ÍNDICE

-INTRODUCIÓN

-CARACTERÍSTICAS DOS NENOS CON DIFICULTADES DE ATENCIÓN

-Como se manifestan estes nenos

-Nenos con dificultades de atención sen hiperactividade.

-Nenos con dificultades de atención con hiperactividade.

-Como os vemos nós

-Como se ven eles

-Nenos con dificultades de atención no noso centro

-COMO PODEMOS AXUDARLLES. ALGUNHAS TÉCNICAS

-Como podemos axudarlles para mellorar a conduta e o autocontrol.

-Como podemos axudarlles no traballo curricular diario de clase.

-A FAMILIA DO NENO CON DIFICULTADES DE ATENCIÓN

No noso centro vimos observando un crecente incremento de alumnado con

dificultades de atención.

Por este motivo, o Departamento de Orientación do centro quere ofrecer algunhas

pautas, tanto ó conxunto do profesorado como ás familias para dar resposta a estas

dificultades.

Este non pretende ser un estudo pormenorizado sobre os nenos con dificultades de

atención (para eso remitimos á bibliografía que ofrecemos ó remate do traballo).

É unha escolma de consellos básicos que pretenden ser eminentemente prácticos.

Unha chamada de atención que nos invite a consultar a bibliografía que propoñemos

ou a buscar información a través de outras vías; pero sobre todo, é un intento

ofrecer unha información básica actualizada que poida servir tantos a titores/as

como a nais ou pais de alumnos con estes retos na vida diaria escolar ou familiar.

Intentamos recoller dos diversos autores todo aquelo que os une co fin de non

aportar algunha confusión máis senón de aportar medidas que axuden a estes nenos

e que os diversos autores, na súa gran maioría, poideran compartir.

Para facer unha pequena síntese de cómo están agora mesmo as últimas

aportacións respecto deste tema, remitimos á:

DECLARACIÓN GLOBAL SOBRE OS TRASTORNOS POR DÉFICIT DE ATENCIÓN

(da Alianza polos TDAs): Un pequeno resumo do mesmo podería ser o seguinte. Ó

remate do mesmo o enlace ofrécenos a totalidade da devandita declaración: -As capacidades atencionais son unha característica máis das persoas (como a altura ou a cor dos

ollos) que dependen de condicións biolóxicas non observables por métodoso directos. Estas

capacidades atencionais afectan tanto ás aprendizaxes escolares como sociais.

Cando, por dificultades nas capacidades atencionais sen ou con hiperactividade (DA ou DAH), se

produce un proceso de progresivo deterioro das relacións familiares, escolares e sociais, é cando

aparece a condición de trastorno (TDA ou TDAH) e dependendo da súa intensidade podemos

clasificalo en Leve, Moderado ou Grave.

-O diagnóstico actual de TDA/TDAH constitúe un acordo entre os profesionais tanto da APA

(asociación americana de psiquiatría) como da OMS (organización mundial da saúde) e os criterios

aparecen reflexados, respectivamente, nas súas clasificacións: DSM-IV e CIE-10. O diagnóstico actual

baséase no seguinte:

-Indicadores conductuais suficientes:

-dificultades para manter a atención e/ou necesidade de moverse significativamente

máis do normal e adecuado en cada caso.

-escasos indicadores de comportamento reflexivo ou de falla de atención sostida en

tarefas de reflexión.

-en ocasións, deficiencia de eficacia atencional e lentitude en procesos cognitivos e

motrices.

-Estes indicadores deben ser pauta habitual de comportamento e non estar asociados a uns

contextos concretos e deben ser observables dende os primeiros anos (dous-tres anos).

-Tratamento para estes nenos:

O tratamento para estes nenos debe ser psicoeducativo e debe valorarse se convén ademáis un

tratamento farmacolóxico. En canto a este último, no momento actual atópase xeralizado o uso do

metilfenidato (substancia que aparece en distintos fármacos que se utilizan con estes nenos: (Ritalín,

Rubifén, Concerta, Eqasym,...).Novos fármacos antidepresivos (atomoxetina, sttratera) son moito

menos eficaces e teñen maiores efectos secundarios.

Hai que ter en conta que os fármacos non modifican a condición de TDA-TDAH. É preciso contar con

cambios nos hábitos educativos das familias e con adaptacións curriculares no colexio así como

proporcionar axuda para que estes nenos regulen a súa conducta atencional e melloren o seu

comportamento escolar e social.

No seguinte enlace temos a declaración completa:

http://www.cit-tdajerez.com/declaracion%20global%20sobre%20los%20tdas.pdf

Neste traballo procuramos recoller propostas válidas para nenos con déficit de

atención CON ou SEN hiperactividade. Correspóndenos a nós aplicar unhas ou

outras en función do neno concreto a quen vaian ser aplicadas. Non se recollen por

separado porque moitas delas son válidas para ambos.

Tanto as pautas de intervención como os criterios de clasificación das dificultades

de atención deberán revisarse e actualizarse en función das novas e contrastadas

aportacións de investigacións ou publicacións que vaian aparecendo sobre o tema.

Ó remate desta proposta se expón unha pequena bibliografía así como algunhas

asociacións e direccións web ás que se pode acudir para ampliar información.

¿COMO SE MANIFESTAN ESTES NENOS ?

1- NENOS CON DIFICULTADES DE ATENCIÓN SEN HIPERACTIVIDADE

Os últimos estudos dinnos que hai sobre un 14% sen diferenza entre nenos e nenas.

Teñen un déficit en eficacia atencional; cústalles focalizar e codificar os estímulos

visuais e auditivos (neste grupo inclúense moitos disléxicos). Son nenos lentos física

e cognitivamente, polo que as veces parecen nenos de baixas aptitudes intelectuais.

Non hai moitos diagnósticos porque non adoitan ter problemas comportamentais.

Presentan as tarefas sucias e descoidadas. Desobediencia (explícita ou non),

resistencia a facer os deberes, distraense con calquera cousa (mesmo cos

pensamentos) interrumpindo a tarefa que están facendo. Teñen erros por descoido

nas tarefas, dificultades para manter a atención (mesmo en actividades lúdicas). A

miúdo escoita pero non se entera do que dicimos. Non segue as instruccións e non

remata as tarefas con frecuencia. Evita ou non lle gustan actividades nas que teñan

que facer un esforzo mental sostido. Distráense fácilmente con estímulos

irrelevantes.

Algúns autores utilizan para denominar a estes nenos o término: INATENTOS.

Os nenos con TDA que son diagnosticados coidadosamente poden presentar un

trastorno asociado ó TCL (tempo cognitivo lento) caracterizado por:

-Pasividade

-Lentitude

-Somnolencia

-Falta de enerxía

-Confusión

-“Estar nas nubes” ou “Soñar desperto”.

