FRANKISMOAREN BIGARREN ZATIA:

FINKATZEA ETA AMAITZEA (1960-1975)

Maria Arranz eta Jone Ezkurdia, BD

ERREGIMENA FINKATZEA

1955ean Vatikanoarekinkonkordatua siniatu zuteneta Madrilgo Ituna sinatuzuten AEBrekin

Ekonomia arazoak arinduziren

1957an, Carrero Blancorenaholkuei jarraituz, Opus Deiko kideak sartu zituenFrancok gobernuan ACNPkokideen ordez.

Teknokratak, Opus Deikoministro berriak, ekonomianirekitasunaren aldekoakziren eta politika-eta gizarte-gaietankontserbadoreak.

Zerga-errefermo bat hasizuten eta EspainiaEkonomia LankidetzarakoEuropako Erakundean(OECE) eta NazioartekoDiru Funtsean (NDF) sartuzen.

OECEren sorrera, 1948

Francok eraldaketa txikiak egin zituen lege berri batzuk sinatuz, bereburua zuritzeko. Manuel Fragak, Informazio eta Turismo ministro zenak, Prentsa Legea aurkeztu zuen, zentsura kentzeko. 1967an ErlijioAskatasunaren Legea ezarri zen, katolizismoaren monopolioarekinamaituz; hala ere, pribilegio guztiak izaten jarraitu zuen erlijio honek. Hezkuntza Lege Orokorraren bitartez, derrigorrezko eskolatze-aldiahamalau urtera luzatu zen.

Estatuaren Lege Organikoa 966an onetsizen erreferendum bitartez, eta Oinarrizko Legeen artean azkena izan zen. Lege honekin prozesukonstituziogile eta instituzional luzeaamaitu zen. “Herri ordezkaritzaren” oinarriak 3 bihurtu ziren: familia, udalerria eta sindikatua. Hala ere, subiranotasuna Francorena zen guztiz.

Lege honek monarkiakMugimenduaren printzipioeijarraituko ziela bermatzen zuen. Francok monarkia berri bat ezarrizuen, berak legitimatua, bereobrak aurrera jarrai zeza, GerraZibilaren garaile izan baitzen. Joan Karlos Espainiakoa printze izendatuzuen eta berari eta bereprintzipioei leial izateko zinaeginarazi zion.

DESARROLLISMOA11959an hartutako neurri liberalizatzaileei

esker ekoizpen-sistema eraldatu ahal izan zuten eta espainiarren bizi mailak gora eginzuen.

1959ko Ekonomia Antolamendu Berrirako LegeDekretuaren helburua ordainketa-balantzaorekatzea zen. Moneta- eta zerga-erreformak aplikatu zituzten sektorepribatuko kredituak mugatuz besteakbeste, eta merkataritza neurriak hartuzituzten pezeta debaluatuz eta truke-tasa bakarra eta erreala finkatuz.

Hasieran bizi baldintzak okerrera eginzuen, soldatak izoztuz, langabe kopuruaigoz eta emigrazioak gora eginez. 1960an garapena hasi zen.

1962an López Rodók zuzendutako GarapenPlanerako Komisariotza sortu zen, sektorepublikoa planifikatu eta pribatuabideratzeko. Hala ere, petrolioaren krisiak, inflazioak eta langabezia igotzeak, aldaketagutxi egiten utzi zion. Adibidez, ez zuenlortu eskualdeen arteko desorekamurrizterik. Planak industrian bideratuzituen batez ere, azpiegiturak konpontzeko. Tren eta errepide bidezko garraioa hobetuzuen eta honi esker jendetza eta inbertsioak eremu garatuetara hurgilduziren.

Arrakasta lortzeko gakoak Europako ziklo ona aprobetxatzea, merkatualiberalizatzea eta 1970ean Espainia eta EEEk lehentasunezkohitzarmena sinatzea izan ziren. Ginera, ordainketa-balantzadefizitarioa orekatzeko ezinbestekoak izan ziren emigratzaileekbidalitako dirua eta turismoaren bidezko diru sarrera.

