hirien plangintzan aplikatu beharreko jasangarritasun-irizpideak

Ingurumen Estrategiaren Agiria Saila

• 1.zk. 2000ko Azaroa. “Ingurugiroan Euskal Autonomia Erkidegoko Herri-Administrazioak Egindako Gastu eta InbertsioenInpaktu Ekonomikoa”

• 2.zk. 2001eko Maiatza. “2001 Ekobarometro Soziala”

• 3.zk. 2001eko Urria. “Ingurumena Euskal Autonomia Erkidegoan: Laburpena”

• 4.zk. 2002ko Urtarrila. “Garapen jasangarrirako Europako Batasunaren estrategia”

• 5.zk. 2002ko Otsaila. “Euskal Autonomia Erkidegoko Hondakin Arriskutsuen Inbentarioa” (Laburpena)

• 6.zk. 2002ko Apirila. “Bizikletan, kerik gabeko hirietarantz”

• 7.zk. 2002ko Maiatza. “Euskal Autonomia Erkidegoko Beharrezko Material Guztia. BMG 2002”

• 8.zk. 2002ko Uztaila. “Garraioa eta Ingurumena Euskal Autonomia Erkidegoan. GI 2002 Adierazleak”

• 9.zk. 2002ko Abuztua. “Sustainable Development in The Basque Country”

• 10.zk. 2002ko Urria. “Ingurumen Adierazleak, 2002”

• 11.zk. 2002ko Azaroa. “Berotegi-efektua Eragiten Duten Gasen Emisioen Inbentarioa Euskal Autonomia Erkidegoan1990-2000”

• 12.zk. 2002ko Azaroa. “Ingurumena eta Lehiakortasuna Enpresan”

• 13.zk. 2002ko Abendua. “2002ko Industria Ekobarometroa”

• 14zk. 2003ko Urtarrila. “Hiria, haurrak eta mugikortasuna”

• 15.zk. 2003ko Urtarrila. “Klima-aldaketa”

• 16.zk. 2003ko Urtarrila. “Jasangarritasunerako hezi. Eskolako Agenda 21: eskolarentzako gida” (CEIDA)

• 17.zk. 2003ko Otsaila. “Europako Erkidegoaren Ingurumeneko Seigarren Ekintza Programa”

• 18.zk. 2003ko Otsaila. “Erreforma Fiskal Ekologikoa Euskal Herrian”

• 19.zk. 2003ko Apirila. “Garapen Jasangarriari buruzko Johannesburg-eko Nazioarteko Goi-bilera”

• 20.zk. 2003ko Maiatza. “Euskal Autonomia Erkidegoan Tokiko Jasangarritasunaren Adierazleak Kalkulatzeko Gida Meto-dologikoa. Tokiko Agenda 21-eko Adiereazleak”

• 21.zk. 2003ko Maiatza. “Ingurumena Euskal Autonomia Erkidegoan. Ekoeraginkortasuna 2003”

• 22.zk. 2003ko Maiatza. “Hirien plangintzan aplikatu beharreko jasangarritasun-irizpideak”

Gure herriko Garapen Jasangarriaren inguruko Euskal Jaurlaritzaren orria

ARGITARATZAILEA:Eusko Jaurlaritza, Lurralde Antolamendu eta Ingurumen SailaIngurumen Jarduketarako Sozietate Publikoa - IHOBE

DISEINUA:Dual XJ. Comunicación & Diseño

ITZULPENA:Elhuyar

LEGE GORDAILUA:BI-XXXX-2003%100 paper birziklatuan inprimatu

Dokumentu hau egiteko, informazio-iturri hauek baliatu dira oinarri:hiri-ingurumenari buruzko Europako azterlanak, programak eta kan-painak, Interneteko iturri ezagunak eta dokumentua egin dutenen ja-kintza eta esperientzia. Hori dela eta, landu diren puntu guzti-guztie-tan ez dator bat IHOBEren iritziarekin. Argitalpen honen helburua dajasangarritasun-irizpideak hiri-plangintzan sartzeko lagungarri direnzenbait alderdi nagusi era ulergarrian aurkeztea. Halaber, hori guztiabat dator Garapen Jasangarriaren EAEko 2002-2020ko IngurumenEstrategiaren bost ingurumen-xedeetako batekin, hots, lurralde ore-katuagoa eta hurbilerrazagoa finkatzeko xedearekin.

Aurkibidea

Hitzaurrea _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _3

Sarrera _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _5

Egoera orokorra _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _7

1 Integrazioa inguru naturalean _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _11

2 Hiri-funtzionamenduaren eredua _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _17

3 Mugikortasun jasangarria _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _25

4 Hiriko guneak birgaitzea eta berreskuratzea _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _29

5 Herritarren erantzukizuna eta parte-hartzea _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _33

6 Hirigintza-plan integratuak _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _37

Ondorioak _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _43

Bibliografia eta Interneteko erreferentziak _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _44

Hirien plangintzan aplikatu beharreko jasangarritasun-irizpideak

3

Hitzaurrea

2002-2020ko Garapen Jasangarriaren Euskal Ingurumen Estrategiaren laugarren helburuan,

"Lurraldeko oreka eta mugikortasuna: Ikuspegi komuna" helburuan hain zuzen, esaten da hirigintzak

garrantzi handia duela Garapen Jasangarrirako eredua lortzeko bidean. Hori dela eta, lurraldearen

erabilera jasangarriagoa lortzeko helburua finkatzen du, besteak beste, hirien eraberritzea eta bir-

gaitzea sustatuz, hirigintza jasangarria planifikatuz eta hiriko paisaian elementu naturalak sartuz.

Gaur aurkezten dugun "Hirigintza-planetan aplika daitezkeen jasangarritasun-irizpideak" doku-

mentuaren helburua hau da: hirigintza-planak egiten dituztenei hiri-plangintzaren eta -kudeaketaren

fase guztietan aplikatu beharreko hausnarketa oinarritzeko irizpide batzuk ematea.

Hirigintza planteatzeko era horretan, hiri-plangintzako ohiko alderdiez gain, ingurumen-, ekono-

mia- eta gizarte-alderdiak sartu behar dira, eta horrek hiritarren ongizatean eta bizi-kalitatean islatu

behar du.

Azterketa hau Bakeaz-ek egin du, Isabel Velazquezekin batera, Eusko Jaurlaritzako Lurralde An-

tolamendu eta Ingurumen Saileko IHOBE, S.A., Ingurumen Jarduketarako Sozietate Publikoarentzat.

Sabin IntxaurragaEusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu

eta Ingurumen Sailburua

Gaur egungo hirigintza

Jakintza-alor gisa hirigintzaren helburua inguruarentransformazio fisikoa besterik ez bada ere, alor horretanlan egiteko ohiko era bizi garen inguruaren azaleko eza-gutzan oinarritzen da. Ingeniaritzaren edo arkitekturarenalorrak normalean hirien plangintzarekin eta lurraldearenantolamenduarekin lotutako proiektuez arduratzen dira;eta alor horietan uste dute inguru naturala beste zientziabatzuen helburua dela –esate baterako biologiarena, geo-grafiarena edo ekologiarena– eta zientzia horiek bigarrenmailako zeregina dutela hirien edo lurraldearen planakegiteko prozesuetan. Ingurumena sakon ezagutzeari ema-ten zaion garrantzia, bai trebakuntzako edukietan, bai hiri-gintzaren ohiko jardueretan, proiektu on bat egiteko infor-mazio osagarri izatea da. Horrenbestez, gaur egungo hiri-gintza, diziplina gisa eta plangintzak egiteko tresna prakti-ko gisa, pixkanaka eta, oraingoz, azaletik ari da sartzengure kulturan gertatzen ari den paradigma-aldaketareneragina, alegia edozein garapen-motaren funtsezko bekto-re gisa ingurumena sartzearen eragina. Bestetik, jasanga-rritasunaren kontzeptua ingurumenarekin lotutako alderdisektorialetara (esate baterako, zarata, uren arazketa,energia, hondakinak) murrizten zuen eta planifikazio oso-aren oinarri gisa integratzen ez zuen joera gainditu beharizan da. Joera oker horren arabera, ingurumen-politikabeste politika sektorial bat da, eta haren zeharkakotasunaukatzen du.

Gauzak aldatzen ari da…

Azken urteotan, badirudi jakintzaren alor horretan eten-gabeko krisia dagoela, eta horrek zenbait kontzeptu berri-ro planteatzea ekarri du, horietako batzuk ingurumen- etagizarte-alderdiak integratzearekin lotutakoak.

Hausnarketa teorikoa

Kontzeptu berri horiek esparru akademikoan sartzenari dira, baina oraindik ez daude sustraituta egunerokojardunean; inertzia horiei hausnarketa teorikoarenbidez erantzuten zaie, baina egintza jakinetan bere ho-rretan segitzen dute. Salbuespen gutxi batzuetan, hiriaplanteatzeko era berri horrek elkarbizitzaren espazio iaunibertsala den ‘hirikoaren’ funtzionamendu fisikoareneredu berria sortu du. Azken urteotako hirigintzaren nor-aezeko egoera ere ez da herritarrek ingurumen- edo gi-zarte-arazo larritzat jotzen duten gai nabarmena, etenga-

be gehiegikeria eta espekulaziozko jarduera nabarme-nak izan arren.

Ekologismoa

Gainera, presio ekologista ere han zegoen. Hark so-rrarazi zituen kultur aldaketekin lotutako prozesu asko etaasko, ingurumen-politika koherenteagoak diseinatzeko au-rrerapauso gisa nahitaezkoak zirenak. Alabaina, presioekologista hark hasiera batean ahaztu egin zituen hiriak etaharen kritiken eta aktibismoaren ondorioz eraikitako mun-dua. Hirikoa hasierako testu soiletan bi profilekin ateratzenzen: bai ingurumenarekin loturarik ez zuen alderdi gisa, baiinguru naturalaren degradazioaren arrazoi nagusi gisa. Na-tura ingurumen-ekintzaileen arduren erdigunea zen. Hirikoingurumena, hiriko aztarna ekologikoa edo karga-ahalme-na laurogeita hamarreko hamarkadan sortutako kontzep-tuak dira, askoz lehenagokoak diren eta gune naturalekin,ekosistema naturalekin edo biodibertsitatearekin lotutadauden beste hainbat indar-ideiaren parean.

Hirigintzaren joerak

Zorionez, gaur egungo hirigintza berritzailea zenbait in-gurumen-irizpide integratzen ari da, pixkanaka eta etenga-be, funtzionatzeko premisen artean. Hiriko lurzoruaren, az-piegituren eta produktu higiezinen ekoizpen azkar eta eko-nomikoan zentratutako joera nagusiaren parean.

Herritarren parte-hartzea

Ingurumena hirigintzan integratu nahi bada, nahitaez-koa da logika-aldaketa nabarmena gertatzea , eta, horreta-rako, funtsezkoa da plangintza-prozesuetan herritarrenparte-hartzea kontuan hartzea; horrela, haien taldeko inteli-gentzia erabili ahal izango da inguruarekin duten harrema-na aldatzeko. Hori dela eta, Tokiko Agenda 21 eta antze-ko prozesuak (plangintza estrategikoa, hirietako planak...)hiri-plangintzara aplikatutako jasangarritasun-irizpideak hiri-gintzaren kulturan sartzeko elementu garrantzitsuak izandaitezkeela uste da, baldin eta haien Ekintza Planean hiria-ren eredu integratua planteatzea lortzen badute.

Erakundeen konpromisoa

Horrez gain, erakundeek ere konpromisoak hartubehar dituzte, alderdietako konpromisoetatik edo hautes-


5

Sarrera

kunde-erritmoaren epe laburrerako jarraibideetatik haran-tzago. Konpromiso horiek hiri-politikarako ildo berriak eginbehar dituzte, eta horiek gabe hiriko arazoak kritikoki hazi-ko dira eta hiriko bizi-kalitatea are gehiago pobretuko da.Europako biztanle gehienen bizimodua hiritarra da, eta hi-riko bizimoduak gure lurraldeko nukleorik txikienera ere za-baldu dira.

Udalek maila altuagoko erakundeen babesa behar dute,ekosistema naturala babesteko ildo nagusiak zein direnesateko eta argitzeko; baina baliabideen kontsumoa edohondakinen sorrera kritikatzen duten sektoreen laguntzaere behar dute. Euskadin, 2002-2020ko Garapen Jasanga-rriaren Euskal Ingurumen Estrategia da udalei lagundukodien esparrua ingurumenarekin lotutako herrietako arazoaklehenesten.

Sarrera

6

Egoeraorokorra

Europako Batasunaren bultzada

Berrikuntzarekin eta ingurumenarekin lotutako hain-bat gaitan bezala, Europako Batzordearen lanek bultzadakultural handia eragin dute. Aspalditik –badira hainbathamarkada jada–, inertziaz erabiltzen dugun plangintza-ereduari kritika gehien erakunde horren barrutik eginzaizkio; erakunde horretan, hainbat lan-talde sortu etabultzatu dira, adibidez Hiri Ingurumeneko Adituen Taldeaedo sentsibilizazio-ekimenak bultzatu dira, Hiri Jasanga-rrien Kanpaina adibidez. Halaber, erakunde horrek ko-

munitateko ekimenetan orain arte erabili ez den ikuspegibatetik begiratutako proiektuak bultzatu ditu hirietan eskuhartzeko. Hala ere, Hiri-ingurumenaren liburu berdea(1990) lanean hirigintzako arazoen gaineko diagnostikogoiztiarra egin izanak ez zuen bizkorrarazi ingurumen-eta gizarte-irizpideak politika sektorialetan sartzeko pro-zesua. Hirigintzako plangintzak egiteaz arduratzen direnerakunde gutxik sartu dituzte ingurumen-helburu neur-garriak haien helburu orokorretan, eta are gutxiago dirahelburu horien segimendua eta ebaluazioa egiteko herri-tarren eta gizarte- eta ingurumen-erakundeen babesadutenak.

Egoera orokorra

8

• Hiri-ingurumenaren liburu berdea (COM 218-1990).

• Garapen jasangarria lortzeko bidean: ingurumenaren eta garapen jasangarriaren alorreko EBko politika- eta jarduera-programa ( COM 23-1992).

• Europa 2000 eta 2000+ (1991-1994).

• Ingurumeneko ekintzako Bosgarren Esparru Programa 1993-2000 (1993).

• URBAN I ekimena (1994).

• Europako hiri jasangarrien kanpaina. Agenda 21ei babesa (Aalborg,1994).

• Europako hirien kanpaina Klima babesteko.

• Europako hiri jasangarriak. Hiri-ingurumenari buruzko adituen taldea (1996).

• Europako Lurralde Estrategia (ELE) (1994-1999).

• Hiria eta ingurumena (1994).

• Europako Ingurumena: Döbriss txostena (1995).

• Hiri-politikarako bidean (1996).

• Car Free Cities kanpaina.

• Urban Exchange Initiative (1997-1998).

• Europako hiri ertainak (1997).

• Strategies for Sustainable Development in European Metropolitan Regions (1998).

• Garraioko politika komuna: mugikortasun jasangarria Aurreikuspenak (COM, 1998).

• Auzoetako politika berriak (Europako Kontseilua, 1999).

• Europako ingurumena XXI. mendearen atarian (AEMA, 1999).

• Europako Batasunean hirien garapen jasangarrirako jarduera-esparrua (EE, 1999).

• Tokiko jasangarritasunaren profila lortzeko bidean: Europako adierazle komunak (EE, 2000).

• URBAN II ekimena (2000).

• Ingurumeneko Seigarren Ekintza Programa: Ingurumena 2010, etorkizuna gure esku dago (2001).

• Ingurumen seinaleak (AEMA, 2001-2002).

• Europako Araudiaren Liburu Zuria (EE, 2001).

• Garapen Jasangarrirako Europako Batasuneko Estrategia (2001).

Hiri-ingurumenari buruzko Europako dokumentuak eta kanpainak

Dokumentu eta ekimen instituzionalak

Hasieran atera zuten Liburu Berdea (1990) txostenetikEuropako Batzordeak Vienan 1999an aurkeztutako Euro-pako Batasunean hirien garapen jasangarrirako jarduera-esparrua txosteneraino etengabe kaleratutako agiriek ga-ratu zuten hirian esku hartzeko era berriaren funts gisaplangintzetako ingurumeneko, gizarteko eta ekonomiakooinarriak orekatu nahi dituen lerroa. Ekimen batzuek, esatebaterako Europako Batasuneko estatu kideen esperientziaaurreratuenetan oinarritutako URBAN programak, eraginhandia izan dute Europako herrialde guztietan hiriak be-rreskuratzeko programak diseinatzeko garaian. Hala ere,ekintza zehatz horien eragina gainditu egiten dute hirienhazkunde azkarrak, gehitzen doazen bizitzeko eta kontsu-mitzeko modu xahutzaileen ereduek eta prozesu orokorre-tan aldaketa sakonik ez izateak. Azken txostenetan (Dö-briss, TERM edo Urban Audit…), Europako hirien bilakae-rari buruz bildutako datuen arabera, hiri inguruko joerak di-rela eta, ezin gara optimista sentitu.

Nazioarteko beste erakunde batzuk (adibidez, NazioBatuen Erakundea Habitat programaren bitartez, edoELGE "Hiri ekologikoa", "Mugikortasun jasangarria" edo"Auzoak krisian" lan-taldeekin) ere lan-lerro baliagarriakgaratzen ari dira gai horren inguruan.

