SUSTATZAILEAK

Nafarroako Gobernua EcovidrioAmbilamp EcoasimelecEcolec Ecolum Ecofimática EcoticERP – Birziklapen arloko Europar PlataformaTragamóvil

LAGUNTZAILEAK

Nafarroako Hondakinen PartzuergoaNafarroako hondakin mankomunitateak

KOORDINATZAILEA

Nafarroako Ingurumen Arloko BaliabideZentroa (CRANA)

DISEINUA ETA MAKETAZIOA

Nexo Comunicación

3. alea. Euskarri digitalean eskuragai.Inprimatzen baduzu, erabili paper birziklatua etainprimatu bi aldeetatik.

LEGE GORDAILUA

NA-1330/2011

Aurkibidea

LABURREAN17-20. or.

INFORMAZIOA

Nafarroako hondakinak kudeatzeko entitateak eta azpiegiturak21. or.

PREBENTZIOA

Zerbitzu berri batek toki entitateak aholkatzen dituerosketa eta kontratazio publiko iraunkorrean

Edalontzi berrerabilgarriaren ondorio onuragarri ugariak Etxeko konpostajea Hondakinen Partzuergoaren ezaugarri

nagusia da 2-5. or.

BIRZIKLAPENA

Hiri hondakinen bidaiaHondakinak tratatzeko plantak

Ekogras, elkarrizketaMerkatuan jarritako ontzien %95etik gora birziklatzen du

Nafarroako nekazaritzak. Nafarroa bigarrena da beiragehien birziklatzen duten erkidegoen artean

Nafarroa buru, ontzien gaikako bilketan Ecointegra, etxetresna elektrikoen birziklapena eta

gizarte-enplegua6-16. or.

ARAUTEGIA

Premiazko neurriak ingurumenaren arloanNafarroako Gobernuak EEHei buruzko Foru Agindu bat

darabil eskuartean Europar Batasunak Hondakin Elektriko eta Elektronikoei

buruzko Zuzentarau berria onetsi du 1. or.

1

ARAUDIA

Hondakinei eta lurzoru kutsa-tuari buruzko uztailaren28ko 22/2011 Legea Kon-

gresuan onetsi eta hamar hilabete-ra, Ministroen Kontseiluak Lege De-kretu bat onetsi du ingurumenarenarloan premiazko neurriak hartze-ko. Gobernuaren esanetan, Dekre-tuak helburu du ingurumenekoarauak sinplifikatu eta arinago iza-pidetzea. Beste neurri batzuen ar-tean, Urari buruzko Legea aldatzeaproposatu du, bai eta natur onda-reari eta biodibertsitateari buruzkoLegea ere. Testu berriak, gainera,Hondakinei eta lurzoru kutsatuariburuzko Legearen gauza batzuk al-datu ditu. Honatx arlo honetanegin diren aldaketa handienak:

Ontziak Gorde, Itzuli eta Berresku-ratzeko Sistemak. Ezabatu da hola-ko sistemak ezartzea erraztekoneurriak hartzeko aukera ontzi in-dustrialentzako, kolektiboentzakoeta garraio-ontzientzako; halaber,beirazko, plastikozko eta metalez-ko ontzi eta ontzi-hondakinentza-

ko, eta bestelako produktu berrera-bilgarrientzako. Hemendik aurrera,sistema horiek bakarrik ezarriko di-ra, baldin eta, hondakinaren ezau-garriak ikusita, hondakinak balori-zatzeko eta ezabatzeko zailtasunakikusita, edota kudeaketaren helbu-ruak betetzeko zailtasunak ikusita,egokiagoa bada sistema horiekaplikatzea.

Hondakinak lekualdatzea jakina-razteko sistema. Aldatu egin da;izan ere, askotan, garraio horrekhainbat autonomia-erkidego ze-harkatzen ditu, eta haietako ba-koitzean baimen jakin bat beharzelako.

Administrazio-kargak murriztea,hondakinak garraiatzearekin zeri-kusia dutenak eta ekoizlearenerantzukizun handituaren sistemakolektiboen baimenak lortzearekinlotutakoak.

Kongresuak emendakinak luz aur-kezteko epea luzatu zuen, 2012koirailaren 1era arte.

Premiazko neurriak ingurumenaren arloan

NafarroakoGobernuak EEHeiburuzko ForuAgindu bat darabileskuartean Arau horren bidez, martxoaren 28ko

23/2011 Foru Dekretuaren alderdi batzukgaratu nahi dira. Dekretu horrek eraikuntza etaeraispenetako hondakinen (EEH) sorrera etakudeaketa arautzen ditu Nafarroako Foru Ko-munitateko lurraldean; esate baterako, herrigu-ne bakartuen zerrenda, hondakinen sorkuntza-ko ratioen balioak eguneratzea, eta EEHen sort-zaile, edukitzaile eta/edo kudeatzaileei eskat-zen ahal dizkieten fidantzak ezartzea, hondaki-nen kudeaketa egokia bermatzeko.

Europar Batasunak Tresna Elektriko etaElektronikoen Zuzentarau berria onetsi du

Hondakin Elektriko eta Elektroni-koen 2002/96/EE Zuzentarauaberrikustea onetsi da. Helburua

da gailu elektronikoen bilketa, berrera-bilpena eta birziklapena hobetzea,hondakin gutxiago izateko eta baliabi-deak eraginkortasunez erabiltzeko. Eraberean, EBetik datozen hondakin motahorien legez kanpoko esportazioakmugatzea da helburua eta Tresna Elek-trikoen eta Elektronikoen bizitza-ziklo-an esku hartzen duten eragile guztieningurumen-portaera hobetzea: ekoiz-leak, banatzaileak eta kontsumitzaile-ak. Helburu zorrotzagoak ezarri dituztehondakin elektriko eta elektronikoakbiltzeko eta birziklatzeko: horrela, Esta-tu kideek 45 tona hondakin elektrikoeta elektroniko jasotzea 2016an, mer-katuan jartzen diren 100 tona tresnabakoitzeko. 2019an, merkatuan sartzendiren hondakin mota horien % 65erairitsiko da edota herrialdean sortzendiren tresnen % 85era. Herritarrek au-

kera izanen dute gehienez 25 cm-koakdiren tresna elektriko eta elektronikoak(eskuko telefonoak, adibidez) 400 m2-tik gorako establezimenduetan dohai-nik uzteko, antzeko ezaugarriak dituentresna bat erosi behar izan gabe. Garbi-gune gehiago paratuko dira, gainera,biztanleria-dentsitatearen arabera, etaEstatuek etxez etxeko bilketa-eragileakizendatzen ahalko dituzte, etxetresnaelektriko handiak birziklatzea sustatze-ko. Gaur egun, ASEGRE-Hondakinaketa Baliabide Bereziak Kudeatzeko En-presen Elkartearen kalkuluen arabera,Espainian sortzen diren hondakin elek-triko eta elektronikoen % 30 bakarriktratatzen dira ongi. Hondakin arriskutsuensektoreak bere aldetik dio tresna elek-triko eta elektronikoen % 30 inguru hi-rugarren herrialdeetara legez kanpoesportatzen direla; horrek esan nahi duEuropar Batasuneko herrialdeek lehen-gai oso baliotsuak galtzen dituztela.Tresna elektriko eta elektronikoen %

40 inguruk, gainera, baimenik gabekotratamenduak hartzen ditu eta, horrenondorioz, enplegu gutxiago sortzeneta mantentzen da instalazio baimen-duetan, behar adina hondakinik ez da-goelako kudeatzeko. Arau berria Estatukideetako legerian txertatu beharko daurte eta erdiko epean.

PREBENTZIOA

Nafarroako Gobernua, CRANA-NafarroakoIngurumen arloko Baliabide Zentroarenbitartez, eta Nafarroako Udal etaKontzejuen Federazioarekin elkarlanean,kanpaina bat egiten ari da, TokiEntitateetan Erosketa eta KontratazioPubliko Iraunkorra bultzatzeko. Irizpideiraunkorrekin bat erosi eta kontratatzeada kanpainaren helburua; hori arlogarrantzitsua da, sektorea EuropakoBPGren % 16 baita.

Administrazio Publikoak, egu-

nero, produktu- eta zerbitzu-

hornitzaile batzuen aldeko

hautua egin behar izaten du,

merkatuan dagoen eskaintza

zabal-zabalaren artean. Zer-

gatik erosi ibilgailu, ordenagailu… jakin hau eta

ez hura? Zer erosi erabakitzerakoan erabili den

irizpide nagusia eskaintza ekonomikoa izan ohi

da; irizpide hori soilik aplikatzen badugu, dena

den, kanpoan utziko ditugu Enpresaren Gizarte

Erantzukizunean sarturiko ingurumen- eta gi-

zarte-alderdiak. Kontuan hartu behar da, gaine-

ra, sektore publikoak eredugarri izan behar due-

la enpresen eta erakundeen aurrean, eta alderdi

horiek aintzat hartzen badira, beste sektore

batzuetan ere eragina sor daiteke. 2004an, Eu-

ropako 2004/18/EE Zuzentaraua onetsi zenetik,

arautegi-esparrua xede honekin garatu da; hots,

kontratazio publikoaren eta ingurumena erres-

petatzen duten jarduerak ezartzearen arteko lo-

tura egituratzea. Eraikitze-lanak edo zaharbe-

rritze-lanak egitea da kontua, baina energia-era-

ginkortasuna eta materialen berrerabilpena kon-

tuan hartuta; kontua da, halaber, gutxiago

kutsatzen duten ibilgailuak erostea; material

birziklatuarekin eginda dauden informatika- eta

ofimatika-tresnak aukeratzea, betiere erraz bir-

ziklatzekoak eta erraz konpontzekoak; tokian

tokiko eta garaian garaiko elikadura ekologiko-

aren alde egitea; bidezko merkataritzako kafea

eskaintzea, etab.

Erosketa Publiko Iraunkorrari esker, produktueta zerbitzu jakin batzuk aukeratuko ditugu;

hain zuzen, beren bizitza-zikloan ingurumenari

kalte txikiena eraginen diotela frogatzen duten

produktu eta zerbitzuak, eta ere berean, gizarte-

baldintza bidezkoetan sortu edota fabrikatu dire-

la frogatzen dutenak.

Zerbitzu berria Nafarroako Gobernuko Erosketa PublikoIraunkorraren zerbitzuak, CRANAren etaNUKFren bitartez, doako aholkularitza es-kaintzen die oro har udalerriei eta toki enti-tateei, irizpide iraunkorrak txerta ditzatenproduktuak erosterakoan eta zerbitzuakkontratatzerakoan; horrela, toki garapeniraunkorragoa sustatzen da eta hartan gizar-te-eragileak eta herritarrak inplikatzen ditu.Zerbitzuak aholkuak ematen ditu ondasu-nak eta zerbitzuak erosi eta kontratatzeko

prozesu osoan; hau da, kontratazio-pleguaprestatzeko, kontratua nola gauzatu denberrikusteko, teknikarientzako presta-kuntzan, etab.

Nafarroan, zenbait udalek Kontratazio Publi-ko Iraunkorreko prozesuak jarri dituzteabian, NUKFk eta CRANAk lagundurik.Antsoainek, esaterako, konpromiso forma-la hartua du 2009az geroztik, kontratazio-plegu guztietan ingurumeneko irizpideaktxertatzeko, eta halaxe egin du hainbat jar-duketatan; hala nola Ezkaba mendiko bide-etan, bidegorria diseinatzerakoan, lore-zaintza-zerbitzuan eta Gazteriaren Etxea-ren kudeaketan. Berriozar dugu beste adibi-de bat, ingurumeneko irizpideak txertatubaitzituen 0 eta 3 urte arteko haur eskolakojantokiaren plegurako. Iruña ere aitzindariada ingurumen-irizpideak hainbat arlotakokontratazioetan txertatzerakoan; garbiketa-zerbitzuetan, bulego-gaiak erosterakoan,etab. Noainek, bere aldetik, Erosketa Publi-ko Iraunkorra lorezaintza ekologikoan txer-tatu zuen, bai eta zentzumenen parkeko in-terpretazio zentroaren eraikuntza iraunko-rrean ere. Atarrabiak ere erakutsi du berekonpromisoa, Tokiko Ekintza Plan bat irizpi-de iraunkorrekin bat egin baitzuen; gainera,hainbat kontratazio egiterakoan, Kontrata-zioari buruzko Foru Legearen 9. artikuluahartu da kontuan, kontratuak EnplegukoZentro Berezietarako eta/edo Gizarteratze-ko eta Laneratzeko Zentroetarako erreser-batzerakoan.