Na práctica hai menos casos diagnosticados, e, en todo caso, adoitan ter un inicio de

diagnóstico e de tratamento máis tardío (o que non quere dicir que sexan menos os

nenos con DA que con DAH). Non se considerou o seu problema ata hai

relativamente pouco tempo dado que o seu comportamento é moi pouco molesto

para os demáis debido a quen non presentan necesidade contínua de moverse nin

conducta antisocial. Só é un factor de risco en todo tipo de aprendizaxes: autonomía

persoal, social e curricular.

Son nenos aos que o profesor ten que chamar contínuamente a atención porque non

están atentos.

Non se adquire esta dificultade por influencia de ningún factor educativo,

traumático, infeccioso, psicolóxico…, aínda que pendente de confirmación, todo

apunta a unha influencia xenética que se transmite de xeración en xeración

2-NENOS CON DIFICULTADES DE ATENCIÓN CON HIPERACTIVIDADE

Por término medio haberá 1 alumno destas características en cada clase de 20

alumnos aproximadamente. Máis común en nenos que en nenas en proporción 4 /1.

O que aquí funciona dunha maneira diferente é a atención sostida. NON PODE

atender moito tempo a unha cousa. Non son máis desobedientes que outros nenos.

Simplemente o seu cerebro pídelle cambios atencionais frecuentes, e cando non os

poden facer, tenden a moverse para poder activarse

Aparte da inatención manifestarán tamén:

IMPULSIVIDADE:

Contesta precipitadamente; mesmo antes de que se remate de formular a

pregunta. A menudo perde ou esquece obxectos necesarios. Ten dificultades para

organizar as tarefas e actividades.

Interrompe ou inmiscúese nas actividades dos outros, non garda o seu turno. A

impulsividade a veces lévao en ocasións a ter accidentes no colexio ou fóra del.

A súa conducta prodúcese por un déficit na reflexividade.

HIPERACTIVIDADE:

Levántase da cadeira. Balancéase. Fai ruidos coa boca ou canturrea, move en

exceso as mans e pes, abandona o seu asento na clase ou noutras situacións en que

se espera que estea sentado.

Corre ou salta excesivamente en situacións en que é inapropiado. Ten dificultades

para xogar ou dedicarse tranquilamente ás actividades de ocio. A menudo “está en

marcha” (como si tivera un motor) ou fala en exceso.

Os síntomas aparecen máis en situacións de grupo e en situación novas. En

situacións controladas de un a un normalmente diminúen.

¿COMO OS VEMOS NÓS ?

-A menudo confundímolos con nenos maleducados ou vagos.

-Teñen maior número de erros ou fracasos.

-Encomendámoslles cada vez menos tarefas.

-Chamámoslles moito máis a atención.

-Sempre están en líos cos compañeiros. A veces poden chegar a ser agresivos

pegando ou insultando.

-Apenas toleran a frustración. Levan mal que non se atendan as súas peticións.

-En ocasións teñen arrebatos emocionais. Poden ser autoritarios e testarudos.

-Teñen unha insistencia excesiva. Hai que satisfacer rápidamente as súas peticións.

-Presentan labilidade (inconsistencia) emocional.

-Polo xeral o rendemento académico está afectado. A menudo non está acorde coas

súas posibilidades.

-Son desordenados.

-A súa conducta “débese á súa falla de vontade e á súa mala fe”.

-Cometen moitas faltas de ortografía.

-Con frecuencia teñen unha grafía pobre e desorganizada.

-Adoitan ter dificultades en certas mecanizacións e secuencias memorísticas

(cálculo mental, algoritmos das operacións, tabla de multiplicar…).

Algúns destes nenos:

-Teñen pouca memoria de traballo. É pouca a información que poden asimilar.

-Exprésanse mal: divagan, vanse do tema principal. Non establecen adecuadamente

a secuencia da información, céntranse en detalles irrelevantes. Son desorganizados

e impulsivos e por tanto vese afectada a coherencia argumental.

-Entenden pero “non fixan” a información. “Desaprenden” con facilidade o

aprendido.

-Non se fixan cando escriben. Comen letras, palabras e ata frases enteiras (mesmo

na copia)

-Teñen unha mala expresión escrita

-Teñen verdadeiras dificultades nos problemas e no razonamento lóxico en xeral.

¿COMO SE VEN ELES ?

-Desmoralízanse con frecuencia. Teñen baixa autoestima.

-Con frecuencia síntense rechazados polos compañeiros.

-Con frecuencia non son populares e síntense menos felices que os demáis nenos.

-Síntense inseguros e en ocasións poden manifestar sentimentos depresivos.

-Non son populares tampouco entre os adultos que con frecuencia os ven con

desconfianza. Teñen sensación de fracaso.

-“A pesar de esforzarme non melloro”. Fago moito esforzo nas actividades escritas,

cústame a tabla de multiplicar, volvo facer mal o que xa sabía”, (“faga o que faga,

fracaso”).

-A maioría das actividades son moi aburridas.

NENOS CON TDAH NO NOSO CENTRO

-No noso centro cúmplense as estadísticas en canto ao número de nenos

diagnosticados con TDAH. Sobre un 6% (esto equivale a 1 neno en cada clase- tendo

como media, clases de 20 alumnos aproximadamente). Pero non así as proporcións nenos/

nenas. A proporción de nenas é maior que a que sinalan as estadísticas.

-Na nosa experiencia non hai un patrón de neno hiperactivo ou con dificultades de

atención. A pesar de teren unhas características comúns (fallas de atención,

impulsividade…) estes nenos son tan diversos como todos os demáis. Por eso é

necesario estudar cada caso. Partir da situación de cada neno: da súa capacidade,

das súas dificultades, do seu nivel curricular, da súa situación emocional e do seu

entorno sociofamiliar.

Dende o punto de vista escolar sí que temos comprobado (sempre segundo as

estadísticas do noso propio centro):

1- Que hay nenos diagnosticados con tdah que sen embargo non teñen grandes

dificultades en conseguir os obxectivos curriculares ou que sí teñen

dificultades pero derivadas da súas características relacionais, da atención e

concentración nas tarefas, da súa inconstancia no traballo e non por falla de

capacidade intelectual (boa comprensión lectora, boa capacidade de

rezonamento e abstracción). A proporción de nenos aquí é maior.

2- Hai nenos sen embargo que ás súas dificultades propias deste diagnóstico,

engaden menor capacidade intelectual, falla de vocabulario, dificultades de

comprensión lectora importantes e significativas carencias de expresión oral

(a veces con divagacións e escasa coherencia argumental), dificultades

acentuadas respecto do primeiro grupo na expresión escrita e dificultades no

paso do pensamento concreto ó pensamento abstracto.Neste grupo é maior a

proporción de nenas.

-Poidemos comprobar en numerosas ocasións que cando existe unha boa

colaboración colexio-familia e esta se implica na labor educativa do seu fillo, os

resultados son moito mellores.