Paradoxa bat

Gaur egun gure hiriek ingurumenean egiten duten pre-sioa oso jasanezina da, bai baliabideen kontsumoari da-gokionez, bai hondakinen sorrerari dagokionez. Hirien etaherrien aztarna ekologikoa kontrolik gabe ari da hazten,eta hiriak zabaltzeko joerak zailago bilakatzen du epe mo-tzerako irtenbideak martxan jartzeko aukera. Herritarrekez dute aztarna hori ikusten: geroz eta gutxiago jabetzengara gure bizimoduak eta kontsumoko arauek duten era-ginaz. Ingurumen-azpiegiturek traba egiten diguten gauzagehienak (hondakina edo isurpenak) desagerraraztea lor-tzen dute, eta horrek hiri-prozesuen benetako funtziona-mendua ezkutatzen die herritarrei. Hiriak geroz eta ego-kiagoak dira bizitzeko, jasanezintasun globala area-gotzearen kontura.

Informazioa, sentsibilizazioa,konpromisoa

Jasangarritasuna lortzeko bidean aurrera egiteko, hi-rien diseinuen eta erabileraren ondorioz sortzen diren pro-zesu fisikoei buruzko informazioa hobetu egin behar da.Jakintza hori herritarrei transmititu behar zaie, gizarteak,instituzioek eta erakundeek guztiek batera ardura izan de-zaten, eta merkatuaren presioak eta irabaziak lortzeko epe

motzerako helburuak orekatzea lor dadin. Hiria negozioakegiteko esparru huts gisa ikusteko joera duen merkatua.Sare sozialak lurraldeko eragile ekonomikoen jokaerak etajarrerak ebaluatu eta kontrolatu behar ditu, eta haien eki-menak osatu behar ditu. Horregatik hitz egin da beti gara-pen jasangarriaz, jasangarritasunaz edo ingurumenekoahirigintzan sartzeaz; parte-hartzea hori lortzeko funtsezkokontzeptua da.

Hirigintza jasangarriaren erronkak

Hirigintza jasangarriagoaren helburu nagusia litza-teke hiriko bizi-kalitatea ona izatea eta, aldi berean, ja-sangarritasun orokorrean hiriguneek eragin negatibogutxiago izatea lortzea. Eragile sozialek, enpresek etaherritarrek beharrezkoak diren aldaketak beren gain har-tzea eta haien eguneroko jokaeretara eta tokian tokiko po-litiketara eta politika globaletara eramatea ekarri behar duhelburu horrek. Erronka politiko eta kulturala da, eragile so-zial eta erakundeetako eragile guztiek onartu beharrekoa.

Zeri buruzkoa da dokumentu hau

Dokumentu honetan hainbat ideia orokor eta irizpideaipatzen dira, hirigintzako planek edo jarduera-progra-mek planteatu beharko luketen beharrezko hausnarke-ta egiteko oinarri izan daitezkeenak. Ezin daitezke erre-zeta edo proposamen zorrotzak eman; izan ere, arazoakjasangarritasunetik bideratzeak ezaugarri hauek ditu: bate-tik, kasu bakoitzean, konponbideak egoera zehatzetaraegokitu behar dira, eta, bestetik, arazo guztiak bata beste-arekin lotuta daude eta, beraz, baita irtenbideekin ere.

Hiri-plangintzako eta -kudeaketakojasangarritasun-printzipioak eta -irizpideak

Maila guztietan eta plangintzaren eta hiri-kudeake-taren aldi guztietan aplikatu beharko liratekeen printzi-pioetan oinarritzen dira irizpide horiek. Eskualdekoplangintzan jasangarritasun-printzipio batzuk aplikatuta,errazagoa izango da koherentziaz jokatzea printzipio ho-riek hiri-plangintzan aplikatzean. Era berean, auzoetakoeta gune jakinetako plan bereziak egitean, hiri mailan oina-rrizko plangintza ona izanik errazago sartuko dira irtenbideegokiak hiri-proiektuan eta aurrerapausoak emango diraeraikuntzako proiektuak eta parkeak eta ekipamenduaksortzeko proiektuak inguruan integratutako arkitekturarenarabera egin daitezen.

Era berean, printzipio horiek plangintza egiteko fa-sean, xehetasunen diseinuan, gauzatzeko fasean, bir-gaitzeko unean eta gune eta eraikinak botatzeko ga-raian aplikatu beharko lirateke.


9

Jasangarritasunaren aldeko esperientziak

Irizpide horiekin kasu zehatzen erreferentziak aipatzendira; horiek, gauzatutako jardueretatik abiatuta, plangintzaberriak azaltzen lagun dezakete. Zenbait udalen, eskual-deetako instituzioen edo erakundeen esperientziak dira,eta, zehatzetik abiatuta, hirietan esku hartzeko estrategiaberritzaileak garatzen ari dira. Hiri horietako askok, hiriaegiteko era aldatzera ausartzeaz gain, beste herri batzuenesku hiri-politikak eta -proiektuak garatzeko, kudeatzekoeta aplikatzeko ideia eta esperientzia horiek partekatzekoaukera eman dute, informazioa trukatzeko sareen bidez.Jose Manuel Naredoren hitzetan, hirien jasangarritasunahelburu izan nahi duten jardunbide egokiei buruz hitzegiteak eskatzen du, lehenik, jasanezintasun garbira gara-matzaten gaur egungo joerak zuzentzeko jarduerei buruzhitz egitea.

Dokumentuaren egitura

Testuaren hasieran sarrera eta egoera orokorrari buruzkoatala daude; horien atzetik, sei atal daude, hirigintzaren esku-hartzean jasangarritasuneko plangintza sartzeko modueiburuz hausnartzen lagun dezaketen gaiei buruzkoak, eta, az-kenik, ondorioen atala eta bibliografia daude. Aztertuko direngai batzuk hiri-plangintzan jasangarritasunaren xehetasunaksartzen lagun dezaketen irizpide nagusiei buruzkoak dira:plangintza inguru naturalaren gaitasunean oinarritu etaproiektua kokatu beharreko lurraldeari lotu hiria; hiriaren me-tabolismoaren funtzionamendua berriro planteatu, mugikorta-sunaren eta irisgarritasunaren eredua aldatu, hirien berresku-ratze- eta birgaitze-lanetan zentratu, hitzik ez duten herrita-rrak hirigintzako prozesuetan integratu edo planak ingurume-neko eta gizarteko oinarriak barne hartuko dituen ikuspegitikdiseinatu. Kontzeptu horiek testua osatzen duten sei atal ho-rietan aipatzen dira, jendeak hausnartu eta eztabaida dezan.

Egoera orokorra

10

1Integrazioa

inguru naturalean

Lurra baliabide urria: aztarnaekologikoa eta lurraldearen karga-ahalmena

Aztarna ekologikoa

Joera unibertsala, ez gure lurraldean baizik eta mun-duan, biztanleak hirietan eta hiriguneetan kontzentratzeada. Hiriak geroz eta lurzoru gehiago hartzen du eta libre da-goenaren parte bat ere hiriko erabileretarako da. Hori delaeta, oso erabilgarria da hiriaren aztarna ekologikoa dela-ko kontzeptua; kontzeptu hori, labur esanda, hauxe da: hirijakin batek bere produkzio- eta bizi-funtzio guztiei eustekobehar duen lurraren eremua. Hiriaren aztarnaren barruansartzen dira zuzenean eta zeharka erabiltzen dituen mate-rialak eta energia. Baliabideak eskuratzeko, transformatze-ko eta erabiltzeko edo kontsumitzeko, eta horien hondaki-nak uzteko edo asimilatzeko behar duen guneak kontatutaneurtzen da. Aztarna hori, esate baterako, Londresen aza-lera baino 120 aldiz handiagoa izatea adierazle garbienada gaur egun nagusi den eredua funtsean eta halabeharrezhirikoa dela esateko, haren inpaktu globala bezala. Mun-duko biztanle guztiek amerikarren batez besteko kontsu-mo-mailan bizi ahal izateko, Lurra planetaren azalera hala-ko biko eremua behar litzateke. Euskal Autonomia Erkide-goaren ‘aztarna ekologikoa’ 2002ko Ingurumen-Adieraz-leak dokumentuan kalkulatzen da, eta biztanle bakoitzeko2,03 hektareakoa da.

Euskal Autonomia Erkidegoan Materialen FluxuarenAnalisia metodologia aplikatu da eta ‘aztarna ekologikoa-ren’ kalkuluaren antzekoa den inpaktu-analisia egin da;metodologia horrek ekonomia jakin bateko baliabide natu-ralen kontsumoa alderatzen du ingurumenak material ho-riek emateko eta, ondoren, hondakinak kentzeko duen gai-tasunarekin. Tresna horrek baliabide naturalen zuzeneko

eta ezkutuko fluxu fisikoak kontatzeko aukera ematen du,erauzten direnetik –ekoizpena, erabilera eta birziklatzetikpasatuta– ezabatzen diren arte, bidean izandako galerakkontuan hartuta. "Euskal Autonomia Erkidegoko MaterialBeharra Guztira" (2002) dokumentuaren arabera, 2000. ur-tean biztanle bakoitzak 92 tona material kontsumitu zuen,1998an baino 11,6 tona gehiago eta 1989an baino 16,7tona gehiago.

Karga-ahalmena

Azken urteotan hirigintza hirikoaren hazkundea anto-latzean zentratu da, hazkundean atalaserik dagoen kon-tuan hartu gabe edo gelditu gabe haz daitekeen kontuanhartu gabe. Lurraldearen karga-ahalmenaren gaia, plan-gintza-gaiekin lotuta, jasangarritasunaren beste gai zentralbat da. Lurralde baten karga-ahalmena neurtzeko, hiri-era-bilerekin lotutako baliabideen erabilera eta sisteman haienfuntzionamendua gehiago aldatu gabe erabil daitezkeenatalase maximoak kontrolatu behar dira, eta, horretarako,sisteman baliabide horien erabilera, hondakinen produk-zioa eta gai poluitzaileen emisioa hartu behar dira kontuan.Hiriguneek ez lukete haien inguruko lurraren edo hinter-land-en karga-ahalmena gainditu behar jasangarriak izate-ko. Asentamenduaren ondoko guneetako jardueretan zen-tratzen ziren hiri aurreindustrialak, haien muga fisikoak etaenergia eta materiala eskuratzeko mugak aintzat hartuta,ia-jasangarri gisa hartzen dira parametro horren arabera.Hala ere, zenbait alditan aztertu dira ingurumen-krisienkasu nabarmenak, hiriak edo zibilizazioak desagertzeaeragin dutenak.

Gaur egun, bi fenomeno gertatzen dira aldi berean:planetan, denbora gutxian populazioa kontzentratzeneta metropoli handiak eratzen ari dira, eta, seguruasko, gure belaunaldiak hainbat mendetan metatutakoerregai fosilak ahitzea ekar lezake horrek. Hirien formak

1 Integrazioa inguru naturalean

12

eta tamainak argi erakusten du gizarte batek eskura zen-bat energia duen.

Eta, bestetik, beste fenomeno hau sortzen da: hirikogune guztiak, hazten ez badira ere, zabaldu egiten dira.Hirurogeiko eta hirurogeita hamarreko hamarkadan, hiriakontrolik gabeko urbanizazio azkarraren ondorioa zen, biz-tanle-kopuruaren hazkundearekin lotuta zegoena. Lauro-geiko hamarkadatik aurrera, hazkundea gelditu egin da,baina ez lurzoruaren kontsumoa: urbanizazio sakabana-tuaren eredu berriek lurraldean barreiatutako egoitza-sarebat sortu dute, lurzoruaren kontsumo altuarekin eta motaguztietako azpiegiturekin (garraioa, energia, ura…). Ezau-garri orografikoek hirigintzarako leku gutxi uzten duten in-guruetan ere, etxebizitza itsatsien edo isolatuen tipologiaorokor bihurtzen ari da hiriko zenbait guneren plangintzaegiteko dokumentuetan.

Lurzorua aurreztea: hiriaren plangintzajasangarrirako irizpide bat

Europako Batasunean hirien garapen jasangarrirakojarduera-esparrua (COM 1998-605) dokumentuan, zen-bait erreferentzia-irizpide aipatzen dira, eta horietakobat, hain zuzen ere, arazo horren ingurukoa da: "Balia-bideen erabilera eraginkorra lortzeko, hiri-ereduaksustatzea, sakabanaketa eta lurraren erabilera berei-zi gabea mugatuz".

Hiria zabaltzearen ondorioz, lurzorua kentzen zaie ne-kazaritzari eta abeltzaintzari; zabalkuntza horrek ekologia-ren aldetik garrantzi handia duten guneekin lehiatzen dueta erreserba naturalak lurraldeko uharte bilakatzen ditu,eta haien aberastasunari eta biodibertsitateari eraso egitendie. Datu batzuen arabera, Europako gure inguruko zen-bait lekutan hamar urtez behin nekazaritzako lurraren % 2baino gehiago hirigintzarako erabiltzen hasten da. Gaine-ra, hiriaren aztarnan, hiriaren hazkundeak eragindako kan-poko guneak sartzeaz gain, hiriaren hazkundeak etorkizu-nerako sortutako aurreikuspenak direla-eta lantzen ezdiren horiek ere sartzen badira, esan dezakegu hiriarenhazkundean hartutako hektarea bakoitzeko 4 hektareakoratioa dagoela. Eskualdeko ekosistema hori mehatxatuegiten da. urbanizatutako lurzoruaren eta haren ingurukogune irekien sistemaren arteko harremana desorekatzendenean.

Hori bereziki larria da lurraldea oso mugatuta badago,ekonomikoki ahalmen eta ekimen handia badu, biztanle-en dentsitatea handia bada eta, orografiarengatik edokostako biotopoan egoteagatik, hirigintzarako egokiak ezdiren guneak baditu. Euskal Autonomia Erkidegoarenkasua da hori. Aurretik urbanizatutako lurzoruak berriroerabilita lurzoruaren kontsumoa aurreztea, hiriaren zabal-kuntza mugatzea eta lurraldearen errealitate fisikoari

egokitutako hirigintza-eredu konpaktuak ezartzea, horiekdira Euskal Autonomia Erkidegoan lehentasuna dutenhelburuak.

Hirigintzako plangintza bati ekiteko garaian kontuanhartu beharreko lehen irizpidea hauxe da: hiriaren aztarnazein den ebaluatzea, aztergai den hiria dagoen lurral-dearen karga-ahalmena kalkulatzea eta erabilita dau-den hiriko lurrak berriro erabiltzeko aukera aztertzea,erabili gabeko lurzoruetan kargak ezarri aurretik. Hiri-edo industria-plangintzarako erabilita dauden lurzoruak be-rriro erabiltzea aukerarik koherenteena da hirigintza jasan-garriaren ikuspuntutik begiratuta. Erresuma Batuan, filoso-fia horren ondorioz legeria bat gauzatu da, eta, legeria ho-rretan brownfields esku-hartzeek irabazi dute greenfieldsekimenen aurrean: erabili gabeko lurrak urbanizatzeagatikzerga bat ordaindu behar izaten da, eta zerga hori hiriakbirgaitzeko proiektuetan erabiltzen da.

Euskal Autonomia Erkidegoko hirigintzako legeetanere erabili gabeko lurrak edo nekazaritzarako lurrak edobasoak, hezeguneak, belazeak edo ingurumenaren al-detik balioa duten lurrak babesteko ardura hori jasotzenda. Onartu berria den 2002-2020ko Garapen Jasangarria-ren Euskal Ingurumen Estrategian, lurzorua baliabide urri-tzat jotzen da diagnostikoan. Hirigintzak inguru naturale-an duen inpaktua neurtzeko, hiriko guneetako lurzorua-ren kontsumoa kontrolatzeko eta geldiarazteko adieraz-leak proposatzen dira.

Hiria eta lurraldea: natura gure alde

Bizigarritasun-faktoreak

Hiria hazi egin nahi denean, lurralde batean bizitzekogune gehiago egokitzea planteatzen denean, inguruari es-katzen zaizkion puntuak hauek dira:

• Lurrak bizi-kalitea eta bizigarritasuna errazteko nahikogaitasun izatea.

• Hondamendi naturalen arriskuen aurrean babesteko, no-labaiteko segurtasuna bermatzea.

• Bizitza erosoa izateko, klimari dagokionez erosoa izatea.

Bizigarritasun-faktore horiek naturak eskaintzendizkigun ezaugarrietan oinarrituta lor ditzakegu, naturanintegratutako hirigintzaren eta arkitekturaren bidez, etaprozesuetan ahalik eta inpaktu gutxien eraginda. Edobaldintza naturalekin ahaztu eta abiapuntuko baldintzak al-


13

datuta, prozesu naturaletan inpaktu handia eraginez proze-su teknologikoen bidez energia injektatuta.

Lehen premisa horretatik abiatuta, gizakiak erabiltze-ko lurraldearen okupazioarekin batera hiru faktore az-tertu beharko lirateke: kapital naturala eta haren ezau-garriak jarduera egokienak gailentzeko berezko kondi-zioak ahalik eta gehien aprobetxatzeko, karga-ahalmenajarduera guztiak banatzeko eta prozesu natural aktiboakproposatutako antolamenduan onargarriak edo aldaga-rriak diren ebaluatzeko.

Hiri-ingurumenaren Liburu Berdea

Komeni da Hiri-ingurumenaren Liburu Berdea (1990)dokumentuan laburtutako ideiak eta beste zenbait pen-tsatzaileren ideiak berriro kontuan hartzea, horietan hiri-sistema ekosistema gisa hartzen baitute. Hiria eta harenjarduera erabat lotuta daude kokatuta dauden lekuarekin.Baliabideen erabilerak eta hondakinen isurketak, hurbilekoinguruan eragiteaz gain, maila guztietan eragiten dute:herri, eskualde eta mundu mailan. Ezinbestekoa da kapi-tal naturalaren kontserbazioan inbertitzea eta haren haz-kundea sustatzea eta ingurumeneko ondasunen eta zer-bitzuen erreserbetan egiten den presioa gutxitzea eta be-rriak sortzea.