Horra hor beren herrietan iraunkortasuna-ren aldeko urrats sendoak ematen hasteaerabaki duten nafar udaletako batzuk; hauda, ingurumen eta gizarte arloko irizpideaktxertatu dituzte zerbitzuak, obrak eta horni-gaiak erosi eta kontratatzerakoan.

Toki entitateak, gero eta konprometituagoak

Zerbitzu berri batek Erosketa etaKontratazio Publiko Iraunkorrariburuzko aholkuak ematen dizkietoki entitateei

Ingurumen gaiei eta gai teknikoei buruzko argibidea, CRANA948 14 08 18 telefonoan, eta gai juridikoei buruzkoa, NUKFn,948 24 46 58 telefonoan. Argibideak: http://www.fnmc.es/http://www.crana.org/es/consumo/compra-publica-sostenible

NUKFren

eta CRANAren

webetan,

plegu-ereduak

eskuragai

2

PREBENTZIOA

Herri bateko ospakizun edo ekitaldi bate-ra joaterakoan, gero eta maizago ikustendugu edalontzi berrerabilgarriak banat-zen dituztela edota euro bat aurretikordaindu beharra dagoela, edalontzimota hori edariak kontsumitzeko erabilibehar delako. “Jai giroko osagarri” berrihorrek, zalantzarik gabe, ondorio onura-garriak ditu ingurumenari eta gizartearibegira, jendeak pentsa dezakeena bainoaskoz ere handiagoak. Edalontzi berrera-bilgarriaren bizitzak onura ugari sortzenditu.

Edalontzi berrerabilgarria de-netan iraunkorrena da, pro-duktuaren bizitza-zikloaaintzat hartuta, hau da,energia-kontsumoa, CO2 isur-penak eta eragiten duen ur-

kontsumoa aintzat hartuta, edalontzia fabri-katzen denetik garraiatu, erabili eta birzi-klatzen den arte. Beraz, prebentzioa funtsez-koa da eta, eskuartean darabilgun gai honidagokionez, berrerabilpena ere bai. Izanere, beti gogoan izan behar dugu sortzenez den huraxe dela hondakinik onena. Baina edalontzi berrerabilgarrien erabilerakingurumenera dakartzan onurez gain, osotresna garrantzitsua ere bada jendea ingu-rumenaz sentsibilizatzeko. Eragin mediati-koa dute, ageri-agerian daude, eta horri es-ker, hobeki ulertzen dugu zer onura dakar-kioten ingurumenari. Jai gunea, gainera,garbiagoa eta txukunagoa dago. Herrietakojaietako ospakizunek erakutsi dute ekime-naren onura ez dagoela inbertsio ekonomi-koaren mendean, baizik eta gaiaz zer esanaeta zer egina duten sektoreek antolaketanaritzearen eta ekimenean parte hartzearenmendean: mankomunitate eta udalez arigara, ostalaritzaz, txosna, elkarte eta gastro-nomia-aretoez, herritar talde eta elkarteez,ekitaldiaren antolatzaile eta sustatzaileez. Neurri hau abian jarri duten mankomunita-te eta udalek oso ontzat jo dute ekimenaeta, urtetik urtera, gero eta udal gehiagolotzen zaizkio. Udal, mankomunitate etabestelako erakunde aunitzek, gainera, eda-lontzi berrerabilgarriak mailegutan uztekozerbitzu bat eskaintzen dute, eta eskaintzahori gero eta ekitaldi-antolatzaile eta taldegehiagoren eskutik heldu da, bai eta auzoki-deen beraien eskutik ere. Horretan ari dira,esaterako, Antsoain, Berriozar eta Atarrabia-ko Udalak, hainbat mankomunitate (Iruñe-

rrikoa, Mairaga, Erriberagoiena eta Izarbei-bar), Ikastolen Elkartea eta Gora Iruñea ko-lektiboa. Eta erakunde ofizial batzuek, Bera-ko Udalak kasu, jaietarako kit osotu batenaldeko apustua egin dute, osagai hauekin:hondakinik onena, sortzen ez dena leloaduen plater bat, Nafarroako HondakinenPartzuergoak utzitako edalontzi bat (Bortzi-rietako Mankomunitatea, izan ere, Partzuer-goko kidea baita) eta mahai-tresnak.Erakunde horien ekimenetatik bada zer ika-sia. Esate baterako:

· Edalontzi mota. Tamaina kontuan hartubehar da, hainbat erabilera izan ditzan; erdigardena izan dadila, edukia ikusteko; mar-katzaileak izan ditzala hainbat neurritarako(ardoak, kañak); serigrafiak neutroa izan be-

har du, datarik gabea, eta hainbat taldekerabiltzeko modukoa.

· Banaketaren antolaketa. Ekitaldian partehartzen duten taldeek antolaketa-sistemabat adostu behar dute: hau da, halako or-dainketa jakin bat jarri edalontzi bakoitzeko,edo fidantza bat ordaindu eta, behin eda-lontzia itzulitakoan, berreskuratzea, e.a.

· Garbiketa antolaketa. Elkarteekin akor-dioa egin daiteke edalontziak garbitzeko. Nolanahi ere, kontuan hartu behar daedalontzi berrerabilgarriak antolatzekoekimenak bat etorri behar duela ekital-diaren kalitatearekin edo motarekin, etabehar-beharrezkoa dela, batetik, inplika-turik dauden erakundeek parte hartzea,eta, bestetik, neurriak hartzea jendeariekimenaren berri jakinarazteko eta infor-mazioa emateko. Hori guztia helburu ber-dinarekin: berrerabilpena.

Ekitaldi bat iraunkortasunez antolatzeko osagaiak: edalontzi berrerabilgarria

Edalontzi berrerabilgarriarenondorio onuragarri ugariak

Hondakin gutxiago sortzeaz

gain eta ingurumenarentzakokalteak murrizteaz

gain, edalontziberrerabilgarriakerabiltzeari esker

herritarrak kontzientziatzen dira

Zergatik erabili edalontziberrerabilgarriak?- Askoz ere hondakin gutxiago sortzendirelako- Planifikazioa eta antolaketa sektoreinplikatu guztiekin batera landu dai-tezkeelako. - Jendea ingurumenaz sentsibilizatze-ko tresna arras baliosa delako: oso-oso agerikoa baita eta erraz ulertzekomodukoa.- Lagungarria delako, erakundeek bereniraunkortasun-konpromisoak abian jarditzaten.

3

Argazkia Ttippi ttappak utzi digu

Nafarroako Gobernuak"Nafarroako Hondaki-nak Kudeatzeko PlanIntegratua 2010-2020"onetsi zuen, joan den2010eko abenduan.

Hiriko hondakinak kudeatzeari dago-kionez, Planak, besteak beste, helburuhauek finkatu zituen:

- Helburu nagusia hondakinen pre-bentzioa da; hartara, besteak beste,prestakuntza eta sentsibilizazio arlokoneurriak hartu, tresna ekonomikoakerabili, berrerabilpena sustatu, eta etxe-ko eta auzoko konpostajerako ekime-nak bultzatuko dira, hori guztia egunsortzen den hondakin kopurua % 10murrizteko.

- Bio-hondakinen gaikako bilketa eraorokorrean ezartzea, hondakin horien% 50 biltzeko xedez, konpostajera etadigestio anaerobikora bideratzeko.

- Birziklapena, gutxienez ere, bere pisuosoaren % 52ra bitarte areagotzea; etxe-ko hondakinetako papera, metalak,bio-hondakinak, plastikoa eta beira,behintzat.

- Hiriko hondakinetan zero isurpenhelburua lortzea, Planaren indarraldiabukatu aurretik.

Aipatu helburuak lortzeko, ekintza sor-ta handia abiarazi behar da, hirikohondakinen kudeaketak aipatu norabi-dean mailaka aurrera egin dezan. Az-ken buruan, era orokorrean etxekokonpostajea sustatzea eta gai organi-koen gaikako bilketa ezartzea.

Nafarroako Hondakinen PartzuergoakNafarroako Hondakin Mankomunitateguztiak biltzen ditu, Iruñerrikoa izanezik, eta haren eremuan mankomuni-tateak ari dira gaikako bilketa zuzene-an aztertzen eta sustatzen, gai organi-koen tratamenduak dauzkan beharrakPartzuergoarekin koordinaturik; etxe-ko konpostajeaz, berriz, Partzuergoaarduratzen da eremu osoan.

Jakina denez, 2006tik aitzinera, etxekokonpostajearen aldeko hainbat kan-paina egin dira Nafarroan, zenbait

mankomunitatek sustaturik, Inguru-men Ministerioak eskainitako finantza-keta-deialdien baitan: horrela, 2006an,Iruñerriko eta Izarbeibarko Mankomu-nitateek abiarazi zituzten; 2008an,Bortzirietako, Sakanako eta MairagaMankomunitateek, eta 2009an, Men-dialdea, Araxes Garaia eta BidausiMankomunitateek.

Aipatu ekimenak aztertu eta haien gai-neko gogoeta egin ondoren, Hondaki-nen Partzuergoko kide diren manko-munitateek 2010ean hauxe erabaki zu-ten: partzuergoak bere gain hartzeaetxeko konpostajearen aldeko kanpai-nen finantzaketa. Bi helburu lortu nahiizan ziren:

- Finantzaketa, zehazki, partzuergoa-ren tasaren bidez barneratzea eta kan-painak bermatzea, kanpoaldeko diru-laguntzarik behar izan gabe; egungotestuinguruan diru-laguntzak gero etaurriagoak baitira.

- Hondakina Kudeatzeko Planak da-kartzan helburuen araberako estrate-gia bat abiaraztea, helburuak betetze-ra bideratua, Partzuergoko erabiltzaileguztiak kanpaina haietan sartzeko au-kera izan dezaten, baldintza teknikoeneta ekonomikoen aldetik eta kudeake-tari begira.

Gure iritziz, bi puntu horiek funtsezko-ak dira, epe luzera bio-hondakinen zatibat etxeko konpostajearen bidez ku-deatzeko; sistema hori, izan ere, ego-kiagoa baita diru-laguntzen mendeaneta parte-hartzaileen eta erakunde pu-bliko eskudunetako agintarien "boron-date onaren" mendean dauden "noiz-behinkako" ekimenak baino.

Etxeko konpostajea HondakinenPartzuergoko ezaugarri nagusia da

Aurtengoan, konpostontzi

guztiak geo-kokatukodira eta web inguruneko

datu-base bat sortuko da,

mankomunitateeketa Partzuergoak

sartzeko aukera izandezaten.

PREBENTZIOA

4

Hondakin Partzuergoaren lankidetza

Prestakuntza hitzaldia, Ezkaroze. Irudia Nafarroako Hondakin Partzuergoak utzi digu.

Baldintza horiek guztiak aintzat hartu-rik, Partzuergoak erabakitasunez ezarrizuen lan-ildo hori 2010eko JarduketaPlanean eta, era berean, "Composta Sa-rea" deritzon sareko kide izatea erabakizuen. Espainia osoko erakunde bat da,Estatu osoan etxeko eta auzoko kon-postajea bultzatzeko eta, sare-kideenartean, hondakinak kudeatzeko espe-rientziak trukatzeko.

Hondakinen Partzuergoak, era berean,Iruñerriko Mankomunitatearekin etaComposta Sarearekin batera, ekimenbat antolatu zuen Iruñean, 2001ekourrian: hots, "Etxeko eta auzoko konpos-tajeari buruzko I. Mintegia".

Jardunaldi horretan, Hondakinen Partzuer-goak bere eremuan konpostontziak za-baltzeari buruz zer helburu zituen aditzeraeman zuen, eskema honen arabera finka-turik gelditu zirenak:

Une hartatik aurrera, Hondakinen Partzuer-goak konpostontziak erosi eta erabiltzai-leei esleitzeko bi kanpaina egin ditu: le-hena, 2011. urtean, zeinean 600 ale in-guru erosi baitziren, eta bigarrena,2012 honetan bete-betean garatzen aridena, zeinean 900 ale erosi baitira.

Erabiltzaileek gero eta konpostontzigehiago eskatzen dituzte. EskariakPartzuergoa osatzen duten mankomu-nitate guztietatik iristen dira; denaden, azpimarratu behar da, oraindikere "badela zer egin handia" Partzuer-goak ezarritako helburuak bete arte.