Ás veces, non somos conscientes de ata donde chegan as necesidades destes nenos

e pola nosa experiencia, sabemos que en moitas ocasións non son suficientes as

normais relacións colexio- familia dun neno sen estas dificultades. Hai que

incrementar a información, a colaboración e o seguimento destes nenos porque así o

exixen as súas necesidades. Desde o noso colexio ofrecemos a posibilidade de

facelo a través dun Protocolo de Atención Individualizada (P.A.I.).

1. Acéptao tal como é. Faille sentirse único, valórao como unha persoa e non valores soamente os seus éxitos e

competencias

2. Descobre que ten de especial e dillo. Practica

o encomio, tendo en conta as súas dificultades e grao de esforzo. Verbaliza todos os aspectos

positivos da súa conduta

3. «Cre nel». Ofrécelle confianza. Proponlle responsabilidades coa túa supervisión e axuda.

Podes empezar ofrecéndolle actividades coas que sabes que pode conseguir éxitos facilmente

4. Analiza as túas mensaxes. Estas hanse converter en mensaxes positivas que lle indiquen que se espera del/dela

(sen esquecer onde están as súas dificultades)

5. Fai uso da linguaxe da autoestima. Mellora

a túa comunicación con él. Utiliza unha linguaxe positiva e evita acusacións, ridiculizacións e comentarios

irónicos

¿COMO PODEMOS AXUDARLLES PARA MELLORAR A CONDUCTA E O

AUTOCONTROL?

-Está demostrado en nenos hiperactivos que as ordes repetidas de sentarse

aumentan a frecuencia de estar de pé. Pola contra, cando se utilizan eloxios do

comportamento de estar sentado, o de estar de pé diminúe. A esto é ó que

chamamos o REFORZO POSITIVO. Utilicémolo informando ó neno das condutas que

esperamos del.

-Combinando os reforzos máis inmediatos e tanxibles (cromos, xoguetes…) cos

sociais (atención, eloxio, contacto físico, recompensas, privilexios) incrementaremos

máis fácilmente a conducta desexable. A atención e o contacto físico son grandes

REFORZADORES.

-É útil o que adoitamos facer habitualmente. Se primeiro fas o que debes, despois

poderás ter a túa compensación. A modo de curiosidade este recurso tan natural e extendido é tamén

obxecto de estudo (Ana Miranda Casas chamouno “Lei da avoa” (se comes o peixe, terás postre). Cunningham

chamouno estratexia “cando/entón” (cando fagas os deberes, entón poderás ver a televisión). Xenéricamente,

cando relacionamos a conduta actual do neno cun premio posterior estamos aplicando o: “Principio de

Premack”.

-Non darlles atención cando teñan unha conducta inadecuada. Esto exixe

autocontrol e consistencia no profesorado ou nos adultos que atendan ó neno.

Lóxicamente esto só se pode facer se non se trata de comportamentos graves ou

perigosos. Hai que ter en conta que nos primeiros momentos a conduta pódese

agravar ou aumentar a frecuencia. Si prestamos atención nalgún momento podemos

estar reforzando a conduta en vez de eliminala.

Con esto estamos aplicando a técnica da EXTINCIÓN.

-Un procedemento eficaz para tratar a falla de respecto, as interrupcións nas clases,

as molestias aos compañeiros, a desobediencia e as pelexas é illalo dos demáis nun

lugar aburrido donde non poida atopar estimulacións. Aconséllase unha duración

non moi longa. Aproximadamente un minuto por ano de idade ata un máximo de 20

minutos (aplicable en infantil e primaria).

Eso sí; non debemos aplicar este procedemento se en lugar de castigar reforzamos o

comportamento incorrecto. Por exemplo: se non lle gusta facer os exercicios de

matemáticas e se porta mal na clase de matemáticas.

Tampouco se debe aplicar esta estratexia por sorpresa. O alumno debe estar

informado das condutas que lle van a corrixir e do procedemento a aplicar. Ademáis

debemos combinar esta técnica co reforzo positivo da conduta alternativa.

Técnicamente estaremos aplicando o ILLAMENTO ou TIME-OUT (TEMPO FÓRA).

-Podemos tamén utilizar fichas ou utros obxectos similares. Estas fichas, o neno

poderá intercambialas polos premios que previamente acordemos con él.

Dependendo do neno, unha ficha pode conseguila por non interrumpir durante unha

sesión de clase, por unha ou varias liñas ben escritas, por fixar a atención durante un

tempo determinado, etc.).

Estamos aplicando a técnica de ECONOMÍA DE FICHAS.

-En ocasións resulta útil (sobre todos cos nenos maiores- 3º ciclo E.P.-), establecer

un acordo escrito. Un contrato mediante negociación previa no que deben indicarse

tanto as consecuencias positivas como as negativas polo seu incumprimento. Será

asinado por ambas partes.

A ventaxa destes CONTRATOS DE CONDUTA é que o alumno coñece perfectamente

e asume as consecuencias de determinadas condutas.

-TÉCNICAS DE AUTOCONTROL:

Esta técnica, dirixida a nenos desde E. Infantil ata segundo curso de E. Primaria, ten como obxectivo favorecer o autocontrol e a relaxación ante situacións estresantes ou que lle xeran rabia. Na aplicación da técnica terase en conta: -O educador parte da explicación dun conto (que aparece na páxina seguinte) para que o neno se identifíque co personaxe que o protagoniza. -Ante unha situación potencialmente estresante, o mestre di a palabra «tartaruga», o neno adopta unha posición previamente adestrada (imitando á tartaruga introducíndose dentro do seu caparazón: queixo no peito, mirada ao chan, brazos e puños pechados e en tensión, estirados ao longo do corpo) contar ata 10 e proceder a relaxar de novo todos os seus músculos. -O mestre ha de reforzar ou premiar este adestramento ou posterior aplicación para que o neno se aníme a utilizar esta estratexia de forma autónoma cando se senta inquedo ou ante situacións que lle resultan de difícil control.

Fai moito tempo, nunha época moi afastada, vivía unha tartaruga pequena e alegre. Tiña _____anos e xusto

acababa de empezar _______ de primaria. Chamábase Xan-tartaruga. A Xan tartaruga non lle gustaba ir á

escola. Prefería quedar na casa coa súa nai e a súa irmanciña. Non quería estudar nin aprender nada: só lle

gustaba correr e xogar cos seus amigos, ou pasar as horas mirando a televisión. Parecíalle horrible ter que

ler e ler, e facer eses terribles problemas de matemáticas que nunca entendía. Odiaba con toda a súa alma

escribir e era incapaz de acordarse de apuntar os deberes que lle pedían.Tampouco se acordaba nunca de

levar os libros nin o material necesario á escola.

Na clase, nunca escoitaba á profesora e pasaba o tempo facendo ruidiños que molestaban a todos.Cando se

aburría, que pasaba a miúdo, interrompía a clase berrando ou dicindo bobadas que facían rir a todos os

nenos.