Lurraldeari buruzko informazioa

Planteamendua lurralde-antolamenduaren eta in-gurumen-parametroen (klima, geomorfologia, flora etafauna) artean bi alderdientzat positiboa izango den ha-

rremanean oinarrituko da. Horretarako, ezinbestekoa dalurraldeen garapena planteatu aurretik lurralde horienezaugarriei buruzko tokiko informazioa zabaltzea, na-turan ahalik eta inpaktu gutxien eraginda erosotasuna lor-tzeko aukera errazteko.

Esparru berdeak urbanizatutako guneetan

Halaber, funtsezkoa da urbanizatutako guneen ba-rruko gune berdeen sistema hiri guztiaren erosotasunahobetzen lagunduko duen eta biztanle-talde askoren (be-reziki, haurrak eta helduak edo osasun-arazoak dituztenpertsonak) zabaltzeko nahitaezko beharrak estaliko di-tuen elementu baliotsutzat hartzea ere. Ongi diseinatutaeta konektatuta dauden eta maila guztietako jarduerak (jo-lasguneak dituzten etxadiak, hiriko parkeak, hiritik kanpo-ko edo inguruko gune berde irekiak) barne hartzen dituengune berdeen sareak eragin positibo ugari du: poluzioagutxitzen du, hiriko mikroklima hobetzen du, eraikitako in-guruaren barruan bizi naturala duten guneak sortzen ditueta hiriko biztanleei inguru naturalean ibiltzeko aukeraematen die.

Hiriaren barruko edo inguruko lurren kalitate handia etabideragarritasun ekonomikoa lortzeko biderik errazenahauxe da: naturaren aldetik lehendik ere garrantzitsuakziren guneetan jartzea eta hiriaren garapenetik babestuta-ko inguruko gune naturalekin konektatzea.

Hirigintza trinkoaren ereduak

Lurraldean kokatzeko eredu nahiko trinkoak hauta-tzeak, hirigintza berriaren kasuan, erraztu egiten du erra-zago kontrola daitekeen eta konplexuagoa den harremansozialerako gunea sortzen, eta, era berean, lurzoru libreakontserbatzen laguntzen du. Jakina, ezinbestekoa da hirimetatuak sorrarazten dituzten ereduak galaraztea, dentsi-tate gehiegi baitute eta oztopoak jartzen baitizkiote bizitze-ko kondizio osasungarriak izateari (behar adina intsolazioeta aireztapen izango luketenak); eredu horiek gure hiri etaherrietako kanpoaldeko auzoekin lotzen ditugu, espekula-zioaren ondorio eta etxebizitza sozialeko auzoetan espazioaldetik izaten den eskuzabaltasun faltaren ondorio direnauzoekin.

Ikuspegi hori barruan hartzeko, plangintza jasangarria-goak hauxe izan beharko luke: hirigintzarako erabiltzekolurzoru gehigarriaren kontsumoa ahalik eta gehien ga-laraztea eta aurretik dauden gune naturalen egiturakontserba dadin bultzatzea. Lurzorua baliabide eskasada lurralde mailan, bereziki balio ekologiko handia duenlurzorua, biodibertsitate handiko lurraldeen euskarri dena(adibidez, baso autoktonoak, hezeguneak edo kostakoguneak).


14

Gasteizko Eraztun Berdea

Gasteizko Eraztun Berdea Tokiko Agenda 21 martxanjartzearen ondorioz sortutako proiektuetako bat da, gureherrialdean aitzindaria den esperientzia bat.

Hiriaren inguruan funtzio anitzeko eraztun berdeasortzeko udalaren proposamenaren helburuak hauek dira:tokiko ingurumenaren kalitatea hobetzea, hiritarren etekin

ekonomiko eta sozialak sorraraztea, natura hirian integra-tzea eta nekazaritzako lurraldeek Gasteizentzako birika etairagazki berde gisa balio dezaten bultzatzea. Hiriaren kan-poko aldeko gune horiek hiriaren inpaktuak eragin ditu,baina oraindik berreskura daitezke, eta horien leheneratzeekologikoa irudimenezko neurriekin jarri da martxan, inguru-ko hainbat erakunde eta elkarteren laguntzarekin; horretara-ko, aurretik zeuden jarduera ekonomikoak errespetatu egindira, horiek inguru naturala errespetatzen duten neurrian.


15

• Erabili gabeko eremu berriak kontsumitu aurretik, martxan jarri beharreko proiektuaren alternatibak aztertu, eraiki-ta dagoen inguruaren barruko guneak berreskuratuz; horretarako, hiriaren hazkundea eta zabalkundea galarazibehar dira.

• Nahiko trinkoak eta askotarikoak diren hiriguneak bultzatu, erdi-mailako dentsitatea dutenak eta erabileren nahas-keta egokia dutenak.

• Hiria dagoen tokiaren inguruko lurraldearen ezaugarri fisikoak aztertu, paisaiaren aldetik eta paisaia hori osatzenduen sistema ekologikoaren logikatik.

• Nekazaritzako eta abeltzaintzako erabilerei bide eman, eskualdearen garapenak orekari euts diezaion eta ekono-miaren ikuspuntutik ahulenak diren erabilerak ahantz ez ditzan.

• Balio ekologiko gehien duten edo ahulenak diren guneak babestu eta zaindu, bai hiriguneen barruan edo inguruanedo plangintzaren helburu den inguruan.

• Hirien inguruan, aisialdirako gune naturalak sortu; eta askotariko beharrak dituzten talde sozialek eman diezaioketenerabilera aztertu. Aisialdirako guneetara ibilgailu motordunekin ez sartzeko moduak proposatu.

• Hiriguneen barruko natur gune baliotsuak babestu, eta haien aberastasun eta dibertsitate biologikoari eusteko eskuhartu (adibidez, ibaien berreskuratze naturala edo hiriko basoen eta aldapa handiko guneen babesa).

• Babestutako gune horien eta plangintzaren ondorioz sortutako gune berdeen jarraitutasun ekologikoa bultzatu, ko-rridore, falka edo eraztun berdeen bidez, gune naturalen isolatze- eta zatitze-fenomenoak galarazteko.

• Oso urbanizatutako guneetan dagoen hiriko presioa dela eta, galdutako kapital naturala berreskuratzeko eta ore-katzeko ekintzak proposatu, hala nola, zuhaiztiak, hezeguneak edo itsasertzeko biotopoak.

• Maila guztietako proposamenak barne hartuko dituzten gune berde irekien sistema koherenteak ezarri; besteakbeste, gune horietan, etxe ondoko poltsikoko parkeak, eraztun handiak edo eskualde mailako parkeak sartu beharko li-rateke, eta horietara pertsonek eta animaliek oinez, bizikletaz edo motorrik ez duen edozein ibilgailuz sartzeko aukeraizan beharko lukete. Gune horietan guztietan, diseinua aurretik dagoen ur eta landaretzan oinarritu beharko litzateke etasortu beharreko tokietan landaretza autoktonoa erabili beharko litzateke. Gune berdeen sistema egokia izatea funtsez-koa da biztanleen osasunerako eta inguru naturalaren osasunerako.

• Mugak definitu eta hirien eta herrien ertzak proiektatu –bai pertzepziozko alderdien ikuspegitik, bai erabileraren al-derditik–, legerik eta formarik gabeko gune, landara joateko zailtasunak sorrarazten dituen gune, nukleoetan lekurik ezduten gauzez betetako gune eta haien jabeen espekulaziozko birbalorizazioaren itxaropenak markatutako gune ez bi-lakatzeko.

Plangintza jasangarriagoa egiteko irizpideak: lurzoruaren kontsumoaeta gune naturalen egitura

Adibideak

Diseinatutako instalazioek denbora librearekin, aisial-diarekin eta ingurumenaren trebakuntza eta sentsibiliza-zioarekin lotutako jarduera berriak naturarekin kontak-tuan garatzeko aukera eman dute. Gainera, ingurumena-rekin lotutako lanen sektoreek talde behartsuenentzakoeta integrazio sozialean eta laboralean arazoak dituzte-nentzako antolatutako trebakuntza-jarduerak egitekoegoitza dira. Inpaktu negatibotik urruti, hiritarrek erabil-tzea da gune berde horiek kontserbatzeko bermerikonena. Eraztun horretara hiriaren bihotzetik bertatik sardaiteke, oinezkoen bideetatik edo poluitzen ez duten mo-duak erabilita.

Eraztunaren diseinuan helburu sozialak eta ingurume-nekoak uztartu dituzte: berreskuratutako ur-putzuak, he-gaztiak eta fauna ikusteko puntu edo aisialdirako gune iza-teaz gain, uholdeetan laminazio-azpiegitura gisa erabiltze-ko prestatuta daude. Gune horien mantentze-lana merkeada, plangintzen ingurumen-koherentziaren ondorioz. Hirita-rrek eta bisitariek harrera bikaina egin diote eta asko era-biltzen dute; gainera, instalazio horietan antolatzen direnjardueretan jende askok parte hartzen du.

Torroella de Montgriko Hiri-antolakuntzaren Plan Orokorra

Bitxia da, baina kostaldeko herri turistiko gehienetakoplangintza inguru naturalaren aurka doan urbanismoarenadibide garbia da. Eguzkiaren eta hondartzaren ingurukoturismoa, funtsean naturaz gozatzeko arrazoietan oinarri-tzen dena, inguru naturala gehien kaltetzen ari diren jar-

dueretako bat gertatzen ari da. Itsasertzeko lekurik ederre-nekiko gogo bizia dagoela eta, ekologikoki gunerik ahule-nak diren alderdi gehienak (esate baterako lurra-itsasoaekotonoa) hondatzea eragin du, eta kostaldearen okupaziomasiboarekin biologikoki geldoak diren gune bilakatu dirahondartzak.

Kataluniako kostaldeko Torroella de Montgrí herria ereeredu bihurtu zaigu; izan ere, ingurumenarekiko sentikorra-goa den hirigintza erabiliz joera hori berriro bideratu nahidu udal-plangintzak, nahiz eta aurreko plangintzaren oinor-detza astuna den. Plangintza hartan, hirurogeita hamarre-ko hamarkadan, lur-eremu zabalak sailkatu zituzten, etahorrek jabeei eta sustatzaileei eskubide eta itxaropenak so-rrarazi zizkien. Medas uharteen pareko Pals-eko badiakoTorroella eta L’Estartit nukleoak barne hartzen dituen uda-lerriak bata bestearen segidako bi plan orokorren bidezerreakzionatu zuen, eta, plan horietan, lurraldearen erreali-tatetik eta gaitasunetatik abiatuta, eredu berri baten aldekoapustua egin zuen. Inguruaren baldintzak eta hazteko be-harrak bateragarriak izateko antolamendu-eredu bat disei-natu zuten. Ingurua eta paisaia antolakuntza berriarenbalio nagusiak dira, lurraldean dauden baliabideen araberagarapen jasangarrirako funtsezko aukera gisa. Planeanbertan esaten denaren arabera, "laurogeiko hamarkadakoplanak amaitzea eta hazkundea moteltzea da helburua, lu-rralde-ereduaren garapen egokia arriskuan jartzen dutenegiturak 2000rako desurbanizatzeko eta deuseztatzekoaukerarekin. Lurzoru librea baliabide urria da, eta, ondo-rioz, okupatutako gunearen eta hari zerbitzua ematen diongunearen artean egon beharreko orekari eusteko, babestuegin behar dira gune horiek".


16

2Hiri-

funtzionamenduareneredua

Hirien plangintzan aplikatubeharreko jasangarritasun-printzipioak

Garapen jasangarria

Garapen jasangarriaren kontzeptua hirurogeita hama-rreko hamarkadan hasi ziren erabiltzen, eko-garapena ter-minoaren bidez, eta hurrengo bi hamarkadetan zehaztuegin zen pixkanaka. Kontzeptu horren oinarria da naturanezer ez dela etengabe hazten (gure sen onak hala berres-ten du), baizik eta, gehienezko muga jakin batzuetara iris-ten denean, prozesu guztietan gertatzen diren kolapsoaeta degradazioa eta osagai degradatuak edo zatituak ga-rapen-prozesu berrien zati izatera pasatzen direla. Haz-kundearen etapa pasatuta, informazioa eta konplexutasu-na dira gizarteari aurrera eginarazten diotenak. Biosferarentestuinguru orokorrean aztertuta, garapenaren ideia erabatlotuta dago zikloarekin, eta, ziklo horren arabera, prozesubatzuetako hondakinak beste batzuetako lehengai bilaka-tzen dira, sistema guztien autorregulazioa eta atzeraelika-dura sorrarazten dituen oreka dinamikoaren barruan. Eko-logiaren oinarrizko kontzeptuan oinarrituta (hau da, zikloa-ren ideian), irizpide horiek guztiak kokatzen diren esparruahonela formula daiteke labur: zenbat eta gehiago hurbilduprozesu naturalen izaera ziklikora, are jasangarriagoakizango dira izakiak gidatutako prozesuak, eta, beraz, ge-hiago lagunduko dute ongizate-egoeraren orekari eusten.

Plangintzak egiteko kontzeptu berria

Jasangarritasunaren ideia hori gure hirietako formarieta egiturari aplikatzeak plangintzak egiteko kontzeptu

berria ekarriko luke, eta horrek honetarako aukera ekarribeharko luke:

• Hiriaren funtzionamendu fisikoa edo metabolismoa ziklo-moduan konfiguratzeko aukera; hau da, hiriaren bizitzankontsumitutako energia eta materialak berriztagarriakizatea eta sortutako hondakinak ziklo naturalean berrirosartzea lortzea.

• Hazkunde mugagabeari mugak ezartzeko eta hiri-ere-duak hautatzeko aukera; hainbat mota konbinatuta, ba-liabide urriak arrazoiz erabiltzeko aukera izateko, garraioarrazional eta jasangarria izateko, informazioan eta adi-men arruntean oinarrituko den eta handituz joango denkonplexutasuna izateko eta biztanle guztietara iritsikoden bizigarritasun eta bizi-kalitate maila egokia izateko.

Mintzagai ditugun hiri eta herriek eredu nahiko trinkoak di-tuzte, eta hainbat erabilera nahasian izaten dira. Erabilera ho-riek, besteak beste, motorrik gabeko moduei erraz mugitzekoaukera eman behar diete, sare publiko egokiak eta ekipa-menduak gertu eraikita (horrela, eguneroko bizitzan ez duguauto pribatuaren menpe egon behar). Bizikidetasuna eta hiri-tarren arteko harremana ahalik eta gehien baloratu behar da,eta eraikita dagoena etengabe hobetzeko konpromisoa hartubeharko da, hiria lehengo hiriaren gainean eraikiz.

Ekintza-lerroak

Hirigintzari aplikatutako garapen jasangarriaren ekin-tza-lerroa edozein ekintza gune jakin baten abiapuntukobaldintzak aprobetxatzean oinarritzea da, aurreko atale-an aipatu dugun bezala. Horretarako, funtsezkoa da plan-gintzan aztertuko den guneko ingurumen-informazioegokia mikroeskalan izatea hasieratik.

2 Hiri-funtzionamenduaren eredua

18

Lurraldearen ezaugarri zehatzen azterketak diseina-tutako hiriaren forma eta egitura finkatzeko oinarriaizan beharko luke. Bestela, denborarekin ondorioak na-barmenak izango dira. Kasurik larrienean, lurraldearekinahazteak hondamendi natural ugari ekartzen du, baita gauregun ere (urak har ditzakeen guneetan eraikitako ere-muak...). Eta, ohiko kasuetan, lanak garestitu egiten ditu,mantentze-lanetarako kostuak gehiegizkoak dira edoemaitza egokiak lortzea ezinezkoa da. Akats horien adibi-de grafikoak behin eta berriro urez betetzen diren tunelakedo lurzoru antzuetan dauden gune berdeak dira.

Esku hartzeko irizpideak

Lurraldearen aukeretan oinarritutako garapen honekin(esku hartzeko lekuaren genius loci-ari errespetua ere dei-tzen zaio) lotuta aplika daitezkeen aukera batzuk koadrohonetan aipatzen dira.

Hiriaren metabolismoa

Hiri-metabolismoari dagokionez, ideia hau izangodugu abiapuntu: kasu guztietan, hirigintzak beti transfor-

matzen ditu fluxu naturalak nabarmen. Sistema naturalekinalderatuta, hiriko ekosistemaren funtzionamendua baliabi-de natural mugatuen (materialak eta energia) inportazioa-ren menpe eta hondakinen esportazioaren menpe dago.Hirigintza jasangarriaren helburu argia hauxe da: hirikozerbitzuen horniketarako erabiltzen diren baliabideenergetikoak eta materialak kontserbatzea prozesueraginkor eta aurreztailearen bidez. Materialen eta ener-giaren zikloak ixtea da helburu horren ideia nagusia, eta,horretarako, fluxu guztiak hasieratik (iturriak) amaierara(hondakinak) hartu behar dira kontuan, azterketan horiekberritzea sartu behar da eta zikloaren lehen etapetan ingu-rumen-arazoei konponbidea bilatu behar zaie. Alde horre-tatik, funtsezkoa da hiriko ekosistemaren kontzeptua,hori baita prozesu zikliko horiek kontzentratzen direngunea eta esparru horretan saiatu behar baita prozesu ho-riek zedarritzen.

Hirien funtzionamendua bizirik irauteko energia eta ma-terialak degradatu behar dituzten sistema irekiena da.Biosferaren jasangarritasunaren gakoa da eguzkitik egune-ro jasotzen den energian oinarritzen dela degradazioa–energia hori, bestela ere, degradatu egingo da–, eta ezbiosfera degradazio hori konpontzeko gai delako oinarrian.Beraz, baliabideak kontsumitzen eta hondakinak esporta-


19

• Ingurumen-arazoen eta -aukeren analisia.