Aurtengo kanpainarako, Partzuergoakahalegin ekonomiko oso nabarmen bategin du egokiro garatzeko. Izan ere,

konpostontziak erosteaz gain, informa-zioa emateko eta konpostontziak nolaerabili azaltzeko kanpaina bat abiarazibaitu. Kanpainaren baitan, hasiera ba-tean, erabiltzaileei prestakuntza-hitzal-diak ematen zaizkie; gero, ondoko hirueta sei hilabeteen artean, bisita bat an-tolatzen da konpostontzi guztiak ikus-teko, eta zazpigarren hilabetetik aitzi-nera, beste bisita bat, konpostontzien% 20 ikusteko. Gainera, konpostontziguztiak "geo-kokatuko" dira eta web in-guruneko datu-base bat sortuko da.Horri esker, mankomunitate bakoitzaketa Partzuergoak beren konpostontzien

datu guztiak eskuratzeko aukera iza-nen dute. Horren bidez, behar den in-formazioa lortu nahi da, aurrerantzeankonpostajearen aldeko kanpainak ho-betzeko, aldatzeko, e.a. Ekintza sortak180.000 € inguruko kostea dauka, kon-postontziak erostea, prestakuntza-kan-paina eta jarraipena barne; hau da,konpostontzi bakoitzak 140 € balio du.

Nolanahi ere, Hondakinen Partzuergoaosatzen duten erakundeek aurrera jotzenjarraitu nahi dute, etxean sortzen direnbio-hondakinen zati bat jatorrian ku-deatzeko; hau da, etxeko konpostajeasustatu nahi dute eta, hartara, urterodirua bideratuko dute ahalik eta kon-postontzi gehien paratzeko; azken fi-nean, xedea da Hondakinak Kudeatze-ko Planak dakartzan helburuak lortzea;bestela esanik, gure ingurunea inguru-menaren aldetik hobetzea.

Taldeak biztanleko

Konpostontziaduten etxeak

Udalerriak < 999biztanle

Udalerriak 9.999-1.000 biztanle

Udalerriak > 10.000biztanle

% 30

% 10

"ahal dena"

Etxeko konpostajearen programa zabaltzeko ratioa(konpostontzia duen etxe kopurua, etxe guztienaldean)

PREBENTZIOA

5

MANKOMUNITATEAK 2012kokanpaina

2011kokanpaina

Kanpainak(2006-2010)

GUZTIRA Ratioa

BORTZIRIAKSAKANAIZARBEIBARMAIRAGABAZTANMENDIALDEA ZANGOZA10 EREMUAESKA-ZARAITZUBIDAUSIMALERREKAJURRAMENDIARAxES GARAIAERRIBERAERRIBERAGOIENAGUZTIRA

33531928820518517316214813812410583594032.367

% 8,7% 3,2% 4,7% 1,5% 5,5% 6,5% 3,1% 5,0% 5,5% 7,2% 3,9% 0,3% 12,2% 0,1% 0,0% 2,1

110623898171077504018355270623

18217222363051002048007300796

438527441681587148114768748033948

Partzuergoko etxeei esleitutako konpostontzi kopurua, mankomunitateek 2006tik hona sailkatuak

Konpostontziaren xehetasuna. Irudia Nafarroako Hondakin Partzuergoak utzi digu.

BIRZIKLAPENA

6

Gauza erraza da plastikozko botila batetxeko zaborrontzi batera botatzea;bada, keinu erraz hori zeharkaldi batenhasierako urratsa da, eta hondakinakgaika biltzeko edukiontzirik hurbilena,aldiz, bidaiaren abiapuntua. Dena ongibadoa, ontzi hori eraldatu eta antzekobeste bat sortuko da, edo pneumatikoe-tarako hagunak eginen dira, edota arro-pa berogarri bat. Zeharkaldi horretan,hainbat geldialdi egin behar dira: hots,bilketa, tratamendua eta birziklapena.Lotu gerrikoak, gure etxeko hondakinenbidaia hasteko zorian baitago.

Abiapuntua

Nafarroak, jakina denez, tasarik altuenakditu Espainiako autonomia-erkidegoguztien artean materialak birziklatzearidagokionez. Hondakin gutxiago sortzenditugu, gainera, biztanle eta egun bakoitze-ko (1,30 kg), Estatuan batez beste sortzendirenak baino (1,44 kg) eta Europako bes-te eskualde batzuetan sortzen direnakbaino; hala ere, bada zer egin handiaarautegiak eskatzen dituen balioetarairisteko. Izan ere, 2010eko datuen arabe-ra, Nafarroan guztira 280.607 tona hiri-hondakin sortzen dira: kopuru horren %29 berrerabilpenera eta birziklapenera bi-

deratzen da; % 8, balorizazio energetiko-ra, eta % 63 ezabatu egiten da.

2008/98/EE Zuzentarauak hondakin motabatzuk bereizita bildu beharra dakar 2015.urtea baino lehen; papera, metalak, plasti-koak eta beira, hain zuzen ere. Helburu batezarri du, gainera, 2020. urterako; hots,gutxienez % 50 handitu behar da (pi-suan) material horiek berrerabiltzera etabirziklapenera bideratzeko prestaketa. Etxe-ko hondakinez eta etxekoekin parekatzendiren hondakinez ari gara. Foru Komunitate-an, Nafarroako Hondakinak KudeatzekoPlan Integratuak (NHKPI) asmo handiagoakditu eta Europako herrialde aurreratueneta-ko hondakinak berreskuratzeko mailarairitsi nahi du: % 52ra, beraz, 2020rako.

Aireratzen hasiko gara:bilketa

Nafarren % 97,5ek hiri-hondakinak gaikabiltzeko sistema bat dauka eskura lau edu-kiontziren bidez; gai organikoa, papera-kar-toia, beira, eta ontzi arinak. “Gainerakoa”esaten zaiona, berriz, gai organikoekin bate-ra biltzen da mankomunitate guztietan, Ju-rramendikoan izan ezik, non ontziekin bate-ra biltzen baita.

Bilketari ekiteko, egia esan, mankomunitate

bakoitzak komunikazioa antolatu, kanpai-nak prestatu eta informazio-materialak pla-zaratzen ditu, herritarrek bilketa nola eginjakin dezaten, betiere Nafarroako Gober-nuak CRANAren eta Kudeaketa Sistema In-tegratuen bidez lagundurik: Ecoembes, Eco-vidrio, Plataforma Europea de Reciclaje –ERP-; Ecosimelec, Ecofimática eta Tragamó-vil, Ecolec, Ambilamp, eta Ecotic, Ecolum etaEcoRAEE´s Fundazioak.

Hainbat sistema erabiltzen dira gaikakobilketa egiteko: haietako bat jadanik gurehiri-paisaiaren osagaietako bat da: edu-kiontziak, alegia. Gai organikoa, ontziak,papera eta kartoia, beira, eta etxeko olioerabilia, adibidez, edukiontzien bidezbiltzen dira, eta zenbait tokitan, baita arro-pa eta oinetakoak ere (Mairaga, Jurramendi,Erribera, Erriberagoien, Zangoza eta Izarbei-barko Mankomunitateetan). Gehienbatarrazoi estetikoak direla medio, edu-kiontziak lurpean sartzen dira herrigunehistorikoetan.

Antzeko itxura badute ere, bilketa pneuma-tikorako erabiltzen den zaborrontziaren osodesberdinak dira. Azken bilketa molde horiegiteko, kalean zaborrontziak paratzen diraeta, lurpean egindako hodi luzeen bidez,hondakinak garraiatu egiten dira. Sistemahori ezarri du, adibidez, Iruñerriko Manko-munitateak hiriburuko Alde Zaharrean.

Beste bilketa-sistema bat atez atekoa da,hau da, hondakinak zuzenean biltzen dirasortzen diren lekuan, egutegi baten arabe-ra; gaur egun, tamaina handiko hondakine-tarako erabiltzen da, bai eta denda eta bule-goetako papera eta kartoia biltzeko ere,mankomunitate gehienetan.

Berariazko bilketak ere badira; sendagaiakbotika-dendetan biltzen baitira (SIGRE gu-nea), eta pilak eta hondakin elektriko etaelektronikoak zenbait dendatan.

Azkenik, beste eredu bat ere badago etxekohondakin bereziak biltzeko (etxeko honda-kin toxikoak, olioak, tresna txikiak, oro hargaikako bilketa-sistemarik ez duten honda-kinak), hots, garbiguneak, finkoak nahiz mu-gikorrak, jendeak holako hondakinak bereborondatez eraman ditzan. GarbiguneakMankomunitate hauetan daude: Araxes Ga-raia, Bortziriak, Malerreka eta Baztan, Iruñe-rria, Mairaga, Jurramendi, Erribera, Erribera-goien, Sakana eta Izarbeibar. Beste batzue-tan azken xehetasunak prestatzen dabiltzagarbiguneak ezartzeko: Mendialdekoan,adibidez.

Hiri hondakinen bidaiaNafarroak behar diren azpiegiturak eta bitartekoak ditu gure hondakinak bildu,birziklatu eta eraldatzeko ziklo guztia egite aldera.

Lurpeko edukiontziak Lizarran

7

BIRZIKLAPENA

Hondakin bakoitzak bereibilbidea

Behin hondakin bakoitza bere tokian utzidugunean, etapa berria hasiko da bidaian.Emausko Trapuketariek, izan ere, tamainahandikoak, hondakin elektriko eta elektro-nikoak, arropa eta oinetakoak biltzen dituz-te hainbat mankomunitatetan; hondakinhoriek, bada, berrerabilpenera bideratukodira, bigarren eskuko salmentaren bidezedo osagaiak birziklatzearen bidez. Olioa,beira eta papera-kartoia, gehienbat, birzi-klapen-plantetara joanen dira, hondakinaklehengai eraldatzeko, produktu berriak fa-brikatze aldera. Kudeatzaile jakin batzuekhondakin bereziak (pilak, sendagaiak, bes-telakoak) bilduko dituzte tratamendu ego-kia emateko. Ontziek, gai organikoak etagainerakoek bidaian jarraituko dute.

Lehen geldialdia:transferentzia-plantak

Mankomunitate guztiak Nafarroako Honda-kinen Partzuergoan elkarturik daude, Iruñe-rrikoa izan ezik. Partzuergoa berariaz sortuada hiri-hondakinen tratamenduari irtenbidebateratua emateko asmoz, egungo plantekduten tratamendu-ahalmena baliatuta, etagarraioa hondakinak transferitzeko plantenbitartez antolatuta. Antolaketa logistikohandi horri esker, hondakinei tratamenduegokia eginen zaie.

Hiru transferentzia-planta daude: Pirinio al-dekoa Zangozan dago eta Zangozako, 10.Eremuko, Bidausiko eta Eska-Zaraitzukomankomunitateetako hondakinak kude-atzen ditu; Erdialdeko estazioa, MairagaMankomunitateko hondakinak kudeatzeko,bai eta Izarbeibarko Mankomunitatekobatzuk ere; Sakanakora, berriz, Araxes Ga-raia, Mendialdea eta Sakanako bertako hon-dakinak eramaten dira.

Nafarroako Iparraldeko estazioa proiektuandago, Donezteben ezarriko da eta Bortzirie-tako eta Malerrekako Mankomunitateei etaBaztango Udalari emanen die zerbitzua.

Bigarren geldialdia:hondakinak tratatzekoplantak

Tratamendu Plantak bi tratamendu-eremudesberdinez osatutako azpiegiturak dira:hondakinak berreskuratzeko eremuaz etaisurtegi kontrolatuaz. Ontziak birziklatzearidagokionez, hondakinak eskuz eta automa-tikoki aukeratu eta sailkatzen dira, zertarakoerabiliko diren kontuan hartuta. Behin auke-ratutakoan, produktuak hainbat enpresatan

birziklatzeaz gain, lehengai gisa ere era-biltzen dituzte produktu berriak sortzeko.Ontzi arinei dagokienez (brikak, metali-koak eta plastikozkoak), instalazio guz-tien ahalmena bi aldiz handiagoa da, Na-farroan sortzen diren ontziak aukeratze-ko behar den ahalmena baino.

Plantetan, gainera, gai organikoa tratatzenda konpostajearen bidez (Carcarren, adi-bidez), eta gai organikoa eta gainerakoa,biometanizazioaren bidez.

Hauxe azken geldialdia da gainerakohondakinetarako, bai eta hondakinak au-keratzeko lineetatik baztertzen denerreuserako ere: isurtegira eramanen da,hau da, behar bezala prestatutako eremubat da, kutsadurarik eta bestelako ingu-rumen-kalterik izan ez dadin, lurra iragaz-gaizteko eta drainatzeko sistemei esker,eta hondakinak egunero estaltzeari esker,beste ekintza batzuen artean.

Zeharkaldian jarraitzen

dugu:birziklapen-enpresak

Tratamendu-plantetatik igaro ondoren,material berreskuragarriak (papera, bei-ra, metalak eta plastikoak, adibidez) bir-ziklapen-enpresetara bidaliko dira, hanberreskura ditzaten. Orduantxe birjaio-ko zaigu edukiontzi horira bota genuenbotila hori hura, kontsumo-ondasunbihurturik.