Ás veces, intentaba traballar, pero facíao rápido para acabar de contado e volvíase tola de rabia, cando, ao

final, lle dicían que o que fixera estaba mal. Cando pasaba isto, engurraba as follas ou rompíaas en mil

anacos. Así pasaban os días...

Cada mañá, de camiño ó colexio, dicíase a sí mesmo que se tiña que esforzar en todo o que puidese para

que non a castigaran. Pero, ao final, sempre acababa metido nalgún problema. Case sempre se enfadaba

con alguén, pelexábase constantemente e non paraba de insultar. Ademais, unha idea empezaba a roldarlle

pola cabeza: «son unha tartaruga mala» e, pensando isto cada día, sentíase moi mal.

Un día, cando se sentía máis triste e desanimado que nunca, atopouse coa tartaruga máis grande e vella da

cidade. Era unha tartaruga sabia, tiña polo menos 100 anos, e de tamaño enorme. A gran tartaruga

achegouse á tartaruguiña e desexosa de axudala preguntoulle que lle pasaba:

¡Ola! -díxolle cunha voz profunda- direiche un segredo: ¿non sabes que levas encima de ti a solución aos

teus problemas?».

Xan-tartaruga estaba perdido, non entendía de que lle falaba. « ¡O teu caparazón!» exclamou a tartaruga

sabia. Podes agacharte dentro de tí sempre que te deas conta de que o que estás facendo ou dicindo

prodúceche rabia. Entón, cando te atopes dentro do caparazón terás un momento de tranquilidade para

estudar o teu problema e buscar unha solución. Así que xa o sabes, a próxima vez que te irrites, agáchate

rapidamente.»

A Xan-tartaruga encantoulle a idea e estaba impaciente por probar o seu segredo na escola. Chegou o día

seguinte e de novo Xan-tartaruga equivocouse ao resolver unha suma. Empezou a sentir rabia e furia, e

cando estaba a piques de perder a paciencia e de engurrar a ficha, recordou o que lle dixo a vella tartaruga.

Rapidamente encolleu os braciños, as pernas e a cabeza e apertounos contra o seu corpo, póndose dentro

do caparazón. Estivo un anaco así ata que tivo tempo para pensar que era o mellor que podía facer para

resolver o seu problema. Foi moi agradable atoparse alí, tranquilo, sen que ninguén a puidese molestar.

Cando saíu, quedou sorprendida de ver á mestra que lle miraba sorrindo, contenta porque se puidera

controlar.

Despois, entre os dous resolveron o erro («parecía incrible que cunha goma, borrando con coidado, a folla

volvese estar limpa»). Xan-tartaruga seguiu poñendo en práctica o seu segredo máxico cada vez que tiña

problemas, ata na hora do patio. Pronto, todos os nenos que deixaran de xogar con él polo seu mal carácter,

descubriron que xa non se enfadaba cando perdía nun xogo, nin pegaba sen motivos. Ao final do curso, Xan-

tartaruga aprobou todo e nunca máis lle faltaron amigos.

-CONFIANZA NAS POSIBILIDADES DO ALUMNO- Por encima de todo transmitir

confianza nel e facerlle ver cada vez que teñamos ocasión, os seus logros. Non

presupoñer que é vago nin pensar que o fai mal deliberadamente.

-As NORMAS e LÍMITES proporcionan un ambiente estructurado, axudan a fomentar

o autocontrol porque lle indican ó neno que se espera del así como as consecuencias

cando non as cumpre.

De cando en vez hai que permitirlle desafogarse: borrar o encerado, ir a buscar

algunha cousa, ir a beber, ordenar a biblioteca de aula, facer algún recado…

-Procurar cambiar a linguaxe que utilizamos con él. Utilizar unha linguaxe de

autoestima: positiva e evitando acusacións, comentarios irónicos, desvaloracións e e

ningún caso facer uso das ridiculizacións. En xeral cambiar o verbo “ser” polo

“estar”: “a túa mesa está desordenada” por “eres un desordenado”.

- ¿Sabe o teu alumno que tipo de comportamento

esperas del?

- Eloxiaches suficientemente o bo comportamento?

- ¿Este eloxio foi concreto, evitando ambigüidades

como poden ser «portarse ben»?

- Pode ser que se comporte mal porque reclama unha

atención que non recibe por outras condutas que leva a

cabo e cústanlle?

-Es persistente na aplicación de estratexias para a mellora

da súa conduta?

- ¿Es paciente á hora de esperar cambios na súa conduta

ou esperas que esta se dea de forma repentina?

- ¿Reforzas os intentos que poida facer o neno para así

aproximarse á conduta que esperas del?

- ¿Supervisas a miúdo que non pasen desapercibidos os

pequenos avances?

- Cres nel e na posibilidade de que mellore a súa conduta?

- ¿Es respectuoso, sensible, atento ás súas dificultades

(identificando iso que realmente lle custa)?

- Dedícaslle suficiente tempo, falas con el, escóitalo?

COMO PODEMOS AXUDARLLES NO TRABALLO CURRICULAR DIARIO DE CLASE

-Debemos ter en conta en todo caso que este tipo de nenos van a ter dificultades

cando:

-a tarefa é difícil e aburrida.

- lle exiximos un traballo prolongado.

-estén en situacións de pouco control: espazos abertos, excursións, patios…

- se realicen cambios que o neno non controla.

- o neno non sabe o que se espera del.

- só se lle recordan os erros e non se acepta como é.

- non se lle respecta (se lle chilla, ameaza…)

- se lle castiga en exceso.

-A información ós compañeiros:

“É imprescindible que os compañeiros do hiperactivo saiban cal é o problema

e que tipo de axudas precisa de nós. Se non é así:

-Non entenderán as súas condutas e interpretaranas mal.

-Non entenderán a nosa atención hacia eles.

Pode ser interesante traballar na clase con todos:

-somos diversos

-temos necesidades distintas porque somos diversos: uns necesitan

gafas, outros aparello corrector de dentes, outros necesitan ter

actividade continuamente, outros non oen ou non ven, outros…

-que necesidades teñen os nenos hiperactivos.

-¿como podemos axudar a un compañeiro hiperactivo?

-comprender as diferenzas de atención cara a eles.

-actuar como compañeiros titores que axuden a centrarse ó

hiperactivo.

-animalo cando se esforce por mellorar o comportamento (neste

caso os compañeiros deben ser recompensados se seguen o

programa).

-participar en xogos como o da tartaruga.

-Utilizar os datos dos REXISTROS para que o alumno vaia vendo a súa evolución nos

mesmos. O alumno debe implicarse no deseño e seguimento dos obxectivos que

queiramos acadar. (Realizar as tarefas sen abandonar ata rematar, traballar

tranquilamente, permanecer no seu sitio, cumplir os requisitos da tarefa, etc)

Potenciar a AUTOAVALIACIÓN do alumno.

-COIDAR A UBICACIÓN FÍSICA NA AULA- Debemos asignarlle un sitio cos menos

distractores posibles (non ven mal sentarse no seu pupitre para ter a visión que ten

él). Procurar evitar que estean situados preto das ventás e coidar que nos pupitres

aparezan só os materiais indispensables para o traballo.