• Lurraldearen ondoriozko aukeren analisia: klimaren inguruko alderdiak (esate baterako, eguzki-orduak, tenperatura,haizea, hezetasuna, landaretza, drainatzea edo aireztapena…), kapital naturalari dagokionez; paisaiaren aldetik, beste-ak beste, bista politak dituzten guneak, paisaiari dagozkion mugarriak eta proposatutako guneak ikusten diren guneetan,hirikoetan edo naturaletan, izango duten inpaktua.

• Hainbat urtetan eta ordu-eremuetan izandako klimaren xehetasunen azterketa (hil hotzak eta beroak, egunean zeharizandako gorabeherak…).

• Identitatearen elementuen definizioa, bai paisaiarena, bai eraikitakoarena; definizio hori antolamendu berriaren fun-tsezko elementu bilakatu beharko litzateke.

• Lurraldearen oinarriaren ezaugarriekin bat erabilerak esleitzea: adibidez, gune hezeak egokiak dira gune berdeak sor-tzeko, gune eguzkitsuak eta bista politak dituztenak etxeak egiteko…

• Klimaren eta lurraldearen aukerak aprobetxatzeko eta ingurumen-arazoak konpontzeko aukera izateko moduan disei-natu hiria: neguan eguzkiak jotzea, aireztapen gurutzatua izatea, haizea edo euria egitean babestea edo nahi ez direnitzalak galaraztea..., betiere mikroklimarekin, horren arazoekin eta aukerekin, lotuta.

• Dentsitateko irizpide aurreratuei erantzuten dien hiri-egiturak, erabilerak nahastuko dituena, lana bizitzeko guneetansortuko duena, herriko ekipamenduak auzo guztietan izango dituena, nukleo guztian berdin banatuta egongo den eta oi-nezkoentzako eta txirrindularientzako joaten erraza izango den gune publikoen eta berdeen sistema.

• Jatorrizko lurzoruan ahalik eta inpaktu gutxien eragingo duten hirigintzako oinarriak: mugimendu topografiko mini-moak egitea, ebakitako baso-zatiak eta lubetak konpentsatzea, gune berdeak sortzeko lur begetalaren geruzak be-rreskuratzea eta gainazal gogorrak eta iragazgaitzak murriztea eta ebapotranspirazioa eta infiltrazioa errazten dutenbigunak gehitzea.

Lurraldearen ezaugarriekin lotutako irizpideak

tzen dituen sistema batetik baliabideak eraginkortasun ge-hiagorekin erabiliko dituen eta hondakinetan eta kalitateangalera gutxiago eragingo duen sistema batera pasatubehar dugu.

Ezinbestekoa da hiriaren metabolismoa berriro plante-atzea, lurralde bakoitzaren ezaugarrietan oinarrituta, balia-bideen kontsumoa (materialak, ura, energia) eta hondaki-nen sorrera (HHS, poluzioa, ur grisak eta beltzak...) mini-mizatzeko. Horretarako, eman beharreko lehen pausoahau da: fluxu horiek hirian duten tamaina eta ezauga-rriak zein diren jakitea.

Prozesuen berri izan ondoren, eman beharreko biga-rren pausoa ikuspegi-aldaketarekin lotuta egongo litzateke,hain zuzen ere, edozein eskariri erantzuteko bideratutakoazpiegituraren diseinuetatik (bai eta eragindakoetatik ere)eskaeraren kudeaketa izeneko planteamenduetara zen-tratzera eman beharreko ikuspegi-aldaketarekin. Gauzeibeste ikuspegi batetik begiratzeko era berri horretan, dau-den beharrak berriro planteatzen dira, eta era guztietakoxahubideak galarazi behar dira eta azpiegiturak sortzekohelburua eta planen eta programen definizioa aurrezkianzentratu behar dira.

Hondakinen eta isurpenen kasuan, hirigintzako esku-hartze berriren helburua hondakinen minimizazioarekinlotu beharko litzateke, eta, horrekin batera, horiek birzi-

klatzearekin edo ahal den neurrian baliabide berri bila-katzearekin.

Eskariaren kudeaketaren ikuspegitikaztertu beharreko sektoreak

Ikuspegi horren arabera, aztertu beharreko sektoreakhauek dira:

• Uraren zikloa.

• Energia-kontsumoa.

• Eraikuntzako materialen kontsumoa.

• Hondakinen tratamendua.

• Isurpenen tratamendua.

Funtsezko ideia da baliabideen beharrak gutxitzea etahondakin gehienak birziklatzea hondakin ez bilakatzekoeta baliabide berri izateko.

Hirigintzaren plangintzan garatu beharreko irizpidea,oro har, hauxe izango litzateke: hirigintzako plangintze-tan hiriko metabolismoari buruzko azterketak eta herribakoitzeko sistemaren baliabideen eta hondakinen ar-teko balantzea guztira sartzea.


20

Hirigintzaren plangintza konbentzionala hornikuntza-sareak eta edateko ura arazteko sareak programatuta daudela edobadaudela egiaztatzera mugatzen da. Hona hemen baliabideak aurreztea eta eskaera kudeatzea barne hartzen dituen hi-riaren plangintza hobeto egiteko irizpide batzuk:

• Uraren kalitatea erabilera jakin bakoitzerako egokitzea, ur bakoitzaren kalitatearen ezaugarriak ur horri emango zaionerabilerara egokituta, edateko uraren eskaera ez igotzeko eta bigarren mailako erabileretarako urak berriro erabiltzeabultzatzeko.

• Euri-ur gehiena zuzenean inguru naturalera itzultzeko aukera ematea, ahal den neurrian drainatze naturalak erabilita.

• Hirigintza-prozesuetan, lurzoruaren tratamenduan, nahiko azalera iragazgarri aurreikustea.

• Erabilitako urak bereiztea, horiek berriro erabiltzea eta ahalik eta erarik sinpleenean araztea errazteko moduan. Adibi-dez, ur grisak eta beltzak bereizteak energia-kontsumo gutxirekin ur grisak in situ arazteko aukera ematen du.

• Ura baliabidearen erabileran eraginkortasun maximoa lortzeko sareak diseinatzea, uraren ziklo osoa inguru horretaneduki behar da.

• Etxe, eraikin edo eraikuntza bakoitzean aurreztea eta berriro erabiltzea errazteko instalazioak aurreikustea.

• Urak berriro erabiltzea, berriro uraren ziklora itzultzeko aukera ematen duten tratamenduak erabilita.

• Lurzoruaren erabileren banaketan, hezeguneak eta horien antzekoak errespetatzea.

• Lorezaintza autoktonoko diseinuak edo ura aurrezten dutenak egitea.

Uraren zikloarekin lotutako irizpideak


21

• Eraikinak leku egokietan kokatuta, izugarri murritz daitezke gune itxiak berotzeko edo hozteko sistemetarako karga ener-getikoak. Eraikin baten orientazioa onena izatea etorkizuneko erabiltzaileen benetako beharrak aztertuta lortzen da,tokian tokiko mikroklimaren ezaugarriak baliatuta.

• Eguzkiak jotzea, haize hotzekiko babesak eta antzeko gaiek, eraikuntzen diseinuetan kontuan hartzen direnek, asko au-rreztea eragiten dute arkitektura bioklimatiko pasiboa izenekoan behar bezala sartzen badira. Beharrezkoak ez direnklimatizazio-sistemak ez erabiltzeak bateragarri izan behar du barruko eta kanpoko erosotasun maximoa lortzeko hel-buruarekin.

• Alineazioen eta ordenantzen diseinuek alderdi horiek izan behar dituzte kontuan. Erresuma Batuan egindako azter-keta batek aurreratu zuen gaur egungo plan askotan bideen egitura berriro planteatze hutsak eta eraiki beharreko etxa-diei beste orientazio bat emateak etxebizitza bakoitzeko energia-eskaria erdira jaits zezakeela.

• Gune berrien hiri-egiturak aztertu beharko lirateke, ez hotza egiten duen garaian berogailuaren beharrarekin lotuta ba-karrik, baizik eta, bai eta sasoi beroan hozteko beharrekin lotuta ere. Gure lurraldean, airea girotzeko sistemak geroz etagarrantzi handiagoa du energiaren fakturan. Europan, Urban Audit-en arabera, neguko poluzioa asko jaisten ari da, etaudako poluzioa, aldiz, arazo bilakatzen ari da.

• Ordenantzek energia berriztagarriak hartzeko instalazioak ezartzeko eskatu beharko lukete zuzenean edo horretanlagundu beharko lukete, bai erabilera jakinetarako (adibidez, etxeko ur beroa), bai sareetan sartzeko energia ekoizteko;horrela, gune berrietan berriztagarriak ez diren iturrien eragin energetikoa orekatu egingo litzateke.

Energiarekin lotutako irizpideak

• Eraikuntzarako aukeratutako materialak egiteko energia-kopuru bat behar da, eta kopuru hori ere kontuan hartu be-harko litzateke materialei buruzko aholkuak emateko garaian. Hala ere, edozein eraikuntzaren bizitza baliagarriankontsumitutako energia askoz handiagoa izaten da eraikuntza hori egiteko erabilitako materialek duten energiabaino.

• Eraikuntzan erabiltzen diren materialen energia-kontsumoarekin lotutako beste faktore garrantzitsu bat da inguruan era-bilgarri egotea edo horiek eskuratzeko behar den garraio-mota izatea. Gertu dauden materialak erabiltzeko aukerak,garraioarekin lotutako ingurumen-ondorio negatiboak ez sortzeaz gain, eragin positiboa du inguruaren beraren garape-nean eta garapen ekonomikoan.

• Irauteko eraikuntzak egitea planteamendu egokia dirudi epe luzera ingurumen-eragin positiboak dituzten materialak au-keratzeko, baldin eta materialen eta energiaren bizi-ziklo osoa kontuan hartzen bada.

• Kontuan hartu beharreko beste alderdi bat eraikuntzan erabiltzen diren materialak birziklatzeko aukera da, edo erai-kuntzan birziklatutako materialak erabiltzeko aukera.

• Gomendagarriak ez diren material batzuk badaude, eraikuntzan normal-normal erabili arren, ingurumen-inpaktu larriaeragin duten ekoizpen-prozesuetatik datozenak edo etorkizuneko eraikuntza horien erabiltzaileen osasunari kalteak era-gin diezaieketenak. Pixkanaka, produktu horiek debekatzen edo merkatutik kentzen ari dira, baina teknikarien informa-zio independentea komeni da, arduraren printzipioaren arabera jokatzeko.

Eraikuntzako materialekin lotutako irizpideak

Bartzelonako eguzki-ordenantza

Europako beste hainbat hirik bezala, Bartzelonak etxe-bizitzetako eta erabilera publikoko lurzoruetako energia fo-silen kontsumoa gutxitzea erabaki du, CO2-ren emisioakgutxitzeko. Eguzki-ordenantzaren arabera (IngurumenekoOrdenantza Orokorraren eguzki-energia termikoa hartzeariburuzkoa), gaur egun nahitaezkoa da 2000ko abuztutik au-rrera eraikitako edo berritutako eraikin kolektiboetan uraberotzeko eguzki-sistemak instalatzea.

2001ean hasitako trantsizio-garaiaren ondoren, egune-ko 2.000 litro baino gehiago kontsumitzen duten Bartzelo-nako eraikinetan eguzki-kolektoreak instalatzea aurreikus-ten du ordenantzak. Bartzelonaren ondoan dagoen SantJoan Despí herri txikian, are zorrotzagoa den ordenantzabat dago; izan ere, egunean 720 litro ur kontsumitzenduten eraikinetan aplikatu behar da ordenantza.

Eguzki-instalazioak jartzera behartzeko erabakiariburuz asko hitz egin eta eztabaidatu dute kaltetutako pro-fesionalekin, eta haiek positiboki baloratzen hasiak dira.Hirian egindako inkesta baten arabera, biztanleen % 80prest dago % 10 gehiago ordaintzeko energia garbiak era-biltzeagatik.

Hala ere, Eguzki Ordenantzak eraikin berriei baka-rrik eragiten badie ere, aurretik zeuden eraikinekin ezziren ahaztu. Ur bero asko kontsumitzen duten udal-eraikinetan (igerilekuak, eskolak, gimnasioak…) eguzki-sistemak jartzeko asmoa du Udalak. Eta ur beroa sor-tzeko sistema termikoak edo elektrizitatea sortzeko sis-tema fotovoltaikoak dituzten udal-merkatuetan eguzki-energia sortzeko ekipamenduak jartzea aztertzen aridira. Udaleko eta eskualdeko diru-laguntzak aplikatuta,ekipo horiek instalatzeko kostuen % 50 estali egitendira.


22

• Hiriaren poluzioa mugikortasun motorizatuarekin lotuta dago erabat. Zarataren eta emisio poluitzaileen arazo gehie-nak edozein desplazamendutan ibilgailu pribatuak gehiegi erabiltzearen ondorio dira.

• Beste iturri poluitzaile batzuk, adibidez industriarekin edo jarduera ekonomikoarekin lotutakoak, ohiko plangintzenzehaztasunetan kontuan hartuta egoten dira.

• Gune itxietako poluzio akustikoa arazo garrantzitsua da gune trinkoetako bizigarritasunerako; etxebizitzen edo lanekoguneen arteko edo erabilera jakin batzuetarako lurren arteko isolatze-mugen araua berriro aztertuta konpon daitekearazo hori. Jarduerak nahasteko gogoaren barruan zuhurtzia ere hartu behar da kontuan, bizikidetzarako egoera eza-tseginak galarazteko.

Emisio poluitzaileekin lotutako irizpideak

Adibideak

• Hiriguneetan sortutako hondakinen tratamendua aurretik planteatuz gero, hondakin horiek geroago errazago kude-atuko dira. Ongi kokatutako auzo edo etxadietan instalazio komunak izanda, hiri-hondakinak bereiztea, biltzea eta berri-ro erabiltzea merkeagoa da. Jatorrian bereizitako hondakin organikoa biltzeko plangintza egokia behar da, baina hare-kin konposta egiteko eta materia organiko bilakatzeko aukera ematen du.

• Plangintzan ongi kokatutako guneak erreserbatu beharko lirateke hondakinak biltzeko eta tratatzeko arazoak kon-pontzeko, hirian behar diren beste hainbat ekipamendu jartzen diren bezala.

• Gaur egun, eraiste-prozesuak eraikuntzako hondakinak berriro erabiltzeko planetara egokitu behar dira, honda-kin horiek ikusizko poluzioa eta lurzoru askoren legez kanpoko okupazioa eragiten baitute hirien inguruan. Irtenbi-derik onenak, eraikitakoa planifikatuta desegin ondoren, aprobetxa daitezkeen zatiak in situ tratatzea eta berrera-biltzea dira.

Hiri-hondakinekin lotutako irizpideak

Eguzki-ordenantza aplikatzea anbizio handiko ener-gia-programaren ondorioa da. Programaren helburua da2002. urtearen amaierarako 100.000 m2 eguzki-kolektoreinstalatzea, Kiotoko konferentzian aipatutako konpromiso-ak betez; konpromiso horien arabera, Europako Batasu-neko herrialde bakoitzean, energia fosilen % 12ren ordezenergia berriztagarriak erabiltzea beharrezko da, baitaCO2-aren isurpenak % 17 murriztea ere. Espainian, Bar-tzelonaren kasua helburu horretara gerturatzen da. Bestehiri eta herri batzuk ere antzeko ordenantzak idazten edoegiten ari dira.

Sarrigurengo ekohiria (Nafarroa)

Sarrigurengo ekohiriaren proiektua Nafarroako Gober-nuaren ekimena da, politika sektorialak garapen jasanga-rriaren esparruan integratzeko egindako apustuaren ba-rruan. Hauxe da planaren muina: Iruñetik gertu, aurretik ba-zegoen nukleo txiki baten ondoan, prezio mugatuko 4.200etxebizitza berriz osatutako hirigune bat eraikitzea. Ekimenpubliko gisa planteatu da, erakunde publikoetan, sektorepribatuan eta Nafarroako gizarte zibilean erakustaldi-efek-tua eragiteko helburuarekin.

Helburua eredu izango den proiektu bat sortzea da,ikuspuntu bioklimatikoaren printzipioak arkitekturan eta hi-rigintzan ex novo sortutako herri bati aplikatuko dituenproiektua. Gainera, proiektuak hiriko guneen kalitatea ho-betzeko ahalegin berezia egingo du. Beste alderdi ahul ba-tzuk ere baditu, esate baterako, mugikortasun- eta irisga-rritasun-gaiak konpontzea.

Kasu honetan aplikatutako eraikuntza bioklimatikokohiru printzipioak hauek dira: energia aurreztea, energia be-rriztagarriak integratzea eta osasunerako egokiak direneraikuntzak egitea (materialak eta airearen kalitatea).

Proiektuaren beste alderdi garrantzitsu batzuk hauek dira:benetako hiri-komunitate bat sortzea, bizilekuen eskain-tzan askotarikoa izatea tipologia aldetik, etxebizitzen pre-zioa arrazoizkoa izatea eta sustapen-prozesuan erakundepublikoek eta enpresa pribatuek elkarrekin lan egitea.

Proiektuaren arabera, hiriko berdea auzo berria egingoden lekuko inguru naturalarekin lotuko duten korridore ber-deak egingo dira. Hiri klasikoen eredu tradizionalak (kale-ak, plazak, bulebarra, hiriko aretoa...) kontuan hartuta di-seinatu da gune publikoa eta baliabide erakargarri berriakere egingo dira, esate baterako, aintzira artifiziala duenparke handi bat egingo da erdian.


