaldeko, etxekoneko.LD, UK.

alboz albo: adb.Oscilante, vacilante, inseguro -ra.Adinon dagoala-ta alboz albo joan da medi -kuaren etxera.~ Albo-alboka, dinbi-danba, dinbili-danbala,kili-kolo, kilin-kalan, kilin-kolon, trinkili-tronko-lo, txiboka, zabuka.UK, MU.

aldapa: aldapada iz.Cuesta, pendiente.Gure aitita aldapa gora bizi da.~ Aldats, aur, erripa, malda, patar, pendiz.DU, LD.

aldarri: iz.Grito, clamor.Gure auzoan beti gagoz umeen aldarriak en -tzuten.~ Aiaria, aiene, alaio, alaka, alarau, arrantza,d e a d a r, erosta, garramisto, garrasi, girristu,inkesa, intziri, irrintzi, kexa, lekaio, oihu, orru,sokorru, txilio, uju, ulu, zantzo.ARR, BU.

aldats: iz.Cuesta, pendiente.

~ Aldapa, aur, erripa, malda, patar, pendiz.TX, DU, BU, LD, UK, MU.

alde: esk.Vete! fuera!Alde, txakur zikinori!~ Aire, fuit, haize, hanka, kanpora, kendu,ospa, ut.DU.

aldian behin: adb.De vez en cuando.Aldian behin etorten da gure etxera.~ Aldian-aldian, lantzean behin, no(i)zeanbehin(ean), no(i)zik behin(ean), no(i)zikno(i)z(er)a, nozonoz.

aldian-aldian: adlag.De vez en cuando.Aldian-aldian ikusten dogu parrandan taber -netatik.~ Aldian behin, lantzean behin, no(i)zeanbehin(ean), no(i)zik behin(ean), no(i)zikno(i)z(er)a, nozonoz.

aldiri: aldauri iz.Barrio, vecindad.Aldiri honetan pisu asko dagoz salgai.~ Auzo, auzotegi, auzune.ARR, TX.

aldra: iz.Tropel, grupo, bandada.Gaur eguneko gazteak aldretan ibilten dira.~ Ato, eli, izkilimili, moltso, mordo, mordox-kada, pilo, talde.LA, LD.

aldrebes: adj.Torpe; torpemente, desgarbadamente.Aldrebesa da benetan gure Asiertxo, ba!~ Arlote, baldar, gazunaska, taket, trauskil,urko, zakar.LD.

ale: iz.Grano, semilla, fruto.Gari-aleak batu behar doguz gaur soloan.~ Atal, garaun, leka, zeruka.LA, LD.

27

ale

alkar jo: ad lok.Chocar, tropezar.Gure autoek alkar jo dabe, eta biak dagozgarajean.~ Tupust egin.

alkarrizketa: iz.Diálogo, conversación.~ Autu, autueta, barriketa, berbabide, berbeta,txatxareo.

alkondara: arkondara iz.Camisa.Lohitu egin dozu alkondarea, aldatu zaitez.~ Atorra.

almaiz: almiz iz.Mortero, almirez.~ Abu, maxi, mortero.LA, BU.

alozo: alazo adb.Con abundancia, profusamente.Negu-antza benetan hartu dau oraingoan;edurra be alozo egin dau hemen.~ Eroso, eskandalu, eurrez, franko, jori, oparo,ugari.

alper: arpel adj.Perezoso -sa.G u re mutil alper honek jokoan igaro dituu rt e a k .~ Alperrontzi, arlote, gangul, gibelandi, nagi,pastanoi, tauki, trakets, txitxilinborda, ustel.DU, LD, UK.

alperkeria: alperreria, arpelkeria iz.Holgazanería, ociosidad.Alperkeria lagun txarra da.~ Alperraldi, galbana, nagialdi, nagikeria.LD, UK.

alperraldi: iz.Holgazanería, ociosidad, galbana.Alperraldi galanta igarten dot inora joateko.~ Alperkeria, galbana, nagialdi, nagikeria.

alperrontzi: adj.Perezoso -sa.Jainkoak ez dau gizona alperrontzia izatekoegin.

~ Alper, arlote, gangul, gibelandi, nagi, pasta-noi, tauki, trakets, txitxilinborda, ustel.DU, BU, LD.

altsi: iz.Pequeño pedazo, migaja, pequeña cantidad.Ekarrizu altsi bat probetako.~ Apur, pitin.MU.

altu: adj/adb.Alto -ta, persona de gran estatura.Ikusbide luze batzuk daukazan mendi altubatetik adi egon ziran.~ Tantai.

altzau: ad.Levantar(se).Soinua entzutean pozik altzau ebazan eskuak.~ Jagi, jaiki, tentetu, zutundu.UK, MU.

ama besoetako: iz.Madrina.Nor da zure ama besoetakoa?~ Ama ponteko, amabitxi, besoetako ama,ugazama.LD.

ama ponteko: iz.Madrina.Zeu izango zara gure alabearen ama ponte -koa.~ Ama besoetako, amabitxi, besoetako ama,ugazama.DU, LD.

amabitxi: iz.Madrina.Hemen daukazu begira amabitxi, erdu arin!~ Ama besoetako, ama ponteko, besoetakoama, ugazama.TX, LA, NE, BU, UK, MU.

a m a g i n a r re b a : amagiarraba, amagiarreba,amaindarraba iz.Suegra.Leireren amaginarreba Gautegizen bizi ei da.~ Amaxe, aube.DU, LD.

28

alkarjo

amaiera: iz.Fin, término.Hitzaldiari amaierea emoteko Lehendakariakegingo dau berba.~ Akabu.BU.

amandre gonagorri: iz.Mariquita, vaquita de San Antón.A m a n d re gonagorri bat dago hor bedar art e a n .~ Amona mantangorri, gonagorri, labagorri,mantalgorri, marigonagorri, marigorri(ngo),marigorritxu, maritxu teilatuko, matxin-gorri.LD.

amarra: iz.Agujeta, correa o cinta provista de herrete quesirve para atar zapatos, faldas u otras prendas.Ezin dodaz nik bakarrik amarrak ipini; lagun -du, mesedez!~ Axubeta, kordel, lokarri.UK.

amarrau: ad.Atar(se), amarrar(se).Amarrau egin eben guztion bakerako.~ Kateatu, korapilatu, lotu.UK.

amaxe: iz.Suegra.Amaxea dago etxean, eta joan beharra dau -kat.~ Amaginarreba, aube.ARR, TX.

amil: iz.Precipicio, abismo, barranco.Istripua izan dabe eta kotxea amiletik beherajoan jake.~ Ainube, barrankari, jausleku, troka.LD.

amona mantangorri: iz.Mariquita, vaquita de San Antón.Mendian egon gara eta gure umeak amonam a n t a n g o rriak ekarri dauz lagunei erakusteko.~ Amandre gonagorri, gonagorri, labagorri,mantalgorri, marigonagorri, marigorri(ngo),marigorritxu, maritxu teilatuko, matxin-gorri.DU.

amonada: iz.Confusión, lío, embrollo.Han gertatu zan amonadea ez zan tontokeriaizan, jentea benetan haserre egon zan.~ Anabasa, kaka-nahaste, kilimala, korapilo,mataza, mordoilo, morokil, nahaste, nahaste--borraste, saltsa, saltsa-maltsa, saski-naski, txo-lopote, zalamala, zarraparra, zarrapastada.BU.

amorrazino: iz.Rabia, enfado, indignación.Amorrazinoa sentitu neban egia jakin nebane -an.~ Amorru, arrabia, arrabio, haserre bizi.

amorrotz: iz.Pulpo.Gaurko amorrotza egosiko dogu bazkaltzeko.~ Hamarratz, olagarro.BU.

amorru: amorro, amurru iz.Rabia, cólera, furia.Besteen gatxak ez deutsu emongo amorruhandirik.~ Amorrazino, arrabia, arrabio, haserre bizi.TX, NE, DU, LD, UK.

amots: amuts adj.Desafilado -da, embotado -da.Kodainea amots dago, ezer egin aurre t i kzorroztu egin beharko dozu.~ Motz, zorroztubako.ARR, TX, LA, NE, UK.

anabasa: iz.Confusión, enredo, lío.Ha entzutean anabasea sortu zan.~ Amonada, kaka-nahaste, kilimala, korapilo,mataza, mordoilo, morokil, nahaste, nahaste--borraste, saltsa, saltsa-maltsa, saski-naski, txo-lopote, zalamala, zarraparra, zarrapastada.ARR, LD.

andaka: adb.A horcajadas.Umea andaka hartu, eta mendi puntarainojoan ziran.

29

andaka

~ Andandaka, arrekikili, arrekokozillo, arrele-p o, arretxiko, hankalatraba, hanku r kulu, kikilito.DU.

andanadan: adlag.Rápido, corriendo.Andanadan joan behar izan eben trena ezgaltzeko.~ Abiantzadan, antxintxika, antxintxike t a n ,arin, arin-arinka, arineketan, arrapaladan, arra-pataka, azkar, bizkor, derrotean, estropadan,galapan, karraderan, karraka, korrika, lasterka,laukoan, perrotsean, posto-postoka, tarrapata-ka.BU.

andandaka: adb.A horcajadas.Hankea apurtuta eukanez, andandaka hartueta etxeraino eroan eban mutikoa.~ Andaka, arrekikili, arrekokozillo, arrelepo,arretxiko, hankalatraba, hankurkulu, kikilito.DU.

andereño: iz.Libélula.~ Albandorratz, burruntzi, mariburruntzi,mariorratz, mari-sorgin, sorgin-orratz, subu-rruntzi, txerren-burruntzi, txitxi-burruntzi, txo-txiburduntzi.

andoil: iz.Cigarro puro.Hartu eizu andoil hori zure aitari emoteko.~ Puru, txokor.LA.

andra-haize: iz.Viento sur.Andra-haizeak buruko mina ekarten dau.~ Enbra-haize, erreka-haize, haize igar, haizerri-ko, hego(e), hego-haize, herriko haize, nafar--hegoa, urriko-haize.LA, LD.

andrakila: andraskila iz.Muñeca.Gure Mirenek andrakilaz beterik daroa betiboltsea.

~ Andrakume, kopin, panpina.LA, DU.

andrakume: iz.Muñeca.Osabeak andrakume barria erosi deutso lobe -ari bere urtebetetze egunerako.~ Andrakila, kopin, panpina.LD.

anker: adj.Cruel.Mikel anker hutsa bihurtu da.~ Bihozbako, bihozgogor, bihurri, demonien-tro, donga, errukibako, gaizto, kruel, lupin,makur, odolgiro, oker, txar, txerren, zital.LD.

anpor: adj.Obeso -sa.~ Boldro, boldrozko, gizen, gordin, guren,lodi, lodikote, malutz, mardo, mardul, morros-ko, pipor, popolote, potolo, sendo, takailo,totolo.LD.

anpulu: anpulo iz.Burbuja, ampolla.Anpulu bat atera deust zapateak eta ibili ezi -nik nabil.~ Baba, burbuil(a), disipula, kostra, purrustila,pusla, puspulo, pustila, sarakar.TX, BU.

antepara: andapara, antapara iz.Dique, presa.Anteparan egon gara uraren adi.~ Erreten, presa.ARR, BU, LD.

antoisin: antixun, antosin, antoxon iz.Acetre, vasija pequeña para agua.Bitarte honetan ama mahaia prestetan dabil,azpil, antoisin eta abar ekarriaz.~ Gaileta, pitxer, tanga, tutulu, txolet, txolopo-ta, txonil, zuletin.LD.

antoju: iz.Repugnancia.

30

andanadan

Kendu nire aurretik, antojua emoten deustazueta.~ Enpagu, higuin, susuma.DU, UK, MU.

antonio-bedar: iz.Trébol bulboso, planta perjudicial para elsembrado.~ Bedar txar, bermeo-bedar, lekeitio-bedar,matxin-bedar, matxingar, matxingarratz, txo-min-bedar, uzta-bedar.

antxintxika: adb.Al galope, rápidamente.Han barrenean ibaia antxintxika joian.~ Abiantzadan, andanadan, antxintxike t a n ,arin, arin-arinka, arineketan, arrapaladan, arra-pataka, azkar, bizkor, derrotean, estropadan,galapan, karraderan, karraka, korrika, lasterka,laukoan, perrotsean, posto-postoka, tarrapata-ka.BU, LD.

antxintxiketan: adlag.Al galope, rápidamente.Nora zatoz antxintxiketan?~ Abiantzadan, andanadan, antxintxika, arin,arin-arinka, arineketan, arrapaladan, arrapata-ka, azkar, bizkor, derrotean, estropadan, gala-pan, karraderan, karraka, korrika, lasterka, lau-koan, perrotsean, posto-postoka, tarrapataka.DU, LD.

antz: iz.Semejanza, parecido, aspecto, imagen, figura.Berak emondakoaren antz-antzekoa zan.~ Aire, itxura, kerantz, molde, taiu.BU, LD, UK.

antza: adb.Al parecer, según parece.Txakolina ekarriko dabe, antza.~ Antza danez, ei, hurrean, nonbait.BU, UK, MU.

antza danez: lok.Según parece.Ogibide barik geldituko dira, antza danez.~ Antza, ei, hurrean, nonbait.UK, BU.

antza emon: ad lok.Parecerle a uno -na, dar la impresión.Horren antza emon deust, baina ez dot ondoikusi.~ Begitandu, eretxi, iruditu, itxurea emon.DU, UK.

apan: adj.Alborotador -a, bullanguero -ra.Apanori, isilik egon zaitez!~ Zaratatsu.LA.

apara egin: ad lok.Acertar, dar en el blanco.Txori hori apara egin dot, baina ez dot jaus -ten ikusi.~ Aparau.LA, BU.

aparau: ad.Acertar, conseguir (un objeto), dar en el blan-co.Oraingoan ez dot aparau, ba!~ Apara egin.TX, BU, UK.

aparteko: izlg/adj.Especial, extraordinario -ria.Orpoak urratu beharrean leku aparteko batenbila ibili da.~ Alagalako, alazoko, apropos, aukerako, bere-biziko, bikain, egoki.

apiril: aprail, april iz.Abril.Apirilean egingo dogu barrikuntza baserrian.~ Jorrail, opeil.

apopilo: iz/adb.Huésped.Gure etxean gizon asko egoan apopilo.~ Arrotz, etxelagun, maister, ostari, ostatari.LA, DU, LD.

apotxa: iz.Agallón de robles y encinas.Apotxak batzen dabil denpora egiteko.~ Txantxaniku, txantxanperro, txantxilikote.LA.

31

apotxa

aproba: iz.Prueba, intento, ensayo, esfuerzo.Aprobea egin behar dot ezer erabagi bainolehen.~ Aprobada, ekinaldi, proba, saio.TX, DU, UK.

aprobada: iz.Prueba, ensayo, intento, esfuerzo.Ondo dabilen ikusteko, aprobadea egin beharda.~ Aproba, ekinaldi, proba, saio.BU, LD.

apropos: adj.Adecuado -da, idóneo -a.Soineko hau aproposa da jaira joateko.~ A l a g a l a ko, alazoko, aparteko, auke r a ko,berebiziko, bikain, egoki.TX, LD, UK.

apropos: aprapos adb.Adrede, aposta, a propósito.Apropos egin zenduan, baina ni ez nengoantxantxetarako.~ Berariaz, berenberegi, gura dala, gurata,nahita.DU, BU, LD, UK.

apur: iz.Pequeño pedazo, migaja, pequeña cantidad.Denpora apurra asko izaten da batzuetan.~ Altsi, pitin.BU, LD, UK.

apur bat: zenb.Un poco.Ebanjelioko aberatsak ez eukan ogi apur batLazarorentzat.~ Arean, zeozertxo.DU, LD, UK, MU.

apurtu: ad.Cansarse, hartarse.Soloan ibili naz eta apurtuta nago.~ Albaindu, auno egin, blaust egin, jota egon,maki-maki egin, oldu, sats egin, unatu.UK.

apustu: apostu, aposte iz.Apuesta, competición sobre la que se apuesta.

Apustua egin eutsan, baina galdu egin eban.~ Erronka, esku-ontza, postura, tema.LD.

aputz: iz.Cuezo mayor en que se cuaja la leche; colo-dra.Aputz hori beterik hartu, eta egarria kendukodozu.~ Abatz, kaiku.DU.

arabere: adb.Incluso, aún.Ikasleek eta arabere irakasleek antzeztu eben.~ Endemas, ga(i)nera.ARR, BU.

aramu: aremu iz.Araña.Aramu baltz bat eskegita ikusi, eta arin-arin -ka hasi da.~ Hamarratz, lupu, marasma, miarma.NE, DU, BU.

arao: iz.Maldición, juramento, blasfemia.Beti dabil araoak esaten eta kantsauta nauka.~ Ainen, birao, ernegu, juramentu, madarikazi-no, maldizino.ARR, LA, LD.

arbel egin: ad lok.Errar, fallar.Igaz arbel egin neban lan haretan.~ Erratu, huts egin, kale egin, molokot egin,molot egin, motz egin, okertu, porrot egin,toto egin.ARR.

arbin: adj/adb.Apurado -da, inquieto -ta, agobiado -da.Arbin dabil aspaldian, ard u r a ren bategaz edo.~ Armin, arteak hartu ezineko, artega, arteko s o,birtxin, biziztura, desero s o, egonezin, epebako,e p e r l o ka, epertarin, eperterre, epertikara, geldiegon ezineko, geraka, ka kapirri, larri, paraka t x ,pirri, subalindara, txipriztin, urduri, zirin.ARR, TX, BU.

32

aproba

ardi: iz.Oveja.Bee hortik eta bee hemendik egunabarrazbatera doaz ardi ederrak.~ Bekereka.

ardura: iz.Preocupación.Ontziko agintariek usmau eben zer etorren,eta haizea etorri orduko hartu ebezan arduraguztiak ekaitzari arpegi emoteko.~ Axola, garrantzi, kezka, kontu, leba.DU, UK.

arean: grad/adb.Algo, un poco.Horretarako arean bere gasturik ez da behar.~ Apur bat, zeozertxo.TX, UK.

argal: adj/adb.Débil, delicado -da.Itxura bako gizon argal bat sartu zan; azalaeta hazurra bakarrik igarri jakozan.~ Ahul, debil, erkin, herbal, hozkil, indarga,kaskar, kikil, makal, marraskal, maskal, meko,mengel, menkaio, mirrin, txango, txankil, ziz-trin.

argimutil: iz.Candelero, candelabro, palmatoria.Argimutila eta guzti doaz errekarantz.~ Kandelero, kurtzulo.DU, LD.

Arimen egun: animen egun iz ber.Día de Animas (2 de noviembre).Arimen egunean mezatara joango gara.~ Difuntuen egun, Gaztainaren egun, Negar-egun.LD.

arin: adj/adb.Ágil, rápido -da; ágilmente, rápidamente.Harrapau gura badozue arin egingo dozue,bada guzurra hanka bakarra da.~ Abiantzadan, andanadan, antxintxika ,antxintxiketan, arin-arinka, arineketan, arrapa-ladan, arrapataka, azka r, bizko r, derro t e a n ,e s t ropadan, galapan, karraderan, ka r r a ka ,

korrika, lasterka, laukoan, perrotsean, posto--postoka, tarrapataka.DU, BU, LD, UK.

arin baten: adb.Enseguida, en un santiamén, en un abrir ycerrar de ojos.Herriko enparantzan arin baten prestau ebendenda polit bat.~ Aitaren baten, atoan, berehala, berlan, di-da,gesu baten, laster baten, momentuan, segi-duan, zirt-zart.

arin-arinka: arin-aringa adb.Corriendo, apresuradamente, rápidamente,ligeramente.Geldi-geldika asagora heltzen dala dino esa -kera batek, baina zeugaz jazo da arin-arinkaurra-urra geratzea.~ Abiantzadan, andanadan, antxintxika, antxin-t x i ketan, arin, arineketan, arrapaladan, arrapata-ka, azka r, bizko r, derrotean, estropadan, gala-pan, karraderan, ka r r a ka, ko r r i ka, lasterka, lau-koan, perrotsean, posto- p o s t o ka, tarrapataka .LA, LD, BU.

arineketan: ariniketan, añeketan adlag.Corriendo, rápido.Gauzak ez dira arineketan egin behar, kontuzkontuz hobeto egiten dira beti.~ Abiantzadan, andanadan, antxintxika ,antxintxiketan, arin, arin-arinka, arrapaladan,arrapataka, azkar, bizkor, derrotean, estropa-dan, galapan, karraderan, karraka, korrika, las-t e r ka, laukoan, perrotsean, posto - p o s t o ka ,tarrapataka.LA, DU, BU, LD.

arkal: iz.Consanguíneo -a, pariente.~ Etxeko, etxeko-arteko, parintel, senide.LD.

arkume: iz.Cordero que se alimenta de la madre.Arkumetxoari esnea emoten deutsagu armoze -tako.~ Artxo, azuri, bildots.LA, LD.

33

arkume

arkuntza: iz.Ocasión propicia, oportunidad, coyuntura.Gauza bera dinozu arkuntza guztietan.~ Abagune, adiuntza, atajada, aukera, era, oka-sino, une.

arlote: adj.Torpe.Benetan dala arlotea gero!~ Aldrebes, baldar, gangul, gazunaska, taket,trauskil, urko, zakar.LD.

arlote: iz/adj.Holgazán, haragán.Nahiko arlotea izan da beti, baina orain bizi -modua aldatu egin dau.~ Alper, alperrontzi, gangul, gibelandi, nagi,pastanoi, tauki, trakets, txitxilinborda, ustel.LA.

armera: iz.Cornamenta.Pizti horrek armerea apurtu dau.~ Adaje.TX.

armin: adj/adb.Inquieto -ta, irritado -da.Estu eta armin egoan, zer esan ez ekiala.~ Arbin, arteak hartu ezineko, artega, artekoso,birtxin, biziztura, deseroso, egonezin, epebako,eperloka, epertarin, eperterre, epertikara, geldiegon ezineko, geraka, kakapirri, larri, parakatx,pirri, subalindara, txipriztin, urduri, zirin.ARR, TX, UK.

armin(a): iz.Bochorno.Armin dago eta mendira baino, hobeto hon -dartzara bagoaz.~ Arregosi, bero astun, bero galda, bero larri,sapa, sargori, txangot, umel.

armonia: iz.Murmullo, susurro, rumor.Armonia entzuten zan eleizan, baina ez dakitzergaitik izan zan.~ Hizkimizki, marmar, marra-marra, mormo-rieta, mormorio, txutxu-mutxu, zurrumurru.TX, LA, DU, BU.

armozu: iz.Desayuno.Egunero doa eskolara armozua ondo janda.~ Barausi, barauskarri, gosari.DU, BU, LD, UK.

aro: iz.Tiempo atmosférico.Gau-aro ederra dago gero!~ Denpora, eguraldi, giro.TX, BU, LD, UK.

arpegiko: iz.Bofetada, tortazo.Arpegiko galanta emon deutso aitak gaiztake -riak egiteagaitik.~ Belarrondoko, betondoko, matrailako, mos-t a t x a ko, musturre(ta)ko, plastada, plastazo,txaplamoko, txiplazo, zaplada, zaplasteko.BU.

arrabia: iz.Rabia, enfado, indignación.Ez dot azterketea gainditu eta arrabiaz bete -rik nago.~ Amorrazino, amorru, arrabio, haserre bizi.

arrabio: iz.Rabia, cólera, furia.Itzelezko arrabioa emoten deust horrek.~ Amorrazino, amorru, arrabia, haserre bizi.TX, DU, BU.

arrain bits: iz.Llovizna.Arrain bitsa jausten hasi da eta aterkina har -tu beharko dogu.~ E u r i - l a n b ro, euri-landur, euri-lanpar, euri-ugar,euri-zirin, garapa, garazta, bruma, zirimiri.

arraio: interj.Rayos! demontre!Zertan arraio ibiliko gaituk katilu batera ate -raten?~ Demontre, denganino, ene, jainko, jaungoi-ko, kristo.DU, BU, LD.

arraketi: adj.Charlatán -a, hablador -a; chismoso -sa.

34

arkuntza

Arraketi galanta da, eta beragaz nagoaneanbeti heltzen naz berandu leku guztietara.~ Barriketalari, barritsu, berbalapiko, berbal-dun, berbati, berbatsu, izkilimihin, jarduntsu,lamin, lapiko, lapiko txiki, txilin, txolin.LA.

arrama: iz.Grito o quejido humano muy fuerte.Gaixoen arramak entzuten egon ginan goizosoan.~ Burrufada, erremuska, erremuskada, furruz-tada, kurruka, murruskada, musturkada, sarra-muska, urrueta, urruma, urrumada.LD.

arrama: arramar iz.Alboroto.~ Astrapala, astrapalada, astrapalots, burrun-dada, eskandalu, euztabar, istilu, izkilimin, kala-matrika, zalaparta, zaparrada, zarata, zaratots,zirriparra.LD.

arrano: iz.Buitre.Gure etxe aurrean arrano bat egoten da egu -nero.~ Buztan-urkulu, putre, sai.LD.

arrantza: iz.Grito, clamor, llanto ruidoso.Umea arrantza batean egoan negarrez.~ Aiaria, aiene, alaio, alaka, alarau, aldarri,d e a d a r, erosta, garramisto, garrasi, girristu,inkesa, intziri, irrintzi, kexa, lekaio, oihu, orru,sokorru, txilio, uju, ulu, zantzo.DU, LD.

arrapaladan: adlag.A la carrera, rápidamente, apresuradamente.Ordua danean arrapaladan bata baino bestealehenago, inguruetako astoek estropadea iza -ten dabe.~ Abiantzadan, andanadan, antxintxika ,a n t x i n t x i ketan, arin, arin-arinka, arineke t a n ,arrapataka, azkar, bizkor, derrotean, estropa-dan, galapan, karraderan, karraka, korrika, las-

t e r ka, laukoan, perrotsean, posto- p o s t o ka ,tarrapataka.ARR, LA, BU, UK.

arrapataka: adb.A la carrera, rápidamente, apresuradamente.Mezea amaituaz batera arrapataka doa Antoneleizpera.~ Abiantzadan, andanadan, antxintxika ,a n t x i n t x i ketan, arin, arin-arinka, arineke t a n ,arrapaladan, azkar, bizkor, derrotean, estropa-dan, galapan, karraderan, karraka, korrika, las-t e r ka, laukoan, perrotsean, posto - p o s t o ka ,tarrapataka.LD.

arraska: iz.Pesebre.Arraskea beterik ipini deutsat behiari etxetikjoan aurretik.~ Aska, azpil, ganbela, itaska.LD.

arrast: iz.Cerilla, fósforo.Emongo deustazuz hor dagozan arrastak suabizteko, mesedez?~ Misto, posporo.LA.

arrast: iz.Rastrillo, instrumento de labranza.Kortara joan behar dot arrastaren bila bedarsikuak batzeko.~ Eskubara, eskutila.LA, DU, LD.

arrastaka: adb.Arrastrando, a rastras.Gau eta egun, jai eta aste, uda eta negu..., betiarrastaka euren gorputzak narrak balira leznekatuaz.~ Arrastan, dandarrez, kinkili-kankala, narras,tarrazean, tatarrez.BU.

arrastan: adb.Con dificultad, arrastrando.Arrastan ibili zan lur gainean.

35

arrastan

~ Arrastaka, dandarrez, kinkili-kankala, narras,tarrazean, tatarrez.

arratz: iz.Cesto.Sagarrez bete dogu arratza.~ Karpan, kintxel, kopelet, otarre, otzara,zaran, zare, zesto.LA.

arraunean: adlag.Remando.Orio dogu nagusi arraunean.~ Abantean, arraunketan, erramu(e)tan.LA.

arraunketan: adlag.Remando.Lehen baino alde gehiago atera eutsen geure -ak Zierbanakoei arraunketan.~ Abantean, arraunean, erramu(e)tan.LD.

arregosi: iz.Tiempo muy caluroso y bochornoso.Arregosi galanta dago; hobeto etxean gera -tzen bagara.~ Armin(a), bero astun, bero galda, bero larri,sapa, sargori, txangot, umel.BU.

arrekikili: arretxikili, arretxikilin adb.A horcajadas.Umea arrekikili dakarrena da nire anaia.~ Andaka, andandaka, arrekokozillo, arrelepo,arretxiko, hankalatraba, hankurkulu, kikilito.TX.

arrekokozillo: adb.A horcajadas.~ A n d a ka, andandaka, arrekikili, arrelepo,arretxiko, hankalatraba, hankurkulu, kikilito.BU.

arrelepo: alepo, arrilepo adb.A horcajadas.Mikelek beti gura dau arrelepo joan.~ Andaka, andandaka, arrekikili, arrekokozillo,arretxiko, hankalatraba, hankurkulu, kikilito.DU.

arreo: arriuo, arrigo iz.Dote, donación que se hace a los hijos e hijasno primogénitos.Ni ezkondu nintzanean ez neban arreorik ero -an.~ Dote, ezkonsari.TX, LD, UK, MU.

arretxiko: adb.A horcajadas.Arretxiko dabil beti aitagaz.~ Andaka, andandaka, arrekikili, arrekokozillo,arrelepo, hankalatraba, hankurkulu, kikilito.DU, LD, UK, MU.

arrotz: iz.Huésped.Asteburu honetan arrotzak egongo dira gureetxean.~ Apopilo, etxelagun, maister, ostari, ostatari.

artamaluta: adj.Bobo -ba, lelo -la.Artamaluta halakoa!~ A r t o l a p i ko, astakilo, astakirten, astapito,babalasto, babalora, bekor, buruzuri, inozo,inuzente, kaiku, keletro, kokolo, lelo, memelo,mengenilo, papau, papelontzo, pepelo, taket,tentel, tontolapiko, txaldan.LD.

artasiku: iz.Gacha, farineta, masa de harina de maíz quese toma con leche.Goizero armozetako artasikua ipinten deustamamak.~ Drungulu, morokil.BU.

artazi: artezi iz.Tijeras.Artazi honeek ez dabe ezer ebagiten.~ Guraize.

arteak hartu ezineko: adj.Inquieto -ta.Arteak hartu ezinekoa da mutiltxo hori.~ Arbin, armin, artega, artekoso, birtxin, biziz-tura, deseroso, egonezin, epebako, eperloka,

36

arratz

epertarin, eperterre, epertikara, geldi egon ezi-neko, geraka, kakapirri, larri, parakatx, pirri,subalindara, txipriztin, urduri, zirin.DU, BU.

artega: adj/adb.Inquieto -ta, desasosegado -da.Pekatua gehienez dator azalera, bestelan bizi -ten da barruan, artega.~ Arbin, armin, arteak hartu ezineko, artekoso,birtxin, biziztura, deseroso, egonezin, epebako,geldi egon ezineko, geraka, kakapirri, larri,parakatx, subalindara, txipriztin, urduri, zirin.ARR, TX, LA, DU, BU.

artegatasun: iz.Inquietud, desasosiego.Artegatasuna igarten da gela honetan.~ Egonezin, larritasun, ondoez, urduritasun.ARR, TX, LA, BU.

artekoso: adj.Muy inquieto -ta.Beroaren beroaz umea artekoso egon da egunguztian.~ Arbin, armin, arteak hartu ezineko, artega,birtxin, biziztura, deseroso, egonezin, epebako,eperloka, epertarin, eperterre, epertikara, geldiegon ezineko, geraka, kakapirri, larri, parakatx,pirri, subalindara, txipriztin, urduri, zirin.BU.

artetu: ad.Sosegar(se), tranquilizar(se).Lagunak artetu eta banandu ebezan.~ Asaskau, baketu, baretu, epeldu, mantsotu,nasaitu, sosegau, trankildu.

artez: adj.Recto -ta, derecho -cha, rectamente, directa-mente.Arteza da bere beharrean, beti ahalegintzenda ondo dagoana egiten.~ Erara, justu, prestu, taiuz, zuzen.ARR, TX, LA, DU, BU, LD.

artolapiko: adj.Tonto -ta, bobo -ba, lelo -la.~ Artamaluta, astakilo, astakirten, astapito,babalasto, babalora, bekor, buruzuri, inozo,

inuzente, kaiku, keletro, kokolo, lelo, memelo,mengenilo, papau, papelontzo, pepelo, taket,tentel, tontolapiko, txaldan.LD.

artxo: iz.Cordero que se alimenta de la madre.~ Arkume, azuri, bildots.BU, UK, MU.

artza: iz.Zaranda, criba.~ Bahe.LA, BU.

asago: adb.Lejos, en lugar apartado.Zoaze asago! Ez zaitugu behar!~ Urrin, urrun.ARR, TX, BU, UK.

asaskau: ad.Sosegar(se), tranquilizar(se).Azkenean asaskau zan, baina itzelezko sustoahartu eban.~ Artetu, baketu, baretu, epeldu, mantsotu,nasaitu, sosegau, trankildu.ARR, BU.

ase: iz.Hartura, satisfacción.Alper galanta zan; baina halan bere sabelnasai eta handikoa, eta inoz be ase ezindakoa.~ Asebete, betealdi, betekada, sabelbete.LD, UK, BU, DU.

asebete: iz.Hartazgo, tripada, panzada.~ Ase, betealdi, betekada, sabelbete.LD.

aska: iz.Abrevadero.Askan dabil ganadua, egarria kentzen.~ Patin.DU, LD, UK, MU.

aska: iz.Pesebre.Asto gaixoak ez ekian aska bietan zeini lehe -nengo oratu.

37

aska

~ Arraska, azpil, ganbela, itaska.LD, UK.

askotxo: askotxu zenb/adb.Demasiado, bastante.Egiteko daukaguna askotxo da; hamar lagu -nen lana ez daigun itxi biontzako.~ Demas, gehiegi, lar, larregi, sobran.LD.

asmau: ad.Percibir, notar, barruntar, sentir.Nondik nora asmau dok okerreri hori?~ Barrundatu, barruntau, igarri, susmau.DU, BU, UK.

asper: iz.Fatiga, cansancio, aburrimiento.Asper-asper nentorren hainbeste behar egineta gero.~ Abaildura, kantsazino, nekaldi, neke.LA.

aspertu: ad.Aburrir(se).Egonaren egonaz aspertu naz.~ Abrozidu, aburridu, gogait egin, gogaitu.LA, LD.

astakilo: astokilo adj.Tonto-ta, majadero -ra.~ Artamaluta, artolapiko, astakirten, astapito,babalasto, babalora, bekor, buruzuri, inozo,inuzente, kaiku, keletro, kokolo, lelo, memelo,mengenilo, papau, papelontzo, pepelo, taket,tentel, tontolapiko, txaldan.LD, UK.

astakirten: adj.Tonto -ta, majadero -ra.~ Artamaluta, artolapiko, astakilo, astapito,babalasto, babalora, bekor, buruzuri, inozo,inuzente, kaiku, keletro, kokolo, lelo, memelo,mengenilo, papau, papelontzo, pepelo, taket,tentel, tontolapiko, txaldan.LD.

astapito: adj.Tonto -ta, majadero -ra.

~ Artamaluta, artolapiko, astakilo, astakirten,babalasto, babalora, bekor, buruzuri, inozo,inuzente, kaiku, keletro, kokolo, lelo, memelo,mengenilo, papau, papelontzo, pepelo, taket,tentel, tontolapiko, txaldan.

aste-akabu: iz.Fin de semana.A rduraduna aste-akaburako etorriko dalaesan deusku.~ Asteazken, asteburu, astegoien.UK.

asteazken: iz.Fin de semana.Beti biharko itxi barik ia amaitzen dogunasteazkenean.~ Aste-akabu, asteburu, astegoien.LD, UK.

asteburu: iz.Fin de semana.Asteburuetan beti dabil parrandan hortik.~ Aste-akabu, asteazken, astegoien.UK.

astegoien: asteguen iz.Fin de semana.Astegoienerako barr i ro aro ona datorre l adinoe.~ Aste-akabu, asteazken, asteburu.TX, LA, DU, BU.

astelehen: iz.Resaca, mal cuerpo después de un día de fies-ta.Atzo Mendatako jaietan egon ginan eta gaurastelehenagaz gagoz.~ Aje, biharamun, domeka ahoan, lupu, moz-korrondo, oste.NE.

asti: iz.Tiempo desocupado, rato libre.Artoa erein eta beharrak urritu dira apurbat..., orain ondo gagoz asti hartzeko.~ Denpora.DU, BU, LD.

38

askotxo

astinaldi: iz.Tunda, zurra, sacudida, paliza.Itzelezko astinaldia emon eutsen lapurre keukan dirua kentzeko.~ Egurkada, jipoi, pasada.LA, DU.

astopatxiko: adj.Andrajoso -sa, majadero -ra, bestia.~ Balastrago, fardel, lakar, perdul.DU.

astrapala: iz.Alboroto.Jaunaren trumoi-astrapalea dator zerutik.~ Arrama, astrapalada, astrapalots, burrunda-da, eskandalu, euztabar, istilu, izkilimin, kala-matrika, zalaparta, zaparrada, zarata, zaratots,zirriparra.TX, DU, LD, UK, MU.

astrapalada: iz.Alboroto.Jaietan gure etxean ezin da egon gauez entzu -ten dan astrapaladeagaz.~ Arrama, astrapala, astrapalots, burrundada,eskandalu, euztabar, istilu, izkilimin, kalamatri-ka, zalaparta, zaparrada, zarata, zaratots, zirri-parra.LA, DU.

astrapalan: adlag.Al buen tuntún, a la buena de Dios.Astrapalan egin dot marrazki hau eta ez danire gustukoa.~ Abespeluan, desbastean, destajuan, ganorabarik, itsumustuan, zelan edo halan.

astrapalots: iz.Alboroto.Zer gertatzen da, ba? Zergaitik hainbestekoastrapalotsa?~ Arrama, astrapala, astrapalada, burrundada,eskandalu, euztabar, istilu, izkilimin, kalamatri-ka, zalaparta, zaparrada, zarata, zaratots, zirri-parra.TX, MU.

atajada: iz.Ocasión propicia, oportunidad, coyuntura.

~ Abagune, adiuntza, arkuntza, aukera, era,okasino, une.

atal: iz.Grano, semilla, fruto.Berakatz atalak erosi dodaz bazkaria preste -tako.~ Ale, garaun, leka, zeruka.DU, LD.

ateraldi: iz.Ocurrencia, capricho, idea, pensamiento.Andra arropa zahar bati entzun deutsat ate -raldi hori.~ Akordu, burutazino, gogo, gomuta, oku-rrentzia.LD, BU,A RR.

ato: iz.Tropel, grupo, bandada.Behiak atoan dabilz.~ Aldra, eli, izkilimili, moltso, mordo, mordox-kada, pilo, talde.BU.

atoan: adlag.Enseguida, en un santiamén, en un abrir ycerrar de ojos.Atoan nator atzera, errekadu bat baino ez dotegin behar eta.~ Aitaren baten, arin baten, berehala, berlan,di-da, gesu baten, laster baten, momentuan,segiduan, zirt-zart.DU, UK.

atondu: ad.Arreglar(se), preparar(se).Laster baten atondu eban mahaia.~ Konpondu, maneau, prestau.ARR, LA, DU, BU, TX.

atorra: iz.Camisa.Praka horreek kendu eta ipini eizuez atorrazahar batzuk!~ Alkondara.LA, DU, LD.

atrapau: atrapa ad.Coger, agarrar, atrapar, pillar, arrebatar, alcan-zar.

39

atrapau

Ezin dabe umea atrapau, inork baino arinagoegiten dau eta.~ Eutsi, harrapau, hartu, heldu, koiu, koixidu,oratu.TX, DU, BU, LD.

atrapauta egon: ad lok.Estar loco -ca, desvariar.Beti pentsau dot Mikel atrapauta dagoala.~ Burutik egon, burutik endredauta egon, txo-linduta egon, zoratuta egon.LA, BU.

atseginez: adlag.Con placer.Atseginez joango naz zure ezkontzara.~ Adurretan, ezti guritan, eztitan, gustura.

atsekabe: atsakaba iz.Aflicción, pesar, disgusto.~ Elorrio, ezbehar, ezegoki, harriabar, kaden,kalamidade, nahibage, samin, tristezia.LA, BU, LD.

atsotitz: iz.Refrán, proverbio.H e rrian batutako atsotitzak arg i t a r a t u k odoguz datorren azokarako.~ Errefrau, esaera, esakera, esakune.

atxakia: iz.Excusa, pretexto.Ez dau han izango gauzen edergarririk, ezatxakia onik.~ Aiko-maiko, atxaki-matxaki, bai-baia, bai--baina, kautela, kopla.DU.

atxaki-matxaki: adb.Con excusas, pretextos.~ Aiko-maiko, atxakia, bai-baia, bai-baina, kau-tela, kopla.

atximurka egin: ad lok.Pellizcar.Atximurka egiten deutso anaia zaharrenakgazteenari.~ Imurtxi egin, txatximerka egin, txitximurkaegin, txutxumarka egin.LA, LD.

atxitu: antxitu ad.Coger, conseguir, alcanzar.Guk atxitu ahal doguzanak baino ezkutuago -koak dira gauza honeek.~ Eskuratu, jadetsi, lortu.NE, LD.

atxurtu: ad.Emborrachar(se), embriagar(se).Atxurtuta dabil goizetik gauera eta, holanzelan topauko dau beharra, ba?~ Horditu, mozkortu.LA, DU.

atzamarka: iz.Arañazo, zarpazo.Atzamarkaz beterik etorten da beti eskolatik.~ Atzamarkada, erpekada, hamarrazkada, urra-kada.DU, LD.

atzamarkada: iz.Pellizco, arañazo, zarpazo.Arpegiko atzamarkada hau nire nebeak egineustan txikitan.~ Atzamarka, erpekada, hamarrazkada, urraka-da.DU, LD.

atzamarkatu: atzaparkatu ad.Arañar, echar zarpazos o manotazos.Beti dabil mehatxuka, atzamarkatuko nauela.~ Erpeka egin.LA, LD.

atzandel: aztandel iz.Dedal.Atzandel barik ez dakit josten.~ Azkapela, hatz-zorro, titara.LA, BU.

atze: iz.Parte trasera.Alkarregaz gabilz mutil hori eta ni txalupabaten, neure atze-atzean daukat bero n e narrauna.~ Atzekalde, oste.DU, LD, UK.

40

atrapauta egon

atzekalde: iz.Parte trasera.Atzekaldetik sartuko da inork ez ikusteko.~ Atze, oste.DU, UK.

atzera(be): adb.De nuevo.Kanposantutik inor ez dator atzera.~ Barriro, barriz, ostabere, ostera, osterabe(re).LA, DU, LD, UK.

aube: auba iz.Suegra.Gure aubea gaztea da hondinokarren, bainaez dauka osasunik.~ Amaginarreba, amaxe.ARR, TX, DU, UK.

aukera: iz.Ocasión, oportunidad; abanico, serie o con-junto de posibilidades.Guk baino aukera gitxiagogaz familia ederrakhazi ebezan lehengo zaharrek.~ Abagune, adiuntza, arkuntza, atajada, era,okasino, une.LA, BU, LD.

aukerako: izlg.Oportuno -na, idóneo -a, adecuado -da.Goiko saila goldatzea dogu gaur, aukerakoeguraldia dator eta.~ Alagalako, alazoko, aparteko, apropos, bere-biziko, bikain, egoki.DU, LD.

auno egin: ad lok.Rendirse de cansancio.Hainbeste lan eta hainbeste lan, auno egindabizi naz aspaldian.~ Albaindu, apurtu, blaust egin, jota egon,maki-maki egin, oldu, sats egin, unatu.LD.

aupats: eupetz, upats iz.Eructo, regüeldo, flato.Larri-larri egoten naz, eta aupatsak botatenhasi behar izaten dot derrigorrean.~ Korrokada, korroskada.DU, LD.

aur: iz.Cuesta, pendiente.Aur behera joan zan pelotea.~ Aldapa, aldats, erripa, malda, patar, pendiz.ARR, LA, UK.

aurreuste: iz.Presentimiento, sospecha.Oindino ez da etxera heldu eta ez nago tran -kil, aurreuste txarra eginda nago.~ Begitanduera, begitazino, bihozkada, erreze-lo, irudipen, peko, susmo, uste, zaio.UK.

auskaka: adb.Peleando, a bofetadas.Eskolan auskaka ibili da beste mutiko bate -gaz, eta guztiz markauta etorri jaku.~ Auskan, borrokan, burrukan, erreztan, errie-tan, etiketan, pelikan.ARR, LA.

auskan: adlag.Peleando, a bofetadas.Neron gaiztoagaz auskan egiteko besteko etagehiago bazan Pedro.~ Auskaka, borrokan, burrukan, erreztan, errie-tan, etiketan, pelikan.LA.

autu: iz.Conversación, diálogo.Krispinek autu honeek entzunkeran sutaneukan aurpegia.~ Alkarrizketa, autueta, barriketa, berbabide,berbeta, txatxareo.BU, LD.

autueta: iz.Conversación, diálogo.Autueta aberasgarria izaten da normalean.~ A l ka r r i z keta, autu, barriketa, berbabide,berbeta, txatxareo.LD.

auzo: iz.Vecindad, barrio.Aspaldikoa nok ni auzo honetan.~ Aldiri, auzotegi, auzune.

41

auzo

auzoko: iz.Vecino -na.Senide urrinekoa baino auzoko urkoa hoba.~ Alboko, bestaldeko, etxekoneko.

auzotegi: iz.Vecindad, barrio.Mundaka ondoan ibaia bitarte, dagoan auzo -tegi txiki bat Laida da.~ Aldiri, auzo, auzune.BU.

auzune: auzoune iz.Vecindad, barrio, barriada.Hamazortzi joan dira soldadu auzune honeta -tik.~ Aldiri, auzo, auzotegi.DU, LD.

axaxatu: ad.Impulsar, estimular.Egun guztian daukat axaxatzen eta azkeneanhaserratu egingo naz.~ Bultza egin, eragin, kilikatu, kin egin, kinatu,zirikatu.DU.

axola: ajola iz.Cuidado, apuro, interés.Haurrakaz axola hartu beharko litzake.~ Ardura, garrantzi, kezka, kontu, leba.LA.

axubeta: aiubeta iz.Agujeta, correa o cinta provista de herrete quesirve para atar zapatos, faldas u otras prendas.Axubeta honeek ezin dira ondo amarrau.~ Amarra, kordel, lokarri.TX, LA, NE, BU.

azkapela: iz.Dedal.Amamak azkapela galdu dau, eta ezin izangodau josi.~ Atzandel, hatz-zorro, titara.BU, LD.

azkar: adj/adb.Rápido -da, diligente, presto -ta, rápidamente,diligentemente.

Hanka gorritan izan arren, azkar ekarri gen -duzan suterako txortak.~ Abiantzadan, andanadan, antxintxika ,a n t x i n t x i ketan, arin, arin-arinka, arineke t a n ,arrapaladan, arrapataka, bizko r, derro t e a n ,e s t ropadan, galapan, karraderan, ka r r a ka ,korrika, lasterka, laukoan, perrotsean, posto--postoka, tarrapataka.LD.

azpi: iz.Cama del ganado, mullido de paja y otrosvegetales que se coloca en el suelo para losanimales del establo.Atera dozuez azpiak?~ Azpigai, azpigarri, inaurkin, simaur.LD, UK, MU.

azpigai: azpigei iz.Cama del ganado, mullido de paja y otrosmateriales que se coloca en el suelo para losanimales del establo.Azpigaiak atera behar ditut inora joan aurre t i k .~ Azpi, azpigarri, inaurkin, simaur.LD.

azpigarri: iz.Cama del ganado, mullido de paja y otrosmateriales que se coloca en el suelo para losanimales del establo.Afarira joateko azpigarria egin behar dot,osterantzean amak ez deust etxetik urtetenitxiko.~ Azpi, azpigai, inaurkin, simaur.TX, DU, MU.

azpikerietan ibili: ad lok.Andar tramando algo, trampear.Ez dot gustuko beti azpikerietan dabilen per -sonea.~ Tranpetan ibili, zurikerietan ibili.

azpil: iz.Pesebre.Azpilera joan da ganadua.~ Arraska, aska, ganbela, itaska.

azpilaino: iz.Niebla.Kontuz joan bidean, azpilainoa dago gaur eta.

42

auzoko

~ Behelaino, erlaino, erreka-laino, kain, laina--behera, laino, lainope, lanbro, lanpar, lauso,murmoi, zarrazoi.

azpisuge: adj.Vil, traidor -a, de malas intenciones.~ Azpizapo, doilor, kaldar, matxar, otin, tatar,zitar, ziztrin.ARR.

azpizapo: adj.Vil, traidor -a, de malas intenciones.Barriro be hor dabil, azpizapoori?

~ Azpisuge, doilor, kaldar, matxar, otin, tatar,zitar, ziztrin.ARR, TX, LA.

aztarna: iz.Rastro, vestigio, huella, indicio.Oinatzetatik aztarna hartu eutsan.~ Errastu, erratza, hanka lorratz, lorratz, oinatz.

azuri: iz.Cordero que se alimenta de la madre.~ Arkume, artxo, bildots.ARR.

43

azuri

45

baba: iz.Baba, saliva que cae de la boca.Baba dariola dabil bere semetxo barriagaz.~ Adur, bits, elder, lirdinga.UK, MU.

baba: iz.Ampolla, callo.~ Anpulu, burbuil(a), disipula, kostra, purrusti-la, pusla, puspulo, pustila, sarakar.LD.

babalasto: babasto adj.Tonto -ta.Zelan zabilz babalasto horregaz?~ Artamaluta, artolapiko, astakilo, astakirten,astapito, babalora, bekor, buruzuri, inozo, inu-zente, kaiku, keletro, kokolo, lelo, memelo,mengenilo, papau, papelontzo, pepelo, taket,tentel, tontolapiko, txaldan.LA, DU, UK.

babalora: adj.Presumido -da; tonto -ta.Babalora hutsa da, eta ez dot ezer jakin gura.~ Artamaluta, artolapiko, astakilo, astakirten,astapito, babalasto, bekor, buruzuri, inozo, inu-zente, kaiku, keletro, kokolo, lelo, memelo,mengenilo, papau, papelontzo, pepelo, taket,tentel, tontolapiko, txaldan.DU, LD, UK.

babil: iz.Pábilo, mecha de la vela.Babila bizteko surik badaukazu?~ Metxa, muki, tunda.LD.

bahe: iz.Cedazo, criba, tamiz.Bahea behar dot uruna eralgiteko.

~ Artza.BU, LD, UK.

bai zera: lok.¡ya! ¡sí! ¡y un jamón!Bai, zera! Esan deustazuna zeuk bere ez dozusinesten.~ Et, et, et!, hoba, ka.UK.

bai-baia: iz.Excusa, pretexto.~ Aiko-maiko, atxakia, atxaki-matxaki, bai-bai-na, kautela, kopla.

bai-baina: iz.Excusa, pretexto.~ A i ko- m a i ko, atxakia, atxaki-matxaki, bai--baia, kautela, kopla.

baiez: iz.Disputa, discusión, debate, litigio.Momentu guztietan baiezean ibiltea be neka -garria da.~ Droga, errieta, ezbai, eztabaida, ika-mika,kisk eta kosk, matraka, tekela.LD.

baketu: ad.Apaciguar(se), sosegar(se).Aita agertu zanean gauzea baketu egin zan.~ Artetu, asaskau, baretu, epeldu, mantsotu,nasaitu, sosegau, trankildu.LD.

balastrago: adj.Tosco -ca, no pulido -da, desgarbado -da.~ Astopatxiko, fardel, lakar, perdul.TX.

B

baldar: adj/adb.Torpe.Baldar dabil aspaldion eta azkenean jausiegingo da.~ Aldrebes, arlote, gazunaska, taket, trauskil,urko, zakar.LA, BU, LD.

baldur: adj.Gandul -a, desgarbado -da.~ G a n g a r, hankatrabailu, ka n kailu, ka s ka i l ,porakailo, taket, tauki.LA.

balijia: iz.Noticia.~ Albista, barri, gei, izpar, notizia.

baltzune: iz.Moratón, cardenal.Eskolatik beti dator baltzunez beterik.~ Odolbatu, ubeldu.TX, LA, DU, BU, MU.

banandu: ad.Desparramar, repartir, disminuir.Oindino osoan daukaguzan arloak banandudaiguzan.~ Sakabanatu, zabaldu.MU.

bandera: adj.Desenvuelta, casquivana, liviana.Mari bandera batzuk agertu dira herri hone -tan, batek daki nondik!~ Matxalen, txatxala.LA, DU, LD.

barausi: iz.Almuerzo, desayuno.Etxeko andreak egiten deutse egunero barau -sia.~ Armozu, barauskarri, gosari.ARR.

barauskarri: iz.Desayuno.Barauskarria prest daukie lanera joan ordu -ko.~ Armozu, barausi, gosari.ARR.

baretu: ad.Calmar(se), serenar(se), transquilizar(se),aplacar(se).Aurreragoko eguraldi gaiztoa zeozer baretuzan.~ Artetu, asaskau, baketu, epeldu, mantsotu,nasaitu, sosegau, trankildu.LA.

barrankari: iz.Depresión de terreno, barranco, precipicio.B a rrankaritik behera joan zan eta oraingidatzeko bildur da.~ Ainube, amil, jausleku, troka.

barre: farre, parre iz.Burla.~ Burla, parrezarra, purrustada.LA.

barri: iz.Noticia.Itsasokoen barri jakin dauanean beheak jo eidau larritasun bategaz.~ Albista, balijia, gei, izpar, notizia.DU.

barriketa: iz.Charla, comadreo.A l k a rren auzokoak diralako edo bat egindabelako bidea igarri barik egiten dabe, eten -bako barriketa gozoan.~ A l ka r r i z keta, autu, autueta, berbabide,berbeta, txatxareo.DU, LD, UK.

barriketalari: adj.Charlatán -a, hablador -a; chismoso -sa.Barriketalaria da, baina ez da persona txarra.~ Arraketi, barritsu, berbalapiko, berbaldun,berbati, berbatsu, izkilimihin, jarduntsu, lamin,lapiko, lapiko txiki, txilin, txolin.LD.

barriro: adb.De nuevo, otra vez.Behin gogortu ezkero, barriro beharrari hel -tzeko asmoz izan zan nire bila.~ Atzera(be), barriz, ostabere, ostera, ostera-be(re).TX, DU, UK.