Espainiako hazkundea bizia eta luzea izan zen garai honetan. Nazio-errenta hirukoiztu zen eta herrialde industrializatu bihurtuzen. Garapen honekespainiarren ohiturak eta pentsaerak aldatu zituen.

Kontsumismoa sortuzen, emakumeak lan-merkatuan sartuziren, ikasle kopuruahanditu zen... Espainiatolerante eta permisiboagoa bihurtuzen.

Espainia hiritartu egin zen. Biztanleriak gora eginzuen, jaiotza asko (baby boom) eta heriotza gutxiegon ziren. Hala ere, errenta baxukolandatarrek emigratu eginbehar izan zuten, lan-baldintzahobeen bila. EmigrazioInstitutu Nazionala sortu zuten1957an, eta EmigranteenAntolamenduari Buruzko Legeaaldarrikatu zuten, 1962an. Honen ostean, emigratzailegehienak haien herrietara itzuliziren. Migrazio-mugimenduhonek hiritartze-prozesuanondorioak izan zituen, landa-eremu ugari despopulatzen aribaitziren. Honetaz aparte, lo-auzoak sortu ziren hiri-inguruetan.

Aldaketak egon ziren gizartean. Behe maila gutxitu egin zen, jornalarieta nakazari gehienek emigratu zutelako. Industria eta zerbitzuetakolangile kopurua, ordea, nabarmen igo zen. Hauen bizi-maila igo eginzen gainera, langile-mugimenduen presioarengatik.

Erdiko klaseekk gora egin zuten. Profesional liberalak, funtzionarioaketa langile espezializatuak ziren besteak beste.

Goi klaseko kideak oso gutxi ziren. Nekazaritza-jabe handiak eta armadako agintaria ziren, eta botere ekononmiko eta indar politikohandia zuten.

GIZARTE MODERNOAGOAEspainia hiritarra landatarraren aurrean

nagusitu zen. Langile klase barri bat eratuzen, booroka egin zuena lan-baldintzahobeak lortzeko. OSE sindikatua osatuzen.

Eskolarizatu kopurua igo zen eta eraldaketasekularizatzaileak egin ziren erlijioan. Espainiar eskok, gizarte modernoarenaldekoak, elizatik urrundu nahi izan zuten.

Ekonomia-maila hobea zen eta etxeetaetxetresna berriak eskuragarri ziruzten. Kontsumismoa bultzatu zen. Telebistakagertuz joan ziren etxeetan, eta seat 600 kotxe ospetsu egin zen. EspainiaEuropara hurbilduz joan zen, eta gizarteafrankismoaren oinarrietatik hurrunduz. Erregimenaren kontrako kultura osatuzen ere, eta 1960ko hamarkadan, prentsa-lege berriaaldarrikatu ostean, lehenago debekatutazeuden liburu eta pelikulak argitaratzenhasi ziren.

Franco hil zenerako ekonomia-hazkundeak Espainiako gizarteaeraldatua zuen, baina 1970ko hamarkadan desoreka handiakzeuden oraindik. Zerbitzu publikoak urriak ziren, lango¡ilebabesgabe asko zeuden eta kultura-maila baxua zen. Honek guztiakekonomiaren hazkundea moteldu zuen.

OPOSIZIOA eta ERREPRESIOAErregimenaren barnean ere oposizioa

egon zen. Langile-mugimenduakegon ziren, Langile Komisioen(CCOO) inguruan. Hauteskundeakegon ziren, eta nahiz eta sindikatuak emaitza honak lortuzituen, legez-kanpo izendatu zuten. Unibertsitateko ikasleekdemokrazia aldarrikatu zuten. 1969an, Bartzelonako ikasleekerrektoretzari eraso egin zioten. Ikasleen kontzientziazio politikoagero eta hadiagoa zen, eta unibertsitatea frankismoarenaurkako gune bihurtu zen. Horriaurre egiteko, gobernuak polizia-errepresioa, instalazioenokupaketa, ikasleei zigorrakezartzea, eta abar agindu zuten.