23

3Mugikortasun

jasangarria

Ibilgailu pribatua unibertsal bihurtzeareninpaktua

Hirigintza berriarekin eta hiri klasikoaren egiturakizan dituen transformazioekin batera, ibilgailu pribatuakagertu izana eta garraiobide nagusi gisa orokortu izanadago; izan ere, geroz eta jende gehiagok erabiltzen duedozein joan-etorri egiteko, ibili beharreko tartea eta ga-rraiobide gisa izan dezakeen eraginkortasuna kontuanhartu gabe.

Ibilgailu pribatuen inbasio horrek eta horren ondoriozhiriaren egituran egin beharreko egokitzapenek (berriakegin edo lehengoak egokitu) eraso egin diote, hirigile as-koren ustez, hiriaren kalitatearen atzean egongo lirateke-en elkarbizitzaren funtsari eta ongizateari. Zirkulazioakmota guztietako auto-pilaketak eta poluzioa sortzen ditu,onargarriak ez diren mailatan. Eta zirkulatzeko errepidee-kin eta aparkatzeko guneekin, gune publiko gehienak har-tzen ditu. Gutxiago poluitzen duten beste moduek ez dutesegurtasun eta erosotasun-kondizio minimorik izatea lor-tzen, hiritar gehienek horiek erabiltzeko aukera egitekoadinakoak ez behintzat. Oinez ibiltzea edo bizikletan mu-gitzea ezohikoak dira gaur egun, eta, normalean, adina-rengatik edo gaitasun ekonomikoarengatik ibilgailu priba-

tuan mugitu ezin diren pertsonek erabiltzen dituzte, eta ai-sialdiko garaietan bakarrik orokortzen dira.

Hirien zonifikazioa

Funtzioak hiriko gune isolatuetan banatzeak, Ate-nasko Gutunaren ondoren sortutako hirigintzaren ezauga-rrietakoa denak, egunean zehar joan-etorri ugari egitekoohiko beharra sortzen du, edozein herritarren egunerokobizitza osatzen duten jarduerak gauzatu ahal izateko.

1990an, Hiri-ingurumenaren Liburu Berdea dokumen-tuak Europako hirietako pilaketa- eta poluzio-arazoak oro-kortu izana eta eraikitako inguruaren eta gune naturalendegradazioa hiri-ingurumenaren arazo nagusitzat jotzenzituen. Eta mugimendu modernoak hirigintza egiteko zuenmoduari buruz ari zen, bereziki, zonifikatzeko joera aipa-tzen zuen arazoaren sortzaile nagusi gisa, baita hiriarenmerkantilizazioa ere: "Zonifikazio zorrotzak bazterreanuzten ditu hiriaren errealitate geografikoa eta ondare kul-turala. Hiriaren eta eraikinen malgutasuna hondatzenditu".

Hori konpontzeko, hiriko zirkulazioaren arazoak etaEuropako hirietan gehitzen ari diren beste hainbat arazo(bereizketa soziala, segurtasun-arazoak, lanera joatekozailtasunak, etab.) kontuan hartuta, funtsezko irizpidegisa zonifikazio zorrotza galaraztea proposatzen du fun-tsezko irizpide gisa, eta hiriko guneen erabilera mistoabultzatzea.

Hiriko guneak gauza askotarakoerabiltzea

Hiriko guneak gauza askotarako erabiltzeak auzoenautosufizientzia ekarriko luke, eta, beraz, eguneroko jar-duerei aurre egiteko egin beharreko bidaia-kopurua jaitsiegingo litzateke. Hurbiltasuna sortzea auto pribatuak erabi-lita egindako joan-etorri masiboak errotik eta era koheren-tean gutxitzeko modua da, baita energia-kontsumoan di-tuen ondorio larriak, poluitzaileen emisioak eta gune publi-koen inbasioa murrizteko ere.

Garraio publikoa eta hurbiltasunasortzea

Argitalpen horretan kontuan hartu diren beste alderdie-tako bat garraio publikoen garrantzia da, ingurumenekohelburuak lortzeko arrazoizko bide gisa, elkartzeko eta ko-munikatzeko guneekin. Mugikortasun Jasangarriko UdalPlana izenekoan garraiobide publikoak eta motorrik gabemugitzeko moduak konbinatzea eta ibilgailu pribatuen era-

3 Mugikortasun jasangarria

26

bilera bereizi gabe murriztea, gaur egun, desplazamendu-moten irtenbideak aztertzeko aukerarik egokiena dela diru-di. Ibilaldi motzetarako, oinezkoen joan-etorriak edo bizi-kletan egindakoak bultzatzea eta atseginago bilakatzea lit-zateke irtenbiderik egokiena. Horretarako, hiriguneetarakodiseinuaren oinarrizko irizpidea sartu behar da, lehentasu-nezko helburu gisa ingurumenari kalte egiten ez diotenmodu guztien (garraio publikoa eta motorrik gabeko mo-duak) irisgarritasuna konpon dezan, motordun ibilgailuenbidezko garraiobideen azpiegituren ordez. Eta distantziamotzen hiria izan dadin edo horrelakoa izaten segi dezanlortzea, erabileren hurbiltasuna eta nahasketa eragingoduten neurrien bidez, beharrezkoak ez diren joan-etorriakgalarazten laguntzeko.

Esku-hartzearen irizpide orokorra

Hiri-plangintzak, azken batean, motordun ibilgailuenmugikortasuna minimizatzen eta mugikortasun hori pix-kanaka aldatzen –gehien poluitzen dutenetatik inguru-menari kalte gutxien egiten diotenetara– saiatu behar du.Mugikortasun jasangarriari laguntzeko, oinarrizkoak direnhainbat gai aztertu dira dagoeneko aurreko kapituluetan:

• Hirigintzako proiektu guztietan erabileren dibertsita-tea sustatzea, bai proiektu berrietan, bai zaharberritze-ko proiektuetan, eta, horrekin batera, hurbiltasunarenkontzeptua hiriko bizikidetzaren funtsezko elementutzatjotzea.

• Zaharkitutako erabilerak (industriakoa, trenbidekoa…)dituzten ondo kokatutako lurzoruak berriro erabiltzensaiatzea; izan ere, horietara errazago joan daiteke hiritikaparte edo urruti dauden guneetara baino.

• Hirigintzako planetan, zentzuz trinkotu diren hirigune-en diseinua lehenestea, garraio-sistema publikoak bide-ragarri egiteko nahiko dentsitaterekin.

• Ekipamenduetara, bizitzeko guneetako edo lantokieta-ko erabilera publikoko lurzorura, oinez edo bizikletazjoateko aukera aztertzea, motorrik gabe leku horietarajoateko aukera bermatua egon dadin.

Garraioko azpiegituren diseinuarekin eta mugikortasu-naren kudeaketarekin nabarmen lotutako alderdiei dago-kienez, irizpide zehatzak koadro honetan aipatzen dira.


27

• Hirian intentsitate gehien duten jarduerak garraio publikoen estazio intermodaletatik hurbil jartzea edo, bestela, jen-dea erakartzen duten gune handiak (merkataritza-zentroak, kirolguneak, kulturguneak, negozioguneak edo bulego-ak, etab.) hirietatik kanpo –errepide bidezko komunikazioarekin edo garraio pribatuarekin joateko bideekin bakarrik–ez jartzea.

• Edozein hiri-garapen berrirako garraio publikoa eta oinez eta bizikletaz joateko aukera egokia bermatzea, eta horieklehendik zeuden hiriguneekin lotzea.

• Oinez paseatzeko sarea eta bizikletaz seguru eta gustura ibiltzeko bideak sortzea; bide eta sare horiek eraikitako gu-neak zeharkatu behar dituzte eta, batez ere, jendea erakartzen duten guneak eta ekipamenduak (eskolak, hiriaren kan-poko parkeak, osasun-zentroak, merkataritza-guneak...) lotu behar dituzte.

• Sistema intermodala garatzea eta horren barruan lehendik dauden garraio-sareak biltzea, auzoetara, erdigunera edozerbitzu-mota guztietara erraz joateko zenbait garraiobide publiko eta motorrik gabeko zenbait garraiobide erabiltzea le-hiakorra eta erosoa izan dadin.

• Ibilgailuak gehiegi ez erabiltzea bultzatuko duen aparkaleku-politika planifikatzea; horretarako, esate baterako, erdial-deko guneetara sartzea galarazi behar da eta autoa benetan beharrezkoa den bidaietarako bakarrik erabiltzea bultzatubehar da. Adibidez, hiriko erdigunearen kanpoaldean aparkaleku gomendatuzko sistema jarrita eta oinezkoen sare bidezedo garraio publikoko estazioen bidez erdigunearekin konektatuta.

• Plangintzan jasotako proposamenetan, ibilgailu motordunentzat diren eta motorrik gabe ibiltzeko diren espazioakberriro banatzea, hiriko espazioa modu orekatuan erabiltzeko saio bat eginez, betiere, jendeak egindako bidaia-kopurua,talde sozialen berdintasun-irizpidea eta ingurumen-koherentzia bateragarri eginda. Besteak beste, garraioen azpiegitu-retarako gehienezko lurzoru-kopurua finka daiteke.

• Gaur egun, motorizatutako garraio pribatu gehiegi dagoen tokian kalitatezko hiriguneak egiteari garrantzia ematea.

Mugikortasun jasangarriaren irizpideak

Donostia Oinez

Donostia Oinez proiektuak Donostia hiriko gune publi-koen mugikortasuna eta kalitatea une berean hobetzeaplanteatzen du. Prozesua 1992ko Zirkulazio Planarekinabiatu zen, eta, era berean, plan hori 1995eko Hiri Antola-menduko Plan Orokorrean sartu zen. Ekimenen eztabai-dan, gauzatzean eta abiaraztean hiritarrak eta sektore ins-tituzional eta pribatu gehienak barne hartzeko moduan ga-ratzen ari dira plan horren neurriak.

1992ko Zirkulazio Planean, hiriko ardatz jakin batzue-tan oinezkoen eta bizikleten zirkulazioak lehentasuna iza-tea finkatu zen, eta hainbat bide garraio publikorako baka-rrik jarri ziren. Hiritarrek ez zituzten oso ondo ulertu lehenneurriak; beraz, parte hartzeko prozesu bat jarri zen mar-txan, plana hirian zeuden beharretara egokitzeko eta alda-tzen laguntzeko, bereziki, mugikortasunarekin lotutakosektoreekin lotuta: garraio-enpresak, banaketa-enpresak,taxiak, merkatariak, txirrindulariak... MugikortasunarenUdal Kontseiluarekin, 1996an konfiguratuta zegoen hirianoinezkoentzako eta txirrindularientzako lehen bide-sarea.

Donostiako mugikortasunaren plangintza berriak oinez-koek lehentasuna izatea bultzatzen du, bai hiriaren erdial-dean, bai bisitarientzat erakargarrienak diren inguruetanere, eta, gainera, hiri osoan paseatzeko ibilbideak ditu.Auzo guztiak ongi komunikatuta daude bata bestearekin etaerdialdearekin, batetik bestera oinez (hirian batetik besteramugitzeko gehien erabiltzen dena) joateko moduan. Ibilbideluzeagoetarako garraio publikoa erabiltzea bultzatzen da,eta horientzako errei esklusiboak daude erreserbatuta.

Transformazioen emaitzak onak izan dira hiriko bizi-ka-litaterako, baita merkataritza sustatzeko ere. Berriro ere,jendearen iritziak hiriaren mugikortasun-kultura berria ba-bestu du: 1999an, Mugikortasunaren aldeko Hiri Hitzarme-na sinatu zen. Testuan hauxe esaten zen: "ingurumena ge-hien errespetatzen duten garraiobideei lehentasuna eman-go diegu (bereziki, oinezkoen joan-etorriei eta bizikletaz etagarraio publikoz egindakoei)".

2002ko datuei dagokienez, Parte Zaharrean oinezkoen-tzako 3 km kale izatetik, hiri osoan oinezkoentzako 5,5 km

ibilbide izatera pasatu da. 100.000 metro koadro baino ge-hiago dituen gunean autorik ez sartzea lortu da. Horrezgain, bizikleta geroz eta gehiago erabiltzen da garraiobidegisa: Bizikleta-bide batzuetan, eguneko 1.500 txirrindulariinguru ibiltzen dira eta Donostiako joan-etorrien % 1 bizi-kletaz egiten da. Garraio publikoan, maiztasunari, kalitate-ari, irisgarritasunari eta hartzen duen eremuari dagokienezegindako hobekuntzen ondorioz, bidaiari-kopurua % 10igotzea lortu da.

Zarautz ‘Eskolara bizikletaz’

Donostiako mugikortasun-planaren kasuan baino mailatxikiagoan, ‘Eskolara Bizikletaz’ kanpaina abiapuntu inte-resgarria da garapen jasangarriaren prozesuak abian jart-zeko interesa duten herrientzat; kasu honetan, hiria zehar-katzen duen bizikletan ibiltzeko bide-sarea diseinatu duteeta interesguneak elkarrekin konektatu dituzte (ikastola, ki-roldegia, udaletxea, etab.).

Zarautz aitzindaria da Euskal Autonomia ErkidegoanTokiko Agenda 21 ezartzeari dagokionez, eta 2000. urte-an sartu zen Eusko Jaurlaritzaren ‘Udaltalde 21’ ekime-nean. Geroago, 2002ko abenduan, Zarautz ‘Udalsarea21’ sareko kide izatera pasatu zen, garapen jasangarrianaurreratuen dauden herriak biltzen dituen taldeko kideizatera.

‘Eskolara Bizikletaz’ esperientzia 1997an jarri zen mar-txan, Salbatore Mitxelena ikastolak, hirigunetik bi kilometroeskasera dagoen ikastolak, ikastola eta tren-estazioa he-rriaren erdigunearekin bizikleta-konexioaren bidez lotzekoproposamena egin zionean udalari. Bere aldetik, ikastolakbizikletak uzteko garajea eraikitzeko konpromisoa hartuzuen. Ondorioz, Udalak 13 km luze den bizikleta-erreienedo bidegorriren sarea diseinatu zuen eta eraiki beharrekogune berrietan nahitaez bizikletentzako erreiak egitea be-hartu zuen.

Martxan jarri eta hiru urtera, irakasleen hiru laurdenaeta 7 urtetik gorako ikasle gehienak bizikletaz joaten diraikastetxera, hau da egunero 400 pertsona inguru joatendira bizikletaz.

3 Mugikortasun jasangarria

28

Adibideak

4Hiriko guneak

birgaitzeaeta berreskuratzea

Hirigintza hiritarra

Berrikuntza hirigintzan

Jasangarritasuna lortzeko bidean, komeni da plangintze-tan posibilista izatea eta errealitateari atxikita egotea. Anbi-zio handikoa izatea ez da eginda dagoenaren gainean erai-kitzeko beharraren aurkakoa, herri mailako ohiko jardunbideegokiak berreskuratzearen eta baliabideak eraginkortasungehiagorekin eta zuzenago erabiltzearen aurkakoa. Berri-tzea ez da gauzak beste era batera egitea, baizik eta hel-buru berriak planteatzea, ingurumenaren eta gizartearenaldetik koherenteagoak direnak, eta metodo berriak, be-rreskuratutakoak, zehaztutako bitartekoak edo helburu ho-riek lortzeko esku hartzeko era berriak konbinatzen saiatzea.

Kapital naturala eta artifiziala eta giza kapitala

Garapen jasangarriari buruzko testuetan, etorkizunekobelaunaldiei transmititu beharreko kapital bat aipatzen da,hiru aberastasun-motarekin osatuta dagoena: Kapital natu-rala, beste kapitulu batzuetan sakon aztertu dena; giza ka-pitala (pertsonak, harremanak, kultura), eta kapital artifizia-la edo eraikitakoa, eraikinez eta azpiegiturez edo hiriz etaherriz osatua. Eraikita dugun ingurua oso aberatsa da, eta in-guru hori mantentzeko lana, askotan, etorkizuneko aukerabilakatzeko babesik edo gidaritzarik ez duten pertsonenganuzten da. Maila ekonomiko altuko sektore sozialak bizi direnauzoetan, birkapitalizazioa eta etengabeko hobekuntza ara-zorik gabe bideratzen dira; baina erdi- eta behe-mailako gu-neetan edo krisian dauden auzoetan ez da gauza bera ger-tatzen, horietan eraikitakoaren aberastasuna behin betikogaltzeko arriskua baitago. Hiri-jarduera handiak (merkatari-tza, ekipamenduak edo asialdiko jarduerak) hiritik kanpo jar-tzeko joerak mota horretako auzoetan hiriko bizitzaren utzi-keria-irudia eta -errealitatea indartzen laguntzen dute.

"Hiria hiriaren gainean eraikitzea"

Aipatu dugu hirigintza jasangarriak honela jokatu behar-ko lukeela: degradatutako hiriguneak birgaitu beharkolituzke, geroz eta balio handiagoa duten inguru natura-lak edo nekazaritzakoak urbanizatu beharrean. Bartzelo-nan, hirigintza hiritarra sortzeko laurogeiko hamarkadakoprozesuaren barruan, "hiria hiriaren gainean eraikitzeaz"hitz egiten zen; horretarako, gune historikoak gune herri-koien ezaugarria galdu gabe birgaitu behar ziren edo gunepublikoen sistema berriro kualifikatzean oinarritutako esku-hartze sendoa bultzatu behar zen eta hiriko bizi-kalitaterakokanpoko aldeko guneak berreskuratu behar ziren.

Ameriketako hirigintza berriak enfasi berezia jartzendu hiri sakabanatuan oinarrituta komunitateak sortzean:"Metropoli-barruti koherenteetan dauden hiriguneak eta he-rriak birgaitzea, benetako auzo eta barrutiak osatzen dituz-ten komunitateetan sakabanatutako auzo pobreak berrirokonfiguratzea, inguru naturala kontserbatzea eta ondarearkitektonikoa defenditzea". Gure inguruetan hirigintzariplanteatuko zaion erronketako bat izan daiteke.