Procurar que teña ó seu lado compañeiros que sexan modelos apropiados: atentos,

ordenados…

-TRABALLAR A MEMORIA A CURTO PRAZO (MEMORIA DE TRABALLO)

Estes nenos adoitan ter dificultades de memoria, especialmente de memoria a curto

prazo. Esquécense con moita facilidade das indicacións, instruccións que acaban de

ler ou que lles acaban de dar…

-Convén avaliar os patróns de memoria a curto prazo, visual ou auditiva, para

ver cal é mellor. Utilizar os resultados que se obtiveran cando se presenten as

indicacións, explicacións ou instruccións.

-Facer que o alumno repita as instrucións ou as tarefas a facer.

-Facer que o alumno repita partes da información que está recibindo (repetir

nomes, cantidades, datas de sucesos, etc.) para aumentar os patróns de

memoria a curto prazo.

-Ensinalo como organizar a información en unidades máis pequenas. Por

exemplo: o número: 986345687 pode dividirse en secuencias de números máis

fáciles de lembrar: 986 34 56 87

-Utilizar claves de memoria asociativa.

-Expresión oral acerca de saídas do colexio, acontecementos especiais,

lecturas, vivencias, etc. (exixindo progresivamente cada vez máis coherencia e

riqueza nos detalles).

-Desenrolar o esquema de acontecementos diarios aos demáis compañeiros.

-Utilizar o ditado de oracións para desenrolar os patróns de memoria a curto

prazo. Comenzando por oracións de 3-4 palabras e incrementando

progresivamente a lonxitude das oracións.

-Mostrar un obxecto ou o seu debuxo durante uns poucos segundos. Pedirlle

que lembre atributos específicos de ese obxecto (tamaño, cor, forma). O

mesmo con láminas con varios debuxos

-Colocar “cartas” con fotos de diversos motivos: animais, obxectos, etc. Dar á

volta ás cartas: tratar de adiviñar que foto corresponde a cada carta.

- Asegurarse de que está atendendo (que se está producindo contacto visual,

está mirando a tarefa, as mans están libres de material, etc).

-Deter en varios momentos a presentación da información para avaliar a

comprensión.

-Darlle unha tarefa cada vez para facer. Introducir a seguinte só cando teña

completado con éxito a anterior.

-Memorización (progresiva en extensión) de: poemas, cancións, etc.

-Facer que resuma as indicacións, explicacións, instrucións…

-AXUDARLLE A ORGANIZARSE- O seu pupitre debe estar ordenado. O mesmo a súa

mochila, as notas que leva a casa, a axenda, o seu material. Esta organización debe

mantela igualmente na casa tratando de que cada vez adquira máis autonomía.

-OFRECERLLE PEQUENAS AXUDAS PARA ORIENTALO- Pode ser útil proporcionarlle

antes da explicación dun tema, un listado de conceptos “clave” ou un pequeño

esquema explicativo que lle permita extraer a información principal e “situalo” no

tema.

É importante proporcionarlle información clara e concreta sobre os criterios que

empregamos para considerar aceptable un traballo.

-FACER UN SEGUIMENTO CONTÍNUO DO ALUMNO- Na medida do posible, estar

pendente del na clase tratando de que participe. Pode encargarse él de escribir as

ideas claves na pizarra.

Facerlle preguntas sobre o traballo que esté realizando ou sobre o tema que se está

tratando para asegurarnos de que está centrando a atención.

Asegurarnos de que entendeu ben o exercicio. Cando se lle presenta moita

información procurar destacar os conceptos clave ou máis importantes.

Manter un contacto ocular con certa frecuencia durante as explicacións dos temas.

Utilizaremos claves e sinais non verbais (mirada, acenos coa man…) para redirixir a

súa atención.

De vez en cando o profesor pasea pola clase comprobando o que está facendo

proporcionándolle retroalimentación sobre o traballo.A supervisión ha de servir para

anticipar e previr situacións.

De vez en cando collelo aparte (titoría individualizada) para lembrarlle os obxectivos,

os compromisos, as consignas, os logros…

-Utilizar o recurso das TITORÍAS ENTRE ALUMNOS tanto para que outros alumnos lle

poidan axudar a revisar os conceptos fundamentais como para permitirlles que eles

poidan explicar cousas que saben a outros compañeiros.

-Establecer un período de tempo no que o neno pode manter a súa atención centrada

na tarefa. Reforzar e ir aumentando progresivamente o seu esforzo atencional en

lugar de rifarlle ou forzalo para que traballe durante máis tempo. É dicir, ir

GRADUANDO O NIVEL DE TRABALLO E OBXECTIVOS en función das posibilidades

e dos progresos do neno.

Da mesma maneira, debemos utilizar este recurso no traballo diario das

materias seleccionando coidadosamente o nivel de dificultade das actividades a fin

de que non se produza a frustración e o abandono.

Se o alumno é lento para realizar as tarefas, é preferible baixar o listón de

productividade. É preferible que remate catro exercicios ben feitos a que faga oito

mal.

Propoñerlle pouco traballo moitas veces dará mellor resultado ca moito dunha soa

vez.

-ADAPTAR A AVALIACIÓN. Nos exames debemos comprobar se o fracaso na

avaliación é producto dos baixos coñecementos ou se o mesmo exame é a situación

problemática. Por exemplo, se un alumno ten dificultades na expresión escrita, non

debemos avaliar o C. do Medio só por esa vía.

Procurar que as probas-exame non sexan longas. Usar un formato sinxelo para evitar

distraccións. Como norma xeral, o indicado sería presentar soamente unha ou dúas

preguntas en cada páxina separadas por un amplo espazo en branco.

-DAR REFERENCIAS DE TEMPO. Adoitan ter dificultades na percepción do tempo

polo que é desexable facer de cando en vez referencias ó mesmo: (faltan vinte

minutos para saír ó recreo, dentro de dez minutos cambiaremos de actividade,

levamos xa media hora con este traballo…).

Darlle un tempo adicional cando se precise para que poida realizar o traballo con

calidade. Establecer niveis progresivos de calidade e exactitude.

-COORDINACIÓN DOS ADULTOS. Compartir os mesmos criterios de exixencia e

calidade por parte de todas as persoas que traballen con él.

-INSISTENCIA NA EXPOSICIÓN DAS NORMAS. Lembrar de forma breve pero con

certa frecuencia, as normas sociais que regulan o comportamento na clase (pedir

permiso para falar, falar en voz baixa, non agredir –pegando ou insultando-, non

interrumpir ó profesor cando está falando…).

-CRER NAS SÚAS POSIBILIDADES. Seguir crendo no neno a pesar das frustracións e

dos altibaixos. Intentar sacarlle partido ós aspectos positivos. Adoitan ser nenos

imaxinativos, moi observadores (fíxanse nos detalles), espontáneos, teñen “chispa”,

alegría, son entusiastas, de emocións intensas e moitas veces son amigables,

cariñosos e sensibles.