Nafarroan, 35 enpresa baino gehiago aridira hondakinak birziklatzen.

Hurrengo geldialdia:bio-hondakinak

Honatx etorkizuneko erronka; bidaia ho-netako hurrengo geldialdia bio-hondaki-nak bereizita biltzea izanen da. Horixe da-kar hondakinei buruzko Zuzentarauak,eta Estatu kideei esan die bilketa bereiziabultzatu beharra dagoela, konpostatzekoeta/edo digestio anaerobioaren bideztratatzeko; horrekin batera, ingurumenaongi babestuko duten tratamenduakbultzatu behar dira eta ingurumena-rentzako seguruak diren materialak era-bili, bio-hondakinetan oinarriturik.

Horregatik, Nafarroako Hondakinak Ku-deatzeko Plan Integratuak (NHKPI) helbu-ru du bio-hondakinen % 50 bereizitabiltzea 2020rako, konpostatze aldera,edo digestio anaerobioa egite aldera.Hartara, mankomunitateek eta Partzuer-goak hainbat jarduketa garatuko dituztedatozen urteotan.

Nafarroan35 enpresa

baino gehiagoari dira

hondakinakbirziklatzen

Hondakin-bilketa

Ontziak aukeratzeko planta. Azkoien Titulartasuna: Nafarroako Erriberagoieneko hiri-hondakinsolidoak kudeatzeko Mankomunitatea

Jardueraren hasiera urtea: 1999an, ontziak aukeratzeko plan-ta jarri zen abian, automatizazio urriarekin. 2008an, ontziak au-keratzeko planta automatizatu zen.

Kokapena: Azkoien

Kudeatzen diren hondakinen jatorria: Araxes Garaia, Maira-ga, Mendialdea, Erriberagoien, Zangoza, Sakana eta Izarbei-barko Mankomunitateak.

Tratamendu-ahalmena: 2,5 tona/orduko

Lan ildoak

1. Ontziak aukeratzea: metalak (ferrikoak eta bestelakoak), bri-kak, papera-kartoia, plastikoak (dentsitate altuko polietile-noa-PEAD, dentsitate apaleko polietilenoa-PEBD, polietilenotereftalatoa-PET, binilozko polikloruroa-PVCa eta hainbatplastikoren nahasketa) eta beira.

2. Isurpen-eremua.

Argibideak: Tel.: 948 713 179

Hondakinak konpostatu eta birziklatzeko planta.CarcarTitulartasuna: Jurramendiko Mankomunitatea.

Jardueraren hasiera urtea: 1993.

Kokapena: Carcar.

Kudeatzen diren hondakinen jatorria: Jurramendiko Man-komunitatea, hiri-hondakinak eta industria jatorriko batzuk,gehienbat Estellerriko nekazaritzako elikagaiak eraldatzekoindustriatik etorritakoak.

Tratamendu-ahalmena: 45.000 tona/urteko.

Lan ildoak

1. Konpostajea. Hondakin organikoak tratatu eta produktu or-ganiko bat lortzen da (konposta), nekazaritza-lanetan eta lo-rezaintzan ongarritako erabiltzeko. Plantak prozesu hauezosatuta dago: aurre-tratamenduaz, konpostajeaz, mehetzeaz,ontzeaz eta biltegiratzeaz. Prozesu horiek bi nabetan egitendira, tratamendu eta mehetzekoa, eta konpostajekoa.

2. Ontziak aukeratzea: metalak (ferrikoak), aluminioa, brikak,papera-kartoia, plastikoak (dentsitate altuko eta apaleko po-lietilenoa: PEAD eta PEBD, polietileno tereftalatoa-PET, bini-lozko polikloruroa-PVCa, dentsitate apaleko PE filma eta hain-bat plastikoren nahasketa) eta beira.

3. Isurpen-eremua. Isurtegian uzten diren hondakin guztiakaurrez konpostatu eta aukeratu dira. Enbalatuak uzten dira.

Argibideak: http://www.montejurra.com Tel.: 948 552 711

Hondakinak tratatzeko plantak

8

Erriberagoieneko Mankomunitateak utzitako argazkia

Jurramendiko Mankomunitateak utzitako argazkia

BIRZIKLAPENA

9

Tuterako tratamendu-plantaTitulartasuna: Erriberako Hondakin Solidoak Kudeatzeko Man-komunitatea.

Jardueraren hasiera urtea: 2006

Kokapena: Tutera

Kudeatzen diren hondakinen jatorria: Erribera, Araxes Ga-raia, Mairaga, Mendialdea, Erriberagoien, Zangoza, Sakana etaIzarbeibarko Mankomunitateak.

Tratamendu-ahalmena: 60.000 tona/urteko.

Lan ildoak

1. Ontziak aukeratzea: metalak (ferrikoak eta bestelakoak), bri-kak, papera-kartoia, plastikoak (dentsitate altuko polietilenoa-PEAD, dentsitate apaleko polietilenoa-PEBD, polietileno teref-talatoa-PET, binilozko polikloruroa-PVCa eta hainbat plastiko-ren nahasketa) eta beira.

2. Biometanizazioa. Prozesutik bi produktu lortzen dira; diges-toa eta biogasa. Biogasaren bidez energia elektrikoa sortzenda; horri esker, planta buruaskia da, eta soberakina sare oroko-rrera saltzen da. Digestoa lohi biologikoen nahasketa bat da,eta zurezko ezpalekin nahastuta eta konpostatze aerobikoaeginda, konposta sortzen da; konposta mehetu egiten da, han-dizka eta txikizka saltzeko.

3. Isurpen-eremua.

Argibideak: http://www.mancoribera.com Tel.: 948 411 894

Gongorako Hiri Hondakinak Tratatzeko ZentroaTitulartasuna: Iruñerriko Mankomunitatea

Jardueraren hasiera urtea: 1992

Kokapena: Gongora

Kudeatzen diren hondakinen jatorria: Iruñerria, Bortzirieta-ko, Malerrekako Mankomunitateak eta Baztango Udala

Tratamendu-ahalmena: 40.000 tona/urteko.

Lan ildoak

1. Ontziak aukeratzea: metalak (ferrikoak eta bestelakoak), bri-kak, papera-kartoia, plastikoak (dentsitate altuko eta apalekopolietilenoa: PEAD eta PEBD, polietileno tereftalatoa-PET, bi-nilozko polikloruroa-PVCa eta hainbat plastikoren nahasketa)eta beira.

2. Isurpen-eremua.

3. Energia elektrikoa sortzen da. Edukiontzi berdetik datozenhondakinak (gai organikoa eta gainerakoa) aldian behin lur-peratzen dira gai organikoaren hartzidura anaerobioa errazte-ko. Isurpen-eremuan sortzen diren gasak gasometro bateanbiltegiratzen dira; gero, energia-eraikinera eramaten dira, ga-saren errekuntza zentralizatua egiteko eta energia elektrikoasortzeko.

Argibideak: http://www.mcp.esTel.: 901 502 503

Erriberako Mankomunitateak utzitako argazkia

Iruñerriko Mankomunitateak utzitako argazkia.

BIRZIKLAPENA

10

Nola sortu zen olioa birzi-klatzeko enpresa bat eratze-ko ideia?

xabier Murok zuzenean lanegiten zuen ostalaritzarekin,eta lehen eskutik bazekienzertan zen sektorearen egoe-ra. Landare-olio erabilia hon-dakin oso berezia zen ostala-ritzarentzako, eta baldintzabereziak behar dira huraxeerabiltzeko. Hustubideetaraisurtzea arazoa izaten da; horioso ongi dakite establezi-menduen jabeek, hustubide-ak buxatu egiten baitira eta,jakina, ez da batere ekologi-koa, olioa araztegietara iris-ten baita, eta traba izaten dahondakin-urak tratatzekoprozesuetan.

Olio hori energia-balio handi-koa da eta, horrexegatik, hainzuzen, abere-elikagaien sek-toreak eskatzen zuen. Dioxi-nen eta “behi eroen” eskanda-luek eraginik, ordea, olio horriaukerabide bat bilatu beharizan zitzaion.

Landare-olio erabilia biltzekoideia, beraz, giro hartan gau-zatu zen, zertarako eta bio-diesela egiteko. xebier Murokhorixe bera zerabilen gogoan,eta une egokian, Ekogras osa-tu zen, landare-olio erabiliabildu eta berreskuratzeko,olio hori biodiesela egitekolehengaitzat erabiltze aldera.

Azken urteotan, nabarmenhanditu da bildutako olio

erabiliaren kopurua. Nola da-go antolatua gaikako bilke-ta, kopuru hori lortzeko, etazer hobekuntza beharko li-rateke ehuneko horrek goraegiten jarrai dezan?

Egia da urtetik urtera gero etaolio gehiago biltzen dela birzi-klapenera bideratzeko, etaorain, 3,5 milioi litro inguru diraurtean. Zenbaki hori hogei ur-tean buru-belarri lanean arituizanaren emaitza da; hasieran,ostalariaren ondoan, eta era be-rean, hiri hondakinak bildu etakudeatzeaz arduratzen zirenadministrazio publikoen ondo-an. Sektore honetan, atez ateegiten da gaikako bilketa, etaekoizle bakoitzarengana joanbeharra dago olioa biltzeko.

Etxeko sektorean, bilketa hainbatmodutan egiten da, beti kasuankasuko mankomunitate eta uda-len bidez. Hona hemen hiru mo-du nagusiak: garbigune finkoa,garbigune mugikorra, eta edu-kiontzian gaika biltzea. Edu-kiontziak kale-plazetan daudengaikako beste bilketa mota bat-zuen antzekoa denez, bilketa mo-ta hori asko zabaltzen ari da gureudalerrietan. Ekogras-ek hamahi-ru mankomunitaterekin lan egi-ten du Nafarroan; eta, haietakobakoitzean, mankomunitateakberak aukeratu duen bilketa-sis-tema erabilita, herritarren beha-rrekin bat.

Gaikako bilketa hau berri sama-rra da, eta oraintxe bertan, bilke-

ta-gune sare egokia osatu beharda herritarren eskura (hau da,edukiontziak, garbiguneak), geo-grafia osoan banatuta, bilketamodu hau jendearengandik hur-bil egon dadin. Horrekin batera,bilketa modu hau sustatu eta ha-ren inguruan jendea sentsibili-zatzeko kanpaina egokiak eginbeharko lirateke, hustubidetik be-hera olio gutxiago botatzeko, etajende gehiagok olioa bereizteko,birziklapenera bideratze aldera.

Zer pentsatzen duzu herrita-rren kontzientziazioaz, baieta ostalaritzaren eta neka-zaritzako elikagaigintzarenkontzientziazioaz ere, hon-dakin hori birziklatu beha-rraren inguruan?

Arestian esan dugun bezala, osta-laritzak jakin badaki olioa arazoadela, hustubideak buxatu egitendituelako. Ostalaritzak, gainera,osasun eta hondakin arloko bete-beharrak ditu eta ikuskapenak ja-sotzen ditu; hori dela eta, beharbezala kontzientziaturik daudehondakina egokiro kudeatu be-harraz. Hala ere, bada zer eginhandia, behar bezala baimendu-rik dagoen kudeatzaile batekolioa eraman dezan bermatzeko,baimenik gabeko jende asko bai-tabil gaur egun lanbide horretan,eta edonork eramaten du ekoiz-learen olioa, behar bezala tratatu-ko dela bermatu gabe.

Etxeko esparruari dagokionez,denetarik dago: batzuk ososentsibilizatuta daude eta olioabirziklatzen dute, birziklapenakdakartzan onuren berri dutelako;baina, aldi berean, jende askok ezdu horren berri. Zerbitzu publikohau kudeatzen dugun tokietanikusitakotik esan dezakegu jen-dea sentsibilizatzeko kanpainekoso emaitza onak lortzen dituzte-la birziklapenaren zenbakietan.

Zer proportzio dago lortzendiren biodiesel litroen etabirziklatutako olioaren ar-tean?

Proportzioa, gutxi gorabehera,batetik bat da. Baina zenbakihorretaz gain, bigarren belau-

naldiko biodieselaren dohainnagusia da (landare-olio erabi-liarekin egindakoa, kasu) ez di-tuela kontsumitzen giza kontsu-mora bideratzen diren lehen-gaiak, ezta erregai fosilak ere,baizik eta hondakin bati ema-ten dio irtenbidea, hondakina-ren aukerak ahalik eta gehienbaliatuta; kasu honetan, ener-gia-iturri gisa dituen aukerak.

Zer hazkunde-aukera ikus-ten dituzue uneotan sekto-rearentzako?