Ezinbestekoa da gauza erakargarriak bilatzea, gunezaharretan inbertsio-fluxuak eta jarduerak sartzen segidezaten, gune horien oparotasun ekonomikoa eta bizigarri-tasuna ziurta daitezen. Horretarako, ezinbestekoa da to-kian tokiko komunitatearen beharrak eta lehentasunak az-tertzea eta ingurumen-alderdiak aintzat hartzea.

Gainbehera doazen hiriko egiturak birziklatzea, berriroerabiltzea eta hobetzea puntu garrantzitsua da gure habi-tataren jasangarritasunerako borrokan. Eta, barneko etakanpoko espazioen bizigarritasun-kondizioak nabarmenhobetuz ingurumen-koherentziaren aldetik begiratuta egi-tea erronka handia da gaur egungo auzo gehienentzat. Ho-riek arrakasta izaten badute, orduan izango da ingurumenababesteari buruzko lehen ataletan aipatutako printzipioakbetetzeko aukera.

Eraikita dagoena birgaitzeak duen garrantzia zen-baterainokoa den konturatzeko, ikusi besterik ez dago Eu-ropako Batasuneko eraikuntzaren jardueraren % 50 bir-gaitze-lanek hartzen dutela. Munduan, ELGEren azterketabaten arabera, inguru honetako herrialdeetan, biztanleen% 7 eta 25 bitartean, krisian dauden auzoetan bizi da.

Zenbait erronka

Erronka krisian dauden auzoak berreskuratzea daeta lehendik dauden auzoen etengabeko hobekuntzaplanteatzea, krisian dauden auzoen kopurua haz ez dadin.Auzoaren izaeran, zerbitzu- eta ekipamendu-motan, etxebi-zitza-eskaintzan edo erdigunearekin lotzeko garraio-kone-

4 Hiriko guneak birgaitzea eta berreskuratzea

30

xioetan mugatu behar da hausnarketa. Baita hobeto funtzio-na dezan eta inguruko bizi-kalitatea hobe dadin –eraikitakoazahartu gabe eta, batzuetan, biztanleak ere zahartu gabe–egin beharreko aldaketetan ere. Hori guztia, bizigarritasune-an eta gune publikoen sarearen kalitatean pentsatzearekinbatera, aztarna ekologiko gutxien zein konfigurazio-motakeragiten duen sakondu behar dela kontuan hartuta.

Lankidetza-egiturak

Batetik, erakunde publikoak eta pribatuak eta, bestetik,elkarteak eta erakunde boluntarioak edo irabazi-asmorik ga-bekoak inplikatuta, lankidetza-egiturak ezartzea elementugarrantzitsua da geldirik dauden auzoen kudeaketarako. Gi-daritza argia izatea funtsezko faktorea da: askotan lan horiudalari dagokio, beste batzuetan sare soziala da aurreahartzen duena, eta behetik gorako prozesua sortzen da.

Ekintza-plana

Helburua ekintza-plan errealista eta publikoa egiteada, lankidetza-egiturako kide guztiek babestuko dutena, in-guruko behar jakinei egokituta egongo dena eta helburuekonomiko, sozial eta materialen eta ingurumeneko helbu-ruen arteko orekari eutsiko diona.

Esku hartzeko proiektuak estrategia hauetan oinarridaitezke: auzoa berriro ekipatzeko, auzoaren nortasunaedo kulturaren eta hezkuntzaren kalitatea hobetzeko, gunepublikoak eta horietara joateko aukera hobetzeko, etxebi-zitza eskuragarriak eraikitzeko edo inguruko osasungarrita-sunean, segurtasunean edo itxuran ekiteko estrategietan.

Birgaitzearen beste alderdietako bat hau da: zaharki-tutako edo utzitako industriaguneak hiriko erabilereta-rako berreskuratzea. Jarduera ekonomikoaren eta indus-tria-sarearen –edo garraioaren erabilerarekin edo erabileramilitarrarekin lotutakoen– transformazioak estrategikokizentralizatutako guneetan lurzorua uzten joaten dira, etalur horiek aukera oso interesgarriak ematen dituzte hiriahobetzeko eta berriro eraikitzeko.

Logikaren barruan, lur horiek hiri osoaren mesedetanberreskuratzearen parean, askotan, enpresen edo enpre-sak kudeatzen dituzten erakunde publikoen aukera ekono-mikoak daude, horiek lurzorua ikuspegi erabat ondarezko-tik ikusten baitute (ikuspegi ez oso solidarioa, ekimen pri-batua bada, eta ulertezina, berriz, administrazio publikoa-ren kasua bada).

Berreskuratutako lurzoru horiek aukera bikainak es-kaintzen dituzte gainbehera doazen hiriko guneak eta era-bileren nahasketa lortzeko gune egokiak berreraikitzeko,


31

• Berreskuratu beharreko lurzoruaren eta eraikinen historia eta ezaugarriak aztertu, edozein poluzio berehala de-tektatzeko eta proiektuaren ekintza-planean kontuan hartzeko.

• Aspaldiko erabilerengatik poluitutako lurzoruak deskontaminatzea eta ingurumenaren aldetik berreskuratzea hiriko lur-zoru gisa.

• Elkartze-sarearen aberastasuna bultzatu eta auzoan edo herrian ahalik eta gehien inplikatuko den lankidetza-egitura sortu.

• Etorkizuneko ikuspegi komunean eta ekintza-plan errealistan oinarrituko den eta ingurumeneko, gizarteko eta ekono-miako arazoak hobetzeko neurriak konbinatuko dituen proiektu estrategikoa adostu.

• Tailer edo foroen antzeko parte hartzeko metodologiak erabili, gizarte-sareak hasiera-hasieratik, etengabe eta proze-su osoan esku har dezan.

• Auzoetan tokiko zerbitzuak gertu jarri, joan-etorri luzeak gutxitzeko.

• Ekonomia gainbehera doan auzoetan, komunitatearen tokiko garapenerako proiektuak bultzatu eta, horrela, sekto-re sozial eta eragile ekonomiko guztien parte hartzea erraztu.

• Sarea birgaitzeko prozesuetan, arkitektura eta hirigintza bioklimatikoak aplikatu eta ingurumen-kondizioak aprobe-txatu barneko eta kanpoko espazioetan erosotasuna sortzeko.

• Gauzatzen doazen proiektuetan erabileren eta jendearen dibertsitatea sendotu (etxebizitzak birgaitu, orubeak eraiki,jarduera berriak bultzatu…).

• Tokiko hobekuntza- eta birgaitze-prozesuak auzoan bizi diren pertsona guztientzako hobekuntza indibidual eta ko-lektiborako prozesu bilaka daitezen ziurtatu.

• Prozesuaren segimendua egiteko sistema sendoa martxan jarri, auzoko bertako jendearekin osatutako ekipoak kon-trolatuta, hasierako helburuak betetzen diren ebaluatzeko eta egiaztatzeko.

Hiriko guneak birgaitzeko eta berreskuratzeko irizpideak

Barakaldoko Urban Programa

Lehenengo Urban Erkidegoko Ekimena 1994an jarrizen martxan, krisian zeuden hiriguneetan metatzen zirenarazo ekonomiko eta sozialei eta ingurumen-arazoei aurreegiteko. Eskualde Garapeneko Europako Funtsak (EGEF)eta Europako Gizarte Funtsak (EGF) finantzatutako UrbanProgramak ekintza ekonomikoak eta hiri-sarea berreskura-tzeko ekintzak konbinatzen ditu, ekonomiaren gainbeherarieta, era berean, hiriko ingurumenaren hondatzeari aurreegiteko. Helburu diren areen artean hiri ertainak daude, goizindustrializatu zirenak eta krisian daudenak, haien oinarriekonomikoa geldirik baitago. Horixe da Barakaldorenkasua; herri horretan, 1996an onartu zuten Urban proiektua.

Barakaldon ehun mila biztanle inguru bizi dira eta Bilbo-ko metropoli-barrutian ibaiaren ezkerreko aldean dago. He-rriaren duela gutxiko historia industria siderurgikoarekin lotu-ta dago, eta hirurogeita hamarreko hamarkadaren erdialdetikindustria-birmoldaketa bat jasan du. Birmoldaketa horretatikaurrera, hiria hondatu egin da pixkanaka alderdi guztietatikbegiratuta. Jarduera ekonomikoa galtzeak biztanleria aktibo-aren herenari eragin zion egiturazko geldialdia ekarri zuen,eta, ondorioz, hiritarrek alde egin zuten. Laurogeiko hamar-kadan % 7,1 jaitsi zen biztanle-kopurua. IndustrializazioakBarakaldon utzitako ordaina hauxe izan zen: herriko lurrikonenetan, ibaiaren aldamenean dagoen zati lauan, egonziren fabrikak eta industria-instalazioak, eta lurzoru horietanpoluzio-maila handia zen. Etxebizitzak zeuden guneak alda-pan egindako lekuetan zeuden; leku horiek estetikaren alde-tik kalitate gutxi zuten eta biztanleen dentsitatea handia zen,eta gune publikoak ibilgailu pribatuz beteta zeuden.

Urban Barakaldo proiektuak hirigintzaren aldetik hiriarenerdialdea birgaitzea aukeratu zuen, eta, era berean, indus-triagune zaharrak deskontaminatzea, leku horietan kalita-tezko hirigune berriak, hiriaren bihotzarekin ongi komunika-tutakoak, sortzeko. Proiektu horren bidez, gune publikoeneta oinezkoen sarea hobetu egin da, hiriaren berreskuratzeekonomikorako azpiegiturak eraiki eta berriro ekipatu diraeta ongi diseinatutako auzo berri bat sortu da Galindon, Ibai-zabalen ondoan deskontaminatutako gunean; gune horre-tan, parkeak, kiroldegiak eta gune berdeak jarri dira.

Gasteizko Erdi Aroko hiriguneabirgaitzea

Laurogeiko hamarkadan, Gasteizko Erdi Aroko hirigu-nea erabat degradaturik zegoen, bai hirigintzaren aldetik,bai arkitektonikoki. Inguru fisikoa hondatzeaz gain, erdial-dean geroz eta jende gutxiago bizi zen eta marjinaltasuna-ren gune garrantzitsu bilakatzen ari zen. Azken hogei urte-etan, hirigune horretan, biztanleria % 40 jaitsi zen, etaetengabe zahartzen ari zen eta errenta-maila baxukoa zen.

Gainbehera urbanistiko eta sozial horren aurrean, Birgai-tze Integraleko Plan Berezia (BIPB) jarri zuen martxan Uda-lak. Jarduera-programa lau alderdi hauetan zentratzen zen:

• Hirigintza. Gune jakin batzuk erabilera publikorako be-rreskuratzea, hiri-altzariak instalatuta eta komunitateakerabiltzeko eraikinak birgaituta.

• Arkitektonikoa. Etxeak birgaitzea eta ondare historikoaeta artistikoa zaharberritzea, horrela, hiri ingurua berres-kuratu ahal izateko.

• Soziala. Plana gauzatu ahal izateko behar den adosta-sun soziala lortzeko hartutako erabakietan hiritarrekesku hartzea.

• Ekonomikoa. Merkataritza-jarduerako lokalak ezarri etabirgaitzea, inguruan bizi direnek bertan segi dezaten etaekimenak jende gehiago erakar dezan.

1983 eta 2000 bitartean, BIPBen jasotako jarduera iaguztiak gauzatu ziren. Hirigintzaren eta gizartearen aldetikberreskuratzeko finkatutako helburuen bidez, ingurua askobaloratutako hirigune funtzional bilakatu da, udalerriarenbizitzan integratu dena, eta, gainera, izaera historikoari etakontserbaziokoari eutsi egin dio.

Nabarmendu beharra dago prozesu horretan funtsezkozeregina izan duela udal-gobernuak, erabat inplikatu baita.Inbertsioak, gehienak publikoak, 78 milioi eurokoak izandira, eta ondare historikoa eta etxebizitzak berreskuratzekoerabili da gehiena, baita hirigunea hirigintzaren eta azpie-gituraren aldetik hobetzeko ere.

trinkoegiak diren guneak hanpatzeko, etxebizitza sozialakerdialdean egiteko, parkeak eta gune berdeak sortzekoedo herri edo hiri horren kalitatea berriro kalifikatzeko besteedozein ekimen gauzatzeko.

Berreskuratutako guneek arrisku larria dute lurzoru po-luituak izateko, eta lur horiek hasieratik aztertzea komeni

da, arduraren printzipioa hasieratik zorrotz aplikatuta. Eus-kal Autonomia Erkidegoan arazo hori aspalditik hartu izanda kontuan, eta, kokaleku-mota horietan, lurzoru poluitueninbentarioa egiteko, horiek ikertzeko eta berreskuratzekopolitika aktiboa dago. Halaber, Euskal Autonomi Erkidego-ko Lurzoruak Babesteko Legea borradore fasean dago, etalaster onartuko da, arazoari aurre egiteko era arautzeko.

4 Hiriko guneak birgaitzea eta berreskuratzea

32

Adibideak

5Herritarren

erantzukizunaeta parte-hartzea

Gizarte zibilaren zereginahirigintza jasangarrian

Hiriaren konplexutasuna

Hiri-eredu jasangarriagoa erdiesteko, batetik, onartubeharra dago helburu hori lortzeko prozesua konplexuadela eta, bestetik, hartu beharreko erabakien izaeraberez desiragarria dela, baita hiriko bizitzaren jarrere-tan eta jokaeretan egin beharreko aldaketak eta neka-zaritza-komunitatearekin dituzten harremanak sako-nak direla ere. Erabaki horiek ez lirateke goitik hartubehar, baizik eta hiritarren inplikazioa eta parte-hartzealortu beharko lirateke. Arazoak negoziazio irekien bidezkonpondu behar dira, eta, horrela, parte-hartze sozialabermatzen da.

Gizarte zibila eta herri-administrazioa

Udal-agintarien erabakietan pisu espezifiko handia-goa izateko aldarrikapena erabat bateragarria da eta sen-dotu egingo litzateke gizarte zibilak jokatu behar duenpapera onartuz gero. Herri-agintariek kalitateko ahal-men politiko eta administratiboa dute, herritarretatik gertubaitaude; horrek zeregin garrantzitsua ematen die aginta-riei hiri- edo lurralde-eredua berriro definitzean gizarte-sarea ere aintzat hartzeko. Tokiko demokraziaren etaherritarren parte-hartze zuzenaren sustapenerakoeragilerik egokiena herri administrazioa da. Subsidia-riotasun-printzipioa funtsezkoa da hiriaren garapen jasan-garria lortzeko.

Lankidetzarako harremanak

Esku hartzeko saioetan kontuan hartzekoa da tokikolankidetza erronkak, estrategiak eta lehentasunak de-finitzeko eta baliabideak esleitzeko, baita martxan jar-tzeko, segimendua egiteko eta ebaluatzeko ere. Lanki-detzarako harremanek zabalak eta eraginkorrak izanbehar dute, eta solaskide ekonomikoek eta sozialek,GKEek eta bizilagunen elkarteek parte hartu behar dutehorietan.

Tokiko Agenda 21ek, ICLEIk garatutako metodolo-giak abiapuntu hartuta, garrantzi handia ematen diote gi-zarte-sareak prozesuaren fase guztietan parte hartzeari,eta bitarteko bikainak dira parte-hartzea hiri-ereduaren de-finizioan kanalizatzeko, hiritarrek abalatutako proposame-nak hirigintzako dokumentuetan benetan sartzeko kondi-zioarekin, haiek baitira, oraingoz, gaitasun arautzaileaduten bakarrak.

Lankidetzako kondizio hori, gehienetan proiektuen zail-tasun erantsi gisa interpretatzen dena, funtsezkoa da. Gi-zarte-taldeen edo jasangarritasunaren beste alderdi ba-tzuen proiektu espezifikoen kanpoko alderdiak kontuanhartzeko bermea da parte-hartzea.

Berrikuntza tokiko bizimoduan

Jasangarritasunaren ikuspegitik egindako hiriko esku-hartzeek, de facto, berrikuntza esan nahi dute herrikobizitzarako. Orain arte izan ditugun plangintzako, kudea-ketako eta parte hartzeko egiturak, berez, hirian egiten

5 Herritarren erantzukizuna eta parte-hartzea

34

diren esku-hartzeak jasangarritasun-elementurik sartzenez duen ereduarekin garatzeko diseinatuta daude. Berri-kuntza, beraz, esku hartzeko motetan gertatzeaz gain,udal-antolakuntzan eta talde sozialek eta udal-aginta-riek duten esku hartzeko eran eta aitzindaritzan eregertatzen da.

Hala ere, oinarrizko aldaketak eskatzen dituen filoso-fiak ez ditu funtsezko efektuak eragingo, herritarren fun-tzionatzeko eran eragina izaten ez bada, hau da, erabakikolektiboak hartzeko prozesuetan eta kudeaketakopolitiketan eragina izaten ez bada. Jasangarritasunaoreka bilatzen ari den tokiko prozesu sortzaile gisa ulertubehar da.

Jasangarritasunaren aldekoelkarrizketaren oinarriak

Garapen jasangarriaren aldeko elkarrizketarako politi-ka-oinarri egokia izateko, beharrezkoa da gizarte zibilarenkohesioa eta elkartze-sarearen garapena bultzatzea.Kapital sozialak lantzeko eskatzen du eta administrazio pu-blikoa da haren antolakuntza-gaitasuna eta ekimenak ga-ratzeko gaitasuna sustatu behar duena eta horiek elkartzeaegin behar duena.