46

baldar

barritsu: adj.Charlatán -a, hablador -a; chismoso -sa.Ondo barritsu eta esangurako gogorra hagoheu gaur!~ Arraketi, barriketalari, berbalapiko, berbal-dun, berbati, berbatsu, izkilimihin, jarduntsu,lamin, lapiko, lapiko txiki, txilin, txolin.TX, LD, UK.

barriz: adlag.De nuevo, otra vez.Ez barriz gelditu mutilak!~ Atzera(be), barriro, ostabere, ostera, ostera-be(re).DU, UK.

barru: iz.Entraña; estómago.~ Errai, haltsar, sakarramin, tripa.LA, LD.

barrua triste euki: ad lok.Tener hambre, estar hambriento -ta.Goizeko hamarretarako barrua triste daukategunero.~ Gose izan, sabela kizkurtuta euki, sabela txi-murtuta euki, tripazorriak euki.DU.

barruko: iz.Redil, casa del ganado aparte del caserío.~ Abeletxe, barruzki, itoi, korta, saltai, ukuilu.LD.

barrundatu: ad.Barruntar, observar.Zeozer gertatu zala barrundatu genduan.~ Asmau, barruntau, igarri, susmau.LD.

barruntau: ad.Percibir, sentir, barruntar, notar.Istripua egon dala? Ez dot ezer barruntau ba!~ Asmau, barrundatu, igarri, susmau.TX, DU, BU, UK, MU.

barruzki: iz.Redil, casa del ganado aparte del caserío.Abere guztiak barruzkian dagoz.~ Abeletxe, barruko, itoi, korta, saltai, ukuilu.ARR, LA, BU.

basa: iz.Barro, lodo.Arratsaldean dantza eta dantza, nahiz etabasa egon.~ Lokatz, lupetz.TX, LA, DU, BU, LD.

basabehi: iz.Vaca montaraz; ganado vacuno salvaje nodomesticado.Mendi horretan basabehiak ikusten dira.~ Betuxu, larra-behi.ARR, NE.

bat egin: ad lok.Estar de acuerdo, coincidir, ser de la mismaopinión.Hasi gaitezan, bat eginda gagoz eta.~ Ados egon, akorduan egon, bat etorri, bate-ra etorri, erara egon, etorri, konforme egon.LA, DU.

bat etorri: ad lok.Estar de acuerdo, coincidir, ser de la mismaopinión.Ia azkenean bat datozan eta akordu bateraheltzen diran.~ Ados egon, akorduan egon, bat egin, bateraetorri, erara egon, etorri, konforme egon.

bat-batean: adb.Casualmente, inopinadamente, improvisada-mente.Bat-batean agertu zan gure etxean, inori ezeresan barik.~ Derrepentean, inpentsadan, itsumustuan,otoz-otoan, supituan, tupustean, txiripaz, ustebarik, ustekabean.DU.

batera etorri: ad lok.Convenir, estar de acuerdo.Gu normalean batera gatoz, ez dogu errie -tarik egiten.~ Ados egon, akorduan egon, bat egin, batetorri, erara egon, etorri, konforme egon.

bazter: baztar iz.Costado, lado, rincón, esquina.Izugarria izan zan eguna; eguzkiak erre beharebazan bazter guztiak, haize izpirik ez ebilela.

47

bazter

~ Albo, bolbor, ertz, eskina, hegal, hirutxur,kantal, kantoi, kutrillo, mustur, okatx, okulu,ondo, txoko, zirkilu, zirkin-zulo, zokondo, zor-kulu, zurkulu.DU, LD, UK.

bedar txar: iz.Mala hierba, abrojo.Bedar txarrak kendu egin behar dira soloeta -tik.~ A n t o n i o- b e d a r, bermeo - b e d a r, leke i t i o-- b e d a r, matxin-bedar, matxingar, matxinga-rratz, txomin-bedar, uzta-bedar.LD, UK.

bedartza: iz.Prado, herbazal, pastizal.Bedartza horretan dagoz olgetan gure umeak.~ Landa, lantzar, lantzine, larra, solo, zelai.LD.

bederatzigarren: iz.Novenario, novena.G u re lagunaren bederatzigarrenean ikusineban azkenengoz Mikel.~ Bederatziurren.LD.

bederatziurren: bederatziurrun iz.Novenario, novena.Agustinen bederatziurrena da datorren dome -kan.~ Bederatzigarren.TX, DU, UK.

begiluze: adj.Curioso -sa.Ez da nire gustukoa, begiluzea da eta.~ Jakin-nahi, musturluze, nonzebarri.LD.

begirale: iz.Guardián -a, velador -a, monitor -a.Beti gura izan dau begirale lez behar egin.~ Guarda, jagole, zaindari, zaintzaile.

begitandu: ad.Figurar(se), imaginar(se), ilusionar(se).Beste bat zinala begitandu jat.

~ Antza emon, eretxi, iruditu, itxurea emon.DU, BU, LD.

begitanduera: iz.Alucinación, imaginación, ilusión.~ Aurreuste, begitazino, bihozkada, errezelo,irudipen, peko, susmo, uste, zaio.

begitazino: begizino iz.Alucinación, imaginación, ilusión.Bart begitazinoa euki dot; Amabirjinea ager -tzen jatan.~ Aurreuste, begitanduera, bihozkada, erreze-lo, irudipen, peko, susmo, uste, zaio.LD, UK.

behar: iz.Empleo, oficio, puesto de trabajo.Behar barik lotu da, eta orain ez daki zertanpasau denporea.~ Enplegu, kargu, ogibide.BU, UK, MU.

behar gorri: iz.Necesidad urgente, imperiosa.Momentu honetan behar gorrian dagoz taldehorretakoak.~ Premina bizi, premina larri.LA.

behargin: iz.Trabajador -a, obrero -ra.Beharginak greba egiteko ete dagozan entzunda.~ Langile.DU, BU, LD, UK.

beheko su: iz.Hogar, fuego bajo.Beheko sua biztuko dot, hotza igarten da eta.~ Subazter, subiloste, sukalde, sutegi.TX, DU, BU, LD, UK, MU.

behelaino: iz.Niebla baja, bruma.Goizean behelainoa egon da eta bidean ez daezer ikusten izan.~ Azpilaino, erlaino, erreka-laino, kain, laina-behera, laino, lainope, lanbro, lanpar, lauso,murmoi, zarrazoi.TX, LA, DU, BU, LD, UK.

48

bedartxar

behiak gogor euki: ad lok.Tener riquezas.G a rrantzitsuena behiak gogor eukitea da,beste guztia etorriko da apurka-apurka.~ Aberastasunak euki, haginak gogor euki, lau-koak euki.BU.

behin eta barriro: lok/adb.Repetidamente, una y otra vez.Behin eta barriro idatzi dot, baina ez doterantzunik hartu.~ Behin eta barriz, pitean-pitean, sarri, takean--takean, txitean-pitean.

behin eta barriz: lok/adb.Una y otra vez.Ez dot behin eta barriz gauzak esaten egonbeharko, ezta?~ Behin eta barriro, pitean-pitean, sarri, take-an-takean, txitean-pitean.

beilegi: adj.Amarillo -lla; amarillo rojizo/amarilla rojiza.Praka beilegiak eroan behar dodaz mozorroe -tara.~ Hori, laru.ARR, TX, DU, BU, UK, MU.

bekeke: iz.Balido de la cabra o de la oveja.~ Bekereka, bekokor(a).LD.

bekereka: iz.Espuma de la mar picada.Bekerekea ikusi ahal izan dogu gaur Lekeitio -ko islan.~ Erlax, katxoi, katxopa.LA, BU.

bekereka: iz.Balido de la cabra o de la oveja.~ Bekeke, bekokor(a).BU.

bekereka: iz.Corderito -ta; cabritillo -lla.~ Ardi.LA, BU.

bekoki astun: adj.Ceño, sobrecejo, frente ceñuda.Apal-apal urtetan ikusi nebazan batzuk: hare -ek bai eroan eben bekoki astuna.~ Bekoki ilun, bekoki motxo, bekoki motz,b e koki txo m o r, beko n d o, betozko, betilun,bihotzil, kopetilun, txordo.LA, LD.

bekoki ilun: adj.Ceño, sobrecejo.Ez dakie bekoki ilun eta mustur astinketarikegiten gure umeek.~ Bekoki astun, bekoki motxo, bekoki motz,b e koki txo m o r, beko n d o, betozko, betilun,bihotzil, kopetilun, txordo.UK.

bekoki motxo: adj.Ceño, sobrecejo.~ Bekoki astun, bekoki ilun, bekoki motz,b e koki txo m o r, beko n d o, betozko, betilun,bihotzil, kopetilun, txordo.NE.

bekoki motz: adj.Ceño, sobrecejo.Emazteak jakin gura eban bekoki motz harenjatorria, baina ez eutsan hitzik erantzuten.~ Bekoki astun, bekoki ilun, bekoki motxo,b e koki txo m o r, beko n d o, betozko, betilun,bihotzil, kopetilun, txordo.

bekoki txomor: adj.Ceño, sobrecejo.~ Bekoki astun, bekoki ilun, bekoki motxo,bekoki motz, bekondo, betozko, betilun, biho-tzil, kopetilun, txordo.TX.

bekokiko: iz.Ref. a la pieza que se coloca en la frente de losbueyes para uncirlos.Bekokikoak ekarriko ditu behiak prestetako.~ Frontera, ipuruko, kopeta, zamar, zapa.LD.

bekokor(a): iz.Balido de la cabra o del cordero.~ Bekeke, bekereka.TX, UK.

49

bekokor(a)

bekondo: iz.Ceño.Beti dago bekondo ilunagaz, haserre balegolez.~ Bekoki astun, bekoki ilun, bekoki motxo,bekoki motz, bekoki txomor, betozko, betilun,bihotzil, kopetilun, txordo.DU.

bekor: adj.Tonto -ta, majadero -ra.~ Artamaluta, artolapiko, astakilo, astakirten,astapito, babalasto, babalora, buruzuri, inozo,inuzente, kaiku, keletro, kokolo, lelo, memelo,mengenilo, papau, papelontzo, pepelo, taket,tentel, tontolapiko, txaldan.ARR.

betozko: iz.Ceño.Ondo betozko astun eta iluna eta zilbot galan -ta daukaz, behintzat.~ Bekoki astun, bekoki ilun, bekoki motxo,bekoki motz, bekoki txomor, bekondo, betilun,bihotzil, kopetilun, txordo.LA, DU, LD.

belarrondoko: iz.Bofetada.Aurreko aldera joan eta emon deutso bela -rrondoko bat.~ Arpegiko, betondoko, matrailako, mostatxa-ko, musturre(ta)ko, plastada, plastazo, txapla-moko, txiplazo, zaplada, zaplasteko.TX, LD, MU.

belu: adb.Tarde, con retraso.Neguan belu izaten da argitzea.~ Berandu.ARR, TX, LA, BU, LD, UK, MU.

berandu: adb.Tarde, con retraso.Belumendu edonorako beti berandu ohi dana -ri esaten jako.~ Belu.TX, DU, LD, UK.

berariaz: adb.Apropósito, expresamente, intencionadamente.

Ura bota eutsen burutik behera; ez dakiguberariaz ala ustekabez zan.~ Apropos, berenberegi, gura dala, gurata,nahita.

berba totel: iz/adj.Tartamudo -da, premioso -sa, torpe para laexpresión.Berba totela da eta eskolan barre egiten deu -tsie.~ Berbartu, esanezin, hitz-motel, mihinerdi,tartamutu, tatale.UK.

berbabide: berbapide iz.Conversación, diálogo.Ez daukazu zentzunik, ez berbabide onikdiharduzun autuetan.~ Alkarrizketa, autu, autueta, barriketa, berbe-ta, txatxareo.UK.

berbalapiko: adj.Parlanchín -a, charlatán -a, locuaz.Zer dino berbalapiko horrek?~ Arraketi, barriketalari, barritsu, berbaldun,berbati, berbatsu, izkilimihin, jarduntsu, lamin,lapiko, lapiko txiki, txilin, txolin.BU.

berbaldun: adj.Charlatán -a, hablador -a; chismoso -sa.Berbalduna zer da ba! isildu be ez da egitenegun osoan.~ Arraketi, barriketalari, barritsu, berbalapiko,berbati, berbatsu, izkilimihin, jarduntsu, lamin,lapiko, lapiko txiki, txilin, txolin.TX, UK.

berbalots: Berbarots iz.Rumor, ruido confuso de voces.Bart berbalotsa entzuten zan gure ingurueta -tik.~ Berbaro, berbots, hitzots.ARR, TX, LD.

berbaro: iz.Murmullo, rumor de palabras.Berbaroa entzun eban eta poztu egin zan, jaiaegoala-ta.

50

bekondo

~ Berbalots, berbots, hitzots.LA, DU, LD.

berbartu: berbaltu adj.Tartamudo -da.Orain ez jako igarten berbartua izan dana.~ Berba totel, esanezin, hitz-motel, mihinerdi,tartamutu, tatale.TX, MU.

berbati: adj.Parlanchín -a, charlatán -a, locuaz.Beti izan da berbatia, baina istripua izan eba -netik ez dau ahorik zabaltzen.~ Arraketi, barriketalari, barritsu, berbalapiko,berbaldun, berbatsu, izkilimihin, jarduntsu,lamin, lapiko, lapiko txiki, txilin, txolin.DU, BU.

berbatsu: adj.Parlanchín -a, charlatán -a, locuaz.Berbatsua da, baina fundamentu bako berbakbaino ez dauz esaten.~ Arraketi, barriketalari, barritsu, berbalapiko,berbaldun, berbati, izkilimihin, jarduntsu,lamin, lapiko, lapiko txiki, txilin, txolin.BU, LD.

berbaz: adlag.Hablando.Halantxe erakusten deutso Jaunak bere han -ditasuna beragaz berbaz dagoanari.~ Berbetan.ARR.

berbeta: iz.Conversación.Semearen berbeta gozoak zoratu egin dauaita.~ Alkarrizketa, autu, autueta, barriketa, berba-bide, txatxareo.DU, LD, UK.

berbetan: adlag.Hablando, conversando.Arin eta polito ikasi eban Josetxok euskeraberbetan.~ Berbaz.DU, UK.

berbots: berbaots iz.Murmullo, rumor de palabras.Ate atzean berbotsa dago; hor datozala pen -tsaten dot.~ Berbalots, berbaro, hitzots.TX, UK, MU.

berebiziko: izlg.Perfecto -ta para algo, a propósito.Berebizikoa dalako hartu dabe behar horreta -rako.~ Alagalako, alazoko, aparteko, apropos, auke-rako, bikain, egoki.LA, LD.

berehala: adb.Enseguida, en un santiamén, en un abrir ycerrar de ojos.Berehala egin eban agindutakoa.~ Aitaren baten, arin baten, atoan, berlan, di--da, gesu baten, laster baten, momentuan, segi-duan, zirt-zart.ARR, LA, LD.

berenberegi: adb.Adrede, aposta, a propósito.Berenberegi egin neutsan, kokoteraino nengo -an eta.~ Apropos, berariaz, gura dala, gurata, nahita.ARR.

berendia: iz.Mengano -na, zutano -na.Urlia, Sandia eta Berendia etorriko dira.~ Halako, urlia, zera.

berlan: belan adlag.Enseguida, en un santiamén, en un abrir ycerrar de ojos.~ Aitaren baten, arin baten, atoan, berehala,di-da, gesu baten, laster baten, momentuan,segiduan, zirt-zart.ARR.

bermeo-bedar: iz.Trébol bulboso, planta perjudicial para elsembrado.Bermeo-bedarra kaltegarria da solorako.

51

bermeo-bedar

~ Antonio-bedar, bedar txar, lekeitio-bedar,matxin-bedar, matxingar, matxingarratz, txo-min-bedar, uzta-bedar.BU.

bernutsik: adb.Descalzo -za.Etxean beti nabil bernutsik.~ Oinutsik, orpo-gorri, ortozik.DU, BU.

bero astun: adj.Tiempo muy caluroso y bochornoso.Atzo hotza, gaur bero astuna... zelan ez garagaixotuko, ba?~ Armin(a), arregosi, bero galda, bero larri,sapa, sargori, txangot, umel.LA, BU.

bero galda: iz.Tiempo muy caluroso y bochornoso.~ Armin(a), arregosi, bero astun, bero larri,sapa, sargori, txangot, umel.LD.

bero larri: iz.Tiempo muy caluroso y bochornoso.Gaur dagoan bero larriak ez dakar ezer onik.~ Armin(a), arregosi, bero astun, bero galda,sapa, sargori, txangot, umel.BU, UK.

berotu: ad.Enfadar(se), excitar(se).Guzurrak entzuten dauzanean berotu egitenda atoan.~ Ernegau, goiak eta beheak jo, gora gorakaipini, haserratu, musturtu, onetik atera, senetikatera, sumindu, sutan ipini.LD, UK, MU.

besape: iz.Sobaco, axila.Umea besapetik hartu dodanean negarre zhasi da.~ Besazpi, galtzarpe.LD, UK.

besazpi: iz.Sobaco.

~ Besape, galtzarpe.DU.

besoetako ama: iz.Madrina.Gure besoetako ama ez da hemen bizi, kanpo -tarra da.~ Ama besoetako, ama ponteko, amabitxi,ugazama.LA, DU.

bestaldeko: iz.Vecino -na.Bestaldekoakaz ez gara sekula ondo konpon -du.~ Alboko, auzoko, etxekoneko.NE, DU, UK.

betealdi: iz.Empacho.~ Ase, asebete, betekada, sabelbete.LD.

bete-betean: adlag.Convencido -da.Bete-betean esan euskun egia.~ Itsu-itsuan, oso-osoan.

betekada: iz.Hartazgo, tripada.Ezkontzan betekada ederra egin genduan.~ Ase, asebete, betealdi, sabelbete.LA, DU, LD, UK.

betilun: iz.Ceño, sobrecejo; frente ceñuda.~ Bekoki astun, bekoki ilun, bekoki motxo,bekoki motz, bekoki txomor, bekondo, betoz-ko, bihotzil, kopetilun, txordo.ARR, LA, LD.

betondoko: iz.Golpe en el sobrecejo; golpe en la cara, bofe-tada.Betondoko galanta hartuta joan zan etxerabero-bero.~ Arpegiko, belarrondoko, matrailako, mosta-txako, musturre(ta)ko, plastada, plastazo, txa-plamoko, txiplazo, zaplada, zaplasteko.ARR, LD, UK, MU.

52

bernutsik

betuxu: iz.Vaca montaraz; ganado vacuno salvaje nodomesticado.~ Basabehi, larra-behi.ARR.

bezpera: iz.Víspera.~ Egunaurre.UK.

biao: iz.Siesta.Egun guztietako biaoa ez da parkatzen gureetxean.~ Loaldi arina, lo-kirri, lo-kuku, lo-kulux(ka),lo-kumusa, siesta.BU, LD.

bide batez: lok/adb.De paso, de una vez.Gura badozu, erdu bide batez Laukizera.~ Eraz.DU, LD, UK, TX.

bide urkulu: iz.Encrucijada, cruce.~ Bidekurutze, kurtzero.UK.

bidekurutze: bidekrutze, bidekurtze iz.Encrucijada, cruce.Bidekurutzeraino joan eta gero ezkerretaraegin.~ Bide urkulu, kurtzero.TX, LD, MU.

biharamun: iz.Resaca, mal cuerpo después de un día de fies-ta, borrachera, etc.~ Aje, astelehen, domeka ahoan, lupu, mozko-rrondo, oste.LA, DU, BU, MU.

bihorkada: iz.Torcedura, contorsión, luxación.Bihorkadea egin dau orkatilean eta orain ibi -li ezinik dabil.~ Zantiratu.TX, DU, BU, UK, MU.

bihotz-bigun: adj.Compasivo -va, benévolo -la.~ Bihotz-zabal, bihozbera, borondatetsu, erru-kior, eskuzabal, onbera.LD, UK.

bihotzerre: adj.Cascarrabias.Julen bihotzerre bat da.~ Erretxin, haserrekor, liskorti, prakerre, tipirri-tin, zazpiki.BU.

bihotzil: adj.Triste, apocado -da; ceñudo -da.Ez dot Ander ondo ikusten aspaldian, bihotzildabil.~ Bekoki astun, bekoki ilun, bekoki motxo,bekoki motz, bekoki txomor, bekondo, betoz-ko, betilun, kopetilun, txordo.BU, LD.

bihotz-zabal: adj.Magnánimo -ma, generoso -sa.Ni beti izan naz bihotz-zabala, baina orainnahiko siketeroa egin naz.~ Bihotz-bigun, bihozbera, borondatetsu, erru-kior, eskuzabal, onbera.UK.

bihozbako: adj.Cruel, despiadado -da.Bihozbakoa da eta horregaitik dabil betibakarrik.~ Anker, bihozgogor, bihurri, demonientro,donga, errukibako, gaizto, kruel, lupin, makur,odolgiro, oker, txar, txerren, zital.UK.

bihozbera: iz.Compasivo -va, benévolo -la.Bihozberea izan behar da mundu honetan, etabesteei eskua luzatu.~ Bihotz-bigun, bihotz-zabal, boro n d a t e t s u ,errukior, eskuzabal, onbera.NE.

bihozgogor: adj.Duro -ra de corazón, inclemente, cruel.

53

bihozgogor

~ A n ke r, bihozbako, bihurri, demonientro,donga, errukibako, gaizto, kruel, lupin, makur,odolgiro, oker, txar, txerren, zital.LA, LD.

bihozkada: iz.Corazonada, emoción, sentimiento.~ Aurreuste, begitanduera, begitazino, erreze-lo, irudipen, peko, susmo, uste, zaio.UK.

bihurri: adj.Perverso -sa, malicioso -sa, malo -la, cruel.Gizaki bihurriagorik ezin da inon aurkitu.~ Anker, bihozbako, bihozgogor, demonientro,donga, errukibako, gaizto, kruel, lupin, makur,odolgiro, oker, txar, txerren, zital.LD.

bihurtu: biortu ad.Retorcer, torcer.Eskuturra bihurtu dau, baina ez dau apurtu.~ Dislokatu, trokau.TX, UK.

bikain: adj/adb.Excelente, sobresaliente; excelentemente.Lan bikaina aurkeztu dau, eta nota ona ipinideutso irakasleak.~ Alagalako, alazoko, aparteko, apropos, auke-rako, berebiziko, egoki.DU, BU, LD.

bildots: iz.Cordero que se alimenta de la madre.Osorik jan ezin badau bildotsa osabearibidaltea dauka.~ Arkume, artxo, azuri.LA, DU, BU, LD, UK, MU.

bildurtu: billurtu ad.Amedrentar(se), atemorizar(se), asustar(se),acobardar(se); temer, tener miedo.Zelango erraldoia, danak bildurtu gurean!~ Ikaratu, izutu, kikildu, kirikildu, koldartu,mokortu, oilotu.LD, UK.

bilin-balaunka: adb.Tambaleándose, dando tumbos, balanceándose.

~ Bilin-bolaka, biribueltaka, buelta-bueltaka,buruzkanka, jirabiraka, txirinbueltaka, txirrin-kolaka.LA.

bilin-bolaka: bilin-boloka, birin-bolaka, bilin--bolanka adb.Tambaleándose, dando tumbos, balanceándose.Txingorra lez jausten zan euren gainera hai -tzen txuntxurra bilin-bolaka hor hemen behe -ra.~ Bilin-balaunka, biribueltaka, buelta-bueltaka,buruzkanka, jirabiraka, txirinbueltaka, txirrin-kolaka.NE, DU, BU.

bilozik: biluzik adb.Desnudo -da, despojado -da.Bilozik ibili da kalean eta horregaitik atxilotudabe.~ Gorri, narru hutsean, narrugorri(t)an.LD, UK.

birao: bidao iz.Maldición, juramento, blasfemia.Uleetatik tiraka eta birao jaurtika hasi zan.~ Ainen, arao, ernegu, juramentu, madarikazi-no, maldizino.LA, NE.

biribueltaka: adb.Girando.Biribueltaka joan da aldats behera.~ Bilin-balaunka, bilin-bolaka, buelta-bueltaka,buruzkanka, jirabiraka, txirinbueltaka, txirrin-kolaka.BU.

birrindu: birribindu ad.Deshacer(se), hacer(se) pedazos, triturar, des-trozar(se).Begira zelan ebagi eta birrindu eutseezanharagi guztiak.~ Desazidu, desegin, hausi, txiki-txiki egin,zehetu.DU, BU, LD, UK.

birrotxa: iz.Solterona.

54

bihozkada

~ Mutikoti, mutxurdin, neskatil, neskazahar.TX, LA, DU, UK.

birrotxo: iz.Solterón muy viejo.~ Agure-mutil, mutil, mutilzahar, zaharko.TX, LA, UK.

birtxin: adj.Inquieto -ta, intranquilo -la.Ume birtxina bada hau gero!~ Arbin, armin, arteak hartu ezineko, artega,artekoso, biziztura, deseroso, egonezin, epeba-ko, eperloka, epertarin, eperterre, epertikara,geldi egon ezineko, geraka, kakapirri, larri,parakatx, pirri, subalindara, txipriztin, urduri,zirin.LD.

bits: iz.Baba, espuma de la boca.~ Adur, baba, elder, lirdinga.

biziztura: adj.Inquieto -ta, intranquilo -la.~ Arbin, armin, arteak hartu ezineko, artega,artekoso, birtxin, deseroso, egonezin, epebako,eperloka, epertarin, eperterre, epertikara, geldiegon ezineko, geraka, kakapirri, larri, parakatx,pirri, subalindara, txipriztin, urduri, zirin.LD.

bizkor: pizkor adj/adb.Ágil, rápido -da; ágilmente, rápidamente.Kalean emoten ez badau be, mutil bizkorra daeskolan.~ Abiantzadan, andanadan, antxintxika ,a n t x i n t x i ketan, arin, arin-arinka, arineke t a n ,arrapaladan, arrapataka, azka r, derro t e a n ,e s t ropadan, galapan, karraderan, ka r r a ka ,korrika, lasterka, laukoan, perrotsean, posto-postoka, tarrapataka.DU, BU, LD, UK.

biztu: ad.Encender(se).Txatar batetik biztu zan sua.~ Eraxegi, isio, isiotu, ixetu.UK.

blaust egin: ad lok.Romperse en pedazos, triturar.Goizeko partiduak blaust eginda itxi gaitu.~ Albaindu, apurtu, auno egin, jota egon,maki-maki egin, oldu, sats egin, unatu.LA, UK.

bolandera: iz.Cohete.Bolanderak entzuten dira, antza, jaiak hasitadagoz herri honetan.~ Fueta, suziri, txapligu.LA, UK.

bolbor: iz.Costado, lado, rincón, esquina.Hor bolborrean ipini, gero hartuko dot eta.~ Albo, bazter, ertz, eskina, hegal, hirutxur,kantal, kantoi, kutrillo, mustur, okatx, okulu,ondo, txoko, zirkilu, zirkin-zulo, zokondo, zor-kulu, zurkulu.LA.

boldro: boldrio adj.Gordinflón -a.~ Anpor, boldrozko, gizen, gordin, guren, lodi,lodikote, malutz, mardo, mardul, morrosko,pipor, popolote, potolo, sendo, takailo, totolo.LD.

boldrozko: adj.Gordinflón -a.~ Anpor, boldro, gizen, gordin, guren, lodi,lodikote, malutz, mardo, mardul, morrosko,pipor, popolote, potolo, sendo, takailo, totolo.ARR.

borondatetsu: adj.De buena voluntad, benévolo -la.Borondatetsua da gehienetan, baina gaur ezda bere egunik onena.~ Bihotz-bigun, bihotz-zabal, bihozbera, erru-kior, eskuzabal, onbera.LD, UK.

borra egin: ad lok.Trabajar con mucho esfuerzo.~ Ahaleginak egin, ahalegindu, desak egin, egi-nahalak egin, gibelak jaurti, inondikoak egin,saiatu, senper egin, senperren.

55

borra egin

borrilo: iz.Tarabilla, zoquetillo giratorio para abrir ycerrar puertas y ventanas.~ Kabila, kisket, maratila, pasadora, trabela,tranga, txarakil, txaramel, txaranbel, txiset.MU.

borrokan: adlag.Luchando, peleando.~ Auskaka, auskan, burrukan, erreztan, errie-tan, etiketan, pelikan.LD.

bostak emon: ad lok.Burlarse de alguien, tomar el pelo.Honek emon deustaz bostak!~ Adarra jo, bostak jo, gitarrea jo, harpea jo,ulea hartu.LD.

bostak jo: ad lok.Burlarse de alguien, tomar el pelo.Bostak jo deustaz, eta ez dot parkatuko.~ Adarra jo, bostak emon, gitarrea jo, harpeajo, ulea hartu.LD.

bota: ad.Echar(se), tirar(se), arrojar(se), lanzar(se).Ez eizu hori uretara bota, saskelori!~ Jaurti, jaurtigi.LD, UK, MU.

broma: iz.Broma; juerga, diversión.~ Alberdania, olgeta, txantxa.

bronkea egin: ad lok.Reprender, reñir.Txarto portau zala-ta bronkea egin eutsan.~ Agiraka egin, errieta egin, gogor egin, hase-rre egin, zarata egin.DU.

bruma: iz.Llovizna.Brumea dago gaur, bustitzeko nahikoa.~ Arrain bits, euri-lanbro, euri-landur, euri-lan-par, euri-ugar, euri-zirin, garapa, garazta, ziri-miri.LA.

buelta-bueltaka: adb.Dando vueltas, a vueltas.~ B i l i n - b a l a u n ka, bilin-bolaka, biribueltaka ,buruzkanka, jirabiraka, txirinbueltaka, txirrin-kolaka.LD, UK.

bultza egin: ad lok.Impulsar, incitar.Beti dagoz txarrerako bultzatzen, inoz ez one -rako.~ Axaxatu, eragin, kilikatu, kin egin, kinatu,zirikatu.ARR, LD.

burbuil(a): iz.Ampolla de la piel.~ Anpulu, baba, disipula, kostra, purrustila,pusla, puspulo, pustila, sarakar.

burburio: iz.Gorgojo, insecto del grano.~ Eltxo, koko, kokotxo, kotxo, kotxorro, laba-zorri.LD.

burduntzali: iz.Cucharón, cazo.Hartu eizu, mesedez, hor dagoan burduntza -lia.~ Burruntzali, kazo, txonkile.NE, LD.

burla: iz.Burla.Ziztrina dalako burla egin deutsola uste izan -go dok!~ Barre, parrezarra, purrustada.DU, LD, MU.

burrufada: iz.Refunfuño; bufido.Burrufadaka dabil egun guztian, eta holan ezdau inoz beharra amaituko.~ Arrama, erremuska, erremuskada, furruzta-da, kurruka, murruskada, musturkada, sarra-muska, urrueta, urruma, urrumada.ARR.

burrukan: adlag.Peleando, a golpes.

56

borrilo

Oilanda demoniñoori! Inoz hegaz burrukanhasten bahaz, ez hakit ondora etorri!~ Auskaka, auskan, borrokan, erreztan, errie-tan, etiketan, pelikan.DU, LD.

burrundada: burrundara iz.Alboroto.Burrundadea entzuten da, eta ziur aro txarradatorrena.~ Arrama, astrapala, astrapalada, astrapalots,eskandalu, euztabar, istilu, izkilimin, kalamatri-ka, zalaparta, zaparrada, zarata, zaratots, zirri-parra.LA, NE, DU, LD.

burruntzali: burruntzalu iz.Cucharón, cazo.Burduntzali bete indaba jaten dau egunero.~ Burduntzali, kazo, txonkile.NE, MU.

burruntzi: iz.Libélula, caballito del diablo.~ Albandorratz, andereño, mariburruntzi,mariorratz, mari-sorgin, sorgin-orratz, subu-rruntzi, txerren-burruntzi, txitxi-burruntzi, txo-txiburduntzi.LD, MU.

buru: iz.Cabeza, jefe -fa, representante, abanderado -da.Hortik doana da gure lantegiko burua.~ Agintari, kaporal, nagusi, ugazaba.LD.

buru: iz.Res, cabeza de ganado.Baserritar horrek zazpi buru saldu ditu azo -kan.~ Abereki.LA.

buru-jantzi: adj.Casquivano -na, alocado -da, de poco juicio.~ Buruarin, burubako, haize, kaskarin, kirriska-rro, txairo, txolin, txoriburu, txotxin.LD.

buruarin: adj.Casquivano -na, alocado -da, de poco juicio.Mutil jatorra da, baina buruarina be bai.~ Buru-jantzi, burubako, haize, kaskarin, kirris-karro, txairo, txolin, txoriburu, txotxin.LA, BU, LD, UK.

burubako: adj.Sin cabeza, insensato -ta, descabellado -da.Horreek burubako atxakiak dira.~ Buru-jantzi, buruarin, haize, kaskarin, kirris-karro, txairo, txolin, txoriburu, txotxin.LA, LD.

burugogor: adj.Cabeza dura, terco -ca, obstinado -da, duro -rade mollera.Beragaz ezin da berbarik egin, burugogoritzela da.~ Kaletras, kaskailu, setati, taket, temati.LA, LD, UK.

burura etorri: ad lok.Venir a la cabeza, ocurrírsele a uno -na.Asmo bat etorri jat burura!~ Akordau, bururatu, gogora ekarri, gogoraetorri, gogoratu, gomutau, otu.UK.

bururatu: ad.Recordar, traer a la memoria; inspirar, sugerir.Bururatu dodaz nik eginiko gaiztakeriak.~ Akordau, burura etorri, gogora ekarri, gogo-ra etorri, gogoratu, gomutau, otu.LD.

burutazino: burutantzino iz.Ocurrencia, capricho, idea, pensamiento.Aspaldian beti nabil burutazino txarrakaz.~ Akordu, ateraldi, gogo, gomuta, okurrentzia.ARR, DU, LD, UK.

burutik egon: ad lok.Estar loco -ca, desvariar.Zu ez zagoz burutik sano, umea.~ Atrapauta egon, burutik endredauta egon,txolinduta egon, zoratuta egon.UK.

burutik endredauta egon: ad lok.Estar loco -ca, desvariar.

57

burutik endredauta egon

~ Atrapauta egon, burutik egon, txolindutaegon, zoratuta egon.LD.

buruzkanka: adb.Dando volatines.Buruzkanka dabil egun guztian etxe atzekosoloan.~ B i l i n - b a l a u n ka, bilin-bolaka, biribueltaka ,buelta-bueltaka, jirabiraka, txirinbueltaka, txi-rrinkolaka.DU.

buruzuri: adj.Lelo -la, simple, necio -cia, fatuo -tua, tonto -ta.~ Artamaluta, artolapiko, astakilo, astakirten,astapito, babalasto, babalora, bekor, inozo,inuzente, kaiku, keletro, kokolo, lelo, memelo,mengenilo, papau, papelontzo, pepelo, taket,tentel, tontolapiko, txaldan.LD.

buztan: buzten iz.Rabo de los animales.Katuari buztana zapaldu deutso, eta sustuahartu dau.~ Aila.

buztan-urkulu: iz.Buitre.~ Arrano, putre, sai.DU, LD.

buztarri: iz.Arco iris.Euria hasi da eta laster buztarria ikusi ahalizango dozu.~ Erromako zubi, garriko, ostadar, ostarku,oztriku, san Migelen zubi, san Nikolasen zubi,ustruku, uztarku.LD.

58

buruzkanka

59

dagonil: dagenil iz.Agosto.~ Abuztu, agorril.LA, LD.

dana beharrean: adlag.A duras penas, escasamente.Aspaldion dana beharrean nabil.~ Adinon, eginean, guztia beharrean, halan--halan, halan-holan, justu-justu, kili-kolo, kili-mala, kilin-kalan, kilin-kolo, makalik, ondoezik,ozta-ozta.LA, LD.

dandarrez: adlag.A rastras, arrastrando.Gure nekazale askok dandarrez daroe lurra -ren lana.~ Arrastaka, arrastan, kinkili-kankala, narras,tarrazean, tatarrez.ARR, TX, LA, BU, UK.

deadar: diar, didar, gedar iz.Grito, chillido.Goian-behean hasi ziran lagun biak deadarhandiak eginak alkarri.~ Aiaria, aiene, alaio, alaka, alarau, aldarri,arrantza, erosta, garramisto, garrasi, girristu,inkesa, intziri, irrintzi, kexa, lekaio, oihu, orru,sokorru, txilio, uju, ulu, zantzo.ARR, TX, LD.

deadar egin: diar egin, didar egin, gedar eginad lok.Gritar, vociferar, clamar, llamar a grito.Ostonduta egoan zapatariak deadar egin eutsan lapurrari.~ Zarata egin.ARR, TX, LD, UK.

debil: adj/adb.Débil, flojo -ja, débilmente, flojamente.~ Ahul, argal, erkin, herbal, hozkil, indarga,kaskar, kikil, makal, marraskal, maskal, meko,mengel, menkaio, mirrin, txango, txankil, ziz-trin.LD, UK.

demas: adj/adb.Demasiado, bastante.Atzo demasa afaldu genduan, eta gaur ondoe -za dogu.~ Askotxo, gehiegi, lar, larregi, sobran.BU, LA.

demonientro: adj.Perverso -sa, malicioso -sa, malo -la, cruel.~ Anker, bihozbako, bihozgogor, bihurri, don-ga, errukibako, gaizto, kruel, lupin, makur,odolgiro, oker, txar, txerren, zital.LD.

demontre: interj.¡demonio!, ¡diablo(s)!Ze demontre ete da hor agiri dan hori?~ Arraio, denganino, ene, jainko, jaungoiko,kristo.LD.

denganino: dengania, denganinau interj.Diablo, demonio; diantre.Zelan denganino egin dozu hori guztia zeukbakarrik?~ Arraio, demontre, ene, jainko, jaungoiko,kristo.LA, DU.

denpora: iz.Tiempo libre, tiempo disponible.Denpora dago guztia prestetako.~ Asti.DU, UK.

D

denpora: iz.Tiempo atmosférico.Denpora txarragaz ezin da hondartzara joan.~ Aro, eguraldi, giro.TX, DU, UK.

denpora pasagarria: iz.Chuchería.~ Gozoki, izkimizki, maiseria, mizkeria, mizki-neria, txarrikeria, txibizkeria, txutxeria, uzkeria,uzkin.

derrepentean: adlag.Casualmente, inopinadamente, improvisada-mente.Derrepentean agertu jaku begien aurrean.~ Bat-batean, inpentsadan, itsumustuan, otoz--otoan, supituan, tupustean, txiripaz, ustebarik, ustekabean.DU, UK.

derrigor: derrior adb.A la fuerza, forzosamente.Derrigor joan behar genduan, osterantzeanhaserrakuntzea egoan.~ Derrigorrean, derrigorrez, popertza.DU, LD.

derrigorrean: adlag.A la fuerza, forzosamente.~ Derrigor, derrigorrez, popertza.LD.

derrigorrez: adlag.A la fuerza, obligatoriamente.Derrigorrez erosi behar eban, aitarentzat zaneta.~ Derrigor, derrigorrean, popertza.UK.

derrotean: adb.Ágil, rápido -da; ágilmente, rápidamente.Derrotean noa lanera.~ Abiantzadan, andanadan, antxintxika ,a n t x i n t x i ketan, arin, arin-arinka, arineke t a n ,arrapaladan, arrapataka, azkar, bizkor, estropa-dan, galapan, karraderan, karraka, korrika, las-t e r ka, laukoan, perrotsean, posto - p o s t o ka ,tarrapataka.BU.

desak egin: ad lok.Hacer grandes esfuerzos.Desak egiten ditu beti lehiaketetan.~ Ahaleginak egin, ahalegindu, borra egin, egi-nahalak egin, gibelak jaurti, inondikoak egin,saiatu, senper egin, senperren.BU.

desazidu: ad.Deshacer(se), hacer(se) pedazos, triturar, des-trozar(se).Desazidu egin da izozkia.~ Birrindu, desegin, hausi, txiki-txiki egin, zehe-tu.BU.

desbastean: adlag.Sea como sea, de un modo o de otro, de algu-na manera, de cualquier manera.Desbastean egiten ditu gauzak, eta horrelakoemaitzak agertzen dira gero.~ Abespeluan, astrapalan, destajuan, ganorabarik, itsumustuan, zelan edo halan.

desegin: desin ad.Deshacer(se), hacer(se) pedazos, triturar, des-trozar(se).Hodei zati bat desegin zan atzo eta izar bizibat agertzen ikusi neban.~ Birrindu, desazidu, hausi, txiki-txiki egin,zehetu.UK, MU.

deseroso: adj.Inquieto, -ta.Benetan dala deserosoa zure semea, gero!~ Arbin, armin, arteak hartu ezineko, artega,artekoso, birtxin, biziztura, egonezin, epebako,eperloka, epertarin, eperterre, epertikara, geldiegon ezineko, geraka, kakapirri, larri, parakatx,pirri, subalindara, txipriztin, urduri, zirin.

destainaka ibili: ad lok.Parecer poco, considerar poco; menospreciar.Irakaslea ez zan inoz destainaka ibilten.~ Gitxi eretxi, mespretxatu.LA, DU, BU.

destajuan: adlag.Al buen tuntún, a la buena de Dios.

60

denpora

Gauzak destajuan eginda ezin dira inoz ondoamaitu.~ Abespeluan, astrapalan, desbastean, ganorabarik, itsumustuan, zelan edo halan.ARR.

dezente: adj/adb.Decente, aceptable.Dezente nabil aspaldian, ondo bizi naz etxebarrian.~ Ohidalez, ondo, polito.LD, UK.

di-da: dzi-dza adb.Enseguida, en un santiamén, en un abrir ycerrar de ojos.G u re lehengusuak di-da prestau eban jaialdia.~ Aitaren baten, arin baten, atoan, berehala,berlan, gesu baten, laster baten, momentuan,segiduan, zirt-zart.LA, LD.

Difuntuen egun: iz ber.Día de las ánimas.Difuntuen egunean urtero joaten gara meza -tara.~ Arimen egun, Gaztainaren egun, Negar-egun.UK.

dinbi-danba: adb.Oscilante, vacilante, inseguro -ra.Dinbi-danba dator bide bazterretik.~ Albo-alboka, alboz albo, dinbili-danbala, kili--kolo, kilin-kalan, kilin-kolon, trinkili-tronkolo,txiboka, zabuka.LA.

dinbili-danbala: onom.Oscilante, vacilante, inseguro -ra.Gurdi trakets bat ekarri dabe dinbili-danbala.~ Albo-alboka, alboz albo, dinbi-danba, kili--kolo, kilin-kalan, kilin-kolon, trinkili-tronkolo,txiboka, zabuka.LD.

dingilizka: dindilizka, dandelizka, dandilizka,dangilizka, dindilizka adb.Colgando, colgado -da.Gabon zugatz honen adar eta kimetatik orri -rik baino bitxirik gehiago egozan dingilizka.

~ Eskegita, zintzilik.LA, DU, LD.

diosal egin: diosala egin ad lok.Saludar, despedir.Osaba diosala egin barik aldendu zan gureetxe ingurutik.~ Agur egin, agurtu, oles egin.LD.

diru: iz.Dinero.Dirua diru izango da, baina bizia bizi da.~ Eskuarteko, ezkur, jainkotxiker, jainkotxiki,oiloki, tatxet, txindi, txintxin, txixin.

diru barik itxi: ad lok.Desplumar en el juego.Diru barik itxi gaitu apurka-apurka.~ Murritu, putxi putxi egin.

disipula: iz.Ampolla de la piel.~ Anpulu, baba, burbuil(a), kostra, purrustila,pusla, puspulo, pustila, sarakar.DU.

dislokatu: ad.Dislocar, torcer.Jantza eta jantza ibili da eta orkatilea dislo -katu dau.~ Bihurtu, trokau.

doildu: ad.Pensar.~ Oldoztu, pentsau.MU.

doilor: adj/adb.Ruin, mezquino -na, mezquinamente.Kendu zaitez erditik doilorrori!~ Azpisuge, azpizapo, kaldar, matxar, otin,tatar, zitar, ziztrin.LD.

doilor: adj.Avaro -ra, codicioso -sa.~ E s ku-estu, esku-itxi, lukurreru, sike t e ro,zeken.

61

doilor

domeka ahoan: iz.Resaca, mal cuerpo después de un dia de fies-ta.~ Aje, astelehen, biharamun, lupu, mozkorron-do, oste.TX.

donga: deunga adj.Malo -la, malvado -da, perverso -sa, cruel.Beti deabrukeriak egiten, dongeori!~ A n ke r, bihozbako, bihozgogor, bihurri,demonientro, errukibako, gaizto, kruel, lupin,makur, odolgiro, oker, txar, txerren, zital.LA, DU.

dote: iz.Dote, donación que se hace a los hijos e hijasno primogénitos.Ni ezkondu nintzanean ez neukan dote handi -rik.~ Arreo, ezkonsari.LD, MU.

dotore: adj.Elegante.Lo egiteko tximel dotore bat daukat.~ Lirain, pertxenta, pintxo, pintzel.TX, DU, LD, MU.

droga: iz.Disputa, lío, enredo.Mutil horreek beti dabilz drogan; txarto amai -tuko dabe.

~ Baiez, errieta, ezbai, eztabaida, ika-mika, kisketa kosk, matraka, tekela.TX, LA, DU, BU, LD.

drungulu: dungulu iz.Gacha, farineta, masa de harina de maíz quese toma con leche.Umetan baten baino gehiagotan jan dogudrungulua etxean.~ Artasiku, morokil.ARR, TX, LA, BU.

duda: iz.Indecisión, indeterminación.Nik ez dot dudarik, zuk badozu, galdetu etaargitu.~ A i ko- m a i ko, duda-muda, ezbai, ko n ka ,zalantza.LD, UK.

duda-muda: iz.Vacilación, duda, incertidumbre.~ Aiko-maiko, duda, ezbai, konka, zalantza.

dzanga egin: ad lok.Zambullirse.Umeek ederto pasetan dabe dzanga egiten.~ Dzapart egin, must egin, txonbo egin, urpetu.LA.

dzapart egin: ad lok.Saltar.~ Dzanga egin, must egin, txonbo egin, urpetu.LA.

62

domeka ahoan

63

ebagi: ebai ad.Cortar, recortar, cercenar.Oiloari samea ebagi eta kazuelara!~ Epaitu, laburtu, moztu.LA, DU, LD, UK.

ederra sartu: ad lok.Engañar, hacer trampa.Guri geuri behintzat, ederra sartu deuskue!~ Engainau, iruzur egin, marro egin.

eginahalak egin: ad lok.Hacer los posibles.Eginahalak egin eta ez dau lortu.~ Ahaleginak egin, ahalegindu, borra egin,desak egin, gibelak jaurti, inondikoak egin,saiatu, senper egin, senperren.MU.

eginean: adlag.Justo justo, a duras penas.Egin-eginean doa gure gaixoa.~ Adinon, dana beharrean, guztia beharrean,halan-halan, halan-holan, justu-justu, kili-kolo,kilimala, kilin-kalan, kilin-kolo, makalik, ondo-ezik, ozta-ozta.DU.

egoki: egogi adj/adb.Adecuado -da, conveniente, oportuno -na,adecuadamente, correctamente.Azkoitikoak egoki joten dau pelotea.~ Alagalako, alazoko, aparteko, apropos, auke-rako, berebiziko, bikain.LD.

egonezin: adj.Intranquilo -la, inquieto -ta, agitado -da.Egonezin galanta da gaur etorriko dan umea.~ Arbin, armin, arteak hartu ezineko, artega,artekoso, birtxin, biziztura, deseroso, epebako,

eperloka, epertarin, eperterre, epertikara, geldiegon ezineko, geraka, kakapirri, larri, parakatx,pirri, subalindara, txipriztin, urduri, zirin.TX.

egonezin: iz.Malestar, desazón, inquietud.Egonezina barruntetan zan batzarrean.~ Artegatasun, larritasun, urduritasun.LD, MU.

egunaurre: iz.Víspera.~ Bezpera.LD.

egundoko: egunoko izlg.Excepcional, enorme, formidable, abismal.Egundoko sagardoak... eta guk edan behar!~ Galanta, itzelezko, upealako.

eguraldi: iz.Tiempo atmosférico.Hau da odola bizkortzeko eguraldi ederra!~ Aro, denpora, giro.LA, DU, LD.

egurkada: iz.Paliza.Egurkada galanta emon deutsie etxerakobidean.~ Astinaldi, jipoi, pasada.UK.

eguzkiberi: iz.Lugar sombrío, umbría.Eguzkiberi bat topau behar dogu bazkaltzeko.~ Abaro, ainube, gerizpe, itzal, itzaltsu, laiotz,lepetza, onbril.LA.

E

ei: part.Dice(n) que, se dice que, parece que.Orduantxe erne ei zan bere gogoan harexegazezkontzeko asmoa.~ Antza, antza danez, hurrean, nonbait.BU, LD.

ekaitz-haize: iz.Tempestad, viento huracanado.Ekaitz-haizea dago gaur, ez dago inora joate -rik.~ Afruntu, aguazera, eraso, euri-jasa, euri-zapa-rrada, haize gogor, idola, indriska, jazarri, tru-xu, txiple, zaparrada, zaraza.

ekandu: iz.Hábito, costumbre.Ez dau Jaunak miraririk egingo ekandu zitaleiaurrera biderik egiteko.~ Kostunbre, ohitura, usadio.BU.

ekarteko egon: ad lok.Estar embarazada.Gure irakaslea ekarteko ei dago.~ Ernari, esnekumedun, esperantzetan, esta-duan, haurdun, seinakor, seindun, umedun.BU.

ekinaldi: iz.Acometida, intento, tentativa.Zuk egizu ekinaldi bat, eta gero ikusiko dogu.~ Aproba, aprobada, proba, saio.DU, LD.

ekinean: adlag.En actividad, en plena acción; insistentemente.Ekinean ibili da, eta lortu arte ez dau des -kantsurik hartu.~ Jo eta ke.UK.

elai: elae iz.Golondrina.Laster elaiak etorriko dira honantz.~ Enada, zagaro.DU, BU, LD, UK, MU.

elbarritu: ad.Lisiar(se), tullir(se), quedarse paralítico.

Istriputik hona elbarriturik dago, eta bestemediku bategaz hasi behar izan dabe.~ Mankau, zauritu.

eldekorri: iz.Roya, enfermedad de las plantas.Aroak holan jarraitzen badau, patateak elde -korria hartuko deusku.~ Gorrin, uger.ARR, TX.

elder: eldar, eldor iz.Baba, saliva que cae de la boca.~ Adur, baba, bits, lirdinga.LD.

elementu: iz.Individuo varón, sujeto.Elementu bat etorri jaku behar eske.~ Lagun, morroi, tipo.LD.

eli: iz.Grupo, rebaño, tropel, cuadrilla, muchedum-bre.Mutil-elia etorri jaku lehiaketara.~ Aldra, ato, izkilimili, moltso, mordo, mor-doxkada, pilo, talde.ARR.

elorrio: iz.Penalidad, tribulación, sufrimiento.Elorrio txarrak pasauta dago morroi hori.~ Atsekabe, ezbehar, ezegoki, harriabar, kaden,kalamidade, nahibage, samin, tristezia.TX, LA, LD.

eltxo: iz.Gorgojo, insecto del grano.Landara honek eltxoa dauka.~ Burburio, koko, kokotxo, kotxo, kotxorro,labazorri.ARR, TX, LA, DU.

emendioa egin: ad lok.Hacer servicio, valer, servir.Emendio galanta egin deust zure erropeak.~ Mesede egin, zerbitzua egin.BU.