Bizi garen krisi-ataka honetan,zaila da sektorea nola bilakatu-ko den esatea, kontsumoak be-hera egitearekin batera, olioerabili gutxiago ere sortzen bai-ta, eta hori nabarmen nabaritudugu. Nolanahi ere, ostalaritza-rako eta nekazaritzako elikagai-gintzarako, hazkunde apala bai-na jarraia izateko aukera daku-sagu, ia “tantaz tanta”, baina ge-ro eta ostalari eta industriagehiagok dute konfiantza gureesperientzian.

Ostalaritzan olioaren % 30 era-biltzen da, eta etxeetan, aldiz,% 70. Beraz, argi dago olio era-bili gehiena etxeetan dagoela.Kontuan hartuta, gainera, etxe-etako bilketa berri samarra de-la, sektore horretan espero du-gu hazkunderik handiena olioerabiliaren berreskurapenean.Igoera hori, dena den, geldo sa-marra izanen da; alde batetik,krisia baitago, eta horrek kontsu-moa motelarazten du, eta, bes-tetik, ostalaritzan eta nekaza-ritzako elikagaigintzan ez beza-la, etxearen sektorean olioaezin konta ahala etxetan bana-tu dago; azken finean, pertsonabakoitzaren nahiak ahalbidetzendu birziklapena, etxeetan olioabereizterakoan; eta, denokkontzientziatu beharko genu-ke horrela egiteko moduarengarrantziaz.

Ekogras.Etxeko olio erabilia berreskuratu eta birziklatzen duen enpresa da, etabigarren belaunaldiko biodiesela ere egiten du.

Elkarrizketa...

xabier Muro, Ekogras-eko kudeatzailea

BIRZIKLAPENA

Argibideak: http://www.ekogras.com

11

Nafarroako Foru Komunitateak urtezurte agertzen dituen datuei errepara-tuez gero, nafarren elkarlana guztizeredugarria da beira birziklatzearidagokionez eta, urtez urte, beira birzi-klatzeari buruzko sentsibilizaziorikhandienetako bat duen erkidegoenartean egoten da.

Horrela eta, Ecovidrio-ren azken datuen ara-bera, Nafarroa bigarre-na da (Balearren atze-tik) Espainiako autono-mia-erkidego guztien

artean, sentsibilizazio-indizerik onenaridagokionez (25,2 kilo biztanleko). Eco-vidriok, gainera, iritzi-azterlan bat egindu eta, horren arabera, nafarren % 88kdio beti birziklatzen duela beira, eta in-kestatuen % 62,1ek bere aldetik dio bei-ra birziklatzen duela ingurumenarengaineko kontzientzia duelako.

Izan ere, oso erraza da botila, pote etaflasko erabiliak bereiztea, gero igluetanuzteko; horrela, energia gutxiago kontsu-mitzen dugu, lehengaiak aurrezten ditu-gu, eta isurtegiak eta airearen kutsaduramurrizten ditugu.

Gaur egun, duela 14 urte baino % 160beira-ontzi gehiago birziklatzen ditugu.Azken urteotako giro sozioekonomikoagorabehera, hau da, kontsumoak behe-ra egin badu ere, egonkor iraun du Es-painiako edukiontzietan bildu den beirakopuruak, ondoren birziklapenera bide-ratzeko.

Horrela, 1998tik hona, beira-birziklape-na % 160 hazi da Espainian, eta zazpimila tonatik gora beira-ontzi birziklatzendira. Urte hartatik aurrera, era berean,azpiegiturak % 300etik gora handitu di-ra eta, gaur egun, ia 175.000 edukiontzidaude Espainiako lurralde osoan bana-tuta, hau da, herritarren % 98ri erraztuzaio beira birziklatzea.

Zenbaki horrek esan nahi du Espainianbeira-edukiontzi bat dagoela 270 herri-tar bakoitzeko; horrenbestez, Espainiada Europako edukiontzi-tasarik onene-takoa duen herrialdeetako bat.

Ecovidriok egin duen azken iritzi-azter-lanaren arabera, gainera, espainiarren

% 70ek dio beira birziklatzen duela, etainkestatuen % 45,5entzako beira birzi-klatzea etxeko lan bat egitea bezalakoada.

Datu horiek erakusten dute beira birzi-klatzea arian-arian zabaldu eta finkatudela. Halakorik ez zen gertatuko herrita-rren, Administrazio Publikoen, industria-ren eta HORECA sektorearen laguntzarikezean, ezta ontziratzaileen finantza-aha-leginik ezean ere.

HORECA sektorea,etorkizunerako gakoa

Lorpenak lorpen, bada zer hobetu eta,horregatik, herritarrengan kanpainenbidez beira birziklatzearen ingurukosentsibilizazioa pizten jarraitzeaz gain,beti izaten da beharrezkoa HORECAsektorea azpimarratzea, hau da, ostala-ritza, sukaldaritza eta cateringa. Guztizfuntsezkoa baita edukiontzietara beira-ontzi gehiago bideratzeko, beira-ontzien% 48 kontsumitzen baitu.

Hori dela-eta, Espainia osoko edukiontzie-tan uzten diren beira-ontzien hondaki-

nak birziklatzeaz arduratzen den iraba-zi-asmorik gabeko elkartea den aldetik,Ecovidrioren lanetako bat da sektore ho-rretan birziklapena sustatu eta bultzatzea,inplikatuta dauden erakundeekin elkar-lanean (toki entitateekin elkarlanean,bereziki), eta sektoreko elkarteekin etaerakundeekin lankidetzan. Hori guztia,ostalariek beira-ontziak errazago birzi-kla ditzaten. Horrela, haiei eta herritarguztiei gogorarazi behar zaie birziklatze-ak balio duela, erabilgarria dela, ona de-la ingurumenarentzako eta, horrez gain,etorkizunerako bermea ere badela guguztiontzako.

Nafar herritarrak kontzientziatuene-takoak dira beiraren birziklapeneanEgun, duela 14 urte baino % 160 beira-ontzi gehiago birziklatzen ditugu

Beira birziklategia. Argazkia Ecovidriok utzi digu

HORECAsektoreak

ontzi-hondakinen% 48

kontsumitzen du

Ecovidrio-ren lankidetza

Argibideak: http://www.ecovidrio.es

BIRZIKLAPENA

12

Autonomia Erkidego guztien artean,Nafarroan bildu ziren ontzi aringehien, bai eta paperezko eta kartoiz-ko ontzi gehien ere, biztanle bakoitze-ko 2011n, edukiontzi hori eta urdine-tan hurrenez hurren. Ecoembes enpre-sak emandako datuen arabera,Nafarroako herritar bakoitzak, banabeste, 19,9 kilo ontzi arin utzi zituenedukiontzi horian (plastikozko ontziak,latak eta brikak); hau da, Espainiakogainerako lurraldeetan baino % 76gehiago. Aldi berean esan behar dapaperezko eta kartoizko ontzietan,biztanle bakoitzak, bana beste, 39,5kilo utzi zituela edukiontzi urdinean;hau da, Espainiako batez bestekoarenbi halakotik gora (% 112).

Datuok Ecoembes enpresa-ren Nafarroako Emaitzak2011 Txostenean ageri di-ra, eta gaurkoan aurkeztuditu prentsaurrekoan Na-

farroako Landa Garapeneko, Ingurume-neko eta Toki Administrazioko kontsei-lari José Javier Esparzak, bai eta Ecoem-bes-ko komunikazio korporatiboko zu-zendari Antonio Barrónek. Era berean,aipatu Txostenaren arabera, iazkoan20.893 tona ontzi birziklatu ziren Nafa-rroako lau sailkapen-plantetan (Gongo-ra, Cárcar, Azkoien eta Tutera). Horrekesan nahi du Nafarroan, guztira, ontzien% 69 birziklatzen dela; hau da, Espainia-ko batez bestekoaren gainetik.

Nafarrak, gainera, gero eta sinetsiagoakdaude birziklatzeak duen garrantziazeta ingurumena zaindu beharraz. Horre-la, Ecoembes-ko Monitor 2011 azterla-naren arabera, herritarren % 95ek dioedukiontzi horiko hondakinak bereiztendituztela, eta % 96k, edukiontzi urdine-koak; beraz, Espainia guztiko herritarrikkontzientziatuenak dira.

Bestalde, 278 enpresa ari zaizkio ontziak bir-ziklatzeko kateari laguntzen, Gune Berdeaderitzonean parte hartuz; horri esker, mer-katuan jartzen dituzten ontziak birzikla dai-tezke, behin hondakin bihurtzen direnean.

Haietatik, legez prebentzio plan bat egi-tera behartuta dauden 59 enpresekplan hori prestatu dute. Horren ondo-rioz, 153 neurri hartu dira hondakin gutxia-go sortzeko, merkatuan produktu ontzi-ratuak jartzen dituztelako. Neurrion xe-de nagusia da ontzien pisua murrizteaeta, era berean, gai birziklatuak erabiltzea,berrerabilpena areagotzea eta inguru-menari kalte txikiagoa egiten diotenontziak erabiltzea.

Nafarroako Landa Garapeneko, Ingurume-neko eta Toki Administrazioko kontseilari

José Javier Esparzak hauxe esan du:"datu horiek erakusten dute eragile guz-tiak daudela engaiaturik Foru Komunita-tean birziklapenaren gizartea deritzonafinkatzeko eta huraxe egunez egun area-gotzeko: herritarrak, Udalak, Mankomu-nitateak, enpresak, Nafarroako Gober-nua eta Ecoembes". Nabarmendu du,halaber, Nafarroan urte sail luzeanegindako ahaleginaren emaitza dela.

Ecoembes-ko komunikazio korporati-boko zuzendari Antonio Barrónek, berealdetik, nabarmendu du herritarrek bir-ziklapenaren bidez buru-belarri partehartzen dutela gure ingurunearen ba-besean. Gauzak horrela, herritarrak sis-teman parte hartzen jarraitzera gonbi-datu nahi izan zituen, eta hauxe gogo-rarazi zien: "keinu huts batekin, hondaki-nak bereiztearekin, ontziak ez dira isurte-gira joaten, eta horri esker, energia gutxia-go kontsumitzen da eta berotegi-efektukogas gutxiago aireratzen da. Ontzi horiek,gainera, lehengaitzat balia daitezke, he-rritarrentzako produktu erabilgarri be-rriak egiteko".

Espainiari dagokionez, ontzien % 68 bir-ziklatzea lortu da; horrek esan nahi dubirziklatzen direla merkatuan jartzen di-ren 10 ontzitatik 7. Horrek oso nabarmengainditzen ditu Europar Batzordeak eza-rritako helburuak; 13 puntutik gorako al-dea baitago (% 68 % 55en aurrean).

Nafarroa buru, ontzien gaikakobilketanNafar bakoitzak, bana beste, 20 kilo ontzi arin utzi zituen edukiontzi horian(plastikozko ontziak, latak eta brikak); hau da, Espainiako batez bestekoabaino % 76 gehiago.

Edukiontzi urdinaridagokionez, herritar

bakoitzak bana beste 39,3 kilo

paper/kartoi utzi zituen iazkoan;

Espainiako batezbestekoaren bikoitza

baino gehiago Ba al zenekien...80 freskagarri-latarekin, bizikleta-hagun bat egin daiteke; 6 esne-edo zuku-brikarekin zapata-kaxabat egin daiteke; plastikozko 40botilarekin, forro polar bat egindaiteke, eta 8 zitu-kutxa birzikla-tuz, liburu bat egin daiteke.

Azkoiengo birziklategia. Erriberagoieneko HHSM.

Ecoembes enpresaren lankidetza

Argibideak: http://www.reciclaenvases.com

BIRZIKLAPENA

13

Ecointegra hondakinak eta tresnaelektriko eta elektronikoak tratatze-ko planta bat da. 2007an abiatu zenAgoitzen (Nafarroa), EnplegurakoAspace Nafarroa Fundazioak susta-turik. Enplegurako zentro berezi batda, eta haren helburu nagusia daminusbaliatuen artean aukera ber-dintasuna lan arloan sustatzea, halahaien laneratzea nola gizarteratzeabultzatzeko. Hondakinak (kasuhonetan, birziklapena) eta gizarteenplegua eskutik helduta joan dai-tezkeela frogatzen duen beste adibi-de bat da.

Gaur egun, Ecointegran 30minusbaliatu ari dira lanean,hozkailuak eta etxetresnaelektriko txikiak tratatzen.Osagaiei erreparatuta, hoz-

kailuak etxetresna elektrikorik kutsagarrie-netakoak dira; funtsezkoa da, beraz, beharbezalako tratamendua ematea, ingurume-nari eta osasunari kalterik ez eragiteko.Plantak, gainera, bi zentro ditu: bata,I+G+b arlorako, eta bestea, zabalkundera-ko eta jendea kontzientziatzeko.

Nola tratatzen da hozkailu bat Ecointegran?