-Demostrarlle que mellora. Facer posible que poida comprobalo con claridade.

-Exixirlle que repita en voz alta as instruccións que debe seguir para realizar

determinado exercicio ou traballo.

-Non debemos esperar que domine pronto a información que recibe. Ser constante.

-Si comete demasiados erros en determinadas tarefas, prantexarse si tales tarefas

son apropiadas neste momento.

-Proporcionar información aos pais de como axudar ó alumno na casa.

-Facer as modificacións necesarias para que poida emprender cun mínimo de

garantías de éxito a tarefa encomendada.

-Pedirlle que sexa produtivo en presenza de estímulos visuais ou auditivos durante

curtos periodos de tempo. Segundo vaia respondendo ben, aumentar o tempo de

exposición.

-Asegurarse de que sabe o que ten que facer cando non saiba como resolver unha

tarefa (levantar a man, instrucións a seguir, ir ó diccionario, acudir ó profesor, a un

compañeiro, en que condicións e cando debe facelo…).

-Procurar presentarlles actividades novidosas con poucos detalles irrelevantes.

-Asegurarse de que anota as tarefas e a data en que ten que presentalas.

-Evitar que a axenda se convirta exclusivamente nun espazo para exercer a crítica e

reseñar aspectos negativos. Reflexar tamén os aspectos positivos.

Algunhas notas soltas para axudalos en Matemáticas e Linguaxe: non é obxectivo

deste traballo (tal vez de outros posteriores) profundizar en como axudar nos

aspectos concretos das matemáticas e da linguaxe, así que só se farán algunhas

recomendacións xenéricas dos aspectos nos que estes alumnos solen presentar

dificultades.

NAS MATEMÁTICAS -

-Estes nenos con frecuencia son impulsivos. Dan a primeira resposta que lles vén á

cabeza. Sen pensar. Sen ter en conta os pasos da tarefa que teñen diante. Sen

reflexionar.

Debemos entrenalos a abordar as tarefas por pasos (por máis que a nós nos pareza

demasiado evidente) para acadar un resultado. Hai numerosas propostas neste

sentido. A continuación ofrécese un exemplo de cómo pode darse instruccións a sí

mesmo (previamente o adulto fará de modelo nesta tarefa) para a comprensión dos

problemas de matemáticas. Insistimos en que esto é un exemplo e este

“desmenuzamento” dos pasos pode aplicarse con algunhas variacións ou

adaptacións para outras actividades:

Podemos utilizar calquera sinal gráfica que nos axude a deternos (pode ser un sinal

de stop). Debemos entrenar ao alumno previamente no significado deste sinal:

1-Paro-

Estou sentado. Vou a concentrarme no problema a non vou estar pendente de

nada nin de ninguén que non sexa o problema. Non vou falar de ningún outro tema

que non sexa o problema ata que remate.

2-Leo-

Leo despacio intentando saber o que me conta o problema de maneira que eu

saiba contalo a outra persoa (anotando os datos cando esto facilite o traballo).

Subliño previamente as palabras clave.

3-Comprobo-

Que eu sei contar o problema correctamente así como o que piden. Pode

axudar para visualízalo con máis claridade utilizar debuxos ou diversos materiais

manipulables: fichas, bolas…

4-Decido-

-Identifico os pasos que debo seguir para facer o problema e sobre todo cal é o

primeiro.

-Identifico cal é a operación que debo utilizar no primeiro paso tendo en conta:

Sumar: engadir ou xuntar

Restar: quitar

Multiplicar: sumar cantidades iguais

Dividir: Repartir.

-Identifico os pasos posteriores ata chegar á solución. Resolvo cada ún deles.

-Escribo a solución cunha frase que resposte a cada pregunta do problema.

5-Repaso-

-Debo comprobar que o resultado ten sentido. É congruente.

-Repaso as operacións.

Estamos empregando as técnicas cognitivo-conductuais de AUTOINSTRUCCIÓNS e

MÉTODOS DE RESOLUCIÓN DE PROBLEMAS.

Debemos utilizar autoinstruccións en todas as materias.

-É aconsellable practicar exercicios de RELAXACIÓN. Algúns autores falan de

empregar este recurso en periodos curtos (non máis de 15 minutos) en 2 ou 3

sesións semanais.

-Empregar técnicas de AUTOCONTROL poden ser moi útiles en determinados

momentos. Un exemplo: a técnica da tartaruga:

CANDO HAI DIFICULTADES DE COMPRENSIÓN DOS PROBLEMAS:

-A Través de situación e problemas sinxelos, facer preguntas curtas: -1-

-Onte foron ao parque Manuel, Xan e Sabela. Os nenos xogaron ao tenis e a nena ao

baloncesto.

-¿Cantos nenos foron ó parque?

-¿Cando?

-¿A que xogou a nena?

-¿Cantos xogaron ó tenis?

-2-

Xan ten que colocar 14 caixas con 6 peras cada unha e 12 caixas con 4 peras cada unha.

¿Cantas caixas ten que colocar?

-3-

Manuel ten unha bolsa con 8 mazás, xan outra bolsa con 5 peras e Sabela outra con 6

melocotóns.

-¿Cantas mazáns ten Sabela?

-¿Cantas peras hai en total?

-Ensinarlle a representar os datos do problema por medio de debuxos a medida que

vai descifrando o enunciado.

-Utilizar materiais manipulables: bolas, fichas, garavanzos…

CANDO SON LENTOS NAS OPERACIÓNS:

-Facer prácticas de cálculo mental rápido. Sesións curtas e frecuentes.

-Facer prácticas de cálculo rápido das distintas operacións para mellorar a

mecanización (hai que ter en conta que adoitan ter dificultades moitas veces na

memorización dos algoritmos; na mecanización das operacións. Por eso convén con

certa frecuencia facer prácticas deste tipo. Este tipo de exercicios debe ser breve e

constante. Pode cansar se se prolonga e non se orienta hacia unha constante

superación tomando rexistros, avaliando, etc.

Para facer este tipo de exercicios podemos utilizar tarxetas (nun lado a operación e

no outro o resultado). Sacar tarxeta e decir o resultado: pódese facer cun tempo

estipulado, xogar por equipos e facer competicións ou cantas variantes se nos

ocurran. Tamén podemos cronometrar ou xogar por equipos a realización de

operacións nas que se teñan dificultades.

NA LINGUAXE

FACENDO ACTIVIDADES DE EXPRESIÓN ORAL:

Aquí valen todas as propostas de expresión oral, tanto sexan actividades como todo

tipo de estratexias que poidamos ofrecerlles. Van algunhas como exemplo:

-Recordarlles cal é o tema cando empezan a divagar.

-Facerlles preguntas que dirixan a conversa ¿Qué facías ti? ¿Quen estaba alí?