64

ei

enada: enara iz.Golondrina.Enadak ikusi dodaz hegaz etxe aurretik.~ Elai, zagaro.LA, LD.

enbarazu: enbazu, enberazu iz.Estorbo, traba, molestia.Kendu zaitez enbarazutik, umea!~ Estorbu, estropezu, jausgarri, katigutasun,koska, oztopo, porlixo, terebuku.DU, BU, UK, MU.

enbidia: inbidia iz.Envidia.Personen arteko enbidia da gauzarik txarre -na.~ Hinka, ondamu.UK, MU.

enbra-haize: iz.Viento sur.Enbra-haizeak buruko mina ekarten dau.~ Andra-haize, erreka-haize, haize igar, haize-rriko, hego(e), hego-haize, herriko haize, nafar--hegoa, urriko-haize.TX.

endemas: endamas adb.Sobre todo.Zure eskubidea eskatu behar dozu, endemas,baldintzak betetzen badozuz.~ Arabere, ga(i)nera.ARR, LA, LD.

ene: interj.¡rayos! ¡demontre!~ Arraio, demontre, denganino, jainko, jaun-goiko, kristo.

engainau: ad.Engañar, hacer trampa.Etxerik etxe datozanek normalean engainauegiten zaitue.~ Ederra sartu, iruzur egin, marro egin.LD, UK.

enpagu: iz.Empalago, hastío, empacho, repugnancia.

Enpagua emoten deustazu.~ Antoju, higuin, susuma.LA, DU, BU.

enparadu: enpadu iz.Restante, sobrante, el resto.Ez dot enparadurik gura plater horre t a n ,gero!~ Erres, hondakin, hondar, kondo, mizkinkeria,mutxikin, sits-mits, sobra, zabor.ARR, TX, LA, DU, BU, LD.

enplegu: iz.Empleo, ocupación, oficio.Enplegu bat behar dau bere seme-alabakaurrera aterateko.~ Behar, kargu, ogibide.

entramadu: adj.Comilón -a, tragón -a.Entramadu galantekoa da gure aita.~ Jatun, sabeldarraio, salo, salobre, tripontzi.DU, LD.

epaitu: ad.Cortar, acortar.Ulea epaitu behar deutsazu umeari, luzeegiaitsusia da eta.~ Ebagi, laburtu, moztu.LA.

epebako: izlg/adj.Impaciente.Epebakoori, egon zaitez lasai, heltzeko dagozeta!~ Arbin, armin, arteak hartu ezineko, artega,artekoso, birtxin, biziztura, deseroso, egonezin,eperloka, epertarin, eperterre, epertikara, geldiegon ezineko, geraka, kakapirri, larri, parakatx,pirri, subalindara, txipriztin, urduri, zirin.ARR, TX, LA, DU.

epel: adj.Insustancial, dejado -da, abandonado -da, des-mañado -da, torpe.Epel bat izango da hori bere bizi guztian!~ Epo, errobako, eskas, ezerez, ganorabako,gauzaez, geldo, kaskailu, kaskar, patal, potin,tretinbako, zuztarbako.LD.

65

epel

epeldu: ad.Sosegar(se), tranquilizar(se).Aspaldian epelduta dabil, antza lasaiago bizida.~ Artetu, asaskau, baketu, baretu, mantsotu,nasaitu, sosegau, trankildu.ARR, UK.

eperloka: ipurloka adj.Poco asentado -da, culo de mal asiento,inquieto -ta.Ez dot inoz hain ume eperlokarik ikusi.~ Arbin, armin, arteak hartu ezineko, artekoso,birtxin, biziztura, deseroso, egonezin, epebako,epertarin, eperterre, epertikara, geldi egon ezi-neko, geraka, kakapirri, larri, parakatx, pirri,subalindara, txipriztin, urduri, zirin.LA, LD.

epertarin: ipurtarin adj.Inquieto -ta.Andra hori epertarin itzela da.~ Arbin, armin, arteak hartu ezineko, artekoso,birtxin, biziztura, deseroso, egonezin, epebako,eperloka, eperterre, epertikara, geldi egon ezi-neko, geraka, kakapirri, larri, parakatx, pirri,subalindara, txipriztin, urduri, zirin.LD, UK.

eperterre: adj.Culo inquieto -ta, que se mueve mucho; cas-carrabias.Ikusiko dozu, ez da minutu bat be geldirikegongo, eperterreori!~ Arbin, armin, arteak hartu ezineko, artekoso,birtxin, biziztura, deseroso, egonezin, epebako,eperloka, epertarin, epertikara, geldi egon ezi-neko, geraka, kakapirri, larri, parakatx, pirri,subalindara, txipriztin, urduri, zirin.

epertikara: eperdikara adj.Culo inquieto -ta, que se mueve mucho.Hamen dator gure epertikaratxua!~ Arbin, armin, arteak hartu ezineko, artekoso,birtxin, biziztura, deseroso, egonezin, epebako,eperloka, epertarin, eperterre, geldi egon ezi-neko, geraka, kakapirri, larri, parakatx, pirri,subalindara, txipriztin, urduri, zirin.

epo: adj.Inepto -ta, inútil.

Irakaslea izango da, baina epo galanta bebada.~ Epel, errobako, eskas, ezerez, ganorabako,gauzaez, geldo, kaskailu, kaskar, patal, potin,tretinbako, zuztarbako.LA.

era: iz.Ocasión, coyuntura, oportunidad, posibilidad.Orain dozu hori ondo egiteko erea.~ Abagune, adiuntza, arkuntza, atajada, auke-ra, okasino, une.LA, BU, LD, UK.

eragin: erain ad.Promover, hacer que, influenciar.Nota txarrek negarra eragin deutsie, eta tris -te dago.~ Axaxatu, bultza egin, kilikatu, kin egin, kina-tu, zirikatu.ARR, TX, LD.

erara: adlag.Adecuadamente, apropiadamente, a satisfac-ción.A i n g e ru matraila biribil batzuk jolaseanbarre-gozotan egozan, erara, aukeran, ezti -tan.~ Artez, justu, prestu, taiuz, zuzen.

erara egon: ad lok.Estar de acuerdo, coincidir, ser de la mismaopiniónEzin gaitekez erara egon huskeri horregaz!~ Ados egon, akorduan egon, bat egin, batetorri, batera etorri, etorri, konforme egon.LD.

eraso: iz.Tempestad de lluvia, granizo o nieve; borras-ca.~ Afruntu, aguazera, ekaitz-haize, euri-jasa,euri-zaparrada, haize gogor, idola, indriska,jazarri, truxu, txiple, zaparrada, zaraza.LD.

eraxegi: ad.Encender, prender.Argia eraxegi ebanean ikusi eban gertatuzana.

66

epeldu

~ Biztu, isio, isiotu, ixetu.ARR, LA.

eraz: adlag.A mano.Gogoratu eizu gaurko autu hau eraz jatortzu -nean.~ Bide batez.DU, LD.

erdu: ad.¡ven!, ¡venga usted!; ¡venid!, ¡vengan uste-des!Hemen daukazu semea... erdu arin!~ Etorri, zatoz.DU, BU, LD, UK, MU.

eretxi: ad.Parecerle a uno, opinar.Laurek daukie eretxi bat.~ Antza emon, begitandu, iruditu, itxureaemon.LA, DU.

erkin: adj.Débil, flojo -ja.Urte eta erdi inguru makal eta erkin ibili da.~ Ahul, argal, debil, herbal, hozkil, indarga, ka s-ka r, kikil, makal, marraskal, maskal, meko, men-gel, menka i o, mirrin, txango, txankil, ziztrin.LA, DU, LD, UK.

erlabio: erlamiño iz.Avispa.Erlabioak dagoz arbolearen inguruan.~ Kurubio, kurumino.ARR, DU, LD.

erlaino: iz.Niebla baja, bruma.Kontuz bidean, erlainoa dago eta.~ Azpilaino, behelaino, erreka-laino, kain, lai-nabehera, laino, lainope, lanbro, lanpar, lauso,murmoi, zarrazoi.LD.

erlau: iz.Rocío; agua de lluvia en las hojas de las plan-tas.

~ Aintzigar, garo, inontz, iruntz, zurra.BU.

erlax: iz.Olas pequeñas que levanta el viento en altamar.~ Bekereka, katxoi, katxopa.LA, NE.

ernari: adj/adb.Preñada. Ref. a animales.Behi ernaria erosi dau osabeak azokan.~ Ekarteko egon, esnekumedun, esperantzetan,estaduan, haurdun, seinakor, seindun, umedun.DU, LD.

ernegau: ad.Renegar, abjurar, apostatar.Ernegauta nago, gauza asko gertatu diragaur.~ Berotu, goiak eta beheak jo, gora goraka ipi-ni, haserratu, musturtu, onetik atera, senetikatera, sumindu, sutan ipini.DU, BU, LD, MU.

ernegu: iz.Maldición, juramento, blasfemia.Erneguka hasi zan haserre.~ Ainen, arao, birao, juramentu, madarikazino,maldizino.DU.

eroso: adb.Con abundancia, profusamente.Tomatea eroso dago aurten.~ Aloso, eskandalu, eurrez, franko, jori, oparo,ugari.UK.

erosta: iz.Grito, clamor, llanto ruidoso.“Erosta gitxi eta lana sendo” izan zan gureoihua.~ Aiaria, aiene, alaio, alaka, alarau, aldarri,arrantza, deadar, garramisto, garrasi, girristu,inkesa, intziri, irrintzi, kexa, lekaio, oihu, orru,sokorru, txilio, uju, ulu, zantzo.LA, BU.

67

erosta

erpe: iz.Herpes.~ Legen, legenar.ARR, LA, DU, BU, UK.

erpeka egin: erpaka egin ad lok.Arañar, acometer a zarpazos.Zauria daukat hankan katuak erpeka eginda.~ Atzamarkatu.LA, DU, LD.

erpekada: erpakada iz.Arañazo.~ At z a m a r ka, atzamarkada, hamarrazka d a ,urrakada.LD.

erpil: iz.Terrón, masa de tierra compacta.~ Mokil, mokor, sokil, zokor.LD.

errai: iz.Entraña; estómago.Erraiak ez jakez gustetan jateko.~ Barru, haltsar, sakarramin, tripa.LD.

erralde: adj.Inapetente; maniático -ca en las comidas.~ Jakan, jakar, jakatzu, jan gitxiko, jangar, jan-gartzu, mika, miko, milindris, mirri, mizkin, txi-bis, urrizale, uzkin.LA, DU.

erramu(e)tan: adlag.Remando.~ Abantean, arraunean, arraunketan.BU.

errastu: iz.Rastro, vestigio, huella, indicio.T x a k u rra dabil err a s t u a ren atzetik, bainaalperrik.~ Aztarna, erratza, hanka lorratz, lorratz, oinatz.LA, DU, UK.

erratu: erretu ad.Errar, fallar.Ez da normalean erratzen, baina gaur ez dauaparau.

~ Arbel egin, huts egin, kale egin, molokotegin, molot egin, motz egin, okertu, porrotegin, toto egin.

erratza: iz.Rastro.~ Aztarna, errastu, hanka lorratz, lorratz,oinatz.DU, LD.

errefrau: iz.Refrán, proverbio.Gure herriko zaharrek errefrau asko dakiez.~ Atsotitz, esaera, esakera, esakune.

errekada: iz.Riada.Errekadak egon ziran atzo eta larri ibili ziranbaserri horretan.~ Uiol, uriola.BU.

erreka-haize: iz.Viento sur.Ezin dot erreka-haizea aguantau, gehiegizkoada niretzat.~ Andra-haize, enbra-haize, haize igar, haizerri-ko, hego(e), hego-haize, herriko haize, nafar-hegoa, urriko-haize.LA.

erreka-laino: iz.Niebla.~ Azpilaino, behelaino, erlaino, kain, lainabe-hera, laino, lainope, lanbro, lanpar, lauso, mur-moi, zarrazoi.UK.

errekasto: iz.Arroyuelo.Errekasto hau sikate galantagaz dago.~ Zirripa.LA, BU.

erremesa: ermesa iz.Sesión, acometida costosa o fatigosa.Soloan egin dodan erremesa egin eta ostean,txarra izango zan euritan hastea.~ Abarrada.TX, UK, MU.

68

erpe

erremuska: iz.Refunfuño.Erremuskaka dago beti, inoz ez konforme.~ Arrama, burrufada, erremuskada, furruztada,kurruka, murruskada, musturkada, sarramuska,urrueta, urruma, urrumada.LD.

erremuskada: arramuskada iz.Refunfuño.Ez dau erremuskadarik egiten etxeko lanakagintzen deutsadazanean.~ Arrama, burrufada, erremuska, furruztada,kurruka, murruskada, musturkada, sarramuska,urrueta, urruma, urrumada.DU, BU, LD.

errenkada: iz.Fila, hilera, serie; línea, renglón.Lehenengo errenkadan dago zure emaitza.~ Erreskada, ilara, lerro.LD.

errenta: iz.Renta, ganancia, riqueza.Errenta barik egin gura izan dau Teresak berekomentua.~ Irabazi, irabazkin, irabazte.LD.

erres: iz.Resto, sobrante, residuo.Lantegi hori zigortu egin dabe errekara erre -sak botatearren.~ Enparadu, hondakin, hondar, kondo, mizkin-keria, mutxikin, sits-mits, sobra, zabor.

erreskada: iz.Fila, serie, hilera.Harrizko etxe moduko baten sartu nintzan etaemakume erreskada handia ikusi neban han.~ Errenkada, ilara, lerro.DU, LD, MU.

erreten: iz.Dique, presa.~ Antepara, presa.LD.

erretxin: adj.Irritable, iracundo -da, quisquilloso -sa.Hara beste Mari Erretxin!~ Bihotzerre, haserrekor, liskorti, prakerre, tipi-rritin, zazpiki.DU, LD.

errezelo: errezelu iz.Alucinación, imaginación, ilusión, recelo,sospecha.Gure errezelo bakarra horixe zan.~ Aurreuste, begitanduera, begitazino, bihoz-kada, irudipen, peko, susmo, uste, zaio.LA, BU, UK.

erreztan: adlag.Peleando, luchando.Ume horreek er reztan dagoz beti, geldi egonezinik.~ Auskaka, auskan, borrokan, burrukan, errie-tan, etiketan, pelikan.BU.

errieta: erreieta, errita iz.Reyerta, pelea.Errietan hasi dira politikea dala-ta.~ Baiez, droga, ezbai, eztabaida, ika-mika, kisketa kosk, matraka, tekela.LD, UK.

errieta egin: ad lok.Reprender, reñir.Etxetik asago joan da eta amak errietan egindeutso.~ Agiraka egin, bronkea egin, gogor egin, hase-rre egin, zarata egin.LA, BU, LD, UK.

errietan: adlag.Peleando, luchando.Beti errietan, umeen moduan.~ Auskaka, auskan, borrokan, burrukan, errez-tan, etiketan, pelikan.ARR, LA, BU, LD, UK.

erripa: irripa iz.Cuesta, pendiente.Erripea jatsi, eta hantxe dago gure txokoa.~ Aldapa, aldats, aur, malda, patar, pendiz.TX, LA, DU, BU, LD.

69

erripa

errobako: adj.Insustancial, sin fundamento.Ez dot horregaz ezer jakin gura, errobakogalanta da!~ Epel, epo, eskas, ezerez, ganorabako, gauza-ez, geldo, kaskailu, kaskar, patal, potin, tretin-bako, zuztarbako.

erromako zubi: iz.Arco iris.Umeak Erromako zubia ikusi dauanean pozta -sun handia hartu dau.~ Buztarri, garriko, ostadar, ostarku, oztriku,san Migelen zubi, san Nikolasen zubi, ustruku,uztarku.BU.

erronka: iz.Apuesta, competición sobre la que se apuesta.Erronka hutsean dabilz pelota partiduak dira -la-ta.~ Apustu, esku-ontza, postura, tema.ARR, LD, MU.

errukibako: adj.Cruel, que no tiene compasión, despiadado -da.Persona ona izango balitz parkatuko neuskio,baina errukibakoa da, eta ez dau parkamenikmerezi.~ A n ke r, bihozbako, bihozgogor, bihurri,d e m o n i e n t ro, donga, gaizto, kruel, lupin,makur, odolgiro, oker, txar, txerren, zital.UK.

errukior: adj.Misericordioso -sa, compasivo -va.Mundu honetan errukiorra izan behar dozu,osterantzean...~ Bihotz-bigun, bihotz-zabal, bihozbera,borondatetsu, eskuzabal, onbera.DU, BU, LD, UK.

ertz: iz.Costado, lado, rincón, esquina.Ertz guztietatik negarra dariola egoan.~ Albo, bazter, bolbor, eskina, hegal, hirutxur,kantal, kantoi, kutrillo, mustur, okatx, okulu,ondo, txoko, zirkilu, zirkin-zulo, zokondo, zor-kulu, zurkulu.LA, LD, MU.

esaera: iz.Refrán, modismo, dicho.Esaerak sano politak izaten dira.~ Atsotitz, errefrau, esakera, esakune.LD.

esakera: iz.Dicho, salida.Beti bere esakerakaz; liburua idazteko modu -ko morroia da.~ Atsotitz, errefrau, esaera, esakune.DU, MU.

esakune: esakuna iz.Proverbio, refrán.Ederto dago esakune hori, neure ama zaha -rrari entzun neutsalakoa daukat.~ Atsotitz, errefrau, esaera, esakera.LA, DU, MU.

esana egin: ad lok.Obedecer.Gazteenak garan aldetik euren esana eginbehar izan dogu.~ Obedezidu, obedidu.DU, LD.

esanezin: adj.Tartamudo -da.Esanezina da gazte hori.~ Berba totel, berbartu, hitz-motel, mihinerdi,tartamutu, tatale.NE.

eskandalu: iz.Escándalo.Ezin izan dot lorik egin hemen egon daneskandaluagaz.~ Arrama, astrapala, astrapalada, astrapalots,burrundada, euztabar, istilu, izkilimin, kalama-trika, zalaparta, zaparrada, zarata, zaratots,zirriparra.UK.

eskandalua: iz/adb.Mucho, gran cantidad.Sukalkian jente eskandalua egon da aurton,igaz baino askoz be gehiago.~ A l o s o, ero s o, eurrez, franko, jori, oparo, ugari.UK, MU.

70

errobako

eskas: adj.Insuficiente; ruin.Eskasa da, ez dau gure laguntasuna merezi.~ Epel, epo, errobako, ezerez, ganorabako,gauzaez, geldo, kaskailu, kaskar, patal, potin,tretinbako, zuztarbako.LD.

eskas: adj.Pequeño -ña, desmedrado -da, insignificante.Ez da hain eskasa be, ni baino apur bat txi -kiagoa bakarrik.~ Kakanarru, kaskar, nimiño, patar, txangel,txatxar, txiker, txiki, txikirrino, txotxu, zaparro,zaparrote.

eskastu: ad.Escasear, hacerse escaso -sa, disminuir encantidad.Ez dau euririk egin eta ura be eskastu egin da.~ Gitxitu, urritu.

eskegita: eskeita, eskaita adb.Colgando, pendiente.Zugatz adarretik eskegita topau ebanean gizo -na, errukia hartu eutsan.~ Dingilizka, zintzilik.ARR, TX, LA, DU, BU, UK.

eskina: iz.Costado, lado, rincón, esquina.Hor eskinean dagoala uste dot.~ Albo, bazter, bolbor, ertz, hegal, hirutxur,kantal, kantoi, kutrillo, mustur, okatx, okulu,ondo, txoko, zirkilu, zirkin-zulo, zokondo, zor-kulu, zurkulu.TX, DU, UK, MU.

eskola-iges egin: eskoliges egin ad lok.Hacer pira, hacer calva, faltar a la escuela.Gero eta ume gehiagok egiten dabe eskola-iges.~ Eskolapatxa egin, piper egin, sasieskola egin.LD.

eskolapatxa egin: ad lok.Hacer falta a la escuela.~ Eskola-iges egin, piper egin, sasieskola egin.DU.

eskopolota: eskapalota iz.Cómoda.Alkondarea eskopolotan dago gordeta.~ Eskrapota, komada.TX, NE, DU, BU.

eskrapota: eskaprota iz.Cómoda.Eskrapota barria erosi behar izan dot, gureaksitsa euki dau eta.~ Eskopolota, komada.MU.

esku bat ezarri: ad lok.Ayudar, socorrer, colaborar.Arazoak ditudanean beti ezarten deust eskubat; lagun ona da.~ Eskua luzatu, lagundu.DU.

esku-estu: adj.Usurero.Errotaria esku-estu, zeken eta diruzale hutsazan.~ Doilor, esku-itxi, lukurreru, siketero, zeken.

esku-itxi: adj.Usurero.Esku-itxia zan, baina semea jaio zanetik esku--zabala egin da.~ Doilor, esku-estu, lukurreru, siketero, zeken.

eskua luzatu: ad lok.Alargar la mano, ayudar, proteger, amparar.Herriko behartsuei eskua luzatu deiela eska -tzen deutse gotzainak bere barrutikoei.~ Esku bat ezarri, lagundu.

eskuarteko: iz.Dinero.Bere eskuarteko guztiak galdu ditu alperke -rian.~ Diru, ezkur, jainkotxiker, jainkotxiki, oiloki,tatxet, txindi, txixin.LD.

eskubara: eskobara, eskubare, eskubera iz.Rastrillo.Eskubarea hartu, eta solora joan da bedarsikuak batzen.

71

eskubara

~ Arrast, eskutila.LA, DU, MU.

eskuon: iz.Buena mano, fundamento.Eskuona da eskulanak egiteko.~ Fundamentu, fuste, ganora, molda, patxada,taiu, trebezia.ARR, LD.

esku-ontza: iz.Apuesta, competición sobre la que se apuesta.~ Apustu, erronka, postura, tema.LD.

eskuratu: ad.Coger, conseguir, alcanzar.Onean-onean eskuratu beharko dogu.~ Atxitu, jadetsi, lortu.DU, LD.

eskusau: eskusadu, eskuseru iz.Excusado, retrete.Non dagoz eskusauak?~ Irol, komun.TX, DU, MU.

eskutila: eskuta iz.Rastrillo.Hiru eskutila eta lau baserritar, tratu txarra.~ Arrast, eskubara.ARR, DU.

eskuzabal: adj.De buen corazón, benévolo.Gure umea eskuzabala da, bere gauza guztiakdanontzat dira.~ Bihotz-bigun, bihotz-zabal, bihozbera,borondatetsu, errukior, onbera.DU, LD.

esna: esnai adb.Despierto -ta, atento -ta.Ez dot lorik egin; gau guztia esna pasau dot.~ Akorde, izarrik.LA, LD.

esnarri: esne-arri iz.Piedra para cocer la leche.

Egosi eizu esnea esnarrian!~ Txukunarri.ARR.

esnekumedun: adj.Preñada.Behi bat esnekumedun dagoala uste dot.~ Ekarteko egon, ernari, esperantzetan, esta-duan, haurdun, seinakor, seindun, umedun.

esperantzetan: adlag.Embarazada, esperando descendencia, en es-tado de buena esperanza.Gure ahiztea esperantzetan dago.~ Ekarteko egon, ernari, esnekumedun, esta-duan, haurdun, seinakor, seindun, umedun.

estaduan: adlag.En estado, embarazada.Azkenean lortu dau estaduan geratzea.~ Ekarteko egon, ernari, esnekumedun, espe-rantzetan, haurdun, seinakor, seindun, ume-dun.UK.

estorbu: iz.Estorbo, traba, molestia.Baina..., beti estorbuan, baina!~ Enbarazu, estropezu, jausgarri, katigutasun,koska, oztopo, porlixo, terebuku.UK.

estropadan: adj/adb.Ágil, rápido -da; ágilmente, rápidamente.~ Abiantzadan, andanadan, antxintxika ,a n t x i n t x i ketan, arin, arin-arinka, arineke t a n ,arrapaladan, arrapataka, azkar, bizkor, derrote-an, galapan, karraderan, karraka, korrika, las-t e r ka, laukoan, perrotsean, posto- p o s t o ka ,tarrapataka.BU.

estropezu: iz.Estorbo, traba, molestia.Estropezuak topetan dodaz behar hau aurreraaterateko.~ Enbarazu, estorbu, jausgarri, ka t i g u t a s u n ,koska, oztopo, porlixo, terebuku.BU, LD.

72

eskuon

et, et, et!: interj.No; ¡eso sí que no, eh!; voz que se utiliza paramostrar desacuerdo.Et, et, et! Isilik gero!~ Bai zera, hoba, ka.BU.

etiketan: adlag.Peleando, luchando.~ Auskaka, auskan, borrokan, burrukan, errez-tan, errietan, pelikan.LD.

etorri: ad.Estar de acuerdo, coincidir, ser de la mismaopinión.Esan dozunagaz zugaz nator.~ Ados egon, akorduan egon, bat egin, batetorri, batera etorri, erara egon, konformeegon.

etorri: ad.¡ven!, ¡venga usted!; ¡venid!, ¡vengan uste-des!Etorri zaiteze hona oraintxe bertan!~ Erdu, zatoz.

etxeko: iz.Consanguíneo -a, pariente.Etxekoak baino ez ginan egon bazkarian.~ Arkal, etxeko-arteko, parintel, senide.BU, LD, UK.

etxeko-arteko: iz.Consanguíneo -a, pariente.E t x e k o - a rtekoak joango gara ezkontzara,lagunik ez dau konbidauko.~ Arkal, etxeko, parintel, senide.TX, MU.

etxekoneko: iz.El que habita un piso en la misma casa, veci-no -na.Etxekonekoak larri dabilz gaur.~ Alboko, auzoko, bestaldeko.ARR, LA, BU, LD.

etxelagun: iz.Huésped; persona que vive en una casa deter-minada.

Etxelagunak gura ditu etxeko gelak aprobe -txatzeko.~ Apopilo, arrotz, maister, ostari, ostatari.

euri-jasa: iz.Aguacero, chaparrón.Hego-haize beroaren ostean, euri-jasa izangenduan.~ Afruntu, aguazera, ekaitz-haize, eraso, euri--zaparrada, haize gogor, idola, indriska, jazarri,truxu, txiple, zaparrada, zaraza.LD.

euri-lanbro: euri-lanbri iz.Llovizna.Euri-lanbroa nahikoa da bustitzeko.~ Arrain bits, euri-landur, euri-lanpar, euri-ugar,euri-zirin, garapa, garazta, bruma, zirimiri.LD, UK.

euri-landur: iz.Llovizna.~ Arrain bits, euri-lanbro, euri-lanpar, euri-ugar,euri-zirin, garapa, garazta, bruma, zirimiri.BU.

euri-lanpar: iz.Llovizna.Euri-lanparra egon zan atzo eta ezin izangenduan ezer egin soloan.~ Arrain bits, euri-lanbro, euri-landur, euri--ugar, euri-zirin, garapa, garazta, bruma, zirimi-ri.DU, LD, MU.

euritsu: adj.Lluvioso -sa, revuelto -ta, aplicado al tiempoatmosférico.Gaurko gaua euritsua da.~ Lorrin.

euri-ugar: iz.Llovizna.Euri-ugarra dago gaur.~ Arrain bits, euri-lanbro, euri-landur, euri-lan-par, euri-zirin, garapa, garazta, bruma, zirimiri.TX, UK.

euri-zaparrada: iz.Chaparrón.

73

euri-zaparrada

Lehengo baten otzara-bete arbi-eske joannintzan Oraldeko soloetara, eta euri-zaparra -da batek hartuta egon nintzan.~ Afruntu, aguazera, ekaitz-haize, eraso, euri--jasa, haize gogor, idola, indriska, jazarri, truxu,txiple, zaparrada, zaraza.LD.

euri-zirin: iz.Llovizna.Euri-zirinagaz ezin da paseatzera joan.~ Arrain bits, euri-lanbro, euri-landur, euri-lan-par, euri-ugar, garapa, garazta, bruma, zirimiri.LA.

eurrez: aurrez adb.Con abundancia, profusamente.Jazopen honeek eurrez ikusten dira euskalherrietan batean eta bestean.~ Aloso, eroso, eskandalua, franko, jori, oparo,ugari.DU.

eutsi: ad.Sostener, sujetar, mantener, aguantar.Jaietan sarri azaltzen zan gorputzari eutsi ezi -nik.~ Atrapau, harrapau, hartu, heldu, koiu, koixi-du, oratu.ARR, LD, UK.

euztabar: iz.Alboroto, ruido.Hau da euztabarra!~ Arrama, astrapala, astrapalada, astrapalots,burrundada, eskandalu, istilu, izkilimin, kala-matrika, zalaparta, zaparrada, zarata, zaratots,zirriparra.DU.

ezain: ezai adj.Feo -a.Ikara eragiten dau pekatu ezain horrek.~ Itsusi, itxurga, motz, zatar.LA, LD.

ezbai: iz.Discusión, disputa, debate, litigio.~ Baiez, errieta, eztabaida, ika-mika, kisk etakosk, matraka, tekela.LA, MU.

ezbai: iz.Indecisión, indeterminación, duda.Ez gara ardura eske ibiliko ezbai bat aurreraeroateko.~ A i ko- m a i ko, duda, duda-muda, ko n ka ,zalantza.DU, LD, TX.

ezbehar: iz.Infortunio, desgracia.Ezbeharrak agertzen dira bizitzan zehar.~ Atsekabe, elorrio, ezegoki, harriabar, kaden,kalamidade, nahibage, samin, tristezia.LD.

ezegoki: iz.Desgracia; impropiedad, improcedencia.Ezegokia izan dabe antza, eta triste antzeandabilz.~ Atsekabe, elorrio, ezbehar, harriabar, kaden,kalamidade, nahibage, samin, tristezia.

ezerez: adj.Inepto -ta, inútil.Arimako salbazinoa ezerez bat balitz lez,gerorako itxiten dozu, datorrena datorrela.~ Epel, epo, errobako, eskas, ganorabako, gau-zaez, geldo, kaskailu, kaskar, patal, potin, tre-tinbako, zuztarbako.LD.

ezerezkeria: iz.Insignificancia, nadería, fruslería.Ez dozu ezerezkeria bategaitik kotxea saldu -ko, ezta?~ Huskeria, txikikeria, zibizki.DU.

ezizen: iz.Apodo, mote.Ondarrun guztiek daukie ezizena.~ Gatxizen, izenburu, izengaizto, izengatx, ize-nordeko.MU.

ezkabia: ezkabi iz.Mariposa.Ezkabiak koloredunak izaten dira.~ Kalaputxi, marisorgin, mitxeleta, pinpilin-pauxa, tximeleta, txipilipeta, txirpilota.ARR, BU, LD, UK.

74

euri-zirin

ezkaratz: ezkatz iz.Cocina.Soloetan edo basoan lan gogorrik ez baegoanezkaratz eta zokondo guztietako garbitasunakegiten ebazan.~ Sukalde, sute.DU, BU, LD, MU.

ezkonsari: iz.Dote, arreo de boda.Neska horrek ezkonsari ona eroan dau ezkon -du danean.~ Arreo, dote.

ezkur: iz.Dinero.Ez dot ezkurrik ekarri, eta ezin dot ezer erosi.~ Diru, eskuarteko, jainkotxiker, jainkotxiki,oiloki, tatxet, txindi, txintxin, txixin.ARR, TX, LA, LD.

ezkutuan: adlag.En secreto, en voz baja.Orain arte lez, ezkutuan eukizu nire barria.~ Ahopean, ezkutuka, gordean, isilean, isilka,isilka-misilka, isil-kontzejuka.LD.

ezkutuka: adb.A escondidas, ocultándose, en secreto.Beti dabil ezkutuka, eta motz egiten dau.~ Ahopean, ezkutuan, gordean, isilean, isilka,isilka-misilka, isil-kontzejuka.

ezkutuka: adb.Al escondite.Jolastuko gara ezkutuka?~ Kuika, kuikuika, kukuka, kurika, kuxi-kuxika,ostu-ostuka, txitoka.LD.

eztabaida: iz.Disputa, discusión, debate, litigio.Sekulako eztabaida zorrotz bat izan eban.~ Baiez, droga, errieta, ezbai, ika-mika, kisk etakosk, matraka, tekela.

eztarri: eztari iz.Garganta.Eztarriko minagaz joan da beharrera.~ Idun-hazur, sama, zintzur.LD.

ezti guritan: adb.Muy contento -ta, feliz, con la boca hechaagua.Umea jaio danetik, ezti guritan bizi da.~ Adurretan, atseginez, eztitan, gustura.

eztitan: adb.Muy contento -ta, feliz, con la boca hechaagua.Poz-pozez eztitan egoan aita.~ Adurretan, atseginez, ezti guritan, gustura.

75

eztitan

77

fardel: iz.Indolente, negligente, abandonado -da, des-cuidado -da.Zu bai fardela!~ Astopatxiko, balastrago, lakar, perdul.ARR, LA, DU, LD.

fin: adj.Trabajador -a, diligente, aplicado -da.Gure aita behargin fina da eta beharra ez jakoinon falta.~ Maratz, perkatx.ARR, BU, LD, UK.

franko: franku, frango, pranko det.Mucho, abundante.Badarabilzu joan-etorria franko!~ Aloso, eroso, eskandalua, eurrez, jori, oparo,ugari.ARR, LD.

fresko: adj.Fresco -ca, moderadamente frío.Fresko dago gaur praka laburretan ibilteko.~ Hotz bigun, hotz-antz, hozkirri, zelba.LD.

frontera: iz.Ref. a la pieza que se coloca en la frente de losbueyes para uncirlos.~ Bekokiko, ipuruko, kopeta, zamar, zapa.UK.

fueta: iz.Cohete.Jaietan fuetak botaten dabez.~ Bolandera, suziri, txapligu.BU.

fuit: interj.Vete! fuera!~ Aire, alde, haize, hanka, kanpora, kendu,ospa, ut.LA.

fundamentu: iz.Fundamento, formalidad, sensatez, seriedad.Gauzak fundamentu barik egitekotan hoba daezer ez egin.~ Eskuon, fuste, ganora, molda, patxada, taiu,trebezia.UK.

furruztada: iz.Refunfuño.~ Arrama, burrufada, erremuska, erremuskada,kurruka, murruskada, musturkada, sarramuska,urrueta, urruma, urrumada.LD.

fuste: iz.Fundamento, formalidad, sensatez, seriedad.Ume horrek ez dauka ezertarako fusterik.~ Eskuon, fundamentu, ganora, molda, patxa-da, taiu, trebezia.UK.

F

79

ga(i)ne: iz.Cumbre, cima, alto.Hamaika izerdi bota behar da mendi-ganehartara igoteko oinez.~ Gailur, tontor, tronpeilu, turtulu, txintxor,txuntxur.LD, LA.

ga(i)nera: ganera lok/posp.Además (de), encima (de).Edozetara eta alkarren ganera botatzen dabezatxurra, igitaia, eskubarea eta abar.~ Arabere, endemas.BU, LD, UK.

ga(i)netik: adlag.Por encima, grosso modo.Irakurri dot, baina ganetik bakarrik.~ Handi-handi(z)ka.UK.

gabonil: iz.Diciembre.Gabonilean sartzen gara laster.~ Abendu.DU.

gaileta: iz.Vaso o medida de cobre para líquidos.Ekarriko deustazu gaileta bete ardao, mese -dez?~ Antoisin, pitxer, tanga, tutulu, txolet, txolo-pota, txonil, zuletin.LA, LD.

gailur: iz.Cresta, cima, punta.Gailurreraino igon, eta handik agur egingodeutsut.~ Ga(i)ne, tontor, tronpeilu, turtulu, txintxor,txuntxur.DU, LD, UK.

gainontzeko: izlg.Lo demás, lo restante.Gainontzekoak ez dira aurkeztu, bakarrik zuretaldekoak.~ Ganerako, ganetiko, gariko.

gaizto: adj/adb.Malo -la, malvado -da, pernicioso -sa, perju-dicial, de mala calidad; malvadamente, mali-ciosamente.Lehengo egunetik igarri neutsan ze asmo eka -rren gaiztoorrek!~ A n ke r, bihozbako, bihozgogor, bihurri,demonientro, donga, errukibako, kruel, lupin,makur, odolgiro, oker, txar, txerren, zital.BU, LD, UK.

galanta: adj/adb.Grande, enorme, buen; abundantemente,mucho, grandemente.Gizajo galanta egin jatzu semea!~ Egundoko, itzelezko, upealako.LD, UK.

galapan: adlag.Corriendo, rápidamente, ágilmente.Galapan joan zan geltokira trena ez galtzeko.~ Abiantzadan, andanadan, antxintxika ,a n t x i n t x i ketan, arin, arin-arinka, arineke t a n ,arrapaladan, arrapataka, azkar, bizkor, derrote-an, estropadan, karraderan, karraka, korrika,lasterka, laukoan, perrotsean, posto-postoka,tarrapataka.ARR, LD, UK.

galbana: iz.Galbana, pereza.Galbana itzelagaz nago inora joateko.~ Alperkeria, alperraldi, nagialdi, nagikeria.ARR, LD, UK, MU.

G

galdu: ad.Perderse, pudrirse, corromperse los alimentos,echarse a perder.Dagoan beroagaz esnea galdu egin da.~ Garraztu, gatzatu, lapastu, zoratu.LD, UK.

galeper: iz.Codorniz.Galeperretan joango naz bihar.~ Parpara, pospolin.DU, LD, UK.

galtzarpe: iz.Sobaco.Izerditan nago galtzarpeetatik.~ Besape, besazpi.ARR, LA, LD.

galtzu: iz.Paja, tallo de trigo, tallo de maíz.Lastegia galtzuz beterik dago.~ Lasto.ARR, TX, LA, BU, LD, MU.

ganbela: iz.Pesebre.~ Arraska, aska, azpil, itaska.BU, LD.

ganerako: izlg.Restante, todo lo demás.Bostek oparia ekarri eben, ganerakoak eskuhutsik etorri ziran.~ Gainontzeko, ganetiko, gariko.DU.

ganetiko: izlg.Lo demás, lo restante.Hori ezeze, ganetikoak be egin beharko dozuz.~ Gainontzeko, ganerako, gariko.TX.

gangar: adj.Gangul -a, desgarbado -da.Mutil gangar batek nahita apurtu deust pitxa -rra!~ Baldur, hankatrabailu, kankailu, kaskail, pora-kailo, taket, tauki.LA, DU, LD.

gangarla: iz.Nuez, parte superior de la tráquea, garguero.~ Gorgoil, intxaur, korkamizta, okaran-hazur,zakatz.LD.

gangul: gangun, gangur, gangel, gangil adj.Perezoso -sa, flojo -ja.~ Alper, alperrontzi, arlote, gibelandi, nagi,pastanoi, tauki, trakets, txitxilinborda, ustel.ARR, LA, DU.

ganora: iz.Fuste, fundamento.Ondo ganora gitxi darabilzu gaur.~ Eskuon, fundamentu, fuste, molda, patxada,taiu, trebezia.LA, LD, UK.

ganora barik: lok/adb.Sin fundamento.Goiza galdu dot, ganora barik, batera etabestera.~ Adore barik, gogo barik, molda barik, petral,txarto.LA, UK.

ganora barik: lok/adb.Sea como sea, de un modo o de otro, de algu-na manera, de cualquier manera.Ganora barik egiten diranak gitxirako izatendira.~ Abespeluan, astrapalan, desbastean, desta-juan, itsumustuan, zelan edo halan.LA, UK.

ganorabako: izlg.Insustancial, dejado -da, abandonado -da, des-mañado -da, torpe.Arpegiz itsusia, izatez ganorabako hutsa.~ Epel, epo, errobako, eskas, ezerez, gauzaez,geldo, kaskailu, kaskar, patal, potin, tretinbako,zuztarbako.DU, LD, UK.

gar: iz.Ansia, afán, celo, ardor, fervor, entusiasmo.Garraz ibili ginan beharrean.~ Gogo, grina, intzigu, su eta gar.

80

galdu

garapa: iz.Llovizna.~ Arrain bits, euri-lanbro, euri-landur, euri-lan-p a r, euri-ugar, euri-zirin, garazta, bruma, zirimiri.LA.

garaun: garun, gareun, karaun, garau iz.Grano de fruta, cereal o legumbre; pieza defruta.~ Ale, atal, leka, zeruka.ARR, LA, NE, BU, LD, UK.

garazta: iz.Llovizna, lluvia muy fina.~ Arrain bits, euri-lanbro, euri-landur, euri-lan-p a r, euri-ugar, euri-zirin, garapa, bruma, zirimiri.LD.

garbitu: ad.Serenarse el tiempo, despejarse el cielo.Garbitzen badau, hondartzara joan gaitekez.~ Oskarbitu.

garbitze: iz.Exterminio.Gerra denporan garbitze itzelak egin diraleku batzuetan.~ Sarraski, trila, trilu, triskantza, trisku.LA.

gariko: izlg.Lo demás, lo restante.Garikoak ez dira etorri.~ Gainontzeko, ganerako, ganetiko.UK.

garo: iz.Rocío; agua de lluvia en las hojas de las plan-tas.Garoa dago eta bedartzan bazabilz, oinakbustiko dozuz.~ Aintzigar, erlau, inontz, iruntz, zurra.DU, BU, MU.

garramisto: gamisto iz.Grito, chillido de socorro, dolor, lloro; alarido.~ Aiaria, aiene, alaio, alaka, alarau, aldarri,arrantza, deadar, erosta, garrasi, girristu, inkesa,intziri, irrintzi, kexa, lekaio, oihu, orru, sokorru,txilio, uju, ulu, zantzo.LD.

garrantzi: iz.Cuidado, preocupación, ocupación, responsa-bilidad, importancia.Horrek ez dauka garrantzirik, lasai egon zai -tez.~ Ardura, axola, kezka, kontu, leba.LD.

garrasi: garraisi iz.Grito, clamor, llanto ruidoso.Umea garrasi baten joan da amagana.~ Aiaria, aiene, alaio, alaka, alarau, aldarri,arrantza, deadar, erosta, garramisto, girristu,inkesa, intziri, irrintzi, kexa, lekaio, oihu, orru,sokorru, txilio, uju, ulu, zantzo.LA, DU, BU, LD.

garraztu: ad.Agriarse, picarse.Esnea garraztu egin da eta bota egin beharkodogu.~ Galdu, gatzatu, lapastu, zoratu.LD, UK.

garriko: iz.Arco iris.~ Buztarri, erromako zubi, ostadar, ostarku,oztriku, san Migelen zubi, san Nikolasen zubi,ustruku, uztarku.UK.

gatxizen: gaizkizen iz.Apodo, mote.Ez naz haren gatxizenaz akordetan.~ Ezizen, izenburu, izengaizto, izengatx, ize-nordeko.DU, LD.

gatzarka: iz.Saladero, depósito de salmuera; adobera.~ Gatzun, gatzunaska.LD.

gatzatu: ad.Agriar(se), picar(se).Esnea gatzatuta dago, ez hartu.~ Galdu, garraztu, lapastu, zoratu.ARR.

81

gatzatu

gatzun: iz.Saladero, depósito de salmuera; adobera.Pernilak gatzunean dagoz.~ Gatzarka, gatzunaska.TX.

gatzunaska: gazunaska, gantzu-aska, gatzunes-ka iz.Saladero, depósito de salmuera; adobera.Txarri osoa dago gatzunaskan sartuta.~ Gatzarka, gatzun.LA, LD, UK, MU.

gau-afari: iz.Cena de medianoche.~ Sorgin-afari.

gauzaez: adj.Inútil.Langile hau gauzaeza da behar honetarako.~ Epel, epo, errobako, eskas, ezerez, ganoraba-ko, geldo, kaskailu, kaskar, patal, potin, tretin-bako, zuztarbako.UK.

Gaztainaren egun: iz ber.Día de las ánimas.~ Arimen egun, Difuntuen egun, Negar-egun.LD.

gazunaska: adj/adb.Torpe, destartalado -da, desgarbado -da; tor-pemente, desgarbadamente.~ Aldrebes, arlote, baldar, taket, trauskil, urko,zakar.BU.

gehiegi: adb.Demasiado, bastante.Ez da gehiegi eskatu behar.~ Askotxo, demas, lar, larregi, sobran.

gei: iz.Noticia.Zeuen adiera osoa eskatzen dau gei honek.~ Albista, balijia, barri, izpar, notizia.LD.

gelaratz: gelaratzu, gelatzu iz.Llar.

~ Laratz, laratzu.LD.

geldi egon ezineko: adj.Inquieto -ta, intranquilo -la.Geldi egon ezineko galanta da ume hau.~ Arbin, armin, arteak hartu ezineko, artega,artekoso, birtxin, biziztura, deseroso, egonezin,epebako, eperloka, epertarin, eperterre, eperti-kara, geraka, kakapirri, larri, parakatx, pirri,subalindara, txipriztin, urduri, zirin.UK.

geldo: adj.Inútil, incapaz.Igeltserorik geldoena ekarri dabe gure etxera,ala?~ Epel, epo, errobako, eskas, ezerez, ganoraba-ko, gauzaez, kaskailu, kaskar, patal, potin, tre-tinbako, zuztarbako.DU, LD.

geraka: gereka adj.Intranquilo -la, inquieto -ta.Erle batek eztena sartu eutsan San Pedrori,bera geraka eta artega jo bat eta jo besteahasi zan.~ Arbin, armin, arteak hartu ezineko, artega,artekoso, birtxin, biziztura, deseroso, egonezin,epebako, eperloka, epertarin, eperterre, eperti-kara, geldi egon ezineko, kakapirri, larri, para-katx, pirri, subalindara, txipriztin, urduri, zirin.BU.

gerizpe: geizpe, kerizpe iz.Lugar sombrío, umbría.Gerizpetara joango gara, eguzki hau ez dabapere ona eta.~ Abaro, ainube, eguzkiberi, itzal, itzaltsu,laiotz, lepetza, onbril.DU, UK.

gertu: adb/posp.Cerca.Hemendik gertu bizi da Ander.~ Hur, hurbil, hurran, hurrean, paraje.DU, LD.

gesu baten: lok/adb.Dentro de poco, en un momento.

82

gatzun

Gesu baten etorriko da, eta gu oraindino ezeregin barik.~ Aitaren baten, arin baten, atoan, berehala,berlan, di-da, laster baten, momentuan, segi-duan, zirt-zart.ARR, TX, LA, BU.

gibelak jaurti: ad lok.Hacer grandes esfuerzos.Gibelak jaurti dodaz behar honetan eta ezdeust ezertarako balio izan.~ Ahaleginak egin, ahalegindu, borra egin,desak egin, eginahalak egin, inondikoak egin,saiatu, senper egin, senperren.BU.

gibelandi: adj.Perezoso -sa.Gibelandiori! Hogeita hamar urte eta inozbeharrik egin barik.~ Alper, alperrontzi, arlote, gangul, nagi, pas-tanoi, tauki, trakets, txitxilinborda, ustel.LA, LD.

ginarreba: ginarraba iz.Suegro.Ginarreba etorri jaku soloan laguntzen.~ Aitaginarreba, aitaxe.ARR, TX, LA, DU.

giro: iz.Temperatura, temple, tiempo atmosférico.Giro ederra dago gaur parkera joateko umea -kaz.~ Aro, denpora, eguraldi.LA, LD.

girristu: iz.Grito, clamor, llanto ruidoso.Girristu itzela entzun dot balkoitik.~ Aiaria, aiene, alaio, alaka, alarau, aldarri,arrantza, deadar, erosta, garramisto, garrasi,inkesa, intziri, irrintzi, kexa, lekaio, oihu, orru,sokorru, txilio, uju, ulu, zantzo.TX.

gitarrea jo: ad lok.Chancearse de alguien, tomarle el pelo.Beti gitarrea joten, aspertuta naukazu.~ Adarra jo, bostak emon, bostak jo, harpeajo, ulea hartu.

gitxi eretxi: gitxietxi ad lok.Parecer poco, considerar poco; menospreciar.Gitxi deritxot lan horreri bikain bat emoteko.~ Destainaka ibili, mespretxatu.UK.

gitxitu: ad.Disminuir, aminorar.Urte eta erdiko epean ehun mila arimaz gitxi -tu ei da uri hau.~ Eskastu, urritu.

gizen: adj.Obeso -sa.San Martinetan txarririk gizenena hilko dogu.~ Anpor, boldro, boldrozko, gordin, guren,lodi, lodikote, malutz, mardo, mardul, morros-ko, pipor, popolote, potolo, sendo, takailo,totolo.DU, LD.

gobernau: ad.Cuidar, alimentar, sustentar.Albokoen umea gobernau behar dot.~ Jagon, kargu egin, kargu hartu, zaindu.DU, BU, UK, MU.

gogait egin: ad lok.Aburrir(se), fastidiar(se).Umeek intxaurretan gogait egin ebenean, bes -te olgeta polit bat hasi eben.~ Abrozidu, aburridu, aspertu, gogaitu.LA, DU, BU, LD.

gogaitu: gobaitu ad.Aburrir(se), hartar(se), hastiarse.Laster gogaitu eban Martinek, mundu hone -tan nahikoa bizitzarik eroan ebala-ta.~ Abrozidu, aburridu, aspertu, gogait egin.LA, BU, LD.

gogo: iz.Ocurrencia, capricho, idea, pensamiento.~ Akordu, ateraldi, burutazino, gomuta, oku-rrentzia.DU.

gogo: iz.Deseo, anhelo.~ Gar, grina, intzigu, su eta gar.LA, LD.

83

gogo

gogo barik: lok/adb.Sin ganas.Gogoz edo gogo barik jaten hasi zan.~ Adore barik, ganora barik, molda barik,petral, txarto.LA.

gogor egin: ad lok.Reprender.Ondo egin dozue gogor egiteaz, bigunkeriariinork ez deutso jaramonik egiten.~ Agiraka egin, bronkea egin, errieta egin,haserre egin, zarata egin.LD, UK.

gogora ekarri: ad lok.Acordarse, recordar, ocurrírsele a uno -na.Ez badeustazu bihar gogora ekarten, ahaztuegingo jat.~ Akordau, burura etorri, bururatu, gogoraetorri, gogoratu, gomutau, otu.TX.

gogora etorri: ad lok.Acordarse, recordar, ocurrírsele a uno -na.Ordura arte ez jatan gogora etorri.~ Akordau, burura etorri, bururatu, gogoraekarri, gogoratu, gomutau, otu.LD.

gogoratu: ad.Acordarse, recordar, ocurrírsele a uno -na.Batzuen eta besteen hitz garbiak gogoratu etaikasi behar doguz.~ Akordau, burura etorri, bururatu, gogoraekarri, gogora etorri, gomutau, otu.DU, LD.

goiak eta beheak jo: ad lok.Hablar acaloradamente, ponerse furioso -sa.Bere laguna izan dana ikusten dauan bakotxe -an, goiak eta beheak joten dauz gure aitak.~ Berotu, ernegau, gora goraka ipini, haserra-tu, musturtu, onetik atera, senetik atera, sumin-du, sutan ipini.ARR.

gomuta: iz.Ocurrencia, capricho, idea, pensamiento.~ Akordu, ateraldi, burutazino, gogo, oku-rrentzia.ARR, TX, LA, BU.

gomutau: ad.Acordarse, recordar, ocurrírsele a uno -na.Neskearen esangura handiko malko lodiakgomutau zituanean gero eta samin handiagoajarten jakon bihotz barruan.~ Akordau, burura etorri, bururatu, gogoraekarri, gogora etorri, gogoratu, otu.ARR, TX, LA, BU.

gonagorri: iz.Mariquita, vaquita de San Antón.~ Amandre gonagorri, amona mantangorri,labagorri, mantalgorri, marigonagorri, marigo-rri(ngo), marigorritxu, maritxu teilatuko, ma-txin-gorri.

gora goraka ipini: ad lok.Enfadar(se), excitar(se).~ Berotu, ernegau, goiak eta beheak jo, hase-rratu, musturtu, onetik atera, senetik atera,sumindu, sutan ipini.LA.

gordean: adlag.Secretamente, en secreto; a escondidas.Beti dabil gordean, eta nire ustez ez da fieta -koa.~ Ahopean, ezkutuan, ezkutuka, isilean, isilka,isilka-misilka, isil-kontzejuka.UK.

gordin: adj.Robusto -ta.Txominek gordin eta osasun onean iraun ebanurte gozo askotan, baina heldu jakon bereakegin dau esateko unea.~ Anpor, boldro, boldrozko, gizen, guren, lodi,lodikote, malutz, mardo, mardul, morrosko,pipor, popolote, potolo, sendo, takailo, totolo.LD.

gorgoil: iz.Hioides, nuez de la garganta.~ Gangarla, intxaur, korkamizta, okaran-hazur,zakatz.TX, DU, BU, MU.

gorri: adj.Desnudo -da, despojado -da.Gorri ibili da menditik eta atxilotu egin dabe.

84

gogo barik

~ Bilozik, narru hutsean, narrugorri(t)an.LD.

gorrin: iz.Roña, enfermedad de las plantas.Tomateari gorrina etorri jako.~ Eldekorri, uger.DU.

gosari: iz.Desayuno.G o i z e rdian, gosari ederrari betiko bideaemonda, baratzean batean hara bestean hona,astiro ebilzan senar-emazteak.~ Armozu, barausi, barauskarri.LA, NE, LD.

gose izan: ad lok.Tener hambre, estar hambriento.Gose nazanean ez naz ezer egiteko kapaz iza -ten.~ Barrua triste euki, sabela kizkurtuta euki,sabela tximurtuta euki, tripazorriak euki.

gozoki: iz.Chuchería.Gozokiak egunero jatea ez da ona.~ Denpora pasagarria, izkimizki, maiseria, miz-keria, mizkineria, txarrikeria, txibizkeria, txu-txeria, uzkeria, uzkin.

grillu: iz.Grillo.Grillu bat ekarri dogu menditik etxera umea -rentzat.~ Kirkil, labatxirri, laba-txirtxil, labatxori, txirri,txirritxaldo, txirritxirri, txirtxil.TX, UK.

grina: iz.Deseo, anhelo.Hauxe da gehien nekatuten naben grina.~ Gar, gogo, intzigu, su eta gar.LA, NE.

guarda: iz.Guardián -a, velador -a, monitor -a.Basoko guardeak basurdeak ikusi dauz.