Alderdi politikoek ere oposizio gogorraegin zuten. Alderdi komunsta izan zen aktiboena, PSOE. 1960ko hamarkadan Indar DemokratikoenBatasuna eratu zen, ezkerrekoerakundeen elkarketaz, eta 1968an Barneko Alderdi Sozialista, PSI.

Erregimenaren aurkako oposizioaEuropako Mugimenduaren IV. Biltzarrera gonbidatu zuten, eta demokraziaren aldeko eta erregimena gaitzesteko adierazpenaegin zuten. Honek krisi bat eraginzuen, eta Francok aprobetxatu eginzuen gobernu berria eratzeko. Hala ere, ez zuen ezer aldatu.

Euskadin, ETAren terrorismoa gailenduzen, nazio-askatasuna aldarrikatuz. Tierno Galván, PSIren sortzailea

FRANKISMOAREN AGONIA

Erregimenaren barne tentsioakareagotuz joan ziren. Erregimenarenoraina eta Franco gabeko etorkizunaziren arazoak. Alde ezberdinakzeuden: irekitasunaren aldekoak(erregimena gizarte-errealitateraegokitzea nahi zuten), immobilistak(Gerra Zibiletik sortutakoerregimenaren ezaugarriak nahizituzten berriro), eta kontserbadoreak(erregimenarekin jarraitu nahizuten, oinarriak ez aldatzea).

1968an eztabaida berri bat hasizen, asoziazionismoariburuzkoa, pluralismo politikoa nahibaitzen . Immobilistek kontra eginzuten, eta irekitasunaren aldekoakelde. 1974an inoren gustukoa izan ezzen Elkartze Politikorako EskubidearenEstatutu Juridikoa sinatu zen.

Carrero Blanco kontserbadorea

1969an gertatu zen MATESAko eskandalua, ustelkeria kasua. Teknokraten eta falangistenarteko botere-borroka agerian utzi zuen.Krisi handiaren ondorioz, Francok joerabakarreko gobernu berria eratu zuen, Carrero Blanco gobernnuko boteretsuena bihurtuz.

1970eko Burgoseko prozesuan 16 ETAko kideri heriotza-zigorra leporatu zieten, polizia baten hilketagatik. Baina protesta handiak egon ziren eta kondenatuak indultatu behar izan zituzten.

Lan-gatazkak, oposizioa, Elizarekiko-tentsioak, etab. areagotu egin ziren. 1973an gobernukopresidente hautatu zuen Francok Carrero Blanco, eta hilabete gutxitan ETAk hil egin zuenatentatu batean, immobilisten, kontserbadoreen eta irekitasunaren aldekoen borrokakareagotuz.

Gobernuko presientearen hilketaren ondoren, Carlos Arias Navarro bihrtu zen presidente berria, kontserbadorea. Baina Navarrok porrot egin zuen.

Franco zahartu zen, eta ezin zuen agintaritzanjarraitu. 1975ena ETAko bi kide eta FRAPekobeste hiru exekutatu zituen. Hilabete batzukgeroago, Erresistentzia Talde Antifaxistak(GRAPO) best atentatu bat egin zuen laupolizia hiltzen Madrilen.

Kanpo-politika ere ahuldu eginzen, deskolonizazioa bizkortu baitzen. Marokoko protekturatuari independentziaeman behar izan zioten, eta baita Gineari eta Ifni Marokori ere. Martxa Berdeari beldurzionez,Francok Espainniar Sahara ere emanbehar izan zuen. Azkenean, 1975eko abenduaren 20an hil egin zen, frankismoariamaiera emanez.