1. Aurre-tratamendua biltegi-eremuanKendu: ateetako gomak, kableak etakristalaSailkapena, hozte-gasaren eta zabal-gailuaren arabera, eta plastikoko atalmugikor batzuk kentzea.

2. ZulaketaZirkuituaren gasa eta olioa hutsean etagrabitatez erauztea.Erauzitako nahasketa hotzaren bidezbereizten da planta batean; ondorioz,gasa eta olioa bereizita lortzen dira, etakudeatzaile baimendu bati eramatenzaizkio.

3. Konpresorea erauzteaLoturak moztu eta konpresorea hutsikerauzten da, ondotik kudeatzaile bai-mendunari emateko.

4. Gaiak xehatu eta bereiztea (burdi-na, plastikoa, kobrea eta aluminioa, baieta poliuretanotik datorren gasa ere).

Ecointegran Espainia iparraldetik dato-zen hozkailuak tratatzen dira. 2009an,3.549 tona hozkailu berreskuratu ziren.

Hona hemen gasak nola erauzten diren:

• 1. Fasea. Langileek olio eta gas nahas-keta erauzten dute hozkailuetako zir-kuituetatik.

• 2. Fasea. Gero, CFC eta ziklopentanoahondakin elektriko eta elektronikoeta-ko paretetatik erauzten dira. Prozesuhau ganbera itxi batean egiten da, ga-sak poliuretano-aparretik bereizteko.Horrela hozkailu batean dauden CFCgasen % 75 inguru lortzen da.

Behin gasak kendutakoan, hozkailuakdesegiten dira, eta horrela lortzen di-ren materialak sailkatu eta xehatzen di-ra, lehengai gisa prestatzeko eta birzi-klapenera bideratzeko. Hona hemen:metalak (burdina, kobrea eta alumi-nioa), plastikoak (Akrilonitrilo Butadie-no Estireno a- ABS eta poliestirenoa –PS) eta kristala.

Nabarmendu behar da duela denboragutxitik hona, ferrita (ateetako imana)hozkailuak fabrikatzeko hurbileko in-dustria batera bidaltzen dela, berrera-bil dezaten, eta tratamenduan lortzenden Poliuretanoa kudeatzaile bati ema-ten zaiola, CSS edo OrdezkapenerakoErregai Solidoarekin balorizatzeko; ho-

rrela, trataturiko hozkailu bakoitzarenpisuaren % 95eko balorizaziora iristen da.

Telebistak: % 85 berreskuratzen da

Izpi katodikoen tutua edo TRC monito-reak tratatzeko lerroa 2011ko udan hasizen lanean. 40 monitore tratatzekoahalmena dauka, ordu bakoitzeko, etazortzi lanpostu berri sortu ditu, guztiakere minusbaliatuentzako. Prozesu horriesker, telebista bakoitzaren pisuaren %85 berreskuratzen da.

Hona hemen zertan datzan tratamen-du-prozesua: monitorearen plastikozkokarkasa eskuz desmuntatzen da, baieta gainerako laguntza-atalak ere, hariketa tutuaz+pantailaz osaturiko multzo-ra iritsi arte. Multzo hori mozketa-kabi-na batean sartzen da, pantailako beiratutuaren beiratik bereizteko. Gero, pan-taila beste kabina batera igarotzen da,non hari atxikitako hautsa xurgatzenbaita, hainbat substantzia arriskutsuzosaturikoa. Hona hemen prozesu hone-tan berreskuratzen diren material na-gusiak: ferrikoak, plastikoa, kobrea etabeira. Azken material hori azpiproduk-tu gisa erabiltzen da, zeramika sektore-ko hainbat prozesu industrialetan.

Ecointegra, etxetresna elektrikoenbirziklapena eta gizarte enplegua

Ecointegrak utzitako argazkia

BIRZIKLAPENA

Nafarroan, gaur egun, lau isurtegidaude zabalik etxeko eta merkataritzakohondakinak kudeatzeko. Laurak ereHiri Hondakinak Tratatzeko Zentroenosagai dira. Hona hemen: Gongora,Carcar, El Culebrete eta Arbizu. Zentrohorien jabeak toki entitateak dira,mankomunitate hauek zehazki:Iruñerrikoa, Jurramendikoa,Erriberakoa eta Sakanakoa, hurrenezhurren. Lehen hiru horietara nagusikiedukiontzi berdeko gainerako honda-kinak deritzenak bideratzen dira, tra-tatu gabe, bai eta tratamendu plante-tatik errefusatzen diren hondakinakere, eta horrekin batera, ingurukoenpresek sortzen dituzten hondakinindustrialak; azken zentroa, ordea,bakar-bakarrik erabiltzen da hondakinindustrialak ezabatzeko.

Hondakin industrialak

jasotzeko isurtegiakIsurtegi hauen helburu nagusia etxekohondakinak kudeatzea bada ere, honda-kin industrialak dira isurtegiek guztira ja-sotzen dituzten hondakinen % 34, etaizen hau ematen zaie: etxekoekin parekadaitezkeen hondakinak. Hondakin horie-tako aunitzek, ordea, ez dute zerikusiriketxeko hondakinekin.

Hona hemen Tratamendu Zentro bakoitze-an zer egiten den, gaur egun:

1. Gongorako Zentroak balorizatu daitez-keen hondakinen sarrera mugatu du isur-tegian, eta guztira isurtzen denaren % 22murriztu du. Hondakin industrialak eza-batzen dituzte, baina bakarrik balorizatuezin daitezkeenak.

2. Carcarko Zentroak gaikako deskargabat egiten du, balorizatu daitezkeen hon-dakin batzuk kentzeko; gero, hondakinindustrialak isurtzen ditu eta guztiraisurtzen denaren % 35 dira.

3. Culebreteko Plantari dagokionez, guz-tira isurtzen denaren % 49 aurre-trata-mendurik jasotzen ez duten hondakin in-dustrialak dira. Aurreikuspenen arabera,hemendik gutxira, aurre-tratamendua

ezarriko da balorizatu ez daitezkeen hon-dakin industrialentzako, isurtegira isuriaurretik.

4. Arbizuko isurtegiari dagokionez, eza-batzen diren hondakin guztiak industria-lak dira, gorabehera txiki batzuk izan ezik.

Hondakin industrialak kudeatzeko moduhorrek arazoak sor ditzake funtsezko bialderdiotan:

- “Kutsatzen duenak ordaintzen du” printzi-pioarekin bat, isurtegiak kudeatzeko kos-tea (ustiapen, itxiera eta itxiera ondokokosteak) bere osoan egotzi behar zaiehondakinak eramaten dituzten enpresei,etxeko hondakinen ustiapenaren funtzio-namendua eta kosteak ez ukitzeko.

- Aukerarik eskuragarriena hondakinakisurtzea denez, birziklatzaileek ez duteaukerarik hondakin balorizagarrien kude-aketa behar bezalako baldintza ekonomi-koetan hobetzeko, edo bestela, gutxiagobirziklatzen dute. Bi kasuak oztopo na-barmen-nabarmena dira hierarkia betetze-ko, bai eta Nafarroako Hondakinak Kude-atzeko Plan Integratua betetzeko ere.

Hori dela eta, Nafarroako Gobernuko In-gurumen Kalitatearen Zerbitzua hainbatazterlan egiten ari da, isurtegietan hon-dakin industrial balorizagarririk sartzenote den ikusteko eta, hala bada, horrekhautsi eginen luke zentroei eman zaienbaimena: Ingurumen Baimen Integratua,alegia. Helburua da hondakinen kudea-keta orokorra hobetzea, hondakinei bu-ruzko araudian eta Nafarroako Hondaki-nak Kudeatzeko Plan Integratuan ezarri-tako kudeaketa-hierarkia behar bezalaaplikatzeko.

Etxeko hondakin biodegradagarriak

Isurtegiei buruzko 1481/2002 Errege De-kretuak helburu progresiboak ezarri ditu,isurtegira gero eta Udal Hondakin Biode-gradagarri (UHB) gutxiago bideratzeko:hau da, 1995ean ezabatutako hondaki-nen % 75, % 50 eta % 35 gutxiago bidera-tu behar dira isurtegira, 2006., 2009. eta2016. urteetarako, hurrenez hurren.Egungo egoerari erreparatuta (2011kodatuak), UHBren % 58 isurtegira doaz.Nafarroan, beraz, ez da betetzen 2009ra-ko ezarria zegoen helburua.

Carcarko eta Tuterako isurtegiak betetzenari dira UHB hondakinetan dagokien pro-portzioa, zer biztanleria kopururi ematendioten zerbitzua kontuan hartuta; baina,Gongorako isurtegira bideratzen direnUHB hondakinen kopurua ikusita, helbu-rua ez da betetzen ari, ez baitago gauregun tratamendurik gainerakoa esatenzaion hondakin motarentzako. Hondaki-nak Kudeatzeko Planak egoera horrieman nahi dio konponbidea eta, hartara,proposamen bat egin du.

Kasu honetan, Nafarroako Gobernuak hain-bat tresna juridiko darabiltza eskuartean,hondakinak kudeatzeko egungo tasak be-rrikusteko eta kanon bat ezartzeko, honda-kinak ezabatzea zergapetze aldera. Asmoada hondakinak birziklapenerantz eta balori-zaziorantz bideratzea eta, hondakinak balo-rizatzeko aukerarik ez dagoen kasuetan,hondakin horiek isurtzeari lotuta daudenkoste guztiak estalita gelditzeko.

14

Etxeko hondakinak eta industrialakjasotzen dituzten isurtegi mistoenegoeraNafarroako Gobernuko Ingurumen Kalitatearen Zerbitzua isurtegiei lotutako hainbatlan egiten ari da, hondakinen hierarkia ongi aplikatzea bermatzeko.

Oharra: Sakanak (Arbizuko isurtegiak) hondakin industrialak bakarrik onartzen baditu ere, 2011n etxeko hon-dakinen kopuru hori onartu zuen, arazo jakin batzuek eraginik.

HONDAKINAK GONGORA t %

ETxEKOAKINDUSTRIALAK ETA BESTE BATZUK

GUZTIRA

112.508

32.200

144.708

ISURTEGIAK (2011ko datuak)

CARCAR t %

TUTERA t %

SAKANA t %

GUZTIRAt %

%78

%22

13.581

7.465

21.045

%65

%35

46.835

41.449

88.284

%53

%47

1.223

10.572

11.796

%10

%90

174.148

91.685

265.833

%66

%34

BIRZIKLAPENA

15

Hori guztia lantzen ari da Europar Batzorde-ak egindako txosten honen ildoekin bat: Es-tatu kideen hondakinak kudeatzeari buruz-ko ebaluazioa. Hona hemen txostenarenondorioetako bat: bide-orri berrietan go-mendioak jasoko dira hondakinen kudea-keta hobetze aldera, tresna ekonomiko, ju-ridiko eta administratiboen bitartez, hon-dakinak kudeaketa-bide honenetarantz bi-deratzeko. Horri dagokionez, maila nazio-nalean, bada zer hobetu benetan.

Nola sortu zen, 1986 hartan,hondakin industrialak era-bat kudeatzeaz arduratukozen enpresa bat osatzekoideia?

Enpresa sortu aurretik, Fernan-do Zufíak ingurumen arloanziharduen; ongi zekien, beraz,zer premia zituzten bezeroekhondakinak kudeatzeari dago-kionez, eta etorkizunerako au-kerak onak izanen zirelakoan,eta jarrera ona erakutsita,egungo enpresa baten (Meta-les de Navarra S.A.) ernamuinaabiarazi zuen gaiari irtenbidebat emateko; azken finean,hondakin arriskutsuak eta ez-arriskutsuak kudeatzeko.

Zer prozesu mota egiten di-ra zure Plantan?Gure instalazioetan, hondaki-nak aztertu, sailkatu, prozesatueta biltegiratzen dira, ahalik etahobekien kudeatzeko; hartara,hondakinak zer-nolako ezauga-rri fisiko-kimikoak dituen, hala-ko tratamendua ematen diogu. Behin gure plantara iritsitako-an, laborategi kimiko bat dauka-gu, hainbat tresnaren bidez hon-dakin bakoitza bere tipologiarenarabera aztertzeko; hondakinarriskutsuak, ez-arriskutsuak etahondakin bizigabeak.Hondakin metalikoei dagokie-nez, ferrikoak eta ez-ferrikoak

kudeatzen ditugu. Biak ere be-harren arabera zizailatu edoprentsatu daitezke, eta geroaltzairu-lantegien bidez kude-atu, hau da, metala urtu etamerkatura itzultzen duten en-presen bidez.