~ Begirale, jagole, zaindari, zaintzaile.UK.

gura dala: lok/adb.Queriendo, conscientemente.Gura dala jo dau umea eta amak agiraka egindeutso.~ Apropos, berariaz, berenberegi, gurata, nahi-ta.LD, UK.

guraize: iz.Tijeras.Guraizeak zorroztu barik dagoz.~ Artazi.LA.

gurata: adb.A propósito, queriendo.Ez dau gurata apurtu, baina negarrez hasi da.~ Apropos, berariaz, berenberegi, gura dala,nahita.LA.

guren: adj.Lozano -na.Ikusten dozu emakume guren hori?~ Anpor, boldro, boldrozko, gizen, gordin,lodi, lodikote, malutz, mardo, mardul, morros-ko, pipor, popolote, potolo, sendo, takailo,totolo.ARR, TX.

gustura: adlag.A gusto.Beharrean gustura dabil aspaldian.~ Adurretan, atseginez, ezti guritan, eztitan.LD, UK.

guztia beharrean: adlag.Regular, no muy bien.Aspaldian guztia beharrean nabil.~ Adinon, dana beharrean, eginean, halan--halan, halan-holan, justu-justu, kili-kolo, kili-mala, kilin-kalan, kilin-kolo, makalik, ondoezik,ozta-ozta.TX, DU.

85

guztia beharrean

87

haginak gogor euki: ad lok.Tener riquezas.Ameriketara joan zan eta orain haginakgogor ditu.~ Aberastasunak euki, behiak gogor euki, lau-koak euki.BU.

haize: interj.Vete! fuera!Haize hemendik!~ Aire, alde, fuit, hanka, kanpora, kendu, ospa,ut.

haize: adj.Casquivano -na, alocado -da, de poco juicio.Beti izan da mutil haizea eta ez da orain alda -tuko.~ Buru-jantzi, buruarin, burubako, kaskarin,kirriskarro, txairo, txolin, txoriburu, txotxin.DU, LD.

haize fin: iz.Viento frío.Haize fina dabil gaur manga laburretan inorajoateko.~ Haize hotz.UK.

haize gogor: iz.Tempestad, viento huracanado.Haize gogorra dator, kontuz ibili aterpeetatik.~ Afruntu, aguazera, ekaitz-haize, eraso, euri--jasa, euri-zaparrada, idola, indriska, jazarri,truxu, txiple, zaparrada, zaraza.

haize hotz: haizotz iz.Viento frío.Haize hotza dago eta ipini soinekorik lodienaetxetik kanpora joateko.~ Haize fin.UK.

haize igar: iz.Viento sur.Haize igarra buruko minetarako da ona.~ Andra-haize, enbra-haize, erreka-haize, hai-z e r r i ko, hego(e), hego-haize, herriko haize,nafar-hegoa, urriko-haize.UK.

haizea hartu: ad lok.Ensorbecerse, enorgullecerse.~ Harropuztu, harrotu, putzak hartu.

haizerriko: iz.Viento sur.Haizerrikoa danean jentea erdi zoraturik ibil -ten dala dinoe.~ Andra-haize, enbra-haize, erreka-haize, haizeigar, hego(e), hego-haize, herriko haize, nafar--hegoa, urriko-haize.BU.

halako: izord.Tal; fulano -na.Halako bat etorri zan eta geure etxera konbi -dau genduan.~ Berendia, urlia, zera.

halan-halan: adb.Regular, a medias, medianamente.Gurasoentzako halan-halan danak ze buruegingo dau kontzejuko salan?~ Adinon, dana beharrean, eginean, guztiabeharrean, halan-holan, justu-justu, kili-kolo,kilimala, kilin-kalan, kilin-kolo, makalik, ondo-ezik, ozta-ozta.UK.

halan-holan: adb.Así así, medianamente, regular.Gaixorik egon naz eta gaur bere halan-holannabil.

H

~ Adinon, dana beharrean, eginean, guztiabeharrean, halan-halan, justu-justu, kili-kolo,kilimala, kilin-kalan, kilin-kolo, makalik, ondo-ezik, ozta-ozta.LA.

haltsar: iz.Entraña; estómago.~ Barru, errai, sakarramin, tripa.

hamarratz: iz.Araña.Umeak hamarratza ikusi dau eskegita.~ Aramu, lupu, marasma, miarma.ARR, LD, UK.

hamarratz: iz.Pulpo.Hamarratza jan dogu eta ondo gozo egon da.~ Amorrotz, olagarro.UK.

hamarrazkada: iz.Pellizco, arañazo, zarpazo.~ Atzamarka, atzamarkada, erpekada, urraka-da.LA.

handi-handi(z)ka: adb.A grandes rasgos.Hona, handi-handika Ama Teresaren kontze -juko liburu eder honen mamina.~ Ga(i)netik.LA, DU.

hanka: interj.¡fuera!Hanka hemendik!~ Aire, alde, fuit, haize, kanpora, kendu, ospa,ut.UK.

hanka lorratz: iz.Rastro, pista, huella, estela.Hanka lorratzai jarraitu eta gaizkina aurkitu -ko dozue.~ Aztarna, errastu, erratza, lorratz, oinatz.DU.

hankalatraba: adb.A horcajadas.Txikitan hankalatraba joan behar zan jokobat egiten genduan, baina orain ahaztuta dau -kat.~ Andaka, andandaka, arrekikili, arrekokozillo,arrelepo, arretxiko, hankurkulu, kikilito.LD.

hankatrabailu: adj.Gangul -a, desgarbado -da.Hortik doa herriko hankatrabailurik handie -na.~ Baldur, gangar, kankailu, kaskail, porakailo,taket, tauki.DU.

hankurkulu: adb.A horcajadas.~ Andaka, andandaka, arrekikili, arrekokozillo,arrelepo, arretxiko, hankalatraba, kikilito.LA, LD.

haor: interj.Mira!Lemea apurtu jakon eta haor nondik zoritxa -rra!~ Aiko, hona hemen.DU, UK, BU.

harpea jo: ad lok.Tomar el pelo, burlarse.Ezin jako sinestu, beti dabil harpea joten eta.~ Adarra jo, bostak emon, bostak jo, gitarreajo, ulea hartu.DU, LD.

harrapau: ad.Pillar, atrapar, coger.Nondik eta nora hark gu harrapau?~ Atrapau, eutsi, hartu, heldu, koiu, koixidu,oratu.DU, LD.

harri: iz.Granizo, pedrisco.Harria bota dau gaur eta soloko behar guz -tiak hondatu deuskuz.~ Abazuza, harri hotz, harri-txingor, inetasi,juztularri, kazkarabar, linatasi, txingor.TX, LA, LD.

88

haltsar

harri hotz: iz.Granizo, pedrisco.Harri hotza dago kaleetan, eta edurra dalaemoten dau.~ Abazuza, harri, harri-txingor, inetasi, juztula-rri, kazkarabar, linatasi, txingor.

harriabar: iz.Penalidad, infortunio, desgracia, sufrimiento.~ Atsekabe, elorrio, ezbehar, ezegoki, kaden,kalamidade, nahibage, samin, tristezia.LD.

harritu: ad.Asombrar(se), pasmar(se), abobar(se), admi-rar(se), extrañar(se), aterrar(se).Ez gaitu horrek harritu behar.~ Zurtu.

harri-txingor: iz.Granizo, pedrisco.Biharko harri-txingorra iragarri dabe.~ Abazuza, harri, harri hotz, inetasi, juztularri,kazkarabar, linatasi, txingor.

harropuztu: ad.Engreírse, envanecerse, ensoberbecerse.Harropuzturik etorri zan egin eutsiezan txalo -ak entzunda.~ Haizea hartu, harrotu, putzak hartu.LA, DU.

harrotu: ad.Engreírse, enorgullecerse.Gerizpe apur bat egiten badozu, ez arrenharrotu, gizona!~ Haizea hartu, harropuztu, putzak hartu.LD, UK.

hartu: ad.Tomar, coger, recibir.Inoz holango blaustadarik hartu dauanakbadaki min hori zein zorrotza eta zein eroanezina dan.~ Atrapau, eutsi, harrapau, heldu, koiu, koixi-du, oratu.

haserratu: hasarratu ad.Enfadar(se), enojar(se), enfurecer(se).Egiak esan, eta nagusia haserratu!

~ Berotu, ernegau, goiak eta beheak jo, goragoraka ipini, musturtu, onetik atera, senetikatera, sumindu, sutan ipini.

haserre bizi: iz.Furia, furor.Haserre bizian jarri nau umearen barrabas -keriak.~ Amorrazino, amorru, arrabia, arrabio.

haserre egin: ad lok.Reñir, reprender.Haserre egin behar jako noizik behin, bestelaloak hartzen dau.~ Agiraka egin, bronkea egin, errieta egin,gogor egin, zarata egin.DU, UK.

haserrekor: hasarrekor, haserrakor adj.Propenso -sa a enfadarse, colérico -ca, irasci-ble.Gura dauanean kasu egiten dau, baina bestebatzuetan nahiko haserrekorra da.~ Bihotzerre, erretxin, liskorti, prakerre, tipirri-tin, zazpiki.

hatz-zorro: iz.Dedal.~ Atzandel, azkapela, titara.

haurdun: adb.Embarazada.Sei hilabeteko haurdun dago.~ Ekarteko egon, ernari, esnekumedun, espe-rantzetan, estaduan, seinakor, seindun, ume-dun.

hausi: ad.Deshacer(se), romper(se) en pedazos, triturar,destrozar(se).Zaldi gainetik jausita, oina toki bitatik hausieban.~ Birrindu, desazidu, desegin, txiki-txiki egin,zehetu.BU.

hegal: iz.Borde, orilla, costado, extremo.Argi entzuten ziran etxe hartako astrapalotsakhegal inguruan.

89

hegal

~ Albo, bazter, bolbor, ertz, eskina, hirutxur,kantal, kantoi, kutrillo, mustur, okatx, okulu,ondo, txoko, zirkilu, zirkin-zulo, zokondo, zor-kulu, zurkulu.TX, DU, BU, LD, MU.

hego(e): iz.Viento sur.Edurraren gaineko hegoa ez da izango beroa.~ Andra-haize, enbra-haize, erreka-haize, haizei g a r, haizerriko, hego-haize, herriko haize,nafar-hegoa, urriko-haize.DU.

hego-haize: iz.Viento sur.Baketsuena izanda be, hego-haizeak jo ezke -ro, agiri-agirian izaten dau gure gizonakzoroaldia.~ Andra-haize, enbra-haize, erreka-haize, haizeigar, haizerriko, hego(e), herriko haize, nafar-hegoa, urriko-haize.DU, BU, LD.

heldu: ad.Madurar, llegar a la sazón.Sagar guztiak heldu dira denporea bainolehen.~ Muskildu, umotu.TX, LD, UK, MU.

heldu: ad.Agarrar(se), asir(se), aferrar(se).Aitita nekatzen zala ikustean, txarr a l d i re nbatek hartu ez eion bildurrez besotik heldueutsan.~ Atrapau, eutsi, harrapau, hartu, koiu, koixi-du, oratu.DU, LD.

herbal: herbail adj/adb.Delgado, flaco, débil, delicado.Gogoa herbal ikusten jako.~ Ahul, argal, debil, erkin, hozkil, indarga, kas-kar, kikil, makal, marraskal, maskal, meko, men-gel, menkaio, mirrin, txango, txankil, ziztrin.

herdoildu: herdoitu ad.Oxidar(se), roñar(se), aherrumbrar(se), ensu-ciar(se).

Busti egin da eta herdoildu egin jako.~ Ugertu.UK.

herri: iz.Territorio, localidad, patria.Herri askotakoak etorten dira aspaldian.~ Aberri, jaioleku, jaioterri.LD, UK.

herriko haize: iz.Viento sur.Herriko haizea dago eta joan gaitezan kalera.~ Andra-haize, enbra-haize, erreka-haize, haizei g a r, haizerriko, hego(e), hego-haize, nafar--hegoa, urriko-haize.LA, BU, UK.

hertsi: adj/adb.Estrecho -cha, angosto -ta, apretado -da, justo-ta; estrechamente, apretadamente.Bide hori hertsiegia da.~ Itxi, zarratu.

higuin: iz.Repugnancia.Ez deust ezerk gorroto eta higuin gehiagoemoten nekazale edan sarri eta ardaozaleekbaino.~ Antoju, enpagu, susuma.LA, DU, LD.

hinka: iz.Envidia, aversión.Mundu honetako gaixotasunik txarrena hin -kea da.~ Enbidia, ondamu.

hipo: iz.Hipo.Ogi zati bat jan dot eta hipoa etorri jat.~ Kiketz, txokin, txokona, txokort, txolokota,txoten, zotin.TX.

hirutxur: iz.Costado, lado, rincón, esquina.Hirutxur horretan ikusiko dozu amama lane -an.

90

hego(e)

~ Albo, bazter, bolbor, ertz, eskina, hegal, kan-tal, kantoi, kutrillo, mustur, okatx, okulu, ondo,txoko, zirkilu, zirkin-zulo, zokondo, zorkulu,zurkulu.DU, LD.

hitz-motel: adj.Tartamudo -da.Hitz-motela da eta ez dot ondo ulertzen.~ Berba totel, berbartu, esanezin, mihinerdi,tartamutu, tatale.

hitzots: iz.Ruido de voces, rumor de voces.Leihoak zabalik eukazan eta hitzotsa entzutenzan.~ Berbalots, berbaro, berbots.

hizkimizki: iz.Cuchicheos, hablillas.Beti dabil herriko hizkimizkiak jakin gurean.~ Armonia, marmar, marra-marra, mormorie-ta, mormorio, txutxu-mutxu, zurrumurru.ARR.

hoba: part.¡sí hombre!, ¡qué va!, ¡ya!“Ez nekian” baino “banekian” hoba da.~ Bai zera, et, et, et!, ka.LD, UK.

hobiratu: ad.Sepultar, enterrar.Neska hau hobiratu zan egun hartan bertan.~ Lur(ra) emon, lurperatu, lurrean sartu, orzitu.LD.

hodeiertz: hodaiertz iz.Horizonte.Aro ona dagoanean hodeiertza ederto ikustenda.~ Ikusmuga, ostertz, zeruertz.LA.

hona hemen: lok.Mira!Honetariko kondaira asko dagoz zabalduta,ardurazkoenak ez arren, hona hemen bat,jakingarria.~ Aiko, haor.

hondakin: iz.Sobra, despojo, residuo.Nik hondakin honeek jango dodaz.~ Enparadu, erres, hondar, kondo, mizkinkeria,mutxikin, sits-mits, sobra, zabor.TX, DU, UK, MU.

hondar: iz.Sobra, despojo, resto; lo que queda de algoque está a punto de desaparecer.Hondarrak dagoz eta batu egingo dodaz.~ Enparadu, erres, hondakin, kondo, mizkinke-ria, mutxikin, sits-mits, sobra, zabor.DU, LD.

horditu: ad.Emborrachar(se), embriagar(se).Ardoa aintzat ez daukala edanda horditu da.~ Atxurtu, mozkortu.BU, LD.

hori: iz.Amarillo -lla, bermejo -ja, rubio -bia.Hori-hori dago, eta medikuagana eroan eidabe.~ Beilegi, laru.LA, LD.

hotz-antz: adj.Fresco -ca, moderadamente frío.Beroa baino hotz antza osasungarriagoa da.~ Fresko, hotz bigun, hozkirri, zelba.

hotz-bigun: iz/adj.Fresco, algo frío.Bero zertarako? Hotz-biguna hoba da erro -merirako.~ Fresko, hotz-antz, hozkirri, zelba.

hozkil: adj.Enclenque.~ Ahul, argal, debil, erkin, herbal, indarga, kas-kar, kikil, makal, marraskal, maskal, meko, men-gel, menkaio, mirrin, txango, txankil, ziztrin.

hozkirri: iz/adj.Fresco, algo frío.Eguraldi hau hozkirri daukagu.~ Fresko, hotz bigun, hotz-antz, zelba.ARR, TX, LA, DU.

91

hozkirri

hur: hurre adb.Cerca.Hur dago, baina ezin dot ikusi.~ Gertu, hurbil, hurran, hurrean, paraje.TX, BU, LD.

hurbil: adb.Cerca.Hurbil bizi da; joan gaitezan ikusten.~ Gertu, hur, hurran, hurrean, paraje.

hurran: adb.Cerca.Aitak hurran egon behar dau; orain heldukoda.~ Gertu, hur, hurbil, hurrean, paraje.LA.

hurrean: hurren, hurrian adlag.Al parecer, parece ser que.Maisu horri, hurrean, ahaztu jako zein herri -tan bizi dan.~ Antza, antza danez, ei, nonbait.LD, UK, TX.

hurrean: adlag.Cerca.Hemengoaz egiteko hurrean gabilz.~ Gertu, hur, hurbil, hurran, paraje.

huskeria: iz.Insignificancia, nadería, fruslería.~ Ezerezkeria, txikikeria, zibizki.TX, LA, DU, LD.

hutsik: adb.Vacío -a, hueco -ca, nada.Barrutik hutsik dago.~ Ikol, marro.

huts egin: ad lok.Fallar, errar, equivocarse.Erdi-erditik huts egin dau horretan bere.~ Arbel egin, erratu, kale egin, molokot egin,molot egin, motz egin, okertu, porrot egin,toto egin.

92

hur

93

idola: idol iz.Aguacero, chubasco, lluvia torrencial.Ez ziran inora joan idolaz botaten ebalako.~ Afruntu, aguazera, ekaitz-haize, eraso, euri--jasa, euri-zaparrada, haize gogor, indriska ,jazarri, truxu, txiple, zaparrada, zaraza.LD.

idun-hazur: iz.Garganta.~ Eztarri, sama, zintzur.ARR, TX, DU.

igarri: ad.Sentir, percibir, experimentar, notar.Jana eta edana guztia ugari, baina zenbatahal eban bakotxak igarri; ez da albo-albokainortxo ikusi.~ Asmau, barrundatu, barruntau, susmau.BU, MU.

igartu: ad.Marchitarse, secarse.Gaztainondoak igartu egin dira hemen.~ Malokatu, sikatu, zimeldu.LA, DU, BU, LD, UK.

igitai: igiti, ietai, igetai iz.Hoz.~ Zerra.NE, DU, LD.

igurdi: iz.Frotamiento, restregamiento, masaje.Mesedez, egin igurdi bat hemen mina kentzeko.~ Igurtzaldi, igurtzi, igurtzimendu, marruskaldi.ARR, TX, DU, BU, MU.

igurtzaldi: igurtzialdi iz.Frotamiento, restregamiento, masaje.

Ardaoa kentzeko jaboi uretan emon beharkodeutsat igurtzaldi bat.~ Igurdi, igurtzi, igurtzimendu, marruskaldi.

igurtzi: iz.Frotamiento, restregamiento, masaje.Igurtziak hartzera joaten naz egunero.~ Igurdi, igurtzaldi, igurtzimendu, marruskaldi.DU, BU, LD.

igurtzimendu: iz.Frotamiento, masaje.Igurtzimenduak onak dira hazurretarako.~ Igurdi, igurtzaldi, igurtzi, marruskaldi.

ika-mika: iz.Disputa, discusión, debate, litigio.Beti dabil ika-mika sortzen lagunen artean.~ Baiez, droga, errieta, ezbai, eztabaida, kisketa kosk, matraka, tekela.

ikaratu: ikeratu ad.Amedrentar(se), atemorizar(se), asustar(se),acobardar(se); temer, tener miedo.Ez da inor egon eta hasieran ikaratu egin naz.~ Bildurtu, izutu, kikildu, kirikildu, koldartu,mokortu, oilotu.

ikol: xigol adj.Encogido -da, aplastado -da, hueco -ca.Bazkaltzen joan behar dot, ze ikol daukat tri -pea.~ Hutsik, marro.LA, DU.

ikusmuga: iz.Horizonte.Ikusmugatik itsasontziak ikusten dira.~ Hodeiertz, ostertz, zeruertz.

ilara: ilada, ileda iz.Hilera, fila.

I

Parau ilaran barrura sartzeko.~ Errenkada, erreskada, lerro.ARR, TX, LA, DU, MU.

ilargi: irargi iz.Luna.Ilargi betea dago gaur zeruan.~ Iretargi.LA, LD.

ilbeltz: iz.Enero.Ilbeltz euritsua benetan daukaguna.~ Izotzil, urtarril.LD.

imurtxi egin: ad lok.Pellizcar.Ume horrek imurtxi egin deutso gureari.~ Atximurka egin, txatximerka egin, txitximur-ka egin, txutxumarka egin.LA.

inaurkin: iñaurki, iñaurkin, iraurki, iraurkin iz.Cama del ganado, mullido de paja y otrosvegetales que se coloca en el suelo para losanimales del establo.Inaurkinak batu behar ditut ganaduarentzat.~ Azpi, azpigai, azpigarri, simaur.LD.

inbutu: imitu iz.Embudo.~ Onil, txonil.LD.

indarga: indarka adb.Delgado, flaco, débil, delicado.~ Ahul, argal, debil, erkin, herbal, hozkil, kas-kar, kikil, makal, marraskal, maskal, meko, men-gel, menkaio, mirrin, txango, txankil, ziztrin.ARR, LA, DU, BU.

indriska: inbriska iz.Chubasco.Nik banoala esaten badeutsut, indriskea badabe, ziur egon joango nazala.~ Afruntu, aguazera, ekaitz-haize, eraso, euri--jasa, euri-zaparrada, haize gogor, idola, jazarri,truxu, txiple, zaparrada, zaraza.ARR, LA, DU, BU.

inetasi: inatasi, inestasi, intasi iz.Granizo, pedrisco.Inetasia bota dau eta lurra zuri-zuri dago.~ Abazuza, harri, harri hotz, harri-txingor, juz-tularri, kazkarabar, linatasi, txingor.ARR, TX, LA, BU.

inizitu: inezitu, inizistu, inzitu iz.Relámpago, rayo.Inizitua ikusi dauanean ikaratu eta negarrezhasi da.~ Justuri.TX, NE, MU,A RR.

inkagarri: adj.Puerco -ca, sucio -cia, inmundo -da.Inkagarri galanta da, ez dot nire ondoan iku -si gura.~ Likits, lizun, lohi, saskel, saskil, ugerdo, zan-tar, zikin.

inkesa: iz.Grito, clamor, llanto ruidoso.Nik ez neban inkesa larririk entzun.~ Aiaria, aiene, alaio, alaka, alarau, aldarri,arrantza, deadar, erosta, garramisto, garrasi,girristu, intziri, irrintzi, kexa, lekaio, oihu, orru,sokorru, txilio, uju, ulu, zantzo.LA, DU.

inondikoak egin: ad lok.Hacer los posibles.Inondikoak egin nebazan, baina ezin lortu.~ Ahaleginak egin, ahalegindu, borra egin,desak egin, eginahalak egin, gibelak jaurti, saia-tu, senper egin, senperren.

inontz: inuntz iz.Rocío, relente.Gauean inontza egon da, eta oraindino fres -kurea igarten da.~ Aintzigar, erlau, garo, iruntz, zurra.ARR, TX, LD, MU.

inozo: adj.Tonto -ta, torpe.Hain inozoa izanda, suertea izan dau bizitzan.~ Artamaluta, artolapiko, astakilo, astakirten,astapito, babalasto, babalora, bekor, buruzuri,

94

ilargi

inuzente, kaiku, keletro, kokolo, lelo, memelo,mengenilo, papau, papelontzo, pepelo, taket,tentel, tontolapiko, txaldan.

inpentsadan: adlag.Casualmente, inopinadamente, improvisada-mente.Inpentsadan egin dot.~ Bat-batean, derrepentean, itsumustuan, otoz--otoan, supituan, tupustean, txiripaz, ustebarik, ustekabean.UK.

intxaur: iz.Nuez, parte superior de la tráquea, garguero.Samako intxaurra lehen baino gehiago igar -ten jako.~ Gangarla, gorgoil, korkamizta, okaran-hazur,zakatz.LD, UK.

intzigu: iz.Gran deseo.Oporretan joateko intzigu bizia daukat, bainamomentuz ezin izango dot.~ Gar, gogo, grina, su eta gar.BU.

intziri: intzirina iz.Llanto, quejido.Min baino intziri gehiago egiten dau horrek!~ Aiaria, aiene, alaio, alaka, alarau, aldarri,arrantza, deadar, erosta, garramisto, garrasi,girristu, inkesa, irrintzi, kexa, lekaio, oihu, orru,sokorru, txilio, uju, ulu, zantzo.LD.

inuzente: adj.Cándido -da, sin malicia; simple, tonto -ta.Inuzente hutsa da, baina horregaitik ez dautxarto egingo.~ Artamaluta, artolapiko, astakilo, astakirten,astapito, babalasto, babalora, bekor, buruzuri,inozo, kaiku, keletro, kokolo, lelo, memelo,mengenilo, papau, papelontzo, pepelo, taket,tentel, tontolapiko, txaldan.DU, BU, LD, UK.

ipar: ifar iz.Viento frío, viento del norte.

Iparrak joten dau neguan.~ Abraize, ipar-haize, itsasoko haize, kanpaize,norta.LA, DU.

ipar-haize: ifar-haize iz.Viento frío, viento del norte.Ene! Zerua izorratu jat, agetu da ilargia,ipar-haizea gozo mehe dator.~ Abraize, ipar, itsasoko haize, kanpaize, norta.TX, LA, DU, LD, UK.

ipingei: ipingi iz.Remiendo.Bota eizuz praka horreek, ipingeiz beterikdagoz eta.~ Adabaki, adabarri, adabazain, adaberi, ada-bu, adoba, petatxu, txapitula, txapla, txaplata,txatal.LA, DU.

ipuruko: iz.Melena, frontal de los bueyes uncidos.~ Bekokiko, frontera, kopeta, zamar, zapa.BU.

irabazi: irebazi, irapazi iz.Ganancia, beneficio.Gure irabazi guztiak laratzak eroaten dauz.~ Errenta, irabazkin, irabazte.

irabazi: ad.Ganar.Nork irabazi dau norgehiagoka?~ Txapela jantzi.

irabazkin: iz.Interés, rédito, ganancia.Beti lanean, eta irabazkinik ez.~ Errenta, irabazi, irabazte.

irabazte: iz.Ganancia.Aldi txarra daroe ontzi-jaubeak: ez ei daukeirabazte handirik.~ Errenta, irabazi, irabazkin.

iretargi: idetargi, itargi iz.Luna.

95

iretargi

Hainbat bider egin dogu dantzan iretargi zuri -tan.~ Ilargi.ARR, TX, LA, DU, BU, MU.

irol: iz.Excusado, retrete.Joan naiteke irolera, mesedez?~ Eskusau, komun.TX, BU.

irrintzi: girrintzi iz.Grito, clamor, llanto ruidoso.Irrintzi bat entzun da asagotik.~ Aiaria, aiene, alaio, alaka, alarau, aldarri,arrantza, deadar, erosta, garramisto, garrasi,girristu, inkesa, intziri, kexa, lekaio, oihu, orru,sokorru, txilio, uju, ulu, zantzo.ARR, TX, DU, LD, UK.

irrist egin: ad lok.Resbalar, deslizar.Irrist egin edurtzan, eta jausi egin zan mustu -rrez aurrera.~ Laban egin, laprast egin, txirrist egin, txokolegin.LD.

irudipen: iz.Alucinación, imaginación, ilusión, recelo.~ Aurreuste, begitanduera, begitazino, bihoz-kada, errezelo, peko, susmo, uste, zaio.LD.

iruditu: ad.Parecer, opinar.Zure senargai hori leporaino guzurretan ebi -lela iruditu jatan.~ Antza emon, begitandu, eretxi, itxureaemon.LD.

iruntsi: ad.Extenuarse, demacrarse.Ez dau ezer jaten, eta arpegia be iruntsi eginjako.~ Mirriztu.

iruntz: iz.Rocío, relente.

Eskolara joan nazanean hondatu egin dodazoinak, iruntz garratza egon da eta.~ Aintzigar, erlau, garo, inontz, zurra.LA, BU.

iruzur egin: ad lok.Engañar, hacer trampa.Niri ez deust inoz iruzurrik egin.~ Ederra sartu, engainau, marro egin.ARR, LA, DU, LD.

isilean: adlag.Ocultamente, secretamente.Zuk isilean jakin zenduana, isilean esanzeuntsan zure adiskideari.~ Ahopean, ezkutuan, ezkutuka, gordean, isil-ka, isilka-misilka, isil-kontzejuka.TX.

isilka: adb.En secreto, en voz baja.Isilka ibili dira eta ezin izan dot ezer entzun.~ Ahopean, ezkutuan, ezkutuka, gordean, isile-an, isilka-misilka, isil-kontzejuka.BU.

isilka-misilka: adb.Cuchicheando, hablando en secreto.Isilka-misilka dabilz beti norberagaitik berbaegiten.~ Ahopean, ezkutuan, ezkutuka, gordean, isile-an, isilka, isil-kontzejuka.LA.

isil-kontzejuka: adlag.En secreto, entre dientes.Aditu horreek, isil-kontzejuka beti.~ Ahopean, ezkutuan, ezkutuka, gordean, isile-an, isilka, isilka-misilka.UK.

isio: ad.Encender, inflamar, excitar.Laster naz, artetan isio egizu sua.~ Biztu, eraxegi, isiotu, ixetu.LA.

isiotu: ixotu, ixetu ad.Encender, inflamar, excitar.Argia isiotu danean topau dabe mutikoa.

96

irol

~ Biztu, eraxegi, isio, ixetu.ARR, TX, LA, BU, LD.

istilu: iz.Alboroto.Istiluak egon dira eta ertzainek joan beharizan dabe.~ Arrama, astrapala, astrapalada, astrapalots,burrundada, eskandalu, euztabar, izkilimin,kalamatrika, zalaparta, zaparrada, zarata, zara-tots, zirriparra.LA.

itaska: iz.Pesebre de bueyes.~ Arraska, aska, azpil, ganbela.ARR, LA, DU.

itoi: iz.Redil, casa del ganado aparte del caserío.Ganadua itoira eroan behar da.~ Abeletxe, barruko, barruzki, korta, saltai,ukuilu.LD.

itsasoko haize: iz.Viento frío, viento del norte.Itsasoko haizea hotza da.~ Abraize, ipar, ipar-haize, kanpaize, norta.UK.

itsu-itsuan: adlag.A ciegas, ciegamente, con los ojos cerrados.Baionara joatea erabagi eban itsu-itsuan.~ Bete-betean, oso-osoan.LD.

itsumustuan: adlag.Al tuntún, a la buena de Dios.Gauza gitxi egiten da ondo itxumustuan.~ Abespeluan, astrapalan, desbastean, desta-juan, ganora barik, zelan edo halan.DU, BU.

itsumustuan: adlag.Por sorpresa, de repente.Ekaitz izugarri batekin aurkitu zan itsumus -tuan ehiztaria.

~ Bat-batean, derrepentean, inpentsadan,otoz-otoan, supituan, tupustean, txiripaz, ustebarik, ustekabean.LA, LD.

itsusi: adj/adb.Feo -a, deshonesto -ta, reprobable, sucio -cia,feamente, deshonestamente.Ez da hain itsusia egin dauan lana.~ Ezain, itxurga, motz, zatar.LD.

itxi: ad.Dejar, legar.Txanpon bat itxi eban haren esku zimelean.~ Laga.

itxi: adj/adb.Estrecho -cha, angosto -ta, apretado -da, justo-ta; estrechamente, apretadamente.Bide hori itxiegia da kotxea eroateko.~ Hertsi, zarratu.

itxura: iz.Aspecto, traza, talante.Mikelek, azal eta barru, aitaren itxura etaegokierak daukaz.~ Aire, antz, kerantz, molde, taiu.LA, LD.

itxurea emon: ad lok.Parecerle a uno -na, dar la impresión.Ikusi dodalakoan egon naz, horren itxureaemon deust.~ Antza emon, begitandu, eretxi, iruditu.LD.

itxurga: adj.Feo, -a.Ez dago munduan ume itxurgarik.~ Ezain, itsusi, motz, zatar.LA.

itzal: adj.Lugar sombrío, umbría.Eguraldia itzal agiri da: goibel zerua, txoriakisil, haizearen izpirik ez.~ Abaro, ainube, eguzkiberi, gerizpe, itzaltsu,laiotz, lepetza, onbril.BU.

97

itzal

itzaltsu: adj.Sombrío -a, de mucha sombra.Duda guztiak erabagiten ditue Jesusen berbaitzaltsu honeek.~ Abaro, ainube, eguzkiberi, gerizpe, itzal,laiotz, lepetza, onbril.LD.

itzelezko: itzalezko izlg.Enorme, tremendo -da.Itzelezko etxea altzau dabe bien artean.~ Egundoko, galanta, upealako.DU.

itzulipurdi: itzulimurdi iz.Voltereta.Itzulipurdika ibilten da menditik behera.~ Txilipurdi, zintzilipurdi.ARR, LD.

ixetu: exetu, ixitu ad.Encender.Ixetu argiak, ez dot ezer ikusten eta.~ Biztu, eraxegi, isio, isiotu.ARR, DU.

izara: ixara, izera iz.Sábana.Izara zuri honek aurtengo neguan ipiniko etedeusku zorroa lepoan?~ Maindire, miesa.

izarrik: adb.Despierto -ta, en vela.Lope zan etxe hartan izarrik gehien agertuzana anaietan.~ Akorde, esna.UK.

izenburu: iz.Apodo, sobrenombre.~ Ezizen, gatxizen, izengaizto, izengatx, izenor-deko.ARR.

izengaizto: iz.Apodo, sobrenombre.~ Ezizen, gatxizen, izenburu, izengatx, izenor-deko.ARR, TX, LA.

izengatx: iz.Apodo, sobrenombre.~ Ezizen, gatxizen, izenburu, izengaizto, ize-nordeko.DU.

izenordeko: iz.Apodo, sobrenombre.~ Ezizen, gatxizen, izenburu, izengaizto, izen-gatx.ARR, TX, DU.

izkilimihin: adj.Charlatán -a, hablador -a; chismoso -sa.~ Arraketi, barriketalari, barritsu, berbalapiko,berbaldun, berbati, berbatsu, jarduntsu, lamin,lapiko, lapiko txiki, txilin, txolin.LA.

izkilimili: iz.Tropel, grupo, bandada.~ Aldra, ato, eli, moltso, mordo, mordoxkada,pilo, talde.ARR, LA, LD.

izkilimin: iz.Alboroto.Izkiliminak gertatu ziran Abadiñoko jaietan.~ Arrama, astrapala, astrapalada, astrapalots,burrundada, eskandalu, euztabar, istilu, kala-matrika, zalaparta, zaparrada, zarata, zaratots,zirriparra.DU.

izkimizki: iz.Golosina, chuchería.~ Denpora pasagarria, gozoki, maiseria, mizke-ria, mizkineria, txarrikeria, txibizkeria, txutxe-ria, uzkeria, uzkin.LA.

izotzil: iz.Enero.Izotzilean ez egoan hainbesteko hotza.~ Ilbeltz, urtarril.LA.

izpar: iz.Noticia.Izpar txarra entzun dot irratian.~ Albista, balijia, barri, gei, notizia.

98

itzaltsu

izterkulu/izterkilo: adb.A horcajadas.~ Andaka, andandaka, arrekikili, arrekokozilo,arrelepo, arretxiko, hankalatraba, hankurkulu,kikilito.

izur: iz.Arruga, frunce.Izurrez beterik daukat alkondarea.

~ Tximur, tximurtura.LA, LD.

izutu: ad.Espantar(se), atemorizar(se).Gauez izutzen da normalean.~ Bildurtu, ikaratu, kikildu, kirikildu, koldartu,mokortu, oilotu.LD, UK.

99

izutu

101

jadetsi: jaritxi, jaretsi ad.Coger, conseguir, alcanzar.Bilboko liberal handikiak jabe ziran: etadirua azpitik erabilita jadetsi eben euren uriaKarlisten eskuetan ez jaustea.~ Atxitu, eskuratu, lortu.LA, LD.

jagi: jaigi ad.Levantar(se).Jagi zaitez buru urdinaren aurrean.~ Altzau, jaiki, tentetu, zutundu.DU, LD, ARR.

jagirik: adb.De pie.San Inazio martxea entzunaz, gorputza jagirikjartzen jaku.~ Tente, zutik, zutunik.

jagole: iz.Guardián -a, velador -a, monitor -a.Zotz baten paltea arbola bati ikusi ezkero,multa gogorrak ezartzen deutseez bati edobesteari, baso-jagole estu batzuk.~ Begirale, guarda, zaindari, zaintzaile.

jagon: jaon ad.Cuidar, amparar; vigilar.B e ren buruari aintzakotasuna jagon ezbaleutso zer izango zan?~ Gobernau, kargu egin, kargu hartu, zaindu.ARR, TX, NE, BU, UK, MU.

jaiki: ad.Levantar(se).Goizean jaiki nazanetik, nahieza darabilt.~ Altzau, jagi, tentetu, zutundu.LD.

jainko: interj.¡diablos!, ¡diantres!Noiz Jainko egingo deustazu kasu, ba?~ Arraio, demontre, denganino, ene, jaungoi-ko, kristo.

jainkotxiker: iz.Dinero.Jainkotxiker barik ezin da ezer hartu.~ Diru, eskuarteko, ezkur, jainkotxiki, oiloki,tatxet, txindi, txintxin, txixin.

jainkotxiki: iz.Dinero.Hemengo jainkotxikia euroa da.~ Diru, eskuarteko, ezkur, jainkotxiker, oiloki,tatxet, txindi, txixin.

jaioleku: iz.Patria.Gure jaiolekura joan behar dogu.~ Aberri, herri, jaioterri.

jaioterri: iz.Patria.Itsasoan Filipinetarako bidean jaioa, ume--umetan ekarri eben bere amaren jaioterrihonetara.~ Aberri, herri, jaioleku.LA, LD.

jakan: jaken adj.Parco -ca en la comida, de poco comer.Jakana izan da beti eta horrek heldutasuneaneragina dauka.~ Erralde, jakar, jakatzu, jan gitxiko, jangar, jan-gartzu, mika, miko, milindris, mirri, mizkin, txi-bis, urrizale, uzkin.TX, LA, BU.

jakar: adj.Parco -ca en la comida, de poco comer.

J

Neskato jakarra da, frutea baino ez dau jaten.~ Erralde, jakan, jakatzu, jan gitxiko, jangar,jangartzu, mika, miko, milindris, mirri, mizkin,txibis, urrizale, uzkin.LD.

jakatzu: adj.Parco -ca en la comida, desganado -da paracomer.Bikotxak dira, bat jakatzua eta bestea jatuna.~ Erralde, jakan, jakar, jan gitxiko, jangar, jan-gartzu, mika, miko, milindris, mirri, mizkin, txi-bis, urrizale, uzkin.ARR.

jakinean egon: ad lok.Estar al corriente, estar enterado -da.Isuna heldu jako etxera, baina ez da jakineanegon.~ Jaubeturik egon, jakitun egon.LD.

jakin-nahi: adj.Curioso -sa, correveidile, entrometido -da.~ Begiluze, musturluze, nonzebarri.LD.

jakitun egon: ad lok.Estar al corriente, estar enterado.Abade guztiak dagoz arazo horren jakitun.~ Jaubeturik egon, jakinean egon.BU.

jan gitxiko: adlag.Parco -ca en la comida, desganado -da paracomer.Honentzat ez eskatu gehiago, jan gitxikoa daeta.~ Erralde, jakan, jakar, jakatzu, jangar, jangar-tzu, mika, miko, milindris, mirri, mizkin, txibis,urrizale, uzkin.

jangar: jangangar adj.Parco -ca en la comida, desganado -da paracomer.Hegoak kendutako txoriak bezala gelditzen daorduan: jangar eta nakar, abaildua eta ezerta -rako eza.

~ Erralde, jakan, jakar, jakatzu, jan gitxiko, jan-gartzu, mika, miko, milindris, mirri, mizkin, txi-bis, urrizale, uzkin.DU, BU, LD.

jangartzu: adj.Parco -ca en la comida, desganado -da paracomer.Aspaldi honetan jangartzu nabil.~ Erralde, jakan, jakar, jakatzu, jan gitxiko, jan-gar, mika, miko, milindris, mirri, mizkin, txibis,urrizale, uzkin.LA, BU.

jarduntsu: adj.Charlatán -a, hablador -a; chismoso -sa.~ Arraketi, barriketalari, barritsu, berbalapiko,berbaldun, berbati, berbatsu, izkilimihin, lamin,lapiko, lapiko txiki, txilin, txolin.LD.

jatun: adj.Comilón -a, tragón -a.Ez jauna, ni beti izan naz jatuna.~ Entramadu, sabeldarraio, salo, salobre, tri-pontzi.DU, LD, UK.

jaubeturik egon: ad lok.Estar al corriente, estar enterado.Aurten ezereza jaubetu da portu-alderdiagaz.~ Jakinean egon, jakitun egon.LA.

jaungoiko: jangoiko interj.¡diantre!, ¡rayos!Jaungoikoa! Entzun beharrekoak!~ Arraio, demontre, denganino, ene, jainko,kristo.LA, DU, LD, UK.

jaurti: jaurtin ad.Echar, tirar, arrojar, lanzar.Okotzeko bat emonda, han jaurti dau hankazgora.~ Bota, jaurtigi.TX, LA, DU, BU, UK, MU.

jaurtigi: ad.Echar, tirar, arrojar, lanzar.

102

jakatzu

Lurrean ezarri neban, jaurtigi neutsan ostika -deaz.~ Bota, jaurti.ARR, LA.

jausgarri: iz.Tropiezo, obstáculo, ocasión de caída.Badira jausgarri batzuk eurenez gatxerakoindarrik ez dabenak.~ Enbarazu, estorbu, estropezu, katigutasun,koska, oztopo, porlixo, terebuku.LA, DU, LD.

jausleku: iz.Precipicio, abismo, barranco.~ Ainube, amil, barrankari, troka.LD.

jazarri: iz.Tempestad, viento huracanado.Jazarria egon da, baina orain garbitu egindau.~ Afruntu, aguazera, ekaitz-haize, eraso, euri-jasa, euri-zaparrada, haize gogor, idola, indris-ka, truxu, txiple, zaparrada, zaraza.

jergoi: iz.Colchón.Jergoia aldatu beharra daukat.~ Koltxoi, lastaira, lastamarra, lastamarraga.TX.

jipoi: iz.Paliza, zurra, tunda, somanta.Eskolan emon eutsien jipoia ezin izan dauahaztu.~ Astinaldi, egurkada, pasada.LD.

jirabiraka: adb.Girando.Jirabiraka dabil ohe gainean eta azkeneanmina hartuko dau.~ B i l i n - b a l a u n ka, bilin-bolaka, biribueltaka ,b u e l t a - b u e l t a ka, buruzka n ka, txirinbueltaka ,txirrinkolaka.LD.

jo eta ke: lok/adb.A fuerza de ocuparse, afanándose; poco apoco.

Jo eta ke ibili ezkero, gauzarik gehienak lor -tzen dira.~ Ekinean.LD.

jokoan egin: ad lok.Jugar a cartas.Zapatu guztietan joaten da jokoan egiten.~ Laukoan egin.UK.

jopu: iz.Siervo -va, criado -da, esclavo -va.Jopua da, baina adiskidea be bai.~ Kriadu, morroi, mutil, zerbitzari.

jori: adj/adb.Abundante, rico -ca, próspero -ra, fecundo -da, abundantemente.Soloa jori daukagu aurton.~ Aloso, eroso, eskandalua, eurrez, franko,oparo, ugari.UK.

jorrail: iz.Abril.Aurton jorrailean da Aste Santua.~ Apiril, opeil.

jorratu: jorraitu ad.Sallar, binar.Gari erne barria jorratu egin behar da.~ Sarakatu, saratu.DU, LD, UK.

jota egon: ad lok.Estar cansado -da.Oporraldia behar dot, azken egunotan jotanago eta.~ Albaindu, apurtu, auno egin, blaust egin,maki-maki egin, oldu, sats egin, unatu.ARR, LA, LD.

juramentu: iz.Maldición, juramento, blasfemia.Juramentu faltsoakaz ibili jako eta ezin dauaurrean ikusi be egin.~ Ainen, arao, birao, ernegu, madarikazino,maldizino.LD, UK.

103

juramentu

justu: adj/adb.Justo -ta, equitativo -va, justamente, de modojusto.~ Artez, erara, prestu, taiuz, zuzen.LD.

justu-justu: adb.A duras penas, escasamente.Aspaldion justu-justu ibili da, eta akabuanmedikuagana joan behar izan dau.~ Adinon, dana beharrean, eginean, guztiabeharrean, halan-halan, halan-holan, kili-kolo,kilimala, kilin-kalan, kilin-kolo, makalik, ondo-ezik, ozta-ozta.DU, UK.

justuri: fusturi iz.Relámpago, rayo.Bart justuriak egon ziran, baina ez eban euri -rik egin.~ Inizitu.ARR, LA, BU, LD, UK.

juztularri: iz.Granizo, pedrisco.~ Abazuza, harri, harri hotz, harri-txingor, ine-tasi, kazkarabar, linatasi, txingor.LD.

104

justu

105

ka: interj.No; seguramente no; qué va.~ Bai zera, et, et, et!, hoba.DU, LD.

kabila: iz.Tarabilla, zoquetillo giratorio para abrir ycerrar puertas y ventanas.Emon, mesedez, kabilea ateari.~ Borrilo, kisket, maratila, pasadora, trabela,tranga, txarakil, txaramel, txaranbel, txiset.BU.

kaden: iz.Pesar, disgusto, sufrimiento.~ Atsekabe, elorrio, ezbehar, ezegoki, harria-bar, kalamidade, nahibage, samin, tristezia.TX, BU.

kaiku: iz.Cuezo mayor en que se cuaja la leche; colo-dra.Bota esnea kaikura, mesedez!~ Abatz, aputz.LD, UK.

kaiku: adj.Estúpido -da, necio -cia, majadero -ra.Horixe bai kaiku lana egiten dozuna!~ Artamaluta, artolapiko, astakilo, astakirten,astapito, babalasto, babalora, bekor, buruzuri,inozo, inuzente, keletro, kokolo, lelo, memelo,mengenilo, papau, papelontzo, pepelo, taket,tentel, tontolapiko, txaldan.LA, LD, MU.

kaila: iz.Troncho, pedúnculo de frutas.~ Muskil, mutxikin, sankin, susubil.LD.

kain: iz.Niebla espesa.Kaina dago gaur eta ez da aurrekorik be ikus -ten.~ Azpilaino, behelaino, erlaino, erreka-laino,lainabehera, laino, lainope, lanbro, lanpar, lau-so, murmoi, zarrazoi.

kakalardo: adj.Pelma, latoso -sa.Aspertuta nago ume kakalardo honegaz.~ Pelma, pelustre.LD.

kaka-nahaste: iz.Enredo turbio, asunto inmoral.Ez zan ezer argitu, kaka-nahaste itzela sortuzan.~ Amonada, anabasa, kilimala, korapilo, mata-za, mordoilo, morokil, nahaste, nahaste-borras-te, saltsa, saltsa-maltsa, saski-naski, txolopote,zalamala, zarraparra, zarrapastada.DU, LD, UK.

kakanarru: iz/adj.Pequeño -ña.Begira egon ginan, eta hara non agertzenjakun gure kakanarrua!~ E s kas, ka s ka r, nimiño, patar, txangel, txatxar,t x i ke r, txiki, txikirrino, txotxu, zaparro, zaparro t e .DU.

kakapirri: adj.Impaciente, inquieto -ta, de mal genio.Ume kakapirriagorik ez dot sekula ikusi.~ Arbin, armin, arteak hartu ezineko, artega,artekoso, birtxin, biziztura, deseroso, egonezin,epebako, eperloka, epertarin, eperterre, eperti-kara, geldi egon ezineko, geraka, larri, para-katx, pirri, subalindara, txipriztin, urduri, zirin.LA, LD, UK.

K

kalamatrika: iz.Alboroto.Kalamatrikea egon da bart gure auzoan.~ Arrama, astrapala, astrapalada, astrapalots,burrundada, eskandalu, euztabar, istilu, izkili-min, zalaparta, zaparrada, zarata, zaratots, zir-riparra.DU.

kalamidade: iz.Calamidad, sufrimiento.Benetan kalamidadea gertatu dana!~ Atsekabe, elorrio, ezbehar, ezegoki, harria-bar, kaden, nahibage, samin, tristezia.UK.

kalaputxi: kalapitxi iz.Mariposa.Kalaputxirik politena ikusi dot gaur.~ Ezkabia, marisorgin, mitxeleta, pinpilinpau-xa, tximeleta, txipilipeta, txirpilota.LA, BU.

kaldar: adj.Ruín, innoble.Morroi kaldar hutsa da bazter horretan ego -ten dana.~ Azpisuge, azpizapo, doilor, matxar, otin,tatar, zitar, ziztrin.LD.

kale egin: ad lok.Fracasar, perder, fallar.Dirutan joan da, baina kale egin dau.~ Arbel egin, erratu, huts egin, molokot egin,molot egin, motz egin, okertu, porrot egin,toto egin.LA, LD.

kaletras: adj.Terco -ca, obstinado -da, cabezota.~ Burugogor, kaskailu, setati, taket, temati.LA.

kalmatsu: adj.Tranquilo -la, cómodo -da.Kakapirri galanta izan da, baina orain kal -matsu dago.~ Nasai, patxadoso, trankil.TX.

kandelero: iz.Candelero, candelabro, palmatoria.~ Argimutil, kurtzulo.UK.

kankailu: gangailo, gangailu, kankail adj.Gandul -a, desgarbado -da.Ez dozu jakingo, ba, nor dan hortik doangizon kankailuaren anaia?~ Baldur, gangar, hankatrabailu, kaskail, pora-kailo, taket, tauki.ARR, TX, DU, BU, LD.

kanpaize: iz.Viento del norte.Kanpaizea euki genduan eta hotzitu eginginan.~ Abraize, ipar, ipar-haize, itsasoko haize, norta.LA.

kanpora: interj.Vete! fuera!Kanpora txakurra!~ Aire, alde, fuit, haize, hanka, kendu, ospa, ut.UK.

kantal: kantail, kantale iz.Costado, lado, rincón, esquina.Kantal horretan jausi da.~ Albo, bazter, bolbor, ertz, eskina, hegal,hirutxur, kantoi, kutrillo, mustur, okatx, okulu,ondo, txoko, zirkilu, zirkin-zulo, zokondo, zor-kulu, zurkulu.BU, LD.

kantoi: iz.Costado, lado, rincón, esquina.Kantoitik behera joan da.~ Albo, bazter, bolbor, ertz, eskina, hegal,hirutxur, kantal, kutrillo, mustur, okatx, okulu,ondo, txoko, zirkilu, zirkin-zulo, zokondo, zor-kulu, zurkulu.TX, LA, DU, LD, UK, MU.

kantsazino: kantsazio iz.Cansancio, fatiga.Ez dot jaira joateko gogorik, atzoko kantsazi -noa kendu barik daukat eta.~ Abaildura, asper, nekaldi, neke.TX, LA, DU, BU, UK.

106

kalamatrika

kantxin: iz.Olla, puchero.Kantxina oilo-saldaz beterik dago.~ Kazuela, lapiko, marmita, topin.ARR.

kaporal: iz.Jefe, el/la que manda.Hemengo kaporala gure aita da.~ Agintari, buru, nagusi, ugazaba.LD, UK.

kargu: iz.Empleo, oficio, puesto de trabajo.Zinegotzi kargua emon deutsie azken hautes -kundeetan.~ Behar, enplegu, ogibide.LD, UK.

kargu egin: ad lok.Hacerse cargo, cuidar.~ Gobernau, jagon, kargu hartu, zaindu.DU, UK.

kargu hartu: ad lok.Hacerse cargo, cuidar.Joan lasai, nik hartuko dot umearen karguaeta.~ Gobernau, jagon, kargu egin, zaindu.

karkaba: iz.Cárcava, foso, zanja.Karkabatik behera joan jakon pelotea eta ezinizan dau topau.~ Lubagan, lubaki.TX, BU, LD, UK, MU.

karpan: iz.Cesto -ta.~ Arratz, kintxel, kopelet, otarre, otzara, zaran,zare, zesto.TX.

karraderan: adlag.Rápido, ágil; ágilmente, rápidamente.Eskolan beti dabil karraderan alde batetikbestera.~ Abiantzadan, andanadan, antxintxika ,a n t x i n t x i ketan, arin, arin-arinka, arineke t a n ,arrapaladan, arrapataka, azkar, bizkor, derrote-

an, estropadan, galapan, karraka, korrika, las-t e r ka, laukoan, perrotsean, posto- p o s t o ka ,tarrapataka.TX, LA, BU, UK.

karraka: adb.Corriendo.Autobusa galdu eta karraka heldu zan beha -rrera.~ Abiantzadan, andanadan, antxintxika ,a n t x i n t x i ketan, arin, arin-arinka, arineke t a n ,arrapaladan, arrapataka, azkar, bizkor, derrote-an, estropadan, galapan, karraderan, korrika,lasterka, laukoan, perrotsean, posto-postoka,tarrapataka.ARR, TX.

kaskail: kaskil adj.Deslavazado -da, gandul -a, desgarbado -da.~ Baldur, gangar, hankatrabailu, kankailu, pora-kailo, taket, tauki.LA.

kaskailu: adj.Terco -ca, tozudo -da.Ikaslerik kaskailuena zara, duda barik.~ Burugogor, kaletras, setati, taket, temati.LD.

kaskailu: adj.Inútil, incapaz.~ Epel, epo, errobako, eskas, ezerez, ganoraba-ko, gauzaez, geldo, kaskar, patal, potin, tretin-bako, zuztarbako.LA.

kaskar: kaxkar adj.Ruin, bajo -ja, despreciable.Ez neban pentsetan hain kaskarra izangozinanik.~ Epel, epo, errobako, eskas, ezerez, ganoraba-ko, gauzaez, geldo, kaskailu, patal, potin, tre-tinbako, zuztarbako.LD.

kaskar: adj.Pequeño -ña, desmedrado -da, insignificante.Lehenengo onenak jan behar dira, eta akabu -rako itxi kaskarrenak.