Garrantzitsua da prozesuan ahalik eta eragile sozialgehien sartzea: bereziki eraginen ohiko bideetatik kanposentitzen diren edo dauden talde horiek, esate baterako,gazteak, emakumezkoak, langabeak, gutxiengo etnikoaketa iritsi berriak diren langileak edo minusbaliatuak. Horrezgain, garrantzitsua da ikuspuntuak presio-taldeen menpeez egotea, horiek bai baitituzte haien iritzia kaleratzeko

beste bide batzuk. Gaur egungo gizartearen konplexutasu-na eta produktuen eta pertsonen etengabeko mugimenduaherrikideen bizilekuen jatorria eta denbora oso desberdinakdiren gizarteetan ikusten dira. Kultur aniztasuna truke- edogatazka-egoerak ekar ditzake. Komunikaziorako mekanis-moak ezartzeak lehen aukeraren aldeko joera izaten la-gunduko du.

Parte hartzeko prozesua ere trebakuntza-prozesuada, prozesuei buruzko jakintza eskuratzekoa, eta hainbatabantaila erantsi ditu, plana epe luzerako joera koherente-en integrazioan gauzatzen denean.

Hirigintza erreaktibotik hirigintzaproaktibora

Inplikatutako eragileen aniztasunetik sortzen direnideiekin, erraza da hirigintza erreaktibotik hirigintzaproaktibora salto egitea, enpresa-ekimenen edo sekto-re sustatzaileen gogoz kontra, herritar gehienen itxaro-penei erantzungo dien eredu argi eta eraikitzailearekin.Etorkizuneko hiriek eta herriek haien biztanleen dibertsi-tateari erantzun eta hori babestu beharko lukete, eta ho-riei guztiei hiriko bizitzarik onena bermatzen duten zer-bitzu eta jarduera guztiak eskuratzeko aukera ziurtatubehar diete.

Teknika-mota ugari daude hiriko eragileen iritzia, es-kaerak, beharrak eta ikuspuntuak zein diren jakiteko etahorien arteko adostasun eta negoziazio egokia bermatze-ko. Inplikatutako pertsona askok parte hartzeak arazoenpertzepzioa eta horiek ebazteko planteamenduak proiektuintegratu gisa planteatzea bermatzen du.


35

• Ahalik eta pertsona eta erakunde gehienek parte hartzeko aukera zabaldu, eta, horrela, plangintzaren helburu den gi-zartearen dibertsitatea eta konplexutasuna islatu.

• Etapa logiko kopuru jakin batekin antolatutako prozesua planteatu, bilakaeraren egoera zehatzetara egokitzeko nahikomalgua izango dena.

• Prozesuaren zati bakoitzeko egokienak diren teknikak eta metodologiak aztertu eta aukeratu.

• Prozesuaren ebaluazio- eta segimendu-sistema aurreikusi, prozesuaren garapenean izandako parte-hartzearen kali-tateari buruzko ondorioak ateratzeko eta, emaitzak eskasak izanez gero, estrategia sendotu edo aldatu ahal izateko.

• Harremanezko administrazioaren kontzeptuan oinarritutako ekintza publikoaren kultura sustatu.

• Elkartze-sareak proposatu; horiei baliabideak eman behar zaizkie erakunde administratiboekiko independente jardute-ko aukera izan dezaten, bai ekarpen-gaietan, bai haiei dagozkien prozesu sozialen kontrolarekin eta segimenduarekinlotura duten gaietan ere.

• Informazioa bilatzeko eta aztertzeko, eragile sozialek esku hartzeko behatokiak martxan jarri.

Herritarren erantzukizunerako eta haiek parte hartzeko irizpideak

Trinitat in-Nova Bartzelonan

Bartzelonaren goiko aldean dagoen Trinitat Nova au-zoaren birmoldaketa hiri-politiken aginte-prozesuaren adi-bide garbia da, eta inguruko bizilagunen bultzadaren on-dorioz egin zen.

Trinitat Nova sustapen publikoko auzoa da, 55 hekta-rea dituena, eta 12.000 pertsona bizi dira han; presakaeraiki zen berrogeita hamarreko hamarkadan, industria-lanpostuak sortu zirela-eta Kataluniako hiriburura iritsi zirenimmigranteentzat. Gutxieneko etxebizitza sozialeko hain-bat sustapen publikok osatzen dute auzoa eta Collserolamendiaren magalean eraikita dago, urbanizaziorik eta au-rreplangintzarik gabe. Hasierako egoera penagarria hobe-tzen joan da pixkanaka ekipamenduak eraiki direlako, ka-leak urbanizatu egin direlako eta lehenik autobus-sarera etaorain dela gutxi metroaren sarera lotu delako. Bartzelonahazi egin denez, auzoa kanpoko aldean egotetik erdialdetikgertu samar egotera pasatu da, eta bai bide-sareari bai ga-rraio publikoari dagokienez ongi komunikatuta egotera.

Laurogeita hamarreko hamarkadan ‘aluminosia’ de-tektatu zen auzoko 1.000 bat etxetan; hori arazo larria daeta auzoaren zati gehiena botatzeko eta berreraikitzekoeskatzen du.

Auzoko bizitza-kondizioak hobetzeko borrokan ibilbideluzea egin duen Auzotarren Elkarteak 1997an jarri zuenmartxan Plan Komunitarioa; Plan horrek, bizilagunekin ba-tera, diagnostikoa, parte hartzeko dinamika eta ekintza-le-

rroak finkatu zituen, hasiera batean, lau gai hauen ingu-ruan: hezkuntza, osasuna, kultura/kirola eta aisialdia etalana/langabezia. Hirigintza berehala sartu zen aztertu be-harreko gaien artean, auzoan birmoldaketa handia egin be-harko zela konturatu orduko.

Plan Komunitarioak bizilagun guztiak eta auzoan ari-tzen ziren zerbitzu tekniko eta sozialak inplikatu zituen pro-zesuan, eta teknikarien, unibertsitateko zerbitzuen etabeste hainbaten laguntza ere izan zuten. Haien jarrerakhauxe zuen oinarri: administrazioarekiko harremanetarakobide bakartzat borroka hartu beharrean, herriko eta eskual-deko administrazioarekin lankidetza bilatzen duen lan-mo-duan aitzindari izatea eta herritarren alternatibak eta pro-posamenak planteatzea.

EASW Etorkizuneko Tailerraren bidez, bizilagunek,teknikariek eta politikoek birmoldaketak egin ondoren,haien auzoa nolakoa izatea nahi zuten erabaki zuten, etahauek jo zituzten auzo berriaren diseinuan puntu garran-tzitsutzat: jasangarritasuna, parte-hartzea, inguruko natu-rarekiko harremana eta nortasunaren elementu gisa ura-ren elementu sinbolikoa sartzea (hainbat urtetan, Bartzelo-nan uraren atea izan den auzoan). Erakundeak auzoarekinlanean hasi dira Trinitat Novan auzo jasangarria sortzekoprozesuan. Plan Komunitarioak definitutako proiektuetanahalik eta ingurumen-koherentzia gehien sartzea plantea-tu da, ingurua sozioekonomikoki suspertzeko eta hiriareneta hiritarren transformazioarekin eta hobekuntzarekin lo-tutako trebakuntza-prozesuarekin segitzeko helburuakbazterrean utzi gabe.

5 Herritarren erantzukizuna eta parte-hartzea

36

Adibideak

6Hirigintza-plan

integratuak

Jasangarritasuna eta plangintzakotresnak

Plangintzan ingurumenaren, ekonomiaren eta gizartea-ren jasangarritasuna sartzeak aldaketa logikoa dakar bere-kin, eta horrek, era berean, eskatzen du lurralde-antola-kuntzarako edo udal-plangintzarako erabiltzen ditugunplangintzako bitartekoei helburu argiak eransteko. Aldaketalogiko horrek plangintzaren maila guztietan eta garapena-ren fase guztietan sartu behar ditu filosofia eta lan egitekoerak. Atal honetan, zenbait plani buruzko iruzkinak aipatunahi ditugu, bai eta horiek zein puntutan izango luketen era-gina ingurumen-irizpideak sartuz gero; horrez gain, plan be-rrien planteamendu integralaren beharra ere aipatuko dugu.

Hiri Antolamenduko Plan Orokorrak (HAPO) edoArau Ordezkatzaileak udalek idatzitako dokumentuakdira, eta udalaren lurzoruaren erabilerak ordenatzen dituz-te, lurzoruaren kalifikazioa eta sailkapena definitzen duteeta azpiegituren sareak, gune publikoen sistema, espaziolibreen sistema, horniduren eta ekipamenduen sarea, bir-gaitze-politikak edo hiriaren ekonomia berrindartzeko es-trategiak egituratzen dituzte.

Udal-plangintzan onartutako proposamenek eraikitakogunearen hazkundea edo birgaitzea zehazten dute, lurzo-rua sailkatzearen eta jarduera-guneak finkatzearen bidez,eta, beraz, hirigintzarako lurzoru berriaren erabilera ere ze-hazten dute.

Askotariko hiria sortzea, erabilera ugari eta nahasiekin,lurzorua sailkatzearen bidez definitzen da, horrek HAPOgune edo sektore bakoitzean utzitako erabilerak definitzenbaititu.

Ekipamenduetarako eta erabilera publikoko lurzoruaerreserbatzeak hurbiltasuneko eta hirien orekarako ere-duen aldeko apustua egiten dute, edo erabiltzaile posible-en arroetatik hurbil ez dauden eremu handiekin zentraliza-tutako ereduen aldekoa.

Hiriko zerbitzuen funtsezko sareen bideek aukera ema-ten dute metodo klasikoak hautatzeko edo hiri-metabolis-moa kapituluan aipatutako zentzuan hobetzeko proposa-menak hautatzeko.

Espazio publikoen sistemaren egitura, korridore berde-ak jartzeko aurreikuspena edo hiriaren barruko balio natu-raleko espazioen berreskuratzea, plangintzaren barruanaintzat hartzen ez badira, eskala txikiagoan nekez gauza-tuko diren gaiak dira.

Oinezkoentzako ibilbideak sortzea, garraio publikora-ko ardatzak jartzea edo txirrindularientzako bide-sareakegitea barne hartuko duten mugikortasun-politikak udal-plangintzan aztertu behar dira eta proposamenak hanegin behar dira, bide-sareak beti izaten duen koherentziaberberarekin.

Paisaien ezaugarriengatik edo ezaugarri naturalengatikinteresgarriak diren lurzoru urbanizaezinak babestea kapi-tal naturala zaintzea da.

Sailkapenari lotutako araudiak (antolamendua, erabile-ra-erregimenak eta sistema orokorrak) proposatutako hiri-egitura definitzen du. Lurzoruaren eta haren egoeraren etaurbanizatzeko aukeren erregimen juridikoaren araudiak hi-riaren hazkundearen erritmoa definitzen du.

Beste dokumentu osagarri batzuk (esate baterako, On-dare Natural, Arkitektoniko edo Historiko eta ArtistikoarenKatalogoa; Jarduera Industrialen Sailkapena edo Lurralde-aren Hirigintza-Informazioa eta Ezaugarri Naturalak) ikus-puntu jasangarri sakona sartzeko aukera ugari ematenduten tresnak dira.

Herritarren parte-hartzearekin eta Tokiko Agenda21en garapenaren aurrerapenekin udalak egindako inguru-men-diagnostikoa kontuan hartzea tresna bikaina izan dai-teke ingurumen-faktoreak plangintza-prozesuaren berarenhasieratik sartzeko.

Plan Partzialak Plan Orokorreko proposamenak osa-tzeko bitarteko operatiboak dira eta lurzoru urbanizagarriahirigintzako erabileretarako sailkatzen dute. Plan horiekhauxe zehazten dute: udal-plangintzan urbanizatzeko mo-

6 Hirigintza-plan integratuak

38

duko lur gisa aurreikusitako sektorearen antolamendua,jarduera-sistema, urbanizazioko zerbitzuak jartzeko etalanak egiteko ebaluazio ekonomikoa, urbanizatzeko lanakgauzatzearen inguruko konpromisoak eta konpromisoakbetetzeko eta urbanizazioa kontserbatzeko bermea, publi-koa izatea aurreikusten ez bada.

Fase honetan, besteak beste, eraikinen kokapenaerabakitzen da; pauso hori funtsezkoa da klimatizaziokosistema pasibo eraginkorrak eta elkarbizitzarako gune pu-bliko edo natural egokien sistema izango dituen hiria lor-tzeko. Ingurumen-ezaugarrietara egokituko den edo ho-riek kontuan hartuko ez dituen hirigintza-motaren alde ereegin daiteke.

Xehetasun Azterketak plangintzaren osagarri direnbitartekoak dira, eta lerrokatzeak eta sestrak ezartzenedo doitzen dituzte, HAPO edo Arau Ordezkatzaileen pro-posamenak osatzeko, eta bolumenen antolamendua pro-posatzen dute. Ezin ditu Planean aurreikusitako erabile-rak aldatu, bideak edo espazio libreak gutxitu edo bolu-mena handitu.

Ongi diseinatuz gero, egin beharreko eraikuntzen anto-lamendua erosotasunaren eta bizigarritasunaren politikare-kin –energiaren erabilera eraginkorragoan oinarritutakoa–koherenteagoa izatea lortzen lagunduko luke.

Plan Bereziak eta Barne Erreformarako Plan Bere-ziak (BEPB). Azken hori da metatutako arazo larriak dituz-ten auzoak birgaitzeko edo berritzeko behar den irudia, eta,besteak beste, gai hauetan eragin dezake: erabilera publi-korako lurzoruak esleitzea; mugikortasun- eta irisgarrita-sun- arazoen ebazpena; hiriko ingurumenaren hobekuntza;saneamendua; ondarearen berrindartzea, berrerabilera etakontserbazioa, eta antzeko helburuak.

Hirigintzako proiektuek gai hauetan eragiten dute:lurzoruaren iragazkortasuna, eraikuntzako eta hirigintza-ko material egokien erabilera edo gune publikoen inguru-men-erosotasuna areagotzeko neurrien aurreikuspena(eguzkiak jotzen duen guneetan babesa, zuhaitzak, ne-guan eguzkiak jotzea...). Lekuaren ezaugarriak kontuanhartu beharko lituzkete, eta ingurumen-aukerak, lurzo-ruen poluzioaren analisia, analisi hidrologikoa, ikusizkoarroak eta paisaia edo bertako landaretza sartu beharkolituzkete.

Udal-ordenantzak: Eraikuntzaren antolamendu-motak, mota guztiei dagozkien arauak , erabileren erregi-mena eta ordenantza, gauzatzeko lizentziak eta aginduak,guneen eta sistemen araudi espezifikoak.

Planaren diseinua egiteko eman beharreko pauso guz-tietan parte hartzeko politika sendoa integratu beharkolitzateke, gaur egun uste gutxirekin egiten baita; horren ba-

rruan, erakusketa publikoak eta azalpenak emateko saio-ren bat antola litezke.

Plana osatzen duten lau faseetan —analisia edo diag-nostikoa, helburuak lortzeko neurrien aurrerapena, ha-sierako onarpena eta jendeari erakustea eta behin-behi-neko onarpena eta amaiera—, ongi antolatutako partehartzeko prozesuaren antolamendua sartu beharko litzate-ke, ahalik eta zabalena eta irekiena izango dena.

Ikuspegi integratzailea hirikoplangintza jasangarrian

Hiri-politikei aplikatutako garapen jasangarriaren estra-tegiek aldaketa nabarmenak ekarri nahi dituzte hiriak etaherriak sortzeko eta funtzionatzeko eran. Hirigintza berrian,eduki ekologiko, sozial eta ekonomikoak hiri-plangintzarengai klasikoekin batera integratu behar dira. Beste arloakondoren edo zeharka integratzen badira, bertan beherauzten dira modu eraginkorrean hiriaren edo herriaren epeertaineko bilakaeraren baliozko esparru bihurtzeko plan-gintzaren gaitasuna.

Europako Batasunean Hirien Garapen JasangarrirakoJarduera-Esparrua eta antzeko dokumentuen funtsezkoekarpena hiri-inguruko jarduerek jarduera integratuak izanbehar dutela aztertzeko beharrari buruzko hausnarketarenondorioa da. Integrazioaren printzipio hori administraziogehienek onartzen badute ere, haien antolakuntza sektoria-lak ez du hori gauzatzen laguntzen, Europako programak etaTokiko Agenda 21 gauzatzeko garaian ikusi den bezala.

Ikuspegi integratzailea hiriko plangintzan

Ikuspegi integratua hiriaren jasangarritasunaren ideia-rekiko berarekiko konsubstantziala da: jasangarritasunaikuspuntu globaletik bakarrik plantea daiteke. Alor bakarbatetik edo jakintzaren eremu bakar batetik egindako plan-gintzak esku-hartze sektorialegiak definitzen dituztenakdira, eta horiek, era berean, gaur egungo egoeraren jasae-zintasunaren jatorria dira.

Jasangarritasunaren diskurtsoan, bizi-kalitateari etakohesio sozialari lotutako gaiek aukera berriak ekartzen di-tuzte; aukera horiek baliabide ekonomikoak erabiltzeko etabanatzeko erari buruzkoak eta bizi-kalitatea hazkundeekonomiko soiletik harantzago ulertzeko erari burukoakdira. Batez ere, diskurtso hau lortzen ari bagara: helburugisa aberastasuna edo ongizate handiagoa ez egotea al-dagai makroekonomikoak hobetzean bakarrik oinarrituta,baizik eta baliabide gutxiagorekin ahalik eta ongizate han-diena lortzeko gaitasunean eta ongizate hori herritarrekpartekatzean.


39

Baina jasangarritasunaren kontzeptuaren bilakaera-prozesu horretan hausnarketa zehatzagoa egon da, alder-di hauetan enfasi berezia egitera orientatuta: zein mugikor-tasun izan behar dugu helburu, hiri-metabolismoaren zeinkudeaketa sustatu behar dugu eta nola balio izan behar di-gute plangintzako bitartekoek biztanle behartsuenen ikus-pegi ekonomiko eta sozialak hobetzeko.