Zein dira azken urteotanegin dituzuen hobekuntzanagusiak?Aurten makina bat jarri dugu,metal desberdinak eta metali-koak ez diren beste elementubatzuk bereizteko, behin hon-dakina zatikatua dagoenean.Materialak ahalik eta gehienbereizten ditu eta, horri esker,material bakoitza erabat berei-zita kudeatzen dugu, eta horrekhobekuntza nabarmena dakarbai ingurumenera bai ekono-miara.

Zein dira neurririk egokie-nak, enpresak hondakinakerrazago bildu eta bereiziditzan, indarrean dagoenaraudia betetze aldera?

Langile gaituak ditugu inguru-men arloko aholkularitza egite-ko, edonolako hondakina kude-atzeari lotutako gaietan. Hon-dakinak kudeatzeko kudeatzai-le baimenduna garen aldetik,uneoro eman behar dizkiogubezeroari aholkuak eta argibi-deak hainbat gaitan: inguru-

men arloko legeria, hondakinaksailkatu eta etiketatzea, hondaki-nak ahalik eta gehien murriztea,hidrokarburo-biltegiak garbitzea,lekuetako amianto-hondarrakkentzea, salgai arriskutsuak ga-rraiatzea, etab.

Kontzientziatuago al daudeenpresak ingurumen kon-tuetan?

Denborak aurrera egin ahala,kontzientziatuago daude orohar, ez bakarrik enpresaren ar-loan, baita langileen artean ere.Dena lotua baitago, nolabait.

Zein izan dira arlo honetakoaurrerapauso nagusiak etazer dago egiteko?

Aurrerapausoak ingurumen ar-loko lege berriak izan dira, ku-deaketa modu jakin batean egi-tera behartu baitute; ISO14000arau berria, prestakuntza-ikas-taro berri eta hobeak… Egune-tik egunera, gainera, gero eta

kontzientziatuago gaude hon-dakinak baliabide gisa baliatze-ko eta ez hondar gisa; hori oina-rrizko printzipioa da eta, den-boraren joanean, horrek geroeta indar handiagoa hartukodu. Egitekoen artean, oro hararlo honetako legeria oro be-tetzeari eman beharko litzaiokelehentasuna. Gainera, ia honda-kin guztiak aprobetxa daitezke;oso garrantzitsua da, beraz,aprobetxamendu horri buruzkoargibide gehiago ematea.

Zuen iritziz, zer jarduketa li-rateke egokiak hondakinenbereizketa, bilketa eta balo-rizazioa sustatzeko eta Na-farroako Hondakinak Kude-atzeko Plan Integratuarenhelburuak betetzeko?

Arestian aipatu dudanaz lan-dara, prestakuntza ona etaetengabea, ingurumen arlokokontzientziazio egokia eta ja-rrera on, on, ona!

Metales de Navarra S.A.Elkarrizketa...

Oharra: Arbizuko Isurtegian (Sakanako Mankomunitatea) ez zegoen aurreikusia etxeko hondakinik isurtzerik;arazo logistikoak izan zirela medio, ordea, hara 776 t UHB bideratu ziren.

2008tik aurrera, hondakin industrial, arriskutsu eta ez-arriskutsu gutxiago sortu dira. Horrela, 2009-2010eanbirziklapenak behera egin du eta, horretan, krisi ekonomikoak izanen zuen eragina, ezabatzera bideratu baiti-ra lehenago birziklatzera zihoazen hondakin batzuk, hondakinak isurtzea merkeagoa baita. Medenasarekinmintzatu gara, hau da, hondakin industrialak kudeatzen dituen enpresa batekin, haren iritzia eta esperientziajakiteko.

ISURTEGIA UHB 1995, t

UHB helburua2009, %

UHB helburua2016, %

UHB 2011, %

GONGORACARCARTUTERAGUZTIRA NAFARROA

%82%31%22%58

%50 %35145.718

ISURTEGIRA BIDERATZEN DIREN UDAL HONDAKINAK

BIRZIKLAPENA

16

Nafarroan, sektore estrategikoetako batda nekazaritza, gizartean eta ekonomianduen garrantziari begira. Hondakineidagokienez, Nafarroako nekazaritza,egia esan, sektore kontzientziatueneta-ko bat da Estatu osoan, eta merkatuanjartzen diren produktu fitosanitarioenontzien % 95etik gora birziklatzen dira.

Produktu fitosanitarioenontziakProduktu fitosanitarioak erabiltzen di-ra laboreak kaltetzen dituzten gaitzeneta izurrien kontra jotzeko. Produktufitosanitarioa agortzen denean, haienontziak ongi kudeatu behar dira, hon-dakinei eta lurzoru arriskutsuei buruz-ko Legeak ezarritakoarekin bat. Legea-

ren arabera, ontzi horiek hondakinarriskutsuak dira. Arautegiari jarraiki,holako hondakin edukitzaileak behar-tuak daude kudeatzaile baimendu batiematera, baloriza edo ezaba ditzan,edo bestela edukitzaileek berek kudeaditzakete; beste aukera bat da bere bo-rondatez akordio bat edo lankidetza-hitzarmen bat hitzartzea horrelako la-nak egiteko. Nekazaria, beraz, legezbehartua dago produktu fitosanitario-en ontziak ongi kudeatzera, behinagortzen direnean.

Produktuok gaizki erabiltzen baditugu,eta ontzi hutsak kontrolik gabe ezabatzenbaditugu, ondorio kaltegarriak sor dai-tezke ingurumenarentzako eta nekaza-ritzarentzako, ahaztu gabe agintariek120.000 euro arteko isunak ere jar die-zaieketela araudia hausten dutenei.

Holako ontzi motak birziklatzeaoso erraza da eta ez dio inolakokosterik eragiten nekazariari etaabeltzainari. Lehen gauza daikustea ontziek SIGFITO logoti-poa daramatela (ontzi fitosani-tario hutsak kudeatzeko sistemaintegratuaren logotipoa da), bil-keta-guneetan holako ontziakbakarrik onartzen dituztelako.Behin hori egindakoan, ontziekbarrenetik egiazki hutsik egonbehar dute. Hau da, barrualdeaederki garbitu behar da hiru al-diz urarekin, eta ur hori aplika-zio-upelera botako dugu, pro-duktua ahalik eta gehien baliatzeko.Behin ontziak lehortutakoan,bilketa-guneetara eraman behardira.

Landa-eremuan, SIGFITO enpre-sa arduratzen da ontzi hutsakNafarroan dauden 68 bilketa-gu-neetatik eramateaz; bilketa-gu-neak, zehazki, nekazaritza-koo-peratibetan eta produktu fitosa-nitarioen banaketa-enpresetandaude. Ontziak, ondotik, trata-mendu-plantetara garraiatzendituzte, non, kasuen arabera,ontziei honelako tratamendurenbat ezartzen baitzaie: birziklape-na (garbitu, xehatu, gero sanea-mendurako tutuak egiteko, lore-ontzi-euskarriak egiteko, etab.);balorizazio energetikoa (energialortzeko), edo ezabatzea.

Nola etanon utzi?

Ontzi fitosanitarioak biltzeko guneak

Merkatuan jartzen diren ontzien% 95etik gora birziklatzen dituNafarroako nekazaritza sektoreak Produktu fitosanitarioen ontziak hondakin arriskutsuak dira eta, behin agortu-takoan, bilketa-guneetan utzi behar dira

Argibideak:http://www.sigfito.es

BIRZIKLAPENA

17

ENTITATEAKLABURREAN

Nafarroako Gobernua, NafarroakoIngurumen Kudeaketa enpresarenbidez, leku hondatuen inguruko

datu-base bat prestatzen ari da, Hondaki-nak Kudeatzeko 2010-2020 aldiko Plan Inte-gratuan ezarritakoarekin bat. Datu-baseaninformazio hau sartuko da:

- Legez kanpo dauden obra-hondakinenisurtegiak

- Meatzaritza-baliabideak

- Eraikuntza eta eraispeneko hondakinakkudeatzeko plantak

-Isurtegi baimenduak

Datu-basearen bidez, nahi duen orok infor-mazio hori eskura izanen du, salaketak zer-tan diren jakinen da eta Landa Garapen, In-gurumen eta Toki Administrazioko Departa-mentuko zerbitzuen arteko koordinazioaerraztuko da.

2.000 datu inguruko erregistroa dauka etaNafarroako Gobernuaren webean egonenda eskura.

Joan den ekainaren 19an, Parisen,Hondakinak Prebenitzeko EuropakoAstearen sariak banatzeko ekitaldia

egin zen. Astea 2011ko azaroaren 19tik27ra egin zen. Guztira, 7.035 ekintza eginziren, eta haietatik antolatzaileek aurretik89 aukeratu eta epaimahaiaren iritzipeanjarri zituzten. Administrazioen eta agintaripublikoen kategorian, “Styriako botila be-rrerabilgarria - FA19D dibisio espezializa-tua. Hondakinen Kudeaketa eta materia-

len fluxua” ekintza saritu zuten, Styriako Ne-kazaritza Ganbera eta Styriako ArdogintzaUstiapenak sustatua (Styria, Austria). Turkia-ko ekintza batek eraman zuen, bestal-de, elkarteen eta GKEen kategoriako sa-ria; zehazki, hondakinen inguruan jen-dea kontzientziatzeko proiektu bat da, Iz-mirreko Nazioarteko Ganbera Juniorrak sus-tatua. Enpresen eta industrien atalean, Que-ensko Unibertsitateak sustaturiko ekintzabat saritu zuten, hauxe: Aste Berdea - Elms

village, (Belfast, Erresuma Batua). Hezkuntza-erakundeei dagokienez, Suediako ekintzabati eman zitzaion saria: alferrik galdutakojanaria % 49 murrizteko ekintza, eskola bate-ko jatetxean. Era berean, “Ingurumena ba-bestu, hondakinak prebenituz” ekintza sarituzuten, (Medica, Frantzia). Eta, azkenik, epai-mahaiak ekintza gogokoena nabarmenduzuen: hots, Hondakinak Prebenitzeko Euro-pako Astearen hiru edizioetan, Katalunianizendatutako ekintzen kalitate altua etaetengabea. Astea Katalunian antolatzenduen erakundeari eman zitzaion saria; Kata-luniako Hondakinen Agentziari, alegia.

Azpimarratu behar da Nafarroan aurkez-turiko hiru proiektuk finalista izatea lortudutela lehen aldiz. Hona hemen: Eska-Za-raitzuko eta Mairaga Mankomunitateekaurkezturiko “Errezetak janari-hondarrekin”tailerra; gero, Corellako Arte Eskolak aurkez-turikoa, hots, “Ikasleentzako I. EkodiseinuLehiaketa” (biek ere Nafarroako GobernuakCRANAren bidez lagundutakoak) etaEmausko Traperoen ekintza: “Barne-sentsi-bilizazioa prebentzio-gaietan”.

Hondakinak Prebenitzeko Europako Aste-aren hurrengo edizioa 2012ko azaroaren17tik 25era izanen da.

Nafar esperientziak, Europako PrebentzioarenAsteko finalistak

Nafarroako Gobernua leku hondatuengaineko datu-base bat ari da prestatzen

18

ENTITATEAK LABURREAN

Iruñerriko Mankomunitateak iragan Gabone-tan sustatu zuen Eguberrietako Zuhaitzak le-hen saria eskuratu du Wan Lighting Awards2012 izeneko sariketako instalazioen katego-rian. Hura 2.200 botila berreskuratuz osaturikozuhaitza izan zen. Chocarro y Urmeneta arki-tektura estudioak garatu zuen diseinua . Epai-mahaiak proiektuaren zintzotasuna, irudime-na, xalotasuna eta diseinu ona nabarmenduzuen. World Architecture News arkitektura etainteriorismo aldizkariak deitutako sariak dira,eta aintzat hartzen dituzte produktuen,proiektuen eta instalazioen diseinuan egitendiren argiztapen-lanik onenak.

Nazioarteko saria, botilaberreskuratuen eguberrietakozuhaitzarentzako

Izarbeibarko Mankomunitateak Birzikla-penaren Etxea inauguratu zuen joan denurtarrilaren 31n, Garesko Cerco Viejo ka-

rrikan; garbigune berri bat da etxeko honda-kin arriskutsuak hara eramateko. Birziklape-naren Etxeak Gares, Artazu, Girgillao eta Etxa-rrentxuloko 3.000 auzokideri ematen die zer-bitzua, eta herritarrentzako zerbitzua hobetudu, lehendik dauden garbigune finko etamugikorren aldean. Izan ere, garbigune hur-bila da eta egunean 24 orduetan dago zaba-lik. Metalezko etxola bat da, itxia, eta parete-tan leihoak ditu auzokideek etxeko hondakinarriskutsuak sar ditzaten: pilak, aerosolak,fluoreszenteak, tinta-toner kartutxoak, tresnatxiki elektrikoak eta elektronikoak, etab. Bar-nealdean, hondakin bakoitza bere edu-

kiontzian biltegiratzen da, hondakin motabakoitzaren izaerara egokitutako edukiontziakbaitira, eta behar bezalako aldizkatasunez,Ekogras kudeaketa-enpresako kamioi batekhondakinak bildu eta kudeatzen ditu.