107

kaskar

~ Eskas, kakanarru, nimiño, patar, txangel, txa-txar, txiker, txiki, txikirrino, txotxu, zaparro,zaparrote.LD.

kaskar: adj.Débil, enclenque.~ Ahul, argal, debil, erkin, herbal, hozkil, indar-ga, kikil, makal, marraskal, maskal, meko, men-gel, menka i o, mirrin, txango, txankil, ziztrin.LA, LD.

kaskarin: adj.Ligero -ra de cascos, casquivano -na.Kaskarina da zentzuduna baino gehiago.~ Buru-jantzi, buruarin, burubako, haize, kirris-karro, txairo, txolin, txoriburu, txotxin.DU, LD.

kastigu: gaztigu iz.Castigo, pena.Lar edan dau eta kastigua ipini deutsie.~ Zigor, zigorrada.UK.

katagorri: iz.Ardilla.Zugatz hori katagorriz beteta dago.~ Katamixar, katamixin, katarde, mixar.LD.

katamixar: katumixar, katamixer iz.Ardilla.Katamixar galanta pasau da nire begienaurretik.~ Katagorri, katamixin, katarde, mixar.ARR, DU, LD.

katamixin: iz.Ardilla.~ Katagorri, katamixar, katarde, mixar.DU.

katarde: iz.Ardilla.~ Katagorri, katamixar, katamixin, mixar.

kateatu: ad.Atar.Zaldia kateatuta itxi dau atzeko lantzarrean.

~ Amarrau, korapilatu, lotu.DU.

katigutasun: iz.Embarazo, obstáculo.Hamaika katigutasun aurkitu genduzan bide -an, baina halanda guztiz be, heldu gara.~ Enbarazu, estorbu, estropezu, jausgarri, kos-ka, oztopo, porlixo, terebuku.

katxoi: iz.Mar rizada, ola pequeña en alta mar, maretón.Katxoi galantak dagoz haizeak eraginda.~ Bekereka, erlax, katxopa.LA.

katxopa: iz.Olas pequeñas en alta mar producidas por elviento.Katxopak edertasuna emoten deutsie itsasoa -ri.~ Bekereka, erlax, katxoi.

kautela: iz.Excusa, pretexto.~ A i ko- m a i ko, atxakia, atxaki-matxaki, bai--baia, bai-baina, kopla.LD.

kazkarabar: kazkaragar, kazkabar iz.Granizo, pedrisco.Atzo hamar minututan kazkarabarrak sologuztiak hauts egin ebazan.~ Abazuza, harri, harri hotz, harri-txingor, ine-tasi, juztularri, linatasi, txingor.TX, UK.

kazo: iz.Cucharón, cazo.Kazoan berotu eizu esnea.~ Burduntzali, burruntzali, txonkile.LD, UK.

kazuela: kaxuela, kazula iz.Cazuela.Kazuela hori garbi dago.~ Kantxin, lapiko, marmita, topin.LD, UK.

108

kaskar

keina: iz.Amenaza.Egunero gabilz auzokoen keinak entzuten.~ Zemai, zemakuntza.LD.

keko-meko: adj/adb.Indeciso -sa, irresoluto -ta.Keko-meko egon arren, beti ereiten dabesoloa.~ Aikolo-maikolo, aiko-maiko, kilimala.ARR.

keletro: adj.Tonto -ta, insustancial.Horrek bai keletro itxurea!~ Artamaluta, artolapiko, astakilo, astakirten,astapito, babalasto, babalora, bekor, buruzuri,inozo, inuzente, kaiku, kokolo, lelo, memelo,mengenilo, papau, papelontzo, pepelo, taket,tentel, tontolapiko, txaldan.DU.

kendu: interj.Vete! fuera!Kendu nire paretik, zantar hori!~ Aire, alde, fuit, haize, hanka, kanpora, ospa,ut.BU, UK.

kerantz: kerantza iz.Forma, aspecto, semejanza.Aitaren kerantza hartu deutsat.~ Aire, antz, itxura, molde, taiu.

kexa: iz.Grito, clamor, llanto ruidoso.Gaixo ona da, ez jako inoz kexarik entzuten.~ Aiaria, aiene, alaio, alaka, alarau, aldarri,arrantza, deadar, erosta, garramisto, garrasi,girristu, inkesa, intziri, irrintzi, lekaio, oihu,orru, sokorru, txilio, uju, ulu, zantzo.ARR.

kezka: iz.Preocupación.Kezka handiak emotekoa da esan dozuna.~ Ardura, axola, garrantzi, kontu, leba.LA.

kiketz: iz.Hipo.Umeek kiketza euki behar dabe hazteko.~ Hipo, txokin, txokona, txokort, txolokota,txoten, zotin.TX.

kikil: adj.Débil, delgado.Ez dau ezer jaten, eta kikil dago.~ Ahul, argal, debil, erkin, herbal, hozkil,indarga, ka s ka r, makal, marraskal, maska l ,meko, mengel, menkaio, mirrin, txango, txan-kil, ziztrin.BU.

kikildu: kokildu, kukildu, kukuldu ad.Amedrentar(se), atemorizar(se), asustar(se),acobardar(se); temer, tener miedo.Orain ez genduke kikildu behar, adorea hartubaino.~ Bildurtu, ikaratu, izutu, kirikildu, koldartu,mokortu, oilotu.LA, DU, LD.

kikilito: adj.A horcajadas.Eroango nozu kikilito etxeraino?~ Andaka, andandaka, arrekikili, arrekokozillo,arrelepo, arretxiko, hankalatraba, hankurkulu.TX, BU, MU.

kilikatu: ad.Excitar(se), incitar, estimular.Saria irabazi ebala jakitean kilikatu egin zan.~ Axaxatu, bultza egin, eragin, kin egin, kinatu,zirikatu.LD.

kili-kolo: adb.Oscilante, vacilante, inseguro -ra.~ Albo-alboka, alboz albo, dinbi-danba, dinbi-li-danbala, kilin-kolon, trinkili-tronkolo, txibo-ka, zabuka.LD.

kili-kolo: adb.Débil, escaso -sa de salud.Kili-kolo ibilita ezin dira luzaroko planakegin.

109

kili-kolo

~ Adinon, dana beharrean, eginean, guztiabeharrean, halan-halan, halan-holan, justu-jus-tu, kilimala, kilin-kalan, kilin-ko l o, maka l i k ,ondoezik, ozta-ozta.TX, DU.

kilimala: adb.Estar de salud ni bien ni mal, regular.Kilimala dabil eta ezin izango gara kontzertu -ra joan.~ Adinon, dana beharrean, eginean, guztiabeharrean, halan-halan, halan-holan, justu-jus-tu, kili-kolo, kilin-kalan, kilin-kolo, makalik,ondoezik, ozta-ozta.TX, DU, LD.

kilimala: iz.Embrollo, enredo, lío.Bai eta ez hasi ziran, eta kilimala makala sor -tu eben bien artean.~ Amonada, anabasa, kaka-nahaste, korapilo,mataza, mordoilo, morokil, nahaste, nahaste-borraste, saltsa, saltsa-maltsa, saski-naski, txolo-pote, zalamala, zarraparra, zarrapastada.

kilimala: adb.Irresoluto -ta, indeciso -sa, dudoso -sa, vaci-lante.Kilimala ikusi dot, nondik joan jakin barik.~ Aikolo-maikolo, aiko-maiko, keko-meko.

kilin-kalan: adb.Oscilante, vacilante, inseguro -ra.~ Albo-alboka, alboz albo, dinbi-danba, dinbi -li-danbala, kilimala, kilin-kolon, trinkili-tronko-lo, txiboka, zabuka.BU.

kilin-kalan: adb.Con pocas fuerzas, casi enfermo -ma.Kilin-kalan ikusi genduzan bide erditik.~ Adinon, dana beharrean, eginean, guztiabeharrean, halan-halan, halan-holan, justu-jus-tu, kili-kolo, kilimala, kilin-kolo, makalik, ondo-ezik, ozta-ozta.

kilin-kolo: adb.Débilmente, sin fuerza, enfermo -ma.~ Adinon, dana beharrean, eginean, guztiabeharrean, halan-halan, halan-holan, justu-jus-

tu, kili-ko l o, kilimala, kilin-kalan, maka l i k ,ondoezik, ozta-ozta.LA.

kilin-kolon: adb.Oscilante, vacilante, inseguro -ra.Afrontua dago eta itsasontzi guztiak kilin-kolon dabilz.~ Albo-alboka, alboz albo, dinbi-danba, dinbi-li-danbala, kili-kolo, kilin-kalan, trinkili-tronko-lo, txiboka, zabuka.

kin egin: ad lok.Aguijar, hostigar, tentar, azuzar.Kin egiten ibili jakon eta azkenean jo egineban.~ Axaxatu, bultza egin, eragin, kilikatu, kinatu,zirikatu.LA, BU.

kinatu: kinau ad.Meter el aguijón, picar con la aguijada, azu-zar.Akuluagaz kinatzen dira behiak.~ Axaxatu, bultza egin, eragin, kilikatu, kinegin, zirikatu.BU, UK.

kinkili-kankala: kinki-kanka adb.A duras penas, arrastrando.Ondo edan ostean kinkili-kankala joan zanetxera.~ Arrastaka, arrastan, dandarrez, narras, tarra-zean, tatarrez.

kintxel: iz.Cesto -ta.Portalean dagoan kintxela erre behar dot,apurtuta dago eta.~ Arratz, karpan, kopelet, otarre, otzara,zaran, zare, zesto.

kiribil: kiribilo iz.Viruta, rizo.Behean dagozan kiribilak batu beharkodoguz, ezta?~ Txirbil, txiri, txiribiri, txiringordo, txirlora,zirrista.ARR, TX, LA, DU, LD.

110

kilimala

kirikildu: ad.Acoquinar(se), encoger(se), apocar(se).Mendira joan da eta kirikilduta etorri da.~ Bildurtu, ikaratu, izutu, kikildu, koldartu,mokortu, oilotu.

kirio: iz.Nervio.Kirioak ditu txarto, antza.~ Nerbio.LA, BU.

kirkil: kir-kir iz.Grillo.Kirkila eroan gura dau etxera, baina amak ezdeutso itxiko.~ Grillu, labatxirri, laba-txirtxil, labatxori, txi-rri, txirritxaldo, txirritxirri, txirtxil.LA, LD.

kirriskarro: adj.Casquivano -na, alocado -da, de poco juicio.~ Buru-jantzi, buruarin, burubako, haize, kas-karin, txairo, txolin, txoriburu, txotxin.LA.

kisk eta kosk: iz.Disputa, discusión, debate, litigio.Beti dabilz kisk eta kosk, baina inoz ez dirahaserratu.~ Baiez, droga, errieta, ezbai, eztabaida, ika-mika, matraka, tekela.

kisket: krisket iz.Picaporte, pestillo.Ate kisket hotsak iratzarri nau.~ Borrilo, kabila, maratila, pasadora, trabela,tranga, txarakil, txaramel, txaranbel, txiset.ARR, TX, LA, DU, LD, UK, MU.

koaxi euki: ad lok.Tener buen humor.~ Umore ona euki.LA.

koiu: kuiu, kuxu, koixu ad.Coger.Niri sagar berdeak arbolatik koiuta gustetanjataz.~ Atrapau, eutsi, harrapau, hartu, heldu, koixi -du, oratu.ARR, TX, UK.

koixidu: ad.Coger.Ez dot zurea dan ezer koixidu, niri ez botaerrurik.~ Atrapau, eutsi, harrapau, hartu, heldu, koiu,oratu.TX.

koko: iz.Gorgojo, insecto del grano.Indabak busti ezkero, kokoa egiten jake.~ Burburio, eltxo, kokotxo, kotxo, kotxorro,labazorri.LD.

kokolo: adj.Tonto -ta, lelo -la.Danak pentsetan dogu kokoloa dala, bainaondo zuhurra da morroi hori.~ Artamaluta, artolapiko, astakilo, astakirten,astapito, babalasto, babalora, bekor, buruzuri,inozo, inuzente, kaiku, keletro, lelo, memelo,mengenilo, papau, papelontzo, pepelo, taket,tentel, tontolapiko, txaldan.TX, LA, NE, DU, LD, UK, MU.

kokotxo: iz.Gorgojo, insecto del grano.Kokotxoz beterik dagoz erosi dodazan babak.~ Burburio, eltxo, koko, kotxo, kotxorro, laba-zorri.BU.

koldartu: ad.Amedrentar(se), atemorizar(se), asustar(se),acobardar(se); temer, tener miedo.Koldartu egiten da beti ezezagunen aurrean.~ Bildurtu, ikaratu, izutu, kikildu, kirikildu,mokortu, oilotu.LA.

koltxoi: iz.Colchón.Gure koltxoia ez zan karua izan.~ Jergoi, lastaira, lastamarra, lastamarraga.UK.

komada: iz.Cómoda.Komada barria erosi dogu kuarturako.

111

komada

~ Eskopolota, eskrapota.TX, BU.

komun: iz.Retrete, cuarto de baño.Komuneko atea itxita egon behar da beti.~ Eskusau, irol.NE, LD, UK.

kondo: iz.Resto; reliquia.Zigarro kondoak ondo amatau behar dira.~ Enparadu, erres, hondakin, hondar, mizkin-keria, mutxikin, sits-mits, sobra, zabor.

konforme egon: ad lok.Estar de acuerdo, coincidir, ser de la mismaopinión.Gu ez gagoz inoz konforme.~ Ados egon, akorduan egon, bat egin, batetorri, batera etorri, erara egon, etorri.UK.

konka: iz.Indecisión, indeterminación.Konka galantak ditut negozioa zabaltzeko.~ Aiko-maiko, duda, duda-muda, ezbai, zalan-tza.BU.

konpondu: ad.Disponerse, arreglarse.Arazoak konpontzeko berba egin behar da.~ Atondu, maneau, prestau.LD.

kontu: iz.Preocupación.Kontu handiz ibili behar da mundutik, munduguztia ez da ona eta.~ Ardura, axola, garrantzi, kezka, leba.

kopelet: kopalet iz.Cesto -a.Kopeleta pinabolaz beterik dago baserriraeroateko.~ Arratz, karpan, kintxel, otarre, otzara, zaran,zare, zesto.TX, LA.

kopeta: iz.Se trata de una pieza de cuero blando que secoloca en la frente de los bueyes para que nose dañen con el roce de la coyunda.~ Bekokiko, frontera, ipuruko, zamar, zapa.LD.

kopetilun: adj.Triste, preocupado -da.Mutiko hori kopetilun dago beti, baina ez dahainbesterako.~ Bekoki astun, bekoki ilun, bekoki motxo,bekoki motz, bekoki txomor, bekondo, betoz-ko, betilun, bihotzil, txordo.

kopin: iz.Muñeca.Kopina erosi geuntsien urtebetetzerako.~ Andrakila, andrakume, panpina.LD.

kopla: iz.Excusa, pretexto, pega.Hor egongo da orain, kopla dariola.~ A i ko- m a i ko, atxakia, atxaki-matxaki, bai--baia, bai-baina, kautela.BU.

korapilatu: korapildu, korapilotu ad.Anudar.Umearen zapata korapilatzeko esan eutsan.~ Amarrau, kateatu, lotu.DU, LD.

korapilo: iz.Enredo, embrollo, complicación.Itzelezko korapiloa egin da tontokeria bate -gaitik.~ Amonada, anabasa, kaka-nahaste, kilimala,mataza, mordoilo, morokil, nahaste, nahaste--borraste, saltsa, saltsa-maltsa, saski-naski, txo-lopote, zalamala, zarraparra, zarrapastada.LD.

korapilo: gorapilo iz.Nudo.Amarrauta egoan baina, korapiloa askatu etaihes egin eban.~ Marapilo, morokilo, moropil, troinu, tromil,txiripa.LA, DU, LD.

112

komun

korda: iz.Ristra.Ekarri, mesedez, korda horreek piper gorriakhartzeko.~ Txorta.LA, LD.

korda: iz.Cuerda.Ondo lotu kordak, jantzan zagozanean askatuez daitezan.~ Soka, txikot.DU, BU.

kordel: iz.Agujeta, correa o cinta provista de herrete quesirve para atar zapatos, faldas u otras prendas.~ Amarra, axubeta, lokarri.DU, UK, MU.

korkamizta: iz.Garguero.~ Gangarla, gorgoil, intxaur, oka r a n - h a z u r,zakatz.LA.

korotz: iz.Fiemo, excremento.Bidea korotzez beterik dago eta zapaldu egindot.~ Kortaitz, ongarri, pekorotz, sats, simaur.LD, UK.

korrika: adb.Corriendo, ágil, rápido, ágilmente, rápida-mente.Zergaitik ete doaz hainbeste lagun korrikabide aldera?~ Abiantzadan, andanadan, antxintxika ,a n t x i n t x i ketan, arin, arin-arinka, arineke t a n ,arrapaladan, arrapataka, azkar, bizkor, derrote-an, estropadan, galapan, karraderan, karraka,lasterka, laukoan, perrotsean, posto-postoka,tarrapataka.UK.

korrokada: krokada iz.Eructo, regüeldo, flato.Bularra hartu ostean korrokadaka hasi zanumetxoa.

~ Aupats, korroskada.TX, DU, UK.

korroskada: iz.Eructo, regüeldo, flato.Korroskada handi bat botatea beharrezkoa dajaiobarrientzat.~ Aupats, korrokada.LA, LD.

korta: gorta iz.Redil, casa del ganado aparte del caserío.Hotz handia badago, hobeto kortan sartzenbadoguz behiak.~ Abeletxe, barruko, barruzki, itoi, saltai, ukui-lu.LA, LD, UK.

kortaitz: iz.Estiércol.~ Korotz, ongarri, pekorotz, sats, simaur.LD.

koska: iz.Tropiezo, dificultad.Danok jausten gara ezagunak diran koskabatzuetan.~ Enbarazu, estorbu, estropezu, jausgarri, kati-gutasun, oztopo, porlixo, terebuku.LD.

kostra: iz.Ampolla de la piel.Azala kostraz beterik daukat, zeozerk egindeust kalte, antza.~ Anpulu, baba, burbuil(a), disipula, purrustila,pusla, puspulo, pustila, sarakar.

kostunbre: iz.Costumbre, hábito.Ez dot Gaztelugatxera joateko kostunbrerik,baina aurten joan gurako neuke.~ Ekandu, ohitura, usadio.TX, UK.

kotxo: iz.Gorgojo, insecto del grano.~ Burburio, eltxo, koko, kokotxo, kotxorro,labazorri.ARR, UK.

113

kotxo

kotxorro: iz.Gorgojo, insecto del grano.Babea hartu dot eta kotxorroz beterik dagoa -la ikusi dot.~ Burburio, eltxo, koko, kokotxo, kotxo, laba-zorri.ARR.

kriadu: iz.Criado, sirviente.Kriadu joan zan Doña Teresaren etxera, etahil bere han hil zan.~ Jopu, morroi, mutil, zerbitzari.TX, BU, LD, UK.

kristo: interj.¡Cristo!Zer kristo pasau da hemen, ba?~ Arraio, demontre, denganino, ene, jainko,jaungoiko.

kruel: krubel adj.Cruel.Jente kruela ez da nire gustukoa.~ A n ke r, bihozbako, bihozgogor, bihurri,demonientro, donga, errukibako, gaizto, lupin,makur, odolgiro, oker, txar, txerren, zital.UK.

kuika: kubika adb.Al escondite.Laster kuika ikusiko dogu arbola atzean.~ Ezkutuka, kuikuika, kukuka, kurika, kuxi-kuxi-ka, ostu-ostuka, txitoka.ARR, TX, LA, DU, BU, MU.

kuikuika: adb.Al escondite.Kuikuika dabil aterik ate.~ Ezkutuka, kuika, kukuka, kurika, kuxi-kuxika,ostu-ostuka, txitoka.ARR.

kukuka: adb.(jugar) al escondite.Kukuka dabilz egun osoan olgetan.~ Ezkutuka, kuika, kuikuika, kurika, kuxi-kuxika,ostu-ostuka, txitoka.DU, MU.

kukulumixo: kukurumixo, kukulumio adb.En cuclillas.Kukulumixo dabilz korrikan.~ Kukulumutxio, kukulumuxu, kukurio, makur-tuta.TX, LA, LD, MU.

kukulumutxio: adb.En cuclillas.Kukulumutxio dago egun osoan eta gero lepo -ko min aguantau ezinakaz egoten da.~ K u ku l u m i xo, ku kulumuxu, ku ku r i o, maku r t u t a .LA.

kukulumuxu: kukulumutxu adb.En cuclillas.Kukulumuxu egin behar dabe lasterketa ira -bazteko.~ Kukulumixo, kukulumutxio, kukurio, makur-tuta.ARR, LA.

kukurio: adb.En cuclillas.~ K u ku l u m i xo, ku ku l u m u t x i o, ku ku l u m u x u ,makurtuta.

kurika: adb.Al escondite.Nik be ez neuke kurika egiteko gogorik eukikoholakoak entzunda ostean.~ Ezkutuka, kuika, kuikuika, kukuka, kuxi-kuxi-ka, ostu-ostuka, txitoka.LA.

kurruka: iz.Refunfuño.Kurruka eta kurruka ezin dira gauzak gusturaegin.~ Arrama, burrufada, erremuska, erremuskada,furruztada, murruskada, musturkada, sarramus-ka, urrueta, urruma, urrumada.ARR, LA, BU.

kurtzero: iz.Encrucijada, cruce.Kurtzero hori pasau, eta hortxe dago etxea.~ Bide urkulu, bidekurutze.TX.

114

kotxorro

kurtzulo: iz.Candelero, candelabro, palmatoria.Kurtzuloa biztu behar dot badaezpada argiabadoa.~ Argimutil, kandelero.MU.

kurubio: iz.Avispa.Kurubioa harrapau ezinik dabil.~ Erlabio, kurumino.ARR, LA, BU.

kurumino: urubio iz.Avispa.~ Erlabio, kurubio.ARR, LA.

kutrillo: iz.Costado, lado, rincón, esquina.Jesarri zaitez kutrillo horretan.~ Albo, bazter, bolbor, ertz, eskina, hegal,hirutxur, kantal, kantoi, mustur, okatx, okulu,ondo, txoko, zirkilu, zirkin-zulo, zokondo, zor-kulu, zurkulu.LD.

kuxi-kuxika: adb.Al escondite.Kuxi-kuxika jolastuko dogu orain.~ Ezkutuka, kuika, kuikuika, kukuka, kurika,ostu-ostuka, txitoka.ARR.

115

kuxi-kuxika

117

labagorri: iz.Mariquita, vaquita de San Antón.Umeak labagorria hartu eta ahora eroan dau.~ Amandre gonagorri, amona mantangorri,gonagorri, mantalgorri, marigonagorri, mari-gorri(ngo), marigorritxu, maritxu teilatuko,matxin-gorri.LA.

laban egin: ad lok.Resbalar(se), deslizar(se).Eperdiko minagaz nago, lehen laban egin etamin hartu dodalako.~ Irrist egin, laprast egin, txirrist egin, txokolegin.DU, LD, UK.

labatxirri: iz.Grillo.Labatxirriak entzuten dira iluntzean.~ Grillu, kirkil, laba-txirtxil, labatxori, txirri, txi-rritxaldo, txirritxirri, txirtxil.DU, LD.

laba-txirtxil: iz.Grillo.~ Grillu, kirkil, labatxirri, txirri, txirritxaldo,txirritxirri, txirtxil.LD.

labatxori: iz.Petirrojo.Labatxoriaren kantuak alaiak dira.~ Papargorri, txantxangorri, txatxalangorri,txindor.ARR, LA.

labatxori: iz.Grillo.~ Grillu, kirkil, labatxirri, txirri, txirritxaldo,txirritxirri, txirtxil.ARR, TX, LA.

labazorri: iz.Gorgojo, insecto del grano.Labazorriak ikusi dodaz indabetan.~ Burburio, eltxo, koko, kokotxo, kotxo, ko-txorro.

laburtu: ad.Acortar, reducir, resumir.San Juanak pasauta egunak laburtu egitendira.~ Ebagi, epaitu, moztu.

laga: ad.Dejar, proporcionar, facilitar.Erremedio harek barri-barri laga nau.~ Itxi.LA, LD.

lagun: iz.Individuo varón, sujeto.Zenbat lagun zarie bazkaltzeko?~ Elementu, morroi, tipo.LD, UK.

lagundu: ad.Ayudar, socorrer, colaborar.Laguntzen ez badeustazu, ezingo gara kalerajoan.~ Esku bat ezarri, eskua luzatu.

lahar: iz.Zarza.~ Lapar, sasi, zapar.ARR, LA, LD.

lainabehera: lainobehera iz.Niebla.Ez dot ezer ikusten, lainabehera dago.~ Azpilaino, behelaino, erlaino, erreka-laino,kain, laino, lainope, lanbro, lanpar, lauso, mur-moi, zarrazoi.TX, NE, UK.

L

laino: lano iz.Niebla.Lainoa dator eta ez goaz inora.~ Azpilaino, behelaino, erlaino, erreka-laino,kain, lainabehera, lainope, lanbro, lanpar, lau-so, murmoi, zarrazoi.TX, LD, UK, MU.

lainope: iz.Niebla baja; situación bajo niebla.Lainopeak bildurtu egiten dau eta ez dau ko -txea hartzen.~ Azpilaino, behelaino, erlaino, erreka-laino,kain, lainabehera, laino, lanbro, lanpar, lauso,murmoi, zarrazoi.UK.

laiotz: iz.Umbría, paraje sombrío.Laiotzean egongo gara, freskoago dago eta.~ Abaro, ainube, eguzkiberi, gerizpe, itzal,itzaltsu, lepetza, onbril.LD.

lakaina: iz.Pedacito, trocito.Emon eiozu laranja lakaina bat.~ Akats, pusketa, txatal, zati.ARR.

lakar: adj.Andrajoso -sa, majadero -ra, bestia.Irakaslea izateko lakar hutsa da.~ Astopatxiko, balastrago, fardel, perdul.LD.

lamin: adj.Charlatán -a, hablador -a; chismoso -sa.Andra laminez beterik dago plazea.~ Arraketi, barriketalari, barritsu, berbalapiko,berbaldun, berbati, berbatsu, izkilimihin, jar-duntsu, lapiko, lapiko txiki, txilin, txolin.BU.

lanbro: iz.Bruma, niebla.Gaueko lanbroak hainbat istripu eragin dau.~ Azpilaino, behelaino, erlaino, erreka-laino,kain, lainabehera, laino, lainope, lanpar, lauso,murmoi, zarrazoi.DU, LD.

landa: iz.Campo, campa, pieza de terreno.Oiloak landara atera ebazan, eta lukia ibili dagustura gauean.~ Bedartza, lantzar, lantzine, larra, solo, zelai.TX, DU.

langile: iz.Trabajador -a, obrero -ra.Langileak batzartu egingo dira soldaten gai -nean berba egiteko.~ Behargin.LD.

lanpar: iz.Bruma, niebla.~ Azpilaino, behelaino, erlaino, erreka-laino,kain, lainabehera, laino, lainope, lanbro, lauso,murmoi, zarrazoi.DU.

lantzar: iz.Prado, herbazal, pastizal.Umeak lantzarrean dabilz futbolean.~ Bedartza, landa, lantzine, larra, solo, zelai.ARR, TX, LA, UK, MU.

lantzean behin: lok/adb.De vez en cuando.Lantzean behin baino ez dot abesten.~ Aldian behin, aldian-aldian, no(i)zeanbehin(ean), no(i)zik behin(ean), no(i)zikno(i)z(er)a, nozonoz.BU, LD.

lantzin: iz.Prado, herbazal, pastizal.Lantzinera noa bedarrak batzen.~ Bedartza, landa, lantzar, larra, solo, zelai.TX, MU.

lapar: iz.Zarza.Laparra indartsu dator basoan, ebagi eginbeharko dot.~ Lahar, sasi, zapar.

lapastu: ad.Agriar(se), picar(se).Dagoan beroagaz esnea lapastu da.

118

laino

~ Galdu, garraztu, gatzatu, zoratu.LD.

lapiko: iz.Olla, puchero.Ez dot gogoratzen lapikoa sutan itxi dodanala ez.~ Kantxin, kazuela, marmita, topin.LD, UK, MU.

lapiko: adj.Que no sabe guardar secretos; cotorra.~ Arraketi, barriketalari, barritsu, berbalapiko,berbaldun, berbati, berbatsu, izkilimihin, jar-duntsu, lamin, lapiko txiki, txilin, txolin.LA.

lapiko txiki: adj.Que no sabe guardar secretos; cotorra.Zuok, gonadunok, lapiko txiki zarie.~ Arraketi, barriketalari, barritsu, berbalapiko,berbaldun, berbati, berbatsu, izkilimihin, jar-duntsu, lamin, lapiko, txilin, txolin.LA, DU.

laprast egin: ad lok.Resbalar(se).Baina baina... ibili kontuz umea, lau bideregin dozu laprast eta.~ Irrist egin, laban egin, txirrist egin, txokolegin.LA, DU, BU, LD, MU.

lar: adb.Demasiado -da.Lar be eskatzen deuskue beharrean.~ Askotxo, demas, gehiegi, larregi, sobran.ARR, TX, LA, BU, LD, UK.

laratz: elatz, labatz, lagatz iz.Llar.Etxeko laratzak berba egingo baleu, ...~ Gelaratz, laratzu.BU, LD.

laratzu: elatzu, labatzu, lagatzu iz.Llar.Kontuz laratzuak erre egiten dau eta min har -tuko dozu.

~ Gelaratz, laratz.ARR, TX, NE, DU, BU, UK.

larra: iz.Prado, herbazal, pastizal.Aro ona dagoanez, larran mahai bat ipini etabazkalduko dogu.~ Bedartza, landa, lantzar, lantzine, solo, zelai.DU, LD.

larra-behi: iz.Vaca montaraz; ganado vacuno salvaje nodomesticado.Hainbat larrabehi ditu horko morroiak baso -an.~ Basabehi, betuxu.LD.

larregi: adb.Demasiado -da.Larregi bere ez da egin behar, bakotxak ahaldauana baino.~ Askotxo, demas, gehiegi, lar, sobran.LD, UK.

larri: adj.Inquieto -ta.Gure umea larri dabil aspaldian, ez dakiguzer gertatzen jakon baina.~ Arbin, armin, arteak hartu ezineko, artega,artekoso, birtxin, biziztura, deseroso, egonezin,epebako, eperloka, epertarin, eperterre, eperti-kara, geldi egon ezineko, geraka, kakapirri,parakatx, pirri, subalindara, txipriztin, urduri,zirin.UK.

larritasun: iz.Congoja, inquietud, angustia.Batera bestera, larritasuna etorri jat.~ Artegatasun, egonezin, ondoez, urduritasun.LA, LD.

laru: adj.Amarillo -lla; amarillo rojizo/amarilla rojiza.Keriza laruak dira gozoenak niretzat.~ Beilegi, hori.BU, LD.

119

laru

lastaira: lastai, lastaida iz.Colchón.Hamar urterik behin aldatu behar da lastairaondo lo egiteko.~ Jergoi, koltxoi, lastamarra, lastamarraga.LD.

lastamarra: iz.Colchón.Behearen ganean lastamarra batzuk ipinitakonponduko gara holan edo halan.~ Jergoi, koltxoi, lastaira, lastamarraga.TX, DU, MU.

lastamarraga: lastamarrara iz.Colchón.~ Jergoi, koltxoi, lastaira, lastamarra.LD.

laster baten: lok/adb.Enseguida, en un santiamén, en un abrir ycerrar de ojos.Laster baten amaituko dot dana kalera joate -ko.~ Aitaren baten, arin baten, atoan, berehala,berlan, di-da, gesu baten, momentuan, segi-duan, zirt-zart.

lasterka: adb.Corriendo, ágil, rápido; ágilmente, rápida-mente.Baina beti lasterka ibili behar? Bizitza tranki -lago hartu behar da, gizona!~ Abiantzadan, andanadan, antxintxika ,a n t x i n t x i ketan, arin, arin-arinka, arineke t a n ,arrapaladan, arrapataka, azkar, bizkor, derrote-an, estropadan, galapan, karraderan, karraka,korrika, laukoan, perrotsean, posto-postoka,tarrapataka.

lasto: iz.Paja.Lastoak batu eta kortara eroan ebazan behieiemoteko.~ Galtzu.ARR, TX, LA, DU, BU, LD.

laukoak euki: ad lok.Tener riquezas.

Ameriketara joan zan artzain eta orain lauko -ak ditu.~ Aberastasunak euki, behiak gogor euki, hagi -nak gogor euki.UK.

laukoan: adb.Al galope.Laukoan joan zan semea ikustera.~ Abiantzadan, andanadan, antxintxika ,a n t x i n t x i ketan, arin, arin-arinka, arineke t a n ,arrapaladan, arrapataka, azkar, bizkor, derrote-an, estropadan, galapan, karraderan, karraka,ko r r i ka, lasterka, perrotsean, posto- p o s t o ka ,tarrapataka.LD.

laukoan egin: ad lok.Jugar a cartas.Orain be laukoan egiten?~ Jokoan egin.UK.

lauso: iz.Niebla cerrada.Lauso ilun batek estaldu eban itsasoa.~ Azpilaino, behelaino, erlaino, erreka-laino,kain, lainabehera, laino, lainope, lanbro, lan-par, murmoi, zarrazoi.LA, UK.

leba: iz.Preocupación.Horrek ez dauka lebarik, hori baino gertatzenez bada....~ Ardura, axola, garrantzi, kezka, kontu.TX, UK, MU.

legen: iz.Herpes, sarpullido.Ezain ezain dago legenez beterik.~ Erpe, legenar.BU.

legenar: iz.Herpe, lepra, sarpulllido.Legenarrak agertu jakoz gorputz osoan.~ Erpe, legen.LD.

120

lastaira

leka: iz.Vaina de legumbre; judía verde.Leka batzuk baino ez ditu jan.~ Ale, atal, garaun, zeruka.LD.

lekaio: iz.Quejido, lamento.Alboko umea lekaioka egon da gau osoan.~ Aiaria, aiene, alaio, alaka, alarau, aldarri,arrantza, deadar, erosta, garramisto, garrasi,girristu, inkesa, intziri, irrintzi, kexa, oihu, orru,sokorru, txilio, uju, ulu, zantzo.LD.

lekeitio-bedar: iz.Trébol bulboso, planta perjudicial para elsembrado.Lekeitio bedarra moztu behar dot, handiegiegingo da eta.~ Antonio-bedar, bedar txar, bermeo-bedar,matxin-bedar, matxingar, matxingarratz, txo-min-bedar, uzta-bedar.LD.

lelo: adj.Tonto -ta, abobado -da.Lelo hutsa dala dinoe, baina kontuz!~ Artamaluta, artolapiko, astakilo, astakirten,astapito, babalasto, babalora, bekor, buruzuri,inozo, inuzente, kaiku, keletro, kokolo, meme-l o, mengenilo, papau, papelontzo, pepelo,taket, tentel, tontolapiko, txaldan.

lelotu: ad.Volver(se) tonto -ta, abobar(se).Lelotuta dabil aspaldian, ez da enteretan edoez dau enterau gura.~ Turdidu, zorabiotu.

lepetza: iz.Lugar sombrío, umbría.~ Abaro, ainube, eguzkiberi, gerizpe, itzal,itzaltsu, laiotz, onbril.MU.

lerro: iz.Línea, fila, hilera.Lerro bat egin, eta formal egon.~ Errenkada, erreskada, ilara.

likits: adj/adb.Puerco -ca, sucio -cia, inmundo -da; lascivo -va, indecorosamente, indecentemente.Ez dogu hitz garbirik entzungo likits horren -gandik.~ Inkagarri, lizun, lohi, saskel, saskil, ugerdo,zantar, zikin.

linatasi: iz.Granizo, pedrisco.Linatasia bota dau, etxean geratzeko beste.~ Abazuza, harri, harri hotz, harri-txingor, ine-tasi, juztularri, kazkarabar, txingor.ARR, LA, DU.

lirain: adj.Esbelto -ta.Gorputz liraina eukan, baina nahiko kaskari -na zan.~ Dotore, pertxenta, pintxo, pintzel.LA, DU, BU, LD.

lirdinga: iz.Baba.~ Adur, baba, bits, elder.LD.

liskorti: adj.Cascarrabias.Liskorti galanta da, inork ez dau bere alboanegon nahi.~ Bihotzerre, erretxin, haserrekor, prakerre,tipirritin, zazpiki.

lizun: adj.Sucio -cia, puerco -ca.Gauza lizunak esaten baino ez daki.~ Inkagarri, likits, lohi, saskel, saskil, ugerdo,zantar, zikin.

loaldi arina: iz.Cabezada, sueño ligero, siesta.Loaldi arintxu bat egin, eta beharrera ostera -bere.~ Biao, lo-kirri, lo-kuku, lo-kulux(ka), lo-kumu-sa, siesta.

lodi: adj.Grueso -sa, gordo -da, obeso -sa.Lodiegi dago bere beharrerako.

121

lodi

~ Anpor, boldro, boldrozko, gizen, gordin,guren, lodikote, malutz, mardo, mardul,m o r ro s ko, pipor, popolote, potolo, sendo,takailo, totolo.

lodikote: iz.Gordinflón -a.Mutiko lodikote horrek irabazi dau txapelke -tea.~ Anpor, boldro, boldrozko, gizen, gordin,guren, lodi, malutz, mardo, mardul, morrosko,pipor, popolote, potolo, sendo, takailo, totolo.

lohi: adj.Sucio -cia.Sorki lohi asko agertu da mahai azpian.~ Inkagarri, likits, lizun, saskel, saskil, ugerdo,zantar, zikin.UK.

lokarri: iz.Cordón, correa, agujeta.Ez gora eta ez behera gelditu ziran lokarrizaharrari lotuta.~ Amarra, axubeta, kordel.LD.

lokatz: iz.Barro, lodo.Kotxearen gurpilak lokatzez bete dira, garbituegin beharko dodaz.~ Basa, lupetz.DU, LD.

lo-kirri: iz.Cabezada, sueño ligero, siesta.~ Biao, loaldi arina, lo-kuku, lo-kulux(ka), lo--kumusa, siesta.LD.

lo-kuku: iz.Cabezada, sueño ligero.Ume honek lo-kukutxuak baino ez ditu egiten.~ Biao, loaldi arina, lo-kirri, lo-kulux(ka), lo--kumusa, siesta.ARR, TX, LA, DU, BU, MU.

lo-kulux(ka): lo-kuluka, lo-kulumuxka iz.Cabezada, sueño ligero, siesta.

Bazkaldu ostean lo-kuluxka egiten eban.~ Biao, loaldi arina, lo-kirri, lo-kuku, lo-kumu-sa, siesta.LD.

lo-kumusa: iz.Cabezada, sueño ligero, siesta.~ B i a o, loaldi arina, lo-kirri, lo- ku ku, lo--kulux(ka), siesta.LD.

lorail: iz.Mayo.Lorailekoa da nire ahiztea.~ Maiatz.

lorratz: lorrotz iz.Rastro, pista, huella, estela.Otsoak ez dau lorratzik itxi.~ Aztarna, errastu, erratza, hanka lorratz,oinatz.DU, LD.

lorrin: adj.Lluvioso, revuelto, aplicado al tiempo atmos-férico.Eguraldi lorrin honegaz ezingo dogu kanpoanbazkaldu.~ Euritsu.TX, LA, BU, UK.

lortu: ad.Coger, conseguir, alcanzar.Lortu ahal izango dabe euren asmoa.~ Atxitu, eskuratu, jadetsi.LA, BU.

losa: iz.Acera.~ Zintarri.BU.

lotu: ad.Atar, amarrar.Ohera joan aurretik txakurra lotzen dogu bal -koian.~ Amarrau, kateatu, korapilatu.LD.

122

lodikote

lubagan: iz.Carcava, foso, zanja.Lubaganera joan da kotxe eta guzti.~ Karkaba, lubaki.ARR.

lubaki: iz.Carcava, foso, zanja.Badaezpadakoan eginak ziran lubaki hareek.~ Karkaba, lubagan.LD.

lukurreru: lukureru adj.Usurero -ra, avaro -ra, logrero -ra.Ez deutso txikitarik emongo lukurreru horrek!~ Doilor, esku-estu, esku-itxi, siketero, zeken.LA, DU, BU.

lupetz: iz.Barro, lodo.Erleek lupetz lohia darabile euren ezti-habiagozoak egiteko.~ Basa, lokatz.ARR, TX, DU, BU, UK.

lupin: adj.Cruel.Lupina! Nire laguna izan da, baina ez dotgehiagotan ikusi gura.~ A n ke r, bihozbako, bihozgogor, bihurri,demonientro, donga, errukibako, gaizto, kruel,makur, odolgiro, oker, txar, txerren, zital.

lupu: iz.Araña.Zapaldu eizu lupu baltz hori.~ Aramu, hamarratz, marasma, miarma.BU.

lupu: iz.Resaca.

~ Aje, astelehen, biharamun, domeka ahoan,mozkorrondo, oste.LA.

lur(ra) emon: ad lok.Dar tierra, sepultar.Ordu erdi barru lurra emon leio.~ Hobiratu, lurperatu, lurrean sartu, orzitu.LD.

lurdardara: iz.Terremoto.Lurdardara galanta igarri da Eskozian.~ Lurrikara.

lurperatu: ad.Sepultar, enterrar.Hil eta hurrengo egunean lurperatzen dabeznormalean gorpuak.~ Hobiratu, lur(ra) emon, lurrean sartu, orzitu.

lurrean sartu: ad lok.Dar tierra, sepultar.Mezea baino lehenago sartu eben gorpualurrean.~ Hobiratu, lur(ra) emon, lurperatu, orzitu.LD.

lurrikara: lur-ikera iz.Terremoto.Lurrikarak, nahiz eta txikiak izan, bildurga -rriak dira.~ Lurdardara.DU, LD.

luzatu: ad.Desperezarse, estirarse.Ohetik jagi eta ordubetera oraindino luzatzenegoan.~ Nagiak atera, nagiak bota, nagiak kendu,zagaitu.LD, UK.

123

luzatu

125

madarikazino: iz.Maldición, juramento, blasfemia.Lapurra ikusi ebanean madarikazinoak esa -ten hasi jakon.~ Ainen, arao, birao, ernegu, juramentu, mal-dizino.UK.

maiatz: iz.Mayo.Maiatzean ez dau aro ona egin, baina konfor -me egon gara.~ Lorail.

maindire: maindre iz.Sábana.Ez erre maindire zahar hori.~ Izara, miesa.

maiseria: iz.Chuchería.Beti maiseriak jaten, eta gero tripako minak.~ Denpora pasagarria, gozoki, izkimizki, miz-keria, mizkineria, txarrikeria, txibizkeria, txu-txeria, uzkeria, uzkin.LD.

maister: iz.Huésped.Hau da gure etxeko maisterra.~ Apopilo, arrotz, etxelagun, ostari, ostatari.LA.

makal: adj.Delgado, flaco, débil, delicado.Bihotzetik makal antzean ebilen.~ Ahul, argal, debil, erkin, herbal, hozkil,indarga, kaskar, kikil, marraskal, maskal, meko,mengel, menkaio, mirrin, txango, txankil, ziz-trin.DU, BU, LD.

makalik: adb.Débilmente, sin fuerza, enfermo -ma.Gizon zimelkote bat zan, sarri makalik egotenzana.~ Adinon, dana beharrean, eginean, guztiabeharrean, halan-halan, halan-holan, justu-jus-tu, kili-kolo, kilimala, kilin-kalan, kilin-kolo,ondoezik, ozta-ozta.UK, TX, LA.

makila: iz.Palo, bastón, báculo.Hartu makilea, eta goazen mendira.~ Zarta, zartailu, zigor.

maki-maki egin: ad lok.Cansar(se), hartar(se).Maki-maki eginda nago inora joateko.~ Albaindu, apurtu, auno egin, blaust egin, jotaegon, oldu, sats egin, unatu.LD.

makur: adj.Perverso -sa, malo -la, cruel.Gizon txiki makurra zan.~ A n ke r, bihozbako, bihozgogor, bihurri,demonientro, donga, errukibako, gaizto, kruel,lupin, odolgiro, oker, txar, txerren, zital.LA.

makurtuta: adb.En cuclillas.Makurtu zaitez hobeto ikusteko.~ K u ku l u m i xo, ku ku l u m u t x i o, ku ku l u m u x u ,kukurio.DU, UK.

malda: iz.Cuesta, pendiente.Gurutze astun bat ezin eroanda egoan maldagogor batean.

M

~ Aldapa, aldats, aur, erripa, patar, pendiz.LD.

maldizino: maldezino, maledizio iz.Maldición, juramento, blasfemia.Maldizinoa bota eutsan eta karraderan hasizan.~ Ainen, arao, birao, ernegu, juramentu,madarikazino.DU, LD, UK.

malko: iz.Lágrima.Gauzago da horrelako esakera bizkor bat ibaibete malko baino.~ Negar-anpulu, negar-malko, negar-tanta.LD.

malokatu: ad.Marchitarse, secarse un árbol.~ Igartu, sikatu, zimeldu.LD.

malutz: adj.Regordete -ta.Mutiko malutza izan da beti, baina orain ondoargal dago.~ Anpor, boldro, boldrozko, gizen, gordin,guren, lodi, lodikote, mardo, mardul, morros-ko, pipor, popolote, potolo, sendo, takailo,totolo.LD.

mamarro: iz.Insecto subterráneo; bicho.Soloan mamarroa ikusi dauala dino.~ Mamorro, mamu, momorro.ARR, LD.

mamorro: iz.Insecto.Mamorroak kendu beharko doguz.~ Mamarro, mamu, momorro.LA.

mamu: iz.Insecto grande.~ Mamarro, mamorro, momorro.LA.

maneau: ad.Disponer(se), arreglar(se).Maneauko naz neu bakarrik!~ Atondu, konpondu, prestau.

mankau: ad.Mancar, lisiar, herir.Besoa mankau dau osterabere.~ Elbarritu, zauritu.LD.

mantalgorri: mantangorri iz.Mariquita, vaquita de San Antón.~ Amandre gonagorri, amona mantangorri,gonagorri, labagorri, marigonagorri, marigo-rri(ngo), marigorritxu, maritxu teilatuko, ma-txin-gorri.DU.

mantar: amantar iz.Trapo, estropajo.Mantar barria hartuko dot sukalderako.~ Sorki, trapu, zatar.NE, UK.

mantsotu: ad.Sosegar(se), tranquilizar(se).Ondo artega izan da, baina orain mantsotutadabil.~ Artetu, asaskau, baketu, baretu, epeldu,nasaitu, sosegau, trankildu.LD, UK.

marapilo: marapil iz.Nudo.Kordela hartu eta marapilo bat egingo dot.~ Korapilo, morokilo, moropil, troinu, tromil,txiripa.DU, LD.

marasma: masma, parasma iz.Araña.Marasmeak bildurtu egin dau.~ Aramu, hamarratz, lupu, miarma.LA.

maratila: iz.Tarabilla, zoquetillo giratorio para abrir ycerrar puertas y ventanas.Maratilea aldatu behar da, ez dau atea ondoixten eta.

126

maldizino

~ Borrilo, kabila, kisket, pasadora, trabela,tranga, txarakil, txaramel, txaranbel, txiset.LA, LD.

maratz: adj.Trabajador -a, diligente, aplicado -da.Andrea gizona baino maratzago dabil etxehorretan.~ Fin, perkatx.ARR, LA, DU.

mardo: adj.Robusto -ta, rollizo -za; grueso -sa.Mardo-mardo parau da.~ Anpor, boldro, boldrozko, gizen, gordin,guren, lodi, lodikote, malutz, mardul, morros-ko, pipor, popolote, potolo, sendo, takailo,totolo.

mardul: adj/adb.Gordo -da, robusto -ta, rollizo -za, lozano -na,lozanamente.Mardul dago, baina hainbesterako be ez da.~ Anpor, boldro, boldrozko, gizen, gordin,guren, lodi, lodikote, malutz, mardo, morros-ko, pipor, popolote, potolo, sendo, takailo,totolo.LA, LD.

mariburruntzi: iz.Libelula.~ Albandorratz, andereño, burruntzi, mario-rratz, mari-sorgin, sorgin-orratz, suburruntzi,txerren-burruntzi, txitxi-burruntzi, txo t x i b u r-duntzi.BU.

marigonagorri: iz.Mariquita, vaquita de San Antón.~ Amandre gonagorri, amona mantangorri,gonagorri, labagorri, mantalgorri, mari-gorri(ngo), marigorritxu, maritxu teilatuko,matxin-gorri.LA, LD.

marigorri(ngo): iz.Mariquita, vaquita de San Antón.~ Amandre gonagorri, amona mantangorri,gonagorri, labagorri, mantalgorri, marigonago-

rri, marigorritxu, maritxu teilatuko, matxin-gorri.ARR, TX, LA, DU, LD.

marigorritxu: iz.Mariquita, vaquita de San Antón.~ Amandre gonagorri, amona mantangorri,gonagorri, labagorri, mantalgorri, marigonago-rri, marigorri(ngo), maritxu teilatuko, matxin-gorri.

mariorratz: iz.Libélula.~ Albandorratz, andereño, burruntzi, maribu-rruntzi, mari-sorgin, sorgin-orratz, suburruntzi,txerren-burruntzi, txitxi-burruntzi, txo t x i b u r-duntzi.BU.

marisorgin: iz.Mariposa.~ Ezkabia, kalaputxi, mitxeleta, pinpilinpauxa,tximeleta, txipilipeta, txirpilota.

mari-sorgin: iz.Libélula.~ Albandorratz, andereño, burruntzi, maribu-rruntzi, mariorratz, sorgin-orratz, suburruntzi,txerren-burruntzi, txitxi-burruntzi, txo t x i b u r-duntzi.LA.

maritxu teilatuko: maritxu tailetako iz.Mariquita, vaquita de San Antón.~ Amandre gonagorri, amona mantangorri,gonagorri, labagorri, mantalgorri, marigonago-rri, marigorri(ngo), marigorritxu, matxin-gorri.UK, MU.

marmar: iz.Murmullo, susurro, rumor.Marmar-marmar hasten zirala ikusi ebanean,haserratu egin zan.~ Armonia, hizkimizki, marra-marra, mormo-rieta, mormorio, txutxu-mutxu, zurrumurru.ARR, DU.

marmita: iz.Marmita.

127

marmita

Marmita bete porrusalda prestau eban baz -kaltzeko.~ Kantxin, kazuela, lapiko, topin.LD.

marra-marra: iz.Murmullo, susurro, rumor.Ahopetik marra-marra dariola doa.~ Armonia, hizkimizki, marmar, mormorieta,mormorio, txutxu-mutxu, zurrumurru.DU.

marraskal: adj.Esmirriado -da, flaco -a.Ondo marraskala dago andra koitaua.~ Ahul, argal, debil, erkin, herbal, hozkil,indarga, kaskar, kikil, makal, maskal, meko,mengel, menkaio, mirrin, txango, txankil, ziz-trin.LD.

marro: adj.Vacío -a, hueco -ca.Ikoak marro dagoz aurten.~ Hutsik, ikol.

marro egin: ad lok.Engañar, hacer trampa.Beti dabil edonori marro egiten, eta azkeneanjasanezina egingo jaku.~ Ederra sartu, engainau, iruzur egin.LA, DU.

marruskaldi: iz.Frotamiento, estrujamiento, soba.Marruskaldiak egin eustazan, eta askoz behobeto sentitzen nintzan.~ Igurdi, igurtzaldi, igurtzi, igurtzimendu.

maskal: adj.Débil, sin fuerzas.~ Ahul, argal, debil, erkin, herbal, hozkil,indarga, kaskar, kikil, makal, marraskal, meko,mengel, menkaio, mirrin, txango, txankil, ziz-trin.LD.

mataza: iz.Embrollo, asunto enredado.Buruko matazea arindu dot.