-Prácticas de diálogo co seu compañeiro

-En pequeno grupo que falen sobre algo e logo un deles que expoña o que trataron.

-Conversas sobre distintos temas: películas, libros, visitas, etc.

-Expresión de sentimentos, estados de ánimo…

-Contar chistes, adiviñas…

-Tratar de ordenarlle o seu discurso: que quere dicir primeiro, despois, logo…

-Propoñerlle que faga pequeñas exposicións axudándolle nós a secuencialas.

-Utilizar algunha información de interese para establecer unha conversación.

-Nas nosas exposicións e explicacións:

-estructurar a información dividíndoa en pequenas partes fáciles de captar.

-establecer contacto ocular co neno. Tanto ó comenzó como durante a

exposición.

-preparar o ambiente de xeito que non haxa interferencias. Evitar ruídos.

-expresarse con entusiasmo

-evitar detalles supérfluos e palabras innecesarias.

-poñer énfase nas palabras importantes.

-comprobar que o alumno entendeu o que é importante.

-procurar que manteña o contacto ocular. Se non o fai, lembrarllo.

-SE REXEITAN A LECTURA:

-procurar converter o momento da lectura nun momento agradable.

-ler todos os días con él.

-intentar facer predicións sobre o tema da lectura.

-facer lectura conxunta: o adulto le un parágrafo e o neno le outro.

-se pode ler só, que lea un libro moi breve cada día.

-formar a súa biblioteca cos libros que terminou de ler.

-ter coidado cos tempos longos.

-suxerir actividades motivadoras:

-Utilizar “caixas sorpresa” nas que se introduzan tarxetas que lle aporten unha

inrormación útil e agradable para él (p.e: cando acabes de ler este libro iremos

á…).

-xogos de mesa que impliquen ler: trivial, dominós de chistes…

-ler noticias como presentadores de televisión (darlle noticias escritas).

-libros-xogos.

-xogo de buscar tesouros (tarxetas con pistas que o leven a un bo final).

-debuxar escenas que representen algunha parte do contido da lectura.

-SE SILABEAN:

-confeccionar tarxetas escribindo en cartulinas palabras con dificultades:

-mostrarlle unha tarxeta durante uns segundos e que trate de recoñecela.

-introducir as tarxetas nunha caixa. O neno colle unha. Se a recoñece, gaña.

-nun tempo determinado (por exemplo 2 minutos) debe ler o maior número de

palabras posible (anotar as que leu ben ou mal). Pedirlle que repita as que leu

mal.

-SE SEGUEN A LECTURA CO DEDO OU SALTAN LIÑAS AO LER:

-Cada día ler un texto fraccionado (presentado en columnas pero que hai que ler en

horizontal): Unha cabra vivía con sete filliños nunha casiña

moi bonita. Un día, antes de saír para facer

a compra díxolles: …………….

-Utilizar un cartón sinalador para reseguir a lectura.

MELLORAR A COMPRENSIÓN LECTORA:

Moitos destes nenos teñen dificultades de comprensión lectora (aínda que non

todos). As dificultades tanto para focalizar a atención como para mantela

evidentemente son dificultades engadidas ás propias de comprensión: falla de

vocabulario, dificultade nas inferencias, situarse no contexto, identificar as claves

para cada tipo de texto, etc.

Sería longo enumerar aquí actividades para traballar a comprensión lectora, pero sí

debemos ter en conta que solen ser impulsivos, polo que respostarán moitas veces

sen ter en conta se entenderon ben. Hai que asegurarse de que entenden o

vocabulario da lectura e de que van entendendo párrafo a párrafo ou se é preciso,

frase a frase e ir desmenuzando a lectura por pequenos trozos dándolle pistas se é

necesario para localizar as ideas clave do texto, asegurándose ó remate de que é

capaz de unir eses pequenos anacos facendo unha exposición oral mínimamente

coherente do texto. En casos donde haxa moitas dificultades, debemos prantexarnos

facerlle propostas mais curtas, resumos, cadros sinópticos, esquemas, etc que lle

poidan axudar a sintetizar a información.

Para aqueles nenos, que pola contra, teñen boa comprensión lectora pero a súa

dificultade é derivada únicamente da incapacidade de manter a atención ou de que

se cansan fácilmente, hai que procurar utilizar a medida adecuada de ata donde

poden, tratanto de motivalos para que cada vez sexa maior o tempo de atención.

Reforzar sempre cada mínimo progreso neste aspecto.

SE TEN DIFICULTADES EN XERAL NA ESCRITURA:

-Adaptar, se fose preciso, os materiais e as tarefas para evitar poñelo en situación

de fracaso seguro.

-Non exixir velocidade cando escriba

-Modelar o proceso de expresión escrita

-Crear o hábito de repaso do escrito

-Traballos de copia curtos para habitualo a copiar poñendo atención evitando erros

de tipo disortográfico deixándolle ben claros os obxectivos.

-Animar a ler todo o traballo escrito en voz alta para detectar omisións,

substitucións, adicións…

-Dar unha lista de palabras de transición (ex: aínda que, porque, así que, para…)

para que constrúa frases con elas.

-Facer anotacións diariamente que expresen pensamentos en oracións completas.

-Facelo sempre consciente dos erros que comete e cales son os obxectivos

concretos a conseguir.

- Se ten dificultades na coordinación viso-motriz:

-postura correcta do alumno ante a escritura e prensión e presión adecuadas

do lápiz.

-realizar diariamente pouca caligrafía ben escollida 1 liña para nenos de 1º, 2

para nenos de 2º e así sucesivamente ata 6º).

-Utilizar preferentemente papel de doble raia (pode usarse raia con punteado

superior e inferior cando son pequenos como referencia para as letras que

deben sair da pauta). A cuadrícula é máis complexa para nenos hiperactivos.

Teñen demasiados puntos de referencia.

-Elaborar a caligrafía en función do que necesite (reeducar aquelas letras,

enlaces, xiros… que fai incorrectamente).

-Animalo a xeneralizar no seu traballo diario en todas as situacións aquelo que

aprendeu.

-Propoñer exercicios con letras, palabras, frases, e párrafos desordeados

para formar palabras, frases, párrafos e textos completos.

-Presentar textos con omisións donde teña que completar.

-Localizar “gazapos” en frases e textos adecuados ó seu nivel (adecuar os

gazapos ás súas dificultades concretas).

-construción de frases a partir de palabras relacionadas. P.e: fútbol, portería,

balón.

-Facer unha lista das omisións máis comúns, adicións, substitucións e facer

que se remita a ela cando estea escribindo para que revise os erros.

-Si ten baixa calidade de escritura, exixir tarefas máis curtas pero de maior

calidade.

-Ler e revisar con él os traballos para que sexa consciente da calidade que

presenta nos mesmos.

-Utilizar papel pautado se ten dificultades de grafía.