Lurralde jakin bakoitzarekin lotuta, esku-hartze fisikoarenbitartekoak (esate baterako, lurralde-plangintza, hirigintzakoplana, ordenantzak idaztea, hiriaren diseinua, etxebizitza-po-litika eta eraikin historikoak birgaitzeko politika) erabiltzekomodua sakon aztertzea da erronka, hiri-garapen jasangarria-ren beraren helburuak ikuspegi erabat integratutik lortzeko.

Ikuspegi jasangarritik egindako esku-hartzeek esku-hartze espezifikoak eta hiriaren estrategia globalak,haien plan estrategikoak eta lurraldeko eta eskualdekoestrategiak uztartu behar dituzte.

Plangintzak hiriaren antolakuntza proposatu behar du,baldin eta metaketa handiak badaude, multzoa auzoen edohiri-unitate integratuen batura, ongi komunikatua eta zerbi-tzu-maila autosufizientea izan dadin.

Hiriaren ordenantzek edo funtzionamendu-jarraibide-ek sustatu edo, gutxienez, erraztu beharko lukete auzoetanmodu jasangarrian eraikitzea eta gizarte- eta ingurumen-eraginkortasun handiko eraikuntzak egitea. BartzelonakoEguzki Ordenantzaren adibidea energiarekin eta herrieneta hirien funtzionamendurako ezinbestekoak diren bestebaliabide batzuekin lotutako gaietara zabal liteke.

Jasangarritasunak esku-hartze bakoitzaren kostueneta etekinen inguruan (bai hirian barruan, bai lurraldeansortuko dituenak) pentsatzera bultzatzen gaitu. Jasanga-rritasunak planteatzen diren neurrien epe luzerako efek-tuak eta epe motzerako efektuak aztertzera behartzengaitu. Eta funtsezkoa da itzulezintasunari buruzko gaiakaztertzea. Epe luzerako helburu argi eta zehatzak plante-atzeak erraztu egingo du helburu horiek betetzeari buruz-ko ebaluazioa.

Ez dago hirigintzaren plangintzaren eraginen eba-luazioaren tradiziorik, eta horrek izan beharko luke pla-nen eta arautegien arauetan sartu beharreko alderdietakobat, beste edozein plangintza-prozesutan bezala; horrela,helburuak bete diren jakingo da eta prozesua atzera elikadaiteke.

6 Hirigintza-plan integratuak

40

• Plangintzan garatutako eremuak zabaldu, eta, horretarako, lurzoruaren erabileren eremuak eta azpiegituren plangintza-eremuak proposatutako hiri-ereduaren ikuspegi zabalagoan kokatu.

• Lurraldeko plan integratuak, lurzoruaren erabilera mistoa proposatzen dutenak, garatu; horretarako, bizitegien, hi-rugarren mailako guneen, industriaren edo garraioaren hazkundeak kaltetutako eremuak mugatu.

• Lehendik dauden hiriguneen garapena edo eraikitako guneen ondoko hazkundea bultzatu, gune berdeak kargatubeharrean.

• Herri eta hiri ertainak irautea eta hobetzea eragin, eskualdeen arteko lurralde-polarizazioa gutxitzeko; horretarako, po-litika ekonomiko eta sozialak azpiegituren eta ingurumen-kalitatearen politikekin konbinatu.

• Hirien inguruko sakabanaketa galarazi eta arrazoiz trinkoak diren hirietan oinarritutako kalitatezko esku-hartzeak bultzatu.

• Dentsitate ertaineko eta nolabaiteko trinkotasuneko espazio urbanizatuan birsorkuntza bultzatu, tokiko zerbitzuak eta ga-rraio publikoak eraginkortasunez hornitzeko eta herriko bizimoduaren garapena bultzatzeko nahiko dentsitate izan dezan.

• Arduraren printzipioa aplikatu Planaren proposamenetan, eta sistema natural aktiboak aztertu eta beharrezkoak ezdiren arriskuak handitzen edo sorrarazten dituzten esku-hartzeak galarazi.

• Mugitzeko gutxien poluitzen duten moduak bultzatzen dituzten mugikortasun- eta irisgarritasun-sistemak plantea-tu, ibilgailu pribatuen gehiegizko erabileran oinarritutako ereduari kontrajarririk.

• Hiri-egituraren funtsezko elementu gisa espazio publikoen sarea diseinatu eta haren erosotasuna, jarraitutasuna etaegokitzapena bermatu, hiriko sektore guztientzat trukerako eta komunikaziorako gune bilaka dadin.

• Hirien eta haien kanpoko auzoen edo haren eraginpean dauden guneen arteko lankidetza segurtatu.

• Hiriko informazioan eta plangintzan hiri-metabolismoko prozesuak sartu.

• Hirigintza-prozesuen ebaluazio ekonomiko, sozial eta ingurumenekoa egiteko sistemak definitu eta planaren gara-penean sartu, esate baterako, adierazleen bidez edo behatokiak edo denboran etengabeko kontrola egiteko beste sis-tema batzuk sortuta.

Hirigintzako planen ikuspegi integratzailerako irizpideak

Gironako Hiri Plana

Gironak (70.000 biztanle) 1992an martxan jarritako HiriPlana Udalak hautemandako behar baten ondorioz sortuzen. Langabezia kronikoari eta trebakuntzan aukera gu-txien zituzten sektoreen kohesio sozialaren gabeziari aurreegiteko, hiriak berak esku hartu behar zuela ikusi zuenUdalak. Jatorriz, beraz, gai sozialetan oinarritutako proiek-tu bat da.

Hasiera-hasieratik, Planak Kataluniako hiri honetakosare sozial aberatseko erakunde eta elkarte askoren la-guntza izan zuen: Unibertsitatearen laguntza, hiriko bizitzasozial eta kulturalaren funtsezko elementua; irabazi-asmorikgabeko erakundeak (auzotarren elkarteak, naturistenak...);Eskualde Kontseilua eta Gobernu Zibila, eta sindikatuak etapatronalak, Kontseilu Ekonomiko Sozialaren bidez.

Esku-hartzea geroz eta konplexuagoa zen, eta treba-kuntza-, lan- eta integrazio sozialaren politiketan zentratu-ta egotetik hiriko espazioen, gune berdeen egituraren etaauzoen harremanen benetako birmoldaketa barne hartzerapasatu zen, espazio libreen sistema berriro kualifikatuta.

Sektore- eta lurralde-programetarako Europako lagun-tza lortu zuten. 1994tik, Udalak hiri-plan batean integratuzituen proiektu horiek guztiak, plangintza estrategikoareneta Tokiko Agenda 21en arteko bidearen erdian, eta, planhorretan, etorkizunari begira hirian esku hartzeko oinarriz-ko lerroak bideratu ziren, bost gai hauetan:

• Lurraldearen egituraketa.

• Ekonomiaren modernizazioa.

• Ingurumenaren eta paisaiaren babesa.

• Kohesioa eta irekiera soziala.

• Hezkuntza eta kultura hiriaren aurrerapenerako oinarrigisa.

Hiriak garatzen dituen proiektuak plangintza horretankokatzen dira, eta, horietan guztietan, bost ekintza-lerroenbalioak integratzen dira. Antolakuntza-egitura iraunkor batsortu da (Zuzendaritza Kontseilua eta Kontseilu Orokorra).Horietan, prozesuan inplikatutako erakunde guztiak sar-tzen dira eta erakundeei Hiri Plana garatzen laguntzendiete; gainera, Hiritarren Batzordea dago, lan-lerro guztie-tan laguntzeko.

Hirigintzaren alderdietan, ondarearen kontserbazioaneta hiri-ingurumenaren hobekuntzan izandako emaitzen la-burpena hauxe da:

• Hiri osoaren egituraketa; hirigunea hiriko kanpoko immi-granteen auzoekin lotu dute korridore berdeen bidez etaespazio natural interesgarriak (adibidez, Ter eta Onyaribaien ertzak) berreskuratuta. Degradatutako ibaiertzakhiri berriaren ardatz zibiko bilakatu dira eta horien man-tentze-lanak talde behartsuenentzako lana sortzen du.

• Hirigunea pìztea; horretarako, kontserbazio-politikakjarri dira martxan eta ondare historikoari balioa emanzaio. Ondare horietan jarduerak antolatu eta erakarpenturistikoa areagotu egin da, bizitzeko gune egokia izate-ari utzi gabe.

• Gune publiko eta berdeak berreskuratu eta oinezkoenibilbideei lehentasuna eman zaie.

Administrazioen arteko koordinaziorako eta gainerakoerakundeekin koordinatzeko egindako ahalegina nabar-mendu behar da, horrek proiektuen arteko sinergia eta hel-buru sozial, urbanistiko eta ekonomikoen eta ingurumen-helburuen arteko koherentzia bultzatu baitu. Hiri ertainaizateak erraztu egiten du elkarrekin jarduteko aukera.Proiektuetan integratzen diren 100 erakunde eta elkarte in-gururen laguntzak erakusten du herrian gaitasun handiadagoela sektore sozialekin estrategiak eta konplizitateasortzeko.


41

Adibideak

Logika-aldaketa

Jasangarritasun-irizpideak sartuta hirigintza egitekoarauak eta erak aldatzeak espazioak sortu behar ditu hirianeta herrian, espazio horietan biztanleen ongizatea eta bizi-kalitatea hobetzea eta ingurumenarekiko errespetua tokikoekonomia egokiarekin eta gizarte-sare orekatuarekin bate-ragarria izateko.

Dokumentu honek beharrezkoa den aldaketa horreninguruan hausnarketa egin nahi du; aldaketa hori politiko-ek, teknikariek, eragile ekonomikoek eta hiritarrek gauza-tu behar dute, hau da, gure herrien eta hirien hirigintza-prozesuetan ardura elkarrekin dutenek. Hausnarketa ho-rretarako testuan zehar proposatu diren ideietako batzukhauek dira:

Aldaketarako ideiak

AA Nahiko trinkoa den hiria aukeratzea, bizitza sozialaeta garraio kolektiboa ahalbidetuko dituena, lurzoru na-turalaren gehiegizko kontsumoa galaraziko duena etahirigintza-eredu sakabanatuak baztertuko dituena.

B Bai gune sortuberrietan, bai birgaitu beharreko ere-muetan, erabilerak eta tipologiak nahastea eta biz-tanleen dibertsitatea lortzea, hiriko bizitzarako hurbil-tasun- eta konplexutasun-kondizioak sortuko dituenaeta zirkulazioak hipotekatuta egongo ez dena.

C Kokalekuaren azterketa zaindua egin ondoren, le-kuaren potentziala edo genius loci (klima, bistak,orografia, eguzkitsua izatea...) kapitalizatzea, hiri-egituran erosotasuna ahalik eta energia gutxien gas-tatuta eta inguruan ahalik eta inpaktu gutxien egindalortzeko.

D Hasierako ekosistema naturala errespetatzea etabalio ekologiko gehien duten inguruak urbanizatzetikbabestea. Urbanizazioan gehiegizko inpaktua dutenguneetan kapital naturala gehitzeko jarduerak plan-teatzea.

E Hirigintzaren informazioan inguruko kondizioen etahiri-metabolismoaren funtzionamenduaren azterke-ta sakona sartzea, plangintzarako erabakiak hartzekooinarri gisa.

F Guneetan ekipamenduak eta zerbitzuak era oreka-tuan banatzea, distantzia motzeko hiria lortzeko etahoriek hiriaren kanpoan ez kokatzeko.

G Distantzia motzetan, ibilgailu pribatuen gehiegizko era-bileraren aurrean, motorrik gabe joateko aukera, eta,ibilbide luzeetan, garraio indibidualen aurrean, garraiokolektiboa erabiltzeko aukera lehenetsiko duen Mugi-kortasun Jasangarrirako Udal Plana proposatzea.

H Kalitatezko espazio publikoen sistema eratzea, kon-dizio klimatiko egokiak dituena, elkarbizitza eta hirikobizitza errazago izateko.

I Espazio berdeen sarea diseinatzea, maila guztietakoelementuekin, hiriak hazten ari dela barnean hartzendituen gune naturalak berreskuratuko dituena eta kan-poko parkeekin eta gune natural babestuekin lotuko di-tuena, sistema naturalak ez zatitzeko eta bazterturikgeratzeko eta natura hirian integratzeko.

J Plangintzan hiriko gune guztien hobekuntza inte-gratzea, eta auzo edo gune behartsuenak edo baz-tertuta eta zaharkituta daudenak, lurzoru berririk era-bili gabe, hiria berriro kualifikatzeko aukera gisa era-biltzea.

K Erabakiak hartzeko prozesuan, herritarren parte-hartzea plangintzaren fase guztietan egon dadin bi-tartekoak jartzea, epe ertain eta luzerako politikakgauzatzeko behar den adostasun politiko eta sozialaklortzeko.

Inguru bakoitzera egokitutakoirtenbideak

Jasangarritasunak leku eta egoera bakoitzeko kondi-zioei egokitutako irtenbideak lortu behar ditu. Ezin diraleku-mota guztietan esku hartzeko era homogeneo edo es-tandarrak aplikatu. Ezin da uste izan esku hartzeko ele-mentuen konbinazio berberak emaitza berdinak ekarrikodituenik leku batean zein bestean. Jasangarritasunak ez duinoiz uniformetasuna ekartzen eta ez dio uko egiten hirienedo lurraldeen nortasunari (nortasun hori eraikuntza kolek-tiboko elementu gisa hartuta).

Hiri konplexua, askotarikoa eta ibilerraza

Azken batean, plangintzaren helburuetako batek hauizan behar du: hiri konplexu, askotariko eta ibilerrazalortzea, aukeren ugaritasuna eta harremanetarako errazta-suna bultzatuko dituena, ahalik eta baliabide gutxien kon-tsumituta eta ahalik eta hondakin gutxien emitituta.


43

Ondorioak

Bibliografia

- Arias, Félix, eta beste zenbait (2001): Documento baseMedio Ambiente Urbano programa URB-AL Málaga, Ma-lagako Udala eta CIEDES Fundazioa.

- Europako Erkidegoen Batzordea (1990): Hiri-ingurume-naren liburu berdea, Brusela.

- Europako Erkidegoen Batzordea (1997): Europako hiri-politikaren bidean, COM (97).

- Europako Erkidegoen Batzordea (1998): Europako Bata-sunean hirien garapen jasangarrirako jarduera-esparrua,COM (605).

- Fariña Tojo, José: La ciudad y el medio natural. Akal Ar-quitectura, 1998.

- Ingurumeneko Biltzar Nazionala (2000). Fisikarien Elkar-go Ofiziala.

- Gea21 (1998-1999): "Líneas de actuación para el plane-amiento de una unidad residencial sostenible: Soto delHenares en Torrejón de Ardoz", Arpegio.

- Gea21 (2000): Trinitat in-Nova: por un nuevo barrio sos-tenible. Trinitat Novaren Plan Komunitarioaren lan-doku-mentua, Bartzelona.

- López de Lucio, Ramón (1993): Ciudades y urbanismo afinales del siglo XX, Valentziako Unibertsitatea.

- Luxan, Margarita de (2001): Estudio de integración am-biental y adecuación energética en el Toyo I (Almería),EPSA.

- MacHargh, Ian L. Design with Nature, Hhon Wiley andSons inc, 1992.

- Naredo, José Manuel (2000): "Ciudades y crisis de civi-lización", Documentación Social, 119.

- Rueda, S. y Gª Espuche, Albert (Eds.): La ciudad soste-nible. Bartzelonako Kultura Garaikidearen Zentroa,1999.

- Rueda, Salvador: Ecologia Urbana. Barcelona i la sevaregió metropolitana com a referents. Beta argitaletxea,1996.

- Towards an Urban Renaissance. Final report of theUrban Task Force. Erresuma Batua. 1999.

- Urban, 1, 2, 3 eta 4. Madrilgo Unibertsitate PoliteknikokoArkitekturako Goi Eskolako Hirigintza Sailaren aldizkaria.1998-2001.

- Urban Exchange Initiative I, II y III. Londres 1998, Post-dam 1999 eta Tampere 1999. Lurralde Antolamendukoeta Plangintzako Ministroen Kontseiluaren Dokumen-tuak.

- Verdaguer Viana-Cárdenas, Carlos. “De la sostenibilidada los ecobarrios” Revista de Documentación Social 119zk., 2000ko apirila-ekaina. “Paisaje antes de la batalla.Apuntes sobre un necesario debate sobre el paradigmaecológico en arquitectura y urbanismo”: URBAN 3. zk.1999.

- Zenbait egile. Planeamiento y Sostenibilidad. Katalunia-ko Arkitektoen Elkargoa. 2000.

- Zenbait egile (1994): "Región y ciudad eco-lógicas", Ciu-dad y Territorio. Estudios Territoriales-en zenbaki mono-grafikoa 100-101, Herri-lan, Garraio eta Ingurumen Mi-nisterioa.

- Zenbait egile (1996-2001): Catálogo de Buenas Prácti-cas Hábitat I, II y III, Sustapen Ministerioa.

- Wackernagel, Mathis eta William Rees, Our EcologicalFootprint, 1996.

Interneteko erreferentziak

Etorkizun jasangarriagorako hirien liburutegiaMadrilgo Arkitekturako G.E.T./ DGAVU Sustapen Ministe-rioahttp://www.habitat.aq.upm.es

Europako BatzordeaEskualdeko Politikaren eta Kohesio Sozialaren ZNhttp://inforegio.cec.eu.int

Europako Ingurumen Agentziahttp://www.eea.eu.int

Hiri jasangarrien kanpainahttp://sustainable-cities.org

44

Bibliografia eta Internetekoerreferentziak

hirien plangintzan aplikatu beharreko jasangarritasun-irizpideak

Documents