~ Amonada, anabasa, kaka-nahaste, kilimala,korapilo, mordoilo, morokil, nahaste, nahaste-borraste, saltsa, saltsa-maltsa, saski-naski, txolo-pote, zalamala, zarraparra, zarrapastada.LA, DU, BU, LD.

matrailako: iz.Bofetada.Matrailako galanta emon eutsien eskolan.~ Arpegiko, belarrondoko, betondoko, mosta-txako, musturre(ta)ko, plastada, plastazo, txa-plamoko, txiplazo, zaplada, zaplasteko.DU, LD.

matraka: iz.Disputa, discusión, debate, litigio.Egunean baino egunean matraka gogorrago -ak eukezan.~ Baiez, droga, errieta, ezbai, eztabaida, ika--mika, kisk eta kosk, tekela.TX, DU, BU, MU.

matxalen: adj.Desenvuelta, casquivana, liviana.Isildu zaitez, matxalen hutsa zara eta!~ Bandera, txatxala.

matxar: adj.Ruin, bajo -ja, despreciable.Matxarrena izanda, nork maiteko dau, ba?~ Azpisuge, azpizapo, doilor, kaldar, otin, tatar,zitar, ziztrin.ARR, LA, LD.

matxin-bedar: iz.Trébol bulboso, planta perjudicial para elsembrado.Matxin-bedar guztiak atera behar dodaz solo -tik.~ Antonio-bedar, bedar txar, bermeo-bedar,lekeitio-bedar, matxingar, matxingarratz, txo-min-bedar, uzta-bedar.LA, LD.

matxingar: iz.Acedera, planta perjudicial para el sembrado.~ Antonio-bedar, bedar txar, bermeo-bedar,l e ke i t i o- b e d a r, matxin-bedar, matxingarratz,txomin-bedar, uzta-bedar.ARR.

128

marra-marra

matxingarratz: iz.Acedera, planta perjudicial para el sembrado.Zein solotan ez da berez erneten matxinga -rratza?~ Antonio-bedar, bedar txar, bermeo-bedar,lekeitio-bedar, matxin-bedar, matxingar, txo-min-bedar, uzta-bedar.ARR, LA, LD.

matxin-gorri: iz.Mariquita, vaquita de San Antón.~ Amandre gonagorri, amona mantangorri,gonagorri, labagorri, mantalgorri, marigonago-rri, marigorri(ngo), marigorritxu, maritxu teila-tuko.LA, LD.

matxin-gorringo: iz.Saltamontes.~ Matxin-saltari, matxinsalto, matxin-saltokari,matxin-saltulari, saltamatxino.LD.

matxin-saltari: matxino-saltari iz.Saltamontes.~ Matxin-gorringo, matxinsalto, matxin-salto-kari, matxin-saltulari, saltamatxino.LD.

matxinsalto: iz.Saltamontes.~ Matxin-gorringo, matxin-saltari, matxin-sal-tokari, matxin-saltulari, saltamatxino.LA.

matxin-saltokari: iz.Saltamontes.~ Matxin-gorringo, matxin-saltari, matxinsalto,matxin-saltulari, saltamatxino.LD.

matxin-saltulari: iz.Saltamontes.~ Matxin-gorringo, matxin-saltari, matxinsalto,matxin-saltokari, saltamatxino.ARR.

maxi: iz.Mortero.Maxi barria erosi behar izan dot, bestea ezdot topetan eta.

~ Abu, almaiz, mortero.ARR.

meko: adj.Enclenque, débil.Peru gizajoa epel bat zan, meko bat, ezereza.~ Ahul, argal, debil, erkin, herbal, hozkil, indar-ga, ka s ka r, kikil, makal, marraskal, maskal, men-gel, menka i o, mirrin, txango, txankil, ziztrin.ARR, TX, LD.

memelo: adj.Lelo -la, insustancial.Munduko memelorik handiena bera da, eta ezdau ezer ikasi gura.~ Artamaluta, artolapiko, astakilo, astakirten,astapito, babalasto, babalora, bekor, buruzuri,inozo, inuzente, kaiku, keletro, kokolo, lelo,mengenilo, papau, papelontzo, pepelo, taket,tentel, tontolapiko, txaldan.LA, DU, LD, UK.

mengel: adj.Delgado -da, flaco -ca, débil, delicado -da.Zugatz hori mengel-mengel lotu da daukazanurteetarako.~ Ahul, argal, debil, erkin, herbal, hozkil,indarga, kaskar, kikil, makal, marraskal, maskal,meko, menkaio, mirrin, txango, txankil, ziztrin.ARR, TX, DU, LD.

mengenilo: adj.Lelo -la, insustancial.~ Artamaluta, artolapiko, astakilo, astakirten,astapito, babalasto, babalora, bekor, buruzuri,inozo, inuzente, kaiku, keletro, kokolo, lelo,memelo, papau, papelontzo, pepelo, taket,tentel, tontolapiko, txaldan.LD.

menkaio: adj.Enclenque, débil.~ Ahul, argal, debil, erkin, herbal, hozkil,indarga, kaskar, kikil, makal, marraskal, maskal,meko, mengel, mirrin, txango, txankil, ziztrin.LD.

meriñake: iz.Chalupa, lancha.~ Txalupa.DU.

129

meriñake

mesede egin: ad lok.Hacer servicio, valer, servir.Kazuela honek mesede galanta egin deustbazkaria prestetako, zahar badago be, ezbota.~ Emendioa egin, zerbitzua egin.

mespretxatu: ad.Parecer poco, considerar poco; menospreciar.~ Destainaka ibili, gitxi eretxi.

metxa: iz.Pábilo, metxa de la vela.~ Babil, muki, tunda.

miarma: iz.Araña.~ Aramu, hamarratz, lupu, marasma.DU.

miesa: iz.Sábana.~ Izara, maindire.UK, MU.

mihinerdi: adj.Tartamudo -da.Mihinerdi jaio zan, eta oraindino ez jako kon -pondu.~ Berba totel, berbartu, esanezin, hitz-motel,tartamutu, tatale.

mika: adj.Inapetente; maniático -ca en las comidas.~ Erralde, jakan, jakar, jakatzu, jan gitxiko, jan-gar, jangartzu, miko, milindris, mirri, mizkin,txibis, urrizale, uzkin.LD.

miko: adj.Inapetente; maniático -ca en las comidas.Nire alabea moduko mikorik ez dago munduosoan.~ Erralde, jakan, jakar, jakatzu, jan gitxiko, jan-gar, jangartzu, mika, milindris, mirri, mizkin,txibis, urrizale, uzkin.DU, UK.

milindris: adj.Parco -ca en la comida, desganado -da paracomer.

Milindrisa zer da, ba!~ Erralde, jakan, jakar, jakatzu, jan gitxiko, jan-gar, jangartzu, mika, miko, mirri, mizkin, txibis,urrizale, uzkin.TX, UK.

mirri: adj.Parco -ca en la comida, desganado -da paracomer.Mirriori! Danerik jan behar da!~ Erralde, jakan, jakar, jakatzu, jan gitxiko, jan-gar, jangartzu, mika, miko, milindris, mizkin,txibis, urrizale, uzkin.TX.

mirrin: adj.Débil, flojo -ja, débilmente, flojamente.~ Ahul, argal, debil, erkin, herbal, hozkil, indar-ga, ka s ka r, kikil, makal, marraskal, maskal, meko,mengel, menka i o, txango, txankil, ziztrin.DU, LD.

mirriztu: ad.Extenuarse, demacrarse.Ez dauanez ezer jaten, mirriztuta dago.~ Iruntsi.TX, LA.

misto: iz.Cerilla, fósforo.Mistoak ahaztu jakuz sua bizteko.~ Arrast, posporo.TX, UK, MU.

mitxeleta: iz.Mariposa.Lorarik lora dabilz hegan mitxeleta harroak.~ Ezkabia, kalaputxi, marisorgin, pinpilinpau-xa, tximeleta, txipilipeta, txirpilota.LD.

mixar: mixer iz.Ardilla.~ Katagorri, katamixar, katamixin, katarde.LD, UK.

mizkeria: iz.Golosina, placer delicado, exquisitez.Ezin gara beti mizkeriak erosten egon.

130

mesede egin

~ Denpora pasagarria, gozoki, izkimizki, mai-seria, mizkineria, txarrikeria, txibizkeria, txutxe-ria, uzkeria, uzkin.TX.

mizkin: mizkino adj.Parco -ca en la comida, desganado -da paracomer.Horreen umea mizkin hutsa da, etxera dato -rren bakotxean ez dakigu zer emon bere.~ Erralde, jakan, jakar, jakatzu, jan gitxiko, jan-gar, jangartzu, mika, miko, milindris, mirri, txi-bis, urrizale, uzkin.LA, DU, BU, LD.

mizkineria: iz.Golosina, placer delicado, exquisitez.~ Denpora pasagarria, gozoki, izkimizki, mai-seria, mizkeria, txarrikeria, txibizkeria, txutxe-ria, uzkeria, uzkin.DU, BU.

mizkinkeria: iz.Sobra, despojo, residuo.~ Enparadu, erres, hondakin, hondar, kondo,mutxikin, sits-mits, sobra, zabor.BU.

mokil: iz.Terrón, masa de tierra compacta.Umea soloan dagozan mokilakaz dago jolas -ten.~ Erpil, mokor, sokil, zokor.ARR, TX, LA, DU, BU, LD.

mokor: iz.Terrón, masa de tierra compacta.Mokor horreek hortik kendu behar doguz.~ Erpil, mokil, sokil, zokor.LD.

mokortu: ad.Acoquinar, amodorrar(se).Bildurraren bildurrez mokortu egin da.~ Bildurtu, ikaratu, izutu, kikildu, kirikildu, kol-dartu, oilotu.

mokots: mukuts iz.Hijano, ranzopil, otarra, rosco. Ref. a un panespecial que las madrinas regalaban a sus ahi-

jados o ahijadas por Pascua de Resurrección,de forma triangular.Aurten be mokotsa erosi behar dot nire beso -etakoarentzat.~ Pazko ogia.LA, DU.

molda: iz.Fundamento, formalidad, sensatez, seriedad.Maria, molda hadi ahal bahadi!~ Eskuon, fundamentu, fuste, ganora, patxada,taiu, trebezia.BU.

molda barik:Sin fundamento.Molda barik ez dira gauzak egin behar.~ Adore barik, ganora barik, gogo barik,petral, txarto.BU, MU.

molde: mulde iz.Forma, aspecto exterior.Bere aitaren moldekoa da.~ Aire, antz, itxura, kerantz, taiu.

molokot egin: ad.Errar, fallar.Molokot egin eban azken jokoan, eta kanpo -ratua izan zan.~ Arbel egin, erratu, huts egin, kale egin, molotegin, motz egin, okertu, porrot egin, toto egin.LA.

molot egin: ad lok.Errar, fallar.Molot egin ostean, ezin izan eben gehiagotanjolastu.~ Arbel egin, erratu, huts egin, kale egin, molo-kot egin, motz egin, okertu, porrot egin, totoegin.LA.

moltso: iz.Grupo, tropel bandada.Hodei moltso lodiak, baltzak gehienak, ikus -ten ziran zerutik.~ Aldra, ato, eli, izkilimili, mordo, mordoxka-da, pilo, talde.ARR, TX, MU.

131

moltso

momentuan: adlag.Enseguida, al momento.Ustekabean hil zan... momentuan gorpu egin -da.~ Aitaren baten, arin baten, atoan, berehala,berlan, di-da, gesu baten, laster baten, segi-duan, zirt-zart.

momorro: iz.Insecto.~ Mamarro, mamorro, mamu.LD.

mordo: iz.Grupo, conjunto.Euskerazko hitz mordoa ikasi genduan.~ Aldra, ato, eli, izkilimili, moltso, mordoxka-da, pilo, talde.LA, DU, BU, LD.

mordoilo: mordoilu iz.Revoltijo, apilamiento, embrollo.Egin zan mordoiloagaz, ezin eben ezer atondu.~ Amonada, anabasa, kaka-nahaste, kilimala,korapilo, mataza, morokil, nahaste, nahaste--borraste, saltsa, saltsa-maltsa, saski-naski, txo-lopote, zalamala, zarraparra, zarrapastada.

mordoxkada: iz.Grupo, tropel, bandada.Mordoxkada bat etorri zan, baina atoan joanziran.~ Aldra, ato, eli, izkilimili, moltso, mordo, pilo,talde.LA, LD.

mormorieta: iz.Murmullo, rumor.~ Armonia, hizkimizki, marmar, marra-marra,mormorio, txutxu-mutxu, zurrumurru.ARR, LA, DU.

mormorio: iz.Murmullo, rumor.~ Armonia, hizkimizki, marmar, marra-marra,mormorieta, txutxu-mutxu, zurrumurru.ARR, LA, DU.

morokil: iz.Gacha, farineta, masa de harina de maíz quese toma con leche.

Morokila baten baino gehiagotan jan beharizan dogu gazte denporan.~ Artasiku, drungulu.ARR, TX, LA, LD, UK, MU.

morokil: morakil iz.Revoltijo, confusión.Umeen artean beti sortzen dira morokilak.~ Amonada, anabasa, kaka-nahaste, kilimala,korapilo, mataza, mordoilo, nahaste, nahaste-borraste, saltsa, saltsa-maltsa, saski-naski, txolo-pote, zalamala, zarraparra, zarrapastada.TX, LD.

morokilo: iz.Nudo.~ Korapilo, marapilo, moropil, troinu, tromil,txiripa.ARR.

moropil: iz.Nudo.~ Korapilo, marapilo, morokilo, troinu, tromil,txiripa.ARR, DU.

morroi: iz.Criado; siervo, esclavo.Erdi morroi, erdi etxeko lez euken eurakazgure Txomin.~ Jopu, kriadu, mutil, zerbitzari.LA, DU, BU, LD.

morroi: iz.Individuo varón, sujeto.Morroi horrek bai ederto ikasi dauala irakas -leari erantzuten.~ Elementu, lagun, tipo.LA, LD.

morrosko: iz/adj.Mocetón, muchacho robusto.Gure morroskoa soldadu egin dabe.~ Anpor, boldro, boldrozko, gizen, gordin,guren, lodi, lodikote, malutz, mardo, mardul,pipor, popolote, potolo, sendo, takailo, totolo.DU, BU.

mortero: mortairu iz.Mortero.~ Abu, almaiz, maxi.TX, LD, UK.

132

momentuan

mostatxako: iz.Bofetada.Txarto portau zala eta mostatxako galantaemon eutsan.~ Arpegiko, belarrondoko, betondoko, matrai-lako, musturre(ta)ko, plastada, plastazo, txapla-moko, txiplazo, zaplada, zaplasteko.UK.

motz: adj.Desafilado, -da.Kutxilo hau motz dago eta zorrozten eroanbehar dot.~ Amots, zorroztubako.DU, LD.

motz: adj.Feo -a.Ez dago ume motzik munduan.~ Ezain, itsusi, itxurga, zatar.DU, UK, MU.

motz egin: ad lok.Errar, fallar.Tiroak motz egin dau.~ Arbel egin, erratu, huts egin, kale egin, molo-kot egin, molot egin, okertu, porrot egin, totoegin.LA.

mozkorrondo: iz.Resaca, mal cuerpo después de un día de fies-ta, borrachera, etc.Mozkorrondo galantagaz jagi naz ohetik.~ Aje, astelehen, biharamun, domeka ahoan,lupu, oste.

mozkortu: ad.Emborrachar(se), embriagar(se).A s t e b u ru ro mozkortzen bazara, gaixorikamaituko dozu.~ Atxurtu, horditu.

moztu: ad.Cortar, acortar.Ule hau moztu beharko dot ba!~ Ebagi, epaitu, laburtu.LA, LD.

muki: iz.Pábilo, metxa de la vela.

Biztu mukia, ez dot ezer ikusten eta.~ Babil, metxa, tunda.

murmoi: burmoi iz.Niebla.Murmoi honegaz ezin da ezer ikusi.~ Azpilaino, behelaino, erlaino, erreka-laino,kain, lainabehera, laino, lainope, lanbro, lan-par, lauso, zarrazoi.LA, BU.

murritu: ad.Quedarse sin dinero en el juego.Murritu arte ez da etxean agertu bere egin.~ Diru barik itxi, putxi putxi egin.ARR, LA.

murruskada: burruskada iz.Refunfuño.Beti dago murruskadaka, azkenean umeek ezdeutsie kasurik egingo.~ Arrama, burrufada, erremuska, erremuskada,furruztada, kurruka, musturkada, sarramuska,urrueta, urruma, urrumada.LA, DU, LD.

muskil: iz.Troncho.Muskil hori zakarrontzira bota, mesedez.~ Kaila, mutxikin, sankin, susubil.ARR, TX, LA, DU, BU.

muskildu: ad.Entumecerse.Baserri horretako artoak etxeratu arte, ez eidabe bakerik izan basurdeakaz, arto guztiakmuskildu behar.~ Heldu, umotu.DU, BU.

must egin: ad lok.Zambullir(se).Must egitea itzel gustetan jako.~ Dzanga egin, dzapart egin, txonbo egin,urpetu.LA.

mustur: iz.Costado, lado, extremidad, extremo.Mustur horretan itxi dot liburua.

133

mustur

~ Albo, bazter, bolbor, ertz, eskina, hegal,hirutxur, kantal, kantoi, kutrillo, okatx, okulu,ondo, txoko, zirkilu, zirkin-zulo, zokondo, zor-kulu, zurkulu.LA, MU.

musturkada: iz.Refunfuño.~ Arrama, burrufada, erremuska, erremuskada,furruztada, kurruka, murruskada, sarramuska,urrueta, urruma, urrumada.DU.

musturluze: adj.Curioso -sa.Musturluzea da eta ez dot beragaz egon gura.~ Begiluze, jakin-nahi, nonzebarri.

musturre(ta)ko: iz.Bofetada.Musturreko bat emonda, isilduko da azkene -an.~ Arpegiko, belarrondoko, betondoko, matrai-lako, mostatxako, plastada, plastazo, txapla-moko, txiplazo, zaplada, zaplasteko.TX, LD, MU.

musturtu: ad.Enfadar(se), enojar(se), enfurecer(se).Zer dala-ta musturtu behar gara?~ Berotu, ernegau, goiak eta beheak jo, goragoraka ipini, haserratu, onetik atera, senetikatera, sumindu, sutan ipini.DU, LD.

mutikoti: iz.Solterona.Hor doa andra mutikoti hori.~ Birrotxa, mutxurdin, neskatil, neskazahar.DU.

mutil: motil iz.Criado.Mutil joan zan Markinera.~ Jopu, kriadu, morroi, zerbitzari.LD.

mutil: iz.Solterón.Hori mutil lotu zan, ez zan inoz ezkondu.~ Agure-mutil, birrotxo, mutilzahar, zaharko.MU.

mutilzahar: iz.Solterón muy viejo.Holangoren barririk ez daki mutilzahar gel -ditzen danak.~ Agure-mutil, birrotxo, mutil, zaharko.LA, DU, LD, UK, MU.

mutxikin: iz.Sobra, residuo, desperdicio.Mutxikinak botata itxi dauz, baina batu eginbeharko dauz.~ Enparadu, erres, hondakin, hondar, kondo,mizkinkeria, sits-mits, sobra, zabor.ARR, LA, DU, LD, UK.

mutxikin: umetxikin iz.Troncho.Nik sagarraren mutxikina be jaten dot.~ Kaila, muskil, sankin, susubil.LD.

mutxurdin: muxurdin iz.Solterona.Andra mutxurdin guztiak joaten ziran urteanbehin oporretan alkarregaz.~ Birrotxa, mutikoti, neskatil, neskazahar.ARR, NE.

134

musturkada

135

nafar-hegoa: iz.Viento sur fresco en invierno.Nafar-hegoa ez da bape beroa.~ Andra-haize, enbra-haize, erreka-haize, haizeigar, haizerriko, hego(e), hego-haize, herrikohaize, urriko-haize.BU, LD.

nagi: adj.Perezoso -sa.Mutil nagia da, kantsauta jaio zan, antza.~ Alper, alperrontzi, arlote, gangul, gibelandi,pastanoi, tauki, trakets, txitxilinborda, ustel.LA, DU, LD.

nagiak atera: ad lok.Desperezarse, estirarse.Ohetik altzau eta lehenengo, nagiak ateratenhasten da.~ Luzatu, nagiak bota, nagiak kendu, zagaitu.UK.

nagiak bota: ad lok.Desperezarse, estirarse.Beharrean be, beti nagiak botaten.~ Luzatu, nagiak atera, nagiak kendu, zagaitu.DU, LD.

nagiak kendu: ad lok.Desesperezarse, espabilarse.Atzo belu oheratu nintzan eta nagiak kenduezinik nabil gaur.~ Luzatu, nagiak atera, nagiak bota, zagaitu.BU.

nagialdi: iz.Acceso de pereza.Tripea ondo bete, eta nagialdia pasau beharda.~ Alperkeria, alperraldi, galbana, nagikeria.

nagikeria: iz.Pereza, indolencia, flojedad.Beti nagikeriakaz. Egizu behar!~ Alperkeria, alperraldi, galbana, nagialdi.LD.

nagusi: iz.Superior -a, jefe -fa, amo -ma.Gaur nagusia be joan da langileakaz bazkal -tzen.~ Agintari, buru, kaporal, ugazaba.LA, DU, LD.

nahaste: iz.Lío, enredo, jaleo.Beti dago nahaste guztietan sartuta.~ Amonada, anabasa, kaka-nahaste, kilimala,korapilo, mataza, mordoilo, morokil, nahaste--borraste, saltsa, saltsa-maltsa, saski-naski, txo-lopote, zalamala, zarraparra, zarrapastada.LD, UK.

nahaste-borraste: iz.Enredo turbio, asunto inmoral.Honen bizitza osoa nahaste-borraste itzelada.~ Amonada, anabasa, kaka-nahaste, kilimala,korapilo, mataza, mordoilo, morokil, nahaste,saltsa, saltsa-maltsa, saski-naski, txolopote, zala-mala, zarraparra, zarrapastada.LD.

nahibage: iz.Pesar, disgusto, sufrimiento.Nahibage itzelagaz dago, zeozer txarra esandeutsie, antza.~ Atsekabe, elorrio, ezbehar, ezegoki, harria-bar, kaden, kalamidade, samin, tristezia.

nahita: adb.A propósito, queriendo.Zure semeak nahita jo dau nirea.

N

~ Apropos, berariaz, berenberegi, gura dala,gurata.LA.

narraz: adb.Arrastrando, a rastras.Beti zoaz kalera prakak narraz dozuzala.~ Arrastaka, arrastan, dandarrez, kinkili-kanka-la, tarrazean, tatarrez.TX, DU, LD, UK.

narru hutsean: adlag.Desnudo -da, despojado -da.Narru hutsean ikusi dabez hondartzan.~ Bilozik, gorri, narrugorri(t)an.TX, DU.

narrugorri(t)an: adlag.Desnudo -da, despojado -da.~ Bilozik, gorri, narru hutsean.DU, LD.

nasai: adj/adb.Tranquilo -la, laxo -xa, cómodo -da; cómoda-mente, regaladamente.Nasai-nasai bizi da jubilau zanetik.~ Kalmatsu, patxadoso, trankil.DU, LD.

nasaitu: ad.Tranquilizar(se), desahogar(se), relajar(se),aliviar(se).Nasaitu egin beharko dau gauzak konpondugura baditu.~ Artetu, asaskau, baketu, baretu, epeldu,mantsotu, sosegau, trankildu.DU, LD.

negar-anpulu: negar-anpulo iz.Lágrima.Negar-anpuluak aterateko erraztasuna dauka.~ Malko, negar-malko, negar-tanta.ARR, LA, DU, BU.

Negar-egun: iz ber.Día de las ánimas.Negar-egunean ez gara kanposantura joango,bezperan baino.~ Arimen egun, Difuntuen egun, Gaztainarenegun.BU, LD.

negar-malko: iz.Lágrima.Botaten dozuzan negar-malkoak ez nabeengainetan.~ Malko, negar-anpulu, negar-tanta.LD.

negar-tanta: iz.Lágrima.Beti dabil negar-tantakaz begietan.~ Malko, negar-anpulu, negar-malko.

negu baltz: iz.Duro invierno.Negu baltzean jaio da gure umea.~ Negu gogor, negu gorri, negu-bihotz.

negu gogor: iz.Duro invierno.Negu gogorra dago aurten eta hobeto etxeangeratzen bagara inora joan barik.~ Negu baltz, negu gorri, negu-bihotz.UK.

negu gorri: iz.Duro invierno.Negu gorrian edurra egoten da normalean.~ Negu baltz, negu gogor, negu-bihotz.LD.

negu-bihotz: iz.Corazón del invierno, mitad del invierno, ple -no invierno.Negu-bihotzean hobeto egoten da isletanhemen baino.~ Negu baltz, negu gogor, negu gorri.

nekaldi: iz.Fatiga, agotamiento, abatimiento.Hainbeste gorabehera euki dogu... nekaldiluzeak pasauta gagoz gu.~ Abaildura, asper, kantsazino, neke.

neke: neka iz.Fatiga, cansancio, trabajo.Lan honek gauza bi ditu: nekea eta poza.~ Abaildura, asper, kantsazino, nekaldi.LA, DU, LD.

nerbio: iz.Nervio.

136

narraz

Nerbio hutsa da, eta zelan lodituko da, ba?~ Kirio.LD, UK.

neskatil: iz.Solterona.Neskatila dogu etxean, ez dau inoz ezer jakingura izan gizonakaz.~ Birrotxa, mutikoti, mutxurdin, neskazahar.DU, MU.

neskazahar: iz.Solterona.G e ro eta neskazahar gehiago dago gureherrian.~ Birrotxa, mutikoti, mutxurdin, neskatil.LA, DU, LD, UK, MU.

nimiño: adj.Pequeño -ña.Ume nimiño bat etorri jatan gozoki eske.~ Eskas, kakanarru, kaskar, patar, txangel, txa-txar, txiker, txiki, txikirrino, txotxu, zaparro,zaparrote.

no(i)zean behin(ean): lok/adb.De vez en cuando, alguna vez, rara vez, decuando en cuando.Nozean behin baino ez dodaz egiten eroske -tak.~ Aldian behin, aldian-aldian, lantzean behin,no(i)zik behin(ean), no(i)zik no(i)z(er)a, nozo-noz.DU, LD.

no(i)zik behin(ean): lok/adb.De vez en cuando.Noizik behinean egin dabe, nahikoa da.~ Aldian behin, aldian-aldian, lantzean behin,no(i)zean behin(ean), no(i)zik no(i)z(er)a,nozonoz.ARR, TX, BU, LD, UK.

no(i)zik no(i)z(er)a: lok/gald.De cuando en cuando; de vez en cuando.Noizik noizera hondartzara barik piszinerajoaten gara.~ Aldian behin, aldian-aldian, lantzean behin,no(i)zean behin(ean), no(i)zik behin(ean),nozonoz.LA.

nonbait: adb.Tal vez, según parece, seguramente.Holantxe entzun eben, nonbait.~ Antza, antza danez, ei, hurrean.

nonzebarri: nontzebarri adj/adb.Curioso -sa, correveidile, entrometido -da.Herriko nonzebarria da.~ Begiluze, jakin-nahi, musturluze.LA, UK, MU.

norta: iz.Viento del norte.Norta joten dabil gaur.~ Abraize, ipar, ipar-haize, itsasoko haize, kan-paize.LA, DU, BU.

notizia: iz.Noticia.Guztiak ez dira notizia txarrak izango, gauronak emongo deutsuedaz.~ Albista, balijia, barri, gei, izpar.DU, UK.

nozonoz: adb.Alguna vez.Nozonoz baino ez dogu alkar ikusten, jairenbaten edo.~ Aldian behin, aldian-aldian, lantzean behin,no(i)zean behin(ean), no(i)zik behin(ean),no(i)zik no(i)z(er)a.ARR, TX, BU, UK.

137

nozonoz

139

obedezidu: ad.Obedecer, acatar.Umeek obedezidu egin behar dabe, osteran -tzean zigortuta geratuko dira.~ Esana egin, obedidu.DU, UK.

obedidu: obeidu ad.Obedecer, acatar.Autoridadea obeditzeko egin da, ez bromatanhartzeko.~ Esana egin, obedezidu.ARR, LD.

odolbatu: odol-batun iz.Moratón, cardenal.Hankak odolbatuz beterik daukaz beti umehonek.~ Baltzune, ubeldu.TX, LA, DU, BU, LD, UK, MU.

odolgiro: adj.Cruel, sanguinario -ria.Gure lagunik odolgiroena da Mikel, bainamaite dogu.~ A n ke r, bihozbako, bihozgogor, bihurri,demonientro, donga, errukibako, gaizto, kruel,lupin, makur, oker, txar, txerren, zital.

ogibide: iz.Oficio, medio de subsistencia.Nire ogibidea zurea baino kantsagarriagoada.~ Behar, enplegu, kargu.

ohidalez: ohi dan lez adb.Bien, bastante bien.Ohidalez egin dauz azterketa guztiak.~ Dezente, ondo, polito.UK, MU.

ohitura: iz.Costumbre, hábito.Antxinako ohiturak ez dira galdu behar.~ Ekandu, kostunbre, usadio.DU, LD, MU.

oihu: oju iz.Grito, clamor, llanto ruidoso.Gure goiko umea oihuka dago gauero.~ Aiaria, aiene, alaio, alaka, alarau, aldarri,arrantza, deadar, erosta, garramisto, garrasi,girristu, inkesa, intziri, irrintzi, kexa, lekaio,orru, sokorru, txilio, uju, ulu, zantzo.LD.

oilaragi: oilo-haragi iz.Carne de gallina.Hori jakitean oilaragia parau jat.~ Oilo-eperdi, oiloki.DU.

oilo-eperdi: iz.Carne de gallina.Hotzikarea emon deust eta oiloeperdia paraujat.~ Oilaragi, oiloki.

oiloki: iz.Dinero.~ Diru, eskuarteko, ezkur, jainkotxiker, jainko-txiki, tatxet, txindi, txintxin, txixin.

oiloki: iz.Carne de gallina.~ Oilaragi, oilo-eperdi.

oilotu: ad.Amedrentar(se), atemorizar(se), asustar(se),acobardar(se); temer, tener miedo.Gu ez gara ezergaitik oilotzen, mutil.~ Bildurtu, ikaratu, izutu, kikildu, kirikildu, kol-dartu, mokortu.

O

oinatz: iz.Rastro, vestigio, huella, indicio.Oinatz barriak topau dabez, eta aztertzendabilz.~ Aztarna, errastu, erratza, hanka lorratz,lorratz.LA, BU.

oinutsik: adb.Descalzo -za.Etxetik oinutsik ibiltea gustetan jat.~ Bernutsik, orpo-gorri, ortozik.BU, LD, UK, MU.

okaran-hazur: iz.Nuez de la garganta, bocado de Adán.Gizonen okaran-hazurra andrena baino han -diagoa izaten da.~ Gangarla, gorgoil, intxaur, ko r ka m i z t a ,zakatz.LD.

okasino: iz.Ocasión propicia, oportunidad, coyuntura.Orain daukat hori egiteko okasinoa, eta ez dotgalduko.~ Abagune, adiuntza, arkuntza, atajada, auke-ra, era, une.LA, BU, LD, UK.

okatx: iz.Costado, lado, rincón, esquina.Okatx horretatik joan da txakurra arrapala -dan.~ Albo, bazter, bolbor, ertz, eskina, hegal,hirutxur, kantal, kantoi, kutrillo, mustur, okulu,ondo, txoko, zirkilu, zirkin-zulo, zokondo, zor-kulu, zurkulu.

oker: adj.Cruel.Benetan dala okerra gure umea.~ A n ke r, bihozbako, bihozgogor, bihurri,demonientro, donga, errukibako, gaizto, kruel,lupin, makur, odolgiro, txar, txerren, zital.TX, LD, UK.

okertu: ad.Errar, confundir(se), engañar(se).Askotan okertzen naz aspaldian.

~ Arbel egin, erratu, huts egin, kale egin, molo-kot egin, molot egin, motz egin, porrot egin,toto egin.BU.

okulu: okoilu iz.Costado, lado, rincón, esquina.Sartu plater honeek okulu horretan.~ Albo, bazter, bolbor, ertz, eskina, hegal,hirutxur, kantal, kantoi, kutrillo, mustur, okatx,ondo, txoko, zirkilu, zirkin-zulo, zokondo, zor-kulu, zurkulu.ARR, TX, DU, MU.

okurrentzia: iz.Ocurrencia, capricho, idea, pensamiento.Ume honek ez dauka okurrentzia on bat.~ Akordu, ateraldi, burutazino, gogo, gomuta.UK.

olagarro: iz.Pulpo.Olagarroa afaldu genduan atzo.~ Amorrotz, hamarratz.LA, LD.

oldoztu: ad.Pensar.~ Doildu, pentsau.

oldu: ad.Extenuarse, rendirse de fatiga.~ Albaindu, apurtu, auno egin, blaust egin, jotaegon, maki-maki egin, sats egin, unatu.LD.

oles egin: ad lok.Saludar, despedir.Oles egin, eta sartu egin zan.~ Agur egin, agurtu, diosal egin.LA, BU.

olgeta: iz.Broma, chanza.Olgetea baino ez da izan, baina txarto hartudau.~ Alberdania, broma, txantxa.UK.

140

oinatz

onbera: adj.Clemente, compasivo -va.Gizon onbera izan da beti.~ Bihotz-bigun, bihotz-zabal, bihozbera,borondatetsu, errukior, eskuzabal.

onbril: iz.Lugar sombrío, umbría.~ Abaro, ainube, eguzkiberi, gerizpe, itzal,itzaltsu, laiotz, lepetza.

ondamu: iz.Envidia, aversión.~ Enbidia, hinka.

ondo: adb.Bien, buenamente.Ondo egiten dau berba bi urte baino gehiagoez izateko.~ Dezente, ohidalez, polito.

ondo: iz.Costado, lado.Ondo baten mutila eta beste baten neskea,baina inoz ez bakarrik.~ Albo, bazter, bolbor, ertz, eskina, hegal,hirutxur, kantal, kantoi, kutrillo, mustur, okatx,okulu, txoko, zirkilu, zirkin-zulo, zokondo, zor-kulu, zurkulu.

ondoez: iz.Malestar, desazón, inquietud.Bero larri honek ondoeza dakar.~ Artegatasun, larritasun, urduritasun.LA, LD.

ondoezik: adb.Indispuesto -ta, enfermo -ma.Ondoezik dagoala eta lanera deitu dau ezdoala esateko.~ Adinon, dana beharrean, eginean, guztiabeharrean, halan-halan, halan-holan, justu-jus-tu, kili-kolo, kilimala, kilin-kalan, kilin-kolo,makalik.LA, LD.

onetik atera: ad lok.Sacar de quicio, salir de sus casillas, enfadarse.Bere onetik atera eben matraka haretan, etaez zan isilik geratu.

~ Berotu, ernegau, goiak eta beheak jo, goragoraka ipini, haserratu, musturtu, senetik atera,sumindu, sutan ipini.LD.

ongarri: iz.Estiércol, abono.O n g a rriak bota behar dodaz arr a t s a l d e a nsolora.~ Korotz, kortaitz, pekorotz, sats, simaur.DU, LD.

onil: umil iz.Embudo.Emongo deustazu onila, mesedez?~ Inbutu, txonil.TX, LA, MU.

oparo: adj.Abundante, copioso -sa, opíparo -ra.Gurasoen mahaia oparo dago beti.~ Aloso, eroso, eskandalua, eurrez, franko, jori,ugari.LA.

opeil: iz.Abril.~ Apiril, jorrail.

opildu: ad.Aplastar(se).Ez ipini pisurik pastelen gainean opildu ezdaitezan.~ Zapaldu.DU, BU.

oratu: ogatu, obatu, ebatu, goratu, gatu, goa-tu, giatu ad.Agarrar, coger.Oratu ondo aitari ez jausteko.~ Atrapau, eutsi, harrapau, hartu, heldu, koiu,koixidu.TX, BU, LD, UK, MU.

orpo-gorri: adb.Descalzo -za.Orpo-gorri egoten da etxean, ez dau sekulazapatila bat ipinten.~ Bernutsik, oinutsik, ortozik.LD.

141

orpo-gorri

orru: orro iz.Grito, clamor, llanto ruidoso.Haren orroak ondo entzuten dira gau partean.~ Aiaria, aiene, alaio, alaka, alarau, aldarri,arrantza, deadar, erosta, garramisto, garrasi,girristu, inkesa, intziri, irrintzi, kexa, lekaio,oihu, sokorru, txilio, uju, ulu, zantzo.ARR, LA, LD.

ortozik: adb.Descalzo -za.Aurten ezin da hondartzetan ortozik ibili.~ Bernutsik, oinutsik, orpo-gorri.TX, DU, BU, LD, MU.

orzitu: ad.Sepultar, enterrar.Hogeita lau ordu pasau eta orzitu egingodabe.~ Hobiratu, lur(ra) emon, lurperatu, lurreansartu.

oskarbitu: ad.Serenarse el tiempo, despejarse el cielo.Zerua oskarbitu egin da, ez dau euri gehiagoegingo.~ Garbitu.LD.

oskilaso: iz.Arrendajo, grajo.~ Sugelandara, sugelinda, suraingil.LD.

oskorri: iz.Cielo rojo. Ref. al fenómeno del amanecer quesegún la tradición presagia tormenta a la tarde.Oskorria ikustea gustetan jaku.~ Zeru gorri.ARR, LD.

oso pozik: adb.Muy contento -ta, encantado -da.Oso pozik bizi gara garai honetan.~ Pozarren, poz-pozik, sano pozik.

oso-osoan: adlag.De pleno, de lleno, plenamente, completa-mente.Oso-osoan esaten ditu gauzak beti.

~ Bete-betean, itsu-itsuan.LA, NE.

ospa: interj.¡Vete!, ¡fuera!Ospa hemendik txakur zikinori!~ Aire, alde, fuit, haize, hanka, kanpora, ken-du, ut.

ostabere: ostabe adb.De nuevo, otra vez.Ostabere egin beharko dozu, ez dago ondoeta.~ Atzera(be), barriro, barriz, ostera, ostera-be(re).TX, BU, UK.

ostadar: iz.Arco iris.Begiratu zerura eta ostadarra ikusiko dozu.~ Buztarri, erromako zubi, garriko, ostarku,oztriku, san Migelen zubi, san Nikolasen zubi,ustruku, uztarku.LD.

ostari: iz.Huésped.Ostari dago gure etxean, baina gure semetzathartuko dogu.~ Apopilo, arrotz, etxelagun, maister, ostatari.LD.

ostarku: iz.Arco iris.Ostarkuak gure umea harritu egiten dau.~ Buztarri, erromako zubi, garriko, ostadar,oztriku, san Migelen zubi, san Nikolasen zubi,ustruku, uztarku.LA, LD.

ostatari: iz.Huésped.Amamak ostatari barri bat hartu dau bereetxean.~ Apopilo, arrotz, etxelagun, maister, ostari.TX, LA, UK, MU.

oste: iz.Parte trasera.

142

orru

Kotxe ostean dago umea, olgetan.~ Atze, atzekalde.ARR, LD.

oste: iz.Resaca, mal cuerpo después de un día de fies-ta, borrachera, etc.Zer, ostea daukazu, ala?~ Aje, astelehen, biharamun, domeka ahoan,lupu, mozkorrondo.TX, NE, BU, UK.

ostera: adlag.Otra vez, de nuevo.Ostera egin behar be! Nekatuta nago hainbes -te errepetitzeaz.~ Atzera(be), barriro, barriz, ostabere, ostera-be(re).LD.

osterabe(re): adb.De nuevo, otra vez.Umeak osterabe suspendidu egin dauala en -tzun dot.~ Atzera(be), barriro, barriz, ostabere, ostera.LD.

ostertz: iz.Horizonte.Ostertza gorri-gorri dago aspaldian.~ Hodeiertz, ikusmuga, zeruertz.

ostu-ostuka: oston-ostonka lok/adb.(jugar) al escondite.Ostu-ostuka jolasten emoten dabe arratsaldeosoa.~ Ezkutuka, kuika, kuikuika, kukuka, kurika,kuxi-kuxika, txitoka.ARR, TX, BU, UK.

otarre: iz.Cesto -ta.Sartu arrautzak otarrean etxera eroateko.~ Arratz, karpan, kintxel, kopelet, otzara,zaran, zare, zesto.LA, BU, LD.

otin: adj.Ruin, innoble.

~ Azpisuge, azpizapo, doilor, kaldar, matxar,tatar, zitar, ziztrin.LD.

otoz-otoan: lok/adb.Por sorpresa.~ Bat-batean, derrepentean, inpentsadan, itsu-mustuan, supituan, tupustean, txiripaz, ustebarik, ustekabean.ARR.

otu: ad.Ocurrírsele a uno -na, venir a la imaginación.Ibiltalditxo bat egin behar dogula otu jat.~ Akordau, burura etorri, bururatu, gogoraekarri, gogora etorri, gogoratu, gomutau.UK.

otzara: iz.Cesto -ta.Ekarri, mesedez, kortan dagoan otzarea.~ Arratz, karpan, kintxel, kopelet, otarre,zaran, zare, zesto.TX, LA, BU, LD, UK, MU.

ozta-ozta: oztaz-oztaz adb.A duras penas, escasamente.Ozta-ozta heldu da bulegora.~ Adinon, dana beharrean, eginean, guztiabeharrean, halan-halan, halan-holan, justu-jus-tu, kili-kolo, kilimala, kilin-kalan, kilin-kolo,makalik.LA, BU, LD.

oztopo: iz.Dificultad, estorbo, tropiezo.Lan hau burutzeko oztopoak baino ez dodazaurkitzen.~ Enbarazu, estorbu, estropezu, jausgarri, kati-gutasun, koska, porlixo, terebuku.

oztriku: iz.Arco iris.Oztrikuan ez dira beti kolore guztiak igarten.~ Buztarri, erromako zubi, garriko, ostadar,ostarku, san Migelen zubi, san Nikolasen zubi,ustruku, uztarku.DU.

143

oztriku

145

panpina: iz.Muñeca.Umeari panpina barria erosiko deutsat, ondoportau dalako.~ Andrakila, andrakume, kopin.

papargorri: iz.Petirrojo.~ L a b a t xori, txantxangorri, txatxalangorri,txindor.LA.

papau: adj.Tonto -ta, majadero -ra.Ume papaua, beti deabrukeriak egiten.~ Artamaluta, artolapiko, astakilo, astakirten,astapito, babalasto, babalora, bekor, buruzuri,inozo, inuzente, kaiku, keletro, kokolo, lelo,m e m e l o, mengenilo, papelontzo, pepelo,taket, tentel, tontolapiko, txaldan.TX, LA, BU.

papelontzo: adj.Lelo -la, insustancial.Papelontzotzat neukan sasoi baten, bainaaldatu egin dala uste dot.~ Artamaluta, artolapiko, astakilo, astakirten,astapito, babalasto, babalora, bekor, buruzuri,inozo, inuzente, kaiku, keletro, kokolo, lelo,memelo, mengenilo, papau, pepelo, taket, ten-tel, tontolapiko, txaldan.LA.

paraje: adb/posp.Cerca.Zure etxea eta nire beharlekua paraje dagoz.~ Gertu, hur, hurbil, hurran, hurrean.TX, UK, MU.

parakatx: adj.Impaciante, inquieto -ta, de mal genio.

Gauza batzuk egiteko ez da parakatxa izanbehar, nasai-nasai hobeto egiten dira eta.~ Arbin, armin, arteak hartu ezineko, artega,artekoso, birtxin, biziztura, deseroso, egonezin,epebako, eperloka, epertarin, eperterre, eperti-kara, geldi egon ezineko, geraka, kakapirri,larri, pirri, subalindara, txipriztin, urduri, zirin.TX, LA.

parintel: iz.Consanguíneo -a, pariente.Ameriketako parintela etorriko da gure etxe -ra.~ Arkal, etxeko, etxeko-arteko, senide.MU.

parpara: iz.Codorniz.~ Galeper, pospolin.

parrastada: iz.Cantidad de líquido (tierra, grano, etc) arroja-da o derramada.Bota hona parrastadatxo bat, beroa kentzeko.~ Txorrotada.LA, LD.

parrezar: iz.Burla.Parrezarra egin ostean bakeak egin ebezan.~ Barre, burla, purrustada.LD.

pasada: iz.Paliza.Jaietatik etorri danean pasadea emon deutsie.~ Astinaldi, egurkada, jipoi.TX, UK, MU.

pasadora: iz.Tranca de puerta.

P

Ateko pasadoreari olioa bota behar jako.~ Borrilo, kabila, kisket, maratila, trabela, tran-ga, txarakil, txaramel, txaranbel, txiset.UK, MU.

pastanoi: adj.Perezoso -sa.~ Alper, alperrontzi, arlote, gangul, gibelandi,nagi, tauki, trakets, txitxilinborda, ustel.

patal: pattal adj.Tardo -da, torpe, pesado -da, inútil.G u re Mikel Aintzane baino patalagoa damarrazten.~ Epel, epo, errobako, eskas, ezerez, ganoraba-ko, gauzaez, geldo, kaskailu, kaskar, potin, tre-tinbako, zuztarbako.LA, LD.

patar: iz.Cuesta escabrosa.Patar hori igon eta hortxe dago lantegia.~ Aldapa, aldats, aur, erripa, malda, pendiz.

patar: adj.Pequeña. Ref. al género femenino.~ Eskas, kakanarru, kaskar, nimiño, txangel,txatxar, txiker, txiki, txikirrino, txotxu, zaparro,zaparrote.TX.

patin: iz.Aljibe, cisterna.Patinera joango naz baldea hartuta ur bila.~ Aska.ARR, TX, LA, DU, BU, LD.

patxada: iz.Fuste, fundamento.~ Eskuon, fundamentu, fuste, ganora, molda,taiu, trebezia.ARR.

patxadoso: adj.Tranquilo -la, cómodo -da.Patxadoso bizi da hori, ez da lar mobiduko,ez!~ Kalmatsu, nasai, trankil.LD.

pazko ogi: iz.Hijano, ranzopil, otarra, rosco.Urte guztietan lez pazko ogia eroango deutsatgure mutikoari.~ Mokots.

peko: iz.Alucinación, imaginación, ilusión; recelo,sospecha.~ Aurreuste, begitanduera, begitazino, bihoz-kada, errezelo, irudipen, susmo, uste, zaio.ARR, LA, BU.

pekorotz: pekotz iz.Fiemo, boñiga.Pekorotza ona da landareentzako.~ Korotz, kortaitz, ongarri, sats, simaur.TX, DU, LD, MU.

pelikan: adlag.Peleando, a bofetadas.Neba-arrebak bai, baina beti pelikan.~ Auskaka, auskan, borrokan, burrukan, errez-tan, errietan, etiketan.BU.

pelma: adj.Inoportuno -na, pesado -da.Bere osabea etorri danetik, pelma hutsa egin -da dago.~ Kakalardo, pelustre.

pelustre: adj.Inoportuno -na, pesado -da.Pelustre hutsa da aspaldian.~ Kakalardo, pelma.LA.

pendiz: iz.Pendiente, cuesta.Ez dakit nire kotxeak pendiz hau igongodauan.~ Aldapa, aldats, aur, erripa, malda, patar.LD.

pentsau: ad.Pensar.Gauzak ez dira pentsau barik bota behar.~ Doildu, oldoztu.ARR, BU, LD, UK.

146

pastanoi

pepelo: adj.Tonto -ta, lelo -la, insustancial.Pepelotxua dala pentsau leiteke, baina mutilona da.~ Artamaluta, artolapiko, astakilo, astakirten,astapito, babalasto, babalora, bekor, buruzuri,inozo, inuzente, kaiku, keletro, kokolo, lelo,memelo, mengenilo, papau, papelontzo, taket,tentel, tontolapiko, txaldan.TX, DU, UK.

perdul: adj.Indolente, negligente, abandonado -da, des-cuidado -da.~ Astopatxiko, balastrago, fardel, lakar.DU.

perkatx: adj.(persona) diligente, trabajadora, hacendosa.Eskulanak egiten perkatxa da morroia.~ Fin, maratz.ARR, LA, BU, LD.

perrotsean: adb.Al galope.Perrotsean joan zan umearen bila eskolara.~ Abiantzadan, andanadan, antxintxika ,a n t x i n t x i ketan, arin, arin-arinka, arineke t a n ,arrapaladan, arrapataka, azkar, bizkor, derrote-an, estropadan, galapan, karraderan, karraka,korrika, lasterka, laukoan, posto-postoka, tarra-pataka.DU.

pertxenta: pertxeta adj.Airoso -sa, esbelto -ta, garboso -sa.Neska pertxenta bat ikusi dot, eta maiteminduegin naz.~ Dotore, lirain, pintxo, pintzel.ARR, LA, DU, BU, LD.

petatxu: iz.Remiendo.Petatxu hori ipintea ez da beharrezkoa izan.~ Adabaki, adabarri, adabazain, adaberi, ada-bu, adoba, ipingei, txapitula, txapla, txaplata,txatal.LA, UK, DU.

petral: adb.Sin fundamento.

Ezbeharra izan ebanetik, petral antzean dabil.~ Adore barik, ganora barik, gogo barik, mol-da barik, txarto.LA.

pilo: zenb.Un montón, gran cantidad.Mendi horretan orein piloa dago.~ Aldra, ato, eli, izkilimili, moltso, mordo,mordoxkada, talde.DU, BU, LD.

piltxikada: iz.Pellizco.~ Pipit, tximiko.LD.

pinpilinpauxa: iz.Mariposa.~ Ezkabia, kalaputxi, marisorgin, mitxeleta, txi-meleta, txipilipeta, txirpilota.

pintxo: adj.Pretencioso -sa, gracioso -sa, airoso -sa.Pintxo-pintxo ibilten dala dinoe, baina ba -tzuetan ez da hainbesterako izaten.~ Dotore, lirain, pertxenta, pintzel.

pintzel: adj.Pretencioso -sa, gracioso -sa, airoso -sa.Pintzela da, baina kostau jako holangoa iza -tea.~ Dotore, lirain, pertxenta, pintxo.

piper egin: ad lok.Hacer pira, hacer calva, faltar a la escuela.~ Eskola-iges egin, eskolapatxa egin, sasieskolaegin.

pipit: iz.Pellizco.~ Piltxikada, tximiko.DU, LD.

pipor: adj.Gordinflón -a.~ Anpor, boldro, boldrozko, gizen, gordin,guren, lodi, lodikote, malutz, mardo, mardul,morrosko, popolote, potolo, sendo, takailo,totolo.LD.

147

pipor

pirri: adj.Inquieto -ta, culo de mal asiento.Ume pirriagorik ez dot sekula ikusi.~ Arbin, armin, arteak hartu ezineko, artekoso,birtxin, biziztura, deseroso, egonezin, epebako,eperloka, epertarin, eperterre, epertikara, geldiegon ezineko, geraka, kakapirri, larri, parakatx,subalindara, txipriztin, urduri, zirin.LA, BU, LD.

pitean-pitean: lok/adb.Frecuentemente, a menudo.~ Behin eta barriro, behin eta barriz, sarri, take-an-takean, txitean-pitean.TX, LA, ARR.

pitikin: iz.Aguapié, vino que se obtiene mezclando aguacon orujo.Pitikina probau behar dot ea gustetan jatan.~ Pitipin, txuzpin.ARR, LA, DU, BU.

pitin: iz.Pequeño pedazo, migaja, pequeña cantidad.~ Altsi, apur.TX.

pitipin: iz.Aguapié, vino que se obtiene mezclando aguacon orujo.Pitipina ekarri deust mesedea eskertzeko.~ Pitikin, txuzpin.ARR, TX, DU, BU, UK, MU.

pitxer: iz.Jarra.Pitxerra hartu eta iturrira joango naz.~ Antoisin, gaileta, tanga, tutulu, txolet, txolo-pota, txonil, zuletin.LD, MU.

plastada: iz.Bofetada.~ Arpegiko, belarrondoko, betondoko, matrai-l a ko, mostatxako, musturre(ta)ko, plastazo,txaplamoko, txiplazo, zaplada, zaplasteko.

plastazo: iz.Bofetada.

Etxera belu ailegau zanez, plastazo galantaemon eutsan.~ Arpegiko, belarrondoko, betondoko, matrai-l a ko, mostatxako, musturre(ta)ko, plastada,txaplamoko, txiplazo, zaplada, zaplasteko.NE, UK.

polito: adb.Lindamente, bien.Ze polito daukazun lorategia.~ Dezente, ohidalez, ondo.DU, BU, UK.

popertza: adb.A la fuerza, forzosamente.Popertza egin behar dot laburpen hori opo -rrak baino lehen.~ Derrigor, derrigorrean, derrigorrez.BU.

popolote: adj.Gordinflón -a.~ Anpor, boldro, boldrozko, gizen, gordin,guren, lodi, lodikote, malutz, mardo, mardul,morrosko, pipor, potolo, sendo, takailo, toto-lo.LD.

porakailo: adj.Gandul -a, desgarbado -da.Porakailo hori ikusi dot zure etxe aurretik.~ Baldur, gangar, hankatrabailu, kankailu, kas-kail, taket, tauki.ARR.

porlixo: iz.Estorbo, por ejemplo, el que no deja ver porponerse a la luz.~ Enbarazu, estorbu, estropezu, jausgarri, kati-gutasun, koska, oztopo, terebuku.BU.

porrot egin: ad lok.Errar, fallar.Denda zabaldu ebenean, ez eben uste hainarin egingo ebala porrot.~ Arbel egin, erratu, huts egin, kale egin, molo-kot egin, molot egin, motz egin, okertu, totoegin.LD.