Birziklapenaren Etxea,Izarbeibarko Mankomunitatearengarbigune berria

Arropa eta oinetakoak biltzeko gunemugikor berriaZangozanZangozaldeko Zerbitzu Mankomunita-teak arropa eta oinetakoak biltzeko zer-bitzu berri bat ezarria du, joan denmartxoaz geroztik. Emausko Trapuketa-riekin elkarlanean, gune mugikor berriaEskualdean barrena ibiltzen da herrizherri, auzokideek erabili behar ez dituz-ten oinetakoak eta arropa biltzen; birzi-klapena eta berrerabilpena bultzatu etasustatzeko modu bat da. 2011komaiatzetik hona, Emausko Trapuketa-riekin arropa biltzeaz arduratzen diraZangozan, Irunberrin, Kasedan eta Oi-barren kokaturiko hamar edukiontzitan.Gune mugikorrari esker, beste hamabiherritara eraman da bilketa-zerbitzumugikorra.

Joan den abenduaz geroztik,Baztanek hondakinei buruzberariaz jarduteko batzorde

ireki bat dauka osatua. Udalak gaiabatzorde baten bidez jorratu beha-rra ikusi zuen, zinegotziz, udalekoteknikariz eta herritarrez osatua,hondakinei lotutako galdera etaproiektu guztiei erantzuteko. Baz-tango Udalaren hondakinei buruz-ko batzorde irekia aldian behinbiltzen da, hamarren bat lagunekparte hartzen dutela. Aurtengoan,batzordeak hondakinei buruzkoordenantza eta tasak landu ditu,hondakinak sortzearen errealitate-ra ahalik eta gehien doitzeko. Etxekoeta auzoko konpostajeaz ere aritudira, eta Baztango Udala beharadina pauso ematen ari da Nafa-rroako Hondakinak KudeatzekoPlanean ezarritako helburuak be-tetzeko.

Baztanekhondakineiburuzkobatzordeireki batdauka

Iruñerriko Mankomunitateak etxekokonpostajearen aldeko zazpigarrenkanpaina abiarazi zuen, joan den apirile-

an. Lehen kanpaina 2006an egin zen, etagaur egun, dagoeneko 1.430 familiak kon-posta beren etxeetan egin eta 250 kilo jana-ri-hondar birziklatzen dituzte; horrek esannahi du 360 tona hondakin biodegradagarridirela Mankomunitateak kudeatzen dueneremu osorako. Etxeko konpostajearen al-deko zazpigarren kanpaina aurkezterakoan,Iruñerriko Mankomunitateak dei egin zienudalei etxeko konpostajeak dauzkan alde

onak herritarren artean gehiago zabal ditza-ten. Hartara, informazio-kartelak banatu zi-ren, eraikin publikoetan eta paneletan pa-ratzeko. Iruñerriko Mankomunitateak etxeko kon-postajearen alde antolatzen dituen kanpai-nen xedea pertsona boluntarioak topatzeada, gai organikoa konpost bihur dezaten. Bibaldintza bakarrik daude ekimenarekin bategiteko: konpostajea egiten den etxebizitzaohiko etxebizitza izatea, eta gutxienez ere,50 metro koadroko lorategi edo baratze batizatea.

Etxeko konpostajearen aldekozazpigarren kanpaina IruñerrikoMankomunetatean

19

ENTITATEAKLABURREAN

Jurramendiko Mankomunitateazenbait lan egiten ari da Car-carko plantan, hondakinak bir-

ziklatu eta konpostatzeko prozesuahobetze aldera; horri esker, produk-tibitatea handituko da eta bereizke-tan errendimendu handiagoa lortu-ko da. Carcarren milioi bat euro in-bertitu dira eta, beste lan batzuenartean, hondakinak aukeratu etabereizteko modua berritzen ari da,

eta etorkizunean digestore berribat paratzea aurreikusita dago. Car-carko planta Jurramendiko Manko-munitatearena da, eta Estellerrikohiri-hondakin gehienak birziklatueta konpostatzeaz arduratzen da;era berean, industria-jatorriko hon-dakinak biltzen ditu, batez ere Liza-rrako Merindadeko nekazaritza-eli-kagaiak eraldatzeko industriatik da-tozenak.

JurramendikoMankomunitatearen asmoakCarcarko planta hobetzeko

Jurramendiko Mankomunitateak31 edukiontzi berri jarri zituen jo-an den martxoan, jendeak ehu-

nak, arropa eta oinetakoak hara era-mateko. Edukiontziak Lizarran eta Me-rindadeko hogei herritan paratu dituz-te. Helburua bilketa hobetzea eta hon-dakinok berrerabiltzea da. LizarrakoMerindadeko herritarrek, izan ere, ur-tero 200 tona arropa, ehun eta oineta-ko botatzen dute, eta hori guztia Car-carko hondakin-plantara iristen da.Emausko Trapuketariak arduratzen dirahondakin mota horiek biltzeaz. Holakohondakinak biltzeko sistema berriarenosagarri, bilketa ibiltaria antolatua da-go, behar bezalako aldizkatasunez, ta-maina txikiagoko 107 herritan. Ekime-naren helmuga da datozen urteotangutxienez ere ehun tona berreskuratzeaeta urteko 150 tonara iristea Nafarroa-ko Hondakinak Kudeatzeko 20120-2020 aldiko Plan Integralaren indarral-diaren epea bukatu aurretik.

Jurramendi: ehunak, arropa eta oinetakoak uztekoedukiontzi berriak

Bortzirietakoisurtegia, ingurumenarenaldetik lehengoratua

Bortzirietako Hondakin SolidoenMankomunitateak Berako Ibar-din auzoko isurtegia lehengora-

tu zuen, joan den apirilean. Horrela,isurtegia estali eta zigilatu egin zen,plastikoa eta lurra erabiliz; gero, ereinegin zen, eta tutuak sartu ziren, gasaketa lixibiatuak jasotzeko eta ingurume-nean kutsadurarik ez sortzeko. Bortzi-rietako isurtegia lehengoratzeko lanekzortzi hilabete iraun zuten. Bortzirieta-ko isurtegia 1990ean ireki eta 2008anitxi zen. Urte horietan, 58.240 tona hiri-hondakin solido bota ziren, guztiak ereMankomunitatetik iritsitakoak, bainaBerako eta Lesakako lantegietatik iritsidiren zuzeneko isurpenak ere gehitubehar dira, bai eta Hendaiako hiri-hon-dakin solidoak ere, hara lau urtez era-man baitziren.

20

ENTITATEAK LABURREAN

Garbigunea Azagran,etxeko obra-hondarrakuzteko

Joan den otsailaz ge-roztik, Azagrako au-zokideek garbigune

berri bat dute herrian,etxeko obra-hondarraketa tamaina handikoenmota batzuk uzteko. Herri-ko Udalak industrialdearenondoko udal lurretan ezarrizuen garbigunea. Han, be-raz, tamaina handikoak etaetxeetan egiten direnobra txikiek sortzen di-tuzten hondarrak uztendira, baina gehienez 100kilokoak edo 0,5 metro

kubikoko bolumenekoak(bi zakukada dira). Udalaarduratzen da aipatu hon-dakinak San Adrianen da-goen birziklapen guneragarraiatzeaz. Garbiguneanuzten diren tamaina handi-ko hondakin motei dago-kienez (altzariak, koltxoiak,etxetresna elektrikoak…),Erriberagoieneko Hon-dakin Solidoak kudeat-zeko Mankomunitateaarduratzen da Moratie-leko plantaraino erama-teaz.

Erriberagoieneko Mankomunitateareninformazio-aldizkaria

Nafarroako Erribera-goieneko HondakinMankomunitateak

herritarrei informazioa ema-teko ekimen interesgarriajarri du abian; hots, hiruhile-koan behingo informazio-al-dizkari bat.15.000 ale plaza-ratu eta Mankomunitateaosatzen duten herrietan etxezetxe banatzen dira. Ekime-nak Mankomunitatea herri-tarrengana hurbiltzea duhelburu, hondakinak kude-atzeko lana ezagutzera ema-teko eta iradokizunak jasotze-ko. Erriberagoieneko Manko-munitatea Azkoiengo ontziaksailkatzeko plantaz ardu-ratzen da; urtero, milioi etaerditik gora ontzi jasotzendira, hainbat Mankomunita-tetatik: Araxes Garaia, Maira-ga, Mendialdea, Sakana, Zan-goza eta Izarbeibar aldetik,eta Mankomunitateko berta-ko ontziez ere arduratzen da.

Eska-Zaraitzuk tamaina handikoenbilketa hobetu du

Eska-ZaraitzukoMankomunitateaktamaina handiko-

ak biltzeko zerbitzuahobetu du; estaldurahanditzeaz gain, honda-kinak berrerabili eta bir-ziklatzeko aukera ereematen du. Urtean hirualdiz funtzionatzen du,apiril, uztail eta urrian,eta doako zerbitzu haujaso nahi duten herrita-rrek 948 30 28 88 telefo-noan eskatu behar dute.

Biltzen diren tamainahandiko hondakinak au-keraketa-prozesu bate-an sartzen dira, eta on-doren, berrerabil daitez-keenak eta birziklaga-rriak bereizten dira, le-henak bigarren eskukosalmentara bideratzeko,eta besteen osagaiakbirziklatzera eramateko.

Eska-Zaraitzuko Manko-munitateak 33 tona biltzenditu urtean, holako hon-dakinen artean.

Nafarroakohondakinakkudeatzekoerakundeak etaazpiegiturak

Nafarroako Hondakinen Partzuergoak utzitako mapa

Baztango Udala

Foruen plaza z/g 31700 Elizondo948 580 006

Araxes Garaiko Mankomunitatea

Kale Nagusia, 4 31891 Arribe - Araitz948 513 087

Bortzirietako Hiri hondakinenMankomunitatea Andutzeta karrika, 15 31760 Etxalar948 635 254www.bortziriakzabor.comIruñerriko Mankomunitatea Chinchilla jeneralaren k, 7 31002 Iruña901 502 503www.mcp.es

Mairagako Mankomunitatea

San Salvador, 11 - behea 31300 Tafalla948 703 305www.mairaga.es

Malerrekako MankomunitateaMerkatarien karrika, 17 behea 31740Doneztebe 948 451 746

Mendialdeko MankomunitateaElbarren kalea, 1 31880 Leitza948 510 444

Jurramendiko Mankomunitatea

Bellviste, 2 - 31200 Lizarra948 552 711www.montejurra.com

Bidausiko Hondakin solidoenMankomunitatea

Petra Matxin, 1 - 31693 Garralda948 764 008

Eska-Zaraitzu Hiriko Hondakin SolidoenMankomunitatea

Antonio Aróstegui, 5 - 31450 Nabaskoze948 470 008

Sakanako Mankomunitatea

Uriz kalea, 38 - 31830 Lakuntza948 464 867www.sakana-mank.com

Zangoza Eskualdeko ZerbitzuMankomunitatea

Kale Nagusia 9 – 11. Posta kodea: 31400Zangoza 948 871 247

Izarbeibarko Mankomunitatea

Mendigorria errep., 1 behea - 31100Gares 948 341 076

Erriberako Mankomunitatea

Paseo de Los Grillos, 17 - 31500 Tutera 948 411 894www.mancoribera.com

Erriberagoieneko Hiri Hondakin solidoakkudeatzeko Mankomunitatea

Avda. de la Paz, 21 – 1. sol. B - 31350Azkoien 948 713 179

10. Eremuko Hiri Hondakin solidoakkudeatzeko Mankomunitatea

Kale Berria, 22 - 31430 Agoitz948 336 217

Landa Garapeneko, Enplegu etaIngurumeneko eta TokiAdministrzioko Departamentua http://www.navarra.es 848 42 14 90Nafarroako Hiri HondakinenPartzuergoa (NILSAk kudeatua)http://www.nilsa.com 948 176 928Birziklapena Sustatzeko Bulegoa(Gestión Ambiental-ek kudeatua)http://www.namainsa.es 948 198 636Nafarroako Ingurumen arlokoBaliabide Zentroa (CRANA)http://www.crana.org 948 140 018

Hondakinak kudeatzeko Mankomunitateak eta Udalak

BE

STE

LAK

O E

RA

KU

ND

EA

K

21

ARGIBIDEA