-Se teñen dificultades no vocabulario e ortografía:

-Os nenos con déficit de atención adoitan ter malos resultados en probas de

memoria auditiva. A elaboración de diccionarios propios pode ser unha boa

alternativa

-Sábese que a maioría dos erros ortográficos prodúcense sobre un total

dunhas 100 palabras. Traballar sobre estas palabras de uso máis frecuente

pode chegar a ser o máis efectivo.

-Os pais destes nenos adoitan ter máis estrés (normalmente máis pronunciado nas

nais que nos pais). É máis intenso cando o fillo é pequeno.

-A veces hai conflictos cos irmáns que ven como a maior parte da atención vai

dirixida a estes nenos. Síntense tratados inxustamente. Por eso é preciso que saiban

o por qué. Nalgunhas ocasións sinten vergoña do irmán.

-O hiperactivo non respecta as cousas dos demáis nin o seu espazo. Hai que poñer

límites e barreiras continuamente en moitos casos.

-Os pais deben prantexarse coidarse e tomar tempo para eles: pasar uns días fóra de

casa, desenvolver aficións, repartir a carga entre pai e nai, ter contacto con outros

pais ou asociacións con nenos destas características, informarse sobre o problema

a través de libros, internet, asociacións, etc.

-Case todos os autores aconsellan organizar o fogar con horarios e rutinas estables,

proporcionando unha estructura previsible polo neno.

-Hai que manter unha comunicación aberta e constante co fillo.

-Os pais deben ser modelos de conducta tranquila, relaxada e positiva (ainda que

sabemos que non é nada fácil).

-Deben ter expectativas realistas sobre o que pode esperar do seu neno.

-Afecto e contacto físico son necesidades importantes para un neno hiperactivo.

-Non pensar nas debilidades do neno senón nas súas potencialidades.

-Adestrarse en técnicas de modificación de conducta.

-Para que a labor do colexio respecto da familia sexa eficaz non debe limitarse a dar

unhas pautas. Ha de profundizar máis. A nosa proposta nese sentido é o protocolo

P.A.I. xa mencionado.

Rematamos cun pequeno resumo de Isabel Orjales – autora que traballa no campo

da hiperectavidade da que reseñamos algunhas obras nas que participou- :

Creo en ti.

Como sei que podes, exíxoche.

E como sei que

che custa

esforzo,

recoñézocho.

Traballando nunha liña de investigación un pouco diferente facemos outra proposta bibliográfica: a do grupo Albor-Cohs: García Pérez e Magaz Lago:

GARCIA PEREZ, E.M. (2008): Adaptaciones Curriculares

Metodológicas para Niños con Déficit de Atención: Hiperactivos e Inatentos.

Bilbao:COHS. Consultores.

Para Niños y Adolescentes:

GARCIA PEREZ, E.M. (1997): Rubén, el Niño Hiperactivo. Bilbao: COHS. Consultores. (Para que niños de seis a ocho años puedan leer sobre sus dificultades y soluciones)

GARCIA PEREZ, E.M. (1997): ¡Soy Hiperactivo!¿Qué Puedo Hacer?. Bilbao: COHS. Consultores. (Para que niños de nueve a catorce años puedan leer sobre sus dificultades y soluciones)

Recomendados para Padres y Público en general:

BAUERMEISTER, J.J. (2002): Hiperactivo, Impulsivo, Distraído. ¿Me Conoces?. Bilbao: COHS. Consultores.

GARCIA PEREZ, E.M. y MAGAZ, A. (2003): Mitos, Errores y Realidades sobre la Hiperactividad, Guía para Padres y Profesionales. Bilbao:COHS. Consultores.

GARCIA PEREZ, E.M. y MAGAZ, A. (2003): HIPERACTIVIDAD. Guía para Padres. Bilbao:COHS. Consultores.

-Para traballar a atención:

-PEMPA. (Para, escucha, mira, piensa, actúa) Programa para o desenrolo da reflexividade e o autocontrol (de 4 a 8 anos). X.Bornas, M. Servera e Mª R. Galván- Grupo Albor Cohs.

-ENFÓCATE. Programa e entrenamento en Habilidades Atencionais. De 6 a 14 anos. -ESCUCHA. Programa para a mellora da atención auditiva. De 6 a 14 anos -PIAAR. Nivel 1, de 7 a 11 anos. Nivel 2, de 12 a 14 anos. -Programa de adestramento para descifrar instruccións escritas. Comprensión lectora para

estes nenos. A partir de 6 anos.

- Programas de intervención cognitivo-conductual para niños con déficit de atención con

hiperactividad.

Isabel Orjales e Polaino Lorente

Para nenos de 6 a 12 anos.

-Para traballar as relación interpersoais e sociais: -Programa de resolución de problema para nenos: “PENSA EN VOZ ALTA”. Habilidades cognitivas e sociais na infancia. Promolibro Valencia- Bonni W. Camp e Mari Ann S. Bash. -Niños Hiperactivos- Guía para a familia e a escola- Robert E. Valett- Edit: Cincel-Kapelusz.

-ESCEPI. Programa de mellora das habilidades cognitivas en relacións interpersoais. -AVANCEMOS. Programa de habilidades sociais. -PEHIS. Programa de habilidades sociais.

1-Guía práctica para educadores- El alumno con TDAH- Trastorno por déficit de atención con o sin

hiperactividad-

B. Mena Pujol, R. Nicolau Palou e outros.

Ediciones Mayo

ADANA FUNDACIÓ, 2006.

2-A hiperactividade na escola

Materiais de Aula 4

Xunta de Galicia, 2001

3-Como vivir con un niño hiperactivo

C. Ávila e A. Polaino Lorente, 1999

Narcea: Madrid

4-Estrategias de intervención en la Hiperactividad Infantil y sus consecuencias en el rendimiento académico.

C. Ávila e colaboradores, 1991

Narcea: Madrid

5-Déficit de atención con hiperactividad

Manuel para padres y educadores

Isabel Orjales Villar

CEPE, 1998.

6-Niños hiperactivos: como comprender y atender sus necesidades especiales

Edt. Paidós: Barcelona, 1999

7-Programas de intervención cognitivo-conductual para niños con déficit de atención con hiperactividad.

Isabel Orjales e Polaino Lorente

CEPE, 2000

8-Madres de niños con TDAH. Testimonios de madres con hijos hiperactivos.

J de J editores, 2005.

9-S.O.S. en el aula. Ayudas para profesores de niños hiperactivos e inatentos.

E. Manuel García Pérez

Editorial: Grupo Albor-Cohs.

10-GARCIA PEREZ, E.M. y MAGAZ, A. (2003): Mitos, Errores y Realidades sobre la Hiperactividad, Guía para

Padres y Profesionales. Bilbao: COHS. Consultores.

www.aportodas.org

www.tda-h.com

www.gac.com.es

www.f-adana.org

www.aesi-tda.org

www.adhd.com.ar

www.cpye.com

www.anhida.org

www.tda-h.com/dedalo.htm