148

pirri

pospolin: iz.Codorniz.~ Galeper, parpara.DU, LD.

pospolin: adj.Vivaracho -cha, de vivo genio.Hau gurea baino pospolinagoa da, beti dagosaltsa guztietan.~ Tanbolin, txantxaniku, txilin, tximeleta, txin-parta, txintxil, txintxirrin, txirenea, txirritxirri,txirritxorra, txitxare, txolin.LD.

posporo: iz.Cerilla, fósforo.~ Arrast, misto.TX, DU, LD.

posto-postoka: adb.A todo correr, a escape.~ Abiantzadan, andanadan, antxintxika ,a n t x i n t x i ketan, arin, arin-arinka, arineke t a n ,arrapaladan, arrapataka, azkar, bizkor, derrote-an, estropadan, galapan, karraderan, karraka,korrika, lasterka, laukoan, perrotsean, tarrapa-taka.LD.

postura: iz.Apuesta.Posturetan ibilten da beti.~ Apustu, erronka, esku-ontza, tema.BU, LD, UK.

potin: adj.Inútil, incapaz.~ Epel, epo, errobako, eskas, ezerez, ganoraba-ko, gauzaez, geldo, kaskailu, kaskar, patal, tre-tinbako, zuztarbako.LA.

potolo: adj.Regordete -ta, gordinflón -a.Potolotxua jaio zan, baina orain txankatxoakditu.~ Anpor, boldro, boldrozko, gizen, gordin,guren, lodi, lodikote, malutz, mardo, mardul,m o r ro s ko, pipor, popolote, sendo, taka i l o,totolo.DU, LD.

pozarren: adb.Muy contento -ta, encantado -da.Pozarren joango natxatzu laguntzen.~ Oso pozik, poz-pozik, sano pozik.BU, LD.

poz-pozik: adb.Muy contento -ta, encantado -da.Poz-pozik ikusi genduan bart.~ Oso pozik, pozarren, sano pozik.

prakerre: adj.Cascarrabias.Prakerre horrek urduri ipinten nau.~ Bihotzerre, erretxin, haserrekor, liskorti, tipi -rritin, zazpiki.ARR.

premina bizi: iz.Necesidad urgente, imperiosa.Talde hori irabazteko premina bizian dago,bestela bigarren mailara jatsiko dabe.~ Behar gorri, premina larri.

premina larri: iz.Necesidad urgente, imperiosa.Premina larrian gagoz, etxe bat behar doguderrigorrez.~ Behar gorri, premina bizi.LD.

presa: iz.Dique, presa.Presaraino joango gara ibiltalditxo bat egi -ten.~ Antepara, erreten.DU, LD.

prestau: ad.Componer, arreglar, organizar.Oindino prestau barik? Belu egingo jaku, ba!~ Atondu, konpondu, maneau.LA, LD.

prestu: perestu adj/adb.Noble, recto -ta, honrado -da, honradamente.Gizon prestua izateak asko balio dau.~ Artez, erara, justu, taiuz, zuzen.LA, LD.

149

prestu

proba: iz.Prueba, ensayo, intento, esfuerzo.Ez dau bere burua ondo ikusten eta proba ba -tzuk egingo deutsiez.~ Aproba, aprobada, ekinaldi, saio.LD.

purrustada: furrustada iz.Mofa, burla.Txistea konta deutsanean, purrustadaka hasida.~ Barre, burla, parrezarra.DU, BU.

purrustila: iz.Ampolla de la piel.Purrustilea errementau jat eta orain mindutadaukat eskua.~ Anpulu, baba, burbuil(a), disipula, kostra,pusla, puspulo, pustila, sarakar.LA.

puru: iz.Cigarro puro.Kafeagaz purua gustetan jat.~ Andoil, txokor.UK.

pusketa: iz.Pedazo, trozo.Sagar pusketa bat baino ez dot jango.~ Akats, lakaina, txatal, zati.LD.

pusla: iz.Ampolla de la piel.Oinak puslaz beterik daukadaz, zapatila zaha -rrak ipini beharko dodaz.~ Anpulu, baba, burbuil(a), disipula, kostra,purrustila, puspulo, pustila, sarakar.LA.

puspulo: puspilu, puspulu iz.Ampolla de la piel.~ Anpulu, baba, burbuil(a), disipula, kostra,purrustila, pusla, pustila, sarakar.LA, DU.

pustila: iz.Ampolla de la piel.~ Anpulu, baba, burbuil(a), disipula, kostra,purrustila, pusla, puspulo, sarakar.ARR, TX, BU, UK, MU.

putre: iz.Buitre.~ Arrano, buztan-urkulu, sai.LD, UK.

putxi putxi egin: ad lok.Sin dinero.Putxi putxi eginda geratu naz bingoan.~ Diru barik itxi, murritu.LA.

putzak hartu: ad lok.Ensoberbecerse.~ Haizea hartu, harropuztu, harrotu.LD.

150

proba

151

sabela kizkurtuta euki: ad lok.Tener hambre, estar hambriento.Sabela kizkurtuta daukat eta banoa bazkal -tzen.~ Barrua triste euki, gose izan, sabela tximurtu-ta euki, tripazorriak euki.LA.

sabela tximurtuta euki: ad lok.Tener hambre, estar hambriento.Ez dot gauza handirik jan eta orain sabela txi -murtuta daukat.~ Barrua triste euki, gose izan, sabela kizkurtu-ta euki, tripazorriak euki.

sabelbete: iz.Tripada, hartazgo.Atzoko bazkariaren ostean sabelbete nagooraindik.~ Ase, asebete, betealdi, betekada.LD.

sabeldarraio: adj.Comilón -a, tragón -a.~ Entramadu, jatun, salo, salobre, tripontzi.LD.

sai: iz.Buitre.~ Arrano, buztan-urkulu, putre.ARR, DU, LD.

saiatu: ad.Hacer grandes esfuerzos.Beti saiatu naz ama ona izaten, baina batzue -tan ez da erraza.~ Ahaleginak egin, ahalegindu, borra egin,desak egin, eginahalak egin, gibelak jaurti,inondikoak egin, senper egin, senperren.

saio: iz.Prueba, ensayo, esfuerzo, intento, tentativa.

Bigarren saioa baino ez dot ikusi, lehenengo -rako berandu heldu naz.~ Aproba, aprobada, ekinaldi, proba.LA.

sakabanatu: ad.Esparcir(se), diseminar(se), separar(se).Jente asko egon zan, baina sakabanatuta ego -an.~ Banandu, zabaldu.LA, LD.

sakarramin: iz.Entraña; estómago.Geldi ez bazagoz, sakarraminak aterako deu -tsudaz.~ Barru, errai, haltsar, tripa.LA.

salo: adj.Glotón -a.Ume saloa da, gustua emoten dau bera jatenikusteak.~ Entramadu, jatun, sabeldarraio, salobre, tri-pontzi.LD.

salobre: salobera adj.Glotón -a.Salobrea izan da orain arte, baina gero etamizkinago egiten hasi da.~ Entramadu, jatun, sabeldarraio, salo, tripon-tzi.LA.

saltai: iz.Redil, casa del ganado aparte del caserío.Zaldiak saltaian sartu dodaz ez bustiteko.~ Abeletxe, barruko, barruzki, itoi, ko r t a ,u ku i l u .LD.

S

saltamatxino: saltamatxin, saltomatxino iz.Saltamontes.Saltamatxinoa koiu dau soloan eta etxera ero -an gura dau.~ Matxin-gorringo, matxin-saltari, matxinsalto,matxin-saltokari, matxin-saltulari.DU, BU, LD, UK.

saltsa: iz.Enredo, lío, desavenencia.Saltsa guztietan egon behar dau beti, baina...!~ Amonada, anabasa, kaka-nahaste, kilimala,korapilo, mataza, mordoilo, morokil, nahaste,nahaste-borraste, saltsa-maltsa, saski-naski, txo-lopote, zalamala, zarraparra, zarrapastada.LD, UK.

saltsa-maltsa: iz.Lío, enredo, jaleo.Ez dot pentsau hainbeste saltsa-maltsa egon -go danik.~ Amonada, anabasa, kaka-nahaste, kilimala,korapilo, mataza, mordoilo, morokil, nahaste,nahaste-borraste, saltsa, saski-naski, txolopote,zalamala, zarraparra, zarrapastada.ARR, LD.

sama: iz.Garganta.Samako zuloa zarratuta dauka ia-ia.~ Eztarri, idun-hazur, zintzur.BU, UK.

samin: iz.Aflicción, pesar, disgusto.~ Atsekabe, elorrio, ezbehar, ezegoki, harria-bar, kaden, kalamidade, nahibage, tristezia.LA.

san Migelen zubi: iz.Arco iris.San Migelen zubia ikusi dau umeak lehenen -goz.~ Buztarri, erromako zubi, garriko, ostadar,ostarku, oztriku, san Nikolasen zubi, ustruku,uztarku.ARR.

san Nikolasen zubi: iz.Arco iris.

San Nikolasen zubi erdia baino ez da ikusten.~ Buztarri, erromako zubi, garriko, ostadar,ostarku, oztriku, san Migelen zubi, ustruku,uztarku.LD.

sankin: iz.Troncho.Ez itxi sankina hor, bota paperontzira.~ Kaila, muskil, mutxikin, susubil.

sano pozik: adb.Muy contento -ta, encantado -da.Etxea aldatu dogunetik, sano pozik bizi gara.~ Oso pozik, pozarren, poz-pozik.UK, MU.

sapa: iz.Bochorno, tiempo pesado y tormentoso.~ Armin(a), arregosi, bero astun, bero galda,bero larri, sargori, txangot, umel.

sarakar: iz.Ampolla de la piel.~ Anpulu, baba, burbuil(a), disipula, kostra,purrustila, pusla, puspulo, pustila.

sarakatu: ad.Rozar, limpiar las tierras de matas y hierbas.Soloa sarakatu behar dot, sasoia da eta.~ Jorratu, saratu.NE.

saratu: ad.Rozar, limpiar las tierras de matas y hierbas.Bion artean saratuko dogu artoa.~ Jorratu, sarakatu.DU, LD.

sargori: iz.Tiempo muy caluroso y bochornoso.Sargoria ez da ona umedunentzat.~ Armin(a), arregosi, bero astun, bero galda,bero larri, sapa, txangot, umel.TX, BU, UK.

sarramuska: sarramiski iz.Refunfuño.Sarramuska dabil beti gauzak eskatzen.

152

saltamatxino

~ Arrama, burrufada, erremuska, erremuskada,furruztada, kurruka, murruskada, musturkada,urrueta, urruma, urrumada.LD.

sarraski: iz.Matanza, carnicería.Azkenengo mendean pasau diran sarraskiakezin doguz ahaztu.~ Garbitze, trila, trilu, triskantza, trisku.

sarri: adb.Frecuentemente, a menudo.Sarri entzuten dot Maialen irratian berbetan.~ Behin eta barriro, behin eta barriz, pitean--pitean, takean-takean, txitean-pitean.

sasi: iz.Zarza.Sasi artetik dabil eta zauritu egingo da.~ Lahar, lapar, zapar.DU, LD, UK, MU.

sasieskola egin: ad lok.Hacer pira, hacer calva, faltar a la escuela.Gaur sasieskola egin dau eta horregaitik dagozigortuta urten barik.~ Eskola-iges egin, eskolapatxa egin, piper egin.LD.

sasitza: iz.Matorral, zarzal.Etxe aurreko sasitzea ebagi behar dot biharko.~ Sastra, sastraka.LD, UK.

saskara: saskada iz.Broza, desechos.~ Saskarri, sastar.ARR, LA, DU, BU, LD.

saskarri: iz.Broza, desechos.Saskarriak sardeagaz batuko doguz arratsal -dean.~ Saskara, sastar.ARR, TX, LD.

saskel: saskal adj.Sucio -cia, desaseado -da.

Ze saskela dan, beti dago hautsez beterik.~ Inkagarri, likits, lizun, lohi, saskil, ugerdo,zantar, zikin.TX, LA, UK.

saskil: adj.Fardel, desaliñado -da, arlote, sucio -cia.Saskil hutsa zara, beti txarrikeriak egiten.~ Inkagarri, likits, lizun, lohi, saskel, ugerdo,zantar, zikin.ARR, LA, DU, LD.

saskileria: iz.Suciedad, porquería.Saskileriak erre egingo doguz hor, lantzarre -an.~ Sastar, satsukeria, sustela, txarrikeria, zabo-rreria, zakarkeria, zarama, zatarreria, zikinkeria.UK.

saski-naski: iz.Miscelánea, batiburrillo, revoltijo.Saski-naski honeek arteztu behar dira.~ Amonada, anabasa, kaka-nahaste, kilimala,korapilo, mataza, mordoilo, morokil, nahaste,nahaste-borraste, saltsa, saltsa-maltsa, txolopo-te, zalamala, zarraparra, zarrapastada.

sastar: iz.Maleza.~ Saskara, saskarri.ARR, LA, BU, UK.

sastar: iz/adj.Basura, conjunto de restos y desperdicios,porquería.Sutea sastarrez beterik dago, inarrea hartueta garbitu joan baino lehen.~ Saskileria, satsukeria, sustela, txarrike r i a ,zaborreria, zaka r keria, zarama, zatarreria,zikinkeria.TX.

sastra: iz.Matorral, zarzal.Sastra hau moztuko dot arratoiak etorri bainolehen.~ Sasitza, sastraka.LA, LD.

153

sastra

sastraka: sastrapa iz.Maleza, matorral.Hemen dagoan sastraka hau garbitu behardogu.~ Sasitza, sastra.TX, LA, BU, LD.

sats: iz.Estiércol, abono.Satsak zabaltzen egon naz eta apurtuta nago.~ Korotz, kortaitz, ongarri, pekorotz, simaur.TX, DU, LD, UK, MU.

sats egin: ad lok.Cansarse, hartarse.Aitak erremesa galanta eroan dau soloan, etaorain sats eginda dago.~ Albaindu, apurtu, auno egin, blaust egin, jotaegon, maki-maki egin, oldu, unatu.TX, UK.

satsukeria: iz.Suciedad, inmundicia, porquería.Satsukeria hau garbitzeko laguntzinoa behardot.~ Saskileria, sastar, sustela, txarrikeria, zaborre-ria, zakarkeria, zarama, zatarreria, zikinkeria.

segiduan: adb.Enseguida, al momento.~ Aitaren baten, arin baten, atoan, berehala,berlan, di-da, gesu baten, laster baten, momen-tuan, zirt-zart.LD.

seinakor: adb.Embarazada.Seinakor nago, abendurako etorriko da ume -txoa.~ Ekarteko egon, ernari, esnekumedun, espe-rantzetan, estaduan, haurdun, seindun, ume-dun.DU, LD.

seindun: adj.Embarazada.Seindun egoan, baina ez jako ezer igarten.~ E ka r t e ko egon, ernari, esnekumedun, espe-rantzetan, estaduan, haurdun, seinako r, umedun.ARR.

sendo: adj.Grueso -sa.Sendoa jaio zan, baina orain ondo argal dago.~ Anpor, boldro, boldrozko, gizen, gordin,guren, lodi, lodikote, malutz, mardo, mardul,morrosko, pipor, popolote, potolo, takailo,totolo.LA, DU, BU, LD.

senetik atera: ad lok.Sacarle a uno -na de quicio, sacarle de suscasillas.Aspaldian senetik aterata nabil hainbestebehar eta kantsazinoagaz.~ Berotu, ernegau, goiak eta beheak jo, goragoraka ipini, haserratu, musturtu, onetik atera,sumindu, sutan ipini.DU.

senide: iz.Consanguíneo, pariente.Nik senide asko ezagutzen dodaz.~ Arkal, etxeko, etxeko-arteko, parintel.DU, LD.

senper egin: ad lok.Hacer grandes esfuerzos.~ Ahaleginak egin, ahalegindu, borra egin,desak egin, eginahalak egin, gibelak jaurti,inondikoak egin, saiatu, senperren.DU.

senperren: ad lok.Hacer grandes esfuerzos.Senperrenak egin ostean, amaitu barik itxibehar izan eban.~ Ahaleginak egin, ahalegindu, borra egin,desak egin, eginahalak egin, gibelak jaurti,inondikoak egin, saiatu, senper egin.LD.

setati: adj.Terco -ca, obstinado -da.Ez dot ulertzen zelan izan ahal dan hain seta -tia.~ Burugogor, kaletras, kaskailu, taket, temati.LD.

siesta: iz.Siesta.Siestatxo bat egin eta jaira barriro!

154

sastraka

~ B i a o, loaldi arina, lo-kirri, lo- ku ku, lo-kulux(ka), lo-kumusa.DU, UK, MU.

sikatu: sikitu, sikutu, siketu ad.Secar(se).Landara guztiak sikatu jataz beroakaz.~ Igartu, malokatu, zimeldu.LD, UK.

siketero: adj.Usurero -ra, logrero -ra.~ Doilor, esku-estu, esku-itxi, lukurreru, zeken.UK.

simaur: iz.Cama del ganado, mullido de paja y otrosvegetales que se coloca en el suelo para losanimales del establo.~ Azpi, azpigai, azpigarri, inaurkin.

simaur: iz.Estiércol.Simaurrak zabaldu eta dutxara noa.~ Korotz, kortaitz, ongarri, pekorotz, sats.LD.

sits-mits: iz.Residuos, restos.Sits-mits honeek akabau behar dira.~ Enparadu, erres, hondakin, hondar, kondo,mizkinkeria, mutxikin, sobra, zabor.ARR, LD.

sobra: iz.Resto, sobrante.Atzoko sobrakaz pasauko dogu.~ Enparadu, erres, hondakin, hondar, kondo,mizkinkeria, mutxikin, sits-mits, zabor.LD.

sobran: adlag.De sobra, demasiado.Hemen biontzako sobran dago.~ Askotxo, demas, gehiegi, lar, larregi.LD, UK.

soka: iz.Soga, cuerda.

Soka bategaz lotu neban zaldia lantzarrean.~ Korda, txikot.

sokil: soki iz.Terrón, masa de tierra compacta.Sokilakaz jolasten dabilz, eta zikin zikin eto -rriko dira.~ Erpil, mokil, mokor, zokor.LA, BU.

sokorru: iz.Grito, chillido de socorro, dolor, lloro; alarido.Sokorruka hasi zan jausi zanean.~ Aiaria, aiene, alaio, alaka, alarau, aldarri,arrantza, deadar, erosta, garramisto, garrasi,girristu, inkesa, intziri, irrintzi, kexa, lekaio,oihu, orru, txilio, uju, ulu, zantzo.ARR, TX, UK, MU.

solo: iz.Campo de siembra, huerta, heredad, tierra delabor.Jorraitxua soloan itxi dot lehen, bila joanbehar dot.~ Bedartza, landa, lantzar, lantzine, larra, zelai.TX, DU, BU.

sorgin-afari: iz.Cena de medianoche.Sorgin-afarirako batuko gara danok.~ Gau afari.ARR.

sorgin-orratz: iz.Libélula.~ Albandorratz, andereño, burruntzi, maribu-rruntzi, mariorratz, mari-sorgin, suburruntzi,txerren-burruntzi, txitxi-burruntzi, txo t x i b u r-duntzi.ARR, LD.

sorki: iz.Trapo.Garbitu ostean sorki garbi bategaz sikatubehar dozuz.~ Mantar, trapu, zatar.TX, UK, MU.

sosegau: ad.Sosegar(se), calmar(se).

155

sosegau

Pastillea hartu eta apur bat sosegau da,behintzat.~ Artetu, asaskau, baketu, baretu, epeldu,mantsotu, nasaitu, trankildu.DU, LD.

su eta gar: Lok/Adb.Con ardor, entusiasmo, arrojo.Su eta gar ebilzan lanean.~ Gar, gogo, grina, intzigu.

subalindara: adj.Inquieto -ta.~ Arbin, armin, arteak hartu ezineko, artega,artekoso, birtxin, biziztura, deseroso, egonezin,epebako, eperloka, epertarin, eperterre, eperti-kara, geldi egon ezineko, geraka, kakapirri,larri, parakatx, pirri, txipriztin, urduri, zirin.LD.

subazter: supaztar iz.Rincón del fuego, hogar.Subazterrak historia polita dauka, amamakipuinak han jesarrita kontetan ebazalako.~ Beheko su, subiloste, sukalde, sutegi.ARR.

subiloste: iz.Rincón del fuego, hogar.~ Beheko su, subazter, sukalde, sutegi.DU.

suburdina: iz.Morillo, caballete de hierro que se pone en elhogar para apoyar la leña.~ Sutxakur.TX, DU, LD

suburruntzi: suburduntzi iz.Libélula.~ Albandorratz, andereño, burruntzi, maribu-rruntzi, mariorratz, mari-sorgin, sorgin-orratz,txerren-burruntzi, txitxi-burruntzi, txo t x i b u r-duntzi.ARR.

sugelandara: subelandara iz.Lagartija.Eguzkiagaz sugelandara guztiak agert z e ndira.

~ Oskilaso, sugelinda, suraingil.TX, LA, DU, BU, LD.

sugelinda: iz.Lagartija.~ Oskilaso, sugelandara, suraingil.ARR, TX, UK.

sukalde: iz.Hogar, fuego bajo.Baserrian sukaldea egingo dot neguan bero--berotan egoteko.~ Beheko su, subazter, subiloste, sutegi.

sukalde: iz.Cocina.~ Ezkaratz, sute.LD.

sumindu: ad.Encolerizar(se).Sano sumindu nintzan zugaz egun haretan.~ Berotu, ernegau, goiak eta beheak jo, goragoraka ipini, haserratu, musturtu, onetik atera,senetik atera, sutan ipini.

supituan: adlag.Casualmente, inopinadamente, improvisada-mente.~ Bat-batean, derrepentean, inpentsadan, itsu-mustuan, otoz-otoan, tupustean, txiripaz, ustebarik, ustekabean.LD.

suraingil: iz.Lagartija.~ Oskilaso, sugelandara, sugelinda.UK.

susmau: usmau ad.Sospechar, recelar, barruntar.Zeozer pasau zala susmetan zan.~ Asmau, barrundatu, barruntau, igarri.ARR, LA, LD.

susmo: iz.Alucinación, imaginación, ilusión; recelo,sospecha.~ Aurreuste, begitanduera, begitazino, bihoz-kada, errezelo, irudipen, peko, uste, zaio.LA.

156

su eta gar

sustela: iz.Basura, conjunto de restos y desperdicios,porquería.Sustelak batu eta txapara bota.~ Saskileria, sastar, satsukeria, txarrikeria, zabo-rreria, zakarkeria, zarama, zatarreria, zikinkeria.

susubil: iz.Troncho, pedúnculo de las frutas.Txoriari susubila emon deutsat.~ Kaila, muskil, mutxikin, sankin.UK.

susuma: iz.Repugnancia.Susuma galanta emoten deuste babarrunek.~ Antoju, enpagu, higuin.LD.

sutan ipini: ad lok.Muy enfadado -da; cabreado -da.Egia esan deutsanean, sutan ipini da.~ Berotu, ernegau, goiak eta beheak jo, goragoraka ipini, haserratu, musturtu, onetik atera,senetik atera, sumindu.LA.

sute: iz.Cocina.Gure sutea ez da honen modukoa, txikiagoada.~ Ezkaratz, sukalde.UK, MU.

sutegi: iz.Hogar, fuego bajo.Sutegia biztu behar dot, hotz dago eta.~ Beheko su, subazter, subiloste, sukalde.

sutxakur: iz.Morillo, caballete de hierro que se pone en elhogar para apoyar la leña.~ Suburdina.

suziri: iz.Cohete.Gaur suziri galantak botako dabez jaiei hasie -rea emon ostean.~ Bolandera, fueta, txapligu.

157

suziri

159

taiu: iz.Maña, habilidad.~ Eskuon, fundamentu, fuste, ganora, molda,patxada, trebezia.DU, BU.

taiuz: adlag.Cabalmente, debidamente.Gauzak egitekotan, taiuz egin behar dira.~ Artez, erara, justu, prestu, zuzen.

takailo: adj.Gordinflón -a.~ Anpor, boldro, boldrozko, gizen, gordin,guren, lodi, lodikote, malutz, mardo, mardul,m o r ro s ko, pipor, popolote, potolo, sendo,totolo.LD.

takean-takean: lok/adb.Repetidamente, una y otra vez.~ Behin eta barriro, behin eta barriz, pitean--pitean, sarri, txitean-pitean.

taket: adj.Estúpido -da.~ Artamaluta, artolapiko, astakilo, astakirten,astapito, babalasto, babalora, bekor, buruzuri,inozo, inuzente, kaiku, keletro, kokolo, lelo,memelo, mengenilo, papau, papelontzo, pepe-lo, tentel, tontolapiko, txaldan.

taket: adj.Terco -ca, obstinado -da, cabezota.~ Burugogor, kaletras, kaskailu, setati, temati.LA.

taket:Gandul -a, desgarbado -da.~ Baldur, gangar, hankatrabailu, kankailu, kas-kail, porakailo, tauki.LA, UK.

taket: adj.Torpe; torpemente, desgarbadamente.Futbolean nahiko taketa da gure umea.~ Aldrebes, arlote, baldar, gazunaska, trauskil,urko, zakar.LA.

talaburdina: iz.Pala para poner los talos al fuego.~ Talopara.TX, MU.

talde: iz.Grupo, conjunto, colectivo, gente, muche-dumbre.Musika talde bat datorrela entzun dot.~ Aldra, ato, eli, izkilimili, moltso, mordo,mordoxkada, pilo.LD.

talopara: iz.Pala compuesta de una plancha de hierro ymango, para poner los talos al fuego.~ Talaburdina.DU, LD.

tanbolin: adj.Vivaracho -cha, de vivo genio.Tanbolin halakoa! Beti dago umore onean.~ Pospolin, txantxaniku, txilin, tximeleta, txin-parta, txintxil, txintxirrin, txirenea, txirritxirri,txirritxorra, txitxare, txolin.LD.

tanga: iz.Tanque, pote, acetre.Tangea hartuko dot urez beteteko.~ Antoisin, gaileta, pitxer, tutulu, txolet, txolo-pota, txonil, zuletin.BU, LD.

T

tantai: adj.Alto -ta, persona de gran estatura.Gizon tantaia da etorri dana.~ Altu.DU, LD.

tarrapataka:A la carrera, rápidamente, apresuradamente.~ Abiantzadan, andanadan, antxintxika ,a n t x i n t x i ketan, arin, arin-arinka, arineke t a n ,arrapaladan, arrapataka, azkar, bizkor, derrote-an, estropadan, galapan, karraderan, karraka,korrika, lasterka, laukoan, perrotsean, posto--postoka.BU.

tarrazean: adlag.A rastras, arrastrando.Tarrazean eroan behar dot egunero boltsea.~ Arrastaka, arrastan, dandarrez, kinkili-kanka-la, narras, tatarrez.DU, LD.

tartamutu: adj.Tartamudo -da.Tartamutua dala uste dot.~ Berba totel, berbartu, esanezin, hitz-motel,mihinerdi, tatale.ARR, LA, DU, LD, UK.

tatale: iz.Tartamudo -da.Tatalearena egiten dau, baina ez dot ustedanik.~ Berba totel, berbartu, esanezin, hitz-motel,mihinerdi, tartamutu.LD.

tatar: adj.Vil, traidor -a, de malas intenciones.Tatarra zara! Ez neuke sekula be pentsauko!~ Azpisuge, azpizapo, doilor, kaldar, matxar,otin, zitar, ziztrin.

tatarrez: tatarraz adlag.Arrastrando, a rastras.Egun guztietan eroaten dau tatarrez eskolakomotxilea.~ Arrastaka, arrastan, dandarrez, kinkili-kanka-la, narras, tarrazean.LA, LD.

tatxet: iz.Dinero.Ez dot tatxetik ekarri ezer hartzeko.~ Diru, eskuarteko, ezkur, jainkotxiker, jainko-txiki, oiloki, txindi, txintxin, txixin.

tauki: adj.Persona grande, ganso -sa; gandul -a, desgar-bado -da.~ Baldur, gangar, hankatrabailu, kankailu, kas-kail, porakailo, taket.

tauki: adj.Haragán.~ Alper, alperrontzi, arlote, gangul, gibelandi,nagi, pastanoi, taket, trakets, txitxilinborda,ustel.TX, LA.

taiu: iz.Aspecto, apariencia, traza, manera.~ Aire, antz, itxura, kerantz, molde.

tekela: iz.Disputa, discusión, debate, litigio.Niri ez jat horra joatea gustetan, tekela etatekela baino ez dagoz beti.~ Baiez, droga, errieta, ezbai, eztabaida, ika--mika, kisk eta kosk, matraka.

tema: iz.Apuesta, porfía.Gizonagaz teman zagozala entzun dot.~ Apustu, erronka, esku-ontza, postura.LA, DU.

temati: adj.Terco -ca, obstinado -da, cabezota.Temati hutsa da, buruan sartzen bajako, lortuarte ez da lotuko.~ Burugogor, kaletras, kaskailu, setati, taket.DU.

tentaldi: iz.Rato o momento de tentación.Ez dot tentaldian jausi gura.~ Tentazino, ziltza, ziltzaldi, zirikaldi.

tentazino: iz.Tentación.

160

tantai

Beti txokolatea jateko tentazinoan.~ Tentaldi, ziltza, ziltzaldi, zirikaldi.LD, UK.

tente: adb.De pie, levantado -da, tieso -sa, erguido -da.Jarri tente ulea orrazteko.~ Jagirik, zutik, zutunik.LA, LD.

tentel: adj.Tonto -ta, abobado -da, fatuo -tua.Ez da bape zuhurra, tentela baino.~ Artamaluta, artolapiko, astakilo, astakirten,astapito, babalasto, babalora, bekor, buruzuri,inozo, inuzente, kaiku, keletro, kokolo, lelo,memelo, mengenilo, papau, papelontzo, pepe-lo, taket, tontolapiko, txaldan.LA, BU, LD.

tentetu: ad.Poner(se) en pie; erguir(se).Egon geldi eta tentetu zaitez umea!~ Altzau, jagi, jaiki, zutundu.LA.

terebuku: iz.Tropiezo, lugar, obstáculo o cosa en que setropieza.Bidean terebukuak dagoz, kontuz joan.~ Enbarazu, estorbu, estropezu, jausgarri, kati-gutasun, koska, oztopo, porlixo.

tipirritin: adj.Irritable, iracundo -da, quisquilloso -sa.~ Bihotzerre, erretxin, haserrekor, liskorti, pra-kerre, zazpiki.LD.

tipo: iz.Persona, individuo.Tipo bat etorri jakun ostatari.~ Elementu, lagun, morroi.

titara: titare iz.Dedal.Titara barik ez dakit josten.~ Atzandel, azkapela, hatz-zorro.TX, LD, UK.

tontolapiko: adj.Tonto -ta, insustancial.Ez jako esan behar tontolapikoa danik,ostantzean, zu izango zara handiagoa.~ Artamaluta, artolapiko, astakilo, astakirten,astapito, babalasto, babalora, bekor, buruzuri,inozo, inuzente, kaiku, keletro, kokolo, lelo,memelo, mengenilo, papau, papelontzo, pepe-lo, taket, tentel, txaldan.LA, DU, LD, UK.

tontor: iz.Cumbre, pico.Tontorretik ikusiko dogu hobeto.~ Ga(i)ne, gailur, tronpeilu, turtulu, txintxor,txuntxur.DU, BU, LD.

topin: iz.Puchero, marmita.Gure etxean topin ona ez da sekula falta.~ Kantxin, kazuela, lapiko, marmita.DU, LD, MU.

toto egin: toton egin ad lok.Errar, fallar.Toto egin eban proiektuan.~ Arbel egin, erratu, huts egin, kale egin, molo-kot egin, molot egin, motz egin, okertu, porrotegin.TX.

totolo: adj.Gordinflón -a.Gure seme totolotxua!~ Anpor, boldro, boldrozko, gizen, gordin,guren, lodi, lodikote, malutz, mardo, mardul,m o r ro s ko, pipor, popolote, potolo, sendo,takailo.DU, BU.

trabela: trabila iz.Tarabilla, zoquetillo giratorio para abrir ycerrar puertas y ventanas.Ez deutsazu ateari trabelea emon, eta edonorsartu ahal da.~ Borrilo, kabila, kisket, maratila, pasadora,tranga, txarakil, txaramel, txaranbel, txiset.TX, UK, MU.

161

trabela

trakets: adj.Haragán.~ Alper, alperrontzi, arlote, gangul, gibelandi,nagi, pastanoi, tauki, txitxilinborda, ustel.LD.

tranga: tranka iz.Tranca de puerta.Itxi atea zabalik, ez emon trangea.~ Borrilo, kabila, kisket, maratila, pasadora,trabela, txarakil, txaramel, txaranbel, txiset.TX, LA, DU, UK, MU.

trankil: trankilo adj.Tranquilo -la.Trankil-trankila da, ez da askorik mobitzen.~ Kalmatsu, nasai, patxadoso.DU, UK.

trankildu: ad.Tranquilizar(se), apaciguar(se).Trankildu zaitez gizon, konponduko dogu eta!~ Artetu, asaskau, baketu, baretu, epeldu,mantsotu, nasaitu, sosegau.

tranpetan ibili: ad lok.Andar tramando algo, trampear.Gugaz beti ibili da tranpetan eta kokoterainogagoz.~ Azpikerietan ibili, zurikerietan ibili.

trapu: iz.Trapo, estropajo.Trapu hau garbitzeko da, atera beste batkaxoi horretatik.~ Mantar, sorki, zatar.TX, LD, UK, MU.

trauskil: adj.Tosco -ca, no pulido -da, desgarbado -da.Ezin dot inora eroan nigaz, trauskil galantada.~ Aldrebes, arlote, baldar, gazunaska, taket,urko, zakar.LD.

trebezia: iz.Habilidad.Aparteko trebezia dauka etxeko gauzak egite -ko.

~ Eskuon, fundamentu, fuste, ganora, molda,patxada, taiu.

tretinbako: adj.Inútil, incapaz.Tretinbakoa da horretariko gauzak konpon -tzen.~ Epel, epo, errobako, eskas, ezerez, ganoraba-ko, gauzaez, geldo, ka s kailu, ka s ka r, patal,potin, zuztarbako.TX, LA.

trila: iz.Destrozo, destrucción.Bota dozu eta trila egin da.~ Garbitze, sarraski, trilu, triskantza, trisku.BU, UK.

trilu: iz.Destrozo.Gauean lukia ibili da, eta itzelezko trilua egindau gure soloan.~ Garbitze, sarraski, trila, triskantza, trisku.ARR.

trinkili-tronkolo: adb.Oscilante, vacilante, inseguro -ra.Trinkili-tronkolo dabilz pailazoak umeakaz.~ Albo-alboka, alboz albo, dinbi-danba, dinbi -li-danbala, kili-kolo, kilin-kalan, kilin-kolon, txi-boka, zabuka.DU.

tripa: iz.Entraña; estómago.Arrainari tripea kendu behar jako.~ Barru, errai, haltsar, sakarramin.LD, UK.

tripako min: iz.Dolor de tripas.Itzelezko tripako minagaz etorri da beharretiketxera.~ Tripala.

tripala: tripakala iz.Dolor de vientre.Gau osoa egin dot izarrik tripalakaz.~ Tripako min.BU.

162

trakets

tripazorriak euki: ad lok.Tener hambre, estar hambriento.Atzorik hona ezer jan barik, tripazorriak egin -da ditut.~ Barrua triste euki, gose izan, sabela kizkurtu-ta euki, sabela tximurtuta euki.LA.

tripontzi:Glotón -a, comilón -a.~ Entramadu, jatun, sabeldarraio, salo, salobre.LD.

triskantza: iz.Estrago, daño, ruina, exterminio.Gerretan egiten diran triskantzak ez daukiezeresanik.~ Garbitze, sarraski, trila, trilu, trisku.DU.

trisku: iz.Estrago, destrozo, daño.Solora joan naz eta baten batek trisku itzelakegin dauzala ikusi dot.~ Garbitze, sarraski, trila, trilu, triskantza.LA, DU.

tristezia: iz.Pesar, disgusto, sufrimiento.Tristezia igarten jako arpegian.~ Atsekabe, elorrio, ezbehar, ezegoki, harria-bar, kaden, kalamidade, nahibage, samin.DU.

troinu: iz.Nudo.Emon troinu bat zapaten kordelei.~ Korapilo, marapilo, morokilo, moropil, tro-mil, txiripa.ARR, TX.

troka: iz.Depresión de terreno, barranco, precipicio.Trokatik joan da, baina ez dau ezer egin.~ Ainube, amil, barrankari, jausleku.TX, DU, BU, LD, UK, MU.

trokau: ad.Dislocar(se), torcer(se).Orkatilea trokau dot eta belaunean hartu dotmin.

~ Bihurtu, dislokatu.LA, BU, LD, UK.

tromil: tronbil iz.Nudo.Tromila soltau behar deustazu, nik ezin doteta.~ Korapilo, marapilo, morokilo, moropil, troi-nu, txiripa.TX, MU.

tronpeilu: iz.Cumbre, pico.Tronpeilu haretan egon nintzan atzo.~ Ga(i)ne, gailur, tontor, turtulu, txintxo r,txuntxur.LA.

truxu: truxo iz.Aguacero, chaparrón.Honeek bai truxuak!~ Afruntu, aguazera, ekaitz-haize, eraso, euri-jasa, euri-zaparrada, haize gogor, idola, indris-ka, jazarri, txiple, zaparrada, zaraza.BU, LD.

tunda: iz.Pábilo, metxa de la vela.Tunda amatau da, biztu barriro, mesedez.~ Babil, metxa, muki.ARR, LA.

tupust egin: ad lok.Chocar, tropezar.Ume biak tupust egin dabe eta intxaur banadaukie bekokian.~ Alkar jo.

tupustean: adlag.Casualmente, inopinadamente, improvisada-mente.Tupustean erosi genduan etxe barria, baina ezgara damutzen.~ Bat-batean, derrepentean, inpentsadan, itsu-mustuan, otoz-otoan, supituan, txiripaz, ustebarik, ustekabean.

turdidu: ad.Aturdir(se), atontar(se), confundir(se), des-concertar(se).

163

turdidu

Barri txarra entzun ebanean, turdiduta geratuzan.~ Lelotu, zorabiotu.BU.

turtulu: iz.Cumbre, pico.Turtulu horretan basapizti bat ikusi dabe.~ Ga(i)ne, gailur, tontor, tronpeilu, txintxor,txuntxur.BU.

tutulu: tutulai iz.Acetre.Tutulu hori hartuko dot ura edateko.~ Antoisin, gaileta, pitxer, tanga, txolet, xolo-pota, txonil, zuletin.

txairo: adj.Casquivano -na.Gure goikoa txairoa da, eta ez dogu hartue -monik izaten beragaz.~ Buru-jantzi, buruarin, burubako, haize, kas-karin, kirriskarro, txolin, txoriburu, txotxin.LA.

txaldan: adj.Memo -a, lelo -a.~ Artamaluta, artolapiko, astakilo, astakirten,astapito, babalasto, babalora, bekor, buruzuri,inozo, inuzente, kaiku, keletro, kokolo, lelo,memelo, mengenilo, papau, papelontzo, pepe-lo, taket, tentel, tontolapiko.LD.

txaleko: iz.Chaleco.~ Txupin.

txalupa: txalopa, xalupa iz.Chalupa, lancha.Txalupa bat hondoratu dala entzun dot.~ Meriñake.

txangel: adj.Escaso -sa, de poco valor, de poco cuerpo.Oraingo labeak txangelak dira, ez dira lehen -goen modukoak.~ Eskas, kakanarru, kaskar, nimiño, patar, txa-txar, txiker, txiki, txikirrino, txotxu, zaparro,zaparrote.

txango: adj/adb.Débil, enclenque.~ Ahul, argal, debil, erkin, herbal, hozkil,indarga, kaskar, kikil, makal, marraskal, maskal,meko, mengel, menkaio, mirrin, txankil, ziztrin.LA.

txangot: iz.Tiempo muy caluroso, bochornoso.~ Armin(a), arregosi, bero astun, bero galda,bero larri, sapa, sargori, umel.TX.

txanka: iz.Sota en el naipe.Nik txankea bota dot.~ Txankamona.LD, UK, MU.

txankamona: iz.En la baraja de cartas, la sota.Urreko txankamonea zuretzako izan da.~ Txanka.NE.

txankil: adj/adb.Enclenque.~ Ahul, argal, debil, erkin, herbal, hozkil,indarga, kaskar, kikil, makal, marraskal, maskal,meko, mengel, menkaio, mirrin, txango, ziz-trin.ARR, LA.

txantxa: iz.Chanza, broma.Momentu batzuetan txantxak nekatu egitenzaitue.~ Alberdania, broma, olgeta.

txantxangorri: txantxagori, txatxangorri iz.Petirrojo.Txantxangorria ikusi dauala dino gure aititak.~ Labatxori, papargorri, txatxalangorri, txin-dor.LA, DU, BU, LD.

txantxaniku: adj.Vivaracho -cha, de vivo genio.Sekula be ez zagoz triste, txantxanikua zara.

164

turtulu

~ Pospolin, tanbolin, txilin, tximeleta, txinpar-ta, txintxil, txintxirrin, txirenea, txirritxirri, txi-rritxorra, txitxare, txolin.DU.

txantxaniku: iz.Agallón de robles y encinas.~ Apotxa, txantxanperro, txantxilikote.LA.

txantxanperro: iz.Agallón de robles y encinas.~ Apotxa, txantxaniku, txantxilikote.DU.

txantxilikote: iz.Agallón de robles y encinas.~ Apotxa, txantxaniku, txantxanperro.LA, LD.

txapela jantzi: ad.Ganar.Txapela guk jantzi genduan lehiaketa haretan.~ Irabazi.

txapitula: iz.Remiendo.~ Adabaki, adabarri, adabazain, adaberi, ada-bu, adoba, ipingei, petatxu, txapla, txaplata,txatal.DU.

txapla: iz.Remiendo.Ipini deustazun txaplea apurtu egin da barri -ro be.~ Adabaki, adabarri, adabazain, adaberi, ada-bu, adoba, ipingei, petatxu, txapitula, txaplata,txatal.BU.

txaplamoko: iz.Bofetada.Txaplamoko bat emon eustan aitak, etxerabelu heldu nintzanean.~ Arpegiko, belarrondoko, betondoko, matrai-l a ko, mostatxako, musturre(ta)ko, plastada,plastazo, txiplazo, zaplada, zaplasteko.TX, UK.

txaplata: iz.Remiendo.Oraingo erropa barriak txaplataz beterik sal -tzen dira.~ Adabaki, adabarri, adabazain, adaberi, ada-bu, adoba, ipingei, petatxu, txapitula, txapla,txatal.LA, LD.

txapligu: txaplika iz.Cohete verbenero.Non dira txapligu horreek, ba?~ Bolandera, fueta, suziri.DU, LD.

txar: adj.Malo -la, maligno -na, cruel.~ A n ke r, bihozbako, bihozgogor, bihurri,demonientro, donga, errukibako, gaizto, kruel,lupin, makur, odolgiro, oker, txerren, zital.DU, LD, UK.

txarakil: iz.Tarabilla, zoquetillo giratorio para abrir ycerrar puertas y ventanas.Txarakila aldatu behar jako, ez dau ondoixten eta.~ Borrilo, kabila, kisket, maratila, pasadora,trabela, tranga, txaramel, txaranbel, txiset.ARR, DU.

txaramel: txaramil iz.Tarabilla, zoquetillo giratorio para abrir ycerrar puertas y ventanas.~ Borrilo, kabila, kisket, maratila, pasadora,trabela, tranga, txarakil, txaranbel, txiset.ARR, DU, BU.

txaranbel: iz.Tarabilla, zoquetillo giratorio para abrir ycerrar puertas y ventanas.~ Borrilo, kabila, kisket, maratila, pasadora,trabela, tranga, txarakil, txaramel, txiset.TX, LD, MU.

txarrikeria: iz.Chuchería.Beti txarrikeriak jaten, ez dozu tripetako minaizango, ba!

165

txarrikeria

~ Denpora pasagarria, gozoki, izkimizki, mai-seria, mizkeria, mizkineria, txibizkeria, txutxe-ria, uzkeria, uzkin.DU, UK.

txarrikeria: iz.Porquería, suciedad, inmundicia.Ez badozu etxea egunero garbitzen, txarrike -ria egiten da.~ Saskileria, sastar, satsukeria, sustela, zaborre-ria, zakarkeria, zarama, zatarreria, zikinkeria.DU, LD, MU.

txarto: adb.Mal, malamente.Probea txarto egin dot; ikasi barik ezin dainora joan.~ Adore barik, ganora barik, gogo barik, mol-da barik, petral.

txatal: iz.Pedacito, trocito.Hortik apurtu dodaz txatal honeek.~ Akats, lakaina, pusketa, zati.ARR, TX, LA, DU, LD.

txatal: iz.Remiendo.Jantziak txatalez beterik eroatea da oraingomodernismoa.~ Adabaki, adabarri, adabazain, adaberi, ada-bu, adoba, ipingei, petatxu, txapitula, txapla,txaplata.ARR, LA.

txatxala: adj.Charlatana, casquivana.Isilik egon zaitez txatxalori!~ Bandera, matxalen.LA, DU, LD.

txatxalangorri: iz.Petirrojo.~ Labatxori, papargorri, txantxangorri, txindor.LD.

txatxar: adj.Baladí, insignificante.Ez jat bape gustau, guztiz txatxarra da.

~ Eskas, kakanarru, kaskar, nimiño, patar, txan-gel, txiker, txiki, txikirrino, txotxu, zaparro,zaparrote.LA.

txatxareo: iz.Conversación, diálogo.~ Alkarrizketa, autu, autueta, barriketa, berba-bide, berbeta.

txatximerka egin: ad lok.Pellizcar.~ Atximurka egin, imurtxi egin, txitximurkaegin, txutxumarka egin.UK.

txerren: adj.Malvado -da, traidor -a, cruel.~ A n ke r, bihozbako, bihozgogor, bihurri,demonientro, donga, errukibako, gaizto, kruel,lupin, makur, odolgiro, oker, txar, zital.LD.

txerren-burruntzi: iz.Libélula.~ Albandorratz, andereño, burruntzi, maribu-rruntzi, mariorratz, mari-sorgin, sorgin-orratz,suburruntzi, txitxi-burruntzi, txotxiburduntzi.ARR.

txibis: adj.Parco -ca en la comida, de poco comer.~ Erralde, jakan, jakar, jakatzu, jan gitxiko, jan-gar, jangartzu, mika, miko, milindris, mirri, miz-kin, urrizale, uzkin.DU.

txibizkeria: iz.Chucheria.Ez jan txibixkeriak, gosea kenduko dozu eta.~ Denpora pasagarria, gozoki, izkimizki, mai-seria, mizkeria, mizkineria, txarrikeria, txutxe-ria, uzkeria, uzkin.NE, DU.

txiboka: adb.Oscilante, vacilante, inseguro -ra.~ Albo-alboka, alboz albo, dinbi-danba, dinbi -li-danbala, kili-ko l o, kilin-kalan, kilin-ko l o n ,trinkili-tronkolo, zabuka.

166

txarrikeria

txiker: adj.Pequeño -ña.~ Eskas, kakanarru, kaskar, nimiño, patar, txan-gel, txatxar, txiki, txikirrino, txotxu, zaparro,zaparrote.BU, UK.

txiki: adj.Pequeño -ña.Txikia lotu jaku txakurra, ez da gehiago haziko.~ Eskas, kakanarru, kaskar, nimiño, patar, txan-gel, txatxar, txiker, txikirrino, txotxu, zaparro,zaparrote.

txikikeria: iz.Insignificancia, nadería, fruslería.Horreek umeen arteko txikikeriak dira, ez jakekasu handirik egin behar.~ Ezerezkeria, huskeria, zibizki.TX.

txikirrino: adj.Pequeño -ña.~ Eskas, kakanarru, kaskar, nimiño, patar, txan-gel, txatxar, txiker, txiki, txotxu, zaparro, zapa-rrote.BU, LD.

txiki-txiki egin: ad lok.Deshacer(se), hacer(se) pedazos, triturar, des-trozar(se).Txiki-txiki egin behar da kinpulea kazuelarabota baino lehenago.~ Birrindu, desazidu, desegin, hausi, zehetu.LD.

txikot: iz.Chicote, cuerda.~ Korda, soka.BU.

txilin: adj.Charlatán -a, hablador -a; chismoso -sa.~ Arraketi, barriketalari, barritsu, berbalapiko,berbaldun, berbati, berbatsu, izkilimihin, jar-duntsu, lamin, lapiko, lapiko txiki, txolin.LA.

txilin: iz.Campanilla, tañido de la campanilla.Txilina jo dabe atsedena hartzeko.

~ Txintxarri, zilintz.LD, UK, MU.

txilin: adj.Vivaracho -cha, de vivo genio.~ Pospolin, tanbolin, txantxaniku, tximeleta,txinparta, txintxil, txintxirrin, txirenea, txirri--txirri, txirritxorra, txitxare.

txilio: zilio iz.Grito, clamor, llanto ruidoso.Txilioka hasi zan gure umea jausi zanean.~ Aiaria, aiene, alaio, alaka, alarau, aldarri,arrantza, deadar, erosta, garramisto, garrasi,girristu, inkesa, intziri, irrintzi, kexa, lekaio,oihu, orru, sokorru, uju, ulu, zantzo.BU, LA, DU, LD.

txilipurdi: iz.Voltereta.~ Itzulipurdi, zintzilipurdi.LD.

tximeleta: txinbeleta iz.Mariposa.~ Ezkabia, kalaputxi, marisorgin, mitxeleta,pinpilinpauxa, txipilipeta, txirpilota.LD, UK.

tximeleta: adj.Vivaracho -cha, de vivo genio.~ Pospolin, tanbolin, txantxaniku, txilin, txin-parta, txintxil, txintxirrin, txirenea, txirritxirri,txirritxorra, txitxare, txolin.

tximiko: iz.Pellizco.~ Piltxikada, pipit.LD.

tximur: ximur, xumur iz.Arruga, frunce.Gonea lisatu behar dot, tximurrez beterikdago eta.~ Izur, tximurtura.

tximurtura: tximurdura iz.Arruga, frunce.Tximurturak kendu behar deutsadaz alkonda -reari.

167

tximurtura

~ Izur, tximur.TX.

txindi: iz.Dinero.~ Diru, eskuarteko, ezkur, jainkotxiker, jainko-txiki, oiloki, tatxet, txintxin, txixin.

txindor: iz.Petirrojo.~ Labatxori, papargorri, txantxangorri, txatxa-langorri.ARR, BU.

txingor: iz.Granizo, pedrisco.~ Abazuza, harri, harri hotz, harri-txingor, ine-tasi, juztularri, kazkarabar, linatasi.LA, DU, LD, UK.

txinparta: adj.Vivaracho -cha, de genio vivo.~ Pospolin, tanbolin, txantxaniku, txilin, txime-leta, txintxil, txintxirrin, txirenea, txirritxirri,txirritxorra, txitxare, txolin.LD.

txintxarri: iz.Campanilla.~ Txilin, zilintz.UK.

txintxil: adj.Vivaracho -cha, de vivo genio.~ Pospolin, tanbolin, txantxaniku, txilin, txime-leta, txinparta, txintxirrin, txirenea, txirritxirri,txirritxorra, txitxare, txolin.

txintxin: iz.Dinero.~ Diru, ezkur, jainkotxiker, oiloki, tatxet, txindi,txixin.LD.

txintxirrin: adj.Vivaracho -cha, de vivo genio.~ Pospolin, tanbolin, txantxaniku, txilin, txime-leta, txinparta, txintxil, txirenea, txirritxirri, txi-rritxorra, txitxare, txolin.

txintxor: iz.Prominencia, cumbre, pináculo, promontorio.~ Ga(i)ne, gailur, tontor, tronpeilu, turtulu,txuntxur.UK.

txipilipeta: iz.Mariposa.~ Ezkabia, kalaputxi, marisorgin, mitxeleta,pinpilinpauxa, tximeleta, txirpilota.LD, UK.

txiplazo: iz.Plastazo.~ Arpegiko, belarrondoko, betondoko, matrai-l a ko, mostatxako, musturre(ta)ko, plastada,plastazo, txaplamoko, zaplada, zaplasteko.BU.

txiple: iz.Aguacero, chaparrón.Txiplea dago jausten.~ Afruntu, aguazera, ekaitz-haize, eraso, euri--jasa, euri-zaparrada, haize gogor, idola, indris-ka, jazarri, truxu, zaparrada, zaraza.BU.

txipriztin: adj.Inquieto -ta, intranquilo -la.~ Arbin, armin, arteak hartu ezineko, artega,artekoso, birtxin, biziztura, deseroso, egonezin,epebako, eperloka, epertarin, eperterre, eperti-kara, geldi egon ezineko, geraka, kakapirri,larri, parakatx, pirri, subalindara, urduri, zirin.LD.

txirbil: iz.Viruta.~ Kiribil, txiri, txiribiri, txiringordo, txirlora,zirrista.

txirenea: adj.Vivaracho -cha, de vivo genio.~ Pospolin, tanbolin, txantxaniku, txilin, txime-leta, txinparta, txintxil, txintxirrin, txirritxirri,txirritxorra, txitxare, txolin.

txiri: iz.Viruta, rizo.~ Kiribil, txirbil, txiribiri, txiringordo, txirlora,zirrista.LA.

168

txindi

txiribiri: iz.Viruta, rizo.Arotzari txiribiri batzuk lapurtu deutsadaz.~ Kiribil, txirbil, txiri, txiringordo, txirlora,zirrista.LD.

txirinbueltaka: adb.Dando volatines.Txirinbueltaka jausi da soloan.~ B i l i n - b a l a u n ka, bilin-bolaka, biribueltaka ,buelta-bueltaka, buruzkanka, jirabiraka, txirrin-kolaka.TX, NE, UK, MU.

txiringordo: iz.Viruta, rizo.~ Kiribil, txirbil, txiri, txiribiri, txirlora, zirrista.MU.

txiripa: iz.Nudo.~ Korapilo, marapilo, morokilo, moropil, troi-nu, tromil.DU.

txiripaz: adlag.De casualidad.Azterketa hori txiripaz gainditu dot.~ Bat-batean, derrepentean, inpentsadan, itsu-mustuan, otoz-otoan, supituan, tupustean, ustebarik, ustekabean.

txirlora: txirilora iz.Viruta, rizo.~ Kiribil, txirbil, txiri, txiribiri, txiringordo,zirrista.ARR, TX, LA, LD.

txirpilota: interj.Mariposa.~ Ezkabia, kalaputxi, marisorgin, mitxeleta,pinpilinpauxa, tximeleta, txipilipeta.

txirri: iz.Grillo.Txirria eroan dau etxera pote baten sartuta.~ Grillu, kirkil, labatxirri, laba-txirtxil, labatxo-ri, txirritxaldo, txirritxirri, txirtxil.DU, LD.

txirrinkolaka: adb.Dando volatines.~ B i l i n - b a l a u n ka, bilin-bolaka, biribueltaka ,buelta-bueltaka, buruzkanka, jirabiraka, txirin-bueltaka.DU.

txirrist egin: ad lok.Resbalar(se).Txirrist egin dot eta jausi egin naz.~ Irrist egin, laban egin, laprast egin, txokolegin.LA, BU, LD.

txirritxaldo: iz.Grillo.~ Grillu, kirkil, labatxirri, laba-txirtxil, labatxo-ri, txirri, txirritxirri, txirtxil.LA.

txirritxirri: txirtxirri iz.Grillo.~ Grillu, kirkil, labatxirri, laba-txirtxil, labatxo-ri, txirri, txirritxaldo, txirtxil.ARR, TX, LA, BU.

txirritxirri: adj.Vivaracho -cha, de vivo genio.~ Pospolin, tanbolin, txantxaniku, txilin, txime-leta, txinparta, txintxil, txintxirrin, txirenea, txi-rritxorra, txitxare, txolin.

txirritxorra: adj.Vivaracho -cha, de vivo genio.~ Pospolin, tanbolin, txantxaniku, txilin, txime-leta, txinparta, txintxil, txintxirrin, txirenea,txirritxirri, txitxare, txolin.

txirtxil: iz.Grillo.~ Grillu, kirkil, labatxirri, laba-txirtxil, labatxo-ri, txirri, txirritxaldo, txirritxirri.LD.

txirtxir: adb/onom.Hablando mucho, picoteando.Txirtxir egoten da goiz guztietan bere laguna -kaz.~ Txirtxor, txor-txor.

169

txirtxir

txirtxor: adb.Referido a la acción de hablar.Txirtxor dabil egun osoan neskak dirala eta.~ Txirtxir, txor-txor.

txiset: iz.Tarabilla, zoquetillo giratorio para abrir ycerrar puertas y ventanas.~ Borrilo, kabila, kisket, maratila, pasadora,trabela, tranga, txarakil, txaramel, txaranbel.

txisten: iz.Rabillo de la boina.~ Txorten.LA.

txitean-pitean: adb.A cada momento, a cada paso, frecuentemen-te.Txitean-pitean eginda, nahikoa da.~ Behin eta barriro, behin eta barriz, pitean--pitean, sarri, takean-takean.

txitoka: adb.Al escondite, juego de niños.~ Ezkutuka, kuika, kuikuika, kukuka, kurika,kuxi-kuxika, ostu-ostuka.DU.

txitxare: adj.Vivaracho -cha, de vivo genio.~ Pospolin, tanbolin, txantxaniku, txilin, txime-leta, txinparta, txintxil, txintxirrin, txirenea,txirritxirri, txirritxorra, txolin.

txitxi-burruntzi: iz.Libélula.~ Albandorratz, andereño, burruntzi, maribu-rruntzi, mariorratz, mari-sorgin, sorgin-orratz,suburruntzi, txerren-burruntzi, txotxiburduntzi.UK.

txitxilinborda: adj.Perezoso -sa.~ Alper, alperrontzi, arlote, gangul, gibelandi,nagi, pastanoi, tauki, trakets, ustel.LA.

txitximurka egin: ad lok.Pellizcar.

Beti dago bere ahizteari txitximurka egiten.~ Atximurka egin, imurtxi egin, txatximerkaegin, txutxumarka egin.LA, DU.

txixin: iz.Dinero.~ Diru, eskuarteko, ezkur, jainkotxiker, jainko-txiki, oiloki, tatxet, txindi, txintxin.

txokin: iz.Hipo.~ Hipo, kiketz, txokona, txokort, txolokota,txoten, zotin.UK.

txoko: iz.Rincón.~ Albo, bazter, bolbor, ertz, eskina, hegal,hirutxur, kantal, kantoi, kutrillo, mustur, okatx,okulu, ondo, zirkilu, zirkin-zulo, zokondo, zor-kulu, zurkulu.LD.

txokol egin: ad lok.Resbalar(se), deslizar(se).~ Irrist egin, laban egin, laprast egin, txirristegin.MU.

txokona: iz.Hipo.~ Hipo, kiketz, txokin, txokort, txolokota, txo-ten, zotin.TX.

txokor: iz.Cigarro puro.~ Andoil, puru.TX.

txokort: txorkot iz.Hipo.~ Hipo, kiketz, txokin, txokona, txolokota,txoten, zotin.DU.

txolet: iz.Acetre, vasija pequeña para agua.

170

txirtxor

Emon txolet hori ura edateko, mesedez.~ Antoisin, gaileta, pitxer, tanga, tutulu, txolo-pota, txonil, zuletin.ARR, TX, DU.

txolin: adj.Ligero -ra de cascos.Beti izan da txolintxoa.~ Buru-jantzi, buruarin, burubako, haize, kas-karin, kirriskarro, txairo, txoriburu, txotxin.LA, BU, LD, UK.

txolin: adj.Vivaracho -cha, de vivo genio.Ume txolinagorik ez dot sekula ikusi.~ Pospolin, tanbolin, txantxaniku, tximeleta,txinparta, txintxil, txintxirrin, txirenea, txirritxi-rri, txirritxorra, txitxare.

txolin: adj.Charlatana.~ Arraketi, barriketalari, barritsu, berbalapiko,berbaldun, berbati, berbatsu, izkilimihin, jar-duntsu, lamin, lapiko, lapiko txiki, txilin.LD.

txolinduta egon: ad lok.Estar loco -ca, desvariar.~ Atrapauta egon, burutik egon, burutik endre-dauta egon, zoratuta egon.TX.

txolokota: iz.Hipo.~ Hipo, kiketz, txokin, txokona, txokort, txo-ten, zotin.LA, DU.

txolopota: iz.Acetre, vasija pequeña para agua.~ Antoisin, gaileta, pitxer, tanga, tutulu, txolet,txonil, zuletin.DU, BU.

txolopote: iz.Confusión.~ Amonada, anabasa, kaka-nahaste, kilimala,korapilo, mataza, mordoilo, morokil, nahaste,nahaste-borraste, saltsa, saltsa-maltsa, saski-nas-ki, zalamala, zarraparra, zarrapastada.

txomin-bedar: iz.Trébol bulboso, planta perjudicial para elsembrado.~ Antonio-bedar, bedar txar, bermeo-bedar,lekeitio-bedar, matxin-bedar, matxingar, ma-txingarratz, uzta-bedar.TX, DU, LD, UK, MU.

txonbo egin: ad lok.Zambullirse de cabeza en el agua.~ Dzanga egin, dzapart egin, must egin, urpe-tu.TX.

txonil: iz.Embudo.~ Inbutu, onil.NE.

txonil: iz.Acetre, bacineta, pote.~ Antoisin, gaileta, pitxer, tanga, tutulu, txolet,txolopota, zuletin.DU.

txonkile: txongil iz.Cucharón, cazo.~ Burduntzali, burruntzali, kazo.LA, NE.

txordo: adj.Ceñudo -da, cejijunto -ta.~ Bekoki astun, bekoki ilun, bekoki motxo,bekoki motz, bekoki txomor, bekondo, betoz-ko, betilun, bihotzil, kopetilun.TX, LA, BU, LD.

txoriburu: adj.Casquivano -na, ligero -ra de mollera.Nik ez dot negoziorik egiten txoriburuakaz.~ Buru-jantzi, buruarin, burubako, haize, kas-karin, kirriskarro, txairo, txolin, txotxin.LA, BU, LD, UK.

txorrotada: iz.Cantidad de líquido (tierra, grano, etc) arroja-da o derramada.~ Parrastada.DU, UK.

171

txorrotada

txorta: iz.Manojo.~ Korda.LD.

txorten: iz.Rabillo de la boina.~ Txisten.LD.

txor-txor: tor-torra adb/onom.Hablando, charlando.Beti dabilz txor-txor inoren atzetik.~ Txirtxir, txirtxor.TX, LA, DU, LD.

txoten: txotin iz.Hipo.~ Hipo, kiketz, txokin, txokona, txokort, txo-lokota, zotin.DU, LD.

txotxiburduntzi: iz.Libélula.~ Albandorratz, andereño, burruntzi, maribu-rruntzi, mariorratz, mari-sorgin, sorgin-orratz,suburruntzi, txerren-burruntzi, txitxi-burruntzi.

txotxin: adj.Memo -ma, ligero -ra de cascos.~ Buru-jantzi, buruarin, burubako, haize, kas-karin, kirriskarro, txairo, txolin, txoriburu.LA.

txotxu: adj.Pequeño -ña.~ Eskas, kakanarru, kaskar, nimiño, patar, txan-gel, txatxar, txiker, txiki, txikirrino, zaparro,zaparrote.

txukunarri: iz.Piedra arenisca que, rusiente, se mete en lechepara cocerla.~ Esnarri.

txuntxur: iz.Prominencia, cumbre, pináculo, promontorio.~ Ga(i)ne, gailur, tontor, tronpeilu, turtulu,txintxor.DU, LD.

txupin: iz.Chaleco.~ Txaleko.ARR.

txutxeria: iz.Chuchería.~ Denpora pasagarria, gozoki, izkimizki, mai-seria, mizkeria, mizkineria, txarrikeria, txibizke-ria, uzkeria, uzkin.UK.

txutxumarka egin: ad lok.Pellizcar.~ Atximurka egin, imurtxi egin, txatximerkaegin, txitximurka egin.BU, LD.

txutxu-mutxu: iz.Cuchicheo.Txutxu-mutxu galantak egon ziran gela hare -tan, eta ez zan ezer entzuten.~ Armonia, hizkimizki, marmar, marra-marra,mormorieta, mormorio, zurrumurru.LA.

txuzpin: iz.Aguapié, vino que se obtiene mezclando aguacon orujo.~ Pitikin, pitipin.LA.

172

txorta

173

ubeldu: iz.Cardenal, moradura.Eskolatik beti dator ubeldu barri bategaz.~ Baltzune, odolbatu.

udatiar: iz.Veraneante.Plentzia udatiarren herria da.~ Udatxori.

udatxori: iz.Veraneante.H o rreek udatxoriak ei dira, sekula be ezdodaz hemen ikusi eta.~ Udatiar.

ugaraio: ugalasio, ugelasio, ugaraxo, ugario iz.Rana.~ Ugel, ugelatxu, zakel, zapiel.LA, DU, BU, LD.

ugari: adb/zenb.En abundancia, abundantemente.Dirua ugari bada be, ez zara zoriontsua izan -go.~ Aloso, eroso, eskandalua, eurrez, franko, jori,oparo.LD.

ugazaba: uzaba iz.Patrón, superior, jefe.Gure etxeko ugazaba eta beharrekoa bat dira.~ Agintari, buru, kaporal, nagusi.BU, LD, UK, MU.

ugazama: iz.Madrina.Gure alaba barriaren ugazama izan gurakozeunke?~ Ama besoetako, ama ponteko, amabitxi,besoetako ama.TX, LA.

ugel: iz.Rana.~ Ugaraio, ugelatxu, zakel, zapiel.LD.

ugelatxu: iz.Rana.~ Ugaraio, ugel, zakel, zapiel.ARR.

uger: iz.Roña, enfermedad de las plantas.Tomateari ugerra egin jako eta ezin doguaprobetxau.~ Eldekorri, gorrin.UK.

ugerdo: adj.Roñoso, mugriento, que tiene costra, sucio.Mutil ugerdo bat etorri da eskean eta inpresi -no txarra emon deust.~ Inkagarri, likits, lizun, lohi, saskel, saskil, zan-tar, zikin.TX, BU.

ugertu: ad.Oxidar(se), roñar(se), aherrumbrar(se), ensu-ciar(se).Artaziak busti egin dira eta orain ugertutadagoz.~ Herdoildu.TX, BU.

uiol: ujola iz.Torrente, corriente impetuosa, inundación.Uiolakaz soloko guztiak galdu genduzan.~ Errekada, uriola.LD.

uju: iz.Grito.Ujujuka hasi jakun bat-batean, eta guk ezgenkian zer eukan.

U

~ Aiaria, aiene, alaio, alaka, alarau, aldarri,arrantza, deadar, erosta, garramisto, garrasi,girristu, inkesa, intziri, irrintzi, kexa, lekaio,oihu, orru, sokorru, txilio, ulu, zantzo.LA, LD.

ukuilu: ikuilu iz.Redil, casa del ganado aparte del caserío.Sartu behiak ukuiluan, iluntzen hasi da eta.~ Abeletxe, barruko, barruzki, itoi, korta, sal-tai.ARR, TX, LD.

ulea hartu: ad lok.Chancearse de alguien, tomarle el pelo.Egun osoan dabil jenteari ulea hartzen etanekatu egiten gaitu.~ Adarra jo, bostak emon, bostak jo, gitarreajo, harpea jo.TX, LA, UK.

ule-moltso: iz.Pelambrera.Ule-moltso hori ebagiten badozu, hobetoegongo zara.~ Ule-zapa.

ule-zapa: iz.Greña, cabellera revuelta y mal compuesta.Orain ule-zapak eroatea dago modan.~ Ule-moltso.TX, LD, MU.

ulu: iz.Quejido, lamento.Ohean nagoela itzelezko ulu bildurgarria en -tzun dot.~ Aiaria, aiene, alaio, alaka, alarau, aldarri,arrantza, deadar, erosta, garramisto, garrasi,girristu, inkesa, intziri, irrintzi, kexa, lekaio,oihu, orru, sokorru, txilio, uju, zantzo.BU, LD.

umedun: adj.Embarazada, preñada.Umedun dago eta ez da lanera joaten.~ E ka r t e ko egon, ernari, esnekumedun, espe-rantzetan, estaduan, haurdun, seinako r, seindun.BU.

umel: adj.Tiempo cálido, precursor de lluvia.

Aro umel honegaz ez nabil bape ondo.~ Armin(a), arregosi, bero astun, bero galda,bero larri, sapa, sargori, txangot.LA.

umore ona euki: ad lok.Tener buen humor.Beti dauka umore ona, ez dago inoz haserre.~ Koaxi euki.

umotu: umaotu ad.Sazonarse la fruta en el frutero.Sagarrak umotu baino lehenago jaten dodazgustura.~ Heldu, muskildu.LD.

unatu: ad.Cansarse, fatigarse.~ Albaindu, apurtu, auno egin, blaust egin, jotaegon, maki-maki egin, oldu, sats egin.LD.

une: iz.Ocasión propicia, oportunidad, coyuntura.Orozkora joateko unerik aproposena urtarri -lean da.~ Abagune, adiuntza, arkuntza, atajada, auke-ra, era, okasino.

upealako: eupealako, upealango, upilako izlg.Exorbitante.Upealako oparia egin deusku.~ Egundoko, galanta, itzelezko.BU.

urduri: adj/adb.Inquieto -ta, nervioso -sa, intranquilo -la,inquietamente.Ni beti izan naz persona urduria, ez dakit lekubaten geldi egoten.~ Arbin, armin, arteak hartu ezineko, artega,a r t e ko s o, birtxin, biziztura, desero s o, egonezin,e p e b a ko, eperloka, epertarin, eperterre, eperti-kara, geldi egon ezineko, geraka, ka kapirri, larri,p a r a katx, pirri, subalindara, txipriztin, zirin.ARR, TX, LA, BU, LD.

urduritasun: iz.Cuidado, preocupación, ocupación, responsa-bilidad, importancia.

174

ukuilu

Beti igarten zan urduritasuna azterketaorduetan.~ Artegatasun, egonezin, larritasun, ondoez.ARR, TX, LA, BU, LD.

urezpata: iz.Gladiolo.Urezpatak erregauko dodaz oraintxe bertan.~ Zinta-bedar.

uriola: iz.Torrente, corriente impetuosa, inundación.Uriolak beti izaten dira kaltegarriak.~ Errekada, uiol.ARR, TX, DU, NE, BU.

urko: adj.Torpe; torpemente, desgarbadamente.Urko zaharrori!~ Aldrebes, arlote, baldar, gazunaska, taket,trauskil, zakar.UK.

urlia: det.Tal; fulano -na.Urlia datorrela eta bestea doala dabil egune -ro.~ Berendia, halako, zera.LA.

urpetu: ad.Zambullirse, meter(se) en el agua.Urpetuta ibili da goiz osoan.~ Dzanga egin, dzapart egin, must egin, txon-bo egin.ARR, NE.

urrakada: urrukada iz.Arañazo, rasguño.Haurtzaindegitik etorri da urrakada honegaz.~ Atzamarka, atzamarkada, erpekada, hama-rrazkada.

urriko-haize: iz.Viento sur.Urriko haizeakaz gabilz aspaldion.~ Andra-haize, enbra-haize, erreka-haize, haizeigar, haizerriko, hego(e), hego-haize, herrikohaize, nafar-hegoa.TX, NE.

urrin: adb.Lejos, en lugar apartado.Urrinetik ikusi dot, baina bera ez da kontura -tu.~ Asago, urrun.ARR, TX, LA, DU, BU.

urritu: ad.Disminuir, menguar.Uztea urritu jako aspaldian.~ Eskastu, gitxitu.LD.

urrizale: adj.Parco -ca en la comida, desganado -da paracomer.Urrizalea da, ez dau gastu handirik egingobazkaltzeko.~ Erralde, jakan, jakar, jakatzu, jan gitxiko, jan-gar, jangartzu, mika, miko, milindris, mirri, miz-kin, txibis, uzkin.

urrueta: iz.Refunfuño.~ Arrama, burrufada, erremuska, erremuskada,furruztada, kurruka, murruskada, musturkada,sarramuska, urruma, urrumada.ARR, LA.

urruma: iz.Lamento, quejido de persona.Urruma eta urruma ibili da eta ez deust lorikegiten itxi.~ Arrama, burrufada, erremuska, erremuskada,furruztada, kurruka, murruskada, musturkada,sarramuska, urrueta, urrumada.ARR, LA, LD.

urrumada: iz.Lamento, quejido de persona.Urrumada itzelak botaten dauz ume honek,birikiak ondo ditu behintzat.~ Arrama, burrufada, erremuska, erremuskada,furruztada, kurruka, murruskada, musturkada,sarramuska, urrueta, urruma.LA, LD.

urrun: adb.Lejos, en lugar apartado.Gure ikaslea urrunagokoa da; hemen bizidana ez da bera.

175

urrun

~ Asago, urrin.LA, BU.

urtarril: utruil iz.Enero.Urtarrila hil hotza da.~ Ilbeltz, izotzil.

usadio: iz.Uso, costumbre.Hemengo usadioak batzen dabil arg i t a r a t z e k o .~ Ekandu, kostunbre, ohitura.LA.

uste: iz.Alucinación, imaginación, ilusión; recelo,sospecha.~ Aurreuste, begitanduera, begitazino, bihoz-kada, errezelo, irudipen, peko, susmo, zaio.

uste barik: lok/adb.Casualmente, inopinadamente, improvisada-mente.Uste barik emon euskun sustua, eta ondo ate -ra jakon.~ Bat-batean, derrepentean, inpentsadan, itsu-mustuan, otoz-otoan, supituan, tupustean, txi-ripaz, ustekabean.LD.

ustekabean: adlag.Casualmente, inopinadamente, improvisada-mente.Ustekabean agertu jakuzan etxean.~ Bat-batean, derrepentean, inpentsadan, itsu-mustuan, otoz-otoan, supituan, tupustean, txi-ripaz, uste barik.

ustel: adj.Perezoso -sa.Ustel hutsa da gure mutila, ez dau inoz ezeregin gura.~ Alper, alperrontzi, arlote, gangul, gibelandi,nagi, pastanoi, tauki, trakets, txitxilinborda.LA, LD.

ustruku: sustruku iz.Arco iris.Benetan ustruku polita gaur ikusten dana.~ Buztarri, erromako zubi, garriko, ostadar,ostarku, oztriku, san Migelen zubi, san Nikola-sen zubi, uztarku.ARR, TX, NE, UK.

ut: interj.¡fuera!, ¡quita!, ¡largo!~ Aire, alde, fuit, haize, hanka, kanpora, ken-du, ospa.LA, LD.

uzkeria: iz.Chuchería.Ezin gara beti uzkeriak erosten ibili.~ Denpora pasagarria, gozoki, izkimizki, mai-seria, mizkeria, mizkineria, txarrikeria, txibizke-ria, txutxeria, uzkin.

uzkin: iz.Chuchería.Uzkinetan be diru partidea gastetan doguastean.~ Denpora pasagarria, gozoki, izkimizki, mai-seria, mizkeria, mizkineria, txarrikeria, txibizke-ria, txutxeria, uzkeria.BU.

uzkin: adj.Parco -ca en la comida, desganado -da paracomer.Uzkin hori! Beti errietan ibili behar mokaubat ahora eroateko.~ Erralde, jakan, jakar, jakatzu, jan gitxiko, jan-gar, jangartzu, mika, miko, milindris, mirri, miz-kin, txibis, urrizale.LA.

uzta-bedar: iz.Trébol bulboso, planta perjudicial para elsembrado.~ Antonio-bedar, bedar txar, bermeo-bedar,lekeitio-bedar, matxin-bedar, matxingar, ma-txingarratz, txomin-bedar.ARR, TX, DU.

uztarku: iz.Arco iris.Eskolako lehiaketan uztarkua margotu beharizan dabe.~ Buztarri, erromako zubi, garriko, ostadar,ostarku, oztriku, san Migelen zubi, san Nikola-sen zubi, ustruku.LD.

176

urtarril

177

zabaldu: ad.E s p a r c i r, difundir, desparramar, extender;repartir, distribuir.Meza ostean gozokiak zabalduko dodaz ume -en artean.~ Banandu, sakabanatu.LD, UK.

zabor: zabur iz.Residuo, desecho, basura.Zaborrakaz egingo dot San Juanadea.~ Enparadu, erres, hondakin, hondar, kondo,mizkinkeria, mutxikin, sits-mits, sobra.TX, DU, LD, UK, MU.

zaborreria: iz.Residuo, desecho, desperdicio.Zaborreriak ez dira batu barik itxi behar.~ Saskileria, sastar, satsukeria, sustela, txarrike-ria, zakarkeria, zarama, zatarreria, zikinkeria.DU, LD, MU.

zabuka: zabunga adb.Oscilante, vacilante, inseguro -ra.Haizea altzau dau eta erropa guztia zabukadabil.~ Albo-alboka, alboz albo, dinbi-danba, dinbi -li-danbala, kili-ko l o, kilin-kalan, kilin-ko l o n ,trinkili-tronkolo, txiboka.LD.

zagaitu: ad.Desperezarse, estirarse.Arratsaldeko bostak, eta oraindik zagaitu etazagaitu dabil.~ Luzatu, nagiak atera, nagiak bota, nagiakkendu.LA.

zagaro: iz.Golondrina.~ Elai, enada.

zaharko: adj.Solterón -a.Etxeko zaharkoa etorri jaku egurrak ebagite -ko.~ Agure-mutil, birrotxo, mutil, mutilzahar.

zaindari: iz.Vigilante, guardián -a.Beti dago zaindari lez ume guztiakaz.~ Begirale, guarda, jagole, zaintzaile.

zaindu: ad.Cuidar, guardar, vigilar.Zaindu zure ahiztea, eskapau egiten da eta.~ Gobernau, jagon, kargu egin, kargu hartu.LA, DU, LD.

zaintzaile: iz.Guardián -a, velador -a, monitor -a.Hondartzarako zaintzaileak kontratau behardoguz.~ Begirale, guarda, jagole, zaindari.LD.

zaio: iz.Recelo, sospecha.~ Aurreuste, begitanduera, begitazino, bihoz-kada, errezelo, irudipen, peko, susmo, uste.LD.

zakar: adj/adb.Torpe, tosco -ca, rudo -da, áspero -ra; torpe-mente, toscamente, ásperamente.Persona zakarrak ez dodaz aurrean ikusigura.~ Aldrebes, arlote, baldar, gazunaska, taket,trauskil, urko.LA, LD.

zakarkeria: iz.Resto, sobrante.

Z

Zakarkeriak batu, eta banoa zuokaz.~ Saskileria, sastar, satsukeria, sustela, txarrike-ria, zaborreria, zarama, zatarreria, zikinkeria.LD.

zakatz: iz.Garguero, parte superior de la tráquea del serhumano.~ Gangarla, gorgoil, intxaur, korkamizta, oka-ran-hazur.LA, BU, UK.

zakel: iz.Rana.~ Ugaraio, ugel, ugelatxu, zapiel.

zalamala: iz.Lío, embrollo.~ Amonada, anabasa, kaka-nahaste, kilimala,korapilo, mataza, mordoilo, morokil, nahaste,nahaste-borraste, saltsa, saltsa-maltsa, saski-nas-ki, txolopote, zarraparra, zarrapastada.LD.

zalantza: iz.Indecisión, indeterminación.Hori bai zalantzea dozuna. Argitu behingozetorriko zaran ala ez.~ Aiko-maiko, duda, duda-muda, ezbai, konka.LA, LD.

zalaparta: iz.Alboroto, ruido.Goizaldeko hiru retan itzelezko zalapart e aegon zan tabernan.~ Arrama, astrapala, astrapalada, astrapalots,burrundada, eskandalu, euztabar, istilu, izkili-min, kalamatrika, zaparrada, zarata, zaratots,zirriparra.

zamar: iz.Frontal, melena de cuero blanco que se colocasobre la frente de los bueyes.~ Bekokiko, frontera, ipuruko, kopeta, zapa.LD.

zantar: adj.Inmundo -da, cochino -na.Ume zantarra!

~ Inkagarri, likits, lizun, lohi, saskel, saskil,ugerdo, zikin.LA, BU.

zantiratu: iz.Luxación, esguince, torcedura, distensión.Galapan datorrela egin dau zantiratua.~ Bihorkada.LA, DU, LD, MU.

zantzo: iz.Relincho, clamor, grito de alegría.Zantzoka egon da goiz osoan, zoroa lez.~ Aiaria, aiene, alaio, alaka, alarau, aldarri,arrantza, deadar, erosta, garramisto, garrasi,girristu, inkesa, intziri, irrintzi, kexa, lekaio,oihu, orru, sokorru, txilio, uju, ulu.DU, LD, UK, MU.

zapa: iz.Melena, frontal de los bueyes uncidos.Narruzko zapak ipini behar deutsedaz idiei.~ Bekokiko, frontera, ipuruko, kopeta, zamar.DU.

zapaldu: ad.Aplastar, pisar.Kotxeak zapaldu dau, baina ez dau zaurilarririk egin.~ Opildu.

zapar: iz.Zarza.Zaparrakaz odola egin dau.~ Lahar, lapar, sasi.

zaparrada: iz.Alboroto.Etxe horretan entzun dodan zaparradea ez danormala izan.~ Arrama, astrapala, astrapalada, astrapalots,burrundada, eskandalu, euztabar, istilu, izkili-min, kalamatrika, zalaparta, zarata, zaratots,zirriparra.LA, NE.

zaparrada: iz.Aguacero, chaparrón.Orain zaparradea botaten dago, itxaron eginbeharko dogu.

178

zakatz

~ Afruntu, aguazera, ekaitz-haize, eraso, euri-jasa, euri-zaparrada, haize gogor, idola, indris-ka, jazarri, truxu, txiple, zaraza.TX, DU, LD, UK, MU.

zaparro: txaparro adj.Pequeño. Ref. al género masculino.~ Eskas, kakanarru, kaskar, nimiño, patar, txan-gel, txatxar, txiker, txiki, txikirrino, txotxu,zaparrote.TX, DU, UK.

zaparrote: txaparrote adj.Pequeño -ña.Zaparrotea izan da beti, baina ez izan bildu -rrik, hasiko da.~ Eskas, kakanarru, kaskar, nimiño, patar, txan-gel, txatxar, txiker, txiki, txikirrino, txotxu,zaparro.LA, DU, LD.

zapiel: iz.Rana.~ Ugaraio, ugel, ugelatxu, zakel.

zaplada: iz.Bofetada.Zuk niri umetan zaplada ederra emon zeuns -tala gogoratzen dot.~ Arpegiko, belarrondoko, betondoko, matrai-l a ko, mostatxako, musturre(ta)ko, plastada,plastazo, txaplamoko, txiplazo, zaplasteko.TX, MU.

zaplasteko: zaplateko iz.Bofetada.Niri ez deuste inoz zaplasteko bat emon.~ Arpegiko, belarrondoko, betondoko, matrai-l a ko, mostatxako, musturre(ta)ko, plastada,plastazo, txaplamoko, txiplazo, zaplada.LD.

zarama: iz.Basura, desperdicio.Gero aterako dogu kanpora zarama.~ Saskileria, sastar, satsukeria, sustela, txarrike-ria, zaborreria, zakarkeria, zatarreria, zikinke-ria.

zaran: iz.Cesto.Zarana bedarrez bete dogu kortara eroateko.~ Arratz, karpan, kintxel, kopelet, otarre, otza-ra, zare, zesto.ARR, TX, UK.

zarata: zagata iz.Ruido, algazara.Hemen egoten dan zaratea ez da normala iza -ten.~ Arrama, astrapala, astrapalada, astrapalots,burrundada, eskandalu, euztabar, istilu, izkili-min, kalamatrika, zalaparta, zaparrada, zara-tots, zirriparra.LD, UK.

zarata egin: ad lok.Gritar, vociferar, clamar, llamar a grito.Zarata egiten hasi jakon, baina ez eban en -tzun, eta joan egin zan.~ Deadar egin.UK.

zarata egin: ad lok.Reprender, reñir.Ume batzuei egunero egin behar jake zaratea.~ Agiraka egin, bronkea egin, errieta egin,gogor egin, haserre egin.UK.

zaratatsu: adj.Alborotador -a, bullanguero -ra.Benetan dala zaratatsua andra hau!~ Apan.

zaratots: iz.Ruido, bulla, estrépito.Zaratotsa atera behar dozue urrinetik entzute -ko.~ Arrama, astrapala, astrapalada, astrapalots,burrundada, eskandalu, euztabar, istilu, izkili-min, kalamatrika, zalaparta, zaparrada, zarata,zirriparra.TX.

zaraza: iz.Aguacero, chaparrón.Zarazeak harrapau nau eta hondatuta nator.

179

zaraza

~ Afruntu, aguazera, ekaitz-haize, eraso, euri-jasa, euri-zaparrada, haize gogor, idola, indris-ka, jazarri, truxu, txiple, zaparrada.LD.

zare: iz.Cesto.Zarean eroan zeinkez danak.~ Arratz, karpan, kintxel, kopelet, otarre, otza-ra, zaran, zesto.LD.

zarraparra: iz.Lío, jaleo; alboroto, barullo.~ Amonada, anabasa, kaka-nahaste, kilimala,korapilo, mataza, mordoilo, morokil, nahaste,nahaste-borraste, saltsa, saltsa-maltsa, saski-nas-ki, txolopote, zalamala, zarrapastada.LD.

zarrapastada: iz.Barullo, embrollo.~ Amonada, anabasa, kaka-nahaste, kilimala,korapilo, mataza, mordoilo, morokil, nahaste,nahaste-borraste, saltsa, saltsa-maltsa, saski-nas-ki, txolopote, zalamala, zarraparra.DU.

zarratu: adb.Estrecho -cha, angosto -ta, apretado -da, justo-ta; estrechamente, apretadamente.Bide zarratuetatik ez gara ondo sartzen kotxe -agaz.~ Hertsi, itxi.DU, BU, MU.

zarrazoi: iz.Niebla cerrada.Zarrazoi honegaz ez da ezer ikusten, kontuzibili bidean.~ Azpilaino, behelaino, erlaino, erreka-laino,kain, lainabehera, laino, lainope, lanbro, lan-par, lauso, murmoi.BU, UK.

zarta: iz.Vara, varal, palo.Txakurra harrapau eta zarteagaz jo eban.~ Makila, zartailu, zigor.UK.

zartailu: iz.Espada, arma de blandir.Zartailuagaz min egingo deutsazu.~ Makila, zarta, zigor.

zatar: adj.Feo -a, deforme, feamente, torpemente, ruda-mente.Azokara joan eta jantzi zatar bat ez dau erosi,ba!~ Ezain, itsusi, itxurga, motz.LD.

zatar: iz.Trapo, estropajo.Pasau zatar hori eskuak sikatzeko.~ Mantar, sorki, trapu.LD.

zatarreria: iz.Inmundicia, desperdicios.San Pedroak dira eta bihar goizean gurekalea zatarreriaz beteta egongo da.~ Saskileria, sastar, satsukeria, sustela, txarrike-ria, zaborreria, zakarkeria, zarama, zikinkeria.MU.

zati: iz.Pedazo, parte, porción de un todo.Zatitxo bategaz nahikoa dot.~ Akats, lakaina, pusketa, txatal.ARR, TX, DU, BU.

zatoz: ad.¡ven!, ¡venga usted!; ¡venid!, ¡vengan uste-des!Zatoz hona!~ Erdu, etorri.

zauritu: ad.Herir(se).Hainbeste salto eta hainbeste korrika, azkene -an zauritu egin zan.~ Elbarritu, mankau.LD.

zazpiki: adj.Irritable, iracundo -da, quisquilloso -sa.~ Bihotzerre, erretxin, haserrekor, liskorti, pra-kerre, tipirritin.LD.

180

zare

zehetu: ad lok.Deshacer(se), hacer(se) pedazos, triturar, des-trozar(se).~ Birrindu, desazidu, desegin, hausi, txiki-txikiegin.BU, LD.

zeken: zaken adb.Mezquino -na, agarrado -a.~ Doilor, esku-estu, esku-itxi, lukurreru, sikete-ro.DU, LD.

zelai: iz.Campo, campa.Zelai haretan izango da aurtengo azokea.~ Bedartza, landa, lantzar, lantzine, larra, solo.TX, DU, LD.

zelan edo halan: adb.Sea como sea, de un modo o de otro, de algu-na manera, de cualquier manera.Zelan edo halan egin beharko dogu, asko kos -tau barik.~ Abespeluan, astrapalan, desbastean, desta-juan, ganora barik, itsumustuan.LD.

zelba: adj.Fresco -ca.Portale honetan zelba egon gaitekez.~ Fresko, hotz bigun, hotz-antz, hozkirri.LA.

zemai: iz.Desafío, amenaza.Beti zemaiak botaten, aspergarria da.~ Keina, zemakuntza.ARR, TX, LA, BU.

zemakuntza: iz.Desafío, amenaza.Zemakuntza galanta bota deuste gaur.~ Keina, zemai.TX.

zeozertxo: zeozertxu izord.Algo, un poco.Zeozertxo egin dot, baina oraindik faltau jat.~ Apur bat, arean.

zera: iz.Tal; fulano -na.~ Berendia, halako, urlia.

zerbitzari: iz.Servidor -a, criado -da.Gure zerbitzaria oporretan dago, nik aterakodeutsut ura.~ Jopu, kriadu, morroi, mutil.

zerbitzua egin: ad lok.Hacer servicio, valer, servir.Zuk itxi zeunstan arropak itzelezko zerbitzuaegin eustan.~ Emendioa egin, mesede egin.

zerra: iz.Hoz.~ Igitai.UK.

zeru gorri: iz.Cielo rojo. Ref. al fenómeno del amanecer quesegún la tradición presagia tormenta a la tarde.~ Oskorri.

zeruertz: iz.Horizonte.Zeruertza ikusi dot katalejoakaz.~ Hodeiertz, ikusmuga, ostertz.

zeruka: iz.Vaina de legumbre.Zerukak garandu behar dodaz.~ Ale, atal, garaun, leka.LD, UK.

zesto: iz.Cesto.Zesto handia apurtu jat pisuaren pisuaz.~ Arratz, karpan, kintxel, kopelet, otarre, otza-ra, zaran, zare.TX, DU.

zibizki: iz.Insignificancia, nadería, fruslería.Zibizki horrek ez dau ezertarako balio.~ Ezerezkeria, huskeria, txikikeria.

zigor: zihor iz.Vara, palo, azote; cayado, báculo.

181

zigor

Zigorrik gogorrena hartu eta zartadaka hasijakon.~ Makila, zarta, zartailu.LD.

zigor: iz.Castigo, pena, sanción.Hiru urteko zigorra euki eban.~ Kastigu, zigorrada.

zigorrada: iz.Castigo, zurra; golpe.Astoari zigorradaren bat emon behar izandeutsat inoz.~ Kastigu, zigor.

zikin: adj.Sucio -cia.Etxea zikin zikin dago, ez dakit zelan ez zaranlotsatzen.~ Inkagarri, likits, lizun, lohi, saskel, saskil, uger-do, zantar.DU, LD.

zikinkeria: iz.Suciedad, porquería.Zikinkeria guztia kentzea ez da lan erraza.~ Saskileria, sastar, satsukeria, sustela, txarrike-ria, zaborreria, zakarkeria, zarama, zatarreria.LA, DU, LD.

zilintz: iz.Campanilla.Z i l i n t z a ren zaratea entzun nebanean joannintzan.~ Txilin, txintxarri.

ziltza: iz.Tentación.Gozoki hori ziltzea da nire semearentzat.~ Tentaldi, tentazino, ziltzaldi, zirikaldi.

ziltzaldi: iz.Tentación (momento, tiempo de).Ziltzaldia heldu jaku, barrakak etorri dira.~ Tentaldi, tentazino, ziltza, zirikaldi.

zimeldu: ad.Marchitar(se).Aitak lore bat oparitu deust eta gaurko zimel -duta dago.

~ Igartu, malokatu, sikatu.DU, LD.

zinta-bedar: iz.Gladiolo, espadaña.Zinta-bedarra erosi dot etxerako.~ Urezpata.DU, LD

zintarri: iz.Acera.Zintarritik ibili behar da beti, ez kaminotik.~ Losa.ARR, DU, BU.

zintzilik: adb.Colgando; pendiente.~ Dingilizka, eskegita.LD.

zintzilipurdi: txintxilipurdi, zinzilipurdi, txitxi-lipurdi iz.Voltereta.Zintzilipurdia emon eta min hartu dau saman.~ Itzulipurdi, txilipurdi.LA, LD.

zintzur: zinzur, zuntzur iz.Garganta.Haserratu zanean zintzurretik oratu eban.~ Eztarri, idun-hazur, sama.

zirikaldi: iz.Tentación (tiempo, momento).Beti ez da ona zirikaldian jaustea.~ Tentaldi, tentazino, ziltza, ziltzaldi.

zirikatu: ad.Hostigar, azuzar, incitar, tentar, estimular.Zirikatzen hasi zan eta haserratu egin jakon.~ Axaxatu, bultza egin, eragin, kilikatu, kinegin, kinatu.

zirimiri: xirimiri iz.Llovizna, lluvia muy fina.Zirimiriak busti-busti egin nau.~ Arrain bits, euri-lanbro, euri-landur, euri-lan-par, euri-ugar, euri-zirin, garapa, garazta, bru-ma.TX, LA, BU, LD.

182

zigor

zirin: adj.Inquieto -ta.~ Arbin, armin, arteak hartu ezineko, artega,artekoso, birtxin, biziztura, deseroso, egonezin,epebako, eperloka, epertarin, eperterre, eperti-kara, geldi egon ezineko, geraka, kakapirri,larri, parakatx, pirri, subalindara, txipriztin,urduri.LA.

zirkilu: iz.Costado, lado, rincón, esquina.Zirkiluan ikusiko dozu pastela, hantxe dagofreskatzen.~ Albo, bazter, bolbor, ertz, eskina, hegal,hirutxur, kantal, kantoi, kutrillo, mustur, okatx,okulu, ondo, txoko, zirkin-zulo, zokondo, zor -kulu, zurkulu.LA, DU, LD.

zirkin-zulo: iz.Costado, lado, rincón, esquina.~ Albo, bazter, bolbor, ertz, eskina, hegal,hirutxur, kantal, kantoi, kutrillo, mustur, okatx,okulu, ondo, txoko, zirkilu, zokondo, zorkulu,zurkulu.LD.

zirripa: iz.Arroyuelo.Zirripatik ur gitxi doa aspaldian.~ Errekasto.

zirriparra: iz.Alboroto.Zirriparreak buruko mina ipini deust.~ Arrama, astrapala, astrapalada, astrapalots,burrundada, eskandalu, euztabar, istilu, izkili-min, kalamatrika, zalaparta, zaparrada, zarata,zaratots.LD.

zirrista: iz.Viruta.~ Kiribil, txirbil, txiri, txiribiri, txiringordo, txir-lora.

zirt-zart:Enseguida, en un santiamén, en un abrir ycerrar de ojos.

~ Aitaren baten, arin baten, atoan, berehala,berlan, di-da, gesu baten, laster baten, momen-tuan, segiduan.LA.

zital: adj.Canalla, bellaco -ca, despreciable, cruel.Zitala bada, ez dot beragaz hartuemonetanegon gura.~ A n ke r, bihozbako, bihozgogor, bihurri,demonientro, donga, errukibako, gaizto, kruel,lupin, makur, odolgiro, oker, txar, txerren.LA, BU, LD.

zitar: adj.Vil, traidor, de malas intenciones.~ Azpisuge, azpizapo, doilor, kaldar, matxar,otin, tatar, ziztrin.UK.

ziztrin: adj.Mezquino -na, tacaño -ña, ruin, cosa o perso-na de poco valor.Ziztrina da, ez deutsu inoz txikito bat ordain -duko.~ Azpisuge, azpizapo, doilor, kaldar, matxar,otin, tatar, zitar.LA.

ziztrin: adj.Delgaducho -cha, flacucho -cha, debilucho -cha.Ziztrintxua emoten dau umeak, baina biluzikikusten badozu, ez da hainbesterako.~ Ahul, argal, debil, erkin, herbal, hozkil, indar-ga, ka s ka r, kikil, makal, marraskal, maskal, meko,mengel, menka i o, mirrin, txango, txankil.DU, LD.

zokondo: iz.Costado, lado, rincón, esquina.Zokondoa ondo garbitu dot gauzak gordeteko.~ Albo, bazter, bolbor, ertz, eskina, hegal,hirutxur, kantal, kantoi, kutrillo, mustur, okatx,okulu, ondo, txoko, zirkilu, zirkin-zulo, zorku-lu, zurkulu.

zokor: iz.Terrón, masa de tierra compacta.

183

zokor

Zokorra apurtu dabe ostikadaka.~ Erpil, mokil, mokor, sokil.LA.

zorabiotu: ad.Atolondrar(se), aturdir(se), desconcertar(se).Guztiz zorabiotuta dabil hainbeste ardurakaz.~ Lelotu, turdidu.LD.

zoratu: ad.Cortarse la leche.Esnea zoratu egin da eta bota egin behar da.~ Galdu, garraztu, gatzatu, lapastu.LD.

zoratuta egon: ad lok.Estar loco -ca, desvariar.Zoratuta dagoala emoten dau.~ Atrapauta egon, burutik egon, burutik endre-dauta egon, txolinduta egon.

zorkulu: iz.Costado, lado, rincón, esquina.Liburua zorkuluan aurkituko dozu.~ Albo, bazter, bolbor, ertz, eskina, hegal,hirutxur, kantal, kantoi, kutrillo, mustur, okatx,okulu, ondo, txoko, zirkilu, zirkin-zulo, zokon-do, zurkulu.LA.

zorroztubako: adj.Desafilado, -da.Z o rroztubako kodainea emon deust nikzorrozteko.~ Amots, motz.

zotin: zoten iz.Hipo.Jan orduko zotina hasi jako.~ Hipo, kiketz, txokin, txokona, txokort, txo-lokota, txoten.DU, BU, LD.

zuletin: iz.Acetre, vasija.Zuletina apurtu jat.~ Antoisin, gaileta, pitxer, tanga, tutulu, txolet,txolopota, txonil.

zurikerietan ibili: ad lok.Andar tramando algo, trampear.Beti zurikerietan ibilteak nekatu egiten dau.~ Azpikerietan ibili, tranpetan ibili.ARR, DU.

zurkulu: zorkulu iz.Escondrijo, rincón.Zurkuluetan begiratu, ia dagoan.~ Albo, bazter, bolbor, ertz, eskina, hegal,hirutxur, kantal, kantoi, kutrillo, mustur, okatx,okulu, ondo, txoko, zirkilu, zirkin-zulo, zokon-do, zorkulu.LA.

zurra: iz.Rocío; agua de lluvia en las hojas de las plan-tas.~ Aintzigar, erlau, garo, inontz, iruntz.LD.

zurrumurru: xurrumurru, xurrumuru, zurru-buru iz.Mareta, rumor.Itsasoaren zurrumurrua entzutea da gehiengustetan jatana.~ Armonia, hizkimizki, marmar, marra-marra,mormorieta, mormorio, txutxu-mutxu.DU, LD.

zurrupatu: ad.Sorber, absorber, tragar.Zurrupatu eta zurrupatu, guztia amaitu dau.~ Zurrust egin, zurrut egin.

zurrust egin: ad lok.Sorber, beber aspirando.~ Zurrupatu, zurrut egin.LA.

zurrut egin: ad lok.Sorber, beber aspirando.Zurrut egiten dot kafea goizetan.~ Zurrupatu, zurrust egin.DU, LD, UK.

zurtu: ad.Azorar(se), asombrar(se); abobar(se).Zu heldu zaranean zurtu egin da, inpentsadanagertu zara eta.

184

zorabiotu

~ Harritu.LD.

zutik: adb.De pie, tieso -sa, firme.Zutik jarri behar zarie saria batzeko.~ Jagirik, tente, zutunik.LD.

zutundu: zutindu ad.Levantar(se), poner(se) en pie.Zutundu ondo orrazteko.~ Altzau, jagi, jaiki, tentetu.TX, LA, DU, LD, UK, MU.

zutunik: zutinik adb.De pie, en pie.

Zutunik egin dot bidaia osoa.~ Jagirik, tente, zutik.ARR, TX, LA, DU, LD.

zuzen: adj.Recto -ta, derecho -cha.Ez dabil ezer zuzen egiten.~ Artez, erara, justu, prestu, taiuz.DU, LD.

zuztarbako: adj.Insustancial, sin fundamento.Zuztarbakoak ez dira nire gustukoak.~ Epel, epo, errobako, eskas, ezerez, ganoraba-ko, gauzaez, geldo, ka s kailu, ka s ka r, patal,potin, tretinbako.

185

zuztarbako

ARANBERRI ODRIOZOLA, Fernando, Ermua eta Eitzako Euskara. Ermua: Ermuako Udalaeta Euskara Batzordea, 1996.

AREJITA, Adolfo, Bizkai euskeraren jarraibide liburua. Lehenengo pausuak. Derio: Labay-ru Ikastegia, 2001.

AZKETA RIKE, Sorkunde, Fikeko berbakera. Fika: Gamiz-Fikako Udala eta Bizkaiko ForuAldundia, 2002.

AZKUE, R. Mª, Diccionario vasco-español-francés. Bilbao: Euskaltzaindia, 1984.BASAURI, Serafin; SARASUA, Asier, Eibarko Hiztegi Etnografikoa. Eibar: Eibarko Udala,

2003.Bergarako euskera. Bergara: Uned Bergara, 1988.BURGETE, X.; GAMINDE, I., Otxandioko euskaraz. Otxandio: Otxandioko Udala eta Bizkai-

ko Foru Aldundia, 1991.BU S T U R I A L D E K O HI Z K U N T Z NO R M A L K U N T Z A, “Berbeteari gatza eta piperr a ” . B u s t u r i a l d e a :

Aita Villasante Udal Euskaltegia, Gernika Lumoko Udala eta Bermeoko Udala, 2002.—,“Geure berbak”. Busturialdea: Aita Villasante Udal Euskaltegia, Gernika Lumoko Uda-

la eta Bermeoko Udala, 2003.BUSTURIALDEKO IKASTETXEETAKO HIZKUNTZA NORMALIZAZIORAKO TEKNIKARIAK, Bus -

turialdeko esakerak. Busturialdea: Gernika-Lumoko Udala eta Bermeoko Udala, 2003.Diccionario Retana de autoridades del Euskera. Bilbao: Editorial la Gran Enciclopedia Vas-

ca”, 1976.Elhuyar Hiztegia Eusk/Gaz, Gaz/Eusk. Usurbil: Elhuyar Kultur Elkartea, 1996ELORTZA, J. eta beste batzuk, Arrasateko Euskara. Arrasate: Arrasateko Udala, 1999.Euskal Hiztegi Entziklopedikoa. Donostia: Harluxet Fundazioa, 1998.GAMINDE, Iñaki, Arrieta berbarik berba. Arrieta: Arrietako Udala, Eusko Jaurlaritza eta

Bizkaiko Foru Aldundia, 2001.—, Zamudio berbarik berba. Zamudio: Zamudioko Udala eta Labayru Ikastegia, 2000.—, Urduliz ingeru, berbak eta bizimodu. Urduliz: Urdulizko Euskara Taldea, 1992.GAMINDE, I.; SALTERAIN, M.. Abadiñoko Lexikoaz. Abadino:Abadiñoko Udalaren eta Biz-

kaiko Foru Aldundiaren Kultura Saila, 1993.Labayru Hiztegia. Derio: Labayru Ikastegia, 2003.“LEKEITIOKO BERBAK ” LANTALDEA, Lekeitioko berbak: Itsasoa (1). Lekeitio: Lekeitioko

Udala, 2001.—, Lekeitioko berbak: Eguraldia / denporea (2). Lekeitio: Lekeitioko Udala, 2001.—, Lekeitioko berbak: Onomatopeiak 1 (3). Lekeitio: Lekeitioko Udala, 2001.—, Lekeitioko berbak: Irainak (4). Lekeitio: Lekeitioko Udala, 2003.—, Lekeitioko berbak: Onomatopeiak 2 (5). Lekeitio: Lekeitioko Udala, 2003.Mendebaldeko berbetearen formalizazinoa. Bilbao: Mendebalde Euskal Kultur Elkartea,

2000.

187

BIBLIOGRAFIA

Mendebaldeko euskara XX. Mende goienean. Bilbao: Mendebalde Euskal Kultur Elkartea,1997.

Mendebaldeko euskeraren ekarria. Bilbao: Mendebalde Euskal Kultur Elkartea, 1998.MICHELENA, Luis, Orotariko Euskal Hiztegia, Bilbao: Real Academia de la lengua vasca,

Euskaltzaindia, 1987.MOKOROA, J.M., Ortik eta Emendik. Herri euskarako esamolde bilduma. Bilbo: Labayru

Ikastegia eta Eusko Jaurlaritza, 1990.—, Ortik eta Emendik. Herri euskarako esamolde bilduma. CD-Rom. Bilbo: Labayru Ikas-

tegia eta Herri Ardularitzaren Euskal Erakundea, 1998.MUJIKA, Plazido, Diccionario Vasco-castellano. Ed Mensajero, 1965.PEREZ BILBAO, A., Bermeoko herri hizkera. Bermeo, 1991.SARASOLA, Ibon, Hauta Lanerako Euskal Hiztegia. Donostia: Gipuzkoako Kutxa, 1996.

188

Bibliografia